REDAKCJA NAUKOWA: dr hab. Joanna M. Moczydłowska Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Transkrypt

1 PODLASKI ABSOLWENT BADANIE LOSÓW ZAWODOWYCH ABSOLWENTÓW SZKÓŁ WYŻSZYCH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO, KIERUNKÓW INFORMATYCZNYCH, TURYSTYCZNYCH I MEDYCZNYCH,

2 ZESPÓŁ AUTORSKI: dr Katarzyna Dębkowska Politechnika Białostocka dr Urszula Widelska Politechnika Białostocka dr Jarosław Kilon IBiA VIVADE Sp. z. o.o. mgr Adam Mirosław Walicki IBiA VIVADE Sp. z. o.o. mgr Anna Raczkowska IBiA VIVADE Sp. z. o.o. REDAKCJA NAUKOWA: dr hab. Joanna M. Moczydłowska Uczelnia Łazarskiego w Warszawie RECENZJA: dr hab. prof. UW Grażyna Firlit-Fresnak OKŁADKA: Małgorzata Błażejewska-Buczyńska ISBN COPYRIGHT BY WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W BIAŁYMSTOKU BIAŁYSTOK 2012 Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu: PODLASKIE OBSERWATORIUM RYNKU BPRACY I PROGNOZ GOSPODARCZYCH współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, podziałania Przewidywania zmiany gospodarczej Wykonawca badania: Instytut Badań i Analiz VIVADE Sp. z o.o. Druk i oprawa: Koncept Sp. z o.o. Wydanie I 2

3 SPIS TREŚCI Wstęp Zarządzanie karierą zawodową podstawy teoretyczne Kariera dylematy definicyjne Zarządzanie karierą perspektywa pracownika. Uwarunkowania indywidualnego planowania kariery Zarządzanie karierą perspektywa organizacji Pokolenie Y na rynku pracy Podsumowanie Metodologia badań Przedmiot i cele badania Metody i techniki badawcze Specyfika podlaskiego rynku pracy a szanse zatrudnieniowe absolwentów kierunków informatycznych, turystycznych i medycznych analiza danych zastanych Nadwyżki i deficyty w zawodach z zakresu turystyki Nadwyżki i deficyty w zawodach z zakresu informatyki Nadwyżki i deficyty w zawodach z zakresu medycyny Analiza zakresu i poziomu kształcenia podlaskich uczelni na badanych kierunkach studiów Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Główne determinanty wyboru poziomu i kierunku kształcenia Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Ścieżki kariery zawodowej absolwentów badanych kierunków Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne

4 7. Jakość kształcenia i przygotowanie absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Bariery utrudniające efektywne poszukiwanie i pozyskiwanie pracy Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Ocena stopnia nasycenia regionalnego rynku pracy absolwentami badanych kierunków kształcenia aktualnie i w najbliższej przyszłości (5 lat) Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Poziom migracji krajowych i zagranicznych absolwentów badanych kierunków Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Ocena poziomu warunków zatrudnienia, w tym wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów badanych kierunków Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Wnioski Kierunki turystyczne Analiza SWOT kierunków turystycznych Kierunki informatyczne Analiza SWOT kieruków informatycznych Kierunki medyczne Analiza SWOT kieruków medycznych Rekomendacje Kierunki turystyczne

5 Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Bibliografia Spis tabel Spis wykresów ANEKS Załącznik 1. Ankieta do absolwentów Załącznik 2. Ankieta do pracodawców Załącznik 3. Scenariusz indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI Załącznik 4. Scenariusz grupowego wywiadu pogłębionego FGI Załącznik 5. Absolwenci podlaskich uczelni wyższych kierunków turystycznych, medycznych i informatycznych w latach (zestawienia zbiorcze)

6

7 WSTĘP Oddane do rąk Państwa opracowanie jest efektem badania losów zawodowych absolwentów szkół wyższych województwa podlaskiego, kierunków: informatycznych, turystycznych i medycznych przeprowadzonego na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku w ramach Podlaskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych. Jednym z kluczowym z produktów Obserwatorium jest produkt pn. PODLASKI ABSOLWENT. Przedłożony dokument stanowi kontynuację systematycznych badań monitorujących aktywność absolwentów podlaskich uczelni na regionalnym rynku pracy. W latach zostały opublikowane: Analiza losów absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyższych rocznika 2007, Analiza losów zawodowych absolwentów szkół wyższych, wybranych kierunków, którzy ukończyli naukę w roku akademickim 2008/2009 oraz Badanie absolwentów szkół ponadgimnazjalnych oraz szkół wyższych zawodowych kształcących w zawodach budowlanych. Przedkładany dokument stanowi ważne uzupełnienie dotychczasowego dorobku badawczego w zakresie potrzeb i specyfiki podlaskiego rynku pracy. Założeniem badania było z jednej strony, określenie losów zawodowych absolwentów wymienionych kierunków, z wyszczególnieniem: a) osób kontynuujących naukę; b) osób zatrudnionych zgodnie z wykształceniem; c) osób zatrudnionych niezgodnie z wykształceniem; d) osób bezrobotnych; e) osób które przystąpiły do wymaganych egzaminów zawodowych i państwowych. Z drugiej strony, badanie zmierzało do przeanalizowania zatrudnienia absolwentów z uwzględnieniem: a) sposobu uzyskania pracy; b) formy zatrudnienia; c) zgodności zatrudnienia z wyuczonym zawodem, specjalnością; d) oceny kompetencji absolwentów, w tym ich przygotowania praktycznego do pracy zawodowej; e) oceny zgodności kompetencji absolwentów badanych kierunków z oczekiwaniami pracodawców; f) oceny skłonności migracyjnych i faktycznie występujących migracji wśród badanych absolwentów (w zakresie migracji krajowych i zagranicznych); g) płac uzyskiwanych przez absolwentów badanych kierunków. Przeprowadzenie niniejszego badania pozwoliło na realizację następujących celów szczegółowych: 1. Pozyskanie aktualnej, syntetycznej informacji nt. szkół wyższych w województwie podlaskim kształcących w zawodach informatycznych, turystycznych i medycznych, liczby studentów i absolwentów kształconych na badanych kierunkach, w poszczególnych zawodach. 7

8 2. Określenie głównych determinant wyboru poziomu i kierunku nauki. 3. Określenie ścieżki kariery zawodowej absolwentów badanych kierunków. 1. Udzielenie odpowiedzi na pytanie: Na jakim poziomie jakości, szkoły wyższe oferujące kształcenie na kierunkach objętych badaniem, przygotowują absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy? 2. Zidentyfikowanie głównych barier utrudniających absolwentom szkół wyższych badanych kierunków efektywne poszukiwanie i pozyskiwanie pracy. 3. Ocena stopnia nasycenia regionalnego rynku pracy absolwentami danego kierunku kształcenia aktualnie i w najbliższej przyszłości (5 lat). 4. Ocena poziomu migracji krajowych i zagranicznych absolwentów badanych kierunków. 5. Określenie poziomu wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów badanych kierunków. Opracowanie składa się z jedenastu rozdziałów, wstępu, wniosków i rekomendacji. Struktura publikacji nawiązuje do celów szczegółowych badania każdorazowo uwzględniając specyfikę absolwentów trzech badanych kierunków kształcenia. Rozdział pierwszy stanowią podstawy teoretyczne z zakresu zarządzania karierą zawodową. Jest on syntezą głównych nurtów dotyczących metod i dylematów związanych z zarządzeniem i kształtowaniem kariery zawodowej przez młodych uczestników rynku pracy. Rozdział drugi ma charakter metodologiczny. Dokonano w nim charakterystyki przedmiotu i celu badania oraz zaprezentowano wykorzystane w procesie badawczym metody i techniki gromadzenia oraz przetwarzania danych. Rozdział trzeci dotyczy specyfiki podlaskiego rynku pracy oraz szans zatrudnieniowych absolwentów badanych kierunków. W rozdziale tym zawarto również zestawienia przedstawiające zawody deficytowe i nadwyżkowe związane z badanymi kierunkami. Rozdział ten w całości został stworzony w oparciu o analizę desk research, na podstawie danych pochodzących ze źródeł literaturowych, internetowych zawierających raporty i analizy, których treść nawiązuje do badanego zagadnienia. W rozdziale czwartym dokonano analizy zakresu i poziomu kształcenia podlaskich uczelni wyższych w obszarze badanych kierunków studiów. Ta część opracowania powstała głównie w oparciu o zakupioną przez Wykonawcę bazę danych dotyczącą liczby studentów i absolwentów podlaskich uczelni. Rozdział piąty opisuje główne determinanty wyboru poziomu i kierunku kształcenia na kierunkach turystycznych, informatycznych i medycznych. Wnioskowanie poparto wynikami badań ilościowych i jakościowych. Kolejny rozdział dotyczy ścieżek kariery zawodowej absolwentów. Powstał głównie w oparciu o wyniki badań ilościowych absolwentów oraz pracodawców. Rozdział siódmy jest próbą oceny jakości kształcenia na badanych kierunkach oraz stopnia przygotowania absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy. W realizacji celu badawczego posiłkowano się głównie wynikami badań jakościowych. 8

9 Zadaniem rozdziału ósmego była identyfikacja barier utrudniających adaptację absolwentów do efektywnego poszukiwania pracy. Rozdział dziewiąty to ocena aktualnego oraz prognozowanego nasycenia regionalnego rynku pracy absolwentami badanych kierunków. W tej części opracowania głównie wykorzystano metody foresight. W rozdziale dziesiątym, głównie na podstawie badań ilościowych, dokonano oceny poziomu krajowych i zagranicznych migracji absolwentów kierunków turystycznych, informatycznych i medycznych. Ostatni rozdział stanowi ocena warunków zatrudniania, w tym wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów badanych kierunków. Opracowanie kończą wnioski uzupełnione o analizę SWOT dla każdego kierunku z osobna oraz rekomendacje w wyłonionych obszarach. Pozyskanie wiedzy na temat losów absolwentów badanych kierunków studiów ma duże znaczenie z punktu widzenia rozwoju województwa podlaskiego. Przedstawiony raport adresowany jest zarówno do studentów, kandydatów na studia oraz pracodawców, dla których absolwenci badanych kierunków stanowią kluczową grupę pracowników. Stanowi on również źródło potencjalnej wiedzy dla władz uczelni, specjalistów rynku pracy oraz decydentów odpowiedzialnych za kształcenie w kierunkach medycznych, informatycznych i turystycznych. 9

10

11 1. ZARZĄDZANIE KARIERĄ ZAWODOWĄ PODSTAWY TEORETYCZNE Joanna M. Moczydłowska Uczelnia Łazarskiego w Warszawie Absolwenci szkół wyższych stoją dziś przed koniecznością pogodzenia swoistych paradoksów. Z jednej strony coraz trudniej racjonalnie planować własną przyszłość zawodową. Przyczyną jest ogromny dynamizm zmian zachodzących na rynku pracy, polegający na przykład na pojawianiu się zupełnie nowych zawodów i ginięciu innych, czy systematycznie rosnącej globalnej migracji pracowników. Z drugiej strony zarówno wiedza potoczna, jak i badania naukowe wskazują, że sukces zawodowy wymaga starannego planowania własnego rozwoju zawodowego począwszy od wnikliwego rozpoznania swoich zainteresowań i zdolności, przez wyznaczenie celów, opracowanie elastycznego harmonogramu działań aż do jego konsekwentnej realizacji. Oznacza to, że ludzie rozpoczynający swoją aktywność zawodową stają przed koniecznością planowania, ale także redefiniowania celów zawodowych i adaptowania planu do zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. W tym kontekście do rangi kluczowej kompetencji warunkującej udany start i sukces zawodowy urasta dziś elastyczność, umiejętność odnajdywania się w świecie czasowości i płynności zasad oraz płynności samych organizacji stanowiących potencjalne miejsca pracy KARIERA DYLEMATY DEFINICYJNE Termin kariera, pochodzący od łacińskiego słowa carrus (wóz), jest rozumiany jako zdobywanie przez jednostkę (grupę) coraz wyższych stanowisk i pozycji w działalności zawodowej, bądź jako przechodzenie z pozycji mniej cenionych w organizacji do pozycji wyżej uznawanych. W języku potocznym kariera utożsamiana jest z awansem, sukcesem, uznaniem w oczach innych ludzi, obejmowaniem coraz wyższych stanowisk połączonym z rosnącym poziomem zarobków. Jako jej podstawowe cechy wymienia się ukierunkowanie i tempo. Trzeba wyraźnie odróżnić karierę rozpatrywaną w ujęciu szerokim (kariera życiowa) od kariery w ujęciu wąskim (kariera zawodowa). Ramy czasowe kariery życiowej wyznacza całe życie danej jednostki. Oprócz zajmowanych kolejno stanowisk obejmują one także procesy rozwoju postaw, umiejętności, zdolności, zainteresowań, itp. Natomiast kariera zawodowa odnosi się do okresu, w którym dana jednostka jest aktywna zawodowo (pracuje) i jest częścią kariery życiowej 1. Długość życia współczesnego człowieka systematycznie się wydłuża, przesuwa się także czas przechodzenia na emeryturę. Biorąc pod uwagę czynniki o charakterze demograficznym można wnioskować, że znaczenie kariery zawodowej w ramach kariery życiowej będzie rosło. Z perspektywy absolwentów szkół wyższych wyznacznikiem konstruowania własnej przyszłości wydaje się głównie filozofia życia, która pełni funkcje jednoczące i harmonizujące dążenia, a także daje pełną świadomość sensu własnego życia. W zależności od wyznawanej filozofii zmienia się również percepcja wartości, w tym miejsce pra- 1 Por. Rozwój pracowników przesłanki, cele, instrumenty, praca zbiorowa pod redakcją A. Szałkowskiego, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002, s

12 cy w hierarchii wartości jednostki. Niewątpliwie dobór celów zawodowych i procesy antycypacji będą zależały od uznawanej przez człowieka hierarchii wartości 2. W odniesieniu do pracy mówi się o karierze zawodowej, która stanowi ciąg kolejnych pozycji, rozważanych z punktu widzenia pracy zawodowej. Podobnie jak przy awansie, kariera zawodowa może być rozpatrywana w odniesieniu do pozycji pracownika w różnych układach hierarchicznych: władzy, kwalifikacji, płac, warunków pracy. Ponieważ jednak hierarchie te są ze sobą skorelowane, tj. wysokiemu miejscu w hierarchii stanowisk odpowiada wysokie miejsce w hierarchii płac, najczęściej mówi się o karierze stanowiskowej 3. Dla zrozumienia istoty kariery zawodowej należy rozważyć następujące, charakterystyczne dla niej aspekty: sukces lub rozczarowanie w odniesieniu do kariery zawodowej zależy przede wszystkim od jednostki a nie od innych osób; nie istnieją sztywne, obiektywne standardy przebiegu kariery zawodowej; punktem odniesienia są tu potrzeby ludzi, które chcą oni realizować w sferze aktywności zawodowej; kariera zawodowa posiada wymiar subiektywny i obiektywny; kształtowanie kariery zawodowej oznacza podejmowanie decyzji ukierunkowanych na osiąganie celów jednostki w tym obszarze jej aktywności; szczególną rolę w rozumieniu i przebiegu kariery zawodowej odgrywają czynniki psychologiczne i kulturowe. Uwzględniając powyższe uwagi, pod pojęciem kariery zawodowej rozumie się wzorcową sekwencję postaw i zachowań jednostki, związaną z jej doświadczeniami w pracy w okresie jej życia. Oznacza to, że każdy człowiek czynny zawodowo realizuje swoją karierę zawodową, nawet jeśli tego faktu nie uświadamia sobie w pełni. Tak rozumiana kariera jest dynamicznym procesem doświadczania sukcesów i rozczarowań zawodowych 4. Jest swoistym zestawem doświadczeń, zachowań i postaw związanych z pracą 5. Zmieniająca się rzeczywistość wewnątrz organizacji oraz w ich relacjach z bliższym i dalszym otoczeniem spowodowała zmiany w modelach kariery. Statyczne organizacje lat 80. XX wieku dawały możliwość realizowania modelu kariery przewidywalnej, opartej na stabilnym pełnoetatowym zatrudnieniu u jednego pracodawcy. W takich warunkach pracownik miał perspektywę regularnego awansu w przypadku spełnienia dość jasno sprecyzowanych wymogów pracodawcy. Niektóre elementy tradycyjnego modelu kariery odnajdujemy także w modelu kariery trwałej wyróżnionym przez M.J. Drivera 6. Pojęcie to używane jest dla określenia aktywności zawodowej charakterystycznej dla profesjonalistów, którzy doskonalą 2 Por. C. Timoszyk-Tomczak, Strategie konstruowania własnej przyszłości, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2003, s Por. Z. Pawlak, Personalna funkcja firmy procesy i procedury kadrowe, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2003, s A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, ANTYKWA, Kraków 1998, s Szerzej na ten temat: M. Syper-Jędrzejczak, Budowanie ścieżki kariery jako element strategii osiągania sukcesu zawodowego przez menedżera, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2010, nr 115, s M.J. Driver, Career Concepts: a New Approache to Research, in: R. Katz (ed.), Career Issues in Human Resource Management, Englewood Cliffs, Prentice_Hall, New York

13 swoje umiejętności zawodowe w jednej, raz wybranej profesji np. lekarzy, prawników, artystów. Aktualnie, obserwując zachowania ludzi na rynku pracy, możemy opisywać je stosując model kariery nietrwałej oraz spiralnej. W modelu kariery nietrwałej nie ma ciągłości, liniowości, ale rodzaj dryfowania od zajęcia do zajęcia. Osiągane pozycje zawodowe mają najczęściej charakter przypadkowy. Natomiast w karierach spiralnych pracownik przemieszcza się w pionie i w poziomie między organizacjami i między funkcjami, jednak przemieszczanie to nie jest całkowicie przypadkowe. W modelu tym człowiek łączy swoje różnorodne doświadczenia we względnie spójny obszar zainteresowań zawodowych. Krąży po orbicie podstawowych kompetencji, które stanowią wspólny mianownik dla kolejno podejmowanych zajęć. Indywidualne planowanie kariery polega na wytyczeniu przez daną osobę celu lub celów profesjonalnych, które zamierza ona osiągnąć w trakcie pracy zawodowej. Inaczej mówiąc, wyznacza w ten sposób ścieżkę swojej kariery. Ścieżka kariery to pokonywana przez pracownika droga do osiągnięcia zamierzonych celów zawodowych przez kolejne obejmowanie stanowisk, pełnionych funkcji i uprawnień 7. Należy jednak podkreślić, że jest ona coraz częściej realizowana w przestrzeni branży zamiast w przestrzeni jednej organizacji, a człowiek występuje bardziej z pozycji samodzielnego specjalisty współpracującego z kilkoma firmami jednocześnie, niż jako pracownik zatrudniony na czas nieokreślony u jednego pracodawcy ZARZĄDZANIE KARIERĄ PERSPEKTYWA PRACOWNIKA. UWARUN- KOWANIA INDYWIDUALNEGO PLANOWANIA KARIERY Należy z całą mocą podkreślić, że planowanie kariery musi zawsze rozpoczynać się w psychice konkretnego człowieka. To nie firma czy przełożony, ale sami absolwenci muszą zaplanować swoją karierę. Tylko oni wiedzą, czego oczekują od życia i działalności zawodowej, na jakich wartościach chcą budować swoją przyszłość, jakie kompetencje mają do zaoferowania pracodawcy. Planowanie i realizacja kariery bazuje na wglądzie w siebie i stanowi w istocie emanację autokoncepcji (self concept), czyli koncepcji siebie w aspekcie zawodowym 8. Zgodnie ze stanowiskiem J. L. Hollanda, przy wyborze kariery zawodowej ludzie kierują się stopniem zgodności własnych aspiracji, zainteresowań i wartości z charakterem przyszłej pracy. Aspiracje są czynnikiem silnie warunkującym zachowanie człowieka, oddziałują w sposób dostatecznie trwały i w długim okresie. Prawidłowe określenie własnej osobowości, zwłaszcza cech temperamentalnych, zainteresowań, preferencji i dążeń, jest podstawą planowania kariery. Dla optymalizacji rozwoju zawodowego człowieka konieczna jest umiejętność dokonywania względnie zobiektywizowanej samooceny i rozumienie siebie oraz modyfiko- 7 Zarządzanie. Podstawowe zasady, praca zbiorowa pod redakcją B. Kożuch, Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2001, s Szerzej na ten temat: A. Miś, Menedżer jako doradca i mentor w karierze, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2010, nr

14 wania własnych potrzeb, zainteresowań, wartości i zachowań w trakcie zdobywania doświadczenia i uczenia się. Model chronologiczny polega na uporządkowaniu wiedzy na temat genezy kariery zawodowej: czym ona zastała wyznaczona, jaka jest obecna sytuacja zawodowa danego człowieka i w jakim kierunku zmierza. W tym celu pomocny może okazać się poniższy schemat myślowy: 1. Kolejne (uporządkowane chronologicznie) doświadczenia zawodowe. Na czym polegała ich ważność, ich istota i co dały pracownikowi? 2. Obecna sytuacja zawodowa. Na czym polega, jaka jest, jak ją ocenia? 3. Jakie są jego najważniejsze cele zawodowe, uporządkowane według kolejności ich osiągania: od bliższych do dalszych? 4. Jakie są warunki (wewnętrzne i zewnętrzne) osiągnięcia tych celów? Innym narzędziem planowania ścieżki kariery jest model oparty na kompetencjach. W tym wypadku planowanie ścieżki kariery powinno zaczynać się od wizualizacji tego, co dany człowiek chce osiągnąć. Bardzo dobrą metodą jest wyobrażenie sobie siebie w przyszłości, tuż przed momentem wycofania się z życia zawodowego. Kim jestem? Gdzie pracuję? Co robię w swojej pracy? Z kim współpracuję? Za co cenią mnie współpracownicy, partnerzy biznesowi? Kolejny krok polega na przetworzeniu wizji na konkretny cel główny i cele pośrednie, cząstkowe. Szczególnie aktualne jest w tym miejscu powiedzenie: niejasno sprecyzowane cele najprawdopodobniej doprowadzą do równie mętnych rezultatów. Rozpisując cele pośrednie warto stworzyć wiele ścieżek dojścia do celu głównego. Zaleca się, by w trakcie jednoosobowej burzy mózgu pracownik/absolwent wymyślił jak najwięcej możliwych sposobów realizacji swojej wizji siebie w przyszłości. Następny etap to czas na weryfikację, której dokonuje się przez odwołanie do dwóch kategorii czynników: po pierwsze do własnych wartości i zasobów, a po drugie do warunków zewnętrznych, czyli do tego, co wydaje się możliwe w kontekście konkretnej sytuacji na rynku. Przy każdym celu pośrednim dobrze jest oszacować, jakie kompetencje będą potrzebne, aby go osiągnąć. Jeżeli z bilansu wynika, że dana osoba ma niedobory kompetencyjne, plan musi być uzupełniony o podplany dotyczące rozwoju kluczowych kompetencji 9. Planując własną karierę należy pamiętać, że każdy człowiek stanowi niepowtarzalną indywidualność, mającą określony potencjał rozwojowy. Kariera to droga ku (pojętej indywidualnie) profesjonalnej doskonałości i osiągnięcie satysfakcji w życiu zawodowym. E. Schein w swojej koncepcji kotwic kariery wskazuje na stosunkowo trwałe ukierunkowanie życia zawodowego. Kotwicę kariery stanowią zdolności, potrzeby i motywacje oraz postawy i wartości konkretnego człowieka. E. Schein wyróżnia pięć kotwic kariery, trwałych ukierunkowań, wpływających na to, czego dany człowiek chce i czego oczekuje od życia zawodowego. Kotwice te posłużyły za podstawę wyróżnienia następujących ukierunkowań kariery zawodowej: Techniczno funkcjonalne wyraża się w zainteresowaniu karierą specjalisty. Człowiek o takim ukierunkowaniu dokonuje wyboru drogi zawodowej na podstawie analizy zawartości technicznej lub funkcjonalnej treści pracy oraz samooceny swoich kwalifikacji 9 Por. W. Lanthaler, J. Zugmann, Akcja JA. Nowy sposób myślenia o karierze, Wydawnictwo Twigger, Warszawa 2000, s

15 w tych dziedzinach. Tacy ludzie unikają stanowisk kierowniczych, natomiast cenią sobie kariery profesjonalne i możliwość poznania innych profesjonalistów. Oczekują pracy będącej wyzwaniem i płacy stosownej do ich kwalifikacji. Zarządzanie osoba o takim ukierunkowaniu wyróżnia się kompetencją interpersonalną, czyli zdolnością przewodzenia, nadzorowania i manipulowania ludźmi. Posiada także talenty analityczne, które pozwalają rozwiązać złożone problemy w warunkach niedoboru informacji i niepewności. Cechuje się zrównoważeniem emocjonalnym, dzięki którym konflikty i napięcia interpersonalne pobudzają ją do działania. Ludzi takich przyciąga praca o odpowiedniej pozycji i statusie w organizacji. Motywuje ich perspektywa wniesienia własnego wkładu w sukces i dochód przedsiębiorstwa oraz uzyskanie prestiżu. Osoby o takim ukierunkowaniu zainteresowane są częstymi awansami. Zwykle dążą do kariery menedżerskiej, zwłaszcza pociąga ich kierownictwo liniowe, praca w produkcji, w ruchu, z ludźmi. Autonomia i niezależność osoby tego typu są przekonane, że życie w organizacji narzuca za dużo ograniczeń i stwarza wiele powodów do irytacji. Szukają zwykle pracy dającej możliwie dużą niezależność. Za awans uważają raczej to, co prowadzi do większej autonomii. Celem takiej osoby jest bycie sobie sterem, żeglarzem i okrętem. Są to ludzie bardzo wrażliwi na wyrażane publicznie uznanie dla ich doskonałości zawodowej. Wolą być zatrudniani na ściśle określonych, terminowych kontraktach. Bezpieczeństwo/stabilność pracownik, który ceni sobie bezpieczeństwo i stabilizację, wybiera prace wymagające jasno określonych, możliwych do przewidzenia wyników. Preferuje senioralny system awansów i pragnie być nagradzany za dobre wyniki i lojalność wobec firmy. Nie podejmuje ryzyka sprawdzania własnych możliwości w innej organizacji, tracąc w ten sposób możliwość zdobywania nowych doświadczeń i szansę rozwoju. Zachowanie tych osób zdaje się świadczyć o braku ambicji, co w wielu przypadkach nie jest prawdą. Osoby takie są często bardzo utalentowane, lecz ich aktywność zawodowa jest zdominowana potrzebą stabilności i bezpieczeństwa 10. Twórczość w odniesieniu do osób tego typu podstawowym motywem działalności zawodowej jest dążenie do znalezienia lub zorganizowania czegoś nowego. Do tej grupy należą wynalazcy, przedsiębiorcy pragnący wypromować nowe towary lub usługi, wprowadzić udoskonalenia w zarządzaniu, powołać do życia własną firmę. Ludzie ci różnią się pod względem uzdolnień, lecz łączy ich zaufanie we własne siły, przedsiębiorczość, wielkie zaangażowanie we własne dzieło, zdolność do wpływania na innych ludzi. Władza i wolność, publiczne uznanie i widoczność stanowią ich główną siłę napędową. Każdy człowiek ma jeden dominujący i dwa uzupełniające imperatywy wewnętrzne. Te komponenty mechanizmu motywacyjnego odkrywa w życiu zawodowym w różny sposób. Indywidualne postawy i wartości ujawniają się w zetknięciu z normami i wartościami organizacyjnymi. Potrzeby i motywy rozpoznawane są w procesie samooceny i oceny dokonywanej przez innych. Kompetencje weryfikowane są na podstawie wyników osiąganych w pracy. Kotwice kariery są stosunkowo trwałe, co nie oznacza, że niezmienne. Zmiany imperatywów 10 Szerzej na ten temat: J.M. Moczydłowska, The Safety Need In The Light of The Research on Motivator Stimuli, Przedsiębiorstwo i Rynek 2011, nr 2, s

16 wewnętrznych dokonują się pod wpływem naturalnego rozwoju osobowości człowieka i zmian w środowisku zewnętrznym 11. Indywidualne planowanie karier przez pracowników składa się z kilku faz: 1) samooceny to etap, w którym jednostka dokonuje oceny swoich umiejętności, wiedzy, doświadczenia, wyznawanych wartości na podstawie informacji uzyskanych z różnych źródeł np. wypowiedzi osób z najbliższej rodziny, przyjaciół, współpracowników, przełożonych. Może również skorzystać z różnego rodzaju testów przeprowadzanych przez doradców zawodowych i psychologów; 2) zbierania informacji na temat dostępnych karier wolne stanowiska w organizacji, możliwości awansu, wolne miejsca pracy na zewnętrznym rynku pracy; 3) wyznaczanie celów cel ten musi być przede wszystkim realny, możliwy do zrealizowania w dającej się przewidzieć przyszłości i odpowiadający potrzebom i ambicjom danej jednostki np. specjalizacja, objęcie konkretnego stanowiska, wynagrodzenie itp.; 4) realizacji celów 12. Przy zastanawianiu się nad możliwymi wariantami kariery zawodowej, wskazane jest wzięcie pod uwagę zjawisk społeczno gospodarczych, które w znaczący sposób będą modyfikować indywidualne decyzje, a równocześnie wyznaczają zakres niezbędnych kompetencji wymaganych w wybranym przez człowieka obszarze działalności zawodowej. Dehierarchizacja organizacji powoduje, że coraz większe znaczenie mają takie kompetencje jak: samodzielność, umiejętność pracy w grupie, identyfikowania zasobów i źródeł informacji, znajomość procesów biznesowych, umiejętność podejmowania decyzji. Informatyzacja spowodowała, iż dostęp do informacji jest niemalże nieograniczony, ale dopiero umiejętność oceny, selekcji i interpretacji informacji pozwala na wytworzenie użytecznej wiedzy. Ważne są takie kompetencje jak: umiejętność zarządzania wiedzą, kreatywność, innowacyjność. Informatyzacja jest również odpowiedzialna za postępujący proces znoszenia podziału na pracę i życie prywatne. Coraz więcej osób pracuje bez wyznaczonego przez pracodawcę miejsca pracy, a wynik swoich działań przesyła z miejsca aktualnego pobytu. Umiejętność wykonywania obowiązków zawodowych bez nadzoru pociąga za sobą przyswojenie szeregu umiejętności, np. samodyscypliny, planowania czasu i zadań, komunikowania się na odległość i budowania poczucia zintegrowania z wirtualnymi współpracownikami i firmą. Wciąż powstające nowe specjalności są wąskie i dużo bardziej nietrwałe. Nowy sposób pojmowania kariery polega na nieustannej analizie tego, co się dzieje w otoczeniu biznesowym. Wybór określonego kierunku studiów, czy szkolenia nie powinien opierać się na tym, jakie kwalifikacje są aktualnie poszukiwane na rynku pracy, ale co prawdopodobnie będzie przydatne za kilka lat. Stąd też kluczowe wydają się takie kompetencje, jak: umiejętność planowania długofalowego, szerokie horyzonty i zdolność do podejmowania ryzyka. Kariera wymaga inwestowania w siebie, w dalsze kształcenie i doskonalenie posiadanych już umiejętności. Charakterystyczną cechą współczesnych karier jest to, że wyjściowe kwalifikacje i doświadczenia zawodowe podlegają systematycznej i stosunkowo szybkiej ero- 11 Por. M. Rybak, Rozwój potencjału pracy, (w:) Zasoby ludzkie w firmie organizacja, kierowanie, ekonomika, praca zbiorowa pod redakcją A. Sajkiewicz,, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2000, s Por. Rozwój pracowników, op. cit., s

17 zji. Należy je zatem wciąż aktualizować, wzbogacać, rozwijać nie dopuszczając do sytuacji, w której kompetencje podlegają degradacji, a ich wkład w kapitał kariery maleje 13. Inwestycje są potrzebne, aby być bardziej konkurencyjnym w stosunku do innych. Tak samo jak przedsiębiorca nie może sobie pozwolić na czekanie na przypadkowo przechodzących obok niego klientów, tak i akcjonariusz JA rozpoznaje rynek pod kątem swojej kariery za pomocą profesjonalnych instrumentów. Obserwacja rynku, analiza własnych plusów i minusów oraz celowe zdobywanie kwalifikacji stanowią podstawę planu jego indywidualnej kariery. Akcjonariusz JA wie, dokąd zmierza i postępuje zgodnie z wytyczonymi przez siebie celami, a więc konsekwentnie dąży do sukcesu. 14. Przesuwanie się ze stanowiska na stanowisko coraz rzadziej oznacza awans pionowy. Zazwyczaj chodzi o poszerzenie zakresu wykonywanych obowiązków i odpowiedzialności. Kariera oznacza celowe rozszerzanie zakresu swojego działania, dzięki czemu osiągamy coraz większy stopień mistrzostwa w danej dziedzinie. Niewątpliwie, aby osiągnąć powyższe cele, niezbędne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji, określanych jako: stosowne przekonania moralne i tożsamość osoby (know-why), wiedza i umiejętności (know-how), utrzymywanie sieci wzajemnych powiązań i kontaktów międzyludzkich (know-whom). Przedstawiony sposób kierowania własną karierą przyjął w literaturze problemu nazwę kariery bez granic. Koncepcja kariery bez granic zwraca uwagę na niestabilność miejsc pracy we współczesnych organizacjach i ukazuje możliwości zrobienia kariery nie w jednej, ale w kilku, czy nawet kilkunastu firmach. Jednostka będzie musiała określić szczegółowo swoje kompetencje, rozwijać je i tak wykorzystywać, aby osiągnięcie celu kariery stało się możliwe w jak najkrótszym czasie 15. Zarysowując wizję własnej przyszłości zawodowej trzeba również uwzględniać procesy starzenia się i czynniki społeczne, którym podlega każdy człowiek. Są one wprawdzie bardzo zróżnicowane w zależności od cech jednostki, jednakże siła ich oddziaływania na życie zawodowe jest ogromna. Dlatego też należy uzależniać natężenie zaangażowania w pracę od wieku oraz od tzw. cyklu życia rodzinnego, w którym dana osoba się znajduje. Przynależność do określonej grupy wiekowej nie tylko determinuje rodzaj zachowań człowieka (wyrosłych na bazie zdobytego doświadczenia), ale przede wszystkim stawia różne, charakterystyczne zadania. Rozpoznanie tych zadań i związanych z nimi problemów pozwala zoptymalizować aktywność człowieka na rynku pracy. Ponieważ większą część swojego życia poświęcamy pracy zawodowej, każdą grupę wiekową charakteryzują określone zadania zawodowe. Ich poznanie pozwala zoptymalizować także rozwój kariery zawodowej, zarówno z punktu widzenia pracownika, jak i jego pracodawcy. Można przewidywać, iż przeciętny człowiek jest najbardziej otwarty na zmiany i adaptowanie się do nowych sytuacji mniej więcej do czterdziestego roku życia. W późniejszym okresie jego zdolność do elastycznych zachowań słabnie. Rekompensowane jest to wzrostem dojrzałości emocjonalnej i wielorakością doświadczeń, zarówno życiowych jak i zawodowych. Dynamika rozwoju indywidualnego spada między 55 a 60 rokiem życia, gdy człowiek 13 A. Bańka, Psychologiczne doradztwo karier, Wydawnictwo Print-B, Poznań 2007, s W. Lanthaler, J. Zugmann, Akcja JA..., op. cit., s Por. M. Rybak, Rozwój potencjału, op. cit., s

18 zaczyna odchodzić od aktywnego życia zawodowego, pełniąc częściej role mentorskie. Należy jednak podkreślić, że zdolność uczenia się, odpowiedzialność i gotowość do zmian są bardziej przymiotami charakteru i umysłu, niż pochodną wieku. Znajomość etapów kariery jest bardzo ważna zarówno dla organizacji, jak i dla samych jednostek. Dla pierwszych wiedza na ten temat stwarza możliwości skutecznego motywowania pracowników przez dostosowywanie zadań, czynności i obowiązków na zajmowanym stanowisku do odczuwanych potrzeb i aspiracji wynikających z odpowiedniego etapu kariery. Dla pracowników natomiast główną korzyścią jest wcześniejsze przygotowanie się na coraz intensywniejsze odczuwanie pewnych potrzeb, wyznaczenie realnych celów do osiągnięcia i możliwość uniknięcia przez to wielu rozczarowań ZARZĄDZANIE KARIERĄ PERSPEKTYWA ORGANIZACJI Zarządzanie karierą pracowników, aktywne podejście organizacji do ich rozwoju zawodowego wymaga zarówno nakładów, jak i zaangażowania. To być może jedna z przyczyn tłumacząca stosunkowo małą popularność budowania ścieżek karier w polskich przedsiębiorstwach i innych podmiotach. Tymczasem działania te oznaczają dla pracodawcy szereg korzyści. Zarządzanie karierą z perspektywy organizacji oznacza taki marketing personalny, który nie koncentruje się na zapewnieniu pracownikowi bezpieczeństwa i zatrudnienia na kilkanaście lat, ale na uświadomieniu pracownikowi, że pozytywne wyniki uzyskiwane w organizacji X są najlepszą referencją, aby znaleźć pracę w kolejnej firmie. Dążąc do wykonywania zadań na najwyższym poziomie pracownik dąży do mistrzostwa w kompetencjach, które są do tego niezbędne. Kariera to doskonalenie swoich kwalifikacji, umiejętności, poszerzanie wiedzy tak, aby wartość danej osoby na rynku ciągle rosła. Jednocześnie sukces firmy jest sukcesem ludzi w niej zatrudnionych, bo wraz z firmą oni również mogą się rozwijać. Organizacje mogą różnie odnosić się do planów kariery swych uczestników. Mogą je całkowicie ignorować, przyjmując założenie niewidzialnej ręki, w myśl zasady, że najlepsi i tak wypłyną, w związku z czym nie ingerują w plany pracowników. Często jednak wypływają niekoniecznie najlepsi, ale osoby o największej sile przebicia, spragnione władzy, agresywne. Niektóre organizacje stosują tzw. podejście poszukiwacza pereł, opierając się na założeniu, że w każdej organizacji istnieje pewna, niewielka grupa zdolnych osób, które należy szybko odnaleźć i popierać. Kierownicy skupiają się na odnajdywaniu młodych talentów. Inwestują w nich czas, pieniądze, roztaczają nad nimi opiekę. Nierzadko takie podejście wywiera niekorzystny wpływ na pozostałych pracowników. Poza tym niekoniecznie intuicja mentora jest właściwa. Nowoczesne podejście do indywidualnych karier, to podejście planowania rozwoju polegające na dążeniu do połączenia planów indywidualnych wszystkich zatrudnionych z planami organizacji. Planowanie karier wiąże pracowników z organizacją, obniża koszty fluktuacji, rekrutacji i selekcji, ułatwia indywidualny rozwój zawodowy i osobisty, wzmacnia kulturę organizacji, wpływa na ograniczenie konfliktów, zwiększa motywację pracowników. Proces planowania karier rozpoczyna się już w momencie zatrudniania pracownika, gdzie następuje pierwsza prezentacja celów zawodowych kandydata oraz prezentacja możliwości ich realizacji w organizacji. Następnie organizacja powinna zaoferować system rozwo- 18

