Zastosowanie hipertonicznego roztworu wody morskiej u chorych po leczeniu operacyjnym nosa i zatok przynosowych

Transkrypt

1 20 Zastosowanie hipertonicznego roztworu wody morskiej u chorych po leczeniu operacyjnym nosa i zatok przynosowych The use of hypertonic sea-water solution in patients after surgery of the nose and paranasal sinuses Piotr Rapiejko, Dariusz Jurkiewicz Otolaryngol Pol 2010; 64 (1): SUMMARY Surgical operations on the nose are very common otorhinolaryngological procedures. The surgical outcome depends not only on the performance of the procedure itself but also on the postoperative care of the nasal cavities. Clinicians continue their search for agents which would promote cleansing of the nasal cavities and regeneration of the nasal mucosa postoperatively. The aim of the study: was a retrospective evaluation of the effect of the product Marimer Hypertonic on symptoms in patients who had undergone nasal surgery (septoplasty, functional endoscopic sinus surgery, surgical removal of nasal polyps). Material and method: The medical records included details of full history and physical examination on postoperative days 1, 7 and 14.The medical records of 120 patients were randomly selected from all records. The records were consecutively selected using the following criteria: 1- Operation type ; septoplasty group A and B, FESS group C and D or classical surgical removal of nasal polyps group E and F, 2- Use (group B, D, F) or non-use (group A, C, E) of the hypertonic sea water solution aerosol for nasal douching (Marimer Hypertonic 2.2% sea-water solution). All patients included in the postoperative follow-up at the ENT Outpatient Clinic assess their symptoms by completing a standard self-assessment chart. The symptoms include nasal obstruction, discharge and crusting in the nasal cavities, pain in the nose and paranasal sinuses, reduction of smell, and general health (disease severity) and are assessed on day 1 after removal of nasal packing and on treatment days 7 and 14. At the same time, a clinician assesses their condition, including general health, nasal blockage, discharge and crusting in the nasal cavities, appearance of the nasal mucosa, and sense of smell evaluated by a scratch test using a smell book and a felt-tip pen test. Results: A statistically significance difference in the severity of disease between group A (control) and group B (using Marimer Hypertonic) indicates a statistically significant beneficial effect of nasal douching with Marimer Hypertonic after septoplasty. As early as day 7 after surgery, the disease severity rated by the participants was reduced by 58% in patients usining Marimer Hypertonic compared to 25% in controls. On day 14, the reduction was by 84% and by 51% respectively. The use of Marimer Hypertonic after septoplasty produced a much faster relief of nasal obstruction/blockage as assessed by both patients and clinicians. In the opinion of patients using Mariner Hypertonic, on day 7 and day 14 nasal obstruction/blockage was reduced by 73% and by 87% respectively while in controls the corresponding values were 14% and 48%. Nasal douching with Marimer Hypertonic produced faster relief of discomfort caused by the accumulation of abnormal nasal discharge and crusting. In the assessment of patients from the control group, 14 days after surgery abnormal nasal discharge and crusting persisted at a level similar to that reported immediately after septoplasty. In the group using Marimer Hypertonic, the symptoms reported by patients subsided by 58% and 88% by day 7 and day 14 respectively. As assessed by clinicians using rhinoscopy and endoscopy, the improvement of nasal discharge and crusting was significantly faster and more effective in patients using Marimer Hypertonic (by 70% on day by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi Otrzymano/Received: Zaakceptowano do druku/accepted: Klinika Otolaryngologii, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz Wkład pracy autorów/authors contribution: Według kolejności Konflikt interesu/conflicts of interest: Piotr Rapiejko w okresie ostatniego roku otrzymał honoraria za wykłady, szkolenia i ekspertyzy od następujących firm: Genexo, GSK, Meda, Nepentes, Ozone, Sanofi-Aventis, Schering-Plough, Tabuk, Zentiva. Dariusz Jurkiewicz w okresie ostatniego roku otrzymał honoraria za wykłady, szkolenia i ekspertyzy od następujących firm: GSK, Nepentes, UCB, Adres do korespondencji/ Address for correspondence: imię i nazwisko: Piotr Rapiejko adres pocztowy: Klinika Otolaryngologii WIM ul. Szaserów Warszawa tel piotr@rapiejko.pl

2 21 7 and 95% on day 14) compared to controls (15% and 45% respectively). The use of Marimer Hypertonic after FESS produced a much faster relief of nasal obstruction/blockage as assessed by both patients and clinicians. In the opinion of patients using Mariner Hypertonic, on day 7 and day 14 nasal obstruction/blockage was reduced by 73% and by 87% respectively while in controls the corresponding values were 23% and 61%. Nasal douching with Marimer Hypertonic was found to produce an obvious statistically signifi cant beneficial effect resulting in the relief of discomfort caused by crusting and accumulation of abnormal nasal discharge after FESS. By day 7 the symptoms reported by patients subsided by 78% in patients using Marimer Hypertonic and by 88% in controls. By day 14 the symptoms decreased by 93% and 47 % respectively. As assessed by clinicians using rhinoscopy and endoscopy, the improvement of nasal discharge and crusting was significantly faster and more effective in patients using Marimer Hypertonic (by 84% on day 7 and 95% on day 14) compared to controls (11% and 26% respectively). The