Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii informatycznych

Transkrypt

1 mgr Dawid ochowski Kolegium Analiz Ekonomicznych Szko a G ówna Handlowa w Warszawie Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii informatycznych 1. Wst p Nie ulega w tpliwo ci, e jeste my wiadkami g bokich przemian spo ecznych, naukowych i technologicznych zwi zanych z dynamicznym rozwojem technologii informatycznych i ich zastosowaniem w ró nych obszarach dzia alno ci cz owieka. Ju dzi nazywa si owe przemiany mianem rewolucji informacyjnej, co ma podkre li niespotykan dotychczas dynamik tych przemian oraz zwróci uwag na analogi do ostatniego okresu w historii o podobnej skali zjawiska rewolucji przemys owej. Obecnie aby zapewni d ugoterminowy wzrost gospodarczy kraju nie wystarcz wzrastaj ce nak ady inwestycyjne, czy odpowiednie regulacje prawne. Niezb dne jest przygotowanie przysz ych pokole na wyzwania jakie niesie ze sob owa rewolucja informacyjna. W takiej sytuacji najlepsz inwestycj dla Polski wydaje si inwestycja w edukacje i w infrastruktur informatyczn. Niestety taka forma pobudzania wzrostu gospodarczego nie jest zbyt popularna i nie ma prze o enia w bud etach kolejnych rz dów ze wzgl du na fakt, e jest to inwestycja dugoterminowa o okresie zwrotu przynajmniej 15 lat. Nikt nie przeczy, e jest ona op acalna co pokazuj przyk ady takich krajów jak Japonia, Korea Po udniowa, Tajlandia, czy USA, jednak bie ce wydatki wydaj si by priorytetem. Wspomnia em, e przemiany zwi zane z rewolucj informacyjn te dotycz niemal wszystkich aspektów ycia cz owieka, w szczególno ci nie omijaj tak e systemu edukacyjnego i procesów kszta cenia. Poni ej chcia bym zarysowa gówne tendencje w wykorzystaniu najnowszych zdobyczy techniki w procesach kszta cenia oraz mo liwo ci innych zastosowa obecnie wdra anych, b d te b d cych w fazach projektów. S to niektóre z ciekawych i niezmiernie praktycznych zastosowa technologii informatycznej dla celów kszta cenia i powinny w moim rozumieniu wyznacza kierunki w jakim system edukacyjny powinien ewoluowa tak aby zapewni m odym pokoleniom odpowiednie przygotowanie do ycia w wiecie informacji i tym samym przyczyni si do d ugofalowego wspierania wzrostu gospodarczego Polski. Bez w tpienia jest to bardzo obszerny materia do bada i jest ród em wielu w tków badawczych, dlatego w poni szej pracy skupi si tylko na czterech obszarach zastosowa technologii informatycznej w systemie edukacyjnym, które pokrywaj si z obszarem moich zainteresowa, a mianowicie: Internet jako informacyjny zasób zasileniowy dla systemu edukacyjnego, wizualizacja i technologia multimedialna, nauczanie na odleg o, automatyzacja procesu weryfikacji post pów w nauczaniu.