19 ju pracowników, form ich dokształcania i doskonalenia zawodowego, system oceny i procedury awansowe w celu przygotowania zatrudnionych do przechodzenia na kolejne stopnie kariery. Taki system wydaje się niezbędny w każdej organizacji, aby dobrze wykorzystać potencjał tkwiący w ludziach i przyspieszyć proces uczenia się, który ciągle rozszerza jej możliwości kreowania własnej przyszłości 16. Trzeba jednak zauważyć, że w praktyce organizacyjnej prawidłowość ta nie zawsze jest widoczna. Stosunkowo często okazuje się, że projekty zarządzania kompetencjami pracowników czy zarządzania talentami, którymi chwalą się różne podmioty gospodarcze i publiczne np. na swoich stronach internetowych są jedynie chwytliwy elementem PR organizacji. Właściwie przygotowany plan kariery opracowywany jest z reguły na okres kilku lat (trzech do pięciu) i zawiera zestaw potencjalnych stanowisk pracy, jakie pracownik mógłby objąć, wraz z określeniem warunków koniecznych do spełnienia. Po stronie pracownika warunkiem jest z reguły uzyskanie określonych kompetencji, w tym kwalifikacji, potwierdzonych zaliczonymi kursami, praktykami lub osiągnięciami zawodowymi. Po stronie firmy utworzenie czy zwolnienie stanowiska. Typowy proces planowania karier składa się z następujących etapów: 1) przygotowanie opisu obecnej struktury organizacyjnej, określenie typowego czasu pozostawania pracownika na stanowisku pracy lub w danej kategorii i typowych ścieżek kariery oraz możliwości awansu; 2) stworzenie odpowiedniej polityki, która zapewni pracownikom objętym programem dostęp do odpowiednich szkoleń, możliwość nabycia praktycznych doświadczeń w pracy nad projektami lub na różnych stanowiskach; 3) wyboru pracowników, którzy mają być objęci programem na podstawie ustalonych kryteriów; 4) przydzielania doradcy/mentora każdemu uczestnikowi programu; 5) przeanalizowania wraz z pracownikami rezultatów przeprowadzonych testów zdolności, osobowości itd.; 6) omówienie przez uczestnika poglądów na temat własnej kariery z doradcą; 7) włączenie menedżerów do dyskusji o możliwych, przyszłych szansach kariery pracowników; 8) uzgodnienia z każdym uczestnikiem ogólnego kierunku jego kariery oraz ustalenia, jakiego rodzaju wsparcia oczekuje; 9) realizacji uzgodnionych planów działania rotacja stanowisk pracy, oddelegowanie za granicę lub programy szkoleniowe w pełnym wymiarze czasu; 10) regularnego sprawdzania postępów i zasięgania opinii na temat każdego uczestnika programu 17. Przez zarządzanie karierą rozumie się projektowanie i realizację procesu w organizacji, w ramach, którego umożliwia się zatrudnionym planowanie i rozwój kariery, przy założe- 16 Por. J. Penc, Menedżer w działaniu sekrety prowadzenia biznesu, t. I., Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2003, s A. Gick, M. Tarczyńska, Motywowanie pracowników, PWE, Warszawa 1999, s

20 niu harmonizowania potrzeb organizacji i jej pracowników 18. Zarządzanie karierami powinno zapewnić urealnienie oczekiwań pracowników i powiązanie tych oczekiwań z możliwościami i potrzebami firmy, a w konsekwencji zapewnić jej obsadzenie stanowisk przez ludzi utalentowanych i posiadających wymagane umiejętności. Planowanie kariery jest kluczowym procesem zarządzania karierami. Wykorzystuje wszelkie informacje płynące z oceny potrzeb organizacji, oceny efektów i potencjału oraz planów następstw kadry kierowniczej i zamienia je na programy indywidualnego rozwoju kariery oraz ogólne ustalenia w zakresie rozwoju kadry kierowniczej, doradztwa w sprawach kariery, mentoringu, coachingu i szkolenia kadry 19. Schematycznie proces zarządzania karierą w organizacji przedstawia Rysunek 1. Rysunek 1. Planowanie ścieżki kariery w organizacjach Sprzężenie zwrotne Indywidualne potrzeby i aspiracje Osobiste doradztwo dla pracownika Indywidualne działania w zakresie rozwoju i ocena pracownika Współzależność Współzależność Opracowanie ścieżki kariery Potrzeby i możliwości organizacji Planowanie i zapotrzebowanie na kadry i informacja o przebiegu kariery Formalne programy szkolenia i doskonalenia opracowane przez organizację Sprzężenie zwrotne Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Penc, Menedżer w działaniu - sekrety prowadzenia biznesu, t. I, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, s Przemiany ustrojowe, kulturowe i gospodarcze zachodzące w świecie spowodowały konieczność zmiany stereotypów odnoszących się do przypisywania szczególnych zdolności i umiejętności głównie płci męskiej. Staje się to konieczne w sytuacji światowych trendów, dowodzących stałego wzrostu kompetencji i aktywności zawodowej kobiet i zajmowania 18 M. Rybak, Rozwój potencjału, op. cit., s M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000, s

21 przez nie wysokich stanowisk. Rośnie również liczba rodzin, w których oboje małżonkowie nastawieni są na osiągnięcie sukcesu zawodowego i liczba osób aktywnych zawodowo jednocześnie samotnie wychowujących dziecko. Globalizacja gospodarki i demokratyzacja życia wzmagają potrzebę pełnego wykorzystania, w każdej ze sfer życia, zdolności i potencjału wszystkich grup społecznych. Coraz wyraźniej artykułowane jest stanowisko, że o sukcesie pracownika decydują jego kompetencje, a nie płeć. W przełamywaniu stereotypów i tym samym wyrównywaniu szans obu płci w procesie podejmowania decyzji pomaga ustawodawstwo, a także coraz częstsze przykłady sukcesu zawodowego kobiet POKOLENIE Y NA RYNKU PRACY Przedstawiciele nauk społecznych zajmujący się karierą zawodową ludzi młodych, aktualnie wchodzących na rynek pracy zwracają uwagę na specyfikę sytuacji tzw. pokolenia Y. Wskazują na zbiór pewnych cech wspólnych, charakteryzujących młode pokolenie, czyli ludzi urodzonych w latach mających istotne znaczenie w perspektywie podejmowania przez nich pracy i realizacji celów zawodowych. Pokolenie definiuje się jako osoby, które łączy wspólne historyczne lub społeczne doświadczenie powodujące wyznawanie tych samych wartości i powielanie tych samych lub bardzo podobnych wzorów zachowań. Mimo że każdy człowiek to indywidualność, niepowtarzalna osobowość, trudno nie zgodzić się z istnieniem sposobu na życie charakteryzującego całe pokolenia. Aktualnie na rynku pracy funkcjonują przedstawiciele trzech pokoleń: pokolenia Baby Boomers, czyli ludzie urodzeni w czasie wyżu demograficznego lat powojennych ( ), pokolenia X, czyli urodzeni w latach ; pokolenia Y (określane także mianem Millennials lub Echo Boomers) 21. Socjologowie, psychologowie społeczni dość zgodnie podkreślają, że pokolenie Y znacząco różni się od swoich poprzedników. Różnice te dotyczą głównie mentalności, systemu wartości, oczekiwań, ambicji, potrzeb, sposobu postrzegania własnej osoby, co wprost przekłada się na ich funkcjonowanie na rynku pracy. Jedną ze zmiennych różniących kolejne pokolenia jest lojalność. Pokolenie Baby Boomers jest lojalne wobec swojego zawodu, pokolenie X wobec samego siebie, natomiast trudno wskazać przedmiot (obiekt) lojalności pokolenia Y. Pracodawcy mają wyraźne trudności, by określić, co właściwie motywuje tę grupę wiekową, co decyduje o tym, że podejmują, a potem kontynuują pracę u danego pracodawcy 22. Pokolenie Y to młodzi ludzie wychowani w świecie nowych technologii. Nie istnieje dla nich życie bez komputerów, smartphonów i internetu. Rzadko korzystają z bibliotek, nie lubią papierowych gazet i ręcznego pisania. Błyskawicznie za to poruszają się po klawiaturze i w sieci, gdzie znajdują odpowiedzi na wszystkie pytania. 20 Por. G. Maniak, Wprowadzenie do zarządzania zasobami ludzkimi, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu w Szczecinie, Szczecin 2001, s A. Glass, Understanding Generational Differences for Competitive Success, Industrial & Commercial Training 2007, no 39 (2). 22 Por. D. Plink, Retention Y. What is the Key to Retention of Generation Y, CRF Institute, 2009, August, s

22 Rysunek 2. Najważniejsze atuty i wady pracowników z pokolenia Y Swobodnie posługują się najnowszymi technologiami. Potrafią w sieci znaleźć informacje, o istnieniu których pracodawcy nawet nie wiedzą. Są świetnie przygotowani do działania w warunkach gospodarki globalnej i różnorodności kulturowej. Lepiej niż starsi radzą sobie z pracą zespołową. Oceniają siebie samych w stosunku do rówieśników (nie tylko w kraju), tworzą społeczności i często się ze sobą komunikują, głównie w sieci. Potrafią wykonywać wiele zadań w tym samym czasie. Odczuwają nudę, gdy brakuje im ciągłego strumienia bodźców w postaci muzyki i obrazu. Nie umieją szukać informacji poza Internetem, np. w bibliotekach. Z tymi, które znaleźli w sieci, nie zawsze wiedzą, co zrobić. Brak im umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji. Rodzice planowali ich życie w najmniejszych szczegółach, teraz oczekują tego od pracodawcy. Nie mają szacunku dla prywatności, to dla nich zbędna fanaberia. Zostali przecież wychowani w świecie programów reality show. Miewają nierealistyczne oczekiwania. Uważają, że mogą zmienić świat w ciągu pierwszego dnia pracy. Konfrontacja z rzeczywistością bywa dla nich bolesna. Brakuje im cierpliwości. Wychowali się na grach komputerowych, gdzie każdy ruch jest natychmiast wynagradzany. Teraz oczekują tego od pracodawcy. Nie chcą czekać 30 dni na otwarcie rachunku bankowego, dwa lata na kupno samochodu czy 20 na mieszkanie. Nie rozumieją, dlaczego nie można poprosić o urlop SMS-em. Charakteryzuje ich niższa etyka pracy, często bywają nieodpowiedzialni. Brakuje im umiejętności interpersonalnych. Popełniają błędy gramatyczne, nie umieją prowadzić konwersacji. Trudniej im rozwiązywać codzienne konflikty. Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Fazlagić, Szczególne zjawisko. Pokolenie Y wyzwaniem dla pracodawców, Personel i Zarządzanie 2010, nr 3. Przedstawiciele pokolenia Y to zwykle ludzie doskonale wykształceni i ukierunkowani na permanentne kształcenie się i doskonalenie zawodowe. Myślą o sobie w kontekście pracy zawodowej dużo wcześniej niż poprzednie pokolenia. Jednocześnie szukając pracy zwracają uwagę na to, czy pracodawca zapewni im możliwość utrzymania równowagi między życiem zawodowym i osobistym. Mają duże oczekiwania wyrastające na gruncie świadomości swoich atutów (często ocenianych na wyrost ), ale jednocześnie cechuje ich brak akceptacji dla wysiłku i deficyt cierpliwości. Ogromna przepaść mentalna, jaka dzieli pokolenie Y wchodzące na rynek pracy i pokolenie X, którego przedstawiciele decydują o zatrudnianiu młodych powoduje, że można wręcz mówić o swoistym lęku pracodawców wobec nowego pokolenia i nieprzygotowaniu organizacji do zagospodarowania potencjału młodych PODSUMOWANIE Analiza literatury problemu prowadzi do wniosku, że osiąganie satysfakcjonującej pozycji zawodowej oznacza współcześnie umiejętność poruszania się po spirali własnych kompetencji i osiągnięć zawodowych, kumulowania ich w całościową, względnie spójną wizję własnej kariery. Kariery liniowe, trwałe odchodzą do historii zastępowane przez niepewność, elastyczność, adaptacyjność, uczestnictwo w nieustannie reorganizujących się zespołach projektowych i pracowniczych. Współczesny pracownik świadomie dbający o swoją karierę 22

23 funkcjonuje w sieci zawodowo-towarzyskich powiązań i interesów, zmienia pracodawców, świadczy pracę, na jaką w danym momencie jest zapotrzebowanie i nieustannie się uczy. Biegle posługuje się nowinkami technologicznymi i językami obcymi. Niestety stosunkowo często brakuje mu kompetencji interpersonalnych, których trudno się nauczyć, bo opierają się nie tylko na wiedzy i wytrenowanych umiejętnościach, ale także na stosunkowo trwałych predyspozycjach osobowościowych. Świat dzisiejszych organizacji to przestrzeń, w której dobrze radzą sobie ludzie inteligentni, otwarci na kontakty, naturalnie elokwentni, komunikatywni, przebojowi. Być może największe wyzwanie stoi dziś przed tymi, którzy taki uzdolnień nie posiadają, a rozbudzone w czasie studiów ambicje i aspiracje powodują brak akceptacji dla mniej atrakcyjnych ofert zatrudnienia. 23

24 2. METODOLOGIA BADAŃ 2.1. PRZEDMIOT I CELE BADANIA Przedmiotem badania są losy zawodowe absolwentów szkół wyższych województwa podlaskiego, kierunków: informatycznych, turystycznych oraz medycznych, którzy ukończyli naukę w latach W tabeli 1 zaprezentowano wykaz podlaskich uczelni wraz z realizowanymi na nich kierunkami informatycznymi, turystycznymi medycznymi. Tabela 1. Wykaz podlaskich uczelni kształcących na kierunkach informatycznych, turystycznych i medycznych Lp. Nazwa uczelni Kierunki kształcenia 1. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku lekarski, lekarsko-dentystyczny, techniki dentystyczne, analityka medyczna, farmacja, kosmetologia, dietetyka, elektroradiologia, fizjoterapia, logopedia z fonoaudiologią, pielęgniarstwa, położnictwo, ratownictwo medyczne, zdrowie publiczne 2. Politechnika Białostocka informatyka, turystyka i rekreacja 3. Uniwersytet w Białymstoku informatyka 4. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku zdrowie publiczne, kosmetologia, pielęgniarstwo, fizjoterapia, ratownictwo medyczne, biotechnologia 5. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku informatyka i ekonometria 6. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania informatyki, informatyka i ekonometria w Białymstoku 7. Wyższa Szkoła Administracji Publicznej zdrowie publiczne im. S. Staszica w Białymstoku 8. Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki informatyka Użytkowej w Białymstoku 9. Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku turystyka i rekreacja, techniki dentystyczne 10. Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i turystyka i rekreacja Turystyki w Białymstoku 11. Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i informatyka, pielęgniarstwo, kosmetologia Przedsiębiorczości w Łomży 12. Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży informatyka, pielęgniarstwo 13. Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości turystyka i rekreacja im. B. Jańskiego w Łomży 14. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach pielęgniarstwo, ochrona zdrowia Źródło: opracowanie własne. 24

25 Założeniem badania było z jednej strony, określenie losów zawodowych absolwentów wymienionych kierunków, z wyszczególnieniem: osób kontynuujących naukę; osób zatrudnionych zgodnie z wykształceniem; osób zatrudnionych niezgodnie z wykształceniem; osób bezrobotnych; osób, które przystąpiły do wymaganych egzaminów zawodowych i państwowych. Z drugiej strony, badanie zmierzało do przeanalizowania zatrudnienia absolwentów z uwzględnieniem: sposobu uzyskania pracy; formy zatrudnienia; zgodności zatrudnienia z wyuczonym zawodem, specjalnością; oceny kompetencji absolwentów, w tym ich przygotowania praktycznego do pracy zawodowej; oceny zgodności kompetencji absolwentów badanych kierunków z oczekiwaniami pracodawców; oceny skłonności migracyjnych i faktycznie występujących migracji wśród badanych absolwentów (w zakresie migracji krajowych i zagranicznych); płac uzyskiwanych przez absolwentów badanych kierunków. Biorąc pod uwagę powyższe, w badaniu jako podmiot, oprócz absolwentów, wzięły również udział takie podmioty jak: pracownicy uczelni, doradcy zawodowi, pośrednicy pracy oraz pracodawcy. Cele szczegółowe badania były następujące: Pozyskanie aktualnej, syntetycznej informacji nt. szkół wyższych w województwie podlaskim kształcących w zawodach informatycznych, turystycznych i medycznych, liczby studentów i absolwentów kształconych na badanych kierunkach, w poszczególnych zawodach. Określenie głównych determinant wyboru poziomu i kierunku nauki. Określenie ścieżki kariery zawodowej absolwentów badanych kierunków. Udzielenie odpowiedzi na pytanie: Na jakim poziomie jakości, szkoły wyższe oferujące kształcenie na kierunkach objętych badaniem, przygotowują absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy? Zidentyfikowanie głównych barier utrudniających absolwentom szkół wyższych badanych kierunków efektywne poszukiwanie i pozyskiwanie pracy. Ocena stopnia nasycenia regionalnego rynku pracy absolwentami danego kierunku kształcenia aktualnie i w najbliższej przyszłości (5 lat). Ocena poziomu migracji krajowych i zagranicznych absolwentów badanych kierunków. Określenie poziomu wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów badanych kierunków. 25

26 Realizacja postawionych celów badawczych była możliwa poprzez odpowiedź na następujące pytania badawcze: Jaka jest liczba uczelni, studentów i absolwentów dotycząca badanych kierunków? Jakie zawody informatyczne, turystyczne i medyczne możemy wyodrębnić na rynku? Jakie są powody podejmowania studiów na badanych kierunkach? Jakie są kierunków dalszego kształcenia absolwentów? Czy występuje zgodność zatrudnienia z wykształceniem, wyuczonym zawodem lub specjalnością? Jakie są sposoby uzyskania pracy, formy zatrudnienia, miejsca zatrudnienia; pracy zawodowej? Jakie są kompetencje absolwentów z uwzględnieniem praktycznych przygotowań do pracy zawodowej? Czy występuje zgodność kompetencji absolwentów z oczekiwaniami pracodawców? Czy wśród absolwentów występują przesłanki do decyzji o niepodjęciu dalszego kształcenia? Jakie są plany zawodowe na przyszłość absolwentów? Jaki jest poziom migracji krajowych i zagranicznych absolwentów badanych kierunków? Jaki jest przeciętny poziom wynagrodzeń absolwentów badanych kierunków? Jakie są przyczyny niepodejmowania pracy przez część absolwentów, w tym pracy w wyznaczonym zawodzie? Jaka jest oraz jaka będzie, w ciągu najbliższych kilku lat (5 lat), sytuacja na rynku pracy absolwentów poszczególnych kierunków? Jaka jest proporcja pomiędzy liczbą absolwentów poszczególnych kierunków a liczbą ofert pracy dla absolwentów poszczególnych kierunków? Jaki jest poziom przystępowalności absolwentów do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe? Jaka jest ocena poziomu kształcenia na badanych kierunkach? Struktura niniejszego opracowania odzwierciedla cele badawcze w rozbiciu na poszczególne kierunki studiów METODY I TECHNIKI BADAWCZE Udzielenie właściwej i kompetentnej odpowiedzi na postawione pytania badawcze, a tym samym realizacja celów badawczych była możliwa dzięki wykorzystaniu zróżnicowanych źródeł informacji (triangulacja danych) i różnych informatorów oraz dzięki wykorzystaniu odpowiednich zróżnicowanych metod i technik badawczych. Przyjęto, że wyczerpujące wyniki badania muszą być poprzedzone zastosowaniem zróżnicowanych metod zarówno ilościowych jak i jakościowych (triangulacja metod). Dzięki temu możliwe było uzyskanie rzetelnej i pogłębionej wiedzy na temat losów zawodowych absolwentów badanych kierunków oraz czynników je warunkujących. W fazie realizacji badania planuje się wykorzystano następujące metody badawcze: analiza danych zastanych dotyczących losów absolwentów; 26

27 badania ilościowe wśród absolwentów badanych kierunków; badania ilościowe wśród pracodawców zatrudniających absolwentów badanych kierunków; badania jakościowe wśród głównych uczestników rynku pracy (pracodawcy, służby zatrudnienia, szkoły wyższe). W ramach analizy danych zastanych przedstawiono liczby studentów i absolwentów badanych kierunków w ujęciu dynamicznym i przekrojowym. Dane uzyskano dzięki zakupionej od Urzędu Statystycznego w Gdańsku bazy studentów i absolwentów poszczególnych uczelni województwa podlaskiego kształcących na badanych kierunkach. Dane te posłużyły również do wyznaczenia prognoz liczby absolwentów poszczególnych kierunków opartych na odpowiednich metodach prognozowania krótkookresowego. Analizą objęte zostały również dostępne źródła, m.in. następujące opracowania i dane statystyczne Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku: Monitoring Zawodów Deficytowych i Nadwyżkowych; Sytuacja na Rynku Pracy w Województwie Podlaskim; Podlaski Rynek Pracy; Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji; Dane statystyczne Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku na temat: o zawodów występujących wśród bezrobotnych absolwentów, o liczby ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy. Kolejną metodą badawczą były badania ilościowe wśród absolwentów badanych kierunków. Populację generalną w tych badaniach stanowili wszyscy absolwenci szkół wyższych województwa podlaskiego kierunków informatycznych, turystycznych oraz medycznych, którzy ukończyli naukę w latach Próba badawcza składała się z 611 (wobec planowanych 600) absolwentów 12,8% stanowili absolwenci kierunków turystycznych, 21,6% kierunków informatycznych i 65,6% kierunków medycznych. Struktura ta jest bardzo zbliżona do struktury populacji zgodna ze strukturą populacji (Tabela 2). Tabela 2. Struktura próby badawczej absolwentów Absolwenci w latach: Razem Struktura populacji Planowana liczebność próby Faktyczna liczebność próby Struktura próby kierunki informatyczne ,0% ,6% kierunki turystyczne ,6% ,8% kierunki medyczne ,4% ,6% Źródło: opracowanie własne. Suma ,0% ,0% Dobór do próby odbywał się na zasadzie doboru celowego, a absolwenci zostali poinformowani o badaniu głównie przez dziekanaty uczelni poszczególnych kierunków studiów. Pozyskiwanie osób do badania wspomogła technika badawcza - kuli śniegowej, która pole- 27

28 gała na dotarciu do jednego absolwenta (np. byłego starosty roku), który następnie przekazywał informacje o badaniu kolejnym absolwentom. Podstawowym warunkiem realizowania badań była ścisła współpraca z uczelniami w celu pozyskania danych tele-adresowych absolwentów, umożliwiających kontakt z absolwentami. Badania były realizowane za pomocą ankiety elektronicznej (technika CAWI). Podstawowym narzędziem badawczym był kwestionariusz badawczy (por. załącznik 1), którego treść została zróżnicowana dla trzech grup absolwentów: absolwentów kontynuujących naukę, absolwentów, którzy zostali zatrudnieni, absolwentów bezrobotnych. Zakres pytań ujętych w kwestionariuszu został dostosowany zgodnie z przyjętym zakresem i celami szczegółowymi badań dla każdej z badanych grup respondentów. Badanie absolwentów objęło następujące zagadnienia: determinanty wyboru kierunku studiów i miejsca pracy; oczekiwania w zakresie pożądanej pracy i warunków pracy; ścieżki kariery zawodowej absolwentów: o forma zatrudnienia; o miejsce zatrudnienia; o liczba miejsc pracy; o sposób uzyskania pracy; ocena, w jakim zakresie studia przygotowują do funkcjonowania na rynku pracy ; ocena zgodności zatrudnienia z wykształceniem, wyuczonym zawodem lub specjalnością; kwalifikacje i dodatkowe umiejętności przydatne absolwentom poszczególnych kierunków na rynku pracy; bariery utrudniające absolwentom poszczególnych kierunków efektywne poszukiwanie pracy; kierunki dalszego kształcenia, ewentualnie przesłanki decyzji o niepodjęciu dalszego kształcenia; przyczyny niepodjęcia pracy i plany zawodowe na najbliższą przyszłość. W badanej próbie absolwentów kierunków turystycznych, obejmującej 78 osób (74% kobiet i 26% mężczyzn, Wykres 1), zdecydowaną większość stanowili absolwenci Politechniki Białostockiej (Wykres 2). Uczelnie województwa podlaskiego kształcą w tym kierunku studentów na dwóch poziomach: studiach pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) oraz drugiego stopnia (tzw. magisterskich). Biorąc pod uwagę kryterium poziomu ukończonych studiów 40% respondentów stanowili absolwenci studiów drugiego stopnia (Wykres 3). Blisko 2/3 badanej grupy to studenci studiów licencjackich. 28

29 Wykres 1. Absolwenci kierunków turystycznych M1. Płeć według płci (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 26% Kobieta 74% Mężczyzna Źródło: opracowanie własne (n=78). Wykres 2. Absolwenci kierunków turystycznych według ukończonej uczelni wyższej (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 1% 1. Ukończona uczelnia wyższa Politechnika Białostocka Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku Źródło: opracowanie własne (n=78). 99% Wykres 3. Absolwenci kierunków 2. Poziom turystycznych ukończonych według studiówpoziomu wykształcenia (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 40% licencjackie (I stopnia) magisterskie (II stopnia) 60% Źródło: opracowanie własne (n=78). 29

30 Zdecydowana większość badanych absolwentów kierunków turystycznych ukończyła studia w roku 2010 lub 2011 (Wykres 4). Podstawową specjalnością obieraną przez respondentów była specjalność podstawowa, jaką jest turystyka i rekreacja (90%, Wykres 5). Sytuacja ta stanowi bezpośrednią konsekwencję oferty edukacyjnej podlaskich uczelni wyższych oraz faktu, iż wybór specjalizacji innej niż wskazana powyżej następuje w toku studiów drugiego stopnia. Wykres 4. Absolwenci kierunków turystycznych według roku ukończenia studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 5. Rok ukończenia studiów 3% 36% % Źródło: opracowanie własne (n=78). Wykres 5. Absolwenci kierunków turystycznych według uzyskanej specjalizacji (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 5% 4% 3. Uzyskana specjalizacja 1% turystyka i rekreacja gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych zarządzanie działalnością turystyczną 90% zarządzanie przedsiębiorstwem turystycznym Źródło: opracowanie własne (n=78). Jednocześnie warto nadmienić, iż studenci kierunków turystycznych cechują się stosunkowo niską skłonnością do kontynuacji nauki w pierwotnie obranym obszarze (zob. Wykres 110). Ponad połowa ankietowanych absolwentów uzyskała dobre lub bardzo dobre wyniki w nauce, mierzone średnią ocen (Wykres 6). Tylko 4% absolwentów uzyskało średnią ocen niższą niż 3,5. 30

31 Wykres 6. Absolwenci kierunków turystycznych według średniej ocen uzyskanej w toku studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 6. Średnia ocen uzyskana w toku studiów 13% 4% 31% 3,00 3,50 3,51 4,00 4,01 4,50 4,51 5,00 52% Źródło: opracowanie własne (n=78). W badanej próbie absolwentów kierunków informatycznych, obejmującej 84 osób (19% kobiet i 81% mężczyzn, Wykres 7), znaleźli się w zbliżonych proporcjach absolwenci Politechniki Białostockiej, Uniwersytetu w Białymstoku oraz Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży (Wykres 8). Uczelnie województwa podlaskiego kształcą w tym kierunku studentów na trzech poziomach: studiach pierwszego stopnia (tzw. licencjackich), studiach inżynierskich oraz studiach drugiego stopnia (tzw. magisterskich). Biorąc pod uwagę kryterium poziomu ukończonych studiów blisko 2/3 respondentów stanowili absolwenci studiów inżynierskich (Wykres 9). Około 1/4 badanej grupy to absolwenci studiów licencjackich. M1. Płeć Wykres 7. Absolwenci kierunków informatycznych według płci (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 19% Kobieta Mężczyzna 81% Źródło: opracowanie własne (n=132). 31

32 Wykres 8. Absolwenci kierunków informatycznych według ukończonej uczelni wyższej (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 23% 2% 1% 32% Politechnika Białostocka Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Uniwersytet w Białymstoku Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku 42% Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 9. Absolwenci kierunków informatycznych według poziomu wykształcenia (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 25% 12% licencjackie (I stopnia) inżynierskie magisterskie (II stopnia) 63% Źródło: opracowanie własne (n=132). Zdecydowana większość badanych absolwentów kierunków informatycznych ukończyła studia w roku 2010 lub 2011 (Wykres 10). Podstawową specjalnością obieraną przez respondentów była specjalność podstawowa, jaką jest informatyka (85%, Wykres 11). Sytuacja ta stanowi bezpośrednią konsekwencję oferty edukacyjnej podlaskich uczelni wyższych oraz faktu, iż wybór specjalizacji innej niż wskazana powyżej następuje w toku studiów drugiego stopnia. 32

33 Wykres 10. Absolwenci kierunków informatycznych według roku ukończenia studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 20% % % Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 11. Absolwenci kierunków informatycznych według ukończonego kierunku studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 1% 14% informatyka informatyka i ekonometria inne 85% Źródło: opracowanie własne (n=132). Jednocześnie można zauważyć, iż studenci kierunków informatycznych cechują się stosunkowo wysoką skłonnością do kontynuacji nauki w pierwotnie obranym obszarze (zob. dalsza część analizy). Blisko dwie trzecie ankietowanych absolwentów uzyskało dobre lub bardzo dobre wyniki w nauce, mierzone średnią ocen (Wykres 12). Tylko 4% absolwentów uzyskało średnią ocen niższą niż 3,5. 33

34 Wykres 12. Absolwenci kierunków informatycznych według średniej ocen uzyskanej w toku studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 15% 4% 36% 3,00 3,50 3,51 4,00 4,01 4,50 4,51 5,00 45% Źródło: opracowanie własne (n=132). W badanej próbie absolwentów kierunków medycznych, obejmującej 401 osób (w tym 91% kobiet i 9% mężczyzn, Wykres 13), zdecydowaną większość stanowili absolwenci Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 64% oraz Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży. (Wykres 14). Uczelnie województwa podlaskiego kształcą w tym kierunku studentów na trzech poziomach: studiach pierwszego stopnia (tzw. licencjackich), drugiego stopnia (tzw. magisterskich) oraz trzeciego stopnia (tzw. doktoranckich). Biorąc pod uwagę kryterium poziomu ukończonych studiów zdecydowaną większość respondentów (blisko 60%) stanowili absolwenci studiów drugiego stopnia (Wykres 15). Około 40% badanej grupy to studenci studiów licencjackich. Wykres 13. Absolwenci kierunków medycznych M1. Płeć według płci (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 9% Kobieta Mężczyzna 91% Źródło: opracowanie własne (n=401). 34

35 Wykres 14. Absolwenci kierunków medycznych według ukończonej uczelni wyższej (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 4% 1% 0% 1% 0% 0% Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 30% Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku 64% Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego w Łomży Źródło: opracowanie własne (n=401). Wykres 15. Absolwenci kierunków medycznych według poziomu wykształcenia (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 0,4% 59% 41% licencjackie (I stopnia) magisterskie (II stopnia) doktoranckie (III stopnia) Źródło: opracowanie własne (n=401). Zdecydowana większość badanych absolwentów kierunków medycznych ukończyła studia w roku 2010 lub 2011 (Wykres 16). Podstawową specjalnością obieraną przez respondentów było pielęgniarstwo (ponad 40%) oraz kierunki lekarskie (lekarski i lekarskodentystyczny, Wykres 17). Sytuacja ta stanowi z jednej strony konsekwencję oferty edukacyjnej podlaskich uczelni wyższych, z drugiej zaś jest pochodną struktury absolwentów kierunków medycznych ze względu na ukończoną uczelnię wyższą. 35

36 Wykres 16. Absolwenci kierunków medycznych według roku ukończenia studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 11% % 40% 2011 Źródło: opracowanie własne (n=401). Wykres 17. Absolwenci kierunków medycznych według ukończonego kierunku studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 6% 5% 4% 4% 3% 1% 0% 41% pielęgniarstwo kosmetologia farmacja dietetyka lekarsko-dentystyczny analityka medyczna 8% lekarski zdrowie publiczne ratownictwo medyczne fizjoterapia 7% położnictwo elekroradiologia 6% 7% 8% Inne Źródło: opracowanie własne (n=401). Jednocześnie warto nadmienić, iż studenci kierunków medycznych cechują się stosunkowo wysoką skłonnością do kontynuacji nauki w pierwotnie obranym obszarze (zob. Wykres 122). Blisko 3/4 ankietowanych absolwentów uzyskała dobre lub bardzo dobre wyniki w nauce, mierzone średnią ocen (Wykres 18). Tylko 3% absolwentów uzyskało średnią ocen niższą niż 3,5. 36

37 Wykres 18. Absolwenci kierunków medycznych według średniej ocen uzyskanej w toku studiów (uczelnie z woj. podlaskiego, lata ) 26% 3% 25% 3,00 3,50 3,51 4,00 4,01 4,50 4,51 5,00 Źródło: opracowanie własne (n=401). 46% Kolejną wykorzystaną metodą były badania ilościowe wśród pracodawców zatrudniających absolwentów badanych kierunków. Populację generalną stanowili pracodawcy w województwie podlaskim, dla których badane kierunki (co najmniej jeden z nich) mają strategiczne znaczenie i którzy w ciągu ostatnich dwóch lat zatrudnili absolwentów tych kierunków. W realizacji badania wykorzystana została komercyjna baza firm, która posłużyła do losowania firm do badania. Respondentami w badaniu były osoby zarządzające przedsiębiorstwem/instytucją, właściciel, członkowie zarządu, wyższa kadra menedżerska, dyrektorowe HR. Łączna liczebność próby wynosiła 200 pracodawców. Taka liczebność zapewnia możliwość wnioskowania (uogólniania) wyników z próby dotyczących wskaźników struktury na populację generalną przy poziomie ufności 0,95 i maksymalnym błędzie szacunku 7%. Próba pracodawców została podzielona na trzy warstwy według badanych kierunków, czyli w próbie znaleźli się pracodawcy, dla których poszczególne kierunki mają strategiczne znaczenie (odpowiednio: kierunki turystyczne 27 pracodawców, kierunki informatyczne 40 pracodawców, kierunki medyczne 133 pracodawców). Badania z pracodawcami przeprowadzono za pomocą techniki ankiety telefonicznej (CATI) oraz techniki ankiety elektronicznej (CAWI). W pierwszym kroku został przeprowadzony wywiad telefoniczny, który pozwolił na zrekrutowanie pracodawcy do wypełnienia ankiety elektronicznej. Badanie zostało przeprowadzone za pomocą kwestionariusza, którego wzór stanowi załącznik nr 2. Zakres badań wśród pracodawców obejmował: poznanie opinii o sile marek podlaskich uczelni (które uczelnie najlepiej przygotowują absolwentów do pracy zawodowej); ocenę znaczenia kierunku studiów i typu studiów w procesie rekrutacji absolwentów; zbadanie wizerunku polskiego szkolnictwa wyższego z perspektywy pracodawców; poznanie oczekiwań pracodawców pod adresem absolwentów szkół wyższych badanych kierunków; 37

38 ocenę absolwentów wybranych kierunków i jakości ich przygotowania do pracy zawodowej przez podlaskie uczelnie; plany zatrudnienia absolwentów wybranych kierunków oraz przewidywane znaczenie tych kierunków w działalności podmiotów gospodarczych w perspektywie najbliższych lat. W badanej próbie przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów uczelni województwa podlaskiego kierunków turystycznych, informatycznych i medycznych, obejmującej 200 podmiotów większość stanowiły przedsiębiorstwa małe, zatrudniające do 9 pracowników (Wykres 19). Struktura ta nie jest jednak jednolita w trzech badanych podgrupach przedsiębiorstw (Wykres 20). Absolwenci kierunków medycznych oraz turystycznych znajdowali najczęściej zatrudnienie w przedsiębiorstwach małych. Odmienna sytuacja miała miejsce w przypadku absolwentów kierunków informatycznych, dla których podstawową grupę pracodawców stanowiły firmy zatrudniające od 50 do 249 pracowników. Wykres 19. Przedsiębiorstwa zatrudniające absolwentów podlaskich uczelni wyższych objęte badaniem wg wielkości zatrudnienia 6% 22% 43% Do 9 pracowników Od 10 do 49 pracowników Od 50 do 249 pracowników 250 i więcej pracowników 29% Źródło: opracowanie własne (n = 200). Wykres 20. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem wg kierunków studiów Medyczne Do 9 pracowników Informatyczne Od 10 do 49 pracowników Od 50 do 249 pracowników 250 i więcej pracowników Turystyczne Źródło: opracowanie własne (n=200). 0% 20% 40% 60% 80% 100% 38

39 Większość ankietowanych przedsiębiorstw funkcjonowała na rynku nie dłużej niż 10 lat, najliczniej reprezentowane były podmioty prowadzące działalność między 5 a 10 lat (Wykres 21). Mając na uwadze trzy objęte badaniem grupy zawodowe, najkrócej funkcjonowały przedsiębiorstwa zatrudniające absolwentów kierunków turystycznych, najdłużej zaś medycznych. Wykres 21. Okres funkcjonowania przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem Suma 26% 7% 10% 20% 36% Nie więcej niż 3 lata Od 3 do 5 lat Od 5 do 10 lat Od 10 do 20 lat Powyżej 20 lat Źródło: opracowanie własne (n=200). Wykres 22. Struktura przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem ze względu na okres funkcjonowania Medyczne Informatyczne Turystyczne Nie więcej niż 3 lata Od 3 do 5 lat Od 5 do 10 lat Od 10 do 20 lat Powyżej 20 lat Źródło: opracowanie własne (n=200). 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zjawisko to jest ściśle związane z typem podmiotów działających w analizowanych branżach. Zdecydowana większość przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu należała do sektora prywatnego (Wykres 23). Absolwenci kierunków turystycznych znacznie rzadziej znajdowali zatrudnienie w przedsiębiorstwach lub instytucjach sektora publicznego, niż absolwenci pozostałych analizowanych kierunków kształcenia (Wykres 24). 39

40 Wykres 23. Sektor, w jakim działały objęte badaniem przedsiębiorstwa zatrudniające absolwentów podlaskich uczelni wyższych Suma 23% Prywatny Publiczny 77% Źródło: opracowanie własne (n=200). Wykres 24. Struktura przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem ze względu na formę własności (sektor) Medyczne Informatyczne Publiczny Prywatny Turystyczne Źródło: opracowanie własne (n=200). 0% 20% 40% 60% 80% 100% Największą grupę w badanej próbie stanowiły przedsiębiorstwa zorganizowane w formie jednoosobowej działalności gospodarczej (Wykres 1). Drugą w kolejności grupą były spółki kapitałowe. Szczegółową klasyfikację podmiotów objętych badaniem ze względu na sekcję PKD 2007 przedstawia (Tabela 3). 40

41 Wykres 25. Struktura przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem ze względu na formę organizacyjno-prawną Suma 17% 16% 35% Osoba fizyczna prowadząca własną działalność gospodarczą Przedsiębiorstwo państwowe Spółka cywilna Spółka jawna Spółka z o.o. 13% 1% 7% 10% Spółka akcyjna Inne Inne: szpitale, administracja, NFZ. Źródło: opracowanie własne (n=200). Tabela 3. Struktura przedsiębiorstw zatrudniających absolwentów podlaskich uczelni wyższych objętych badaniem ze względu branżę działalności (sekcję PKD) Branża (sekcja PKD) Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Kierunki turystyczne Kierunki informatyczne Kierunki medyczne Ogółem 11% 2% 4% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 5% 1% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 11% 3% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 40% 5% 14% 12% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 50% 5% 9% Edukacja 5% 2% 3% Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 5% 1% Informacja i komunikacja 47% 15% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 10% 5% 75% 48% Pozostała działalność usługowa 1% Przetwórstwo przemysłowe 5% 1% Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2% 1% Razem 100,0% Źródło: opracowanie własne (n=200). Kolejną metodą wykorzystana w badaniu były badania jakościowe wśród głównych uczestników rynku pracy (pracodawców, służb zatrudnienia, reprezentantów kadry szkół wyższych). 41

42 Jako techniki pozyskiwania informacji w badaniach jakościowych zostały wykorzystane indywidualne wywiady pogłębione (IDI) (scenariusz wywiadów zamieszczono w załączniku nr 3) oraz pogłębiony wywiad grupowy (FDI) (scenariusz wywiadu zamieszczono w załączniku nr 4). Przeprowadzono 20 wywiadów indywidualnych wśród wskazanych uczestników rynku, przy czym zadbano o to, by w wywiadach brały udział osoby odpowiadające poszczególnym kierunkom, tak aby każdy z badanych kierunków był odpowiednio reprezentowany. Wywiady indywidualne zostały przeprowadzone przez ekspertów z zespołu Instytutu Badań i Analiz VIVADE, według przygotowanego scenariusza. Jako druga forma pozyskiwania informacji został wykorzystany wywiad grupowy (FGI) przeprowadzony przez moderatora, według przygotowanego scenariusza. W badaniu tym wzięło udział 10 osób reprezentujących uczestników rynku i badane kierunki. Badanie FGI pozwoliło na wywołanie dyskusji oraz ścieranie się poglądów osób uczestniczących w badaniu. Wśród uczestników panelu byli reprezentanci władz uczelni kształcących na badanych kierunkach, eksperci ds. rynku pracy, kierownik biura karier, przedstawiciele pracodawców. Przeprowadzone badania jakościowe pozwoliły m.in. na: poznanie opinii o sile marek podlaskich uczelni (które uczelnie najlepiej przygotowują absolwentów do pracy zawodowej); poznanie oczekiwań pracodawców pod adresem absolwentów szkół wyższych badanych kierunków, w tym wizerunek absolwenta idealnego; ocenę absolwentów wybranych kierunków i jakości ich przygotowania do pracy zawodowej przez podlaskie uczelnie; propozycje działań zmierzających do lepszego dopasowania podaży i popytu na pracę absolwentów oraz do podniesienia jakości kształcenia w badanych kierunkach. W celu oceny sytuacji na rynku pracy absolwentów poszczególnych kierunków w ciągu najbliższych lat wykorzystano metody foresight oraz prognozowanie. Na tym etapie badań posłużono się takimi narzędziami badawczymi jak: analiza SWOT analiza STEEPVL Panele eksperckie (dyskusyjne) burza mózgów budowa scenariuszy średnie tempo zmian i ekstrapolacja trendów Jednym z narzędzi pozwalającym na zdiagnozowanie głównych determinant wpływających na sytuację na rynku pracy absolwentów była analiza SWOT. Za jej pomocą zostały wskazane mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia sytuacji na rynku pracy absolwentów badanych kierunków. Ponadto zgromadzony materiał statystyczny pozwolił na sformułowanie prognoz losów absolwentów. Należy jednak zaznaczyć, że tworzenie prognoz odbywało się na dość krótkim szeregu czasowym, a zatem nie mogą służyć one do formułowani jednoznacznych wniosków. 42