use of Marimer Hypertonic after polypectomy produced a much faster relief of nasal obstruction/blockage as assessed by both patients and clinicians. On day 7 nasal obstruction/blockage was reduced by 73% in patients using Marimer Hypertonic and by 14% in controls. On day 14 the corresponding values were 89% and 50%. Conclusions: The findings of the present study support the investigators opinion that the use of hypertonic sea-water solution, i.e. the product Marimer Hypertonic should be recommended for nasal douching after corrective nasal septal surgery (septoplasty), functional endoscopic sinus surgery (FESS) and surgical removal of nasal polyps (polypectomy). The use of Marimer Hypertonic facilitates maintenance of normal patency of the nasal cavities, reduces the amount of abnormal nasal discharge and crusting and speeds up healing of iatrogenic injuries of the mucous membrane of the nose. Hasła indeksowe: hipertoniczny roztwór wody morskiej, leczenie, przynosowych operacje, nos, zatoki przynosowe, polipy nosa Key words: hypertonic sea-water solution, rhinosinusitis, treatment, surgery, nose, Operacje rynologiczne, takie jak operacja korekcyjna przegrody nosa, funkcjonalna endoskopowa operacja zatok przynosowych (FESS) i operacja usunięcia polipów nosa, należą do jednych z najczęściej wykonywanych zabiegów operacyjnych w otolaryngologii. Rezultat operacji jest zależny nie tylko od przebiegu samego zabiegu, ale również od pielęgnacji jam nosa w okresie pooperacyjnym. Opatrunki wewnątrznosowe w formie tamponady przedniej, zakładanej bezpośrednio po zabiegu operacyjnym są usuwane zwykle w pierwszej dobie po operacji. Konsekwencją uszkodzenia błony śluzowej w obrębie jam nosa w przebiegu zabiegów operacyjnych nosa i zatok przynosowych jest: upośledzenie drożności nosa, ból oraz uczucie rozpierania w obrębie twarzy, zwiększona ilość wydzieliny i tworzenie się strupów w jamach nosa oraz zaburzenia węchu. Po usunięciu tamponady nosa, poza mechanicznym oczyszczaniem jam nosa z zalegającej wydzieliny, włóknika i strupów, w okresie pooperacyjnym stosuje się leki obkurczające naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, płukanie jam nosa roztworami wody morskiej lub soli fizjologicznej oraz środki przeciwbólowe. Stale poszukuje się środków przyspieszających oczyszczanie jam nosa i przyspieszających regenerację błony śluzowej w okresie pooperacyjnym. W wielu badaniach naukowych wykazano korzystny wpływ roztworów hipertonicznych wody morskiej na poprawę drożności jam nosa [1-9]. Zastosowanie roztworu hipertonicznego na błonę śluzową nosa wywołuje resorpcję wody z obrzękniętych tkanek, a tym samym wpływa na zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa i udrożnienie przewodów nosowych oraz ujść zatok przynosowych [2, 3]. Jatrogenne działania związane z zabiegiem operacyjnym i opatrunkami wewnątrznosowymi oraz toaletą jam nosa powodują uszkodzenie błony śluzowej a w konsekwencji skutkują upośledzeniem ruchu rzęsek i transportu śluzowo-rzęskowego w obrębie jam nosa i światła zatok. Tym samym, upośledzony jest mechanizm usuwania zalegającej patologicznej wydzieliny z zatok przynosowych i jam nosa oraz usuwania zanieczyszczeń środowiskowych z powierzchni błony śluzowej nosa [4, 8, 9]. Uciążliwość niedrożności nosa sprawia, że chorzy bardzo często nadużywają preparatów sympatyko-

3 22 mimetycznych, co prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej nosa oraz polekowego nieżytu nosa (rhinitis medicamentosa). Nie bez znaczenia pozostają też liczne przeciwwskazania do stosowania preparatów o działaniu sympatykomimetycznym. Cel Celem badań była retrospektywna ocena wpływu preparatu hipertonicznego roztworu wody morskiej Marimer Hipertoniczny, na drożność nosa u chorych z ostrym zapaleniem zatok przynosowych oraz u chorych po operacyjnym leczeniu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych z/ i bez polipów nosa. Materiał i metody Badania miały charakter retrospektywny. Analizie poddano historie choroby oraz karty leczenia ambulatoryjnego z okresu pooperacyjnego chorych leczonych w Klinice Otolaryngologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie w 2008 roku. W celu doboru jak najbardziej jednorodnych grup chorych do analizy włączono chorych będących pod opieką wyłącznie 2 lekarzy laryngologów. Do analizy włączono dokumentację chorych po przeprowadzonych w roku 2008 operacjach nosa i zatok przynosowych. Karty chorobowe zawierają pełną dokumentację badania podmiotowego i przedmiotowego w 1., 7. i 14. dniu po operacji. Wszyscy chorzy poddani leczeniu operacyjnemu w Klinice Otolaryngologii WIM konsultowani są również po zakończeniu hospitalizacji, co najmniej w 1., 7. i 14. dobie po zabiegu operacyjnym. Z całości kart chorobowych wybrano losowo dokumentację 120 chorych obojga płci w wieku lat. Kolejno wybierano dokumentację chorych, przyjmując jako kryterium podziału: 1. Rodzaj przeprowadzonej operacji (operacja korekcyjna przegrody nosa lub operacja FESS lub operacja usunięcia polipów nosa metodą klasyczną). 