2 332 Dawid ochowski Poka tak e w jaki sposób zastosowanie technologii informatycznych w powy szych aspektach wp ywa na system edukacyjny i przeanalizuj zasadno ich wdra ania do systemu edukacyjnego w kontek cie analizy SWOT, czyli rozpoznam zalety i wady oraz szanse i zagro enia implementacji takich rozwi za. 2. Internet jako informacyjny zasób zasileniowy dla systemu edukacyjnego Rozpoczynaj c przegl d zastosowa technologii informatycznych w systemie edukacji nie sposób nie rozpocz od znakomitego skoku w dost pie do informacji jaki zosta umo liwiony g ównie za spraw rozwini cia komputerowej sieci wiatowej jak jest Internet. Umo liwi on dost p praktycznie do nieograniczonych zasobów informacji bez wzgl du na miejsce jej publikacji, upowszechni wymian informacji oraz zaktywizowa rodowisko naukowe do szerszego upubliczniania swoich prac badawczych. Wa nym jest tak e fakt, e informacje udost pniane w Internecie s wysoce aktualne wystarczy pomy le jak d ugi jest proces powstawania klasycznej publikacji, zwi zany z d ugim procesem recenzowania, a nast pnie niejednokrotnie oczekiwaniem na druk. Internet umo liwia prawie natychmiastowe przekazanie wyników bada do publicznej opinii. Przy okazji mamy tutaj do czynienia z ciekawym zjawiskiem, które nazw tutaj naturaln recenzj. Otó naukowcy specjalnie publikuj wersje robocze swoich prac (ang. draft), aby rodowisko odpowiednio wcze nie przedstawi o swoje komentarze i uwagi. Tym samym inni naukowcy wp ywaj na ostateczny kszta t pó niejszej drukowanej publikacji. To tylko jeden przyk ad w jaki Internet wp yn na rodowisko naukowe, a przytoczy em go dlatego, aby podkre li jakie mo liwo ci dla systemu edukacyjnego wi si z dost pem do takich informacji. Przede wszystkim nauczyciele akademiccy obok tradycyjnych podr czników prezentuj cych ugruntowan wiedz mog wykorzystywa Internet jako ród o do dyskusji nad najnowszymi trendami i kierunkami w danej dyscyplinie naukowej. Dzi ki temu studenci si gaj do granic poznawczych danego przedmiotu, co mo e mie pozytywny aktywizuj cy i motywuj cy wp yw na ich proces kszta cenia. Oczywi cie jest i druga strona medalu. Otó ogrom informacji dost pnej w Internecie i skrajnie liberalne podej cie je eli chodzi o tre publikacji (w Internecie mo na umieszcza wszystko poza tekstami g osz cymi i wzywaj cymi do nienawi ci, czy przemocy rasowej, wyznaniowej, pogl dowej) sprawia, e rednia jako takich informacji jest niestety niska. Internet jest wr cz naszpikowany tendencyjnymi artyku ami, które nie rozpatruj rozwa anej tematyki w sensie obiektywnym, a jedynie staraj si przed o y jednostronne argumenty. Coraz wi cej jest tak e zjawisk uprawiania pseudonauki. Pseudonaukowcy czerpi korzy ci z faktu i przeci tny u ytkownik Internetu nie jest w stanie zweryfikowa prawdziwo ci przytoczonych twierdze. Bazuj c na tym sprzedaj cudowne leki lub inne produkty czerpi c korzy ci maj tkowe z w asnych pseudobada. S to zagro enia jakie niesie ze sob Internet dla procesu kszta cenia. Korzystaj c ze zej informacji b dziemy kszta cili z ych studentów. Dlatego niezmiernie istotn obecnie jest umiej tno poprawnej selekcji, rozdzielenia dobrej i zej informacji, a uczelnie

3 Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii powinny kszta ci w studentach postawy krytyczne wobec tego co znajduj w globalnej sieci. Mo na zauwa y tak e inn siln stron Internetu. Otó zwielokrotni on kontakty mi dzy lud mi, a przede wszystkim spo eczno ci uniwersyteck. O ile atwiej jest teraz studentom dotrze do informacji o uczelni zagranicznej i spe ni jej wymagania i pojecha na stypendium, z drugiej strony aktywniejsza jest tak e wymiana kadry naukowej, w postaci sta y naukowych, b d wr cz etatów na zagranicznych uczelniach. Istnieje wiele ponadnarodowych zespo ów badawczych. Te wszystkie przemiany s efektem