Podstawowe informacje o państwie

Transkrypt

1

2 Podstawowe informacje o państwie Włochy są republiką. Stolicą jest Rzym, wieczne miasto, leżące nad rzeką Tybr, położone na siedmiu wzgórzach. Powierzchnia kraju wynosi km 2, liczba mieszkańców wynosi - 57,3 mln. Włochy graniczą z czterema państwami: Francją, Szwajcarią, Austrią i Słowenią. W obrębie terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwa-enklawy: San Marino i Watykan. Włochy to państwo założycielskie Unii Europejskiej (25 marca 1957 roku). Flaga Godło Waluta Włosi, od 1 stycznia 2002 r., posługują się walutą euro. Hymn Fratelli d Italia ( Bracia Włosi ) to oficjalny hymn Włoch. 1

3 2

4 Sztuka Włoch Włochy odegrały czołową rolę w rozwoju sztuki europejskiej. Do najstarszych zabytków na terenie Włoch należą paleolityczne ryty skalne w jaskiniach (Addaura na Sycylii) i kamienne statuetki kobiece; z epoki brązu pochodzą rysunki skalne w Val Camonica, groby megalityczne w Apulii. We wczesnym okresie żelaza dominowała kultura willanowiańska, pod której wpływem ukształtowała się sztuka etruska, rozwijająca się w IX I w. p.n.e. na terenach środkowej Italii. Zachowały się groby z malowidłami o tematyce figuralnej (Tarquinia, VI w. p.n.e.), czarna ceramika, sarkofagi terakotowe, rzeźby z brązu, także obiekty rzemiosła artystycznego, nierzadko zdobione przedstawieniami mitologicznymi. W południowej części Półwyspu Apenińskiego od VIII w. p.n.e. powstawały miasta zakładane przez Greków (doryckie świątynie w Paestum, VI i V w. p.n.e.), których kultura, obok etruskiej, stała się podstawą sztuki rzymskiej. Początki jej rozwoju datują się na schyłek VI w. i wiążą się z panowaniem Etrusków. Pod ich wpływem z małej osady nad Tybrem (według legendy założonej w VIII w. p.n.e. przez Romulusa i Remusa) rozpoczęła się rozbudowa miasta Rzym. Największe znaczenie zyskały osiągnięcia Rzymian w dziedzinie architektury (stosowanie nowych materiałów, np. cementu, konstrukcje sklepień) i urbanistyki (zakładanie miast na planie prostokątnym, z regularną siatką ulic i placem forum). Oprócz świątyń (słynny Panteon sklepiony kopułą, II w. n.e.) wznoszono przede wszystkim liczne budowle użyteczności Panteon publicznej (termy, bazyliki, cyrki, teatry, amfiteatry np. Koloseum z I w. n.e.), domy mieszkalne (Pompeje, Herkulanum), także podmiejskie wille (Hadriana w Tivoli) i cesarskie pałace. Dla uczczenia czynów wojennych budowano łuki triumfalne (Tytusa, Septimusa Sewera Doryckie świątynie w Paestum Pompeje i Konstantyna w Rzymie), rozwinęła się także rzeźba portretowa i pomnikowa (kolumna Trajana, pomnik konny Marka Aureliusza). Wysokim poziomem odznaczało się malarstwo ścienne i dekoracje mozaikowe, których wspaniałe przykłady odkryto w Pompejach, Rzymie i na Sycylii). Kontynuacją sztuki rzymskiej stała się sztuka wczesnochrześcijańska, rozwój jej nastąpił od IV w., po ogłoszeniu edyktu tolerancji przez Konstantyna Wielkiego. Wznoszono kościoły 3