2. Zastosowanie/lub niestosowanie hipertonicznego roztworu wody morskiej w aerozolu do płukania jam nosa (2,2% roztwór wody morskiej preparat Marimer Hipertoniczny). Chorych podzielono na 6 dwudziestoosobowych grup: a. 20 chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa (grupa kontrolna), b. 20 chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa stosujący Marimer Hipertoniczny, c. 20 chorych po operacji FESS (grupa kontrolna), d. 20 chorych po operacji FESS stosujący Marimer Hipertoniczny, e. 20 chorych po operacji usunięcia polipów nosa (grupa kontrolna), f. 20 chorych po operacji usunięcia polipów nosa stosujący Marimer Hipertoniczny. Wszyscy chorzy po zabiegach rynologicznych stosowali leki objawowe: leki obkurczające naczynia krwionośne błony śluzowej nosa oxymethasolina lub xylomethasolina lub sulfarinol w postaci kropli do nosa stosowanych doraźnie, na życzenie chorego. Chorzy z grupy B, D i F dodatkowo stosowali donosowo minimum 2 x 2 dawki 2,2% roztwór wody morskiej w postaci preparatu Marimer Hipertoniczny. Do wyboru losowego założonej odpowiedniej ilości dokumentacji chorych wykorzystano program komputerowy Excel. Wszyscy chorzy objęci pooperacyjną opieką ambulatoryjną w Poradni Laryngologicznej Kliniki ORL WIM w Warszawie oceniali swoje objawy wypełniając standardową kartę samoobserwacji. Karta obejmuje następujące objawy: niedrożność nosa, wydzielina i obecność strupów w jamach nosa, ból w obrębie nosa i zatok przynosowych, zaburzenia węchu, ogólne samopoczucie (nasilenie procesu chorobowego). Chorzy oceniają objawy w 1. dobie po usunięciu tamponady nosa oraz po 7 i 14 dniach leczenia. W tym samym czasie lekarz odnotowywał objawy: ogólny stan chorego, niedrożność nosa, obecność wydzieliny i strupów w jamach nosa, stan błony śluzowej nosa, stan zmysłu węchu oceniany testem pisakowym. W trakcie wszystkich wizyt przeprowadzany jest typowy wywiad lekarski (badanie podmiotowe) oraz badanie rynoskopowe i endoskopowe nosa, a wynik badania jest odnotowywany w karcie chorobowej. Każdorazowo oceniane i odnotowywane w karcie są następujące objawy chorobowe: Objawy z badania podmiotowego (wywiad z chorym); Nasilenie procesu chorobowego; Chory na logarytmicznej skali 10 cm (od 0 wcale niekłopotliwe do 10 najbardziej dokuczliwe) zaznacza swoje odczucie nasilenia choroby. Wcale Najbardziej niekłopotliwe dokuczliwe 0 pkt. 10 pkt. /-----/-----/-----/-----/-----/-----/-----/-----/-----/-----/ Odczytanie wyniku na skali pozwala na określenie stopnia nasilenia dolegliwości. Blokada / niedrożność nosa Chory ocenia stopień niedrożności nosa w skali 4-stopniowej od 0 (brak objawu) do 3 (najbardziej nasilona blokada nosa). Wydzielina / strupy w jamach nosa Chory ocenia stopień nasilenia objawu obecności wydzieliny i/lub strupów w jamach nosa w ska-

4 23 li 4-stopniowej od 0 (brak objawu) do 3 (najbardziej nasilony). Ból / uczucie rozpierania w obrębie twarzy Chory ocenia nasilenie dolegliwości bólowych i/lub uczucia rozpierania twarzy w skali 4-stopniowej od 0 (brak objawu) do 3 (najbardziej nasilony ból/rozpieranie). Upośledzenie węchu Chory ocenia samodzielnie stopień upośledzenia węchu w skali 4-stopniowej od 0 (brak objawu chorobowego węch bardzo dobry) do 3 (najbardziej nasilony objaw całkowity brak zmysłu węchu). Wyżej wymienione objawy każdorazowo są odnotowywane w karcie chorobowej. Objawy z badania przedmiotowego (badanie laryngologiczne obejmujące rynoskopię i endoskopię jam nosa oraz test węchu): Obecność śluzowo-ropnej wydzieliny i strupów w jamach nosa. Lekarz po przeprowadzeniu rynoskopii lub endoskopii jam nosa i ocenie obecności wydzieliny i strupów w przewodach nosowych odnotowuje ten objaw w karcie choroby w skali 2-stopniowej 0 brak wydzieliny/strupów, 1 wydzielina/strupy obecne. Obrzęk błony śluzowej nosa Lekarz po przeprowadzeniu rynoskopii lub endoskopii jam nosa i ocenie stopnia obrzęku błony śluzowej w obrębie przewodów nosowych odnotowuje ten objaw w karcie choroby w skali 4-stopniowej od 0 brak obrzęku błony śluzowej do 3 obrzęk błony śluzowej znacznie nasilony. Test węchu ocena zmysłu węchu testem pisakowym [10]. Lekarz oceniał poprawność dyskryminacji zapachów w teście pisakowym TW-2 (produkcji KAMET, Legionowo, Polska). Odpowiedzi odnotowywane były w skali od 0 do 2, gdzie 0 brak poprawnej odpowiedzi, 1 jedna poprawna odpowiedź, 2 dwie poprawne odpowiedzi. Choremu zbliżano do nozdrzy kartkę papieru, na której pisakiem testowym napisano literę Z o długości około 7,5 cm. Choremu podawano 4 różne odpowiedzi, z których chory miał za zadanie wybrać 1 poprawną. Następnie po 1 minucie powtarzano test z drugą substancją zapachową. W badaniu testem pisakowym użyto testu z zapachem wanilii i cytryny [10]. Wybór metody badania badanie nieinterwencyjne, retrospektywne pozwala na obiektywną ocenę różnic w wynikach terapii z zastosowaniem różnych schematów leczenia, bez zaburzania cyklu terapii poprzez wprowadzenie wymuszonych, dodatkowymi schematami badań dodatkowych wizyt. Chorzy będący pod opieką poradni laryngologicznej przy Klinice Otolaryngologii WIM mają odnotowywane w karcie chorobowej przy każdej wizycie informacje z pełnego badania podmiotowego i przedmiotowego z stopniowanym, numerycznym opisem objawów. Wyniki i omówienie wyników Chorzy po operacji korekcyjnej przegrody nosa grupa A i B Nasilenie procesu chorobowego odzwierciedlające samopoczucie chorych bardzo wyraźnie poprawiało się wraz z upływem czasu, jaki minął od zabiegu operacyjnego, zarówno w grupie A (kontrolna), jak i B (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) (Ryc. 1). Różnice wyników w 7 i 14 dniu badania pomiędzy chorymi po operacji korekcyjnej przegrody nosa z grupy A (kontrolna) jak i grupy B (stosujący preparat Marimer Hipertoniczny) były istotne statystyczne p = 0,0001. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny po operacji korekcyjnej przegrody nosa prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa. Nasilenie blokady nosa w grupie kontrolnej w 7. dobie po operacji wynosiło 7,05 pkt., a w grupie kontrolnej jedynie 2,2 pkt., po 14 dniach od operacji chorzy z grupy A (kontrolna) oceniali upośledzenie drożności nosa na 4,25 pkt., a chorzy z grupy B stosujący preparat Marimer Hipertoniczny praktycznie nie uskarżali się na upośledzenie drożności nosa 1,05 pkt. Porównanie wyników uzyskanych w grupie A i B przedstawia tabela I. Różnica w obecności wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych z grup A i B jest statystycznie znamienna w 7. i 14. dniu po operacji. Płukanie jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny przyczyniło się do szybszego ustępowania dolegliwości pod postacią obecności wydzieliny patologicznej i strupów w jamach nosa. W 7. dobie po operacji w grupie chorych stosujących preparat Marimer Hipertoniczny obecność Ryc. 1. Porównanie wyników nasilenia procesu chorobowego w grupach A i B Tabela I. Porównanie wyników blokada/niedrożność nosa w grupach A i B Średnia gr. A Średnia gr. B blokada/niedrożność nosa dzień 1. 8,200 8,100 0,254 0,801 blokada/niedrożność nosa dzień 7. 7,050 2,200 13,35 0,0001 blokada/niedrożność nosa dzień 14. 4,250 1,050 7,032 0,0001 t p