znacznego usprawnienia komunikacji g ównie za spraw upowszechnienia Internetu. W krajach Europy Zachodniej norm staje si przynajmniej semestralny wyjazd ka dego studenta na stypendium zagraniczne. Bezdyskusyjnym pozostaje wp yw jaki taki semestralny pobyt kszta ci m odego studenta nie tylko w sensie zdobywania wiedzy, ale przede wszystkim kreowania mi dzykulturowych i ponadnarodowych wi zi ze studentami z innych krajów. Szansa taka stanowi jednocze nie zagro e- nie dla takich krajów jak Polska. Zapó nienie w rozwoju infrastruktury informatycznej i dost pie do Internetu mo e prze o y si na ni sz od przeci tnej aktywno polskich studentów i naukowców w mi dzynarodowych wymianach. Nie wykorzystuj c tej szansy Polska mo e zosta zepchni ta na naukowy margines. Polscy studenci mog stanowi nieliczn odsetkowo grup stypendystów zagranicznych, a polscy naukowcy mog nie uczestniczy wystarczaj co aktywnie w mi dzynarodowych zespo ach badawczych. Podsumowuj c mo na stwierdzi, e obok wielu zalet dla systemu edukacyjnego jakie daje dost p do informacji za po rednictwem Internetu i istniej tak e powa ne zagro enia z tym zwi zane, co mo na pokaza w poni szej tabeli: Tabela 1. Analiza SWOT: Internet jako zasób zasileniowy systemu edukacyjnego Strengths Dost p do nieograniczonych zasobów informacyjnych Informacja aktualna Opportunities Naturalne recenzowanie Skrócony proces publikacji ród o do dyskusji nad najnowszymi trendami badawczymi Wymiana kadry naukowej, stypendia ród o: opracowanie w asne. Weaknesses Niska rednia jako informacji Pseudonauka, pseudobadania Threats Z a informacja = z y student Nieumiej tno rozdzielenia dobrej informacji od z ej brak krytycyzmu Polska naukowy margines 3. Wizualizacja i technologia multimedialna Wspó czesna technologia informatyczna dzi ki przede wszystkim wzrostowi mocy obliczeniowej procesorów, wzrostowi przepustowo ci czy sieciowych oraz rozwojowi technologii multimedialnych wykszta ci a zupe nie now jako w proce-

4 334 Dawid ochowski sach kszta cenia i nauczania. Wykorzystanie komputerów jako narz dzi obliczeniowych umo liwi o ogromne wsparcie tradycyjnych zaj wiczeniowych. Studenci nie trac teraz cennych minut na mudne obliczenia, a koncentruj si na interpretacji wyników. Mniej wa na jest teraz metodologia doj cia do wyniku (cz sto zadanie rozwi zuje sam komputer), a du o bardziej kszta towanie twórczego sposobu my lenia i poszukiwania alternatywnych rozwi za. Techniki multimedialne wspieraj natomiast kszta towanie u studenta umiej t- no ci prezentacyjnych i wizualizacji przedstawianych problemów. We wspó czesnym wiecie, silnie przenikni tym aktywnym marketingiem zdolno ci takie wydaj si by niezb dnymi. Przyk ady takich zastosowa mo na oczywi cie mno y i nie jest to celem niniejszego referatu. Chcia bym jedynie zwróci uwag, e technologie informatyczne usprawniaj proces nauczania poprzez efektywniejsze wykorzystanie zasobów studenta i (co poka w dalszej cz ci) nauczyciela akademickiego pozwalaj c tym samym na skoncentrowanie si bardziej na istocie nauczanego przedmiotu, ni na warsztacie niezb dnym przy poznawaniu praw danej dyscypliny. Tutaj tkwi jednak pewne zagro enie: nale y bowiem uwa a, aby nie pozbawi studenta ca kowicie tego warsztatu. Jest on niezb dny do wa ciwego zrozumienia przedmiotu, a prawdziwy proces nauczania powinien stanowi syntez teorii i praktyki przy zachowaniu odpowiednich dla danej dyscypliny proporcjach. Nie mniej jednak zastosowanie narz dzi wizualizacyjnych oraz technologii multimedialnych zwi ksza percepcj studenta i sprawia, e materia staje si atwiej przyswajalny. Wiadomym jest, e atwiej zapami ta jest, gdy dany problem przedstawiony jest w formie schematu w estetycznej oprawie ni w postaci opisu. Zastosowanie technologii multimedialnych umo liwia wzbogacenie wyk adu nie tylko o wideo, d