Prawne aspekty kopiowania utworów audiowizualnych na przenośne urządzenia multimedialne

Transkrypt

1 Prawne aspekty kopiowania utworów audiowizualnych na przenośne urządzenia multimedialne Znakiem współczesnych czasów jest fakt, Ŝe jesteśmy świadkami gwałtownego rozwoju i ekspansji Internetu i przenośnych urządzeń multimedialnych. Zjawiska te stanowią duŝe wyzwanie dla Prawa Własności Intelektualnej i tworzą nową platformę dla interpretacji juŝ istniejących zasad. Pytanie o legalność kopiowania utworów audiowizualnych (filmów) na przenośne urządzenia multimedialne jest w dalszym ciągu pytaniem otwartym i rodzi wiele problemów. W dniu dzisiejszym chciałabym zaakcentować najwaŝniejsze kwestie związane z tym tematem i przedstawić je w moŝliwe najprostszy sposób, aczkolwiek na jednoznaczną odpowiedź musimy jeszcze zaczekać. Co do zasady prawo własności intelektualnej zapewnia właścicielowi praw autorskich do utworu wyłączne prawo do kopiowania go w jakiejkolwiek materialnej formie. Oczywiście, o ile wyjątki w zakresie prawa do kopiowania rzeczywiście istnieją, pojawia się pytanie czy obejmują one prawo do kopiowania na własny uŝytek. Od czasu gdy przenośne urządzenia multimedialne, takie jak ipod, uzyskały zdolność do odtwarzania filmów wielu uŝytkowników zaczęło kopiować posiadane przez siebie płyty DVD do odtworzenia na swoich ipodach. Co więcej pojawiły się równieŝ firmy, które zaczęły oferować usługi w postaci kopiowania utworów z płyt DVD do odtwarzania ich na ipodzie. To jest uŝyteczne, ale czy legalne? Motion Picture Association of America mówi Nie!" MPAA jest stowarzyszeniem non-profit utworzonym w celu ochrony interesów amerykańskich studiów filmowych. Jego członkami są największe studia filmowe Hollywood takie jak: Paramount Pictures, Twentieth Century Fox, Universal Studios, Warner Bros Entertainment, Disney Enterprises, Columbia TriStar Television i Columbia Pictures. Ostatnio w procesie wytoczonym przed Sądem Okręgowym w Nowym Jorku, członkowie MPAA pozwali firmę Load N Go Video za naruszenie autorskich praw majątkowych i pogwałcenie Digital Millennium Copyright Act. Firma Load N Go z siedzibą w Bostonie została załoŝona w 2005 r., aby umoŝliwiać konsumentom pozyskiwanie zawartości video na 1

2 posiadane przez nich przenośne urządzenia multimedialne, takie właśnie jak ipod. Load N Go sprzedaje ipody i płyty DVD swoim klientom, którzy płacą firmie dodatkowe wynagrodzenie za skopiowanie zakupionych płyt DVD na ipody czy inne przenośne urządzenia multimedialne. Digital Millennium Copyright Act (DMCA) jest to akt regulujący Prawo Własności Intelektualnej w Stanach Zjednoczonych, który implementuje obydwa traktaty WIPO z 1996 r. Penalizuje on produkcję i rozpowszechnianie technologii, urządzeń lub usług, które są uŝywane do obchodzenia zabezpieczeń kontrolujących dostęp do utworów chronionych prawem autorskim (znane powszechnie jako Digital Right Management DRM) a 1201 tego aktu, który dotyczy obchodzenia systemów kontroli dostępu do utworów, penalizuje obchodzenie systemów kontroli, nawet jeŝeli nie następuje naruszenie autorskich praw majątkowych jako takich. Digital rights management stworzone są do kontrolowania korzystania z utworów multimedialnych poprzez ochronę przed dostępem do nich, kopiowaniem lub ich konwersją przez uŝytkowników końcowych na inne formaty, ale budzą wiele kontrowersji. MPAA stwierdziło w swoim pozwie, Ŝe przy zamieszczaniu na płytach DVD utworów do których przysługują im autorskie prawa majątkowe, zastosowali Content Scramble System (CSS), który stanowi metodę szyfrowania w zakresie systemów kontroli dostępu do utworów na płytach DVD (prototyp DRM) i słuŝy zabezpieczeniu przed nieuprawnionym dostępem do utworów chronionych prawem autorskim. Według MPAA, usługi świadczone przez Load N Go stanowią obchodzenie CSS, co narusza DMCA. MPAA podkreśla, Ŝe Load N Go nie uzyskała licencji na kopiowanie, dystrybuowanie czy inne wykorzystanie utworów chronionych prawem autorskim ani na obchodzenie zabezpieczeń CSS. Aczkolwiek nie tylko firmy, ale równieŝ nabywca moŝe być podmiotem odpowiedzialności prawnej z tytułu kopiowania na uŝytek osobisty zakupionych płyt DVD bez zgody lub zakupienia zawartości do zamieszczenia na określonym przenośnym urządzeniu multimedialnym np. za pośrednictwem takich dostawców treści (content providers) jak itunes. Krytycy tego poglądu podnoszą, Ŝe studia filmowe zmuszają konsumentów do kupowania tej samej zawartości dwa razy: raz zamieszczonej na płytach DVD i drugi raz w formacie odpowiednim dla ipoda lub innych przenośnych urządzeń multimedialnych. 2