5 bazylikowe (pierwsza Bazylika św. Piotra w Rzymie) zdobione dekoracją mozaikową (S. Maria Maggiore), mauzolea (S. Constanza) i martyria; wykonywano również płaskorzeźbione marmurowe sarkofagi. W V VI w. ważnym ośrodkiem sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej była Rawenna, gdzie zachowało się wiele cennych zabytków mauzolea Galii Placydii i Teodoryka Wielkiego, bazyliki, baptysteria i przede wszystkim słynny ośmioboczny kościół S. Vitale zdobiony cennymi mozaikami. Tradycje bizantyńskie długo utrzymywały się w średniowiecznej sztuce włoskiej (bazylika św. Marka w Wenecji, katedry w Monreale i Palermo). W budowlach sakralnych nawiązywano też często do bazylik wczesnochrześcijańskich (kościół S. Ambrogio w Mediolanie). Architektura romańska we Włoszech różniła się znacznie od surowych budowli wznoszonych w tym stylu w innych krajach europejskich, odznaczała się lekkością i dekoracyjnością (kościół S. Miniato we Florencji, katedra w Pizie). W rzeźbie powstał w końcu XI w. typ narracyjnego Katedra w Pizie reliefu (rzeźby na fasadzie katedry w Modenie), rozwijała się również ornamentyka architektoniczna z zastosowaniem kolorowej mozaiki kamiennej (dekoracje Cosmatich). W okresie gotyku (XIII XIV w.) budowano kościoły nie tak strzeliste jak we Francji, łączono swobodnie elementy konstrukcji gotyckiej z mozaikową i kamienną (katedry w Sienie i Orvieto); w Wenecji wykształciła się ozdobna, lekka odmiana gotyku (Pałac Dożów, Ca`d`Oro). W połowie XII w. nastąpił rozkwit rzeźby łączącej inspiracje antykiem z realistyczną obserwacją (działalność rodziny Pisanów ambony w katedrach w Pizie i Sienie). Rozwijało się malarstwo tablicowe (w Sienie D.di Buoninsegna, S. Martlui) i ścienne (Cimabue). Przełomowe znaczenie miała twórczość Giotta di Bondone, który w swoich dziełach zerwał z tradycją bizantyńską (freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie). W XV w. kolebką renesansu stała się Florencja. Pionierem nowego kierunku w architekturze był F. Brunelleschi (kopuła katedry Santa Maria del Fiore), powstawały liczne budowle świeckie (L. B. Alberti pałac Ruccelaich). W rzeźbie wyróżniła się twórczość L. Ghibertiego, a zwłaszcza Donatella (pomnik Gattamelaty w Padwie). W malarstwie florenckim tego okresu czołową rolę odegrał Zapiski Leonarda da Vinci Masaccio (freski w kaplicy Brancaccich), duże znaczenie miała też twórczość P. Uccella, S. Botticellego i przede wszystkim P. della Francesca. W drugiej połowie XV w. idee renesansu rozprzestrzeniły się w całym kraju. W Mediolanie i Florencji działał najwszechstronniejszy artysta i uczony epoki odrodzenia Leonardo da Vinci. W XVI w. głównym ośrodkiem sztuki stał się Rzym, gdzie dzięki mecenatowi 4

