Respublica Thorunensis: kwietnia 1793 r.

Transkrypt

1 Respublica Thorunensis: kwietnia 1793 r. Autor: Wieczorna Image not found Wiele miast dysponowało w przeszłości prawami autonomii, były miastami wydzielonymi, o własnym rządzie, kilku organach decyzyjnych, własnym małym wojsku i terytorium. Toruń do roku wcielenia Republiki Toruńskiej do Prus, posiadał instytucje i prawodawstwo

2 republikańskie. Widok Torunia, miedzioryt z książki Jana Hartknocha Alt- und neues Preussen, 1684 r., cc wikimedia

3 Herby Republiki Toruńskiej w portalu Sali Królewskiej, wg Toruń, podobnie jak pozostałe dwa tzw. wielkie miasta pruskie (Gdańsk i Elbląg), cieszył się w Rzeczypospolitej dużym stopniem faktycznej niezależności od władz państwowych; z tej m.in. przyczyny nazywany był samodzielną republiką mieszczańską Respublica Thorunensis. Toruń rządził się w swoich sprawach samodzielnie, w niewielkiej tylko mierze podlegając rzadkim decyzjom królów polskich czy też królewskiemu wymiarowi sprawiedliwości (z których praktycznie zasadą było albo nie w pełni realizowanie decyzji przez Toruń, albo granie na zwłokę i wykorzystywanie tradycyjnie ospałego działania władz Rzeczypospolitej, co zwykle okazywało się skuteczne). Nad Toruniem nie panował żaden magnat, ani żaden przedstawiciel króla, a nawet pomimo, że Toruń był miastem królewskim, to król polski poprzez swojego burgrabiego nie miał w pełni kontroli nad miastem. Toruniem rządziła dumna Rada miejska, określana Senatem. Toruń posiadał własne wojsko zawodowe, własne 2 terytorium (patrymonium) o powierzchni ok. 360 km, obejmujące ok. 100 wsi, osad i folwarków. Rada bezpośrednio i absolutnie zarządzała całym obszarem miasta i jego terytorium: w przeciwieństwie do miast polskich w Toruniu nie było uciążliwych 3 jurydyk szlacheckich i kościelnych katolickich, a na skład Rady nie wpływały żadne 4 zewnętrzne czynniki. Poza pełną autonomią ustawodawczą i sądową na całym patrymonium miejskim, Toruń od 1459 r. pełnił też rolę sądu wyższego dla wszystkich miast założonych na prawie chełmińskim. fragment, wg: Historia powstania Republiki Toruńskiej Początek miastu dali Krzyżacy w 1230, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenie państwa krzyżackiego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego. Pierwotnym miejscem lokacji był odcinek prawego brzegu Wisły, od wyspy zwanej Liszką na dwie mile w dół rzeki, pokrywający się z obszarem dzisiejszego Starego Torunia. Niestety mimo poszukiwań archeologicznych nie udało się odkryć śladów pierwotnej osady. Istnieje legenda według której najwcześniejszą siedzibą Krzyżaków była korona

4 rosnącego tam olbrzymiego dębu. Z powodu częstych powodzi nawiedzających te nisko położone tereny w roku 1236 przeniesiono miasto w górę rzeki w miejsce jego obecnego położenia. Zamek krzyżacki zaczęto budować na miejscu wcześniejszej osady słowiańskiej, wykorzystując jej formę powierzchni. Nowe terytorium Republiki określa odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, który został wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne. W 1280 r. Rep. Toruńska stała się członkiem Hanzy, bardzo ważnej organizacji handlowej średniowiecza w tej części Europy. Przez pewien okres miasto pełniło funkcje sekretarza Hanzy. Zapewniało to znaczące źródło dochodów i impuls do wzrostu. Stolica republiki szybko wypełniła się kościołami, ratuszem i innymi budynkami. W 1365 stolica republiki otrzymała prawo składu. XIV-XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju republiki. Jej stolica, Toruń, stałz się ważnym miastem w Prusach i dużym ośrodkiem handlowym, liczącym aż mieszkańców. 1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński. Jednak niezadowolenie mieszczan wynikające z kryzysu w jakim znalazło się państwo zakonne skłoniło ich ku władzom polskim. Wolność od Krzyżaków W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polskokrzyżackiej wojny trzynastoletniej. Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie. Stało się to na Zamku Dybowskim, podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). Mieszkańcy republiki gruntownie przyczynili się do osłabienia państwa krzyżackiego, odgrywając kluczową rolę w antykrzyżackim Związku Pruskim, pośrednio otwierając Polsce drogę do Bałtyku. 19 października 1466 II pokój Toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Rep. Toruńska wraz z Prusami Królewskimi weszła w skład państwa Polskiego. W granicach Rzeczypospolitej Okres XVI i 1. poł. XVII w. to czas szybkiego rozwoju Rep. Toruńskiej. Jej społeczeństwo bogaciło się na handlu wiślanym (głównie spław zboża, drewna), składzie soli i towarów solonych, wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych ustanowionych przywilejem Kazimierza Jagiellończyka w 1472 r., osiągało ogromne zyski ze swojego liczącego 360 km² patrymonium Republiki, obejmującej ok. 100 miejscowości i osad.