43 Odbyte w siedzibie Instytutu Badań i Analiz VIVADE panele eksperckie (dyskusyjne) tworzyły trzon całego procesu foresight. W ramach realizowanych badań stworzono panel ekspercki, w skład którego weszli eksperci kluczowi, którzy uczestniczyli w procesie badawczym. Panel ekspercki składał się z 6 osób, a ich głównym zadaniem było opracowanie wyników analizy SWOT, analizy STEEPVL oraz opracowanie scenariuszy rozwoju rynków absolwentów wybranych kierunkach. Jedną z głównych technik wykorzystywanych przez ekspertów w ramach badań typu foresight jest burza mózgów. Głównym celem burzy mózgów było zidentyfikowanie i wybór kluczowych (najważniejszych) czynników zmian sytuacji na rynku pracy absolwentów, które następnie zostały wykorzystane do budowy scenariuszy rozwoju. Wyniki prac paneli dyskusyjnych pozwoliły na zaproponowanie scenariuszy rozwoju rynku absolwentów, ze wskazaniem założeń i warunków budowy scenariusza sukcesu. Do konstrukcji scenariuszy zostało zastosowane podejście eksperckie (experts scenarios) polegające na pozyskaniu wiedzy od wysokiej klasy specjalistów na temat czynników makrootoczenia kształtujących rozwój rynku absolwentów. Identyfikacja wyżej wymienionych czynników była możliwa dzięki zastosowaniu analizy STEEPVL, której nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskiego opisu elementów tej analizy: czynników społecznych (Social), technologicznych (Technological), ekonomicznych (Economic), środowiskowych (Environmental), politycznych (Political), odnoszących się do wartości (Values) oraz prawnych (Law) które mają wpływ na kształtowanie sytuacji absolwentów na rynku pracy w kolejnych latach. Następnie spośród listy czynników zostały wybrane 2 grupy czynników, charakteryzujące się jednocześnie dużym stopniem niepewności (co przekłada się na nieprzewidywalny kierunek rozwoju) oraz potencjalnym, decydującym wpływem na rozwój rynku pracy absolwentów. Wybrane czynniki kluczowe zostały umieszczone na płaszczyźnie w postaci osi (gdzie początek osi oznacza najmniejszą wartość czynnika, a koniec największą), a stworzone w ten sposób cztery obszary stanowiły ramy budowania czterech scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów. Rysunek 3. Ramy tworzenia scenariuszy foresight Czynnik kluczowy 1 Senariusz1 Senariusz2 Senariusz3 Senariusz4 Źródło: opracowanie własne. Czynnik kluczowy 2 43

44 W prognozowaniu przyszłości rynku pracy absolwentów zastosowane zostały statystyczne metody analizy dynamiki, oparte na szeregach czasowych, które pozwoliły na dokonanie średniookresowych prognoz dotyczących liczby absolwentów poszczególnych kierunków. 44

45 3. SPECYFIKA PODLASKIEGO RYNKU PRACY A SZANSE ZA- TRUDNIENIOWE ABSOLWENTÓW KIERUNKÓW INFORMA- TYCZNYCH, TURYSTYCZNYCH I MEDYCZNYCH ANALIZA DANYCH ZASTANYCH Sytuacja na rynku pracy w województwie podlaskim jest w dużej mierze determinowana sytuacją społeczną gospodarczą. Region ma charakter rolniczo przemysłowy, co jest głównie konsekwencją peryferyjnego położenia geograficznego. Użytki rolne stanowią około 60% jego ogólnej powierzchni. 23. Szczególne znaczenie ma produkcja zwierzęca (zwłaszcza chów i hodowla bydła) i kształtuje się ona zależnie od uwarunkowań ekonomicznych. Strategicznymi branżami przemysłu w regionie są: branża spożywcza oraz branża maszynowa. Rozwija się także przemysł drzewny. W strukturze przedsiębiorstw dominują małe firmy zatrudniające do dziewięciu osób. W 2010 roku stanowiły one 95,03% wszystkich zarejestrowanych podmiotów (Tabela 4). 24 Tabela 4. Podmioty zarejestrowane w REGON w województwie podlaskim w 2010 roku wg liczby pracujących Liczba zatrudnionych Ogółem >249 Liczba przedsiębiorstw Udział regionu w Polsce (%) 2,30 2,30 2,18 2,40 2,35 Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych Zlikwidowane udział w Polsce (%) 3,05 3,05 3,05 2,64 0,81 Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych Nowo powstałe udział w Polsce (%) 2,33 2,34 1,70 3,04 2,56 Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2011, s. 27. Dominującym profilem w sektorze prywatnym były: Handel i naprawy (31%), Budownictwo (13%) oraz Przetwórstwo Przemysłowe (9%). W sektorze publicznym przeważały: Edukacja (47%), Opieka zdrowotna i Pomoc społeczna (16%). Nowo utworzone przedsiębiorstwa w województwie to przede wszystkim podmioty z sekcji: Handel i naprawy (32%), Budownictwo (15%), Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (15%) Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata , Białystok 2010, s Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2011, s Ibidem, s

46 Biorąc pod uwagę poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, największy wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto miał miejsce w latach W 2009 roku dostrzegalne było wyraźne spowolnienie tempa wzrostu płac. W 2010 roku przeciętne wynagrodzenie zwiększyło się o 5,0% w ujęciu rocznym, a w 2011 r. o 4,4%. Najwyższy jego wzrost odnotowano w sekcjach: informacja i komunikacja, przetwórstwo przemysłowe oraz budownictwo. W 2011 r. na Podlasiu przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw osiągnęło poziom 3023,31 zł (przy przeciętnej płacy w kraju 3604,02 zł. Wzrost wynagrodzeń w stosunku do roku 2010 wystąpił w większości sekcji sektora przedsiębiorstw w regionie, przy czym najwyższy stwierdzono w informacji i komunikacji (o 6,4%), przetwórstwie przemysłowym (o 5,6%) oraz budownictwie (o 5,1%). Tabela 5. Dynamika przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie podlaskim w latach Sekcje I-III I-VI I-IX I-XII I-III I-VI I-IX I-XII Analogiczny okres poprzedniego roku = 100 Ogółem w tym: 104,1 104,4 104,6 105,0 102,5 104,1 104,0 104,4 Przemysł w tym: 107,2 106,5 105,6 105,5 101,2 102,7 102,2 103,3 Przetwórstwo przemysłowe 107,1 106,3 105,6 106,3 106,0 106,3 105,3 105,6 dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami rekultywacja 103,5 105,0 104,3 104,1 102,9 103,4 103,5 102,3 Budownictwo 98,5 102,0 106,7 107,9 105,2 107,5 105,7 105,1 Handel; naprawa pojazdów samochodowych Transport i gospodarka magazynowa 102,9 103,2 102,9 103,2 102,2 102,9 103,1 102,9 97,3 97,4 100,9 103,5 103,3 103,8 103,0 103,3 Zakwaterowanie i gastronomia 110,1 108,6 109,3 108,0 102,0 103,4 102,5 104,1 Informacja i komunikacja 101,2 96,8 97,9 99,1 107,1 109,6 108,7 106,4 Obsługa rynku nieruchomości 102,2 102,3 103,1 105,3 100,6 102,4 103,2 103,2 Administrowanie i działalność 107,5 105,7 104,7 104,6 99,3 99,8 101,6 101,3 wspierająca Źródło: Raport o sytuacji województwa podlaskiego 2011, WUS Białystok, kwiecień 2012, s. 47. Nie bez znaczenia dla podlaskiego rynku pracy jest sytuacja demograficzna. Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 wykazały, że liczba ludności w badanym regionie kształtuje się na poziomie 1200 tys. osób (stan na dzień ). Populacja województwa podlaskiego stanowiła 3,1% ogółu ludności Polski. Biorąc pod uwagę strukturę wieku ludności, to udział osób w wieku przedprodukcyjnym (0 17 lat) w ogólnej populacji ludności wyniósł w województwie podlaskim 19,3% (w Polsce 19,0%). Wysoki jest odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, które w województwie podlaskim stanowiły 46

47 one 18,5% ogółu ludności, a w Polsce 17,5%. W latach widoczny jest systematyczny spadek liczby mieszkańców województwa. Dodatni przyrost naturalny (lata ) uległ zahamowaniu w 2011 r. Od wielu lat utrzymuje się natomiast ujemne saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności na pobyt stały. 26 Dla podlaskiego rynku pracy charakterystyczne są następujące wielkości i tendencje: W latach notowano wzrost przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w skali roku. W latach nastąpił jego spadek, a w 2011 r. przeciętne zatrudnienie zwiększyło się (o 1,8%) w odniesieniu do poprzedniego roku. Na poprawę sytuacji w ostatnim okresie istotny wpływ miał wzrost przeciętnego zatrudnienia w następujących sekcjach: górnictwo i wydobywanie, dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja, budownictwo oraz działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. Od 2008 roku widoczne jest pogarszanie się sytuacji na rynku pracy, o czym świadczy wzrost liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia, która w końcu 2011 r. ukształtowała się na poziomie 14,1%. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie podlaskim w 2011 r. ukształtowało się na poziomie 98,6 tys. osób, tj. o 1,8% wyższym niż rok wcześniej (po spadku odpowiednio o 0,8% w 2010 r.). W skali kraju odnotowano także wzrost zatrudnienia w stosunku do roku poprzedniego o 3,4% (wobec wzrostu odpowiednio o 1,0% w 2010 r.). 27 W końcu grudnia 2011 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy województwa podlaskiego wyniosła 65,9 tys. osób i była wyższa od zanotowanej rok wcześniej (o 2,2 tys. osób, tj. o 3,4%), ale niższa niż w 2005 r. (o 7,3 tys. osób, tj. o 9,9%). Tempo wzrostu w ostatnim roku było nieco wolniejsze niż przed rokiem, kiedy to liczba bezrobotnych zwiększyła się o 4,2%. Mniejsze zmiany obserwowano w skali kraju na koniec 2011 r. liczba bezrobotnych była o 1,4% wyższa niż w poprzednim roku (wobec wzrostu o 3,3% w 2010 r.), ale w stosunku do 2005 r. spadek był znacznie większy niż w województwie i wyniósł 28,5%. 28 Podobnie jak w kraju, bezrobocie w województwie podlaskim w sposób szczególny dotyka ludzi młodych. W Polsce stopa bezrobocia młodzieży wyniosła w IV-tym kwartale 2011 r. 26,5% i przeszło 2,5-krotnie przewyższała wartość charakteryzującą populację w wieku produkcyjnym (9,9%). 29 Trzeba nadmienić, iż problem ten jest charakterystyczny dla większości krajów UE, gdzie stopa bezrobocia wśród ludzi młodych pozostaje ok. 2-krotnie wyższa niż stopa dla osób w wieku produkcyjnym. 30 W województwie podlaskim końcu grudnia 2011 r. najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby w wieku lata (19,2 tys.), a ich odsetek w ogólnej liczbie bezrobotnych wzrósł w stosunku do poprzedniego roku o 0,8%. i wyniósł 29,1% (patrz Tabela 6, Wykres 26, Wykres 27). 26 Raport o sytuacji województwa podlaskiego 2011, op. cit., s Ibidem, s Na podstawie: Raport o sytuacji.., Podlaski rynek pracy, WUP Białystok, styczeń 2012 oraz Podlaski rynek pracy, WUP Białystok, luty Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012, s Rynek pracy w Polsce w pierwszym kwartale 2012 roku, MPiPS, Warszawa, 2012 s

48 Tabela 6. Bezrobotna młodzież, która ukończyła szkołę wyższą, do 27 roku życia w woj. podlaskim w 2011r. (stan w końcu kwartału) Kwartały Bezrobotni, którzy ukończyli szkołę wyższą, do 27 roku życia wzrost/spadek w porównaniu do poprzedniego % udział w liczbie bezrobotnych ogółem liczba kwartału (+/-) IV kwartał 2010r ,5 - I kwartał 2011r , II kwartał 2011r ,6-700 III kwartał 2011r , IV kwartał 2011r , Źródło: Sytuacja na rynku pracy w województwie podlaskim w 2011roku, op. cit., s. 70. Ważną grupę w strukturze bezrobocia ze względu na poziom wykształcenia stanowią absolwenci szkół wyższych. Dane WUP w Białymstoku potwierdzają trudną sytuację tej grupy bezrobotnych na Podlasiu. Wykres 26. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych według poziomu wykształcenia w 2011 roku w porównaniu z rokiem % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Polska Podlaskie Polska Podlaskie Wyższe Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcace Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne podstawowe i niepełne podstawowe Źródło: Raport o sytuacji województwa podlaskiego 2011, op. cit.,

49 Wykres 27. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych według wieku w 2011 roku w porównaniu z rokiem % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% do 24 lat lat i więcej 10% 0% Polska Podlaskie Polska Podlaskie Źródło: Raport o sytuacji województwa podlaskiego 2011, op. cit., 35. Tylko w ciągu 2011 r. do urzędów pracy woj. podlaskiego zgłosiło się 4166 osób w wieku do 27 roku życia, które ukończyły szkołę wyższą - stanowiły one 5,5% ogółu nowo zarejestrowanych bezrobotnych. W okresie 2011 pracę podjęło 1663 absolwentów uczelni. Wskaźnik płynności rynku pracy wyniósł dla tej grupy 39,9% (w 2010r. 26,8%). Bezrobotni absolwenci podlegają sezonowym wahaniom poziomu bezrobocia. W 2011 roku liczba bezrobotnych absolwentów studiów wyższych najniższy poziom osiągnęła w końcu II kwartału. Na koniec 2011 r. w powiatowych urzędach pracy woj. podlaskiego zarejestrowanych było 1488 osób w wieku do 27 lat, które ukończyły szkołę wyższą, co stanowiło 2,3% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. W porównaniu do końca 2010r. liczba ta zmniejszyła się o 85 osób, tj. o 5,4%, a udział tej grupy w ogólnej liczbie bezrobotnych o 0,2 punktu proc. Wśród osób bezrobotnych do 27 roku życia, posiadających dyplom wyższej uczelni, większość stanowiły kobiety 70,0%. Udział kobiet w tej grupie bezrobotnych znacznie przewyższa analogiczny wskaźnik udziału kobiet zarówno w stosunku do populacji osób do 25 roku życia (50,2%), jak i do ogółu bezrobotnych (48,1%) kobiety znacznie częściej stają się bezrobotnymi niż mężczyźni. W ciągu 2011r. w urzędach pracy woj. podlaskiego zarejestrowało się nowych osób będących w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki, czyli 14,6% ogółu nowo zarejestrowanych bezrobotnych. Jednocześnie w ciągu tego roku pracę podjęło 49

50 3170 osób z tej grupy bezrobotnych. Wskaźnik płynności rynku pracy wyniósł więc 28,9% (w 2010r. 19,7%). 31 Podkreślenia wymaga fakt, iż struktura zawodowa bezrobotnych absolwentów kształtuje się inaczej niż struktura ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Wśród bezrobotnych absolwentów najliczniej reprezentowaną grupą zawodową są specjaliści. W końcu 2011r. do stanowili oni 27,3% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych absolwentów. Wśród ogółu bezrobotnych specjaliści stanowili 9,9%. Udział specjalistów wśród bezrobotnych absolwentów był prawie 3-krotnie wyższy niż wśród ogółu bezrobotnych. Pośród bezrobotnych specjalistów będących w okresie 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki najliczniej reprezentowani byli specjaliści do spraw administracji i rozwoju, wizytatorzy i specjaliści metod nauczania, specjaliści do spraw zarządzania i organizacji, ekonomiści oraz specjaliści z dziedziny prawa gdzie indziej niesklasyfikowani (Tabela 7). 32 Tabela 7. Bezrobotni w okresie 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki według wielkich grup zawodów w woj. Podlaskim w 2011r. (stan w końcu roku) Grupy zawodów (nazwa grupy wielkiej) Bezrobotni ogółem w tym osoby w okresie 12 m-cy od dnia ukończenia nauki Liczba % Liczba % Ogółem, z tego: , ,0 0. Siły zbrojne 10 0,01 0 0,0 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 200 0,3 2 0,04 2. Specjaliści , ,3 3. Technicy i inny średni personel , ,6 4. Pracownicy biurowi , ,6 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy , ,5 6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy ,3 16 0,4 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy , ,1 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń ,8 50 1,1 9. Pracownicy przy pracach prostych ,0 68 1,5 Bez zawodu , ,9 Źródło: Podlaski rynek pracy, WUP Białystok, styczeń 2012., s Podlaski rynek pracy, WUP Białystok, styczeń 2012, s Ibidem, s

51 Problemem jest brak doświadczenia zawodowego absolwentów. Z badań GUS wynika, że w roku 2011 blisko 3 miliony młodych osób w wieku lata nie podejmowało pracy zarobkowej w czasie nauki. Pracodawcy coraz częściej poza dyplomem biorą pod uwagę również doświadczenie zawodowe. 33 Według najnowszych danych WUP w Białymstoku w ciągu całego 2011 r. do urzędów pracy zgłosiło się osób bez doświadczenia zawodowego i stanowiły one 35,2% ogółu nowo rejestrujących się bezrobotnych. W tym czasie pracę podjęło tylko 8717 osób bez doświadczenia zawodowego. Płynność rynku pracy dla tej grupy bezrobotnych wyniosła 32,8% (w 2010 roku 25,3%) (Tabela 8). Tabela 8. Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego w woj. Podlaskim w 2011 roku (stan w końcu kwartału) Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego wzrost/spadek w porównaniu do poprzedniego Kwartały % udział w liczbie liczba bezrobotnych ogółem kwartału (+/-) IV kwartał 2010r ,3 - I kwartał 2011r , II kwartał 2011r , III kwartał 2011r , IV kwartał 2011r , Źródło: Podlaski rynek pracy, WUP Białystok, styczeń 2012, s.81. Trudna sytuacja na rynku pracy, ale także sytuacja społeczno ekonomiczna na Podlasiu oraz w kraju wywierają wpływ na szanse zatrudnieniowe absolwentów badanych kierunków studiów. Systematyzację czynników kształtujących losy zawodowe absolwentów kierunków medycznych, informatycznych i turystycznych w oparciu o analizę danych zastanych przedstawia Tabela 9. Tabela 9. Czynniki determinujące szanse zatrudnienia absolwentów kierunków informatycznych, turystycznych i medycznych w województwie podlaskim w świetle analizy desk research wybrane aspekty Kierunek studiów Kierunki medyczne Regionalne uwarunkowania społeczno-ekonomiczne 1. W przypadku zawodów typowo medycznych, potencjał województwa podlaskiego w zakresie opieki zdrowotnej (rozumiany jako infrastruktura organizacyjna bez potencjału kadrowego) w stosunku do zamieszkałej ludności nie zalicza się do przodujących w kraju, szczególnie w zakresie szpitalnictwa. W jego strukturze o potencjale decyduje przede wszystkim ilość i wielkość Pozaregionalne uwarunkowania społecznoekonomiczne 1. Sytuacja absolwentów kierunków ściśle medycznych jest w bardzo dużym stopniu uzależniona od polityki w zakresie finansowania ochrony zdrowia. 2. Według specjalistów absolwenci kierunków medycznych (przygotowujących np. do zawodu lekarza) i okołomedycznych (przygotowujących np. do zawodu fizjoterapeuty) Prognozy Szacuje się, iż lekarze i pracownicy medyczni będą coraz bardziej potrzebni, bo wydłuża się średnia długość życia, przez co w społeczeństwie przybywa starszych osób, które wymagają częstszej opieki medycznej. W związku z tym zwiększy się też zapotrzebowanie np. na pracowników socjalnych, 33 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2011 roku, op. cit., s

52 Kierunki informatyczne kilku szpitali specjalistycznych zlokalizowanych w Białymstoku, Łomży, Suwałkach i Choroszczy. Sytuacja w zakresie infrastruktury stacjonarnych zakładów opieki pielęgnacyjnej i długoterminowej wygląda korzystniej w stosunku do sytuacji w zakresie szpitalnictwa. Świadczy o tym większa liczba zakładów w stosunku do liczby jednostek w kraju (3,48%) anieli liczba ludności w stosunku do liczby ludności ogółem (3,16%). 2. Zgodnie z opiniami specjalistów ds. rynku pracy pomimo redukcji zatrudnienia w sektorze ochrony zdrowia w 2011 roku nie spowoduje wzrostu bezrobocia wśród absolwentów kierunków medycznych rozrastający się sektor prywatnej opieki zdrowotnej przejmie osoby zwalniane. 3. Jako szansę województwa podlaskiego traktuje się wzmacnianie koncentracji liczby podmiotów działających w szeroko definiowanym sektorze medycznym, ponieważ specyfika regionu sprzyja rozwojowi usług okołomedycznych (koncepcja Podlasia jako medycznego zaplecza kraju.) 4. Rozwój firm medycznych na Podlasiu sprzyja popytowi na wysoce wyspecjalizowane usługi medyczne, a tym samym popytowi na wysoce wykwalifikowanych absolwentów kierunków medycznych. 5. Absolwenci kierunków medycznych nie są wykazywani w statystykach, jako osoby potencjalnie zagrożone bezrobociem. 6. Prognozy dla sytuacji demograficznej w województwie podlaskim, podobnie jak w całym kraju, wskazują na wzrost liczby ludzi starszych co sprzyja rozwojowi usług medycznych i około medycznych. 1. Dominujące w strukturze przedsiębiorstw województwa podlaskiego małe firmy, wyka- stanowią tylko kilka procent ogółu osób z dyplomem uczelni w Polsce. Tymczasem, wobec starzenia się naszego społeczeństwa i jednocześnie wydłużającej się długości życia (co jest zresztą związane z postępem medycyny), absolwenci takich kierunków już niedługo mogą być jednymi z najbardziej pożądanych na rynku pracy. 1. Rozwój branży IT w całym kraju 2. Rozwój nowych techno- rehabilitantów, pielęgniarki i opiekunki Szacuje się, iż w perspektywie trzech lat co dziesiąte stanowisko w bran- 52

53 Kierunki turystyczne zujące zapotrzebowanie na podstawowe kompetencje i umiejętności absolwentów kierunków informatycznych. 2. Zmiana strategii niektórych z dużych koncernów informatycznych na otwieranie filii w województwie podlaskim. 3. Rozwój centów naukowo technologicznych w województwie podlaskim, sprzyjające rozwojowi myśli informatycznej. 4. Wyraźne w strukturze nowych przedsiębiorstw ukierunkowanie na działalność profesjonalną, naukową i techniczną (15%). 5. Niższy niż w kraju poziom wynagrodzeń w sektorze IT, ale stosunkowo wysoki w porównaniu z innymi branżami. 1. Specyfika przyrodnicza i kulturowa regionu sprzyjająca rozwojowi turystyki także alternatywnej. 2. Rozwój infrastruktury turystycznej w województwie podlaskim, w tym także bazy noclegowej. 3. Niezadowalający poziom rozwoju infrastruktury drogowej i technicznej, co ogranicza intensywność ruchu turystycznego. 4. Potencjał do rozwoju agroturystyki. W latach pojawiły się trendy związane z prowadzeniem działalności agroturystycznej. W grupie obszarowej rolników 3-5 ha stanowiły one 40,4%. logii 3. Jak pokazuje m.in. raport przygotowany przez PMR Research na zlecenie Adecco Poland w tym roku aż 68 proc. firm z branży IT będzie chciało zwiększyć zatrudnienie. 4. Zapotrzebowanie na informatyków to trend ogólnoeuropejski - Eurostat wskazuje, że tylko do 2015 roku w Unii może zabraknąć aż 700 tys. wykwalifikowanych pracowników sektora informatycznego. 5. Rozwój informatyzacji w sferze szeroko pojętej administracji. 1.Ożywienie w polskim sektorze turystycznym. Z raportu HBI Polska wynika, iż w pierwszym kwartale 2011 w Polsce zarejestrowanych zostało 67 nowych biur podróży oraz 168 nowych przedsiębiorstw specjalizujących się w pilotowaniu wycieczek 2. Wzrost zapotrzebowania na specjalistów w zakresie organizacji, zarządzania oraz obsługi klienta w usługach turystycznych. ży IT pozostanie nie obsadzone, a w perspektywie 10 - deficyt pracowników ma wynieść aż 40%. Światowa Organizacja Turystyczna ONZ (UNWTO) ogłosiła pod koniec 2010 roku, że globalne spowolnienie gospodarcze w branży turystycznej już minęło, natomiast wyniki finansowe większości przedsiębiorstw zbliżą się do poziomu sprzed 2009 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: D. Klimek, P. Pietras, Procesy restrukturyzacyjne w sektorze ochrony zdrowia i ich wpływ na zmiany na rynku pracy w województwie podlaskim, WUP Białystok, 2009; Podlaska Mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim, WUP Białystok, 2012; Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata , Białystok 2010; Program rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego w latach , UM Województwa Podlaskiego, Białystok 2009., Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2011 roku, MPiPS, Warszawa, po_ktorych_znajdziesz_prace.html; Rynek IT w Polsce , Więcej pracy w turystyce. Raport 2012, Podlaski rynek pracy, podobnie jak krajowy, charakteryzuje wysoki udział bezrobotnych absolwentów szkół wyższych. Analiza danych zastanych wskazuje, iż podobnie jak w kraju największe szanse na zatrudnienie na podlaskim rynku pracy mają absolwenci kie- 53

54 runków informatycznych i medycznych. Wynika to z obiektywnych przesłanek związanych z rozwojem społeczno-gospodarczym. W przypadku kierunków informatycznych duże znaczenie odgrywa poziom i kierunki szeroko pojętego rozwoju cywilizacyjnego, opartego o społeczeństwo informacyjne. Dla rozwoju kariery zawodowej absolwentów kierunków medycznych, szczególne znaczenie przypisywane jest rozwojowi społecznemu ukierunkowanego na zdrowy styl życia. Ważną determinantą są także zmiany w strukturze demograficznej. W odniesieniu do absolwentów kierunków turystycznych, rozwój ich kariery zawodowej jest ściśle uzależniony od poziomu szeroko pojętej koniunktury gospodarczej. Walory przyrodnicze i kulturowe stanowią ważny aspekt sprzyjający rozwojowi turystyki, jednak nie jest to czynnik podstawowy. Rozwój turystyki jest uzależniony bowiem od rozwoju infrastrukturalnego, którego poziom w województwie podlaskim nie zawsze jest zadowalający. Analiza danych zastanych pokazuje również, iż sposób kształcenia może mieć wpływ na poziom zatrudnienia absolwentów, także badanych kierunków studiów. Często okazuje się, że wybór kierunku studiów, jak również oferta kształcenia zgłaszana przez uczelnie nie idą w parze z faktycznym zapotrzebowaniem istniejącym na rynku pracy. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż często pracodawcy mają problem z określeniem przyszłych potrzeb kadrowych. Po to, aby móc dysponować kadrą w pełni odpowiadającą ich oczekiwaniom, powinni włączyć się aktywnie w organizację edukacji, tak by szkoły dostarczały im absolwentów przygotowanych do pracy. Chodzi o to, aby absolwent posiadał praktyczne, a nie tylko teoretyczne umiejętności. Dlatego już w czasie studiów należy zadbać o zdobycie odpowiedniego doświadczenia zawodowego. 34 Rezultatem powyższych zjawisk są różnego rodzaju dysproporcje pomiędzy wykształceniem absolwentów a faktycznie wykonywanym przez nich zawodem. Z drugiej strony rozbieżność pomiędzy uzyskanym zawodem (wykształceniem) a zapotrzebowaniem rynku pracy prowadzi do powstawania nadwyżek i niedoborów pracowników w konkretnych zawodach. Poprzez zawód nadwyżkowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy niższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie. Natomiast poprzez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie. Do obliczenia deficytu (nadwyżki) podaży siły roboczej w zawodzie k wykorzystuje się wzór: gdzie: - to liczba zarejestrowanych bezrobotnych w zawodzie k w danym roku, - to liczba zgłoszonych ofert pracy w zawodzie k w danym roku. 34 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012., s

55 Poniższa analiza ma na celu ukazanie zawodów nadwyżkowych oraz deficytowych w latach związanych z kierunkami informatycznymi, medycznymi oraz turystycznymi. Należy zaznaczyć, że absolwent uczelni uzyskuje odpowiedni tytuł zawodowy zgodny z Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r., nie jest natomiast kształcony w konkretnych zawodach. W przypadku badanych kierunków, absolwenci kierunków informatycznych uzyskują tytuł zawodowy licencjata, magistra lub magistra inżyniera. W przypadku kierunków turystycznych nadawany jest tytuł licencjata lub magistra. Natomiast w przypadku kierunków medycznych odnotować można tytuły zawodowe: licencjat pielęgniarstwa, licencjat położnictwa, licencjata, magistra pielęgniarstwa, magistra położnictwa, lekarza, lekarze dentysty, magistra farmacji, magistra. W poniższej analizie dokonano wyboru zawodów związanych z kierunkami studiów badanych absolwentów. Informacje o zawodach deficytowych oraz nadwyżkowych uzyskano z raportów sporządzanych cyklicznie przez Wydział Badań i Analiz Wojewódzkiego Urzędu w Białymstoku. Opracowania ukazują się pod tytułem Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podlaskim. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych został wprowadzony w 2005 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy i ma za zadanie dostarczyć informacji z zakresu popytu i podaży pracy NADWYŻKI I DEFICYTY W ZAWODACH Z ZAKRESU TURYSTYKI Na podstawie danych z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku oraz intuicji eksperckiej wybranych zostało kilka przykładowych zawodów z zakresu turystyki, które ukazują w jaki sposób kształtowało się zapotrzebowanie na dane zawody w latach 2009, 2010, Jednym z przykładowych zawodów, który funkcjonuje w turystyce i jest ściśle powiązany z działalnością hoteli i obiektów turystycznych jest zawód recepcjonisty. W roku 2009 zawód ten był zaliczany do zawodów deficytowych (por. tabela nr 10). W kolejnym roku deficyt utrzymał się na poziomie -35 osób. Natomiast już w roku 2011 brak było nadwyżki/deficytu w odniesieniu do tej grupy zawodowej. Zawodem, który wykazał tendencję wzrostu i utrzymania się deficytu w analizowanym okresie jest zawód przewodnika turystycznego terenowego. W roku 2009 zanotowano nadwyżkę w tej grupie zawodowej na poziomie 1 osoby. Natomiast w roku 2010 pojawił się deficyt w liczbie -5 osób. W roku 2011 deficyt wyniósł -4 osoby (por. tabela nr 10). Analiza ofert pracy prowadzona w ramach Podlaskiej Mapy Zawodów i Kwalifikacji w 2011 r. pozwoliła na stworzenie wykazu najczęściej poszukiwanych pracowników (wg zawodów i specjalności). Jak pokazują dane z badań pn. Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim wśród najczęściej poszukiwanych pracowników nie było zawodów związanych z kierunkami turystycznymi. Nie oznacza to jednak, że popyt na te zawody nie istnieje. Zapotrzebowanie na zawody związane z kierunkiem turystyka przedstawia Tabela 11. W tabeli tej wskazano jaka była częstotliwość pojawiania się ofert pracy dla danego zawodu oraz jaki udział procentowy 55

56 miało zapotrzebowanie na dany zawód w odniesieniu do wszystkich ofert pracy jakie pojawiły się w 2011 roku. Tabela 10. Monitoring wybranych zawodów deficytowych i nadwyżkowych w latach 2009, 2010, zawody turystyczne 2009 Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Kierownik małego przedsiębiorstwa w gastronomii, hotelarstwie i turystyce Nauczyciel przedmiotów zawodowych turystycznych Organizator obsługi turystycznej (zawód szkolny: Technik obsługi turystycznej) Organizator usług hotelarskich (zawód szkolny: Technik hotelarstwa Pilot wycieczek Pozostali informatorzy, pracownicy biur podróży i pokrewni Pozostali przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek Pracownik biura podróży Pracownik informacji turystycznej Pracownik pomocniczy obsługi hotelowej Przewodnik turystyczny miejski Przewodnik turystyczny terenowy Recepcjonista Specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych 2010 Symbol Nazwa Nadwyżka/ deficyt (+/-) Agent usług turystycznych Kierownik działu w hotelu Kierownik hotelu Nauczyciel przedm. zawodowych turystycz Poz.prac.obsł.tech. biur,hoteli i in.ob Pracownik biura podróży Pracownik informacji turystycznej Pracownik pomocniczy obsługi hotelowej Przewodnik turystyczny miejski Przewodnik turystyczny terenowy Recepcjonista Recepcjonista hotelowy Rezydent biura turystycznego Spec. ds.org.usług gastr.hotel.i turyst Technik hotelarstwa Technik obsługi turystycznej Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Kier.agencji ds usł.sport.turyst.kultur Kierownik biura podróży

57 Kierownik działu w hotelu Nauczyciel przedm. zawodowych turystycz Pilot wycieczek Poz.kier.ds sportu, rekreacji i kultury Poz.prac.obsł.tech. biur,hoteli i in.ob Pracownik informacji turystycznej Przewodnik turystyczny miejski Przewodnik turystyczny terenowy Recepcjonista Recepcjonista hotelowy Rezydent biura turystycznego Właś.małego zak. agrotur.hotel.gastron. 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych Jak pokazują wyniki badań prowadzone w ramach Podlaskiej Mapy Zawodów i Kwalifikacji wśród zawodów z dziedziny turystyki największym zainteresowaniem na rynku pracy cieszyły się zawody takie jak: recepcjonista, recepcjonista hotelowy, pilot wycieczek oraz rezydent biura turystycznego. Tabela 11. Popyt na zawody i specjalności związane z kierunkiem turystycznym (analiza w 2011 r.) Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Recepcjonista 75 0,13% Recepcjonista hotelowy 64 0,11% Pilot wycieczek 34 0,06% Rezydent biura turystycznego 27 0,05% Pracownik biura podróży 19 0,03% Kierownik hotelu 15 0,03% Kierownik działu w hotelu 12 0,02% Pracownik informacji turystycznej 12 0,02% Kierownik pensjonatu 9 0,02% Specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych 9 0,02% Przewodnik turystyczny terenowy 4 0,01% Przewodnik turystyczny miejski 1 0,00% Pozostali pracownicy obsługi technicznej biur, hoteli i innych obiektów 1 0,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z badań Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim, Edycja

58 3.2. NADWYŻKI I DEFICYTY W ZAWODACH Z ZAKRESU INFORMATYKI Zawodem z dziedziny informatyki, który generuje największą podaż na rynku pracy jest technik informatyk. W roku 2009 zawód ten stanowił nadwyżkę na podlaskim rynku pracy w liczbie 280 bezrobotnych. W roku 2010 liczba ta spadła do 260, natomiast w 2011 roku liczba bezrobotnych w danym zawodzie wzrosła do 294. Jednym z zawodów, który charakteryzuje się stosunkowo małą zmiennością w zakresie popytu na rynku pracy na przestrzeni lat jest administrator baz danych. W 2009 roku był to zawód deficytowy (-1), w 2010 roku deficyt kształtował się na poziomie -2 osób, a w 2011 był to już zawód nadwyżkowy na poziomie 1 bezrobotnego. Monitoring zawodów nadwyżkowych i deficytowych prowadzony przez Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku pokazuje, iż jednym z zawodów z dziedziny informatyki, który charakteryzuje się stosunkowo dużą zmiennością popytu i podaży na rynku pracy jest zawód grafika komputerowego. W roku 2009 w zawód ten był zawodem nadwyżkowym na poziomie 1 bezrobotnego. Natomiast roku 2010 deficyt w zakresie danego zawodu był na poziomie -33. W roku kolejnym popyt spadł do poziomu -2 osób (Tabela 12). Tabela 12. Monitoring wybranych zawodów deficytowych i nadwyżkowych w latach 2009, 2010, zawody informatyczne 2009 Symbol zawodu nazwa grup zawodów Nadwyżka/ deficyt (+/-) Administrator baz danych Administrator sieci informatycznej Administrator systemów komputerowych Analityk systemów komputerowych Grafik komputerowy Inżynier systemów komputerowych Kierownik działu informatyki Komputerowy składacz tekstu Konserwator systemów komputerowych i sieci Nauczyciel informatyki / technologii informacyjnej Nauczyciel informatyki w szkole podstawowej Operator sprzętu komputerowego Pozostali informatycy gdzie indziej niesklasyfikowani Pozostali operatorzy sprzętu komputerowego i pokrewni Pozostali programiści Pozostali projektanci i analitycy systemów komputerowych Pozostali technicy informatycy Programista Projektant systemów komputerowych Specjalista zastosowań informatyki Technik informatyk Technik teleinformatyk 2 58

59 2010 Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Admin.zintegr.syst.zarządz.klasy CRP Administrator baz danych Administrator sieci informatycznej Administrator stron internetowych Analityk baz danych Analityk systemów teleinformatycznych Grafik komputerowy DTP Grafik komputerowy multimediów Inżynier sprzedaży technologii i usług teleinformatycznych Inżynier systemów i sieci komputerowych Konserwator systemów komputer. i sieci Konsultant ds syst.teleinformatycznych Nauczyciel informatyki/technologii inf Operator sprzętu komputerowego Poz.administratorzy syst.komputerowych Poz.anal.syst.i spec.ds rozw. aplikacji Poz.oper.sieci i syst.komputerowych Poz.tech.wsparcia inform.i technicznego Pozostali projektanci grafiki i multim Pozostali spec.ds rozwoju syst.inform Programista aplikacji Projektant grafiki stron internetowych Psycholog kliniczny Serwisant sprzętu komputerowego Spec.ds roz.str.int.internetu i Intranet Spec.ds rozwoju oprogr.syst.informatycz Specjalista bezpieczeństwa oprogramow Specjalista zastosowań informatyki Technik informatyk Technik teleinformatyk Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Administrator baz danych Administrator sieci informatycznej Administrator stron internetowych Analityk baz danych Architekt stron internetowych Grafik komputerowy DTP Grafik komputerowy multimediów Inżynier systemów i sieci komputerowych Konserwator systemów komputer. i sieci Konsultant ds syst.teleinformatycznych -2 59

60 Nauczyciel informatyki/technologii inf Operator DTP Operator sieci komputerowych Operator sprzętu komputerowego Organizator obsł. sprzedaży internetowej Poz.administratorzy syst.komputerowych Poz.oper.sieci i syst.komputerowych Poz.tech.wsparcia inform.i technicznego Pozostali projektanci grafiki i multim Pozostali spec.ds rozwoju syst.inform Programista aplikacji Projektant stron internetow. (webmaster) Projektant/architekt syst.teleinformat Serwisant sprzętu komputerowego Spec.ds roz.str.int.internetu i Intranet Spec.ds rozwoju oprogr.syst.informatycz Spec.sprzedaży techn.i usług informatycz Specjalista ds animacji multimedialnej Technik informatyk Technik teleinformatyk Analityk systemów teleinformatycznych Poz.anal.syst.i spec.ds rozw. aplikacji 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych Analiza ofert pracy prowadzona w ramach Podlaskiej Mapy Zawodów i Kwalifikacji w 2011 r. pozwoliła na stworzenie wykazu najczęściej poszukiwanych pracowników (wg zawodów i specjalności). Jak pokazują dane z badań pn. Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim wśród najczęściej poszukiwanych pracowników nie było zawodów związanych z kierunkami informatycznymi. Nie oznacza to jednak, że popyt na te zawody nie istnieje. Zapotrzebowanie na zawody związane z kierunkiem informatyka przedstawia Tabela 13. Wskazano tam jaka była częstotliwość pojawiania się ofert pracy dla danego zawodu oraz jaki udział procentowy miało zapotrzebowanie na dany zawód w odniesieniu do wszystkich ofert pracy jakie pojawiły się w 2011 roku. Zgodnie z informacjami i danymi zaprezentowanymi w Podlaskiej Mapie Zawodów i Kwalifikacji, które dotyczą 2011 roku, zawodami z dziedziny informatyki, na które było w tym okresie największe zapotrzebowanie były: programista aplikacji, specjalista do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych, konsultant do spraw systemów teleinformatycznych oraz administrator sieci informatycznej. Zawodem, w odniesieniu do którego zanotowano również dość wysokie zapotrzebowanie na podlaskim rynku pracy był organizator obsługi sprzedaży internetowej. 60