6 kolejnych papieży powstały słynne dzieła włoskiego renesansu (Bazylika św. Piotra, pierwszy projekt D. Bramante) i działali najwybitniejsi artyści: między innymi rzeźbiarz, malarz i architekt Michał Anioł (freski w Kaplicy Sykstyńskiej) oraz Rafael (autor licznych wizerunków Madonny i malowideł w Stanzach watykańskich). Centrum sztuki północnych Włoch była Wenecja, rozwinęła się tam kolorystyczna szkoła malarstwa (Giorgione, Tycjan, Veronese) oraz wzniesiono liczne budowle sakralne i świeckie, wśród których wyróżniają się klasyczne dzieła A. Palladia. W połowie XVII w. pojawił się w wielu ośrodkach nurt manieryzmu (Parmigianino, Bronzino, Vasari). Idee kontrreformacji znalazły odbicie w działalności zakonu jezuitów i wznoszonych przez nich kościołach (wzorcowa świątynia Il Gesù w Rzymie). Sztuka baroku narodziła się w Rzymie, jej głównym reprezentantem był rzeźbiarz i architekt G. Bernini. Twórcą malowniczej i dynamicznej architektury był F. Borromini (kościół S. Carlo alle Quatro Fontane w Rzymie); w Wenecji działał B. Longhena (kościół S. Maria della Salute); w Turynie F. Juvara i G. Guarini. Na przełomie XVI i XVII w. we włoskiem malarstwie barokowym powstawały rozmaite nurty: realistyczny - reprezentują pełne niepokoju, odznaczające się czystym światłocieniem obrazy Caravaggia, eklektyczny G. Reni i D.. Bujnie rozwijało się iluzjonistyczne malarstwo dekoracyjne (A. Pozzo, P. da Cortona). Oprócz tematów religijnych i mitologicznych wzrosło zainteresowanie martwą naturą, scenami rodzajowymi i pejzażem. Wspaniały rozkwit w XVIII w. przeżywało malarstwo w Wenecji (G. Battista Tiepolo monumentalne kompozycje dekoracyjne, A. Canal i F. Guardi widoki miejskie). W połowie XVIII w. Rzym stał się głównym ośrodkiem zainteresowania sztuką starożytną, co wpłynęło na ukształtowanie się klasycyzmu. Najwybitniejszym przedstawicielem tego stylu w rzeźbie był A. Canova, w architekturze G. Piermarini. W drugiej połowie XIX w. w architekturze i rzeźbie panował eklektyzm i historyzm (pomnik Wiktora Emannuela w Rzymie). W malarstwie przedstawicielami nurtu romantycznego byli F. Hayez i A. Fontanesi; obrazy bliskie impresjonizmowi tworzyli artyści florenccy z grupy Macchiaioli, działający w Szwajcarii G.Segantini, rzeźby M. Rosso. W XX w. sztuka włoska zyskała znowu znaczenie dzięki futuryzmowi (U. Boccioni, G. Severini, C. Carra); do wybitnych włoskich malarzy zaliczyć trzeba także G. de Chirico, twórcę malarstwa metafizycznego i tworzącego w Paryżu A.Modiglianiego. W epoce faszystowskiej w architekturze włoskiej panowała estetyka propagandowego monumentalizmu (dzielnica E.U.R. w Rzymie). W architekturze powojennej wyróżniła się twórczość P. Luigi Nerviego, autora nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych (budynki olimpijskie w Rzymie). Malarstwo charakteryzuje rozmaitość tendencji od neorealizmu (R. Guttuso) do abstrakcjonizmu (L. Fontana, A. Burri), eksperymentów tzw. sztuki biednej i transawangardy. Rzeźbiarze tworzą zarówno kompozycje syntetyczne (G. Manzo, M. Marini), 5

7 jak i abstrakcyjne (L. Viani). Wysokim poziomem wyróżnia się włoskie wzornictwo przemysłowe i projektowanie mody. Wynalazki: okulary, barometr, nitrogliceryna. 6

8 Kuchnia Fusilli, papardelle, farfalle, rigatoni, penne, bavette, bucatini, tortiglioni, ditalini, garganelli, reginette, maccheroni, eliche, vermicelli, orecchiete, conchiglioni, maltagliati, cavatelli, agnolotti, lumaconi, cavatappi, strozzapreti, tagliatelle, risoni, trenette, capellini, fettuccine, ziti, linguine, a wreszcie i spaghetti to wcale nie jest wyliczanka dla przedszkolaków, to wszystko są nazwy kształtów i odmian włoskiego makaronu (po włosku pasta). Do końca świata będzie chyba trwał spór, czy Włosi makaron wymyślili sami, czy też od kogoś zapożyczyli przepis podstawowy. Tak czy owak, to z Włoch rozpoczęła się ekspansja makaronu do innych krajów Europy i Ameryki, i to we Włoszech możecie zjeść najlepiej przyrządzony makaron pod słońcem. Fachowcy od kuchni świata twierdzą, że nie istnieje jedna kuchnia włoska niegdyś zauważano tylko różnice między Włochami północnymi a południowymi: na bogatej Północy kuchnia jest obfita, pełna mięsa, masła i śmietany; chętnie je się ryż (w formie risotto) i makaron jajeczny, zaś potrawy często są bardzo wymyślne. Na biedniejszym Południu je się znacznie skromniej: mięsa nigdy nie było dużo (bo w górzystym terenie bydło nie miało gdzie się paść), za to w każdym niemal daniu pojawiają się warzywa (pomidory, bakłażany, papryka); makaron robi się bez jajek (bo taki łatwiej przechowuje się w gorącym klimacie), a potrawy są bardzo prosto przyrządzane, bo któżby miał siłę długo stać przy ogniu w pełnym słońcu. Dzisiaj znawcom ten podział już nie wystarcza każdy region, a nawet każde większe miasto uważane jest za kulinarnie odrębne. Zresztą sami przecież wiecie, że pizza wywodzi się z Neapolu, a spaghetti z sosem bolognese właśnie z Bolonii Pysznych dań we Włoszech jest tak wiele, że smakosz stoi przed trudnym wyborem, dobrze jest więc zorientować się wcześniej, co jest lokalną specjalnością w miejscu, do którego się wybieracie. Tradycyjny posiłek rozpoczyna się od przystawek (antipasti) może to być talerz miejscowych wędlin, serów i warzyw (antipasti misti), mała porcja małży na ciepło, kilka grzanek (crostini) z różnymi dodatkami; potem każdy szanujący się Włoch zje pierwsze danie (primo) - talerz makaronu lub risotta; następnie czas na konkrety danie drugie (secondo), czyli rybę (przede wszystkim na wybrzeżu) lub mięso często pieczone albo z grilla (uwaga, we włoskiej restauracji dodatki contorni - trzeba zamówić osobno); a że finis coronat opus (koniec wieńczy 7