3 Load N Go twierdzi, Ŝe sposób, z którego korzysta nie polega na łamaniu zaszyfrowanych systemów a co więcej mieści się w granicach dozwolonego uŝytku utworów chronionych prawem autorskim i takie korzystanie obala roszczenia MPAA na podstawie Copyright Act i DMCA. Co to jest dozwolony uŝytek?? To jest zasada, która pozwala na limitowane korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim bez konieczności uzyskania zgody na takie korzystanie od właściciela praw autorskich. Copyright Act z 1976 r., który jest podstawową częścią legislacji USA dotyczącej praw własności intelektualnej zawiera w art. 107 listę róŝnych celów dla których kopiowanie poszczególnych utworów moŝe być ujmowane jako dozwolone oraz przedstawia cztery czynniki niezbędne do rozróŝnienia czy konkretne korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim jest dozwolone czy teŝ nie: 1. cel i sposób korzystania, z rozróŝnieniem na korzystanie dla celów komercyjnych i nieodpłatne korzystnie dla celów edukacyjnych; 2. rodzaj utworów chronionych prawem autorskim; 3. rozmiar i znaczenie wykorzystanej części w odniesieniu do całości chronionego utworu; 4. wpływ korzystania z utworu na potencjalny rynek lub wartość majątkową chronionego utworu. Pomimo, Ŝe istnieje historyczny precedens dotyczący dozwolonego uŝytku w zakresie kopiowania płyt CD i oprogramowania, MPAA eliminuje z tego zakresu płyty DVD ze względu na system szyfrowania zabezpieczający przed kopiowaniem. Ta dziedzina prawa pozostaje w dalszym ciągu bardzo kontrowersyjna, a stosowane w niej rozwiązania są w duŝej mierze kontestowane. Bardzo waŝnym pytaniem pozostaje w dalszym ciągu kwestia jak stworzyć i utrzymywać równowag pomiędzy prawami twórców utworów audiowizualnych i uŝytkownikami podobnie jak pomiędzy Digital Right Managements System i dozwolonym uŝytkiem? Jak to wygląda w Europie? 3