5 24 Ryc. 2. Blokada/niedrożność nosa w w grupie A i B w 1., 7. i 14. dniu po operacji korekcyjnej przegrody nosa wydzieliny i strupów w jamach nosa była oceniana na średnio 1,0 pkt. przy 2,2 pkt. w grupie kontrolnej. W 14. dniu po operacji różnica w ocenie tego objawu pomiędzy grupami była jeszcze większa 0,3 pkt. w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny w stosunku do 2,4 pkt. w grupie kontrolnej (patrz tabela II i Ryc. 3). W grupie stosującej preparat Marimer Hipertoniczny upośledzenie węchu ustępowało znacznie szybciej niż w grupie A. Wśród chorych stosujących Marimer Hipertoniczny upośledzenie węchu w 7. dobie było oceniane na 0,15 pkt. w porównaniu do 1,95 pkt. w grupie kontrolnej. W 14. dobie po operacji w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny upośledzenie węchu zostało ocenione na 0,05 pkt. w porównaniu do 1,05 pkt. w grupie kontrolnej (różnice istotne statystycznie zarówno dla 7. jak i 14. dnia ) Rycina 4. Tabela II. Porównanie wyników wydzielina/strupienie grupa A i B Średnia gr. A Średnia gr. B wydzielina/strupienie dzień 1. 2,450 2,400 0,263 0,794 wydzielina/strupienie dzień 7. 2,200 1,000 5,640 0,0001 wydzielina/strupienie dzień 14. 2,450 0,300 12,55 0,0001 Ryc. 3. Wydzielina / strupienie grupa A i B T p Porównanie szybkości ustępowania strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt (w badaniu przedmiotowym rynoskopowym i endoskopowym) prezentuje Rycina 5. Różnice pomiędzy grupami są statystycznie istotne zarówno w 7 (p=0,001), jak i 14. dniu po operacji (p=0,0001). Wskazuje to na wyraźny, korzystny wpływ płukania jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu, jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa. Różnice w ocenie występowania wydzieliny i strupów w jamach nosa w tym samym okresie przez chorego i lekarza wynikają najprawdopodobniej z dyskomfortu związanego z obecnością w jamach nosa płytek stabilizacyjnych usuwanych w 14 dniu po operacji przegrody nosa. Plastikowe płytki stosowane są w celu stabilizacji reponowanej chrząstki i kości przegrody nosa. Obrzęk błony śluzowej obserwowany w badaniu rynoskopowym ustępował w kolejnych dniach po zabiegu operacyjnym zarówno w grupie A (kontrolnej), jak i w grupie B (stosującej Marimer Hipertoniczny). Nasilenie obrzęku oceniane w badaniu rynoskopowym i endoskopowym przez lekarza było zarówno w 7. jak i 14. dobie po zabiegu wielokrotnie mniej nasilone w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny (różnice istotne statystycznie p=0,001 w 7 dniu i p=0,0001 w 14 dniu) patrz Rycina 6. Już w 7. dobie po zabiegu u chorych stosujących Marimer Hipertoniczny obrzęk jam nosa był w ocenie lekarza blisko 10-krotnie mniejszy (0,25 pkt.) w stosunku do grupy kontrolnej (2,30 pkt.). W 14. dobie po zabiegu różnica w ocenie obrzęku błony śluzowej nosa była jeszcze większa: 0,1 pkt. w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny i 1,75 pkt. w grupie kontrolnej (Ryc. 6). W trakcie zabiegu operacyjnego przeprowadzanego wewnątrznosowo dochodzi do jatrogennych uszkodzeń błony śluzowej przegrody nosa oraz błony śluzowej bocznej ściany nosa. Uszkodzona, obrzęknięta błona śluzowa nosa w okresie pooperacyjnym jest pozbawiona fizjologicznych mechanizmów oczyszczania (transport śluzowo-rzęskowy). Zalegająca w jamach nosa wydzielina śluzowa oraz krew jest przyczyną powstawania strupów. Chorzy w pierwszych dniach po zabiegu operacyjnym w obrębie jam nosa skarżą się przede wszystkim na upośledzenie drożności nosa (blokada nosa), ból / uczucie rozpierania w obrębie twarzy oraz upośledzenie węchu. W obu grupach, w kolejnych dniach obserwowano znaczącą i szybką poprawę stanu klinicznego. W grupie A (kontrolnej, u której nie stosowano płukania jam nosa) nasilenie procesu chorobowego, które odpowiada ogólnemu samopoczuciu chorego w pierwszym dniu leczenia wynosiło średnio 7,9 pkt. (w 10-stopniowej skali), po 7 dniach zastosowanego leczenia już jedynie

6 25 5,95 pkt. (różnica istotna statystycznie), a po 14 dniach leczenia 3,85 pkt. (różnica istotna statystycznie). W grupie B, stosującej dodatkowo preparat Marimer Hipertoniczny w czasie wizyty pierwszej nasilenie procesu chorobowego zostało ocenione na 7,9 pkt. w 10-stopniowej skali (tak samo jak w grupie A), w 7. dobie po zabiegu operacyjnym nasilenie procesu chorobowego wynosiło już jedynie 3,35 pkt., a w 14. dniu po operacji jedynie 1,25 pkt. (różnice w kolejnych dniach istotne statystycznie). Płukanie jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny przyczynia się do uzyskania jeszcze szybszej poprawy stanu ogólnego (zmniejszenie nasilenia procesu chorobowego). Nasilenie procesu chorobowego w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny było już w 7. dniu po operacji (3,35 pkt.) mniejsze niż w grupie kontrolnej po 14 dniach od zabiegu (3,85 pkt). Statystycznie znamienna różnica w nasileniu procesu chorobowego w grupie A (kontrolnej) i B (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa po zabiegu