61 Tabela 13. Popyt na zawody i specjalności związane z kierunkiem informatycznym (analiza w 2011 r.) Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Programista aplikacji 440 0,78% Specjalista do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych 122 0,22% Konsultant do spraw systemów teleinformatycznych 60 0,11% Administrator sieci informatycznej 52 0,09% Organizator obsługi sprzedaży internetowej 52 0,09% Grafik komputerowy DTP 39 0,07% Grafik komputerowy multimediów 36 0,06% Analityk systemów teleinformatycznych 32 0,06% Administrator baz danych 31 0,05% Projektant / architekt systemów teleinformatycznych 30 0,05% Analityk baz danych 23 0,04% Projektant baz danych 23 0,04% Specjalista zastosowań informatyki 22 0,04% Inżynier systemów sieci komputerowych 19 0,03% Architekt stron internetowych 15 0,03% Specjalista do spraw rozwoju stron internetowych, Internetu i Intranetu 13 0,02% Pozostali administratorzy systemów komputerowych 13 0,02% Pozostali technicy wsparcia informatycznego i technicznego 13 0,02% Inżynier sprzedaży technologii i usług teleinformatycznych 12 0,02% Tester oprogramowania komputerowego 12 0,02% Projektant stron internetowych (webmaster) 11 0,02% Pozostali projektanci grafiki i multimediów 10 0,02% Pozostali specjaliści do spraw rozwoju systemów informatycznych 9 0,02% Administrator zintegrowanych systemów zarządzania klasy ERP 9 0,02% Administrator stron internetowych 8 0,01% Konserwator systemów komputerowych i sieci 7 0,01% Kierownik rozwoju technologii informatycznych 5 0,01% Projektant grafiki stron internetowych 4 0,01% Nauczyciel informatyki / technologii informacyjnej 3 0,01% Nauczyciel technologii informatycznych w placówkach pozaszkolnych Projektant aplikacji multimedialnych, animacji i gier komputerowych 3 0,01% 3 0,01% Specjalista bezpieczeństwa oprogramowania 3 0,01% Operator aplikacji komputerowych 3 0,01% 61

62 Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Kierownik działu informatyki 2 0,00% Administrator zintegrowanych systemów zarządzania klasy CRP 2 0,00% Operator sieci komputerowych 2 0,00% Operator systemów komputerowych 2 0,00% Pozostali operatorzy sieci i systemów komputerowych 2 0,00% Pozostali kierownicy do spraw technologii informatycznych i telekomunikacyjnych 1 0,00% Specjalista do spraw animacji multimedialnej 1 0,00% Nauczyciel informatyki w szkole podstawowej 1 0,00% Dydaktyk aplikacji multimedialnych 1 0,00% Analityk ruchu na stronach internetowych 1 0,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z badań Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim, Edycja NADWYŻKI I DEFICYTY W ZAWODACH Z ZAKRESU MEDYCYNY Jak pokazują dane z Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, jednym z zawodów z dziedziny medycyny, na który był największy popyt w analizowanym okresie, jest zawód rejestratorki medycznej. W roku 2009 deficyt w tej grupie zawodowej wyniósł -65 osób, a w roku 2010 utrzymał się do liczby -63 osób (por. tabela nr 14). Natomiast w roku 2011 zapotrzebowanie na dany zawód spadło do -2 osób. Również w zawodzie fizjoterapeuty można zauważyć tendencję spadkową jeśli chodzi o zapotrzebowanie na zawód z tej grypy. W roku 2009 zanotowano deficyt na poziomie -25 osób. Natomiast w kolejnych latach wystąpił już znaczna nadwyżka (por. tabela nr 14). Zawodem, który nie wykazuje znacznych zmian w kształtowaniu się nadwyżki lub deficytu jest zawód lekarza z zakresu medycyny rodzinnej. W latach nadwyżka w tym zawodzie utrzymała się na poziomie 4 osób, a w 2011 roku brak było ofert pracy oraz bezrobotnych w tej grupie zawodowej. Jak pokazują wyniki analizy danych z Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych zawód pielęgniarki został zakwalifikowany do zawodów nadwyżkowych (por. tabela 14). W roku 2009 poziom nadwyżki w tej grupie zawodowej utrzymał sie w liczbie 62 osób. W roku 2010 poziom ten wzrósł do 70 osób, natomiast w 2011 roku zanotowano już nadwyżkę na poziomie 119 osób. Tabela 14. Monitoring wybranych zawodów deficytowych i nadwyżkowych w latach 2009, 2010, zawody medyczne 2009 Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Asystentka pielęgniarska 0 62

63 Asystentka stomatologiczna Diagnosta laboratoryjny Dietetyk Farmaceuta - farmacja apteczna Fizjoterapeuta Higienistka stomatologiczna Higienistka szkolna Instruktor terapii uzależnień Kosmetyczka Laborant weterynaryjny Lekarz - chirurgia dziecięca Lekarz - choroby wewnętrzne Lekarz - medycyna rodzinna Lekarz - ortopedia i traumatologia narządu ruchu Lekarz dentysta - chirurgia stomatologiczna Lekarz dentysta - zdrowie publiczne Lekarz weterynarii Lekarz weterynarii - specjalista higieny zwierząt rzeźnych i żywności pochodzenia zwierzęcego 1 Lekarz weterynarii - specjalista weterynaryjnej diagnostyki laboratoryjnej Pielęgniarka pielęgniarka specjalistapielęgniarstwa nefrologicznego Położna specjalista pielęgniarstwapołożniczego Pomoc dentystyczna Pomoc farmaceutyczna Pomoc laboratoryjna Pozłotnik Pozostali farmaceuci Pozostali fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni Pozostali lekarze Pozostali lekarze dentyści Pozostali operatorzy aparatury medycznej Pozostali specjaliści ochrony zdrowia (z wyjątkiem pielęgniarek i położnych) gdzie indziej niesklasyfikowani Pozostałe pielęgniarki specjalistki Przedstawiciel medyczny Psycholog kliniczny Ratownik medyczny Rejestratorka medyczna Sekretarka medyczna Specjalista dietetyk Specjalista organizacji i zarządzania w ochronie zdrowia Technik analityki medycznej Technik dentystyczny 13 63

64 Technik elektroradiolog Technik farmaceutyczny Technik fizjoterapii Terapeuta zajęciowy Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Asystentka pielęgniarska Asystentka stomatologiczna Diagnosta lab. - zdrowie publiczne Diagnosta lab.-lab.diagnostyka medyczna Diagnosta lab.-mikrobiologia medyczna Diagnosta laboratoryjny Dietetyk Farmaceuta - analityka farmaceutyczna Farmaceuta - farmacja apteczna Higienistka szkolna Instruktor terapii uzależnień Kosmetolog Kosmetyczka Laborant bakteriologiczny Laborant weterynaryjny Lek.dentysta-stomatol.zach.z endodoncją Lek.wet.-sp.hig.zw.rzeźn.i żyw.poch.zw Lekarz Lekarz - diagnostyka laboratoryjna Lekarz - medycyna pracy Lekarz - medycyna rodzinna Lekarz - położnictwo i ginekologia Lekarz - rehabilitacja medyczna Lekarz - zdrowie publiczne Lekarz dentysta - zdrowie publiczne Lekarz weterynarii Piel.specjalista piel.ratunkowego Piel.specjalista pielęgniarstwa rodzinn Pielęgniarka Położna specjal.organizacji i zarządz Pomoc dentystyczna Poz.śred.pers.ds zdrow.gdzie in.niesk Pozostali farmaceuci Pozostali lekarze dentyści specjaliści Pozostałe położne specjalistki Pozostały pomocniczy personel medyczny Przedstawiciel medyczny Ratownik medyczny 18 64

65 Ratownik medyczny specjalista Rejestratorka medyczna Sanitariusz szpitalny Sekretarka medyczna Spec.org. i zarządz. w ochronie zdrowia Specjalista dietetyk Specjalista zdrowia publicznego Technik dentystyczny Technik elektroradiolog Technik farmaceutyczny Technik fizjoterapii Terapeuta zajęciowy Symbol Nazwa zawodu Nadwyżka/ deficyt (+/-) Asystentka stomatologiczna Diagnosta lab.-lab.diagnostyka medyczna Diagnosta laboratoryjny Dietetyk Farmaceuta - analityka farmaceutyczna Farmaceuta - farmacja apteczna Fizjoterapeuta Higienistka stomatologiczna Higienistka szkolna Instruktor terapii uzależnień Kosmetolog Kosmetyczka Laborant bakteriologiczny Laborant weterynaryjny Lek.dentysta - protetyka stomatologiczna Lek.dentysta-stomatol.zach.z endodoncją Lek.weterynarii-sp.chorób przeżuwaczy Lekarz Lekarz - medycyna rodzinna Lekarz - okulistyka Lekarz - zdrowie publiczne Lekarz dentysta Lekarz denysta - zdrowie publiczne Lekarz weterynarii Lekarz-ortopedia i traumatol.narz.ruchu Logopeda Opiekun medyczny Osoba wykwalifik. w przemyśle farmaceut Piel.specjalista piel.opieki paliatywnej Pielęgniarka

66 Położna Pomoc apteczna Pomoc dentystyczna Poz.spec.ochr.zdr.gdzie indziej nieskl Pozostali farmaceuci Pozostali lekarze dentyści specjaliści Pozostali lekarze specjaliści Pozostali specjaliści diagnostyki lab Pozostałe kosmetyczki i pokrewni Pozostałe pielęgniarki specjalistki Pozostały pomocniczy personel medyczny Przedstawiciel medyczny Psycholog kliniczny Ratownik medyczny Ratownik medyczny specjalista Rejestratorka medyczna Sanitariusz szpitalny Sekretarka medyczna Spec.org. i zarządz. w ochronie zdrowia Specjalista dietetyk Specjalista zdrowia publicznego Specjalista żywienia człowieka Technik analityk Technik analityki medycznej Technik dentystyczny Technik elektroradiolog Technik farmaceutyczny Technik weterynarii Terapeuta zajęciowy 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych Analiza ofert pracy prowadzona w ramach Podlaskiej Mapy Zawodów i Kwalifikacji w 2011 r. pozwoliła na stworzenie wykazu najczęściej poszukiwanych pracowników (wg zawodów i specjalności). Jak pokazują dane z badań pn. Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim wśród najczęściej poszukiwanych pracowników nie było zawodów związanych z kierunkami medycznymi. Nie oznacza to jednak, że popyt na te zawody nie istnieje. Zapotrzebowanie na zawody związane z kierunkami medycznymi przedstawia Tabela 15. Wskazano tam jaka była częstotliwość pojawiania się ofert pracy dla danego zawodu oraz jaki udział procentowy miało zapotrzebowanie na dany zawód w odniesieniu do wszystkich ofert pracy jakie pojawiły się w 2011 roku. 66

67 Jak pokazują wyniki badań największy popyt na zawody związane z medycyną odnotowano w zakresie takich zawodów jak: przedstawiciel medyczny, farmaceuta w farmacji aptecznej, pielęgniarka oraz kosmetyczka. Tabela 15. Popyt na zawody i specjalności związane z kierunkiem medycznym (analiza w 2011 r.) Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Przedstawiciel medyczny 405 0,72% Farmaceuta farmacja apteczna 228 0,40% Pielęgniarka 219 0,39% Kosmetyczka 151 0,27% Fizjoterapeuta 55 0,10% Rejestratorka medyczna 38 0,07% Sanitariusz szpitalny 33 0,06% Lekarz anestezjologia i intensywna terapia 22 0,04% Lekarz dentysta stomatologia zachowawcza z endodoncją 22 0,04% Lekarz weterynarii 21 0,04% Pielęgniarka oddziałowa 20 0,04% Sekretarka medyczna 20 0,04% Lekarz dentysta 19 0,03% Lekarz medycyna rodzinna 17 0,03% Lekarz choroby wewnętrzne 15 0,03% Lekarz rehabilitacja medyczna 15 0,03% Technik fizjoterapii 15 0,03% Lekarz neurologia 14 0,02% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa geriatrycznego 13 0,02% Lekarz chirurgia ogólna 11 0,02% Optometrysta 11 0,02% Lekarz psychiatria 10 0,02% Położna 10 0,02% Kierownik zakładu opieki zdrowotnej 9 0,02% Lekarz dermatologia i wenerologia 9 0,02% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa chirurgicznego 9 0,02% Kierownik komórki organizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej 8 0,01% Lekarz okulistyka 8 0,01% Lekarz położnictwo i ginekologia 8 0,01% Lekarz endokrynologia 7 0,01% Lekarz otorynolaryngologia 7 0,01% Lekarz pediatria 7 0,01% 67

68 Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Lekarz reumatologia 7 0,01% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki 7 0,01% Lekarz kardiologia 6 0,01% Lekarz urologia 6 0,01% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa operacyjnego 6 0,01% Diagnosta laboratoryjny 6 0,01% Asystentka pielęgniarska 6 0,01% Lekarz dentysta ortodoncja 5 0,01% Kosmetolog 5 0,01% Pozostałe kosmetyczki i pokrewni 5 0,01% Pomoc apteczna 5 0,01% Lekarz alergologia 4 0,01% Lekarz diabetologia 4 0,01% Lekarz nefrologia 4 0,01% Lekarz patomorfologia 4 0,01% Lekarz zdrowie publiczne 4 0,01% Lekarz dentysta protetyka stomatologiczna 4 0,01% Pozostali farmaceuci 4 0,01% Specjalista zdrowia publicznego 4 0,01% Pozostali analitycy systemowi i specjaliści do spraw rozwoju aplikacji komputerowych gdzie indziej niesklasyfikowani 4 0,01% Technik analityki medycznej 4 0,01% Lekarz hematologia 3 0,01% Lekarz medycyna pracy 3 0,01% Lekarz ortopedia i traumatologia narządu ruchu 3 0,01% Lekarz radiologia i diagnostyka obrazowa 3 0,01% Specjalista organizacji i zarządzania w ochronie zdrowia 3 0,01% Laborant bakteriologiczny 3 0,01% Lekarz chirurgia onkologiczna 2 0,00% Lekarz chirurgia szczękowo twarzowa 2 0,00% Lekarz gastroenterologia 2 0,00% Lekarz kardiologia dziecięca 2 0,00% Lekarz medycyna ratunkowa 2 0,00% Lekarz neurochirurgia 2 0,00% Lekarz onkologia kliniczna 2 0,00% Lekarz radioterapia onkologiczna 2 0,00% Lekarz transplantologia kliniczna 2 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa diabetologicznego 2 0,00% 68

69 Zidentyfikowany popyt na pracę wg zawodów i specjalności KZiS w 2011 r. (wszystkie źródła łącznie) Ilość ogłoszeń (2011 r.) Udział procentowy (we wszystkich ogłoszeniach w 2011 r.) Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa kardiologicznego 2 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa neurologicznego 2 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa pediatrycznego 2 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa psychiatrycznego 2 0,00% Pozostałe pielęgniarki specjalistki 2 0,00% Ratownik medyczny specjalista 2 0,00% Lekarz dentysta chirurgia stomatologiczna 2 0,00% Diagnosta laboratoryjny laboratoryjna diagnostyka medyczna 2 0,00% Farmaceuta farmacja przemysłowa 2 0,00% Lekarz choroby płuc 1 0,00% Lekarz diagnostyka laboratoryjna 1 0,00% Pozostali lekarze specjaliści 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa nefrologicznego 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa neonatologicznego 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa opieki długoterminowej 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa opieki paliatywnej 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa ratunkowego 1 0,00% Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa rodzinnego 1 0,00% Pozostali lekarze dentyści specjaliści 1 0,00% Pozostali specjaliści diagnostyki laboratoryjnej 1 0,00% Farmaceuta farmacja kliniczna 1 0,00% Specjalista dietetyk 1 0,00% Koordynator badań klinicznych 1 0,00% Pozostali operatorzy aparatury medycznej 1 0,00% Laborant weterynaryjny 1 0,00% Pozostały średni personel do spraw zdrowia gdzie indziej niesklasyfikowany 1 0,00% Pozostały pomocniczy personel medyczny 1 0,00% Pomoc laboratoryjna 1 0,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z badań Podlaska Mapa Zawodów i Kwalifikacji, Analiza podaży i popytu na zawody i kwalifikacje w województwie podlaskim, Edycja

70 4. ANALIZA ZAKRESU I POZIOMU KSZTAŁCENIA PODLASKICH UCZELNI NA BADANYCH KIERUNKACH STUDIÓW 4.1. KIERUNKI TURYSTYCZNE Na kierunkach turystycznych kształcenie wyższe w województwie podlaskim odbywa się na czterech uczelniach: Politechnika Białostocka, Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im Bogdana Jańskiego w Łomży. Politechnika Białostocka jest uczelnią publiczną, zaś pozostałe to uczelnie niepubliczne. Na Politechnice Białostockiej kształcenie na kierunku turystyka i rekreacja odbywa się w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym zarówno na studiach licencjackich, jak i magisterskich. Studia licencjackie trwają 3 lata, zaś magisterskie 2 lata. Kolejna uczelnia, która kształci studentów na kierunku turystyka i rekreacja to Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku. Studia odbywają się tam w systemie niestacjonarnym i dotyczą tylko I stopnia, czyli studiów licencjackich. W Wyższej Szkole Menedżerskiej kształceni są studenci na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych i obejmują tylko studia licencjackie. Liczba studentów w systemie stacjonarnym na studiach licencjackich w latach utrzymuje się na podobnym poziomie, jednak w roku 2011 w porównaniu roku 2009 spadła o 7,6%. Kobiety w ogólnej liczbie studentów stacjonarnych licencjackich stanowiły w poszczególnych latach ponad połowę, a ich liczba w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 wzrosła o 10,8% (Wykres 28). Wykres 28. Liczba studentów stacjonarnych studiów licencjackich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 70

71 Spadek liczby studentów w badanych latach jest szczególnie widoczny w przypadku studiów niestacjonarnych, gdzie liczba studentów spadła aż o 46,5% w roku 2011 w porównaniu do roku Udział liczby studiujących kobiet na studiach licencjackich niestacjonarnych w całym badanym okresie wynosił ponad 60% (Wykres 29). Wykres 29. Liczba studentów niestacjonarnych studiów licencjackich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Studia magisterskie są w Politechnice Białostockiej studiami II stopnia i w latach kształciło się na nich zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn. W systemie stacjonarnym liczba studentów wzrosła w roku 2011 w porównaniu do 2009 o 8,7% (Wykres 30). Wykres 30. Liczba studentów stacjonarnych studiów magisterskich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 71

72 W systemie niestacjonarnym na studiach magisterskich w badanym okresie odnotowuje się coraz to mniejszą liczbę studentów, aż do jej braku w roku 2011 (Wykres 31). Udział studiujących kobiet w latach na kierunku turystyka na studiach niestacjonarnych II stopnia wynosił około 70%. Wykres 31. Liczba studentów niestacjonarnych studiów magisterskich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W Wyższej Szkole Wychowania i Fizycznego w Białymstoku kształci się stosunkowo niewielu studentów, ale ich liczba w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 wzrosła o 94,7%. W 2009 r. udział studiujących kobiet wynosił ok. 37%, zaś w kolejnych latach zwiększył się do poziomu ok. 60% (Wykres 32). Wykres 32. Liczba studentów kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 72

73 Kształcenie na kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku w systemie stacjonarnym w latach wykazuje znaczącą tendencję malejącą (Wykres 33). Liczba studentów w tym okresie spadła aż o 93,2%. W latach udział studiujących kobiet wynosił na studiach stacjonarnych ponad 70%. Znacznie więcej studentów w Wyższej Szkole Menedżerskiej studiuje w systemie niestacjonarnym, chociaż ich liczba z roku na rok spada, a w badanym okresie odnotowano spadek liczby studentów o 44,7%. Kobiety studiujące w tym systemie stanowią ponad połowę wszystkich studiujących (Wykres 34). Wykres 33. Liczba studentów studiów stacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 34. Liczba studentów studiów niestacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 73

74 Od 2011 roku kształcenie na kierunku turystyka i rekreacja rozpoczęła Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego. Studia odbywają się w systemie niestacjonarnym i obejmują I stopień, a liczba studentów w 2011 r. wynosiła 16, z czego połowę stanowiły kobiety. Na kierunku turystyka i rekreacja w systemie stacjonarnym na studiach licencjackich w roku 2011 kształciło się łącznie na wszystkich uczelniach województwa podlaskiego 394 studentów, z czego 246 kobiet. Liczba studentów malała w badanym okresie średnio o 10%. Na studiach licencjackich niestacjonarnych w 2011r. odnotowano łącznie 226 studentów, z czego 143 stanowiły kobiety. Liczba studentów niestacjonarnych I stopnia malała średnio w badanym okresie o 18% (Wykres 35). W przypadku kształcenia na studiach magisterskich jedynie Politechnika Białostocka prowadzi taki tryb nauczania. Obserwujemy tu wzrost liczby studentów stacjonarnych (średnio w badanym okresie o 4%), ale drastyczny spadek liczby studentów niestacjonarnych (Wykres 36). Wykres 35. Łączna liczba studentów kierunku turystyka i rekreacja studiów licencjackich w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Analizując zmiany liczby absolwentów kierunku turystyka i rekreacja latach należy zauważyć, że w badanym okresie odnotowano absolwentów wśród trzech z czterech uczelni kształcących na tym kierunku. Są to: Politechnika Białostocka, Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku oraz Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku. W Politechnice Białostockiej kierunek turystyka i rekreacja odnotował we wszystkich badanych latach (2009, 2010, 2011) absolwentów studiów licencjackich, zaś absolwenci studiów II stopnia pojawili się w latach 2010 i

75 Wykres 36. Łączna liczba studentów kierunku turystyka i rekreacja studiów magisterskich w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Liczba absolwentów studiów licencjackich w systemie stacjonarnym w badanym okresie spadała i w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 spadek ten wyniósł 33,9%. Udział kobiet w liczbie absolwentów jest znaczny i wynosi od 65% w roku 2009 do ok. 75% w latach 2010 i 2011 (Wykres 37). W przypadku studiów niestacjonarnych I stopnia liczba absolwentów w badanym okresie wzrastała i w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 zwiększyła się o blisko 77%. W tym przypadku udział kobiet wśród ogólnej liczby absolwentów wynosił odpowiednio w trzech kolejnych latach 70%, 55% i 79% (Wykres 38). Wykres 37. Liczba absolwentów stacjonarnych studiów licencjackich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 75

76 Wykres 38. Liczba absolwentów niestacjonarnych studiów licencjackich kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Absolwentów studiów II stopnia kierunku turystyka i rekreacja odnotowano tylko w Politechnice Białostockiej. Na studiach stacjonarnych absolwenci pojawili się w 2010 r. W kolejnym 2011 r. ich liczba wzrosła o 73,5% w stosunku do roku poprzedniego. Przeważającą część absolwentów stanowiły kobiety (Wykres 39). Podobne tendencje obserwujemy wśród absolwentów studiów niestacjonarnych II stopnia. W 2011 r. w porównaniu do roku poprzedniego ich liczba wzrosła o 89%, a udział kobiet wśród absolwentów przekraczał 75% (Wykres 40). Wykres 39. Liczba absolwentów stacjonarnych studiów II stopnia kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 76

77 Wykres 40. Liczba absolwentów niestacjonarnych studiów II stopnia kierunku turystyka i rekreacja na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W przypadku Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku odnotowano tylko 7 absolwentów na studiach licencjackich niestacjonarnych w 2009 r. Wyższa Szkoła Menadżerska w Białymstoku wykształciła absolwentów studiów licencjackich w całym badanym okresie. W przypadku studiów stacjonarnych obserwujemy wahania liczby studentów kończących uczelnię, bowiem w roku 2010 odnotowano wzrost liczby absolwentów w porównaniu do roku poprzedniego, zaś w roku 2011 nastąpił spadek absolwentów (Wykres 41). Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku absolwentów studiów niestacjonarnych (Wykres 42). Kobiety wśród absolwentów zarówno studiów stacjonarnych i niestacjonarnych stanowiły ponad połowę. Wykres 41. Liczba absolwentów studiów stacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 77

78 Wykres 42. Liczba absolwentów studiów niestacjonarnych kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Menedżerskiej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Podsumowując należy zauważyć, że łączna liczba absolwentów studiów stacjonarnych I stopnia na kierunku turystyka i rekreacja uczelni województwa podlaskiego w badanym okresie spadała, zaś liczba absolwentów studiów niestacjonarnych rosła tak, że w roku 2011 liczby absolwentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych zbliżyły się do podobnego poziomu (Wykres 43). W przypadku studiów II stopnia obserwujemy wzrost liczby absolwentów w roku 2011 w porównaniu do roku poprzedniego zarówno na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych (Wykres 44). Jak już wspomniano wyżej absolwentów studiów magisterskich omawianego kierunku odnotowano tylko w Politechnice Białostockiej. Wykres 43. Łączna liczba absolwentów kierunku turystyka i rekreacja studiów licencjackich w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 78

79 Wykres 44. Łączna liczba absolwentów kierunku turystyka i rekreacja studiów magisterskich w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku KIERUNKI INFORMATYCZNE W uczelniach województwa podlaskiego kształcenie na kierunkach informatycznych występuje w siedmiu uczelniach. Trzy z nich to uczelnie publiczne: Politechnika Białostocka, Uniwersytet w Białymstoku i Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży, natomiast cztery to uczelnie niepubliczne, a należą do nich: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej oraz Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży. Na uczelniach tych występują kierunki: informatyka lub informatyka i ekonometria. Na Politechnice Białostockiej studenci kształceni są na kierunku informatyka w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym, a forma studiowania obejmuje I stopień (studia zawodowe inżynierskie) oraz II stopień (studia magisterskie). Liczba studentów stacjonarnych obejmujących studia I stopnia w badanym okresie wynosiła ponad 600 studentów, a w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 spadła o 5,6%. Należy zauważyć, że kobiety stanowią nieznaczny udział (ok. 10%) wśród ogólnej liczby studiujących (Wykres 45). Znacznie mniej studentów na studiach I stopnia studiuje w systemie niestacjonarnym (Wykres 46). Ponadto ich liczba w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 zmalała o 16,7%. Odsetek studiujących kobiet na tym rodzaju studiów wynosi ok. 5%. Na studiach II stopnia na kierunku informatyka w Politechnice Białostockiej studiuje w systemie stacjonarnym ponad 100 osób. Liczba studentów w badanym okresie (2011 w porównaniu do 2009) spadła o 10,7%. Należy zauważyć, że w przypadku tej formy kształcenia w badanym okresie obserwujemy wzrost liczby studiujących kobiet, chociaż ich udział w ogólnej liczbie jest niewielki (Wykres 47). Na studiach magisterskich w systemie niestacjonarnym studiuje coraz mniej osób. W badanym okresie liczba studentów zmalała niemal o połowę (Wykres 48). 79

80 Wykres 45. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 46. Liczba studentów niestacjonarnych studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 47. Liczba studentów stacjonarnych studiów II stopnia kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 80

81 Wykres 48. Liczba studentów niestacjonarnych studiów II stopnia kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Na kolejnej uczelni publicznej czyli Uniwersytecie w Białymstoku kształcenie odbywa się na kierunku informatyka w systemie stacjonarnym na studiach I stopnia (studia licencjackie) i II stopnia. W systemie niestacjonarnym kształcenie na studiach I stopnia nie odbywa się, zaś na studiach II stopnia studenci występowali tylko w dwóch latach 2009 i Wykres 49. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia (licencjackich) kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Na studiach I stopnia w badanym okresie obserwujemy wzrost liczy studentów od 254 osób w roku 2009 do 315 w roku 2011 (Wykres 49). Odsetek studiujących kobiet na kierunku informatyka zmniejszał się i wynosił w kolejnych latach 22%, 16% i 14%. Należy zauważyć, że Uniwersytet w Białymstoku kształci na tym kierunku wielu cudzoziemców. W roku 2009 było ich 49%, w 2010 r. 46%, a w 2011 r. 44%. Ma to związek z tym, iż uczelnia posiada filię w Wilnie, w której odbywają się m.in. studia na kierunku informatyka. Na studiach stacjonarnych II stopnia obserwujemy wzrost liczby studentów i w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 liczba studentów zwiększyła się o 7% (Wykres 50). Udział studiujących w tym systemie 81

82 kobiet wynosi około 20%. Na studiach niestacjonarnych II stopnia w 2009 r. było 30 studentów, zaś w doku kolejnym 19, a w roku 2011 nie odnotowano żadnego studenta. Wykres 50. Liczba studentów stacjonarnych studiów II stopnia kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży kształcenie odbywa się w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym i obejmuje studia I stopnia w formie zawodowych inżynierskich. Liczba studentów na studiach stacjonarnych w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. wzrosła o 15% (Wykres 51). Udział kobiet w liczbie studiujących w tym systemie wynosi ok. 10%. W przypadku studiów niestacjonarnych liczb studentów spadała w badanym okresie, a spadek wyniósł 38% (Wykres 52). Odsetek studiujących kobiet wynosi zaledwie 2%. Wykres 51. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) kierunku informatyka w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 82

83 Wykres 52. Liczba studentów niestacjonarnych studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) kierunku informatyka w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania studia odbywają się w formie I stopnia, ale obejmują dwa kierunki informatyczne. Pierwszy z nich, czyli informatyka odbywa się w formie studiów zawodowych inżynierskich, zaś drugi kierunek informatyka i ekonometria prowadzony jest jako studia licencjackie. Wykres 53. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia kierunków informatycznych w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Na kierunku informatyka liczba studentów kształcących się w systemie stacjonarnym spadała w badanym okresie, a w 2011 roku nie odnotowano żadnego studenta. Natomiast na kierunku informatyka i ekonometria liczba spadła w badanym okresie ponad dwukrotnie. Udział kobiet studiujących na kierunkach informatycznych w Wyższej Szkole Finansów 83

84 i Zarządzania w Białymstoku był mniejszy na studiach inżynierskich (kierunek informatyka) i wynosił ok. 10%, zaś na studiach licencjach (informatyka i ekonometria) był większy i wynosił ok. 30% (Wykres 53). Podobne tendencje obserwujemy w przypadku studiów niestacjonarnych (Wykres 54). Należy jednak zauważyć, że liczba studentów niestacjonarnych jest zdecydowanie większa niż liczba studentów stacjonarnych. Wykres 54. Liczba studentów niestacjonarnych studiów I stopnia kierunków informatycznych w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki użytkowej kształci studentów na kierunku informatyka w formie studiów licencjackich I stopnia. W badanym okresie kształcenie odbywało się w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym. W przypadku studiów stacjonarnych liczba studentów malała, a w 2011 r. nie odnotowano na tej uczelni żadnego studenta (Wykres 55). Większą liczbę studentów obserwujemy na studiach niestacjonarnych, ale również w badanym okresie obserwujemy jej spadek, który w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 wyniósł aż 67% (Wykres 56). Wykres 55. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia kierunku informatyka w Wyższej Szkole Matematyki i Informatyki Użytkowej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 84

85 Wykres 56. Liczba studentów niestacjonarnych studiów I stopnia kierunku informatyka w Wyższej Szkole Matematyki i Informatyki Użytkowej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Kierunek informatyka posiada również Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży. Kształcenie odbywa się w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym i obejmuje studia I stopnia w formie studiów zawodowych inżynierskich. W przypadku tej uczelni, jak i innych uczelni niepubliczny obserwujemy zdecydowanie mniejszą liczbę studiujących w systemie stacjonarnym niż niestacjonarnym. W przypadku studentów stacjonarnych ich liczba kształtował się w badanym okresie na podobnym poziomie (ok. 30 studentów), a udział kobiet wynosił ok. 5% (Wykres 57). Liczba studentów niestacjonarnych wykazuje tendencję spadkową, a w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. zmalała o 37% (Wykres 58). Wykres 57. Liczba studentów stacjonarnych studiów I stopnia kierunku informatyka w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 85

86 Wykres 58. Liczba studentów niestacjonarnych studiów I stopnia kierunku informatyka w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Ostatnią uczelnią, na której odbywało się kształcenie na kierunkach informatycznych jest Wyższa Szkoła Ekonomiczna. Prowadzony tam był kierunek informatyka i ekonometria jako studia licencjackie w systemie niestacjonarnym. Niestety liczba studentów w tej uczelni była bardzo niewielka, a w badanych latach wynosiła: 2009 r. 11 studentów, 2010 r. 2 studentów, zaś w roku 2011 nie kształcono tam żadnego studenta na kierunku informatyka i ekonometria. Analizując zmiany liczby studentów na kierunkach informatycznych we wszystkich uczeniach województwa podlaskiego należy zauważyć, że zdecydowanie więcej osób wybiera studiowanie na studiach inżynierskich niż licencjackich. Wykres 59. Łączna liczba studentów kierunku informatyka studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 86

87 Śledząc zmiany liczby studentów w badanym okresie ( ) zauważamy, że na kierunku informatyka na studiach inżynierskich I stopnia liczba studiujących malała średnio w przypadku studiów stacjonarnych o 3% oraz w przypadku studiów niestacjonarnych o 17% (Wykres 59). Natomiast na studiach licencjackich liczba studentów stacjonarnych rosła średnio o 5%, zaś studentów niestacjonarnych malała średnio o 43% (Wykres 60). Wykres 60. Łączna liczba studentów kierunku informatyka studiów I stopnia (licencjackich) w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 61. Łączna liczba studentów kierunku informatyka studiów II stopnia w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 87

88 W przypadku studiów II stopnia na kierunku informatyka obserwujemy niewielki spadek liczby studentów na studiach stacjonarnych (o 3%) oraz duży spadek na studiach niestacjonarnych (o 32%) (Wykres 61). Kierunek informatyka i ekonometria cieszy się coraz mniejszym zainteresowaniem. Świadczy o tym zmniejszająca się liczba studentów na tym kierunku, zarówno na studiach licencjackich stacjonarnych i niestacjonarnych, gdzie średnio w badanym okresie liczba studentów zmniejszyła się o ok.30% (Wykres 62). Wykres 62. Łączna liczba studentów kierunku informatyka i ekonometria studiów I stopnia w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Liczba absolwentów z tytułem inżyniera informatyki na Politechnice Białostockiej na studiach stacjonarnych w badanym okresie wrasta i w roku 2011 odnotowano 118 takich absolwentów, z czego 14% stanowiły kobiety (Wykres 63). Natomiast w przypadku studiów w systemie niestacjonarnych obserwujemy spadek liczby absolwentów-inżynierów informatyki, bowiem ich liczba w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 zmalała blisko o 30% (Wykres 64). Spada również liczba absolwentów z tytułem magistra informatyki. W systemie stacjonarnym w 2011 r. odnotowano tylko 36 absolwentów, gdzie w 2009 r. było ich niemal trzykrotnie więcej (Wykres 65). W systemie niestacjonarnym liczba magistrów opuszczających mury uczelni w badanym okresie poddawana była wahaniom. Najwięcej absolwentów odnotowano w 2010 r. (Wykres 66). 88

89 Wykres 63. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 64. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 65. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem magistra kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 89

90 Wykres 66. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem magistra kierunku informatyka na Politechnice Białostockiej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Uniwersytet w Białymstoku prowadzi kształcenie na studiach I i II stopnia, a w przypadku studiów I stopnia absolwenci uzyskują tytuł licencjata. W przypadku studiów stacjonarnych liczba absolwentów w badanym okresie systematycznie wzrastała i w 2011 r. w porównaniu do roku 2009 była większa o 87% (Wykres 67). Wykres 67. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem licencjata kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Niewielu absolwentów kończyło I stopnień studiów w systemie niestacjonarnym, a w roku 2011 nie odnotowano żadnego absolwenta (Wykres 68). Liczba absolwentów studiów II stopnia kierunku informatyka w latach 2009 i 2010 plasowała się na zbliżonym poziomie, niestety kolejnym roku nastąpił jej spadek i w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. liczba magistrów informatyki UwB spadła o 35% (Wykres 69). W przypadku absolwentów z tytułem magistra, którzy kończyli uczelnię w systemie niestacjonarnym obserwujemy spadek ich 90

91 liczby w badanym okresie, bowiem liczba absolwentów w ostatnim roku badanego okresu w porównaniu z pierwszym rokiem zmniejszyła się ponad dwukrotnie (Wykres 70). Wykres 68. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem licencjata kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 69. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem magistra kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Absolwenci kierunku informatyka Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i przedsiębiorczości w Łomży kończą uczelnię z tytułem inżyniera. Na studiach stacjonarnych widoczny jest spadek liczby absolwentów i w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. ich liczba spadła aż o 52% (Wykres 71). Natomiast wśród absolwentów studiów niestacjonarnych obserwujemy większą ich liczbę w latach 2009 i 2010, zaś w ostatnim roku badanego okresu liczba inżynierów kończących studia w systemie niestacjonarnym spadła o 27% (Wykres 72). 91

92 Wykres 70. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem magistra kierunku informatyka na Uniwersytecie w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 71. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 72. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 92

93 Analizując liczbę absolwentów Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku należy zauważyć, że na tej uczelni występują absolwenci z tytułem inżyniera kierunku informatyka oraz z tytułem licencjata kierunku informatyka i ekonometria, a studia odbywają się w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym. Liczba inżynierów informatyki kończących studia w systemie stacjonarnym w badanym okresie zmieniała się i tak w roku 2010 w porównaniu do roku poprzedniego wzrosła o 29%, ale w roku 2011 w porównaniu do roku poprzedniego zmalała o 67% (Wykres 73). Kierunek informatyka i ekonometria kończy niewielu licencjatów. W latach 2009 i 2011 było ich po trzech, zaś w roku 2010 dziewięciu. Nieco więcej absolwentów kończy studia w systemie niestacjonarnym. W przypadku informatyki liczba absolwentów wzrosła w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 o 7%, zaś w przypadku informatyki i ekonometrii wzrost ten wyniósł 5% (Wykres 74). Wykres 73. Liczba absolwentów kierunków informatycznych w systemie stacjonarnym w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 74. Liczba absolwentów kierunków informatycznych w systemie niestacjonarnym w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 93

94 W kolejnej uczelni kształcącej na kierunku informatyka obserwujemy spadek liczby absolwentów z tytułem licencjata na studiach stacjonarnych i tak w Wyższej Szkole Matematyki i Informatyki Użytkowej odnotowano prawie dwukrotny spadek liczby absolwentów (Wykres 75). W systemie niestacjonarnym natomiast liczba absolwentów w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. wzrosła o 35% (Wykres 76). Wykres 75. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem licencjata kierunku informatyka w Wyższej Szkole Matematyki i Informatyki Użytkowej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 76. Liczba absolwentów niestacjonarnych z tytułem licencjata kierunku informatyka w Wyższej Szkole Matematyki i Informatyki Użytkowej Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Kolejna uczelnia posiadająca w ofercie kierunek informatyka to Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży. Kształcą się tu, w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym, przyszli inżynierowie informatyki. W badanym okresie obserwujemy wahania liczby absolwentów studiów stacjonarnych (Wykres 77) oraz spadek liczby absolwentów na studiach niestacjonarnych (Wykres 78). 94

95 Wykres 77. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 78. Liczba absolwentów stacjonarnych z tytułem inżyniera kierunku informatyka w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W przypadku Wyższej Szkoły Ekonomicznej kształcącej na kierunku informatyka i ekonometria w systemie niestacjonarnym obserwujemy spadek liczby absolwentów z tytułem licencjata. W 2009 r. było ich 23, ale w kolejnych latach 2010 oraz 2011 odnotowano tylko po jednym absolwencie. Biorąc pod uwagę wszystkie uczelnie kształcące na kierunkach informatycznych możemy zaobserwować, że liczba absolwentów inżynierów kierunku informatyka w badanym okresie na studiach stacjonarnych rosła średnio o 42%, zaś na studiach niestacjonarnych malała średnio o 12%. Liczba inżynierów kobiet wykazywała tendencję wzrostową (Wykres 79). Liczba absolwentów ze stopniem licencjata informatyki w uczelniach województwa podlaskiego rosła średnio w badanym okresie na studiach w systemie stacjonarnym o 4%, zaś malała średnio o 6% w systemie niestacjonarnym (Wykres 80). W przypadku absolwentów koń- 95