5 Republika Toruńska wg stanu z 1792 r. wg Rozbudowywano ratusz, gotyckie kamienice przebudowywano w duchu renesansu i manieryzmu niderlandzkiego, bogaciły się rody patrycjuszowskie, działało aż ponad 50 cechów rzemieślniczych, skupiając ponad 700 mistrzów, powstawały wybitne artystycznie dzieła, wśród których m.in. słynne toruńskie wyroby złotnicze, snycerskie, intarsjowane i in. 19 lutego 1473 przy ul. Św. Anny urodził się Mikołaj Kopernik. W 1500 zawieszono na wieży kościoła św. Jana największy w ówczesnej Polsce dzwonu Tuba Dei oraz otwarto drugi po krakowskim i najdłuższy w Polsce drewniany most przez Wisłę. W 1501 w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego zmarł król Jan Olbracht. 15 czerwca 1528 została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępując dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. Wojsko Republiki Toruńskiej Elementem lokalnej niezależności były własne siły zbrojne, włącznie z włąsną flota wojenną. W czasie wojny 13-letniej ( ) wojska toruńskie walczyły razem z wojskami polskimi przewiw Krzyżakom i powstała wtedy pierwsza republikańska armia zawodowa. Liczyła ona w maksymalnym momencie jej rozwoju ok. 500 żołnierzy. Ich opis:

6 Protestatntyzm religią dominującą Republiki W pierwszej poł. XVI w rozpowszechniła się w Toruniu reformacja, do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 r. Rep. Toruńska stała się oficjalnie państwem-miastem luterańskim. W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju). Niebawem powstało pierwsze w północnej Polsce Muzeum. Republika w I poł. XVII wieku W pierwszej połowie XVII w. stolica Republiki, Toruń, jako jedno z kilku największych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamieszkiwało ok mieszkańców. Z racji swej niezależności, którą zawdzięczał królewskim przywilejom i pozycji gospodarczej, Toruń wraz ze swoim patrymonium pomimo, że leżał na obszarze województwa chełmińskiego i był jego największym miastem wyłączony był z administracji województwa, stanowiąc jednostkę autonomiczną, samorządną. Posłowie Republiki Toruńskiej zasiadali na sejmie walnym Rzeczypospolitej, Republika dysponowała jednym miejscem. Miasto nie cieszyło się polityczną sympatią- urzędową religią Republiki Toruńskiej był protestantyzm. Republika w II poł. XVII wieku Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po szwedzkim oblężeniu odzyskały Toruń. 24 września 9 października 1703 podczas oblężenia miasta miało miejsce katastrofalne, najdotkliwsze w całej historii bombardowanie miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz, kościoły, oraz oba barbakany. W 1708 r. ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy (w ciągu kilku miesięcy zmarło 4 tys. mieszkańców). Upadek republiki Stolica republiki już do końca XVIII w. nie odzyskała swojej świetności i nie podniosła się ze zniszczeń spowodowanych wojnami i epidemiami. Od 7 października do 22 października 1709 przebywał w Toruniu car Rosji Piotr I Wielki. Toruński krwawy sąd Na tle zaostrzających się konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. tumultu toruńskiego, zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego

7 burmistrza miasta, Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 r. została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska. Koniec W Królestwie Prus I rozbiór Polski pozostawił Toruń przy Polsce, ale pozbawił miasto ziem, będących jego własnością, oraz sprawił, iż osłabł handel na Wiśle, co pozbawiło miasto głównych dochodów. II rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus. 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta, wyrąbując dziurę w Bramie Chełmińskiej wobec odmowy poddania republiki. Ludność zmniejszyła się do 6000 mieszkańców. Koniec Republiki proklamowano 7. kwietnia 1793 r. - pruscy komisarze ytego dnia przybyli do stolicy republiki i odczytali Radzie i pozostałym Odrynkom (organom miejskiej demokracji) patent króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II informującego o włączeniu Rep.Toruńskiej do Królestwa Prus. Skończyła się era własnej polityki, włąsnej autonomii, własnej republiki. Jak opisał efekty tych decyzji historyk z XIX wiecznego - Torunia, Arthur Semrau: "Miasto zostało złamane na duszy i ciele i przemieniło się z dumnej Królowej Wisły w żebraczkę". opr. Adam Fularz na podst. Wikipedii oraz The City in Art: Proceedings of the Seventh Joint Conference... books.google.pl/books?id... Peter Martyn The ambitious patrician elite promoted their urban homeland as the Respublica Thorunensis; i.e. a latter-day incarnation of the Ancient Roman Republic (and thus, presumably, as a civic analogy to the Polish-Lithuanian Commonwealth).