wi k, czy schemat, ale daje mo liwo interakcji ze studentem podczas procesu nauczania. Student mo e przyswaja wiedz np. poprzez uczestnictwo w grze symuluj cej inwestowanie w papiery warto ciowe. Bez w tpienia taka forma przekazywania wiedzy jest dla studentów wysoce atrakcyjna i aktywizuje ich do my lenia problemowego. Wszystko to przyczynia si do wzrostu efektywno ci procesu kszta cenia. Jakie zagro enia nios ze sob natomiast technologie wspomagaj ce proces nauczania poprzez wizualizacje i interakcje? Istnieje tu mianowicie ryzyko przerostu formy nad tre ci. Nale y pami ta, e zastosowanie tej technologii ta nie mo e przes oni w a ciwej tre ci wyk adu, e ma stanowi jedynie jego uzupe nienie, czy te t o dla wyk adu nauczyciela akademickiego. Jakkolwiek technologia multimedialna jest ju dost pna od dawna, jak i oferta multimedialnych programów edukacyjnych stale rozszerzana to jednak zastosowanie tych metod w systemie edukacyjnym jest znikome. Po cz ci wynika to z braku odpowiedniego zaplecza na uczelnie (ma a liczba projektorów, laptopów, wideo), a po cz ci z niewiedzy pracowników o mo liwo ciach zastosowania tych metod we w a- snych wyk adach, czy te inercji w sposobie prowadzenia wyk adu. Powy sz analiz mo na podsumowa w nast puj cej tabeli:

5 Tabela 2. Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii Analiza SWOT: Wizualizacja i technologia multimedialna Strengths Wsparcie dla zaj wiczeniowych interpretacja wyników zamiast oblicze Kszta towanie umiej tno ci prezentacyjnych Wi ksza percepcja = wy sza efektywno procesu nauczania Opportunities Poszukiwanie alternatywnych rozwi - za zamiast metodologii rozwi zania zadania efektywniejsze wykorzystanie zasobów nauczyciela i studenta ród o: opracowanie w asne. Weaknesses Brak odpowiedniego zaplecza technologicznego na uczelniach Niewiedza nauczycieli akademickich Inercja w sposobie prowadzenia zaj Threats Student bez podstaw wiedzy z danej dyscypliny Przerost formy nad tre ci 4. Nauczanie na odleg o Nie sposób nie wspomnie w tym miejscu tak e o szansach jakie stwarza technologia informatyczna w dost pie do edukacji. Chodzi mianowicie o nauczanie na odleg o (ang. distance learning). Generalizuj c mo na stwierdzi, e technologia ta umo liwia dost p do zasobów uczelni bez wzgl du na miejsce pobytu studenta. Z powodzeniem jest to ju stosowane w Australii i bez w tpienia stanowi ogromn szans dla wielu krajów Afryki przy upowszechnianiu wiedzy. Idea nauczania na odleg o jest sama w sobie bardzo atrakcyjna w aspekcie demokratyzacji dost pu do edukacji. Ucz szczanie na uczelnie nie wi e si bowiem z konieczno ci przeprowadzki do innego miasta, a tym samym z kosztami na które nie mo e sobie pozwoli wiele studentów, wystarczy komputer z dost pem do Internetu. Distance learning ma tak e wymiar bardziej globalny. Otó umo liwia kszta cenie si na renomowanym uniwersytecie np. w Stanach Zjednoczonych bez konieczno ci przekraczania Atlantyku. Jakkolwiek mo na dostrzec wiele szans i pozytywnych aspektów tej metody nauczania, osobi cie dostrzegam wi cej zagro e z ni zwi zanych. Poni ej postaram si uzasadni mój punkt widzenia. Przede wszystkim co ju wida w samej nazwie tej metody (learning nauczanie) nie jest to pe ny proces kszta cenia studenta kojarzony z tradycyjnym ucz szczaniem na uczelnie i zwi zanym z uczestnictwem w yciu spoecznym rodowiska uczelnianego, osobistymi kontaktami z innymi studentami oraz profesorami, korzystaniem z bibliotek, czy uczestnictwie w yciu studenckim. Mo e to wp yn na wyobcowanie takiego studenta i sprawienie, e b dzie on tak samo wykszta cony jak student ucz szczaj cy na uczelnie jedynie pod wzgl dem zdobytej wiedzy. Niebezpiecznym jest tak e proces komercjalizacji takich studiów. Praktyka pokazuje, e s one bardzo kosztowne, a tym samym dost pne jedynie dla nielicznych,