96 czących studia z tytułem magistra informatyki można zauważyć spadek ich liczby w badanym okresie (Wykres 81). Średnioroczne tempo spadku wyniosło -35% dla absolwentów kończących studia w systemie stacjonarnym oraz -10% dla absolwentów studiów niestacjonarnych. Kierunek informatyka i ekonometria kończy niewielu studentów, w szczególności w przypadku studiów stacjonarnych. W przypadku liczby absolwentów studiów niestacjonarnych liczba studentów zmniejszyła się w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. blisko dwukrotnie (Wykres 82). Wykres 79. Łączna liczba absolwentów kierunku informatyka studiów I stopnia (zawodowych inżynierskich) w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 80. Łączna liczba absolwentów kierunku informatyka studiów I stopnia (licencjackich) w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 96

97 Wykres 81. Łączna liczba absolwentów kierunku informatyka studiów II stopnia w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 82. Łączna liczba absolwentów kierunku informatyka i ekonometria studiów I stopnia w uczelniach województwa podlaskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 97

98 4.3. KIERUNKI MEDYCZNE Kierunki medyczne wykładane są na następujących siedmiu uczelniach województwa podlaskiego: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Wyższa Szkoła Medyczna (dawniej Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia), Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach, Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży, Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku, Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku. Kierunki medyczne są bardzo zróżnicowane, a największa ich liczba występuje oczywiście na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Kierunki medyczne wykładane tam są w systemie stacjonarnych i niestacjonarnym i obejmują studia licencjackie i magisterskie (Tabela 16). Tabela 16. Kierunki medyczne wykładane na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku według systemu i rodzaju studiów Kierunek System studiów Rodzaj studiów Analityka medyczna stacjonarne niestacjonarne magisterskie Dietetyka stacjonarne licencjackie magisterskie Elektroradiologia stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Farmacja stacjonarne niestacjonarne magisterskie Fizjoterapia stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Kierunek lekarski stacjonarne niestacjonarne magisterskie Kierunek lekarsko-dentystyczny stacjonarne niestacjonarne magisterskie Kosmetologia stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Logopedia z audiofonologią stacjonarne licencjackie magisterskie Pielęgniarstwo stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Położnictwo stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Ratownictwo medyczne stacjonarne niestacjonarne licencjackie Techniki dentystyczne stacjonarne licencjackie Zdrowie publiczne stacjonarne niestacjonarne licencjackie magisterskie Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 98

99 Wykres 83. Liczba studentów kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na studiach stacjonarnych w 2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Liczbę studentów na kierunkach medycznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku przedstawiono na wykresach (Wykres 83, Wykres 84, Wykres 85). Zdecydowanie najwięcej studentów studiuje na kierunkach: lekarskim, farmacji i pielęgniarstwie. Wykres 84. Liczba studentów kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na studiach stacjonarnych w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 99

100 Wykres 85. Liczba studentów kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na studiach stacjonarnych w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W Państwowej Szkole Zawodowej w Suwałkach kształcenie odbywa się na kierunku pielęgniarstwo w systemie stacjonarnym oraz niestacjonarnym. Liczba studentów stacjonarnych w badanym okresie utrzymywała się na podobnym poziomie i wynosiła ok. 80 osób, z czego ok. 90% stanowiły kobiety (Wykres 86). Więcej studentów studiuje w systemie studiów niestacjonarnych, a ich liczba w badanym okresie podlegała wahaniom, jednak w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 wzrosła o 12% (Wykres 87) Wykres 86. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach stacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Suwałkach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 100

101 Wykres 87. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach niestacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Suwałkach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży prowadzone są dwa kierunki medyczne pielęgniarstwo i kosmetologia. Studia odbywają się zarówno w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym i dotyczą zarówno studiów licencjackich, jak i magisterskich. Na kierunku pielęgniarstwo na studiach licencjackich w systemie stacjonarnym liczba studentów w badanych latach wzrastała średnio o 11% (Wykres 88), natomiast w systemie niestacjonarnym w 2011 r. nastąpił gwałtowny spadek liczby studentów (Wykres 95). Wykres 88. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach stacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży ogółem kobiety Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 101

102 Wykres 89. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach niestacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży ogółem kobiety Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W przypadku pielęgniarstwa na studiach magisterskich stacjonarnych w latach odnotowano spadek liczby studentów o 22,4% (Wykres 90). Na studiach niestacjonarnych magisterskich studiuje w omawianej uczelni zdecydowanie więcej studentów, a ich liczba w 2011 r. w porównaniu do 2009 r. zmalała o 14% (Wykres 91). Wykres 90. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach stacjonarnych magisterskich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży ogółem Serie1 kobiety Serie2 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 102

103 Wykres 91. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach niestacjonarnych magisterskich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Drugim kierunkiem medycznym wykładanym w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży jest kosmetologia. Są to studia licencjackie, a studenci mogą studiować w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym. Najwięcej studentów tego kierunku zaobserwowano w 2010 r. i to zarówno w systemie stacjonarnym i niestacjonarnym. W 2011 r. liczba studentów stacjonarnych wynosiła 109 i była dwukrotnie wyższa niż w systemie niestacjonarnym (Wykres 98 i Wykres 93). Wykres 92. Liczba studentów kierunku kosmetologia na studiach stacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży ogółem kobiety Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 103

104 Wykres 93. Liczba studentów kierunku kosmetologia na studiach niestacjonarnych licencjackich w Państwowej Wyższej Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Kierunek pielęgniarstwo występuje również w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży. Na studiach stacjonarnych kształcenie odbywało się w latach 2009 i 2010, natomiast w roku 2011 nie odnotowano studenta studiów licencjackiej stacjonarnych (Wykres 94). W systemie niestacjonarnym kształciło się znacznie więcej studentów, chociaż ich liczba w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 spadła o blisko połowę (Wykres 95). Wykres 94. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach stacjonarnych licencjackich w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Suwałkach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 104

105 Wykres 95. Liczba studentów kierunku pielęgniarstwo na studiach niestacjonarnych licencjackich w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Suwałkach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku kształci na kierunku medycznym jakim jest zdrowie publiczne. W systemie stacjonarnym odnotowano studentów tylko w 2009 r., a ich liczba wynosiła 29, z czego 22 osoby to kobiety. W systemie niestacjonarnym kształcenie odbywało się w całym badanym okresie, a liczba studentów przekraczała 100 osób. W roku 2011 w porównaniu do roku 2009 liczba studiujących zmalała o 18%. W kolejnych latach liczba studiujących kobiet przeważała i wynosiła ponad 85% (Wykres 96). Wykres 96. Liczba studentów kierunku zdrowie publiczne na studiach niestacjonarnych licencjackich w Wyższej Szkole Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku funkcjonowała do roku 2011 pod nazwą Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku. Kształcenie w tej szkole 105

106 obejmuje szereg kierunków medycznych: fizjoterapia, kosmetologia, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne, a od roku 2011 pojawił się nowy kierunek - biotechnologia. Studia na tych kierunkach są studiami licencjackimi. Od 2010 r. Uczelnia rozpoczęła kształcenie na II stopniu na kierunku kosmetologia. W systemie stacjonarnym wykładane są dwa kierunki: fizjoterapia i kosmetologia. Liczba studentów na kierunku fizjoterapia zmniejszała się w badanym okresie i w roku 2011 zanotowano 104 studentów, z czego 77% stanowiły kobiety. Na, kierunku kosmetologia również obserwujemy zmniejszającą się liczbę studentów, bowiem w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 ich liczba zmalała o 40%. W przypadku tego kierunku 100% studentów stanowiły kobiety (Wykres 97). Wykres 97. Liczba studentów kierunków medycznych na studiach stacjonarnych licencjackich w Wyższej Szkole Medycznej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wykres 98. Liczba studentów kierunków medycznych na studiach niestacjonarnych licencjackich w Wyższej Szkole Medycznej w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 106

107 W systemie niestacjonarnym prowadzone są studia licencjackie na czterech kierunkach: fizjoterapia, kosmetologia, pielęgniarstwo oraz ratownictwo medyczne. W badanym okresie obserwujemy spadek liczby studentów na trzech kierunkach, sytuacja ta nie dotyczy kierunku pielęgniarstwo (Wykres 98). Oprócz opisanych uczelni kształcących na kierunkach medycznych w województwie podlaskim należy wskazać jeszcze Wyższą Szkołę Menedżerską, która od 2010 r. prowadzi kształcenie na kierunku techniki dentystyczne. Studia I stopnia odbywają się w systemie niestacjonarnym, a liczba studiujących wynosiła w roku osób, w roku osób. Łączna liczba studentów kierunków medycznych na uczelniach województwa podlaskiego w badanym okresie zmieniała się w zależności od kierunku. Spadek liczby studiujących odnotowano w przypadku kierunków: analityka medyczna, fizjoterapia, kierunek lekarsko-dentystyczny, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne i zdrowie publiczne. Wzrost liczby studentów obserwujemy w przypadku takich kierunków jak: elektroradiologia, kosmetologia, logopedia z audiofonologią, położnictwo i techniki dentystyczne. Pozostałe kierunki utrzymują liczbę studentów na podobnym poziomie (Wykres 99). Wykres 99. Liczba studentów kierunków medycznych w uczelniach województwa podlaskiego w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Analizując liczbę absolwentów kierunków medycznych dokonano szczegółowej analizy liczby absolwentów na poszczególnych uczelniach kształcących na kierunkach medycznych. W przypadku Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku obserwujemy w latach wzrost liczby absolwentów kierunków: farmacja, fizjoterapia, położnictwo, zdrowie publiczne, kierunek lekarski i kierunek lekarsko-dentystyczny. W przypadku takich kierun- 107

108 ków jak analityka medyczna, dietetyka, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne mamy do czynienia ze spadkiem liczby absolwentów (Wykres 100). Wykres 100. Liczba absolwentów kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. W przypadku kolejnej uczelni publicznej, czyli Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Suwałkach, która kształci na kierunku pielęgniarstwo, obserwujemy wzrost liczby absolwentów w badanym okresie. W 2011 r. w porównaniu do 2009 r. liczba absolwentów wzrosła o blisko 42%. Udział kobiet wśród absolwentów znacznie przekracza 90% (Wykres 101). Wykres 101. Liczba absolwentów kierunku pielęgniarstwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Suwałkach w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 108

109 Liczba absolwentów kierunku pielęgniarstwo w Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży w badanym okresie wzrosła ponad trzykrotnie (Wykres 109). W roku 2011 pojawili się na tej uczelni pierwsi absolwenci kierunku kosmetologia, a ich łączna liczba wyniosła 44 osoby. Wykres 102. Liczba absolwentów kierunku pielęgniarstwo Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Kierunek pielęgniarstwo występuje również w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży. Tam liczba absolwentów w latach rosła, a w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 wzrost ten był ponad trzykrotny. Wykres 103. Liczba absolwentów kierunku pielęgniarstwo w Wyższej Szkole Agrobiznesu w Łomży w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 109

110 W Wyższej Szkole Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku odbywa się kształcenie na kierunku zdrowie publiczne. Liczba absolwentów tego kierunku w roku 2011 w porównaniu do roku 2009 zwiększyła się o 62%, zaś udział kobiet wśród absolwentów wynosił ok. 80% (Wykres 104). Wykres 104. Liczba absolwentów kierunku zdrowie publiczne w Wyższej Szkole Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku posiada absolwentów z różnych kierunków medycznych. Najwięcej z nich kończy kosmetologię i należy zaobserwować, że wzrost ten jest znaczny w 2011 r. w porównaniu do roku Wzrost absolwentów obserwujemy również na pozostałych kierunkach, czyli fizjoterapii, pielęgniarstwie i ratownictwie medycznym (Wykres 105). Wykres 105. Liczba absolwentów kierunków medycznych Wyższej Szkoły Medycznej w Białymstoku w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 110

111 Podsumowując zmiany liczby absolwentów kierunków medycznych wszystkich uczelni zlokalizowanych w województwie podlaskim należy zauważyć, że zdecydowanie najwięcej absolwentów kończy kierunek pielęgniarstwo. Ogólnie liczba absolwentów większości kierunków medycznych wykazuje tendencję wzrostową (Wykres 106). Wykres 106. Łączna liczba absolwentów kierunków medycznych uczelni województwa podlaskiego w latach Analityka medyczna Dietetyka Elektroradiologia Farmacja Fizjoterapia Kierunek lekarski Kierunek lekarsko-dentystyczny Kosmetologia Pielęgniarstwo Położnictwo Ratownictwo medyczne Zdrowie publiczne Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. 111

112 5. GŁÓWNE DETERMINANTY WYBORU POZIOMU I KIERUNKU KSZTAŁCENIA 5.1. KIERUNKI TURYSTYCZNE Na wybór studiów turystycznych, w opinii ankietowanych, największy wpływ miały takie czynniki jak renoma uczelni i kierunku, oraz szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki (Wykres 107). W mniejszym stopniu decyzja ta zdeterminowana była opinią znajomych, rodziny czy modą na kierunek. Zdecydowanie najsłabszy wpływ na jej podjęcie miały opinie i analizy specjalistów rynku pracy (w tym doradców zawodowych, WUP itp.) oraz kampania informacyjna uczelni. Wśród innych czynników, mających znaczący wpływ na wybór kierunku studiów respondenci wskazali m. in. hobby, zainteresowania i pasję (Tabela 17). Dla niewielkiej części respondentów wybór ten był kwestią przypadku. Wykres 107. Czynniki decydujące o wyborze kierunku kształcenia w opinii absolwentów kierunków turystycznych 4. Czynniki, które zadecydowały o wyborze kierunku studiów Renoma uczelni / kierunku studiów Szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki 36% 35% Inne 28% Opinia znajomych, rodziny 24% Moda na kierunek 19% Kampania informacyjna uczelni 9% Opinie i analizy specjalistów rynku pracy (doradców zawodowych, WUP itp.) 6% Źródło: opracowanie własne (n=78, wielokrotny wybór). 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Tabela 17. Inne czynniki decydujące o wyborze kierunku kształcenia w opinii absolwentów kierunków turystycznych Czynnik Udział we wskazaniach Zainteresowania 58% Hobby i pasja, zamiłowanie do turystyki 18% Przypadek 9% Bliskość uczelni od miejsca zamieszkania 5% Kontynuacja nauki o podobnym profilu (po tech. hotelarskim) 5% Nie dostanie się na inny kierunek 5% Źródło: opracowanie własne (n=22). 112

113 Ponad połowa badanych absolwentów zdecydowała się na kontynuację kształcenia (Wykres 108). Około połowa osób kontynuujących kształcenie studiowała na studiach drugiego stopnia. Znacząca część absolwentów kontynuujących naukę (34%) zdecydowała się na podjęcie studiów podyplomowych 10. (Wykres Kontynuacja 109). nauki Wykres 108. Skłonność do kontynuacji nauki przez absolwentów kierunków turystycznych 46% Tak Nie 54% Źródło: opracowanie własne (n=78). Wykres 109. Forma, w jakiej absolwenci kierunków turystycznych kontynuują naukę 7% 12. Kontynuacja nauki - forma 34% Studia podyplomowe Inne Kursy / szkolenia specjalistyczne 59% Źródło: opracowanie własne (n=42). Wykres 110. Skłonność absolwentów kierunków turystycznych do kontynuacji nauki 11. Kontynuacja nauki - kierunek w tym samym kierunku 32% kontunuacja w tym samym kierunku inny kierunek 68% Źródło: opracowanie własne (n=42). 113

114 Podejmując decyzję o kontynuacji kształcenia blisko 3 na 4 absolwentów kierunków turystycznych wybierało studia lub inne formy kształcenia w innym kierunku (Wykres 110). Fakt ten podyktowany jest szeregiem różnych czynników. Wśród nich podstawowym wydaje się być szersze spojrzenie na charakterystykę i chłonność rynku pracy przez studentów kończących studia, niż osoby je rozpoczynające. Tabela 18. Kierunki kształcenia podejmowane przez absolwentów studiów turystycznych (inne od pierwotnego) Kierunek kształcenia Źródło: opracowanie własne (n=26). Udział we wskazaniach Zarządzanie 31% Administracja 12% Ekonomiczny 8% Finanse 8% Finanse i rachunkowość 8% Bezpieczeństwo wewnętrzne 4% Geografia 4% Humanistyczny 4% Język niemiecki 4% Marketing i zarządzanie 4% Polityka 4% Polityka społeczna 4% Reklama 4% Zarządzanie przedsiębiorstwem 4% Wśród kierunków stanowiących uzupełnienie podstawowego wykształcenia o profilu turystycznym najczęściej wskazywanymi były: zarządzanie, ekonomia i finanse oraz administracja (Tabela 18). Jako główne motywy kontynuacji kształcenia na kierunku turystycznym respondenci wskazywali trzy główne przyczyny: chęć uzyskania tytułu magistra, zgodność kierunku z zainteresowaniem pracą w zawodach związanych z turystyką oraz czynniki natury formalnej. Respondenci wskazali również inne przyczyny takie jak: przypadek czy brak możliwości studiowania na innym kierunku. Natomiast zmiana dotychczasowego kierunku kształcenia podyktowana była, jak wskazali respondenci, trzema głównymi czynnikami: wyborem kierunku zgodnego z zainteresowaniem oraz pasją, chęcią poszerzenia wiedzy i umiejętności, zwiększeniem szansy na zatrudnienie/znalezienie nowej pracy. W kategorii innych czynników wskazano np. chęć spróbowania czegoś innego, dochodowość kierunku czy wyjazd z kraju. Zdecydowana większość absolwentów kierunków turystycznych podczas studiów uczestniczyła w bezpłatnych praktykach zawodowych lub stażach. Ponad 1/3 zdecydowała się 114

115 również na dodatkowe kursy lub szkolenia specjalistyczne. Ok. 1/6 absolwentów podejmowała działania związane ze studencką aktywnością społeczną lub naukową lub wyjazdami zagranicznymi (Wykres 111). Absolwenci sporadycznie podejmowali także inne działania, głównie była to aktywność podczas targów turystycznych. Wykres 111. Dodatkowe działania podejmowane przez studentów kierunków turystycznych podczas studiów 7. Dodatkowe działania podejmowane w toku studiów Bezpłatne praktyki zawodowe lub staże 71% Kursy specjalistyczne lub zawodowe 38% Kursy językowe 26% Członkostwo w organizacjach studenckich Uczestnictwo w kołach naukowych Wyjazdy zagraniczne (wymiana studencka itp.) 15% 15% 14% Inne Płatne praktyki zawodowe lub staże Współpraca z Biurem Karier Uczestnictwo w poradnictwie zawodowym 6% 6% 4% 3% Źródło: opracowanie własne (n=78, wielokrotny wybór). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Mniej niż 40% absolwentów kierunków turystycznych uczestniczących w badaniu zadeklarowała uczestnictwo w różnych formach kształcenia ustawicznego (Wykres 112). Wśród najczęściej wybieranych form tego kształcenia znalazły się kursy i szkolenia kwalifikacyjne lub specjalistyczne oraz kontynuacja studiów (Tabela 19). Wykres 112. Skłonność absolwentów kierunków turystycznych do podejmowania kształcenia ustawicznego 37% Tak Nie 63% Źródło: opracowanie własne (n=78). 115

116 Jako główne przyczyny niepodejmowania kształcenia ustawicznego ankietowani podawali: brak czasu 38% wskazań, brak wiedzy o istocie kształcenia ustawicznego 19% wskazań, brak potrzeby kształcenia 12% oraz brak informacji o formach kształcenia 10% wskazań. Tabela 19. Formy kształcenia ustawicznego, w jakich uczestniczyli absolwenci kierunków turystycznych Forma Udział kursy i szkolenia specjalistyczne 52% kontynuacja studiów 21% czytelnictwo, Internet 10% nauka języków obcych 7% podróże, książki, artykuły 3% uczęszczanie do szkoły policealnej 3% kursy współfinansowane przez UE (dotyczące turystyki) 3% Źródło: opracowanie własne (n=29). Badania jakościowe pozwoliły na wyodrębnienie dwóch podstawowych grup czynników determinujących wybór kształcenia na kierunkach turystycznych, jakimi są: czynniki wewnętrzne, czynniki zewnętrzne. Wyodrębnienia czynników dokonano w oparciu o opinie wyrażone przez przedsiębiorców, przedstawicieli władz podlaskich uczelni oraz ekspertów ds. rynku pracy. Za najbardziej istotne czynniki wewnętrzne uznano: dostępność kształcenia na kierunkach turystycznych, zainteresowania, możliwość podjęcia własnej działalności gospodarczej po ukończeniu studiów, renoma uczelni. Jako najważniejsze determinanty zewnętrzne wskazano: rozwój hotelarstwa i alternatywnych form turystyki, specyfikę Podlasia, jako regionu atrakcyjnego turystycznie, rozwój usług turystycznych, także w skali globalnej, rozwój infrastruktury turystycznej. Zwrócono uwagę, iż kierunki turystyczne nie są postrzegane jako prestiżowe. W świadomości społecznej funkcjonują raczej jako mało konkretne, niesprzyjające pozyskiwaniu twardych umiejętności i kompetencji. Zdaniem uczestników badania, są to główne przyczyny, dla których turystyka i rekreacja są mało popularne, a przez to łatwo dostępne. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest niejednokrotnie przypadkowość decyzji młodych ludzi odnośnie podejmowanych studiów wyższych. Uczestnicy badań jakościowych zwrócili uwagę, iż studia turystyczne są specyficzne i interdyscyplinarne, przez co mogą sprzyjać rozwojowi zainteresowań związanych z regionem, ruchem turystycznym czy ekologią. Zwrócono uwagę, iż często osoby decydujące się na studiowanie kierunków turystycznych, robią to z myślą o założeniu w przyszłości działalności gospodarczej związanej ze świadczeniem usług turystycznych. 116

117 Wybór turystyki jako kierunku studiów przez młodych ludzi z regionu podlaskiego może być podyktowany renomą Politechniki Białostockiej, która jako jedna z nielicznych uczelni kształci na kierunkach turystycznych. W opinii uczestników badań jakościowych o wyborze kształcenia na kierunkach turystycznych mogą decydować także czynniki zewnętrzne. Zwrócono uwagę, iż następuje dynamiczny rozwój turystyki jako sfery gospodarki, ale także jako formy aktywności społecznej. Zmienia się struktura demograficzna ludności, oraz struktura potrzeb. Efektywne, a także aktywne zarządzanie czasem wolnym, staje się nie tylko świadomym wyborem, ale ważną decyzją nabywczą. Nie bez znaczenia pozostaje także rozwój infrastruktury turystycznej, a także drogowej i technicznej, sprzyjającej powstawaniu nowych firm turystycznych, w tym hoteli, pensjonatów czy punktów gastronomicznych. Z drugiej strony jednak poziom rozwoju infrastrukturalnego na Podlasiu jest wolniejszy niż w innych regionach kraju i Europy. Ważnym czynnikiem determinującym wybór kształcenia na kierunkach turystycznych jest specyfika regionu podlaskiego postrzeganego jako obszar bogaty przyrodniczo i zróżnicowany kulturowo, co także w zasadniczy sposób wpływa na poziom atrakcyjności turystycznej KIERUNKI INFORMATYCZNE Na wybór studiów informatycznych, w opinii ankietowanych, największy wpływ miały szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki (Wykres 113). Pozostałe czynniki, w tym renoma uczelni lub kierunku studiów, opinia znajomych, rodziny czy modą na kierunek uzyskały kilkukrotnie mniejszą ilość wskazań. Wykres 113. Czynniki decydujące o wyborze kierunku kształcenia w opinii absolwentów kierunków informatycznych Szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki 65% Renoma uczelni / kierunku studiów 25% Opinia znajomych, rodziny 23% Inne 21% Moda na kierunek Opinie i analizy specjalistów rynku pracy (doradców zawodowych, WUP itp.) Kampania informacyjna uczelni 12% 10% 10% Źródło: opracowanie własne (n=132, wielokrotny wybór). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Zdecydowanie najsłabszy wpływ na jej podjęcie miały opinie i analizy specjalistów rynku pracy (w tym doradców zawodowych, WUP itp.) oraz kampania informacyjna uczelni. Wśród innych czynników, mających znaczący wpływ na wybór kierunku studiów respondenci wska- 117

118 zali m. in. hobby, zainteresowania i pasję oraz porównanie oferty edukacyjnej różnych uczelni. Dla niewielkiej części respondentów wybór ten był kwestią przypadku. Mniej niż połowa badanych absolwentów zdecydowała się na kontynuację kształcenia (Wykres 114). Około połowa osób kontynuujących kształcenie studiowała na studiach drugiego stopnia. Znacząca część absolwentów kontynuujących naukę (31%) zdecydowała się na podjęcie studiów podyplomowych (Wykres 115). Wykres 114. Skłonność do kontynuacji nauki przez absolwentów kierunków informatycznych 42% Tak Nie 58% Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 115. Forma, w jakiej absolwenci kierunków informatycznych kontynuują naukę 14% 6% 3% 31% Studia doktoranckie Studia podyplomowe Inne Kursy / szkolenia specjalistyczne Samokształcenie 46% Źródło: opracowanie własne (n=55). Podejmując decyzję o kontynuacji kształcenia ok. 3 na 4 absolwentów kierunków informatycznych wybierało studia lub inne formy kształcenia w tym samym kierunku (Wykres 116). Fakt ten uzasadnia stwierdzenie, iż decyzja o wyborze tego kierunku studiów jest przez kandydatów przemyślana i rzadko jest kwestią przypadku. 118

119 Wykres 116. Skłonność absolwentów kierunków informatycznych do kontynuacji nauki w tym samym kierunku 23% kontunuacja w tym samym kierunku inny kierunek 77% Źródło: opracowanie własne (n=55). Tabela 20. Kierunki kształcenia podejmowane przez absolwentów studiów informatycznych (inne od pierwotnego) Źródło: opracowanie własne. Kierunek kształcenia Udział Ekonomia 29% Zarządzanie 43% Automatyka 14% Administracja publiczna 14% Wśród kierunków stanowiących uzupełnienie podstawowego wykształcenia o profilu informatycznym najczęściej wskazywanymi były zarządzanie i ekonomia (Tabela 20). Natomiast jako główne motywy kontynuacji kształcenia w kierunku informatycznym respondenci wskazywali przyczyny w trzech kategoriach: chęć zdobycia tytułu magistra oraz certyfikatów związanych z kierunkiem, zwiększenie swoich szans na rynku pracy, a także chęć rozwoju osobistego poprzez poszerzenie swojej wiedzy i kwalifikacji. Zmiana dotychczasowego kierunku kształcenia podyktowana była najczęściej dwoma przyczynami: chęcią poszerzenia wiedzy i kwalifikacji atrakcyjnych z punktu widzenia rynku pracy oraz zgodnością kierunku kształcenia z zainteresowaniami. Mniej niż połowa absolwentów kierunków informatycznych podczas studiów uczestniczyła w bezpłatnych, a kolejne 3% - w płatnych praktykach zawodowych lub stażach. Blisko 1/3 zdecydowała się również na uczestnictwo w pracach kół naukowych. Ok. 14% absolwentów podejmowała działania związane ze studencką aktywnością społeczną, uczestnictwem w kursach specjalistycznych lub zawodowych bądź współpracą z Biurem Karier. Stosunkowo mało popularne wśród studentów kierunków informatycznych były natomiast wyjazdy zagraniczne (Wykres 117). Absolwenci sporadycznie podejmowali także inne działania, takie jak np. praca zawodowa. 119

120 Wykres 117. Dodatkowe działania podejmowane przez studentów kierunków informatycznych podczas studiów Bezpłatne praktyki zawodowe lub staże 46% Uczestnictwo w kołach naukowych 32% Płatne praktyki zawodowe lub staże 23% Kursy specjalistyczne lub zawodowe Współpraca z Biurem Karier Kursy językowe Członkostwo w organizacjach studenckich Inne Uczestnictwo w poradnictwie zawodowym 18% 18% 15% 14% 11% 11% Wyjazdy zagraniczne (wymiana studencka itp.) 7% Źródło: opracowanie własne (n=132, wielokrotny wybór). 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Blisko 42% absolwentów kierunków informatycznych uczestniczących w badaniu zadeklarowała uczestnictwo w różnych formach kształcenia ustawicznego (Wykres 118). Wśród najczęściej wybieranych form tego kształcenia znalazły się kursy i szkolenia kwalifikacyjne lub specjalistyczne oraz e-learning i szkolenia on-line (Tabela 21), co jest konsekwencją specyfiki zawodu wykonywanego przez respondentów. Jako główne przyczyny niepodejmowania kształcenia ustawicznego ankietowani podawali: brak czasu - 23% wskazań, brak wiedzy o istocie kształcenia ustawicznego - 18% wskazań, samokształcenie 10% oraz brak potrzeby kształcenia 10% wskazań. Wykres 118. Skłonność absolwentów kierunków informatycznych do podejmowania kształcenia ustawicznego 42% 58% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=132). 120

121 Tabela 21. Formy kształcenia ustawicznego, w jakich uczestniczyli absolwenci kierunków informatycznych Forma Udział Kursy i szkolenia kwalifikacyjne lub specjalistyczne 54% E-learning, kursy on-line 17% Kontynuacja lub nowy kierunek studiów 9% Samokształcenie, kursy językowe 6% Czytanie czasopism edukacyjnych, uczestniczenie w seminariach 3% Książki, artykuły, blogi, dokumentacje 3% Egzaminy kształcące 3% Internet 3% Konferencje, uczestnictwo w seminariach 3% Źródło: opracowanie własne (n=55). Opinie wyrażone przez uczestników badań jakościowych (przedsiębiorców, specjalistów ds. rynku pracy, przedstawicieli podlaskich uczelni) potwierdzają wysoki poziom przydatności kwalifikacji i kompetencji absolwentów kierunków informatycznych z punktu widzenia potrzeb podlaskiego rynku pracy. Wskazano, iż jest wiele czynników determinujących wybór kształcenia na kierunkach informatycznych, a jako najbardziej istotne należy wskazać: aktualne potrzeby rynku pracy; sprecyzowany i konkretny zakres umiejętności zawodowych i kompetencji; prestiż; szerokie perspektywy rozwoju technologii informatycznych; rozwój zainteresowań; szeroką perspektywę zatrudnienia w przedsiębiorstwach i instytucjach; możliwość rozwoju zawodowego i awansu; w perspektywie możliwość osiągania wysokich zarobków; dostępność kształcenia na kierunkach informatycznych. W wywiadach pogłębionych oraz w trakcie badania FGI podkreślano, iż ukończenie studiów informatycznych daje duże szanse na rynku pracy. Przewagą jest tutaj powszechność informatyzacji we współczesnym życiu gospodarczym i społecznym. Pomimo tego, iż wykształcenie ma charakter specjalistyczny, to uzyskane w trakcie studiów kompetencje i umiejętności są pożądane nie tylko przez profesjonalne firmy informatyczne, ale także przez przemysł, usługi, handel, administrację i szkolnictwo. Informatyka jest nadal kierunkiem prestiżowym. W świadomości społecznej studia informatyczne funkcjonują jako trudne, wymagające szerokiej wiedzy i umiejętności. Zawód informatyka nadal budzi szacunek i uznanie. Wybór kierunków informatycznych determinowany jest także możliwością pozyskania konkretnej profesji, a tym samym konkretnych umiejętności i kompetencji, na które występuje powszechne zapotrzebowanie. Studia informatyczne pozwalają na rozwój pasji i zainteresowań. W opinii uczestników badań jakościowych, informatyka ma nie tylko wielorakie zastosowania w praktyce gospodarczej, ale także sama w sobie jest szeroką i bogatą dziedziną wiedzy, co pozwala na rozwój różnych zainteresowań w trakcie studiów (np. programowanie, 121

122 przetwarzanie danych, infrastruktura informatyczna). Dodatkowym atutem wykształcenia informatycznego jest nie tylko jego aktualność, ale również pewna perspektywa w przyszłości - następuje bowiem permanentny rozwój technologii informatycznych. Oznacza to, iż zawód informatyka wymaga ciągłego i systematycznego poszerzania wiedzy i umiejętności. W opinii uczestników badań jakościowych, informatycy są nieliczną grupą zawodową, która może liczyć na wysokie zarobki, szczególnie w przypadku zatrudnienia w firmach specjalistycznych oraz w sektorze dużych przedsiębiorstw KIERUNKI MEDYCZNE Na wybór studiów medycznych, w opinii ankietowanych, największy wpływ miały takie czynniki jak szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki oraz renoma uczelni i kierunku studiów (Wykres 119). W mniejszym stopniu decyzja ta zdeterminowana była opinią znajomych, rodziny czy modą na kierunek. Zdecydowanie najsłabszy wpływ na jej podjęcie miały moda na kierunek oraz opinie i analizy specjalistów rynku pracy (w tym doradców zawodowych, WUP itp.). Wśród innych czynników, mających znaczący wpływ na wybór kierunku studiów respondenci wskazali m. in. zainteresowania i pasję, formę studiów (tryb studiów, nieodpłatność nauki lub jej dofinansowanie oraz w przypadku pielęgniarek obligatoryjną konieczność uzupełnienia wykształcenia (Tabela 22). Dla niewielkiej części respondentów wybór ten był kwestią przypadku. Wykres 119. Czynniki decydujące o wyborze kierunku kształcenia w opinii absolwentów kierunków medycznych Szanse na znalezienie pracy po ukończeniu nauki 40% Renoma uczelni / kierunku studiów Inne 28% 31% Opinia znajomych, rodziny 20% Kampania informacyjna uczelni 9% Moda na kierunek Opinie i analizy specjalistów rynku pracy (doradców zawodowych, WUP itp.) 5% 5% Źródło: opracowanie własne (n=401, wielokrotny wybór). 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 122

123 Tabela 22. Inne czynniki decydujące o wyborze kierunku kształcenia w opinii absolwentów kierunków medycznych Czynnik Liczba wskazań Zainteresowania 21% Chęć dalszej edukacji i podniesienia kwalifikacji 15% Przypadek 10% Bezpłatne studia 7% Chęć pracy w tym zawodzie 7% Marzenia i pasja 8% Nie dostanie się na planowany kierunek studiów 6% Powołanie 4% Zamiłowanie do wybranego zawodu 4% Ciekawa praca 3% Osobiste preferencje 3% Tryb studiów (zaoczny) 3% Częste epizody chorobowe w rodzinie, które wymagały pomocy 1% lekarza dentysty o różnej specjalności Dziecięce ideały 1% Namowa koleżanki 1% Odległość od miejsca mieszkania 1% Praca z ludźmi 1% Sytuacja w miejscu pracy 1% Ukończony profil w liceum - biol-chem z promocją zdrowia 1% Źródło: opracowanie własne (n=112). Nieco mniej niż połowa badanych absolwentów zdecydowała się na kontynuację kształcenia (Wykres 120). Około połowa osób kontynuujących kształcenie studiowała na studiach drugiego stopnia. Znacząca część absolwentów (27%) zdecydowała się na podjęcie studiów podyplomowych lub doktoranckich (6%) (Wykres 121). Wykres 120. Skłonność do kontynuacji nauki przez absolwentów kierunków medycznych 53% 47% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=401, wielokrotny wybór; inne: brak monotonii w pracy). Szczegółowe informacje dotyczące kontynuacji nauki dla absolwentów kierunków medycznych przedstawia Tabela 23. Widać tu wyraźne różnice w skłonnościach do dalszego 123

124 kształcenia, w zależności od ukończonego kierunku. Większość badanych absolwentów z kierunków: elektroradiologia, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne oraz zdrowie publiczne kontynuuje naukę. Natomiast absolwenci analityki medycznej, dietetyki, farmacji, kosmetologii, kierunku lekarsko-dentystycznego oraz położnictwa w większości przypadków nie kontynuują nauki. Tabela 23. Skłonność do kontynuacji nauki przez absolwentów kierunków medycznych Źródło: opracowanie własne (n=401). Kierunek studiów Czy absolwent (absolwentka) kontynuuje naukę? Nie Tak analityka medyczna 55% 45% dietetyka 64% 36% elektroradiologia 40% 60% farmacja 81% 19% fizjoterapia 50% 50% kosmetologia 67% 33% lekarski 50% 50% lekarsko-dentystyczny 56% 44% pielęgniarstwo 47% 53% położnictwo 60% 40% ratownictwo medyczne 43% 57% zdrowie publiczne 45% 55% Ogółem: 53% 47% Wykres 121. Forma, w jakiej absolwenci kierunków medycznych kontynuują naukę 24% 1% 6% 27% Studia doktoranckie Studia podyplomowe Inne Kursy / szkolenia specjalistyczne Samokształcenie 42% Źródło: opracowanie własne (n=188). Wybór studiów doktoranckich jako formy kontynuacji nauki dotyczy w szczególności absolwentów kierunków lekarskich Uniwersytetu Medycznego. Wybór ten stanowi alterna- 124

125 tywny wobec specjalizacji (dla części absolwentów jedyny) sposób zdobycia zatrudnienia. Około ¼ absolwentów zdecydowała się także na udział w kursach lub szkoleniach specjalistycznych. Kursy i szkolenia specjalistyczne są najpopularniejszą formą kontynuacji nauki wśród absolwentów farmacji, fizjoterapii, kierunku lekarskiego oraz lekarsko-dentystycznego. Natomiast studia podyplomowe wybierają najczęściej absolwenci pielęgniarstwa, położnictwa oraz zdrowia publicznego. Na studia doktoranckie z badanej grupy absolwentów zdecydowało się 21% absolwentów analityki medycznej, 11% absolwentów dietetyki, 25% absolwentów fizjoterapii, 8% absolwentów kierunku lekarsko-dentystycznego, a także 33% absolwentów zdrowia publicznego. Samokształcenie jest formą wskazywana jedyni przez absolwentów kierunku lekarskiego (Tabela 24). Tabela 24. Forma, w jakiej absolwenci kierunków medycznych kontynuują naukę Kierunek studiów Kursy / szkolenia specjalistyczne Samokształcenie Forma kontynuacji nauki Studia doktoranckie Studia podyplomowe analityka medyczna 29% 0% 21% 21% 29% dietetyka 0% 0% 11% 0% 89% elektroradiologia 0% 0% 0% 0% 100% farmacja 60% 0% 0% 40% 0% fizjoterapia 75% 0% 25% 0% 0% kosmetologia 0% 0% 0% 9% 91% lekarski 69% 15% 0% 8% 8% lekarsko-dentystyczny 75% 0% 8% 0% 17% pielęgniarstwo 15% 0% 0% 39% 47% położnictwo 0% 0% 0% 75% 25% ratownictwo medyczne 0% 0% 0% 0% 100% zdrowie publiczne 0% 0% 33% 58% 8% Ogółem: 24% 1% 6% 27% 42% Źródło: opracowanie własne (n=188). Inne Podejmując decyzję o kontynuacji kształcenia blisko 9 na 10 absolwentów kierunków medycznych wybierało studia lub inne formy kształcenia w tym samym kierunku (Wykres 122). Fakt ten podyktowany jest szeregiem różnych czynników. Wśród nich podstawowym wydaje się być charakterystyka wykonywanego zawodu wymuszająca wieloetapowe kształcenie uzupełniające, ale też niska elastyczność absolwentów badanych kierunków w obszarze dostosowania się do uwarunkowań rynku pracy. 125

126 Wykres 122. Skłonność absolwentów kierunków medycznych do kontynuacji nauki w tym samym kierunku 10% kontunuacja w tym samym kierunku inny kierunek Źródło: opracowanie własne (n=188). Analizując szczegółowo skłonność absolwentów kierunków medycznych do kontynuacji nauki w tym samym kierunku zauważamy, że wszyscy badani absolwenci kierunków: dietetyka, elektroradiologia, fizjoterapia, lekarski, położnictwo kontynuują naukę w tym samym kierunku. Natomiast dość często (36%) absolwenci kierunku kosmetologia kontynuują naukę w innym kierunku. Po ¼ absolwentów z kierunków ratownictwo medyczne i zdrowie publiczne, którzy kontynuują naukę, wybiera inny kierunek do dalszego kształcenia. Podobnie charakteryzuje się co piąty absolwent farmacji kontynuujący naukę w innym kierunku (Tabela 25). Tabela 25. Skłonność absolwentów kierunków medycznych do kontynuacji nauki w tym samym kierunku Kierunek, w jakim absolwenci kontynuują Kierunek studiów naukę medyczny inny analityka medyczna 86% 14% dietetyka 100% 0% elektroradiologia 100% 0% farmacja 80% 20% fizjoterapia 100% 0% kosmetologia 64% 36% lekarski 100% 0% lekarsko-dentystyczny 92% 8% pielęgniarstwo 94% 6% położnictwo 100% 0% ratownictwo medyczne 75% 25% zdrowie publiczne 75% 25% Ogółem: 90% 10% Źródło: opracowanie własne (n=188). 90% 126