operacji korekcyjnej przegrody nosa na nasilenie procesu chorobowego odpowiadające samopoczuciu chorych. Blokada nosa w ocenie chorych po operacjach korekcyjnych przegrody nosa jest jednym z bardziej dokuczliwych objawów. Dodatkowo, upośledzenie drożności nosa przyczynia się do nasilenia dolegliwości związanych z zaburzeniami węchu. Przed rozpoczęciem leczenia w skali od 0 do 10 chorzy z grupy A i B oceniali podobnie blokadę nosa odpowiednio na 8,2 pkt. i 8,1 pkt. W grupie A (kontrolna) po 7 dniach od operacji blokada nosa zmniejszyła w bardzo niewielkim stopniu (z 8,2 do 7,05 pkt.), a po 14 dniach od operacji do 4,25 pkt. W grupie stosującej co najmniej 2 razy dziennie płukanie nosa 2,2% hipertonicznym roztworem wody morskiej w postaci preparatu Marimer Hipertoniczny blokada nosa uległa znaczącemu zmniejszeniu (z 8,1 w 1. dniu po operacji do 2,2 w 7. dniu po operacji i do 1,05 w 14, dniu po operacji). Uzyskanie przez chorego pełnej drożności nosa jest jednym z najbardziej pożądanych przez operatora objawów. Pełna drożność nosa jest odbierana przez chorego jako sukces operacji, do której wskazaniem jest właśnie upośledzenie drożności nosa. Utrzymująca się dłużej niż kilka dni pooperacyjna blokada nosa jest przez chorego często odbierana jak niepowodzenie operacji. Nie zauważa poprawy w drożności nosa pomimo operacji, wiąże ten objaw z brakiem skuteczności operacji, a nie z obrzękiem błony śluzowej i zalegającą w jamach nosa wydzieliną. Szybkie ustąpienie blokady nosa jest więc bardzo pożądanym objawem. Zastosowanie roztworu hipertonicznego wody morskiej do płukania jam nosa po operacji korekcyjnej przegrody nosa przynosi znakomity efekt, pozwalając już w 7. dniu po operacji Ryc. 4. Upośledzenie węchu grupa A i B Ryc. 5. Szybkość ustępowania strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt w grupach A i B badanie przedmiotowe (ocena lekarza) Ryc. 6. Obrzęk błony śluzowej obserwowany w badaniu rynoskopowym grupa A vs grupa B uzyskać drożność nosa blisko 2-krotnie lepszą niż w grupie kontrolnej po 14 dniach od operacji. Obrzęk błony śluzowej oceniany przez laryngologa w badaniu endoskopowym wydaje się być bardzo ważnym objawem pozwalającym na weryfikację samooceny chorego. W grupie A w 7. dobie po operacji obrzęk błony śluzowej nosa w ocenie rynoskopowej i endoskopowej zmniejszył się z 2,9 pkt. do 2,3 pkt., a po 14 dniach po operacji do 1,75 pkt. U chorych z grupy B - stosujących preparat Marimer Hipertoniczny, już w 7. dniu po operacji obrzęk błony śluzowej był ponad 10-krotnie mniejszy niż w 1. dniu po operacji (zmiana z 2,85

7 26 pkt. w 1. dniu po operacji do 0,25 pkt. w 7. dniu po operacji). W 14. dniu po operacji u chorych z grupy B (Marimer Hipertoniczny) w ocenie rynoskopowej i endoskopowej praktycznie nie rejestrowano obrzęku błony śluzowej nosa (średnia dla grupy 0,1 pkt). W grupie A 14 dni po operacji obrzęk błony śluzowej był 17 razy bardziej nasilony niż w grupie B (stosującej Marimer Hipertoniczny). Z medycznego punktu widzenia ważnym objawem w okresie pooperacyjnym jest obecność gęstej patologicznej wydzieliny oraz strupów w obrębie jam nosa. Toaleta jam nosa przeprowadzana przez laryngologa w czasie wizyt kontrolnych po operacji korekcyjnej przegrody nosa ma na celu oczyszczenie jam nosa z wydzieliny i strupów. Zarówno odsysanie zalegającej wydzieliny jak i mechaniczne usuwanie strupów wykonuje się każdorazowo w trakcie wizyt kontrolnych. Z uwagi na umieszczone wewnątrznosowo plastikowe płytki stabilizacyjne, samodzielne oczyszczanie jam nosa poprzez wydmuchiwanie nosa jest znacząco utrudnione. Chorzy stosujący regularnie płukanie jam nosa roztworem Marimer Hipertoniczny odczuwali mniejszą ilość wydzieliny patologicznej i strupów już w 7. dniu po operacji. Również w ocenie lekarza, w badaniu rynoskopowym i endoskopowym stwierdzono znacznie mniejszą ilość wydzieliny w jamach nosa i strupów w grupie chorych stosujących regularnie preparat Marimer Hipertoniczny. W pierwszej dobie po usunięciu tamponady nosa u wszystkich chorych, zarówno z grupy A jak i B stwierdzano obecność wydzieliny i strupów w jamach nosa. Jednak już w 7. dobie po operacji różnice w grupach były bardzo wyraźne: w grupie kontrolnej A 0,85 pkt. a w grupie B stosującej Marimer Hipertoniczny jedynie 0,3 pkt. W 14. dobie różnice były dziesięciokrotnie większe: w grupie A wydzielina i strupy oceniane były na 0,55 pkt. a w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny jedynie 0,05 pkt. W ocenie lekarza prawidłowy przebieg pooperacyjny jest oceniany przede wszystkim na podstawie obecności obrzęku, wydzieliny patologicznej, włóknika i strupów w jamach nosa. Chorzy z grupy B, stosujący w okresie pooperacyjnym preparat Marimer Hipertoniczny w ocenie lekarza już w 7. dobie osiągali satysfakcjonujący efekt wyrażony jako drożny nos (0,25 pkt. w skali do 3 pkt.), pozbawiony zalegającej w jamach nosa wydzieliny, włóknika i strupów (0,3 pkt. w skali do 1,0 pkt.). Zmysł węchu zarówno w ocenie subiektywnej chorych jak i w testach dyskryminacyjnych badanych testem pisakowym [10] był znacząco lepszy w grupie chorych stosujących płukanie nosa preparatem Marimer Hipertoniczny. Wydaje się, iż ocena zmysłu węchu jest ściśle zależna od drożności jam nosa oraz obecności zalegającej w jamach nosa wydzieliny, włóknika i strupów. Płukanie jam nosa roztworem hipertonicznym wody morskiej przyczynia się do szybszego powrotu do zdrowia chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa zarówno w ocenie chorych, jak i w ocenie rynologicznej i endoskopowej prowadzonej przez lekarza. Na podstawie przeprowadzonych badań można ocenić, że stosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny powinno być zalecane w celu płukania jam nosa u chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa. Statystycznie znamienna różnica w nasileniu procesu chorobowego w grupie A (kontrolnej) i B (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny, korzystny wpływ płukania jam nosa po zabiegu operacji korekcyjnej przegrody nosa. Już w 7. dobie po operacji u pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny występuje 58% redukcja nasilenia procesu chorobowego podczas, gdy w grupie kontrolnej jedynie o 25%. W 14 dobie redukcja wynosiła odpowiednio 84% i 51%. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny po operacji korekcyjnej przegrody nosa prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa zarówno w ocenie chorych jak i lekarza. W grupie pacjentów stosującej Marimer Hipertoniczny zmniejszenie blokady/niedrożności nosa w ocenie pacjentów wynosiło 73% w 7. dobie i 87% w 14.dobie podczas gdy w grupie kontrolnej zmniejszenie objawów niedrożności/ blokady nosa wynosiło odpowiednio 14% i 48%. Płukanie jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny przyczyniło się do szybszego ustępowania dolegliwości pod postacią obecności wydzieliny patologicznej i strupów w jamach nosa. W ocenie pacjentów w grupie kontrolnej po 14 dniach od zabiegu ciągle występowała wydzielina i strupienie w nosie na poziomie bliskim stanu zaraz po operacji. W grupie stosującej Marimer Hipertoniczny objawy ustąpiły w 58% w 7. dniu leczenia i w 88% w 14 dniu leczenia. W ocenie rynoskopowej i endoskopowej lekarzy ustąpienie występowania wydzieliny i strupienia znacząco szybciej i lepiej wypadało u pacjentów stosujących dodatkowo Marimer Hipertoniczny (70% w 7 dniu leczenia, 95% w 14 dniu leczenia) w porównaniu do grupy kontrolnej ( odpowiednio 15% i 45%). Chorzy po operacji FESS (grupa C i D) Porównanie wyników nasilenia procesu chorobowego w grupach C i D przedstawia rycina 7. Statystycznie znamienna różnica w nasileniu procesu chorobowego w grupie C (kontrolnej) i D (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa po zabiegu operacji FESS na nasilenie procesu chorobowego odpowiadające samopoczuciu chorych (zarówno w 7 jak i 14 dobie p=0,0001). Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny po operacji FESS prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa. Nasilenie blokady

8 27 nosa w grupie kontrolnej w 7. dobie po operacji wynosiło 4,0 pkt., a w grupie stosującej Marimer Hypertoniczny jedynie 1,25 pkt. Po 14 dniach od operacji chorzy z grupy C (kontrolnej) oceniali upośledzenie drożności nosa na 2,05 pkt., a chorzy z grupy D stosujący preparat Marimer Hipertoniczny praktycznie nie uskarżali się na upośledzenie drożności nosa 0,25 pkt. Różnica w obecności wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych z grup C i D jest statystycznie znamienna w 7. i 14. dniu po operacji (patrz Ryc. 9). Porównanie szybkości, z jaką zmniejsza się ilość strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt (w badaniu przedmiotowym rynoskopowym i endoskopowym) prezentuje Rycina 10. Różnice pomiędzy grupami są statystycznie istotne zarówno w 7., jak i 14. dniu po operacji (p=0,0001). Wskazuje to na wyraźny, korzystny wpływ płukania jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu, jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa. Obrzęk błony śluzowej obserwowany w badaniu rynoskopowym ustępował w kolejnych dniach po zabiegu operacyjnym FESS zarówno w grupie C (kontrolnej), jak i w grupie D (stosującej Marimer Hipertoniczny) patrz rycina 11. Operacje endoskopowe zatok przynosowych (FESS), pomimo że są prowadzone z wykorzystaniem cienkich endoskopów oraz mikronarzędzi wiążą się z licznymi mikrourazami w obrębie błony śluzowej przegrody nosa i małżowin nosowych oraz urazami bocznej ściany nosa w okolicy kompleksu ujściowo-przewodowego. W wyniku urazów w okresie pooperacyjnym w jamach nosa obecna jest krew, włóknik oraz duża ilość gęstego śluzu, a w konsekwencji również strupy. Z uwagi na leżący u podstaw przewlekłego zapalenia zatok przynosowych (będący powodem operacji) proces zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych dodatkowo w jamach nosa pojawia się duża ilość patologicznej wydzieliny pochodzącej z zatok przynosowych. Utrzymanie drożności przewodów nosowych, a w szczególności ujść zatok przynosowych oraz zapobieganie zrostom pooperacyjnym jest kluczowym zadaniem opieki w pierwszych tygodniach po operacji FESS. Chorzy z grupy D (stosujący preparat Marimer Hipertoniczny) raportowali szybszy powrót do pełnego zdrowia w stosunku do chorych z grupy C (kontrolnej). Stosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny prowadziło do szybszego ustąpienia blokady nosa oraz znacząco zmniejszało ilość wydzieliny i strupów w jamach nosa. Powyższe dane pochodzą zarówno z obserwacji chorych, jak i z analizy danych odnotowanych przez lekarzy w trakcie badania rynoskopowego i endoskopowego. Obserwowano wyraźny, istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa preparatem Marimer gr. D (dz-14) gr. D (dz-7) gr. D (dz-1) gr. C (dz-14) gr. C (dz-7) gr. C (dz-1) Ryc. 7. Porównanie wyników nasilenia procesu chorobowego w grupach C i D gr. D (dz-14) gr. D (dz-7) gr. D (dz-1) gr. C (dz-14) gr. C (dz-7) gr. C (dz-1) Ryc. 8. Blokada/niedrożność nosa w w grupie C i D w 1., 7. i 14. dniu po operacji FESS gr. D (dz-14) gr. D (dz-7) gr. D (dz-1) gr. C (dz-14) gr. C (dz-7) gr. C (dz-1) Ryc. 9. Wydzielina / strupienie grupa C i D Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu, jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po operacji endoskopowej zatok przynosowych (FESS). Na podstawie przeprowadzonych badań można ocenić, że stosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny powinno być zalecane w celu płukania jam nosa u chorych po czynnościowej, endoskopowej operacji zatok przynosowych. Statystycznie znamienna różnica w nasileniu procesu chorobowego w grupie C (kontrolnej) i D (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny, korzystny wpływ płukania jam nosa u chorych po