6 336 Dawid ochowski zwykle ju pracuj cych zawodowo doros ych ludzi. K óci si to z ide nauczania na odleg o stworzon w celu upowszechniania dost pu do wiedzy. Niemniej jednak wiele uczelni w Polsce dostrzega szanse jakie niesie ze sob nauczanie na odleg o i wdra a systemy informatyczne umo liwiaj ce realizacj tego przedsi wzi cia 1. Ostatnio tak e w Szkole Gównej Handlowej w Warszawie Biuro Organizacji Szkole udost pni o pracownikom taki system o nazwie e-learning Platform. Oto jak wygl da panel g ówny tego systemu: Rysunek 1. Zrzut ekranu z systemu e-learning Platform ród o: Strona WWW Biura Organizacji Szkole w Szkole Gównej Handlowej w Warszawie, Menu po lewej stronie stanowi podsumowanie mo liwo ci systemu. Oprócz mo liwo ci przekazywania tre ci wyk adu w formie tekstu, schematów, czy wykresów istnieje mo liwo napisania maila do wyk adowcy, podyskutowania na forum grupy przypisanej do wyk adu, zrobienia notatek do wyk adu b d te ods uchania za czonego do wyk adu materia u d wi kowego. Wszystkie to mo na oczywi cie zrealizowa poprzez tradycyjn stron WWW, np. stron domow wyk adowcy, ale wymaga oby to od niego zbudowania wysoce funkcjonalnego serwisu internetowego. Platforma stanowi zatem wirtualne miejsce, gdzie spotykaj si studenci z wyk adowc i odtwa- 1. Su kowski, Koncepcja kszta cenia otwartego opartego na platformie internetowej. Materia y na IX Krajow Konferencj EDI-EC, ód -Dobieszków 2001, s

7 Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii rzaj wyk ad. Wymaga jednak ze strony wyk adowcy zaanga owania w proces przygotowania wyk adu, a nast pnie zarz dzania grup studentów. Potencjalnie mo e to stanowi barier przy szerszym zastosowaniu systemu, gdy ponownie na przeszkodzie mog stan przyzwyczajenia wyk adowcy do tradycyjnych form przekazu. Jakkolwiek z punktu widzenia nauczania na odleg o platformie e-learning nie mo na nic zarzuci zaspokaja funkcjonalnie i organizacyjnie potrzeby zwi zane z distance learning. W tabeli poni ej zawarta jest konkluzja rozwa a z bie cego podrozdzia u: Tabela 3. Analiza SWOT: Nauczanie na odleg o Strengths Dost p do zasobów uczelni bez wzgl du na miejsce pobytu studenta W pe ni funkcjonalne systemy informatyczne do nauczania na odleg o Opportunities Demokratyzacja dost pu do edukacji powszechny dost p do wiedzy Kszta cenie globalne System informatyczny jako wirtualne miejsce spotka ród o: opracowanie w asne. Weaknesses Distance learning tonauczanie nie kszta cenie Komercjalizacja studiów Konieczno przygotowywania wyk adów w formie multimedialnej Threats Alienacja studentów Brak kontaktu z prawdziwym yciem akademickim Przyzwyczajenia do tradycyjnych form przekazu wyk adu 5. Automatyzacja procesu weryfikacji post pów w nauczaniu Chcia bym wspomnie jeszcze o jednym aspekcie wykorzystania technologii informatycznych w procesie kszta cenia, a konkretnie o usprawnianiu metod weryfikacji post pów w nauczaniu. Chodzi mianowicie o automatyzacj procesu egzaminowania oraz sprawdzania testów. Wspó czesna technologia i oprogramowanie daj mo liwo stworzenia skomputeryzowanego systemu, który umo liwia by przeprowadzenie testu oraz ocenienie studenta, bez (pozornej oczywi cie) ingerencji nauczyciela. Student zamiast na kartce odpowiada na pytania egzaminacyjne klikaj c w odpowiednich miejscach na ekranie monitora. System zapami tuje odpowiedzi i zaraz po odpowiedzeniu na ostatnie pytanie oblicza i podaje ko cow ocen. Nauczyciel móg by tak e od razu wydrukowa sobie gotowy do przekazania do dziekanatu protokó z ocenami. Zalety jakie stwarza taki system to przede wszystkim obiektywizacja oceny. Po pierwsze student ma du o mniejsze szanse na ci gni cie od kolegi (pytania mog by przydzielane losowo, inne dla ka dego) i po drugie system nie pope ni raczej b du przy sprawdzaniu testu. Koniecznym jest tak e oparcie egzaminu na pytaniach testowych, co samo w sobie zamyka mo liwo ci subiektywnej oceny przy sprawdzaniu prac przez nauczyciela. Mamy tak e tutaj do czynienia z odci eniem nauczyciela od mozolnej pracy sprawdzania takich testów, proces sprawdzania wykonywany jest automa-