127 Wśród kierunków stanowiących uzupełnienie podstawowego wykształcenia o profilu medycznym najczęściej wskazywanymi były kierunki takie jak: administracja, filologia angielska, kosmetologia, polityka społeczna, praca socjalna, zarządzanie w placówce zdrowia. Jako główne motywy kontynuacji kształcenia w kierunku medycznym respondenci wskazywali podstawowe przyczyny takie jak: chęć zdobycia wiedzy, umiejętności i kwalifikacji atrakcyjnych z punktu widzenia rynku pracy, chęć uzyskania wyższego wykształcenia (tytułu magistra, specjalizacji), zgodność kierunku z zainteresowaniami i pasją, zaspokojenie swoich ambicji (satysfakcja, prestiż) oraz inne motywy, takie jak: konieczność stałego dokształcania, a także lepsze warunki finansowe. Zmiana dotychczasowego kierunku kształcenia podyktowana była najczęściej dwoma kategoriami przyczyn: brakiem perspektyw zawodowych po pierwotnym kierunku kształcenia lub też chęcią uzyskania awansu w obecnej pracy. W mniejszym stopniu jako inne odrębne czynniki wskazano np. poszerzenie umiejętności, potraktowanie nowego kierunku jako hobby czy też uzyskanie nowych możliwości. Zdecydowana większość absolwentów kierunków medycznych podczas studiów uczestniczyła w bezpłatnych praktykach zawodowych lub stażach. Ponad 1/5 zdecydowała się również na dodatkowe kursy lub szkolenia specjalistyczne oraz udział w kołach naukowych. Około 1/6 absolwentów podejmowała działania związane ze studencką aktywnością społeczną (Wykres 123). Absolwenci kierunków medycznych w trakcie studiów sporadycznie podejmowali działania takie jak np. praca zawodowa, uczestnictwo w konferencjach naukowych lub też wolontariat (Tabela 26). Wykres 123. Dodatkowe działania podejmowane przez studentów kierunków medycznych podczas studiów Bezpłatne praktyki zawodowe lub staże 68% Kursy specjalistyczne lub zawodowe Uczestnictwo w kołach naukowych Członkostwo w organizacjach studenckich 17% 22% 22% Kursy językowe Inne Płatne praktyki zawodowe lub staże Współpraca z Biurem Karier Uczestnictwo w poradnictwie zawodowym Wyjazdy zagraniczne (wymiana studencka itp.) 11% 9% 8% 7% 5% 2% Źródło: opracowanie własne (n=401, wielokrotny wybór). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 127

128 Tabela 26. Inne działania podejmowane przez studentów kierunków medycznych podczas studiów Źródło: opracowanie własne (n=36). Rodzaj działania Udział we wskazaniach Praca zawodowa. 14% Uczestnictwo w konferencjach naukowych. 8% Wolontariat 6% Udział w imprezach organizowanych przez 6% uczelnię, np. promujących uczelnię. Moduł dydaktyczny. 3% Napisanie pracy naukowej. 3% Publikacje do czasopism medycznych. 3% Specjalizacja kardiologiczna. 3% Nieokreślone. 54% Ponad połowa absolwentów kierunków medycznych uczestniczących w badaniu zadeklarowała uczestnictwo w różnych formach kształcenia ustawicznego (Wykres 124). Wśród najczęściej wybieranych form tego kształcenia znalazły się kursy i szkolenia kwalifikacyjne lub specjalistyczne oraz kontynuacja studiów (bądź podjęcie nowych, w innym kierunku, zob. Tabela 27). Wykres 124. Skłonność absolwentów kierunków medycznych do podejmowania kształcenia ustawicznego 48% 52% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=401). Ankietowani respondenci jako główne przyczyny niepodejmowania kształcenia ustawicznego podawali: brak wiedzy o istocie kształcenia ustawicznego - 27% wskazań, brak czasu - 21% wskazań, brak potrzeby kształcenia 16%, przyczyny finansowe, w tym związane z kosztami dojazdu 7% oraz brak możliwości i przyczyny osobiste po 5% wskazań. 128

129 Tabela 27. Formy kształcenia ustawicznego, w jakich uczestniczyli absolwenci kierunków medycznych Forma Suma kursy i szkolenia kwalifikacyjne lub specjalistyczne 56,4% kontynuacja studiów lub podjęcie nowego kierunku 16,8% specjalizacja 8,4% wykłady, sympozja, konferencje, seminaria 6,5% oglądanie audycji edukacyjnych, czasopisma, Internet, specjalistyczne książki 4,5% kształcenia ciągłe dla magistrów farmacji 3,7% samokształcenie 1,9% internetowe spotkania przedstawicielskie 0,9% udział w posiedzeniach towarzystw naukowych 0,9% Razem 100,0% Źródło: opracowanie własne (n=209). Podobnie jak w przypadku kierunków turystycznych i informatycznych, jednym z celów badań jakościowych było także wyodrębnienie głównych czynników determinujących wybór kierunków medycznych. W procesie identyfikacji poszczególnych czynników zwrócono uwagę na różnorodność oferty edukacyjnej uczelni medycznych. Podkreślono, iż inne czynniki mogą decydować o podjęciu studiów na wydziale lekarskim, a jeszcze inne o kształceniu się na pozostałych kierunkach. Za najbardziej prestiżowy kierunek kształcenia nadal uznaje się wydział lekarski. Poza prestiżem, o realizacji studiów na wskazanym wydziale decydują: niezmieniające się potrzeby społeczne i cywilizacyjne w zakresie ochrony zdrowia; ambicje i zainteresowania, perspektywa zatrudnienia; uznanie społeczne (szczególnie na kierunkach lekarskich); możliwość osiągania wysokich zarobków; możliwość awansu zawodowego; Zapotrzebowanie na lekarzy, nie tylko w kategoriach potrzeb rynku pracy, ale potrzeb społecznych nie zmienia się. Z punktu widzenia młodego człowieka, wykonywanie zawodu lekarza jest równoznaczne z podjęciem pracy w przyszłości. Poza pewnością zatrudnienia młodzi ludzie liczą się z perspektywą osiągania wysokich zarobków. Należy podkreślić, iż studiowanie medycyny nadal cieszy się uznaniem społecznym, co nie jest bez znaczenia w przypadku podejmowania studiów na kierunku lekarskim. W przypadku pozalekarskich kierunków medycznych, o podjęciu studiów mogą decydować inne czynniki. Chęć pozyskiwania kwalifikacji w celu podjęcia pracy w zawodach typowo medycznych, tj.: pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, analityk medyczny, radiolog, wynikać może z następujących przesłanek: pewność zatrudnienia, konieczność podnoszenia swoich umiejętności, wymogi pracodawców oraz wymogi administracyjne; wzrost świadomości społecznej ukierunkowanej na rozwój postaw prozdrowotnych, 129

130 upowszechnienie kształcenia na kierunkach medycznych, rozwój pozapublicznych placówek ochrony zdrowia. Praca w ochronie zdrowia, z punktu widzenia osób podejmujących studia, wydaje się być pewną. Obecnie pewność zatrudnienia jest ważniejsza od poziomu osiąganych dochodów. Nie chodzi tu tylko o realizację kariery zawodowej w regionalnych placówkach ochrony zdrowia. Alternatywą wciąż pozostaje praca za granicą. Ważnym czynnikiem jest rozwój prywatnego sektora ochrony zdrowia w kraju, który także generuje zapotrzebowanie na nowe miejsca pracy. Nie bez znaczenia pozostaje również wzrost świadomości społecznej ukierunkowanej na rozwój postaw prozdrowotnych. Jest to także czynnik w dużym stopniu determinujący wybór kierunku kształcenia. Czynnikiem determinującym kształcenie na kierunkach medycznych pozostaje konieczność uzupełniania kwalifikacji przez pielęgniarki i położne. Kształcenie w tym zakresie, upowszechniło się kilka regionalnych uczelni wyższych, poza Uniwersytetem Medycznym, świadczy dostosowaną do potrzeb ofertę edukacyjną. W odniesieniu do kierunków okołomedycznych, takich jak: dietetyka, rehabilitacja, fizjoterapia czy kosmetologia, głównym czynnikiem decydującym o podjęciu kształcenia jest zmiana świadomości społecznej ukierunkowanej na rozwój postaw prozdrowotnych. Dbałość o zdrowie jest nie tylko efektem zmian świadomościowych, ale także rezultatem istniejących chorób cywilizacyjnych. Istotną determinantą staje się także wszechobecny kult piękna. Powstawanie nowych ośrodków sanatoryjnych, hoteli, salonów odnowy biologicznej, także na Podlasiu, postrzegane jest w kategoriach zwiększania szans zatrudnienia. Poza tym ukończenie tego typu studiów daje możliwość podjęcia własnej działalności gospodarczej. Inną istotną determinantą pozostaje kwestia upowszechnienia kształcenia na tych kierunkach. Kilka uczelni w regionie świadczy usługi edukacyjne w tym zakresie. 130

131 6. ŚCIEŻKI KARIERY ZAWODOWEJ ABSOLWENTÓW BADANYCH KIERUNKÓW 6.1. KIERUNKI TURYSTYCZNE Ponad połowę badanych absolwentów kierunków turystycznych stanowiły osoby pracujące (Wykres 125). Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków turystycznych wydaje się nie mieć silnego związku z poziomem ukończonych studiów (Tabela 28). Wśród absolwentów studiów licencjackich zatrudnienie znalazło 49% respondentów, podczas gdy wśród absolwentów studiów magisterskich wskaźnik ten wyniósł 58%. 15. Podjęcie zatrudnienia Wykres 125. Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków turystycznych 53% 47% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=78). Tabela 28. Poziom ukończonych studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków turystycznych) Poziom ukończonych studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni licencjackie (I stopnia) 51% 49% magisterskie (II stopnia) 42% 58% Razem 47% 53% Źródło: opracowanie własne (n=78). Znalezienie zatrudnienia po ukończeniu studiów zajmuje studentom kierunków turystycznych stosunkowo dużo czasu. W grupie absolwentów kończących studia w roku 2011 większość (56%) stanowiły osoby niepracujące (Tabela 29). Sytuacja ta wyglądała odmiennie wśród studentów kończących studia w latach 2010 (58% - osoby pracujące) oraz 2009 (100% - pracujący). 131

132 Tabela 29. Rok ukończenia studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków turystycznych) Źródło: opracowanie własne (n=78). Rok ukończenia studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni % 100% % 64% % 44% Razem 47% 53% Wśród czynników potencjalnie wpływających na znalezienie zatrudnienia przez absolwentów kierunków turystycznych wskazać można wyniki osiągane w toku studiów (wyższe prawdopodobieństwo znalezienia zatrudnienia przez osoby o wyższych wynikach w nauce, Tabela 30) oraz uczestnictwo w bezpłatnych praktykach zawodowych lub stażach (Tabela 31). Blisko 60% zatrudnionych uczestniczyło w tego rodzaju praktykach (stażach), podczas gdy ponad 60% absolwentów, którzy nie podjęli zatrudnienia nie zdecydowała się na taką aktywność. Tabela 30. Średnia ocen uzyskana w toku studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków turystycznych) Źródło: opracowanie własne (n=78). Średnia ocen Niezatrudnieni Zatrudnieni 3,00 3,50 33% 67% 3,51 4,00 58% 42% 4,01 4,50 46% 54% 4,51 5,00 30% 70% Razem 47% 53% Tabela 31. Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków turystycznych) Źródło: opracowanie własne (n=78). Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach Niezatrudnieni Zatrudnieni Nie 61% 40% Tak 42% 59% Razem 47% 53% Wśród czynników, które wydają się mieć niewielki wpływ na podjęcie zatrudnienia znalazło się uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych (Tabela 32). Jednocześnie widoczna jest tendencja do uczestnictwa w nich osób poszukujących pracy. Absolwenci kierunków turystycznych mają podobne szanse na znalezienie zatrudnienia niezależnie od płci (Tabela 33). 132

133 Tabela 32. Uczestnictwo w kursach zawodowych lub specjalistycznych a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków turystycznych) Uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych Niezatrudnieni Nie 35% 65% Tak 67% 33% Razem 47% 53% Źródło: opracowanie własne (n=78). Zatrudnieni Tabela 33. Płeć a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków turystycznych Płeć Niezatrudnieni Zatrudnieni Kobieta 45% 55% Mężczyzna 55% 45% Suma końcowa 47% 53% Źródło: opracowanie własne (n=78). Absolwenci kierunków turystycznych znajdują zatrudnienie w różnego rodzaju przedsiębiorstwach. Zdecydowana większość respondentów pracowała w przedsiębiorstwach małych i średnich (ponad 50%, Wykres 126), zatrudniających do 49 pracowników (Wykres 127). Jednocześnie widoczna jest zdecydowana niechęć do podejmowania samozatrudnienia. Wykres 126. Miejsce zatrudnienia absolwentów kierunków turystycznych 16. Rodzaj (miejsce) zatrudnienia 12% 2% Małe przedsiębiorstwo 27% 3% Średnie przedsiębiorstwo Duże przedsiębiorstwo Własna działalność gospodarcza / praktyka zawodowa Uczelnia / edukacja 29% 27% Inne Źródło: opracowanie własne (n=41). 133

134 Wykres 127. Wielkość zakładu pracy, w którym zatrudnieni zostali absolwenci kierunków turystycznych 17. Wielkość zakładu pracy (liczba zatrudnionych) 29% 27% Do i więcej 24% 20% Źródło: opracowanie własne (n=41). Absolwenci kierunków turystycznych, którzy podjęli pracę, zatrudnieni byli w większości na umowę o pracę na czas określony (ponad 40% respondentów) lub nieokreślony (ponad ¼ respondentów, Wykres 128). W dalszej kolejności stosunek pracy regulowany był umowami zlecenia. Respondenci deklarowali także podjęcie zatrudnienia na zasadzie wolontariatu, prac interwencyjnych, umowy na okres próbny lub w szarej strefie. Wykres 128. Forma cywilnoprawna zatrudnienia absolwentów kierunków turystycznych 21. Forma zatrudnienia 2% 10% 0% 27% 20% Umowa o pracę na czas nieokreślony Umowa o pracę na czas określony Umowa zlecenie Umowa o dzieło Działalność gospodarcza Inne Inne: wolontariat, prace interwencyjne, umowa na okres próbny, szara strefa Źródło: opracowanie własne (n=41). 41% 134

135 18. Praca zgodnie z wykształceniem Wykres 129. Zgodność wykonywanej pracy z uzyskanym wykształceniem (absolwenci kierunków turystycznych) 37% Tak Nie 63% Źródło: opracowanie własne (n=41). Jedynie jeden na trzech absolwentów kierunków turystycznych podejmuje pracę zgodnie z uzyskanym wykształceniem (Wykres 129). Jako przyczyny takiego stanu rzeczy respondenci wskazywali przeważnie trzy główne: brak możliwości pracy w zawodzie zgodnie z wykształceniem, zbyt niskie wynagrodzenie w branży oraz zgodność wykonywanej pracy z obecnym kierunkiem studiów. W mniejszym stopniu wymienione zostały inne przyczyny np. praca dorywcza, wyjazd za granicę czy też brak czasu na pracę pełnoetatową z powodu podjęcia studiów magisterskich. 19. Stanowisko zatrudnionego Wykres 130. Absolwenci kierunków turystycznych wg zajmowanego stanowiska pracy 12% 12% 12% 10% Pracownik fizyczny niższego szczebla Pracownik fizyczny wyższego szczebla Pracownik umysłowy niższego szczebla 7% Pracownik umysłowy wyższego szczebla (np. kierownik, dyrektor) Samodzielny specjalista Inne 47% Źródło: opracowanie własne (n=41). Większość absolwentów kierunków turystycznych, którzy podjęli zatrudnienie, wykonuje pracę umysłową (Wykres 130). Absolwenci biorący udział w badaniu zostali poproszeni o wskazanie w kwestionariuszu ankiety zawodu, który obecnie wykonują. Nazwy wskazanych zawodów częściowo pokrywały się z nazwami występującymi w klasyfikacji zawodów określonej przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Poszczególnym zawodom i specjalnościom przyporządkowano kod sześciocyfrowy. Wśród zawodów wskazanych przez absolwentów wystąpiły między innymi: pilot wycieczek, recepcjonista w hotelu, recepcjonista oraz specjalista ds. turystyki. Pozostałe zawody wskazane przez uczestników badania ankietowego 135

136 nie były związane z branżą turystyczną oraz wykraczały poza sześciocyfrową klasyfikację zawodów. Szczegółowe zestawienie zawodów, których wykonywanie deklarowali badani respondenci przedstawia Tabela 34. Tabela 34. Absolwenci kierunków turystycznych wg wykonywanego zawodu Wykonywany zawód Asystentka kierownika warsztatu samochodowego Budowlaniec Departament operacyjny, branża assistance Doradca klienta Doradca klienta/handlowiec Ekspedientka Finansista Hotelarz Kasjer sprzedawca Kierowca Kierowca autokaru Menadżer reklamy na kierunki wschodnie Operator bazy danych Pilot wycieczek Pomoc techniczna magistra farmacji Pracownik administracji Pracownik biurowy Pracownik inwentaryzacji Pracownik sekcji bezpieczeństwa Przewodnik muzealny Recepcjonistka w hotelu Referent ds. turystyki Rezydent (przedstawiciel touroperatora za granicą) Sekretarka w przedszkolu Specjalista ds. turystyki Specjalista ds. tracingu operacyjnego Spedytor Sprzedawca Sprzedawca - dekorator Sprzedawca wymiany walut Sprzedaż, marketing, PR w hotelu Strażak Branża telekomunikacyjna Praca w turystyce Współwłaściciel gospodarstwa agroturystycznego/ Recepcjonistka Zawody podkreślone są zgodne z klasyfikacją przyjętą przez MPiPS. Źródło: opracowanie własne. 136

137 Odpowiadając na pytanie o cechy dobrej pracy absolwenci kierunków turystycznych wskazali przede wszystkim takie atrybuty jak: atrakcyjne wynagrodzenie, atmosfera w miejscu pracy, stabilność zatrudnienia oraz możliwość rozwoju zawodowego (ponad 70% wskazań, Wykres 131). 9. Cechy dobrej pracy Wykres 131. Cechy dobrej pracy w opinii absolwentów kierunków turystycznych Atrakcyjne wynagrodzenie 85% Atmosfera w miejscu pracy Stabilność zatrudnienia Możliwość rozwoju zawodowego 72% 72% 77% Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny 36% Bliskość miejsca zamieszkania Wizerunek rynkowy pracodawcy 24% 22% Inne 1% Inne: brak monotonii w pracy. Źródło: opracowanie własne (n=78, wielokrotny wybór). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Wydaje się jednak, że czynniki te mają umiarkowany wpływ na rzeczywiste decyzje o wyborze miejsca pracy. Wśród czynników, które w największym stopniu zadecydowały o wyborze obecnego pracodawcy respondenci wskazali wprawdzie takie kwestie jak atmosfera w miejscu pracy czy stabilność zatrudnienia, jednocześnie jednak osoby te jako najważniejszy czynnik wskazali niemożność znalezienia innej pracy (Wykres 132). Wśród rzadziej wskazywanych czynników znalazły się również forma zatrudnienia, możliwość rozwoju zawodowego oraz elastyczny czas pracy. Poszukując pracy absolwenci kierunków turystycznych koncentrują się na analizie ogłoszeń pracodawców oraz pomocy znajomych i rodziny (Wykres 133). Zdecydowanie mniejszą rolę w tym procesie odgrywają instytucje specjalizujące się w pośrednictwie na rynku pracy, takie jak Powiatowe Urzędy Pracy czy Biura Karier. Przyjęcie takiej strategii wydaje się przynosić spodziewane rezultaty. Ponad 3/4 zatrudnionych absolwentów znalazło pracę poprzez ogłoszenie pracodawcy lub z polecenia znajomych (Wykres 134). 137

138 Wykres 132. Czynniki decydujące o podjęciu zatrudnienia w obecnym miejscu pracy przez absolwentów kierunków turystycznych 22. Czynniki decydujące o wyborze obecnego pracodawcy Niemożność znalezienia innej pracy 46% Atmosfera w miejscu pracy 39% Stabilność zatrudnienia Bliskość miejsca zamieszkania Atrakcyjne wynagrodzenie 29% 32% 34% Wizerunek rynkowy pracodawcy 24% Możliwość rozwoju zawodowego Forma zatrudnienia Rekomendacja rodziny, znajomych 15% 15% 17% Inne Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny 5% 7% Inne: elastyczny czas pracy (2), międzynarodowe środowisko pracy Źródło: opracowanie własne (n=41, wybór wielokrotny). 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Wykres 133. Metody poszukiwania pracy przez niepracujących absolwentów kierunków turystycznych 33. Metody (sposoby) poszukiwania pracy Z ogłoszenia pracodawcy 84% przez znajomych 72% przez rodzinę 42% przez PUP 30% Inne 19% przez Biuro Karier 19% Inne: Internet (3), wysyłanie CV do pracodawców (2), WUP. Źródło: opracowanie własne (n=37, wybór wielokrotny). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 138

139 Wykres 134. Sposoby znalezienia pracy przez absolwentów kierunków turystycznych 17% 20. Sposób znalezienia pracy 5% 29% 49% Z ogłoszenia pracodawcy Z polecenia znajomych Z PUP Inne Inne: własny biznes, Internet (2), samodzielne złożenie CV (3), w trakcie bezpłatnych praktyk. Źródło: opracowanie własne (n=41). Wykres 135. Okres poszukiwania 27. Długość pracy okresu przez poszukiwania pracujących pracy absolwentów kierunków turystycznych 10% 2% 27% 61% Do 3 miesięcy Od 3 do 6 miesięcy Od 6 miesięcy do 1 roku Dłużej niż 1 rok Źródło: opracowanie własne (n=41). Większość (61%) ankietowanych absolwentów poszukiwała pracy przez okres krótszy niż 3 miesiące. W okresie tym w Powiatowych Urzędach Pracy zarejestrowała się nieco ponad połowa osób, które znalazły pracę i ok. ¼ osób obecnie poszukujących pracy. Fakt ten może mieć związek z tym, iż większość osób poszukiwała pracy jednocześnie kontynuując naukę, co przekładało się na brak konieczności rejestracji w PUP celem uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. 139

140 Wykres 136. Rejestracja w PUP w okresie poszukiwania pracy (pracujący absolwenci kierunków turystycznych) 29. Respondent zarejestrowany jako bezrobotny w okresie poszukiwania pracy 51% 49% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=41). Wykres 137. Rejestracja 32. Czy niepracujący w PUP w respondent okresie jest poszukiwania zarejestrowany pracy jako bezrobotny? (niepracujący absolwenci kierunków turystycznych) 24% Tak Nie 76% Źródło: opracowanie własne (n=41). W świetle badań jakościowych, do głównych ścieżek kariery zawodowej w przypadku absolwentów kierunków turystycznych należy zaliczyć: założenie własnej działalności gospodarczej ukierunkowanej przede wszystkim na turystykę (agroturystyka, działalność gastronomiczna); pracę w hotelach; pracę w instytucjach samorządowych w departamentach odpowiedzialnych za rozwój turystyki oraz promocję; podjęcie pracy częściowo powiązanej z kierunkiem kształcenia. Specyfika regionu oraz rozwój infrastruktury turystycznej może sprzyjać podejmowaniu studiów na kierunkach turystycznych. Trzeba jednak zauważyć, iż na tym etapie rozwoju występuje zapotrzebowanie na pracowników typowo technicznych, reprezentujących konkretne zawody, takie jak kucharz, hotelarz czy kierowca. Rozwój turystyki będzie pociągał za sobą zapotrzebowanie na wysokiej jakości specjalistów ds. turystki. Taki stan rzeczy powoduje, iż 140

141 często absolwenci podejmują pracę niezwiązaną z kierunkiem studiów. Ze względu na interdyscyplinarność toku studiów przekwalifikowanie się, czy też podjęcie pracy w innym lub pokrewnym zawodzie, nie jest z perspektywy absolwentów problematyczne KIERUNKI INFORMATYCZNE Blisko 80% badanych absolwentów kierunków informatycznych stanowiły osoby pracujące (Wykres 138). Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków informatycznych wydaje się mieć silny związek z poziomem ukończonych studiów (Tabela 35). Wśród absolwentów studiów licencjackich zatrudnienie znalazło jedynie ok. 40% respondentów, podczas gdy wśród absolwentów studiów magisterskich oraz inżynierskich wskaźnik ten oscyluje wokół 75 i 95%. Wykres 138. Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków informatycznych 20% 15. Podjęcie zatrudnienia Tak Nie 80% Źródło: opracowanie własne (n=132). Tabela 35. Poziom ukończonych studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków informatycznych) Poziom ukończonych studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni inżynierskie 23% 77% licencjackie (I stopnia) 40% 60% magisterskie (II stopnia) 5% 95 % Suma końcowa 20% 80% Źródło: opracowanie własne (n=132). Znalezienie zatrudnienia po ukończeniu studiów zajmuje studentom kierunków informatycznych stosunkowo mało czasu. Niezależnie od roku ukończenia studiów w badanych podgrupach zdecydowaną większość stanowiły osoby pracujące (Tabela 36). 141

142 Tabela 36. Rok ukończenia studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków informatycznych) Źródło: opracowanie własne (n=132). Rok ukończenia studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni % 94% % 78% % 75% Razem 20% 80% Wśród czynników potencjalnie wpływających na znalezienie zatrudnienia przez absolwentów kierunków informatycznych wskazać można wyniki osiągane w toku studiów (zdecydowanie wyższe jest prawdopodobieństwo znalezienia zatrudnienia przez osoby o wyższych wynikach w nauce (Tabela 37). Na znalezienie zatrudnienia mały wpływ mają natomiast takie działania jak uczestnictwo w bezpłatnych praktykach zawodowych lub stażach (Tabela 38). Tabela 37. Średnia ocen uzyskana w toku studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków informatycznych) Źródło: opracowanie własne (n=132). Średnia ocen Niezatrudnieni Zatrudnieni 3,00 3,50 67% 33% 3,51 4,00 23% 77% 4,01 4,50 16% 85% 4,51 5,00 15% 85% Razem 20% 80% Tabela 38. Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków informatycznych) Źródło: opracowanie własne (n=132). Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach Niezatrudnieni Zatrudnieni Nie 11% 89% Tak 31% 69% Razem 20% 80% Wśród czynników, które wydają się mieć niewielki wpływ na podjęcie zatrudnienia znalazło się również uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych (Tabela 39). Jednocześnie widoczna jest tendencja do uczestnictwa w nich osób poszukujących pracy. Absolwenci kierunków informatycznych mają podobne szanse na znalezienie zatrudnienia niezależnie od płci (Tabela 40). 142

143 Tabela 39. Uczestnictwo w kursach zawodowych lub specjalistycznych a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków informatycznych) Uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych Niezatrudnieni Zatrudnieni Nie 22% 78% Tak 13% 87% Razem 20% 80% Źródło: opracowanie własne (n=132). Tabela 40. Płeć a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków informatycznych Źródło: opracowanie własne (n=132). Płeć Niezatrudnieni Zatrudnieni Kobieta 25% 75% Mężczyzna 19% 81% Suma końcowa 20% 80% Absolwenci kierunków informatycznych znajdują zatrudnienie w różnego rodzaju przedsiębiorstwach. Zdecydowana większość respondentów pracowała w przedsiębiorstwach małych i średnich (ok. 60%, Wykres 139), zatrudniających do 49 pracowników (Wykres 140). Jednocześnie absolwenci kierunków informatycznych bardzo rzadko decydują się na samozatrudnienie. Wykres 139. Miejsce zatrudnienia absolwentów kierunków informatycznych 16. Rodzaj (miejsce) zatrudnienia 5% 2% 7% 5% 25% Małe przedsiębiorstwo Średnie przedsiębiorstwo Duże przedsiębiorstwo 22% Własna działalność gospodarcza / praktyka zawodowa Uczelnia / edukacja 34% Administracja Źródło: opracowanie własne (n=105). 143

144 Wykres 140. Wielkość zakładu pracy, w którym zatrudnieni zostali absolwenci kierunków informatycznych 17. Wielkość zakładu pracy (liczba zatrudnionych) 22% 21% Do i więcej 20% 37% Źródło: opracowanie własne (n=105). Absolwenci kierunków informatycznych, którzy podjęli pracę, zatrudnieni byli w większości na umowę o pracę na czas określony (ponad 40% respondentów) lub nieokreślony (ponad ¼ respondentów, Wykres 141). W dalszej kolejności stosunek pracy regulowany był umowami zlecenia lub umowami o dzieło. Wykres 141. Forma cywilnoprawna zatrudnienia absolwentów kierunków informatycznych 9% 5% 21. Forma zatrudnienia 10% 6% 42% Umowa o pracę na czas nieokreślony Umowa o pracę na czas określony Umowa zlecenie Umowa o dzieło Działalność gospodarcza Inne 28% Inne: umowa o pracę, samozatrudnienie, dodatkowe umowy cywilnoprawne. Źródło: opracowanie własne (n=105). 144

145 Wykres 142. Zgodność wykonywanej pracy z uzyskanym wykształceniem (absolwenci kierunków informatycznych) 15% 18. Praca zgodnie z wykształceniem Tak Nie 85% Źródło: opracowanie własne (n=105). Jedynie piętnastu na stu absolwentów kierunków informatycznych podejmuje pracę niezgodnie z uzyskanym wykształceniem (Wykres 142). Jako przyczyny tego stanu rzeczy respondenci wskazywali trzy główne, takie jak: możliwość pracy niezgodnej z wykształceniem ale z dobrą płacą, brak doświadczenia, brak możliwości znalezienia zatrudnienia zgodnie z wykształceniem (w szczególności w miejscu zamieszkania). Wykres 143. Absolwenci kierunków informatycznych wg zajmowanego stanowiska pracy 19. Stanowisko zatrudnionego 4% 0% 5% 34% Pracownik fizyczny niższego szczebla Pracownik fizyczny wyższego szczebla Pracownik umysłowy niższego szczebla 51% Pracownik umysłowy wyższego szczebla (np. kierownik, dyrektor) Samodzielny specjalista 6% Inne Źródło: opracowanie własne (n=105). Większość absolwentów kierunków informatycznych, którzy podjęli zatrudnienie, wykonuje pracę umysłową (Wykres 143) lub zajmuje stanowisko samodzielnego specjalisty. Wśród zawodów z zakresu informatyki absolwenci biorący udział w badaniu wskazali między innymi następujące nazwy zawodów, które są zgodne z sześciocyfrową klasyfikacją zawodów/specjalizacji: administrator IT, grafik komputerowy, informatyk, kierownik działu/zespołu informatyki, programista, administrator sieci komputerowej, technik informatyk. Szczegółowe zestawienie zawodów, których wykonywanie deklarowali badani respondenci przedstawia Tabela

146 Część wskazanych nazw zawodów wykonywanych przez respondentów nie pokrywała się z przyjętą klasyfikacją np. konstruktor programista. W innych przypadkach wskazane zawody były nie związane z informatyką. Warto zauważyć, że wśród wskazanych grup zawodów z zakresu informatyki wystąpiły nazwy takie jak Web Developer, Software Reserch Engineer czy też Facebook developer. Pojawienie się tego typu nazewnictwa związane jest z intensywnym rozwojem systemów/platform internetowych oraz portali społecznościowych takich jak np. Facebook. W efekcie wpływa to na powstawanie nowych nazw zawodów/specjalizacji funkcjonujących na rynku pracy. Tabela 41. Absolwenci kierunków informatycznych wg wykonywanego zawodu Zawód Administrator IT Asystent Automatyk Bibliotekarz Doradca techniczno-handlowy Facebook developer Grafik komputerowy Informatyk Informatyk - Inżynier Instalator Inżynier budowy Inżynier systemowy Kierownik Zespołu Informatyki Konstruktor programista Księgowość Menedżer d/s Service Desk Nauczyciel Obsługa klienta Operator Systemów Multimedialnych Pomoc administracyjna Pracownik magazynowy Programista Programista C# Programista JAVA Programista NET Programista PHP Programista/Konsultant Serwisant sprzętu komputerowego/informatyk Software Research Engineer Sprzedawca St. insp. ds. łączności radiowej / Administrator sieci komputerowej St. Specjalista do systemów OSS Technik Informatyk Web Developer Zawody podkreślone są zgodne z klasyfikacją przyjętą przez MPiPS. Źródło: opracowanie własne. 146

147 Odpowiadając na pytanie o cechy dobrej pracy absolwenci kierunków informatycznych wskazali przede wszystkim takie atrybuty jak: możliwość rozwoju zawodowego, atrakcyjne wynagrodzenie, atmosfera w miejscu pracy (ponad 80% wskazań) oraz w nieco mniejszym stopniu stabilność zatrudnienia (2/3 wskazań, Wykres 144). Wykres 144. Cechy dobrej pracy w opinii absolwentów kierunków informatycznych Możliwość rozwoju zawodowego 89% Atrakcyjne wynagrodzenie 87% Atmosfera w miejscu pracy 83% Stabilność zatrudnienia 67% Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny Bliskość miejsca zamieszkania 42% 46% Wizerunek rynkowy pracodawcy 21% Inne 1% Źródło: opracowanie własne (n=132, wielokrotny wybór). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Wykres 145. Czynniki decydujące o podjęciu zatrudnienia w obecnym miejscu pracy przez absolwentów 22. Czynniki decydujące kierunków o wyborze informatycznych obecnego pracodawcy Atmosfera w miejscu pracy 57% Możliwość rozwoju zawodowego 52% Atrakcyjne wynagrodzenie Bliskość miejsca zamieszkania 46% 45% Stabilność zatrudnienia 36% Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny 28% Niemożność znalezienia innej pracy Forma zatrudnienia Wizerunek rynkowy pracodawcy 19% 24% 22% Rekomendacja rodziny, znajomych 13% Inne 4% Źródło: opracowanie własne (n=105, wybór wielokrotny). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 147

148 Wydaje się również, że czynniki te mają zdecydowany wpływ na rzeczywiste decyzje o wyborze miejsca pracy. Wśród czynników, które w największym stopniu zadecydowały o wyborze obecnego pracodawcy respondenci wskazali takie kwestie jak atmosfera w miejscu pracy oraz możliwość rozwoju zawodowego (Wykres 145). Wśród rzadziej wskazywanych czynników znalazły się: forma zatrudnienia, wizerunek rynkowy pracodawcy oraz rekomendacja rodziny lub znajomych. Poszukując pracy absolwenci kierunków informatycznych koncentrują się na analizie ogłoszeń pracodawców oraz pomocy znajomych (Wykres 146). Mniejszą rolę w tym procesie odgrywają instytucje specjalizujące się w pośrednictwie na rynku pracy, takie jak Powiatowe Urzędy Pracy czy Biura Karier. Wykres 146. Metody poszukiwania pracy przez niepracujących absolwentów kierunków informatycznych 33. Metody (sposoby) poszukiwania pracy Z ogłoszenia pracodawcy 96% przez znajomych 56% przez PUP 36% przez rodzinę 28% przez Biuro Karier 24% Inne 20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Inne: Internet, wysyłanie CV do pracodawców. Źródło: opracowanie własne (n=27, wybór wielokrotny). 20. Sposób znalezienia pracy Wykres 147. Sposoby znalezienia pracy przez absolwentów kierunków informatycznych 12% 1% 2% 2% 16% 67% Z ogłoszenia pracodawcy Z polecenia znajomych Z PUP Z Biura Karier Przez rodzinę Inne Inne: w trakcie praktyk, poprzez przejęcie od innego pracodawcy, działalność społeczna, wyjazd za granicę. Źródło: opracowanie własne (n=105). 148

149 Przyjęcie takiej strategii wydaje się przynosić spodziewane rezultaty. Około 2/3 zatrudnionych absolwentów znalazło pracę poprzez ogłoszenie pracodawcy, a kolejne 16% z polecenia znajomych (Wykres 147). Wykres 148. Okres poszukiwania pracy przez pracujących absolwentów kierunków informatycznych 27. Długość okresu poszukiwania pracy 3% 2% 13% Do 3 miesięcy Od 3 do 6 miesięcy Od 6 miesięcy do 1 roku Dłużej niż 1 rok 82% Źródło: opracowanie własne (n=105). Zdecydowana większość (82%) ankietowanych absolwentów kierunków informatycznych poszukiwała pracy przez okres krótszy niż 3 miesiące. W okresie tym w Powiatowych Urzędach Pracy zarejestrowała się nieco mniej niż ¼ osób, które znalazły pracę i ok. 40% osób obecnie poszukujących pracy. Fakt ten może mieć związek z tym, iż większość osób poszukiwała pracy jednocześnie kontynuując naukę, co przekładało się na brak konieczności rejestracji w PUP celem uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. 29. Respondent zarejestrowany jako bezrobotny w okresie poszukiwania pracy Wykres 149. Rejestracja w PUP w okresie poszukiwania pracy (pracujący absolwenci kierunków informatycznych) 24% Tak Nie 76% Źródło: opracowanie własne (n=105). 149

150 Wykres 150. Rejestracja w PUP w okresie poszukiwania pracy (niepracujący absolwenci kierunków informatycznych) 32. Czy niepracujący respondent jest zarejestrowany jako bezrobotny? 41% Tak Nie 59% Źródło: opracowanie własne (n=27). W toku badań jakościowych, za główne ścieżki kariery zawodowej w przypadku absolwentów kierunków informatycznych uznano: zatrudnienie w przedsiębiorstwach (głównie duże i średnie) o zróżnicowanym profilu (zarówno produkcyjnym jak i usługowym); zatrudnienie w rożnego rodzaju instytucjach, w tym urzędach, szkołach, uczelniach; zatrudnienie w specjalistycznych przedsiębiorstwach typowo informatycznych; podjęcie własnej działalności gospodarczej. W opinii uczestników badania panelowego, rynek pracy sprzyja informatykom. Występuje zapotrzebowanie na tego typu umiejętności wśród pracodawców. Większość przedsiębiorstw dysponuje systemami produkcyjnymi i zarządczymi, których obsługa i funkcjonowanie wymaga specjalistycznej wiedzy i umiejętności. Zwrócono jednak uwagę na fakt swoistej pauperyzacji zawodu informatyka, sprowadzanego niejednokrotnie do wykonywania umiejętności technicznych. Podkreślono, iż na rynku podlaskim nie funkcjonują duże przedsiębiorstwa informatyczne, ukierunkowane na wykorzystanie ścisłych umiejętności programistycznych czy innych profesjonalnych kwalifikacji. Jest to jedna z przyczyn dobrowolnej, ale także często wymuszonej migracji a nawet emigracji wielu zdolnych absolwentów kierunków informatycznych. Uczestnicy dyskusji zwrócili uwagę na fakt, iż studiowanie na kierunkach inżynierskich jest zorientowanie tylko i wyłącznie na kształtowanie umiejętności związanych z wykonywaniem konkretnego zawodu. Brak kształcenia w zakresie przedsiębiorczości czy marketingu (lub też jego ograniczoność) jest jedną z przyczyn ograniczających gotowość absolwentów informatyki do podejmowania własnej działalności gospodarczej. 150

151 6.3. KIERUNKI MEDYCZNE Blisko 3/4 badanych absolwentów kierunków medycznych stanowiły osoby pracujące (Wykres 151). Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych pozostaje w bardzo silnym związku z poziomem ukończonych studiów (Tabela 43). Wśród absolwentów studiów licencjackich zatrudnienie znalazło ok. 55% respondentów, podczas gdy wśród absolwentów studiów magisterskich wskaźnik ten wyniósł ponad 87%, zaś doktoranckich 100%. Wykres 151. Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych 26% 15. Podjęcie zatrudnienia Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=401). Tabela 42. Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych 74% Kierunek studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni analityka medyczna 23% 77% dietetyka 56% 44% elektroradiologia 100% 0% farmacja 7% 93% fizjoterapia 0% 100% kosmetologia 48% 52% lekarski 0% 100% lekarsko-dentystyczny 0% 100% pielęgniarstwo 21% 79% położnictwo 40% 60% ratownictwo medyczne 64% 36% zdrowie publiczne 50% 50% Ogółem: 26% 74% Źródło: opracowanie własne (n=401). Podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych pozostaje również w ścisłym związku z kierunkiem ukończonych studiów. Wszyscy absolwenci fizjoterapii, kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego, jak również zdecydowana większość absol- 151