9 dzieło), jak mawiali starożytni Rzymianie, posiłek powinien zakończyć się czymś słodkim (dolci). W tym momencie prawdziwy wielbiciel słodyczy powinien szybciutko rozejrzeć się za budką z lodami nawet skromne lodziarnie mają w ofercie kilkanaście smaków: owocowe sorbety, lody z czekolady we wszystkich odcieniach, tutti-frutti skrzące się kandyzowanymi owocami... Na południu Włoch możecie na ulicznych stoiskach kupić kawałki świeżych orzechów kokosowych: leżą na zabawnych postumencikach, z których spływa lodowata woda dzięki temu smakują niemal jak kokosowe lody! W zimie warto poszukać kawiarni lub baru, gdzie podają świeżo wyciśnięty sok z czerwonych pomarańczy słodki, o pięknej rubinowej barwie. Kalendarz świąt we Włoszech 1 stycznia: Nowy Rok. 6 stycznia: Trzech Króli. Marzec/kwiecień: Wielkanoc oraz Poniedziałek Wielkanocny. 25 kwietnia: Dzień Wyzwolenia. 8

10 1 maja: Międzynarodowe Święto Pracy. Maj/czerwiec: Zielone Świątki. 2 czerwca: Rocznica Proklamowania Republiki w 1946 r. 15 sierpnia: Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (Ferragosto). 1 listopada: Wszystkich Świętych (Ogni Santi). 8 grudnia: Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny grudnia: Boże Narodzenie. Boże Narodzenie we Włoszech Włosi obchodzą uroczyście Boże Narodzenie. Świąteczne dania są bardzo zróżnicowane. Na północy Włoch popularne są tortellini, czyli pierożki w rosole, faszerowane mięsem, szynką, warzywami i serem, ale już na południu dominuje lasagna z sosem pomidorowym z mięsem wieprzowym i kilkoma rodzajami serów. Popularne są także zupy. Daniem głównym może być wieprzowina, jagnięcina, indyk lub kogut, podawany z pieczonymi ziemniakami i warzywami. A na deser? Ciasto panettone z bakaliami i posypane cukrem pudrem (pandoro) z dodatkiem czekolady i likieru. Na stole może się także pojawić tort ryżow 9

11 Słowniczek włoski Ciao, io mi chiamo Roberto. Tu come ti chiami? Giulia. Di dove sei? Di Roma, e tu? Di Napoli. Quanti anni hai? Quattordici. Ciao! Ci viedamo! Si. No. Non capisco. Ti amo. Grazie. Scusi. Posso avere un gelato, per favore? polski Cześć, nazywam się Robert. A ty? Julia. Skąd jesteś? Z Rzymu, a ty? Z Neapolu. Ile masz lat? Czternaście. Do widzenia. Cześć. Tak. Nie. Nie rozumiem. Kocham Cię. Dziękuję. Przepraszam. Poproszę o lody. 10