9 28 gr. D (dz-14) gr. D (dz-7) gr. D (dz-1) gr. C (dz-14) gr. C (dz-7) gr. C (dz-1) Ryc. 10. Szybkość ustępowania strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt w grupach C i D badanie przedmiotowe (ocena lekarza) gr. D (dz-14) gr. D (dz-7) gr. D (dz-1) gr. C (dz-14) gr. C (dz-7) gr. C (dz-1) Ryc. 11. Szybkość ustępowania obrzęku błony śluzowej nosa (obserwowanego w badaniu rynoskopwym) w czasie kolejnych wizyt w grupach C i D badanie przedmiotowe (ocena lekarza) czynnościowej endoskopowej operacji zatok przynosowych (FESS). Nasilenie procesu zapalnego u pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny zmniejszyło się odpowiednio o 76% w 7. dobie leczenia i o 95% w 14 dobie leczenia, podczas gdy w grupie kontrolnej nasilenie procesu zapalnego zmniejszyło się odpowiednio jedynie o 24% i 63%. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny u chorych po czynnościowej endoskopowej operacji zatok przynosowych (FESS) prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa zarówno w ocenie chorych, jak i lekarza. W ocenie pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny zmniejszenie blokady/ niedrożności nosa w wynosiło 76% w 7. dobie i 95% w 14. dobie po operacji, podczas gdy w grupie kontrolnej zmniejszenie objawów niedrożności/ blokady nosa odpowiednio wynosiło 23% i 61%. Obserwowano wyraźny, istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu, jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po czynnościowej, endoskopowej operacji zatok przynosowych. Zmniejszenie wydzieliny/ strupienia w nosie w 7 dobie leczenia wynosiło 78% u pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny i 18% u pacjentów z grupy kontrolnej. W 14. dobie po operacji objawy zmniejszyły się odpowiednio o 93% i 47%. W lekarskim badaniu przedmiotowym (ocena rynoskopowa i endoskopowa) powyższe objawy znacząco szybciej i lepiej ustępowały u pacjentów stosujących dodatkowo Marimer Hipertoniczny (84% w 7 dniu leczenia, 95% w 14 dniu leczenia) w porównaniu do grupy kontrolnej (odpowiednio 11% i 26%). Chorzy po operacji usunięcia polipów nosa grupa E i F Porównanie wyników nasilenia procesu chorobowego w grupach E i F przedstawia rycina 12. Statystycznie znamienna różnica (zarówno w 7 jak i 14 dniu badania p=0,0001) w nasileniu procesu chorobowego w grupie E (kontrolnej) i F (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa po zabiegu operacji usunięcia polipów nosa na nasilenie procesu chorobowego odpowiadające samopoczuciu chorych. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny po operacji usunięcia polipów nosa prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa. Nasilenie blokady nosa w grupie kontrolnej w 7. dobie po operacji wynosiło 4,7 pkt., a w grupie kontrolnej jedynie 1,7 pkt., po 14 dniach od operacji chorzy z grupy E (kontrolnej) oceniali upośledzenie drożności nosa na 2,75 pkt., a chorzy z grupy F stosujący preparat Marimer Hipertoniczny praktycznie nie uskażali się na upośledzenie drożności nosa 0,6 pkt. (Ryc. 13). Nasilenie objawu obecności wydzieliny i strupów w jamach nosa w 14 dniu po operacji usunięcia polipów nosa (po wcześniejszej poprawie w 7 dobie po operacji) może być paradoksalnie wynikiem poprawy drożności nosa. Chorzy kwalifikowani do usunięcia polipów nosa metodą tradycyjną zwykle wyjściowo mają polipy dużych rozmiarów, często prowadzące do niedrożności nosa. Wydzielina z zatok i jam nosa w takich przypadkach przemieszcza się do tyłu, po tylnej ścianie gardła (tzw. katar zanosowy). Udrożnienie przewodów nosowych umożliwia przedostawanie się fizjologicznej wydzieliny do przedsionka nosa, a z uwagi na uszkodzenie rzęsek błony śluzowej nosa (spowodowane długotrwałym uciskiem przez polipy oraz samym zabiegiem operacyjnym i tamponadą) nie jest ona prawidłowo ewakuowana z jam nosa. Wyniki oceny obecności wydzieliny i strupów w jamach nosa w grupie E i F przedstawia Rycina 14. Różnice pomiędzy grupami są istotne statystycznie zarówno w 7 jak i 14 dniu badania (p=0,0001). Porównanie szybkości, z jaką zmniejsza się ilość strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt (w badaniu przedmiotowym rynoskopowym i endoskopowym) prezentuje rycina 15. Różnice pomiędzy grupami były statystycznie istotne zarówno w 14. dniu po operacji (p=0,0001) i nieistotna statystycznie w 7 dobie

10 29 po operacji (p=0,3). Wskazuje to na wyraźny, korzystny wpływ długotrwałego płukania jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa. Z uwagi na uszkodzenie rzęsek błony śluzowej nosa (spowodowany długotrwałym uciskiem błony śluzowej przez polipy nosa) do czasu regenercji błony śluzowej, fizjologiczne oczyszczanie jam nosa z wydzieliny i strupów powinno być wspomagane przez płukanie nosa roztworem wody morskiej. Porównując szybkość ustępowania obrzęku w obrębie jam nosa po zabiegu operacyjnym usunięciu polipów nosa zauważalny jest korzystny wpływ stosowania preparatu Marimer Hipertoniczny na oceniany objaw. Już w 7. dobie po zabiegu operacyjnym chorzy stosujący preparat Marimer Hipertoniczny (grupa F) mieli wielokrotnie słabiej nasilony obrzęk błony śluzowej nosa (0,45 pkt.) od chorych z grupy E (kontrolna) (1,45 pkt). Różnica w nasileniu obrzęku nosa zarówno w 7., jak i w 14. dobie po zabiegu pomiędzy grupami E i F była istotna statystycznie (w 7 dobie p < 0,0001, w 14. dobie p = 0,006). Operacje usunięcia polipów nosa w przebiegu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych z polipami