152 wentów farmacji (93%) podjęli pracę. Ze znalezieniem zatrudnienia nie miała również większość absolwentów analityki medycznej, pielęgniarstwa i położnictwa. Kierunki, których skończenie nie zapewniło zatrudnienia dla większości badanych absolwentów to ratownictwo medyczne i dietetyka, a w przypadku kierunku elektroradiologia żaden z badanych absolwentów nie podjął zatrudnienia (Tabela 42). Tabela 43. Poziom ukończonych studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków medycznych) Poziom ukończonych studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni licencjackie (I stopnia) 45% 55% magisterskie (II stopnia) 13% 87% doktoranckie (III stopnia) 0% 100% Suma końcowa 26% 74% Źródło: opracowanie własne (n=401). Znalezienie zatrudnienia po ukończeniu studiów zajmuje studentom kierunków medycznych stosunkowo niedużo czasu. W grupie absolwentów kończących studia w roku 2011 większość (65,1%) stanowiły osoby pracujące (Tabela 44). Wraz z upływem czasu od ukończenia kształcenia obserwuje się wzrost szans na zatrudnienie. Odpowiednio wśród absolwentów kończących studia w roku 2010 osoby niepracujące stanowiły blisko 20%, w roku 2009 około 7%. Tabela 44. Rok ukończenia studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków medycznych) Źródło: opracowanie własne (n=401). Rok ukończenia studiów Niezatrudnieni Zatrudnieni % 93% % 80% % 65% Razem 26% 74% Tabela 45. Średnia ocen uzyskana w toku studiów a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków medycznych) Źródło: opracowanie własne (n=401). Średnia ocen Niezatrudnieni Zatrudnieni 3,00 3,50 0% 100% 3,51 4,00 23% 77% 4,01 4,50 33% 67% 4,51 5,00 19% 81% Razem 26% 74% 152

153 Czynniki takie jak wyniki osiągane w toku studiów oraz uczestnictwo w bezpłatnych praktykach zawodowych lub stażach wydają się mieć niewielki wpływ na szanse podjęcia zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych (Tabela 45, Tabela 46). Tabela 46. Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków medycznych) Źródło: opracowanie własne (n=401). Uczestnictwo w bezpłatnych praktykach lub stażach Niezatrudnieni Zatrudnieni Nie 15% 85% Tak 31% 69% Razem 26% 74% Wśród czynników, które wydają się mieć niewielki wpływ na podjęcie zatrudnienia znalazło się także uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych (Tabela 47). Wśród absolwentów kierunków medycznych większe szanse na znalezienie zatrudnienia mają mężczyźni (Tabela 48). Tabela 47. Uczestnictwo w kursach zawodowych lub specjalistycznych a podjęcie zatrudnienia (absolwenci kierunków medycznych) Uczestnictwo w kursach specjalistycznych lub zawodowych Niezatrudnieni Zatrudnieni Nie 29% 71% Tak 15% 85% Razem 26% 74% Źródło: opracowanie własne (n=401). Tabela 48. Płeć a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych Źródło: opracowanie własne (n=401). Płeć Niezatrudnieni Zatrudnieni Kobieta 27% 73% Mężczyzna 13% 87% Suma końcowa 26% 74% Absolwenci kierunków medycznych znajdują zatrudnienie w różnego rodzaju przedsiębiorstwach. Znacząca część respondentów pracowała w przedsiębiorstwach (instytucjach) dużych (blisko 30%, Wykres 152), zatrudniających 250 i więcej pracowników (Wykres 153). Stosunkowo duża (blisko 10%) część absolwentów kierunków medycznych znalazło pracę w drodze samozatrudnienia. 153

154 16. Rodzaj (miejsce) zatrudnienia Wykres 152. Miejsce zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych 22% 14% Małe przedsiębiorstwo 2% Średnie przedsiębiorstwo 2% Duże przedsiębiorstwo 10% 21% Własna działalność gospodarcza / praktyka zawodowa Uczelnia / edukacja Administracja Inne 29% Źródło: opracowanie własne (n=298). Tabela 49. Miejsce zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych Kierunek studiów Administracja Małe przedsiębiorstwo Średnie przedsiębiorstwo Duże przedsiębiorstwo Uczelnia / edukacja Własna działalność gospodarcza / praktyka zawodowa Inne analityka medyczna 0% 17% 29% 42% 0% 0% 13% dietetyka 0% 45% 0% 27% 9% 18% 0% farmacja 0% 8% 28% 36% 0% 0% 28% fizjoterapia 6% 44% 0% 6% 19% 6% 19% kosmetologia 0% 65% 18% 0% 0% 6% 12% lekarski 0% 4% 15% 19% 4% 8% 50% lekarsko-dentystyczny 0% 11% 26% 7% 4% 41% 11% pielęgniarstwo 2% 5% 22% 42% 0% 11% 18% położnictwo 0% 0% 0% 17% 0% 0% 83% ratownictwo medyczne 0% 0% 40% 0% 0% 0% 60% zdrowie publiczne 18% 9% 36% 18% 0% 0% 18% Ogółem 2% 14% 21% 29% 2% 10% 22% Źródło: opracowanie własne (n=298). Miejsce zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych zależy od ukończonego kierunku. W małych przedsiębiorstwach zatrudniani są głównie dietetycy, fizjoterapeuci i kosmetolodzy. W średnich przedsiębiorstwach znajdują zatrudnienie głównie ratownicy medyczni oraz absolwenci zdrowia publicznego. Natomiast w dużych przedsiębiorstwach pracują najczęściej absolwenci analityki medycznej, farmacji i pielęgniarstwa. Własną działalność gospodarczą bądź prywatną praktykę zawodową odnotowano wśród większości (41% bada- 154

155 17. Wielkość zakładu pracy (liczba zatrudnionych) Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku nych) absolwentów kierunku lekarsko-dentystycznego (Tabela 49). Szczegółowe zestawienie zatrudnienia badanych absolwentów w zależności od kierunku ukończenia studiów i wielkości zakładu pracy przedstawiona Tabela 50. Wykres 153. Wielkość zakładu pracy, w którym zatrudnieni zostali absolwenci kierunków medycznych 21% 43% Do i więcej 18% Źródło: opracowanie własne (n=298). 18% Tabela 50. Wielkość zakładu pracy, w którym zatrudnieni zostali absolwenci kierunków medycznych Etykiety wierszy Liczba zatrudnionych Do i więcej analityka medyczna 8% 25% 38% 29% dietetyka 45% 36% 0% 18% farmacja 24% 32% 12% 32% fizjoterapia 25% 25% 19% 31% kosmetologia 71% 12% 12% 6% lekarski 4% 12% 4% 81% lekarsko-dentystyczny 56% 37% 0% 7% pielęgniarstwo 12% 10% 20% 58% położnictwo 17% 0% 0% 83% ratownictwo medyczne 0% 0% 60% 40% zdrowie publiczne 0% 45% 45% 9% Ogółem: 21% 18% 18% 43% Źródło: opracowanie własne (n=298). Absolwenci kierunków medycznych, którzy podjęli pracę, zatrudnieni byli w większości na umowę o pracę na czas określony (ok. 45% respondentów) lub nieokreślony (blisko 40% respondentów, Wykres 154). W dalszej kolejności stosunek pracy regulowany był umowami zlecenia lub umowami o dzieło. Sporadycznie respondenci deklarowali także podjęcie zatrudnienia na zasadzie wolontariatu. 155

156 Wykres 154. Forma cywilnoprawna zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych 9% 1% 21. Forma zatrudnienia 6% 0% 39% Umowa o pracę na czas nieokreślony Umowa o pracę na czas określony Umowa zlecenie Umowa o dzieło Działalność gospodarcza Inne 45% Inne: praca za granicą, wolontariat. Źródło: opracowanie własne (n=298). Umowa o pracę na czas nieokreślony dominuje wśród absolwentów dietetyki, farmacji, pielęgniarstwa i fizjoterapii. Natomiast umowa o pracę na czas określony dotyczy zdecydowanej większości absolwentów kierunku lekarskiego i położnictwa. Taki rodzaj umowy występuje również często wśród absolwentów analityki medycznej, kosmetologii, zdrowia publicznego oraz ratownictwa medycznego. Umowa zlecenie jest formą zatrudnienia dość rzadko występującą wśród absolwentów kierunków medycznych, ale należy zauważyć, że 40% badanych absolwentów ratownictwa medycznego posiada właśnie takie zatrudnienie. Umowa o dzieło, to kolejna bardzo rzadko występująca forma zatrudnienia, która dotyczy wyłącznie nielicznych absolwentów kierunku fizjoterapia (Tabela 51). Tabela 51. Forma cywilnoprawna zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych Kierunek studiów Umowa o pracę na czas nieokreślony Umowa o pracę na czas określony Forma zatrudnienia Umowa zlecenie Umowa o dzieło Działalność gospodarcza analityka medyczna 25% 54% 13% 0% 8% 0% dietetyka 64% 18% 0% 0% 18% 0% farmacja 60% 40% 0% 0% 0% 0% fizjoterapia 50% 38% 0% 6% 0% 6% kosmetologia 29% 53% 12% 0% 6% 0% lekarski 8% 88% 4% 0% 0% 0% lekarsko-dentystyczny 11% 30% 15% 0% 44% 0% pielęgniarstwo 52% 37% 2% 0% 8% 2% położnictwo 0% 83% 17% 0% 0% 0% ratownictwo medyczne 0% 60% 40% 0% 0% 0% zdrowie publiczne 36% 55% 9% 0% 0% 0% Ogółem 39% 45% 6% 0% 9% 1% Źródło: opracowanie własne (n=298). Inne 156

157 Wykres 155. Zgodność wykonywanej pracy z uzyskanym wykształceniem (absolwenci kierunków medycznych) 18. Praca zgodnie z wykształceniem 8% Tak Nie 92% Źródło: opracowanie własne (n=298). Tabela 52. Podjęcie pracy zgodnie z wykształceniem wśród absolwentów kierunków medycznych Czy pracuje Pan / Pani zgodnie Kierunek studiów z wykształceniem? Tak Nie analityka medyczna 96% 4% dietetyka 45% 55% farmacja 100% 0% fizjoterapia 81% 19% kosmetologia 88% 12% lekarski 96% 4% lekarsko-dentystyczny 100% 0% pielęgniarstwo 98% 2% położnictwo 83% 17% ratownictwo medyczne 80% 20% zdrowie publiczne 45% 55% Suma końcowa 92% 8% Źródło: opracowanie własne (n=298). Ponad 90% absolwentów kierunków medycznych podejmuje pracę zgodnie z uzyskanym wykształceniem (Wykres 155). Jako przyczyny pracy niezgodnie z wykształceniem, respondenci wskazywali dwie podstawowe: brak ofert pracy w zawodzie i złe warunki finansowe (niska płaca). Wśród innych przyczyn wymienionych przez respondentów można wymienić wyjazd za granicę oraz mało pasjonująca pracę. 157

158 Większość absolwentów kierunków medycznych, którzy podjęli zatrudnienie, wykonuje pracę umysłową, lub pełni funkcję samodzielnego specjalisty (Wykres 156). Wykres 156. Absolwenci kierunków 19. Stanowisko medycznych zatrudnionego wg zajmowanego stanowiska pracy 27% 6% 8% Pracownik fizyczny niższego szczebla Pracownik fizyczny wyższego szczebla 28% 6% 25% Pracownik umysłowy niższego szczebla Pracownik umysłowy wyższego szczebla (np. kierownik, dyrektor) Samodzielny specjalista Źródło: opracowanie własne (n=298). Tabela 53. Absolwenci kierunków medycznych wg zajmowanego stanowiska pracy Kierunek studiów analityka medyczna Zajmowane stanowisko pracy Pracownik fizyczny Pracownik umysłowy Samodzielny niższego wyższego niższego wyższego Inne szczebla szczebla szczebla szczebla specjalista 4% 0% 58% 4% 13% 21% dietetyka 18% 0% 36% 0% 45% 0% farmacja 0% 0% 64% 4% 16% 16% fizjoterapia 13% 13% 25% 6% 38% 6% kosmetologia 18% 6% 6% 0% 53% 18% lekarski 0% 0% 38% 4% 12% 46% lekarskodentystyczny 4% 0% 7% 0% 59% 30% pielęgniarstwo 5% 17% 11% 8% 27% 32% położnictwo 0% 0% 0% 17% 17% 67% ratownictwo 0% 0% 80% 0% 20% 0% medyczne zdrowie 18% 0% 64% 0% 9% 9% publiczne Ogółem 6% 8% 25% 6% 28% 27% Źródło: opracowanie własne (n=298). Absolwenci analityki pracują najczęściej jako pracownicy umysłowi niższego szczebla (58% badanych). Podobnie jak absolwenci farmacji czy zdrowia publicznego, z których po 64% zajmuje takie stanowiska, czy absolwenci ratownictwa medycznego, gdzie aż 80% to 158

159 pracownicy umysłowi niższego szczebla. W przypadku kierunku dietetyka 45% badanych pracuje jako samodzielny specjalista, a nieco mniej, bo 36% to pracownicy umysłowi niższego szczebla. Absolwenci fizjoterapii są zróżnicowani jeśli chodzi o zajmowane stanowisko, bowiem 38% to samodzielni specjaliści, ale 26% to pracownicy fizyczni niższego lub wyższego szczebla. Ponad połowa absolwentów kosmetologii zajmuje stanowisko samodzielnego specjalisty. Absolwenci kierunku lekarskiego wskazują najczęściej kategorię inne określając swoje stanowisko pracy, natomiast znaczna część (38%) zajmuje stanowisko pracownika umysłowego niższego szczebla. W przypadku kierunku lekarsko-dentystycznego większość absolwentów to samodzielni specjaliści. Wśród absolwentów położnictwa można zauważyć zróżnicowanie w zajmowanych stanowiskach, 27% wskazuje samodzielnego specjalistę, 22% pracownika fizycznego niższego lub wyższego szczebla, a 19% pracownika umysłowego. Wśród absolwentów położnictwa najczęściej wskazywane jest inne stanowisko, niż ujęte liście wyboru w kwestionariuszu ankiety (Tabela 53). Szczegółowe zestawienie zawodów, których wykonywanie deklarowali badani respondenci przedstawia Tabela 54. Wśród absolwentów kierunków medycznych, którzy są czynni zawodowo, wskazane zostały między innymi następujące zawody zgodne z sześciocyfrowym kodem klasyfikacji zawodów: pielęgniarka, starsza pielęgniarka, pielęgniarka rodzinna, pielęgniarka środowiskowa, kosmetyczka, farmaceuta, dietetyk, lekarz dentysta, diagnosta laboratoryjny, analityk medyczny, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, położna, rejestratorka medyczna. Wielu spośród respondentów podając zawód obecnie wykonywany podawało ogólną nazwę np. lekarz, nie wskazując specjalizacji. Część respondentów wskazało zawód niezwiązany z medycyną. Tabela 54. Absolwenci kierunków medycznych wg wykonywanego zawodu Zawód Sprzedawca Masażysta Pielęgniarka Kosmetolog Starsza pielęgniarka Pielęgniarka rodzinna Pielęgniarka środowiskowa/opiekun Kosmetyczka Pielęgniarka - specjalista Pielęgniarz Magister farmacji Farmaceuta Dietetyk Lekarz dentysta Diagnosta laboratoryjny Asystentka Analityk Medyczny Product manager Lekarz 159

160 Referent Ratownik medyczny Fizjoterapeuta Pielęgniarka operacyjna Położna Pielęgniarka, fizjoterapeutka Statystyk Nauczyciel w-f Rejestratorka/rejestracja medyczna Inspektor ds. administracyjnych Handlowiec Magister fizjoterapii Pracownik administracyjno - biurowy/młodszy asystent Telemarketer Doktorant UMB Kasjer/bufetowy Kierownik biura, dorywczo dietetyk Laborant Lekarz dentysta Młodszy asystent lekarza Klinika Kardiologii IPCZD Menager Pielęgniarka na oddziale szpitalnym Kosmetolog, wizażystka Serwis sprzątający Zawody podkreślone są zgodne z klasyfikacją przyjętą przez MPiPS. Źródło: opracowanie własne. Odpowiadając na pytanie o cechy dobrej pracy absolwenci kierunków medycznych wskazali przede wszystkim takie atrybuty jak: atrakcyjne wynagrodzenie, atmosfera w miejscu pracy, możliwość rozwoju zawodowego oraz stabilność zatrudnienia (od ok. 77% do ok. 85% wskazań, Wykres 157). Wydaje się jednak, że czynniki te mają umiarkowany wpływ na rzeczywiste decyzje o wyborze miejsca pracy. Wśród czynników, które w największym stopniu zadecydowały o wyborze obecnego pracodawcy respondenci wskazali wprawdzie takie kwestie jak możliwość rozwoju zawodowego czy stabilność zatrudnienia, jednocześnie jednak osoby te jako najważniejszy czynnik wskazali bliskość miejsca zamieszkania (Wykres 158). Wśród rzadziej wskazywanych czynników znalazły się również atmosfera w miejscu pracy oraz atrakcyjne wynagrodzenie czy niemożność znalezienia innej pracy. 160

161 Wykres 157. Cechy dobrej pracy w opinii absolwentów kierunków medycznych Atrakcyjne wynagrodzenie 85% Atmosfera w miejscu pracy 82% Możliwość rozwoju zawodowego 81% Stabilność zatrudnienia 77% Bliskość miejsca zamieszkania Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny 34% 39% Wizerunek rynkowy pracodawcy 17% Inne 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Inne: satysfakcja z pracy. Źródło: opracowanie własne (n=401, wielokrotny wybór). Wykres 158. Czynniki decydujące o podjęciu zatrudnienia w obecnym miejscu pracy przez 22. absolwentów Czynniki decydujące kierunków o wyborze medycznych obecnego pracodawcy Bliskość miejsca zamieszkania 46% Możliwość rozwoju zawodowego Stabilność zatrudnienia 37% 40% Atmosfera w miejscu pracy Atrakcyjne wynagrodzenie Niemożność znalezienia innej pracy 27% 31% 30% Forma zatrudnienia 19% Wizerunek rynkowy pracodawcy Rekomendacja rodziny, znajomych Atrakcyjne warunki pozapłacowe/system socjalny 11% 10% 13% Inne 4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: opracowanie własne (n=298, wybór wielokrotny). 161

162 Wykres 159. Metody poszukiwania pracy przez niepracujących absolwentów kierunków medycznych 33. Metody (sposoby) poszukiwania pracy Z ogłoszenia pracodawcy 88% przez znajomych 69% przez rodzinę 44% przez PUP 29% Inne 20% przez Biuro Karier 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Inne: Internet, wysyłanie CV do pracodawców, osobisty kontakt z pracodawcą. Źródło: opracowanie własne (n=103, wybór wielokrotny). Poszukując pracy absolwenci kierunków medycznych koncentrują się na analizie ogłoszeń pracodawców oraz pomocy znajomych i rodziny (Wykres 159). Stosunkowo dużą rolę w tym procesie odgrywają instytucje specjalizujące się w pośrednictwie na rynku pracy, Powiatowe Urzędy Pracy. Przyjęcie takiej strategii wydaje się przynosić spodziewane rezultaty. Ponad połowa zatrudnionych absolwentów znalazła pracę poprzez ogłoszenie pracodawcy lub z polecenia znajomych (Wykres 160). Wśród innych sposobów poszukiwania pracy wyodrębniono następujące kategorie: samodzielną aktywność absolwentów, wyjazdy za granicę, własną działalność gospodarczą, wykazanie się w trakcie stażu/praktyki/wolontariatu, poprzez agencję zatrudnienia. 20. Sposób znalezienia pracy Wykres 160. Sposoby znalezienia pracy przez absolwentów kierunków medycznych 33% 7% 38% Z ogłoszenia pracodawcy Z polecenia znajomych Z PUP Z Biura Karier Przez rodzinę Inne 1% 4% 17% Źródło: opracowanie własne (n=298). 162

163 Wykres 161. Okres poszukiwania pracy przez pracujących absolwentów kierunków medycznych 8% 27. Długość okresu poszukiwania pracy 9% Do 3 miesięcy 12% Od 3 do 6 miesięcy Od 6 miesięcy do 1 roku Dłużej niż 1 rok 71% Źródło: opracowanie własne (n=298). Większość (71%) ankietowanych absolwentów poszukiwała pracy przez okres krótszy niż 3 miesiące (Wykres 161). W zależności od ukończonego kierunku okres poszukiwania pracy kształtuje się nieco odmiennie. Wszyscy absolwenci kierunków farmacja i lekarsko-dentystycznego znaleźli pracę w okresie do 3 miesięcy. Podobnie jak zdecydowana większość absolwentów kierunku lekarskiego, analityki medycznej, pielęgniarstwa czy kosmetologii. Natomiast najdłuższy czas poszukiwania pracy dotyczył absolwentów położnictwa, ratownictwa medycznego i zdrowia publicznego (Tabela 55). Tabela 55. Okres poszukiwania pracy przez pracujących absolwentów kierunków medycznych Okres poszukiwania pracy Kierunek studiów Od 6 miesięcy do Do 3 miesięcy Od 3 do 6 miesięcy 1 roku Dłużej niż 1 rok analityka medyczna 83% 13% 4% 0% dietetyka 45% 36% 9% 9% farmacja 100% 0% 0% 0% fizjoterapia 63% 31% 6% 0% kosmetologia 76% 12% 0% 12% lekarski 85% 12% 0% 4% lekarsko-dentystyczny 100% 0% 0% 0% pielęgniarstwo 65% 13% 12% 10% położnictwo 0% 0% 50% 50% ratownictwo medyczne 40% 0% 20% 40% zdrowie publiczne 36% 18% 9% 36% Ogółem 71% 12% 8% 9% Źródło: opracowanie własne (n=298). 163

164 W Powiatowych Urzędach Pracy zarejestrowało się blisko 40% osób, które znalazły pracę i ok. ¼ osób obecnie poszukujących pracy (Wykres 162, Wykres 163). Fakt ten może mieć związek z tym, iż większość osób poszukiwała pracy jednocześnie kontynuując naukę, co przekładało się na brak konieczności rejestracji w PUP celem uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. 29. Respondent zarejestrowany jako bezrobotny w okresie poszukiwania pracy Wykres 162. Rejestracja w PUP w okresie poszukiwania pracy (pracujący absolwenci kierunków medycznych) 39% Tak Nie 61% Źródło: opracowanie własne (n=298). Wykres 163. Rejestracja 32. Czy niepracujący w PUP respondent w okresie jest poszukiwania zarejestrowany pracy jako bezrobotny? (niepracujący absolwenci kierunków medycznych) 25% Tak Nie 75% Źródło: opracowanie własne (n=103). Wśród absolwentów pracujących rejestracja w Powiatowych Urzędach Pracy dotyczyła głównie absolwentów kierunków: farmacja, lekarsko-dentystyczny, pielęgniarstwo i położnictwo. Natomiast wśród absolwentów niepracujących w rejestrach znajdują się wszyscy badani absolwenci analityki medycznej oraz większość absolwentów dietetyki, elektroradiologii, kosmetologii, pielęgniarstwa, ratownictwa medycznego i zdrowia publicznego (Tabela 56). 164

165 Tabela 56. Rejestracja w PUP absolwentów kierunków medycznych w okresie poszukiwania pracy Rejestracja absolwentów w PUP Kierunek studiów Pracujący Niepracujący Tak Nie Tak Nie analityka medyczna 46% 54% 100% 0% dietetyka 27% 73% 79% 21% elektroradiologia % 40% farmacja 96% 4% 0% 100% fizjoterapia 50% 50% - - kosmetologia 41% 59% 56% 44% lekarski 38% 62% - - lekarsko-dentystyczny 63% 37% - - pielęgniarstwo 73% 27% 86% 14% położnictwo 67% 33% 50% 50% ratownictwo medyczne 20% 80% 78% 22% zdrowie publiczne 18% 82% 73% 27% Suma końcowa 61% 39% 75% 25% Źródło: opracowanie własne (n=103). W procesie badań jakościowych dla absolwentów kierunków medycznych wskazano trzy zasadnicze kierunki rozwoju ścieżki kariery zawodowej: podjęcie pracy w placówkach medycznych w zależności od kierunku kształcenia (szpitale, przychodnie, apteki); podjęcie pracy placówkach okołomedycznych, takich jak sanatoria, gabinety odnowy biologicznej, gabinety rehabilitacyjne; założenie własnej działalności gospodarczej (najczęściej w przypadku absolwentów kosmetologii). Mając na uwadze ścieżki kariery zawodowej absolwentów kierunków medycznych, należy pamiętać o tym, iż są one w dużym stopniu sformalizowane. Dotyczy to w szczególności absolwentów kierunków lekarskich (zobowiązanych do robienia specjalizacji), a także pielęgniarstwa. 165

166 7. JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA I PRZYGOTOWANIE ABSOLWENTÓW DO FUNKCJONOWANIA NA RYNKU PRACY 7.1. KIERUNKI TURYSTYCZNE Studia na kierunku turystycznym, w opinii ankietowanych absolwentów, w niskim lub bardzo niskim stopniu przygotowują ich do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 164). Jednocześnie jednak wydaje się, iż studenci akceptują ten stan rzeczy i jedynie w ograniczonym stopniu podejmują aktywności zmierzające do nabycia umiejętności praktycznych (por. Wykres 111. Dodatkowe działania podejmowane przez studentów kierunków turystycznych podczas studiów) bądź potwierdzenia osiągniętych kwalifikacji zawodowych (Tabela 57). Wykres Stopień, w jakim jakim ukończone ukończone studia studia przygotowują przygotowują do praktycznego do praktycznego wykonywania zawodu w opinii absolwentów kierunków wykonywania pracy zawodowej turystycznych 7% 4% 28% 33% Niedostateczny Dostateczny Dobry Bardzo dobry Brak zdania Źródło: opracowanie własne (n=78). 28% Tabela 57. Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe, do których przystąpili absolwenci kierunków turystycznych Rodzaj egzaminu Odsetek ankietowanych, którzy zdali egzamin Egzamin językowy na poziomie B1 1% Egzamin pilota wycieczek 1% Egzamin zawodowy nadający tytuł technika 1% Technik administracji 1% Technik hotelarz 1% Źródło: opracowanie własne (n=78). Opinia ta nie jest w pełni zbieżna ze zdaniem wyrażanym przez pracodawców, zatrudniających absolwentów kierunków turystycznych. W opinii pracodawców, absolwenci tych 166

167 kierunków, którzy znaleźli zatrudnienie, są raczej dobrze przygotowani do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 165). Należy jednak mieć tu na uwadze, iż osoby, które znalazły zatrudnienie pozytywnie przeszły proces rekrutacyjny, co może mieć wpływ na wyższą od rzeczywistej, subiektywną ocenę ich kompetencji w oczach pracodawców. Wykres 165. Praktyczne przygotowanie do pracy zawodowej absolwentów kierunków turystycznych zatrudnionych w ostatnich dwóch latach w opinii pracodawców 0% 0% 11% 67% 22% Bardzo źle Raczej źle Ani dobrze, ani źle Raczej dobrze Bardzo dobrze Źródło: opracowanie własne (n=27). Odnosząc się do subiektywnie rozumianej jakości kształcenia na podlaskich uczelniach wyższych pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków turystycznych wskazali trzy uczelnie, ich zdaniem najlepiej przygotowujące do wykonywania zawodu: Politechnikę Białostocką (100% wskazań), Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego i Turystyki (ponad 20% wskazań) oraz Wyższą Szkołę Menedżerską (ponad 10% wskazań). Oceniając zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawców, respondenci najwyżej ocenili takie kompetencje jak: praca w zespole, podejmowanie decyzji, organizację pracy oraz kreatywne myślenie. Zdecydowanie najniższe noty przypadły znajomości języków obcych, umiejętności bycia liderem oraz krytycznemu myśleniu (Tabela 58). Tabela 58. Zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii absolwentów kierunków turystycznych 1 - zupełnie niezgodne w pełni zgodne Średnia Odchylenie standardowe Kreatywne myślenie 0% 9% 11% 27% 44% 4,2 1,0 Znajomość języków obcych 0% 27% 11% 20% 34% 3,7 1,2 Wiedza ogólna 0% 9% 20% 31% 31% 3,9 1,0 Specjalistyczna wiedza teoretyczna 0% 20% 16% 29% 27% 3,7 1,1 Uczenie się/ samokształcenie 0% 7% 22% 27% 36% 4,0 1,0 Podejmowanie decyzji 0% 4% 20% 24% 42% 4,1 0,9 Praca w zespole 0% 7% 11% 22% 51% 4,3 0,9 Bycie liderem 0% 20% 20% 22% 29% 3,7 1,1 Organizacja pracy 0% 2% 24% 24% 40% 4,1 0,9 Rozwiązywanie problemów 0% 4% 33% 16% 38% 4,0 1,0 Krytyczne myślenie 0% 11% 36% 20% 25% 3,6 1,0 Źródło: opracowanie własne (n=41). 167

168 Odnosząc się do tego samego problemu pracodawcy, zatrudniający absolwentów kierunków turystycznych, najlepiej ocenili kompetencje pracowników w takich obszarach jak: uczenie się i samokształcenie, kreatywne myślenie oraz praca w zespole. Najniżej ocenione zostały natomiast umiejętność rozwiązywania problemów oraz bycia liderem (Tabela 59). Stwierdzenia te są w większości zbieżne ze wskazaniami absolwentów. Tabela 59. Zgodność umiejętności absolwentów kierunków turystycznych nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii pracodawców Źródło: opracowanie własne (n=27). Cecha Średnia Odchylenie standardowe Uczenie się/ samokształcenie 4,2 0,6 Kreatywne myślenie 4,1 0,7 Praca w zespole 4,1 0,7 Organizacja pracy 4,1 0,6 Krytyczne myślenie 4,1 0,7 Specjalistyczna wiedza teoretyczna 4,0 0,8 Znajomość języków obcych 3,9 0,7 Wiedza ogólna 3,9 0,7 Podejmowanie decyzji 3,9 0,9 Bycie liderem 3,7 0,8 Rozwiązywanie problemów 3,7 0,7 Pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków turystycznych, odnosząc się do słabych stron oraz brakujących cech i umiejętności pracowników, wskazywali najczęściej słabe przygotowanie do praktycznego wykonywania zawodu (Tabela 60). Sytuacja ta dotyczy zarówno wiedzy ogólnej, jak i specjalistycznej (jak np. znajomość systemów rezerwacji). Pracodawcy szeroko również podkreślali niski poziom kompetencji interpersonalnych oraz językowych absolwentów kierunków turystycznych. Tabela 60. Słabe strony oraz brakujące cechy / umiejętności absolwentów kierunków turystycznych w opinii pracodawców Słabe strony niska samodzielność w organizacji stanowiska pracy brak doświadczenia słabe przygotowanie praktyczne słaba znajomość języków obcych wiedza praktyczna niskie umiejętności praktyczne umiejętność pracy w zespole zbyt mało praktycznych przedmiotów w toku studiów Brakujące cechy / umiejętności samodzielność w organizowaniu warsztatu pracy brak doświadczenia lepszy kontakt z ludźmi biegłość w językach obcych umiejętności praktycznych obycie dyscyplina organizacyjna komunikacja z klientem trudnym stwarza problem niska wiedza z zakresu np. systemów rezerwacji, obsługi klienta kreatywność Źródło: opracowanie własne. 168

169 Wśród działań uczelni wyższych, które mogłyby poprawić stopień dopasowania umiejętności i kompetencji absolwentów kierunków turystycznych do wymogów rynku pracy znajdują się w opinii pracodawców przede wszystkim działania zmierzające do upraktycznienia studiów oraz rozwoju kompetencji psychospołecznych absolwentów (Wykres 166). Szczególną uwagę zwrócili oni również na konieczność zacieśnienia współpracy pomiędzy światem nauki i biznesu oraz zwiększenia liczby godzin nauki języków obcych. Wykres 166. Działania zmierzające do poprawy jakości kształcenia studentów kierunków turystycznych w opinii pracodawców zwiększyć liczbę godzin ćwiczeń praktycznych kosztem zajęć teoretycznych rozwijać kompetencje psychospołeczne absolwentów zacieśnić współpracę między światem nauki i biznesu zwiększyć liczbę godzin nauki języków obcych wprowadzić bardziej ostrą selekcję kandydatów na studia, której celem byłoby wyłonienie najlepszych studentów unowocześnić metody kształcenia niezależnie od kierunku studiów wprowadzić zajęcia z przedsiębiorczości, uczące na czym polega prowadzenie biznesu zwiększyć liczbę studentów na kierunkach nauk ścisłych i technicznych uzależnić finansowanie uczelni od jakości kształcenia i dorobku naukowego ułatwić najzdolniejszym osobom dostęp do najlepszych uczelni Źródło: opracowanie własne (n=27). 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Dokonując oceny jakości kształcenia, w toku przeprowadzonych badań jakościowych, podkreślono, iż kształcenie na kierunkach turystycznych jest determinowane wymogami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wskazano, iż podlaskie uczelnie dysponują kadrą oraz zapleczem infrastrukturalnym, pozwalającym na pełną realizację toku studiów. Zwrócono uwagę na fakt, iż turystyka staje się coraz bardziej istotną sferą życia społecznego i gospodarczego. Jest dziedziną szeroką i interdyscyplinarną, w której realizowanie się wymaga wielu różnych kompetencji i umiejętności z zakresu ekonomii, zarządzania, geografii, hotelarstwa czy socjologii. Z jednej strony studiowanie na kierunkach turystycznych przez niektórych postrzegane jest jako perspektywiczne, ale niejednokrotnie pozycjonowane jest jako mało konkretne i nieprestiżowe. Dostrzegalna jest różnica pomiędzy rzeczywistym a postrzeganym poziomem kształcenia. Politechnika Białostocka jest postrzegana przez pracodawców jako wiodąca uczelnia wyższa kształcąca w zakresie kierunków turystycznych. Badania jakościowe pokazały, iż ocena jakość kształcenia uczelni wyższej w zakresie turystyki odbywa się na trzech płaszczyznach: 169

170 wiedzy, umiejętności i kompetencji, relacji. Przedsiębiorcy najczęściej dokonywali oceny poziomu kształcenia na podstawie praktyk odbywanych przez studentów, rozmów kwalifikacyjnych przeprowadzanych z absolwentami kierunków turystycznych oraz w oparciu o opinie innych uczestników rynku. Praktycy, nie kwestionują poziomu przekazywanej wiedzy teoretycznej. Uważają jednak, iż absolwent turystyki powinien dysponować większą wiedzą z zakresu walorów przyrodniczych i kulturowych Podlasia. Zdaniem praktyków gospodarczych oraz przedstawicieli uczelni wyższych, podlascy absolwenci po ukończeniu studiów, dysponują szeroką wiedzą z zakresu turystyki jako pewnej dziedziny wiedzy. Dostrzegają oni jednak wyraźną dysproporcję pomiędzy posiadanym poziomem wiedzy teoretycznej absolwentów kierunków turystycznych, a poziomem ukształtowanych w toku studiów umiejętności i kompetencji potrzebnych w pracy w firmach turystycznych. Za szczególnie istotne kompetencje i umiejętności uznano: profesjonalną obsługę klienta, znajomość przynajmniej dwóch języków obcych, posiadanie wiedzy praktycznej z zakresu funkcjonowania firmy turystycznej, znajomość podstaw zarządzania obiektami turystycznymi, komunikatywność. Poziom oczekiwanych rzeczywistych a oczekiwanych umiejętności i kompetencji powoduje, iż firmy turystyczne w procesie rekrutacji często poszukują absolwentów kierunku zarządzania. Tylko niektórzy z przedsiębiorców deklarują, iż wyższy poziom kształcenia występuje w centralnych ośrodkach naukowych, jednak oceny dokonują w oparciu o stereotypy i zasłyszane opinie, a nie własne doświadczenia. Zdaniem przedsiębiorców poziom jakości kształcenia na kierunkach turystycznych wyznaczany jest także zakresem relacji z praktyką gospodarczą. Zarówno przedstawiciele uczelni wyższych jak i reprezentanci firm zwrócili uwagę, iż współpraca pomiędzy nauką a sferą biznesu jest wciąż niedoskonała. Przedsiębiorcy podkreślili, iż ich pośrednie zaangażowanie w proces tworzenia programów kształcenia byłoby przydatne w procesie kształtowania kompetencji i umiejętności absolwentów z punktu widzenia potrzeb rynku pracy. Niektórzy z przedstawicieli praktyki gospodarczej deklarowali zainteresowanie pracą naukową prowadzoną na wydziałach turystycznych. Przedsiębiorcy zwracali również uwagę na niedoskonały system praktyk, który nie zawsze pozwala na wyłonienie przyszłych pracowników. Reprezentujący uczelnie wyższe jak i przedstawiciele biznesu wskazali na obiektywne przesłanki, które hamują rozwój współpracy. Zwrócono uwagę na brak rozwiązań systemowych, bariery administracyjne oraz różnice w zakresie realizowanych celów. Badania jakościowe pokazały również, iż niektóre z przedsiębiorstw turystycznych w większym stopniu koncentrują się na współpracy ze szkolnictwem zawodowym i średnim. Podkreślają, iż z perspektywy ich organizacji kluczowym jest pozyskiwanie pracowników o ścisłym i konkretnym zakresie kompetencyjnym. Przedsiębiorstwa turystyczne potrzebują pracowników w zawodzie kucharza, gastronoma czy kelnera. Ich zdaniem jest to bardziej istotne od doskonalenia sfery obsługi i zarządzania. Przedsiębiorcy w toku badań jakościowych wskazywali, iż wiedza absolwentów na 170

171 temat funkcjonowania firm turystycznych jest niewystarczająca. Reprezentanci firm, podkreślali, iż proces wdrażania nowego pracownika do organizacji wydłuża się, ze względu na konieczność wprowadzania go, w często zupełnie dla niego nowe mechanizmy, funkcjonowania specyficznych w sowim charakterze firm turystycznych. Sfera relacyjna wyznaczana jest także współpracą z biurami karier. Nie wszyscy z uczestniczących w badaniu przedsiębiorców korzystali z usług tych instytucji. Reprezentanci firm turystycznych nie zawsze orientowali się w zakresie kompetencyjnym i zadaniowym biur karier. Wynika to z faktu realizacji funkcji rekrutacyjnej bezpośrednio przez firmy. Przedsiębiorcy, którzy korzystali z oferty biura chwalili współpracę, zwracając uwagę, iż instytucje tego typu wpływają na kreatywność młodych ludzi poszukujących pracy. Badania jakościowe zwróciły uwagę na jeszcze jeden problem. Kształtowanie absolwenta uczelni wyższej nie zależy tylko od samej uczelni, jako instytucji świadczącej usługi na wysokim poziomie. Dużo zależy od niego samego. Podkreślono, iż na poziomie studiów student powinien zabiegać o kontakty z firmami, odbywanie staży i tworzenie własnego port folio. Kreatywność jest bowiem podstawą do funkcjonowania na rynku pracy. Jednym z celów badań jakościowych było stworzenie sylwetki idealnego absolwenta kierunków turystycznych. Zdaniem uczestników badań, powinny go wyróżniać: kreatywność; znajomość przynajmniej trzech języków obcych; umiejętność profesjonalnej obsługi klienta; wiedza o regionie; praktyczna znajomość funkcjonowania firmy turystycznej. Wybrane cytaty z badań panelowych i indywidualnych wywiadów pogłębionych: Oczywiście, tutaj w regionie na razie specjalnie wielu uczelni nie mamy. Myślę, że najwięcej absolwentów mogących wesprzeć przedsiębiorstwa turystyczne kończy wydział zarządzania Politechniki Białostockiej, w tym przede wszystkim turystykę. Natomiast pozostałe uczelnie, prywatne dysponują w tym zakresie zbyt skromną ofertą. Nawet w tej chwili nie potrafię wymienić pełnych nazw tych uczelni. Wyższa Szkoła Menedżerska wiem, że kształci specjalistów ds. turystyki, ale jak się okazuje w bardzo ograniczonym zakresie. Wydaje mi się, że poziom kształcenia jest różny. Moim zdaniem na najwyższym poziomie kształci Politechnika Białostocka, jednak wciąż oferowany poziom kształcenia nie odpowiada standardom przynajmniej takim europejskim. W branży, o której jest mowa, osiągnie poziomu przynajmniej europejskiego to podstawa. Wyrażam tu opinie wielu menedżerami hoteli i właścicieli biur turystycznych, z którymi mam bezpośredni kontakt. Wszyscy podkreślają braki w wykształceniu przede wszystkim pod kątem praktycznej obsługi ruchu turystycznego oraz praktycznej znajomości konkretnych systemów do funkcjonowania obiektów turystycznych i zarządzania nimi. Jest to ciągle tylko wiedza teoretyczna natomiast brakuje tutaj przydatnej wiedzy praktycznej. Praktyki wciąż nie są realizowane według wzorca, oraz opieki merytorycznej choćby osób prowadzących zajęcia na uczelni. Wrzuca się takiego studenta do byle jakiego ośrodka i po prostu o odbywa on niezo- 171