4 Ze względu na róŝnice w historycznym i kulturalnym rozwoju poszczególnych państw prawo własności intelektualnej róŝni się na obszarze Europy. Aczkolwiek dzięki traktatom międzynarodowym, rozpoczynając od Konwencji Berneńskiej z 1886 r. na Traktacie dotyczącym Internetu WIPO z 1996 r. kończąc, prawa twórców są respektowane w przewaŝającej części jurysdykcji a dla ochrony własności intelektualnej przewidziane są cywilne i karne środki. Unia Europejska kładzie przy tym duŝy nacisk na harmonizację prawa własności intelektualnej na całym kontynencie europejskim. W serii Dyrektyw, zakończonej Dyrektywą 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym europejscy legislatorzy zagwarantowali mocne prawa dla twórców w dobie Internetu. Dyrektywa zapewnia istotną ochronę dla środków technicznych uŝywanych do zabezpieczenia utworów przed piractwem. Zasady te sankcjonują istnienie takich systemów jak Content Scramble System uŝywanych do zabezpieczania płyt DVD zawierających filmy i programy telewizyjne. Z kolei w Dyrektywie z 2004 r. W sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, Komisja Europejska przewidziała minimalne standardy dla cywilnoprawnych roszczeń autorsokoprawnych. Kraje członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do zapewnienia właścicielom praw autorskich, tam gdzie jest to wskazane, istotnych prawnych środków, takich jak ujawnienie informacji od osób pośredniczących, aby uniemoŝliwić korzystanie z ułatwień w naruszaniu praw autorskich. Ustawodawstwo unijne pozostaje w duŝej części zbliŝone do DMCA, jednakŝe kraje członkowskie implemetują je w róŝny sposób. Bardzo interesująca sytuacja miała na przykład miejsce we Francji. W kwietniu 2005 r. w sprawie zwanej Mulholland Drive Sąd Apelacyjny w ParyŜu niespodziewanie zawyrokował, Ŝe techniczne środki zabezpieczeń, które zabezpieczają przed korzystaniem z wyjątków dopuszczających kopiowanie dla własnego uŝytku są same w sobie nielegalne. Sąd Kasacyjny nie zgodził się jednak z tym orzeczeniem i uznał prywatne kopiowanie jako co prawda zgodny z prawem wyjątek w zakresie ochrony autorskoprawnej utworów, ale nie jako prawo autonomiczne. W związku z trzystopniowym testem" określonym w Dyrektywie autorskiej, taki wyjątek nie moŝe być zastosowany, jeŝeli utrudnia to normalne korzystanie z utworu. Dlatego, biorąc 4

5 pod uwagę nowe cyfrowe środowisko, poniewaŝ dopuszczenie prawa do prywatnego kopiowania moŝe niezasadnie naruszać interesy twórców, nie moŝna stwierdzić, Ŝe techniczne środki zabezpieczeń nielegalnie pozbawiają uŝytkowników korzyści z prywatnego kopiowania. Wobec tego Sąd Kasacyjny zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu z poleceniem wyjaśnienia zagadnień prawnych. Aczkolwiek 4 sierpnia 2006 r. zostały we Francji uchwalone nowe zasady dotyczące ochrony praw autorskich w ramach implementowania Dyrektywy Autorskiej, zwane DADVSI. Ostateczna wersja tych przepisów powodowała szereg kontrowersji podczas uchwalania w parlamencie Europejskim. Większość zapisów koncentruje się na represjonowaniu wymiany plików w sieciach peer-to-peer i obchodzenia technicznych środków zabezpieczeń ((DRM). Regulacja ta takŝe wyraźnie ogranicza prawo do sporządzania kopii do uŝytku osobistego. W Wielkiej Brytanii natomiast trwa wielka dyskusja dotycząca implementacji Dyrektywy w celu znowelizowania prawa autorskiego, które ma juŝ 300 lat. Wśród innych zmian wprowadzenie legalnego prawa do kopiowania do uŝytku osobistego jest rekomendowane właśnie po to, aby umoŝliwić uŝytkownikom sporządzanie kopii CD i DVD do uŝytku osobistego, gdyŝ aktualnie obowiązujące w UK wyjątki w zakresie praw własności intelektualnej tzw. fair dealing provisions nie zawierały takiego prawa. Dyrektywa autorska wskazuje zakres w jakim prawo do kopiowania do uŝytku osobistego moŝe być wprowadzone. Zgodnie z art. 38 państwa członkowskie mają prawo przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w zakresie reprodukcji dla określonych rodzajów reprodukcji utworów audialnych, wizualnych i audiowizualnych do uŝytku osobistego. w tym za stosownym wynagrodzeniem. Wracając do trzystopniowego testu musi zostać podkreślone, Ŝe: Międzynarodowe i europejskie ustawodawstwo w szczególności Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych i Dyrektywa autorska stwierdzają, Ŝe prawo do prywatnego kopiowania: 1) Musi być ograniczone do szczególnych przypadków i nie moŝe stanowić normy; 2) Nie moŝe naruszać normalnego korzystania z utworu i 3) Nie moŝe godzić w słuszne interesy twórcy. 5