8 338 Dawid ochowski tycznie bez jego ingerencji. Jakie natomiast zagro enia niesie ze sob takie wykorzystanie technologii informatycznej? Przede wszystkim nale y zauwa y, e w nie ka - dej dyscyplinie wiedzy egzaminy w postaci testów mog by z powodzeniem wykorzystywane. W naukach humanistycznych zwyczajowo stosowane s inne formy egzaminowania (rozmowa, esej, pytania otwarte). Zastosowanie takiego systemu dla niektórych dyscyplin, gdzie oceniana jest warto artystyczna czy ideowa pracy studenta mog oby niepotrzebnie zniszczy relacje emocjonalne mi dzy studentem i nauczycielem. Jakkolwiek oczywistym jest, e w ka dej dyscyplinie niezb dnym jest zdobycie pewnego zakresu wiedzy bazowej opartej na nazwach, liczbach, nazwiskach, etc. I do weryfikacji post pów w tym etapie kszta cenia opisany powy ej sposób wykorzystania technologii informatycznej z powodzeniem si nadaje. Powy sze uwagi zestawi mo na nast puj co: Tabela 4. Analiza SWOT: Automatyzacja procesu weryfikacji post pów w nauczaniu. Strengths Automatyzacja procesu przeprowadzania i sprawdzania testu Obiektywizacja oceny Opportunities Odci enie nauczyciela od mozolnego sprawdzania testów ród o: opracowanie w asne. Weaknesses Konieczno przeprowadzania egzaminów w formie pyta testowych Nie do ka dej dyscypliny naukowej ma zastosowanie Threats Zanik relacji emocjonalnych mi dzy studentem i nauczycielem 6. Podsumowanie Na zako czenie nale y wspomnie, e przy wykorzystaniu dla systemu kszta - cenia dóbr jakie niesie ze sob technologia informatyczna barier stanowi jak to zwykle niestety bywa pieni dze. Dlatego tak wa nym jest uczestnictwo pa stwa i innych instytucji, a tak e firm komercyjnych w upowszechnianiu tych nowoczesnych metod nauczania. Pocieszaj cym mo e by fakt, i nasi politycy wydaj si dostrzega t konieczno, co ma swoje odzwierciedlenie ró nych programów upowszechniania Internetu w szko ach i na uczelniach. 14 lipca 2000 sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyj uchwa, w której zobligowa rz d do ustalenia w trybie pilnym strategii Polski zwi zanej z wprowadzaniem spo ecze stwa informacyjnego 2. W odpowiedzi na t mobilizacj 28 listopada 2000 roku Rada Ministrów zaj a stanowisko w tej kwestii przedk adaj c jednocze nie dokument programowy Cele i kierunki rozwoju spo e- cze stwa informacyjnego w Polsce i zobowi za a si do dnia 31 maja 2001 przed o- 2 Uchwa a Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2000 r. w sprawie budowania podstaw spo ecze stwa informacyjnego w Polsce, M. P. nr 22/2000 poz. 448.

9 Informatyka w s u bie edukacji system edukacyjny wobec rozwoju technologii enia w Sejmie stworzonej na wzór podj tej przez Uni Europejsk inicjatywy eeurope Strategii rozwoju spo ecze stwa informacyjnego w Polsce na lata epolska 3. Owa strategia przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki zosta a przyj - ta przez Rad Ministrów 11 wrze nia 2001 i obecnie tocz si nad ni prace w Sejmie. Bibliografia 1. Biuro Organizacji Szkole w Szkole Gównej Handlowej w Warszawie, 2. epolska Plan dzia ania na rzecz rozwoju spo ecze stwa informacyjnego w Polsce na lata , Warszawa. 3. Su kowski, Koncepcja kszta cenia otwartego opartego na platformie internetowej, Materia y na IX Krajow Konferencj EDI-EC, ód -Dobieszków 2001, s Uchwa a Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2000 r. w sprawie budowania podstaw spo ecze stwa informacyjnego w Polsce, M. P. nr 22/2000, poz epolska Plan dzia ania na rzecz rozwoju spo ecze stwa informacyjnego w Polsce na lata Warszawa 11 wrze nia 2001.