nosa wiążą się ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się w jamach nosa w okresie pooperacyjnym krwi, strupów oraz włóknika. Utrzymanie drożności przewodów nosowych, a w szczególności ujść zatok sitowych oraz zapobieganie zrostom pooperacyjnym jest kluczowym zadaniem opieki w pierwszych tygodniach po operacji usunięcia polipów nosa. Chorzy z grupy F (stosujący preparat Marimer Hipertoniczny) zgłaszali szybszy powrót do pełnego zdrowia w stosunku do chorych z grupy E (kontrolnej). Stosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny prowadziło do szybszego ustąpienia blokady nosa oraz znacząco zmniejszało ilość wydzieliny i strupów w jamach nosa. Powyższe dane zostały odnotowane zarówno w dokumentacji chorych jak i w dokumentacji lekarza (w trakcie badania rynoskopowego i endoskopowego). Błona śluzowa nosa, z uwagi na uszkodzenie związane z długotrwałym uciskiem przez polipy oraz uszkodzenie wywołane w trakcie zabiegu operacyjnego wymaga wspomagania poprzez płukanie jam nosa roztworami wody morskiej, Obserwowano wyraźny, istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny na ustępowanie bardzo dokuczliwego objawu, jakim jest obecność strupów i wydzieliny patologicznej w jamach nosa u chorych po operacji usunięcia polipów nosa. Na podstawie przeprowadzonych badań można ocenić, że stosowanie preparatu Marimer Hipertonicz- gr. F (dz-14) gr. F (dz-7) gr. F (dz-1) gr. E (dz-14) gr. E (dz-7) gr. E (dz-1) Ryc. 12. Porównanie wyników nasilenia procesu chorobowego w grupach E i F gr. F (dz-14) gr. F (dz-7) gr. F (dz-1) gr. E (dz-14) gr. E (dz-7) gr. E (dz-1) Ryc. 13. Blokada/niedrożność nosa w w grupie E i F w 1., 7. i 14. dniu po operacji usunięcia polipów nosa. gr. F (dz-14) gr. F (dz-7) gr. F (dz-1) gr. E (dz-14) gr. E (dz-7) gr. E (dz-1) Ryc. 14. Wydzielina / strupienie grupa E i F gr. F (dz-14) gr. F (dz-7) gr. F (dz-1) gr. E (dz-14) gr. E (dz-7) gr. E (dz-1) Ryc. 15. Szybkość ustępowania strupów i wydzieliny z jam nosa w czasie kolejnych wizyt w grupach E i F badanie przedmiotowe (ocena lekarza)

11 30 gr. F (dz-14) gr. F (dz-7) gr. F (dz-1) gr. E (dz-14) gr. E (dz-7) gr. E (dz-1) w postaci preparatu Marimer Hipertoniczny powinno być zalecane w celu płukania jam nosa u chorych po operacji korekcyjnej przegrody nosa, operacji endoskopowej zatok przynosowych oraz po operacji usunięcia polipów nosa. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny ułatwia utrzymanie prawidłowej drożności jam nosa, zmniejsza ilość wydzieliny patologicznej i strupów w jamach nosa oraz przyspiesza gojenie jatrogennych uszkodzeń błony śluzowej nosa. Ryc. 16. Obrzęk błony śluzowej obserwowany w badaniu rynoskopowym; grupa E vs grupa F ny powinno być zalecane w celu płukania jam nosa u chorych po operacji usunięcia polipów nosa. Statystycznie znamienna różnica w nasileniu procesu chorobowego w grupie E (kontrolnej) i F (stosującej preparat Marimer Hipertoniczny) wskazuje na istotny statystycznie, korzystny wpływ płukania jam nosa po operacji usunięcia polipów nosa. Nasilenie procesu zapalnego zmniejszyło się w 7. dobie leczenia o 53% i 26% odpowiednio w grupie stosującej Marimer Hipertoniczny i w grupie kontrolnej, w 14 dobie o odpowiednio 88% i 42%. Zastosowanie preparatu Marimer Hipertoniczny po operacji usunięcia polipów nosa prowadziło do znacznie szybszego ustępowania blokady/niedrożności nosa zarówno w ocenie chorych, jak i lekarza. Blokada/niedrożność nosa zmniejszyła się w 7. dobie po operacji o 69% u pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny i o 14% w grupie kontrolnej, natomiast w 14. dobie po operacji odpowiednio o 89% i 50%. Płukanie jam nosa preparatem Marimer Hipertoniczny przyczyniło się do szybszego ustępowania dolegliwości pod postacią obecności wydzieliny patologicznej i strupów w jamach nosa. W ocenie pacjentów zaleganie wydzieliny i strupienie zmniejszyło się o 72% u pacjentów stosujących Marimer Hipertoniczny i o 17% u pacjentów z grupy kontrolnej już w 7. dobie leczenia, natomiast w 14 dobie redukcja ta w stosunku do stanu wyjściowego wynosiła odpowiednio 89% i 2%. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań uważamy, że stosowanie roztworu hipertonicznego wody morskiej PIŚMIENNICTWO: 1. Fokkens W., Lund V., Mullol J.: European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps Rhinology, 2007; suppl Kim CH, Hyun Song M, Eun Ahn Y, Lee JG, Yoon JH.: Effect of hypo-, iso- and hypertonic saline irrigation on secretory mucins and morphology of cultured human nasal epithelial cells. Acta Otolaryngol. 2005; 125(12): Harvey R, Hannan SA, Badia L, Scadding G. Nasal saline irrigations for the symptoms of chronic rhinosinusitis.cochrane Database Syst Rev. 2007; 18;(3): CD Rapiejko P.: Roztwory wody morskiej w praktyce laryngologicznej i alergologicznej. Alergoprofil 2008; 4(1): Tomooka LT, Murphy C, Davidson TM.: Clinical study and literature review of nasal irrigation. Laryngoscope. 2000; 110(7): Rabago D, Guerard E, Bukstein D.: Nasal irrigation for chronic sinus symptoms in patients with allergic rhinitis, asthma, and nasal polyposis: a hypothesis generating study. WMJ. 2008; 107(2): Papsin B, McTavish A. Saline nasal irrigation: Its role as an adjunct treatment. Can Fam Physician. 2003; 49: Rapiejko P., Wojdas A., Jurkiewicz D.: The Influence of the isotonic solution of sea water (Marimer) application on nasal mucosa in allergic rhinitis sufferers. Pol. J. Environ. Studies 2007; 16(5C): Rapiejko P., Jurkiewicz D.: Hipertoniczny roztwór wody morskiej we wspomaganiu leczenia zapalenia zatok przynosowych. Alergoprofil 2009; 5(2): Rapiejko P., Jurkiewicz D.: Badanie zmysłu węchu testem pisakowym u chorych z ostrym zapaleniem zatok przynosowych. Alergoprofil, 2009; 5(1) :