6 Wszystkie te trzy warunki muszą być spełnione łącznie. I na końcu, aczkolwiek nie jako mniej waŝne adekwatne regulacje w Polsce. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. implementuje pewne aspekty Traktatu WIPO i Dyrektyw autorskoprawnych. Aktualne polskie prawa autorskie zapewniają adekwatną ochronę prawną przeciwko obchodzeniu lub usuwaniu jakichkolwiek technologicznych środków przeciwko dostępowi, kopiowaniu lub rozporządzaniu utworami, jeŝeli takie działania miały na celu nielegalne korzystanie z utworów. NaleŜy podkreślić, Ŝe zgodnie z doktryną prawa w Polsce tego typu przepisy nie ograniczają dozwolonego uŝytku osobistego utworów zgodnie z art. 23 Ustawy Prawo autorskie. W konsekwencji, moŝna znaleźć poglądy, Ŝe w przypadku, gdy płyty DVD są technicznie zabezpieczone przed kopiowaniem, usuwanie lub obchodzenie tych technicznych zabezpieczeń nie powoduje odpowiedzialności prawnej o ile dalsze korzystanie z takich kopii jest prawnie dopuszczalne w zakresie dozwolonego uŝytku osobistego. Chciałabym zwrócić Państwa uwagę na fakt, Ŝe Dyrektywa autorska w artykule 6.4. przyznaje krajom członkowskim prawo do zastosowania takiej regulacji, aczkolwiek polskie Ministerstwo Kultury pracuje nad nowelizacją Ustawy autorskiej dotyczącą ochrony prawnych technicznych środków zabezpieczeń. UŜytkownicy końcowi krytykują jednakŝe proponowane zmiany poniewaŝ ograniczają one ich prawa w zakresie dozwolonego uŝytku osobistego. Proponowane brzmienie art wprowadza bowiem regulację, zgodnie z którą odpowiedzialnością będzie objęta kaŝda zawiniona próba obchodzenia technicznych środków zabezpieczenia utworów. Dla powstania tej odpowiedzialności nie będzie przy tym miał znaczenia cel dla którego zabezpieczenia będą obchodzone. Nowa regulacja postawi wiele osób, które korzystają z utworów przed wyborem czy zrezygnować z korzyści związanych z korzystaniem z utworów w ramach dozwolonego uŝytku osobistego czy teŝ łamać prawo i narazić się na odpowiedzialność prawną z tego tytułu. W rzeczywistości ustawodawca w pkt. 3 wskazanego powyŝej przepisu nakłada na uprawnione podmioty, które korzystają z technicznych środków zabezpieczeń, obowiązek udostępnienia uŝytkownikom korzystającym z utworów w ramach dozwolonego uŝytku osobistego takich technicznych środków, które są niezbędne do tego aby sporządzić pojedynczą kopię danego utworu. W tym samym czasie jednakŝe ustawodawca daje prawo 6

7 uprawnionym podmiotom do arbitralnego określania ilości moŝliwych do wykonania kopii utworu. W praktyce oznacza to, Ŝe np. Wydawca utworu chronionego prawem autorski będzie uprawniony do ograniczenia ilości kopii, nawet w taki sposób, aby nie było moŝliwe wykonanie pojedynczej kopii w ramach dozwolonego uŝytku. Wprowadzenie takiej regulacji moŝe spowodować sytuację, w której przepisy dotyczące dozwolonego uŝytku staną się martwe. Dlatego postulowane jest wprowadzenie przepisu zgodnie z którym uŝytkownicy, którzy są w posiadaniu legalnej kopii utworu mieliby prawo do kopiowania jej w innych formatach jak np. kopiowanie filmu z płyty DVD lub skanowanie gazety i wgrywanie do pamięci komputera. Powinno to być oczywiście powiązane z wyraŝeniem zgody na obchodzenie technicznych środków zabezpieczeń lub nakładało by obowiązek na ich dostawców do udostępniania narzędzi umoŝliwiających niezakłócony zmianę formatu, w którym utwór został zapisany. Z drugiej stron, ustawodawca powinien pamiętać o słusznych interesach zarówno twórców jak i biznesu filmowego w celu zapewnienia, aby w dobie rozwoju nowych technologii wolnemu i niezakłóconemu dostępowi do dóbr kultury towarzyszyło poszanowanie praw autorskich i prawa do odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworów audiowizualnych. Lucyna Sas-Swadźba Radca prawny 7