Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Aleksandrowie Kujawskim

Transkrypt

1 Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Aleksandrowie Kujawskim Wybrane aspekty z historii świątyni i jej wyposażenia Robert Stodolny

2

3 Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Aleksandrowie Kujawskim Wybrane aspekty z historii świątyni i jej wyposażenia Robert Stodolny

4 Projekt okładki: Robert Stodolny Na okładce: centralny fragment reliefu Ostatnia Wieczerza Wacława Bębnowskiego. Copyright by Robert Stodolny Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody autora. ISBN:

5 Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Aleksandrowie Kujawskim Wybrane aspekty z historii świątyni i jej wyposażenia Aleksandrów Kujawski 2013

6 Spis treści Korzenie Aleksandrowa i potrzeby duchowe jego mieszkańców Budowa kaplicy i jej rozbudowa do obecnej formy kościoła Wystrój kościoła Zabytki sztuki: a) Obraz ołtarzowy Ukrzyżowanie b) Płaskorzeźba Ostatnia Wieczerza c) Historia ukryta w witrażach d) Pamiątki po Trojanowskich, właścicielach miejscowych dóbr 5 6 Zakończenie Załączniki: a) Akt notarialny darowizny gruntu pod budynkiem kościoła na rzecz przyszłej parafii w Aleksandrowie. b) Pisma dotyczące własności gruntów darowanych, a częściowo sprzedanych na rzecz parafii w Aleksandrowie przez E. hr. Mycielskiego Trojanowskiego s. 5 s. 9 s. 26 s. 28 s. 33 s. 44 s. 47 s. 56 s. 59 s. 62

7

8 5 Korzenie Aleksandrowa i potrzeby duchowe jego mieszkańców Aleksandrów Kujawski, a jak brzmiała pierwotna nazwa miejscowości Alexandrowo, powstał poprzez wyodrębnienie go z majątku dóbr Ośno około 1840 r. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia ówczesnego właściciela i założyciela Alexandra Sumińskiego herbu Leszczyc. Dopiero późniejszy rozwój pchnął Aleksandrów na terytorium majątku Białebłota dotychczas kojarzonego z korzeniami tej miejscowości. W 1857 r. Aleksandrowo liczyło zaledwie cztery dymy dworskie. Według spisu majątku duchownego należącego do kościoła i parafii Służewo z 1858 r. w Aleksandrowie mieszkało 51 katolików. Dla porównania pobliski Odolion liczył 68, Stawki - 78, folwark Białebłota - 97, kolonia Białebłota - 56, a osada Uklej 17 katolików. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i hodowlą owiec 1. Szansa na szybszy wzrost powstała, gdy w 1862 r. oddano do użytku dworzec stacji Drogi Żelaznej Warszawsko- Bydgoskiej. Lokalizację dworca Aleksandrowo zawdzięczało swojemu położeniu na wzgórzu zamykającym od zachodu pradolinę Wisły. Zbyt duża różnica wysokości położenia pomiędzy Nieszawą, a usytuowanym w dolinie Ciechocinkiem, uniemożliwiła poprowadzenie linii kolejowej bliżej tej ważnej dla budowniczych rządowej osady. Konieczność wykonania zakrętu, przekopu i nasypu na odcinku przy granicy Pruskiej powodowała, że nie można było 1 R. Stodolny, Wokół dziejów Aleksandrowa Kujawskiego: nazwa, powstanie i dzieje osady do budowy drogi żelaznej, Ziemia Kujawska, 2010, t. 23, s , 140.

9 6 wybudować dworca przy samej granicy lub bliżej wsi Białebłota. Stąd też dworzec postawiono - w pewnym oddaleniu od granicy państwowej - na terenie majątku Białebłota ale nieopodal granicy tej posiadłości z majątkiem Ośno z Aleksandrowem, którego zabudowania leżały najbliżej powstałej stacji kolejowej 2. Powstanie granicznego dworca, spowodowało szybki wzrost liczby mieszkańców. Pierwsi nowi przybysze byli pracownikami niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania punktu granicznego łączącego Królestwo Polskie z Prusami. Ich zadaniem było zapewnienie sprawnego transportu ludzi, przekraczania granicy i wymiany handlowej. Nowymi osadnikami byli kolejarze, pracownicy komory celnej, poczty oraz żołnierze wojsk pogranicznych. Ci ostatni to głównie Rosjanie. Rosjanie stanowili także znaczącą część grupy urzędniczej. Do rozbudowującej się miejscowości zaczęli napływać również handlarze, zarówno hurtowi, którzy zakładali punkty spedycyjne i specjalizowali się w wymianie międzynarodowej, jak i drobniejsi, których celem był zarobek na handlu produktami potrzebnymi do życia dla pracowników powstałych nowych urzędów i ich rodzin. Wśród handlarzy znaczącą grupę stanowili Żydzi przenoszący się do Aleksandrowa z pobliskiego Służewa. Kolejną grupę napływową stanowiła zatrudniana w nowych instytucjach okoliczna biedota. Byli to tragarze, ekspedienci, przeładunkowi, portierzy, furmani, posługiwacze i inni. Spośród tej ostatniej grupy wywodziły się osoby, które w okresie braku legalnego zatrudnienia, szukały okazji do zarobku w imporcie prywatnym, czemu służyły przepustki do 2 Ibidem, s

10 7 przekraczania granicy wydawane osobom zamieszkującym w pasie granicznym. Co jest dość typowe dla obszarów nadgranicznych, nie brakowało także osób zajmujących się przemytem ludzi i mienia. Przybysze pochodzący z centralnej i południowej części Królestwa oprócz zwiększonego zapotrzebowania na produkty przynieśli ze sobą swoje własne nawyki językowe, co miało wyraźny skutek w rozpowszechnieniu używania nazwy Aleksandrów w miejsce brzmiącego zgodnie z gwarą kujawską Aleksandrowo. Przybysze mieli także swoje zapotrzebowania duchowe. Ludność wyznania rzymskokatolickiego i mojżeszowego aby uczestniczyć w obrzędach religijnych musiała udawać się do kościoła i bożnicy do odległego o 6 kilometrów Służewa. Zdecydowanie uprzywilejowaną grupą mieszkańców byli Rosjanie, którym władze zapewniły wpierw kaplicę prawosławną w zabudowaniach przyległych bezpośrednio do miejscowego dworca kolejowego. Nieco później, jako teren pod budowę cerkwi wyznaczono obszar formalnie należący do Drogi Żelaznej Warszawsko-Bydgoskiej. Gruntu tego nigdy nie wykupiono ani w żaden formalny sposób nie wydzielono. Kolejnie, władze wsparły budowę cerkwi kwotą 35 tys. rubli. W ten sposób, w Aleksandrowie, na polskich Kujawach, pierwszą wybudowaną świątynią, wyświęconą 8 września 1877 r., była rosyjska cerkiew prawosławna. W tym miejscu warto dodać, że według tego samego projektu architektonicznego powstały niemal identyczne cerkwie w