172 bowiązującą praktykę, nie dającą żadnych konkretnych umiejętności przydatnych w przyszłym życiu zawodowym. Nie ma późniejszego egzekwowania tej wiedzy. Nie ma późniejszego powrotu do tego co student osiągnął. Praktyki studencie są najczęściej odbywane w obiektach pozbawionych możliwości kształcenia, czyli np. w gospodarstwach agroturystycznych. Tam najczęściej takiego praktykanta wrzuca się w wir prostych prac typu sprzątanie, czy, pomoc w przygotowaniu posiłków. Pozbawia się młodego człowieka możliwości szerszego spojrzenia na funkcjonowanie takiego gospodarstwa. Niestety te uwagi dotyczą także niektórych hoteli i biur turystycznych. Absolwent powinien mieć pojęcie o firmie. Myślę, że bardzo często takiej wiedzy brakuje naszym absolwentom. W przypadku regionalnych firm turystycznych ważne jest to, aby nowo zatrudniany pracownik miał wiedzę o regionie i przywiązanie do niego, znał jego wartość. Bardzo ważna jest praktyka. Należy zadbać o to, aby studenci odbywali praktyki w najlepszych firmach turystycznych i mogli zdobywać wiedzę praktyczną. Uczelnie powinny w tym kierunku podjąć wszelkie wysiłki. Zapotrzebowanie na absolwentów istnieje i jest ustawiczne tylko jakość wykształcenia i przygotowania do praktycznych zadań w sektorze turystycznym nie zawsze jest odpowiednia. W momencie kiedy absolwenci są już gotowi do pracy. Z punktu widzenia pracodawców na rynku turystycznym, bardzo potrzebna jest wiedza praktyczna. Miałam przyjemność współpracy z absolwentami z Politechniki Białostockiej z kierunków turystycznych, z uniwersytetu i na poziomie licencjata. Osoby przychodzące na praktykę należy wyposażyć w odpowiednią wiedzę i narzędzia, które posłużyłyby do jego dalszej pracy. Absolwenci, z którymi miałem do czynienia mają 100% wiedzy teoretycznej, a wiedzy praktycznej tylko15% - 20%. Bardzo nisko natomiast oceniam kompetencje. Inaczej jest w przypadku osób, które są hobbystami, które wiedzą, dlaczego wybrały taki właśnie kierunek, a nie inny i tym się interesują. To jest zupełnie inna sytuacja. Jeśli chodzi o różnicę i poziomów pomiędzy uczelniami to jest mi trudno się wypowiadać na ten temat. Uczelnia powinna zaopatrzyć w wiedzę, ale student już w trakcie nauki powinien się wykazać kreatywnością. Powinien zadbać o to, aby uczestniczyć w różnego rodzaju stażach, praktykach. Student musi się dokształcać z zakresu wiedzy praktycznej. Myślę, że te uczelnie, które współpracują z przyszłymi pracodawcami, wiedzą na co należy zwracać uwagę. Uczelnia jest jak wiadomo bardziej nastawiona na przekazanie wiedzy teoretycznej, a nie praktycznej. Następny etap zależy od absolwenta, od jego zaangażowania i kreatywności. Współpraca z uczelnią odbywa się na poziomie praktyk. Jeśli chodzi o kierunki zmian we współpracy, to przede wszystkim uczelnia powinna zasięgać opinii pracodawców z branży turystycznej na temat ich oczekiwań. Nawet w przypadku praktyk, chodzi o to, aby miały one jakiś sens. Współpraca uczelni nie powinna polegać na tym, że idzie student wraca z drukiem umowy. 172

173 Poziom kwalifikacji absolwentów oceniam jako średni, a czasem nawet poniżej średniego. Ani studenci ani uczelnia nie dbają o to, aby absolwent był wyposażony w wiedzę praktyczną. Studia to tylko nauka. Idealny absolwent to taki, który łączy posiadane umiejętności i kompetencje z zainteresowaniami oraz wcześniej zdobytymi doświadczeniami, np. w kontaktach z klientami. Absolwent kierunków turystycznych powinien być otwarty na świat, otwarty na ludzi i bardzo cierpliwy. Ważna jest również dobra znajomość programów informatycznych, bo bez tego nie ma możliwości pracy w firmach turystycznych. Jeśli chodzi o języki to posługiwanie się przynajmniej językami angielskim, rosyjskim i niemieckim, ponieważ coraz więcej cudzoziemców z wielu krajów zaczyna interesować się naszym regionem. Chociaż patrząc na ostatnie lata coraz więcej cudzoziemców odwiedza region podlaski. Kierunek studiów nie wpływa na kompetencje człowieka na danym profilu. Tutaj korzystamy z wewnętrznych zasobów danej osoby. Biorąc pod uwagę moje spostrzeżenia, to spośród trzydziestu absolwentów, którzy w ciągu ostatnich pięć lat przewinęło się przez tak niewielką placówkę jak hostel, okazało się, że bardziej kompetentnymi były osoby po zarządzaniu i marketingu a nie po turystyce. Być może był to przypadek. Na tej podstawie trudno jest wyciągnąć daleko idące wnioski. Moim priorytetem jest współpraca ze szkołami zawodowymi i technikami. Potrzebuję specjalistów w konkretnych zawodach. Współpraca z uczelnią wydaje się w tym momencie mniej istotna KIERUNKI INFORMATYCZNE Studia na kierunku informatycznym, w opinii ankietowanych absolwentów, w dobrym lub dostatecznym stopniu przygotowują ich do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 167). Jednocześnie studenci w ograniczonym stopniu podejmują aktywności zmierzające do nabycia umiejętności praktycznych bądź potwierdzenia osiągniętych kwalifikacji zawodowych (Tabela 61). 173

174 Wykres 167. Stopień, w jakim ukończone studia przygotowują do praktycznego wykonywania zawodu w opinii absolwentów kierunków informatycznych 11% 6% 20% 36% 27% Niedostateczny Dostateczny Dobry Bardzo dobry Brak zdania Źródło: opracowanie własne (n=132). Tabela 61. Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe, do których przystąpili absolwenci kierunków informatycznych Rodzaj egzaminu Odsetek ankietowanych, którzy zdali egzamin CISCO 2% CISCO - Stopień II 2% Egzaminy RedHat 2% MTSC 2% MCTS oraz MCPD 2% MCITP - Microsoft 2% Oracle Certified Java Programmer 6 2% Cisco CCNA, Cisco CCNP 2% Wewnętrzny egzamin korporacyjny 2% MCTS 2% Źródło: opracowanie własne (n=132). Opinia ta jest w dużej mierze zbieżna ze zdaniem wyrażanym przez pracodawców, zatrudniających absolwentów kierunków informatycznych. W opinii pracodawców, absolwenci tych kierunków, którzy znaleźli zatrudnienie, są dobrze lub bardzo dobrze przygotowani do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 170). 174

175 Wykres 168. Praktyczne przygotowanie do pracy zawodowej absolwentów kierunków informatycznych zatrudnionych w ostatnich dwóch latach w opinii pracodawców 20% 0% 10% Bardzo źle Raczej źle 35% 35% Ani dobrze, ani źle Raczej dobrze Bardzo dobrze Źródło: opracowanie własne (n=40). Odnosząc się do subiektywnie rozumianej jakości kształcenia na podlaskich uczelniach wyższych pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków informatycznych wskazali cztery uczelnie, ich zdaniem najlepiej przygotowujące do wykonywania zawodu: Politechnikę Białostocką (90% wskazań), Państwową Wyższą Szkołę Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży (15% wskazań) oraz Uniwersytet w Białymstoku (ponad 5% wskazań). Na dalszych pozycjach uplasowały się Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej oraz Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku. Oceniając zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawców, respondenci najwyżej ocenili takie kompetencje jak: uczenie się/samouczenie, podejmowanie decyzji oraz pracę w zespole kreatywne myślenie. Zdecydowanie najniższe noty przypadły znajomości języków obcych, umiejętności bycia liderem organizacji pracy oraz specjalistycznej wiedzy teoretycznej (Tabela 62). Tabela 62. Zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii absolwentów kierunków informatycznych 1 - zupełnie 5 - w pełni Odchylenie Średnia niezgodne zgodne standardowe Kreatywne myślenie 4% 6% 24% 34% 31% 3,8 1,1 Znajomość języków obcych 13% 7% 39% 27% 13% 3,2 1,2 Wiedza ogólna 6% 3% 25% 48% 18% 3,7 1,0 Specjalistyczna wiedza teoretyczna 9% 12% 27% 28% 24% 3,5 1,2 Uczenie się/ samokształcenie 0% 1% 16% 39% 43% 4,2 0,8 Podejmowanie decyzji 1% 6% 16% 48% 28% 4,0 0,9 Praca w zespole 1% 9% 16% 39% 34% 4,0 1,0 Bycie liderem 9% 12% 39% 27% 13% 3,2 1,1 Organizacja pracy 6% 10% 30% 37% 16% 3,5 1,1 Rozwiązywanie problemów 4% 3% 24% 39% 30% 3,9 1,0 Krytyczne myślenie 4% 6% 25% 46% 18% 3,7 1,0 Źródło: opracowanie własne (n=105). 175

176 Odnosząc się do tego samego problemu pracodawcy, zatrudniający absolwentów kierunków informatycznych, najlepiej ocenili kompetencje pracowników w takich obszarach jak: specjalistyczna wiedza teoretyczna, uczenie się i samokształcenie oraz kreatywne myślenie. Najniżej ocenione zostały natomiast umiejętność bycia liderem oraz znajomość języków obcych (Tabela 63). Stwierdzenia te potwierdzają, tezę iż absolwenci kierunków informatycznych są predysponowani do pracy samodzielnej, wymagającej kreatywności. Znacznej poprawy wymaga natomiast obszar kompetencji językowych oraz interpersonalnych. Tabela 63. Zgodność umiejętności absolwentów kierunków informatycznych nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii pracodawców Źródło: opracowanie własne. Cecha Średnia Odchylenie standardowe Specjalistyczna wiedza teoretyczna 4,1 0,7 Uczenie się/ samokształcenie 4,0 0,6 Kreatywne myślenie 3,9 0,8 Rozwiązywanie problemów 3,9 0,7 Organizacja pracy 3,8 0,9 Wiedza ogólna 3,7 0,7 Praca w zespole 3,7 0,7 Podejmowanie decyzji 3,6 0,6 Krytyczne myślenie 3,5 0,7 Znajomość języków obcych 3,4 0,6 Bycie liderem 3,0 1,0 Pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków informatycznych, odnosząc się do słabych stron oraz brakujących cech i umiejętności pracowników, wskazywali najczęściej niedostateczne przygotowanie absolwentów do praktycznego wykonywania zawodu (Tabela 64) oraz problemy dotyczące komunikacji z absolwentami kierunków informatycznych. W opinii pracodawców wiedza wyniesiona ze studiów jest w przypadku absolwentów kierunków informatycznych niewystarczająca, często również zdezaktualizowana. Co więcej, zdaniem pracodawców, osoby te mają niską skłonność do dokształcania się i aktualizowania umiejętności. Stosunkowo często wskazywane były również problemy związane z pracą zespołową, w szczególności dotyczące obszaru komunikacji. Absolwenci kierunków informatycznych, w opinii pracodawców, często mają problem z nawiązywaniem relacji w świecie niewirtualnym, nie potrafią dzielić się wiedzą, preferują kontakt za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Nie potrafią również (lub potrafią jedynie w ograniczonym stopniu) komunikować się w językach obcych (w szczególności stwierdzenie to dotyczy języków wschodnich), co ze względu na przygraniczne położenie regionu może stanowić poważną barierę. 176

177 Tabela 64. Słabe strony oraz brakujące cechy / umiejętności absolwentów kierunków informatycznych w opinii pracodawców Słabe strony brak umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji nieznajomość wszystkich programów komputerowych używanych w zakładzie pracy brak przygotowania praktycznego umiejętności pracy w zespole brak dokształcania trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych brak doświadczenia ogólne ukierunkowanie, nie specjalistyczne praca w zespole trudności w nawiązywaniu kontaktów bezpośrednich, kontakty nawiązywane głównie poprzez maila, komunikatory brak samodzielności cechy wynikające z osobowości np. niechęć do uczenia się, dokształcania, zbytnie przywiązanie do świata wirtualnego ogólne obycie techniczne komunikacja międzyludzka praca w zespole życie w świecie wirtualnym trudność w podejmowaniu samodzielnych decyzji zbyt mała wiedza o nowych technologiach, np. wiedza wyniesiona ze studiów dotycząca przeważnie dawnych języków programowania słaba znajomość języków, szczególnie widoczna w naszym regionie gdzie nieraz konieczne są kontakty z partnerami ze wschodu Brakujące cechy / umiejętności praca w zespole stwarza problem sumienność umiejętności praktyczne niskie kompetencje pracy zespołowej doświadczenie zawodowe otwartość na współpracowników chęć samodokształcania relacje interpersonalne lekkie oderwanie od rzeczywistości otwartość na świat niewirtualny nieśmiałość umiejętność dzielenia sie wiedzą inform. z innymi umiejętność komunikowania się z osobami rozumującymi na "innym poziomie abstrakcji" komunikatywność Źródło: opracowanie własne. Wśród działań uczelni wyższych, które mogłyby poprawić stopień dopasowania umiejętności i kompetencji absolwentów kierunków informatycznych do wymogów rynku pracy znajdują się w opinii pracodawców przede wszystkim działania zmierzające do upraktycznienia studiów i zacieśnienia współpracy między światem nauki i biznesu (Wykres 169). Szczególną uwagę zwrócili oni również na konieczność zwiększenia liczby godzin nauki języków obcych, unowocześnienie metod kształcenia oraz konieczność rozwoju kompetencji psychospołecznych absolwentów tych kierunków studiów. 177

178 Wykres 169. Działania zmierzające do poprawy jakości kształcenia studentów kierunków informatycznych w opinii pracodawców zwiększyć liczbę godzin ćwiczeń praktycznych kosztem zajęć teoretycznych zacieśnić współpracę między światem nauki i biznesu zwiększyć liczbę godzin nauki języków obcych unowocześnić metody kształcenia rozwijać kompetencje psychospołeczne absolwentów ułatwić najzdolniejszym osobom dostęp do najlepszych uczelni niezależnie od kierunku studiów wprowadzić zajęcia z przedsiębiorczości, uczące na czym polega prowadzenie biznesu zwiększyć liczbę studentów na kierunkach nauk ścisłych i technicznych podnieść poziom kadry akademickiej (naukowcy z zagranicy, praktycy w zawodzie) wprowadzić bardziej ostrą selekcję kandydatów na studia, której celem byłoby wyłonienie najlepszych studentów uzależnić finansowanie uczelni od jakości kształcenia i dorobku naukowego zwiększyć elastyczność procesu studiowania (indywidualne programy nauczania, studia międzykierunkowe) Inne ograniczyć możliwość otwierania nowych uczelni Źródło: opracowanie własne (n=40). 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% Odnosząc się do poziomu jakości kształcenia na kierunkach informatycznych, uczestnicy badania są zgodni, iż trudno jest dostrzec różnice w poziomie kształcenia na kierunkach informatycznych na podlaskich uczelniach w porównaniu z innymi ośrodkami krajowymi. Obecnie, wszystkie uczelnie w Polsce, zobowiązane są do kształcenia według kryteriów określonych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wszystkie uczelnie wyższe, w tym podlaskie, systematycznie doskonalą ofertę programową w celu uatrakcyjnienia oferty kształcenia na kierunkach informatycznych, maksymalizując wykorzystanie potencjału naukowego i infrastrukturalnego. Podkreślenia wymaga fakt, iż konkurencja na rynku edukacyjnym wymusiła nie tylko intensyfikację działań o charakterze marketingowym, ale także zakres przedsięwzięć związanych z poszerzaniem i uatrakcyjnianiem oferty kształcenia na kierunkach informatycznych. Uczestniczący w badaniu przedsiębiorcy, świadczący specjalistyczne usługi informatyczne deklarowali, iż kapitał organizacyjny opierają tylko i wyłącznie na absolwentach podlaskich uczelni wyższych. Zdaniem uczestników badań, różnice w poziomie kształcenia, w większym stopniu dotyczą kandydatów na studia wyższe. Kierunki informatyczne są traktowane jako priorytetowe, ale faktem jest, iż ci kandydaci na studia, którzy uzyskali największą liczbę punktów podejmują naukę w bardziej renomowanych ośrodkach naukowych. Podkreślenia wymaga również 178

179 fakt, iż dostępność do kierunków informatycznych stała się większa. Funkcjonuje coraz więcej uczelni, poza Politechniką Białostocką, które kształcą informatyków na poziomie inżynierskim i licencjackim. Często są to kierunki zamawiane. Owa powszechność studiów informatycznych stanowi wyzwanie dydaktyczne. Podjęcie studiów informatycznych nie jest ograniczone barierami punktowymi. Zarówno przedstawiciele praktyki jak i reprezentanci wskazują, iż absolwenci kończący inne wydziały niż politechniczny także potrafią dobrze odnaleźć się w miejscu pracy. Niektórzy z nich kontynuują naukę na drugim stopniu na Politechnice Białostockiej. Konieczność zmierzenia się z trudnym programem kształcenia, wzmacnia ich kreatywność i proces doskonalenia umiejętności, co często zwiększa ich atrakcyjność na rynku pracy. Powszechnie zawód informatyka kojarzy się z twardymi i konkretnymi umiejętnościami, ale z drugiej strony w świadomości podejmujących naukę niejednokrotnie sprowadzany jest do czynności technicznych, mało skomplikowanych. W toku przeprowadzonych badań odniesiono się także do roli i misji współczesnych uczelni wyższych, kształcących na kierunkach informatycznych, szczególnie jeżeli chodzi o ich relacje z rynkiem pracy. Zdaniem części z uczestników badań, rola uczelni nie sprowadza się do pośredniczenia w pozyskiwaniu pracy, ale kształceniu. Nie tylko pracodawcy, ale także uczelnie kształcące informatyków mają coraz większą świadomość jaka wynika ze współpracy ze sferą biznesu. Podkreślono, iż funkcjonujące biura karier w dobry sposób pełnią swoją rolę i są w tym zakresie ważnym wsparciem. Inni z uczestników dyskusji podkreślili, iż współpraca z praktyką gospodarczą jest głębszym problemem, a wypracowane relacje z przedsiębiorcami powinny stanowić integralną część misji uczelni wyższej. Współpraca z praktyką nie może być sprowadzana tylko do kwestii przyszłych miejsc pracy, ale przede wszystkim rozpatrywana w kategorii nowych rozwiązań technicznych i technologicznych czy ukierunkowywania na określone dziedziny wiedzy. Podobnie jak w przypadku kierunków turystycznych, przedsiębiorcy zwrócili uwagę na niezadowalający poziom wiedzy praktycznej absolwentów informatyki. Podkreślono, iż biorąc pod uwagę uwarunkowania regionalnego rynku pracy, wiedza z zakresu przedsiębiorczości, zarządzania czy marketingu jest niejednokrotnie tak samo ważna jak wiedza techniczna. Większość z uczestniczących w badaniu przedsiębiorców postulowało o wzbogacenie programów kształcenia informatyków na uczelniach wyższych o przedmioty pozwalające na poszerzenie a przynajmniej uzupełnienie wiedzy praktycznej. W toku badań jakościowych często pojawiały się opinie, iż współczesny rynek pracy, także w branży informatycznej, wymaga podjęcia podejmowania pewnych form aktywności zawodowej przez młodych ludzi już w czasie studiów. Uczestnictwo w różnego rodzaju szkoleniach, kołach zainteresowań, konkursach czy stażach zwiększenie szans zatrudnienia. Wskazano, iż informatyka to nie tylko rozwijanie umiejętności inżynierskich, ale także pasji. Szczególnie specjalistyczne firmy informatyczne poszukują pracowników nastawionych na rozwój indywidualnych zainteresowań i pasji nowych pracowników, mając świadomość tego, iż w znaczącym stopniu może to wpłynąć na poziom kapitału intelektualnego całej organizacji. 179

180 Tak jak w przypadku kierunków turystycznych, przedsiębiorcy zwracają uwagę na konieczność usprawnienia systemu praktyk studenckich. Praktyki realizowane w dotychczasowej formie nie spełniają, zadaniem pracodawców, swojej roli. Ze względu na czas ich trwania nie pozwalają na ukształtowanie pożądanego profilu przyszłego pracownika, a jednocześnie wymagają zaangażowania infrastrukturalnego oraz organizacyjnego. Tworząc profil absolwenta idealnego, uczestnicy badań panelowych poniżże cechy uznali za najbardziej istotne: wysoki poziom wiedzy technicznej, chęć rozwijania własnych pasji i zainteresowań, dysponowanie wiedzą praktyczną, podejmowanie aktywności na rynku pracy już w czasie studiów, posiadanie wiedzy praktycznej. Wybrane cytaty z badania panelowego (FGI) i indywidualnych wywiadów pogłębionych: Zatrudniam tylko i wyłącznie po Politechnice Białostockiej. Dlatego że, jak robię akcję rekrutacyjną to najlepsze osoby jakie do tej pory udało mi się zatrudnić, to są to absolwenci Politechniki Białostockiej właśnie. Nie interesuje mnie jak kto się uczy, nie zaglądam w indeks. Interesuje mnie to co człowiek potrafi robić. To się mocno zmienia. Widzę to po absolwentach, którzy do nas przychodzą. Rzeczywiście teraz coraz więcej ludzi, absolwentów ma doświadczenie praktyczne, bo pracowali w czasie studiów. Czasem jest tak, że ktoś jest na ostatnim roku studiów, albo świeżo po studiach i jest w stanie pochwalić się osiągnięciami w życiu zawodowym. Wydaje mi się że to się zmienia na lepsze. Poza tym coraz więcej osób zaczyna tworzyć aplikacje na smartfony, na wersje mobilne. My nie współpracujemy z żadną uczelnią. Od czasu do czasu przychodzą studenci po podbicie zaświadczeń, że odbyli praktyki. Natomiast z mego punktu widzenia dwutygodniowa praktyka jest pozbawiona sensu. Z mojej perspektywy muszę zorganizować stanowisko pracy dla takiego studenta, dać mu opiekuna, zmarnować na to czas, a wciągu dwóch tygodni taki student absolutnie nic mi nie wniesie do firmy. Nie mam z tego żadnych korzyści. Ja myślę, że to jest kwestia tego, że uczelnie są zbyt bardzo teoretyczne. Często wiedza przekazywana na uczelniach nie przekłada się na potrzeby pracodawców. Przyjmowanie studentów na praktyki w obecnej formie, z punktu widzenia pracodawcy jest tylko uciążliwością i kłopotem. 180

181 Poziom kwalifikacji podlaskich absolwentów oceniam bardzo dobrze. Uważam że nasza politechnika kształci dobrych informatyków i dobrych programistów. Przychodzą do pracy młodzi zdolni ludzie i jeżeli chcą się uczyć to bardzo szybko nabierają umiejętności praktycznych. Mówiąc szybko to mam na myśli rok. Nie zatrudniamy nikogo z warszawskich uczelni. Jeżeli chodzi o informatyków to bazujemy na absolwentach Politechniki Białostockiej. Nie mamy z tego tytułu żadnych kompleksów, nawet w przypadku konfrontacji z firmami z innych części Polski. Z mojego punktu widzenia moim podstawowym oczekiwaniem jest żeby taki student, absolwent miał pasję do tego co robi. aby chciał odkrywać nowe rzeczy, zdobywać wiedzę, żeby był kreatywny, chciał rzeczywiście coś dobrego wnieść do projektów. Informatyk, który ma pasję jest w stanie zrobić bardzo dużo. Jest w stanie w chwili obecnej czerpać wiedzę z najróżniejszych miejsc na świecie za pomocą Internetu. Jest w stanie wdrażać super nowinki, implementować do projektów, które robi. Pasja jest kluczem do sukcesu. Oczywiście dobre wykształcenie, sumienność to powie każdy. Ale akurat pasja to jest coś co wyróżnia dobrego informatyka. Niektórzy pracodawcy oczekują bardziej praktycznych umiejętności absolwentów. Zwracają też uwagę na brak umiejętności interpersonalnych. Współpraca pomiędzy nauką a praktyką w ostatnich latach sukcesywnie się rozwija. Jak dotąd miała ona (w przypadku naszego Wydziału) formę zajęć dodatkowych prowadzonych przez pracodawców dla naszych studentów oraz staży i praktyk odbywanych przez studentów i absolwentów u pracodawców. Wydaje się, że dla dalszego rozwoju współpracy niezbędna jest większa otwartość obu stron (uczelni i pracodawców), wzajemne zrozumienie realiów działalności, zaangażowanie środków finansowych, a ze strony uczelni uelastycznianie programów kształcenia (co de facto zostało rozpoczęte wraz z wejściem w życie nowelizacji ustawy Prawo o Szkolnictwie Wyższym). Wydaje się, że absolwenci uznanych wiodących ośrodków mogą mieć lepsze przygotowanie z uwagi na to, że do ośrodków tych trafiają lepsi kandydaci i w związku z tym również wymagania wobec nich mogą być większe. W uczelniach naszego regionu musimy dostosowywać (w możliwych granicach) nasze wymagania do poziomu kandydatów i studentów. Absolwent idealny, to osoba posiadająca przygotowanie zarówno teoretyczne, jak i praktyczne do podjęcia pracy zawodowej, w tym pracy w zespole. W przypadku kierunków informatycznych szczególnie istotna jest znajomość najnowszych technologii. Profil rzeczywisty na pewno spełnia wymogi przygotowania teoretycznego. Przygotowanie praktyczne jest różne na różnych uczelniach. Wydaje się, że z uwagi na ograniczone środki finansowe uczelni największe braki obserwuje się w zakresie dostępności (a więc i znajomości) najnowszych technologii. 181

182 To co jest do tej pory realizowane na Politechnice czy chociażby na Uniwersytecie w Białymstoku, jeżeli chodzi o inżynierię programowanie jest to, to czego oczkujemy najbardziej. Jeżeli chodzi o absolwentów, których my oczekujemy to z wielu uczelni to jest Politechnika Białostocka wydział informatyki i uniwersytet w Białymstoku. Zdarzają się również studenci z WSFiZ z Wydziału Finansów i Informatyki. Jeżeli chodzi o porównanie to myślę, że jeśli chodzi o poziom kształcenia, to największe doświadczenie mają absolwenci politechniki. Chociaż niektórzy absolwenci z uniwersytetu również dorównują poziomem zawansowania i kształcenia KIERUNKI MEDYCZNE Studia na kierunku medycznym, w opinii ankietowanych absolwentów, w dobrym lub bardzo dobrym stopniu przygotowują ich do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 170). Opinie te są jednak zróżnicowane w zależności od ukończonego kierunku studiów. Bardzo dobre i dobre przygotowanie do praktycznego zawodu występuje w opinii większości badanych absolwentów na kierunkach: elektroradiologia, fizjoterapia, kosmetologia, lekarskodentystyczny, pielęgniarstwo i położnictwo. W opinii większości absolwentów kierunków: analityka medyczna, dietetyka, farmacja, lekarski, ratownictwo medyczne oraz zdrowie publiczne stopień, w jakim ukończone studia przygotowują do praktycznego wykonywania zawodu jest dostateczny lub niedostateczny (Tabela 65). Wykres 170. Stopień, w jakim ukończone studia przygotowują do praktycznego wykonywania zawodu w opinii absolwentów kierunków medycznych 24% 5% 7% 24% Niedostateczny Dostateczny Dobry Bardzo dobry Brak zdania 40% Źródło: opracowanie własne (n=401). 182

183 Tabela 65. Stopień, w jakim ukończone studia przygotowują do praktycznego wykonywania zawodu w opinii absolwentów kierunków medycznych Kierunek studiów Przygotowanie do praktycznego wykonywania zawodu Bardzo dobre Dobre Dostateczne Niedostateczne Brak zdania analityka medyczna 13% 29% 45% 10% 3% dietetyka 8% 12% 36% 32% 12% elektroradiologia 40% 20% 40% 0% 0% farmacja 15% 33% 44% 7% 0% fizjoterapia 44% 19% 31% 6% 0% kosmetologia 33% 52% 9% 3% 3% lekarski 0% 46% 46% 8% 0% lekarsko-dentystyczny 4% 52% 33% 11% 0% pielęgniarstwo 36% 47% 8% 1% 8% położnictwo 20% 60% 20% 0% 0% ratownictwo medyczne 7% 36% 57% 0% 0% zdrowie publiczne 14% 23% 32% 27% 5% Ogółem 24% 40% 24% 7% 5% Źródło: opracowanie własne (n=401). Wydaje się, iż studenci jedynie w ograniczonym stopniu podejmują dodatkowe aktywności zmierzające do nabycia umiejętności praktycznych (w szczególności np. dotyczące kompetencji językowych) bądź potwierdzenia osiągniętych kwalifikacji zawodowych (poza egzaminami wymaganymi prawem, Tabela 66). W opinii wielu absolwentów obrona pracy licencjackiej czy też magisterskiej jest postrzegana jako egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Wśród innych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe absolwenci wymienili: Lekarski oraz Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Państwowy, testy teoretyczne i praktyczne na zakończenie nauki, audyt wewnętrzny czy też test wiadomości zawodowych. Tabela 66. Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe, do których przystąpili absolwenci kierunków medycznych Rodzaj egzaminu Odsetek ankietowanych, którzy zdali egzamin Egzaminy praktyczny i teoretyczny z przygotowania zawodowego 16% Lekarski Egzamin Państwowy (LEP) 8% Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Państwowy (LDEP) 7% Egzamin z ratownictwa medycznego 1% Egzamin na specjalizacji kardiologicznej <1% Technik farmaceutyczny <1% Egzamin z ochrony radiologicznej <1% Egzamin tematyczny żywienia w chorobach gastroenterologicznych <1% Audyt wewnętrzny <1% Źródło: opracowanie własne (n=401). 183

184 Przystępowanie i zdawalność egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe dotyczy głównie absolwentów kierunków: elektroradiologia, lekarski i lekarsko-dentystyczny. Zdecydowana większość badanych absolwentów kierunków: farmacja, analityka medyczna, fizjoterapia, pielęgniarstwo i zdrowie publiczne nie przystępowała do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe (Tabela 67). Tabela 67. Przystępowanie i zdawalność egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe wśród absolwentów kierunków medycznych Etykiety wierszy Przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe Nie Odsetek przystępujących, którzy zdali egzamin analityka medyczna 90% 10% 100% dietetyka 52% 48% 100% elektroradiologia 20% 80% 100% farmacja 100% 0% - fizjoterapia 75% 25% 100% kosmetologia 48% 52% 100% lekarski 12% 88% 100% lekarsko-dentystyczny 15% 85% 100% pielęgniarstwo 73% 27% 95% położnictwo 50% 50% 100% ratownictwo medyczne 57% 43% 100% zdrowie publiczne 77% 23% 100% Ogółem 64% 36% 99% Źródło: opracowanie własne (n=401). W opinii pracodawców, absolwenci tych kierunków, którzy znaleźli zatrudnienie, są w zdecydowanej większości dobrze lub bardzo dobrze przygotowani do praktycznego wykonywania zawodu (Wykres 171). Odnosząc się do subiektywnie rozumianej jakości kształcenia na podlaskich uczelniach wyższych pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków medycznych wskazali dwie uczelnie, ich zdaniem najlepiej przygotowujące do wykonywania zawodu: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (blisko 90% wskazań) oraz Wyższą Szkołę Medyczną w Białymstoku (blisko 10% wskazań). Tak 184

185 Wykres 171. Praktyczne przygotowanie do pracy zawodowej absolwentów kierunków medycznych zatrudnionych w ostatnich dwóch latach w opinii pracodawców 16% 0% 7% 27% Bardzo źle Raczej źle Ani dobrze, ani źle Raczej dobrze Bardzo dobrze 50% Źródło: opracowanie własne (n=133). Oceniając zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawców, absolwenci najwyżej ocenili takie kompetencje jak: praca w zespole, podejmowanie decyzji oraz organizacja pracy. Zdecydowanie najniższe noty przypadły znajomości języków obcych, umiejętności bycia liderem oraz krytycznemu myśleniu (Tabela 68). Tabela 68. Zgodność umiejętności nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii absolwentów kierunków medycznych 1 - zupełnie 5 - w pełni Odchylenie Średnia niezgodne zgodne standardowe Kreatywne myślenie 7% 5% 12% 27% 49% 4,1 1,2 Znajomość języków obcych 18% 13% 30% 21% 18% 3,1 1,3 Wiedza ogólna 3% 5% 15% 31% 46% 4,1 1,0 Specjalistyczna wiedza teoretyczna 5% 3% 17% 30% 46% 4,1 1,1 Uczenie się/ samokształcenie 6% 2% 14% 31% 47% 4,1 1,1 Podejmowanie decyzji 5% 3% 12% 28% 53% 4,2 1,1 Praca w zespole 3% 2% 10% 21% 64% 4,4 1,0 Bycie liderem 9% 11% 21% 29% 29% 3,6 1,3 Organizacja pracy 3% 4% 13% 29% 51% 4,2 1,0 Rozwiązywanie problemów 4% 6% 14% 32% 45% 4,1 1,1 Krytyczne myślenie 10% 5% 19% 32% 34% 3,7 1,3 Źródło: opracowanie własne (n=298). Odnosząc się do tego samego problemu, pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków medycznych, najlepiej ocenili przygotowanie pracowników w takich obszarach jak: specjalistyczna wiedza teoretyczna, praca w zespole, wiedza ogólna oraz uczenie się i samokształcenie. Najniżej ocenione zostały natomiast umiejętność krytycznego myślenia, bycia liderem oraz znajomość języków obcych (Tabela 69). Wskazania te są w pełni zgodne z opiniami pracujących absolwentów. Podobnie jak w przypadku innych kierunków, znacznej poprawy wymaga obszar kształcenia językowego. 185

186 Tabela 69. Zgodność umiejętności absolwentów kierunków medycznych nabytych w drodze wykształcenia z oczekiwaniami pracodawcy w opinii pracodawców Źródło: opracowanie własne (n=133). Cecha Średnia Odchylenie standardowe Specjalistyczna wiedza teoretyczna 4,3 0,7 Praca w zespole 3,9 0,8 Wiedza ogólna 3,8 0,7 Uczenie się/ samokształcenie 3,8 0,8 Organizacja pracy 3,7 0,8 Kreatywne myślenie 3,6 0,7 Rozwiązywanie problemów 3,6 1,0 Podejmowanie decyzji 3,5 0,8 Bycie liderem 3,4 1,1 Znajomość języków obcych 3,3 0,8 Krytyczne myślenie 3,3 0,9 Poproszeni o swobodne określenie cech i umiejętności absolwentów kierunków medycznych, pożądanych przez pracodawców, absolwenci najczęściej wskazywali zbliżony do przedstawionego powyżej zestaw cech (umiejętności). Wśród najczęściej wskazywanych cech/umiejętności znalazły się bowiem: umiejętności interpersonalne (np. umiejętność pracy z ludźmi, praca w grupie, cierpliwość), wiedza specjalistyczna (np. znajomość procedur, praktyczne zastosowanie przepisów prawa, umiejętność stawiania diagnozy, pierwsza pomoc), podejście do pracy (np. samodzielna organizacja pracy, dokładność, motywacja) i inne (np. praktyka lub ciągłe dokształcane się). Pracodawcy zatrudniający absolwentów kierunków medycznych, odnosząc się do słabych stron oraz brakujących cech i umiejętności pracowników, wskazywali najczęściej niedostateczne kompetencje interpersonalne absolwentów, utrudniające wykonywanie zawodu (Tabela 70). W szczególności, w opinii pracodawców, absolwenci ci mają problemy z nawiązywaniem kontaktu z pacjentami, cechują się niskim poziomem empatii. Pomimo relatywnie dobrego przygotowania teoretycznego mają problemy z podejmowaniem decyzji. Jednocześnie jednak, zdaniem pracodawców, osoby często przeceniają własną wiedzę i umiejętności, okazując brak pokory wobec osób bardziej doświadczonych. Wśród słabych stron absolwentów kierunków medycznych, wskazywanych przez pracodawców, znalazły się również takie kwestie jak mała elastyczność oraz nieumiejętność precyzyjnego określenia własnej ścieżki kariery. Wśród działań uczelni wyższych, które mogłyby poprawić stopień dopasowania umiejętności i kompetencji absolwentów kierunków medycznych do wymogów rynku pracy znajdują się w opinii pracodawców przede wszystkim działania zmierzające do upraktycznienia studiów oraz unowocześnienia metod kształcenia (Wykres 172). Szczególną uwagę zwrócili oni również na konieczność zwiększenia liczby godzin nauki języków obcych, konieczność rozwoju kompetencji psychospołecznych absolwentów, ale również konieczność podniesienia poziomu kadry akademickiej (np. poprzez współpracę z naukowcami z zagranicy czy praktykami). 186

187 Tabela 70. Słabe strony oraz brakujące cechy / umiejętności absolwentów kierunków medycznych w opinii pracodawców Słabe strony słabe przygotowanie kliniczne - metoda myślenie teoretyczne zbyt niski poziom przygotowania praktycznego brak praktycznego przygotowania do pracy słabe przygotowanie praktyczne podejście teoretyczne zbytnia pewność w podejmowaniu decyzji brak znajomości asortymentu ortopedycznomedycznego precyzyjniej powinni wiedzieć co będą robić po studiach zbyt duże ambicje brak zainteresowania praktyką już na studiach dobrze przygotowani teoretycznie, gorzej wypada praktyka zbyt wąskie spojrzenie na problemy pacjenta brak doświadczenia wynikający z młodego wieku niedostateczna ilość czasu poświęcana pacjentowi mała elastyczność brak obycia, np. umiejętności rozpoznawania opakowań leków. Studia opierają się na uczeniu się nazw i receptur, trudno potem odnaleźć właściwy lek w formie "fizycznej" zbyt mało praktyki zdobytej podczas studiów niskie kompetencje interpersonalne w kontaktach z pacjentami nie zawsze umieją wczuć w sytuację pacjenta obawa przed podjęciem ryzyka w leczeniu/terapii pacjenta zbytnia wiara we własne umiejętności nie zawsze mająca pokrycie w faktycznych umiejętnościach psychologiczne podejście do pacjentów, umiejętność rozmowy z pacjentem powierzchowne traktowanie pacjenta brak zainteresowania zdobywaniem wiedzy nie odczytują swojego zawodu jako służby niechęć do pogłębionej diagnostyki nie traktowanie pacjentów z należytą uwagą i nie "wczuwanie się" w sytuację osób poszkodowanych i cierpiących Brakujące cechy / umiejętności brak asertywności brak szybkiej adaptacji w nowym miejscu pracy umiejętności praktyczne język obcy brak znajomości asortymentu ortopedycznomedycznego samodzielności w myśleniu i działaniu umiejętności praktyczne współczucie praktyki samodzielności w podejmowaniu decyzji pewności siebie w odniesieniu do pacjenta pokora wobec wiedzy osób bardziej doświadczonych brak samokrytycyzmu umiejętność podejmowania szybkich i trafnych decyzji brak cierpliwości pokora brak zaangażowania trudność w dopasowaniu się do pełnienia innych funkcji niż nauczone w trakcje studiów brak umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji odwagi nadmiar pewności siebie w kwestii wiedzy teoretycznej nie znajdująca odbicia w praktyce brak bodźców do działania, uważają że lepiej się przyglądać niż samemu działać samodzielność brak empatii odporności na stres dedukcyjne myślenie Źródło: opracowanie własne. 187

188 Wykres 172. Działania zmierzające do poprawy jakości kształcenia studentów kierunków medycznych w opinii pracodawców zwiększyć liczbę godzin ćwiczeń praktycznych kosztem zajęć teoretycznych unowocześnić metody kształcenia zwiększyć liczbę godzin nauki języków obcych rozwijać kompetencje psychospołeczne absolwentów podnieść poziom kadry akademickiej (naukowcy z zagranicy, praktycy w zawodzie) wprowadzić bardziej ostrą selekcję kandydatów na studia, której celem byłoby wyłonienie najlepszych studentów ułatwić najzdolniejszym osobom dostęp do najlepszych uczelni zacieśnić współpracę między światem nauki i biznesu ograniczyć możliwość otwierania nowych uczelni uzależnić finansowanie uczelni od jakości kształcenia i dorobku naukowego niezależnie od kierunku studiów wprowadzić zajęcia z przedsiębiorczości, uczące na czym polega prowadzenie biznesu zwiększyć elastyczność procesu studiowania (indywidualne programy nauczania, studia międzykierunkowe) zwiększyć liczbę studentów na kierunkach nauk ścisłych i technicznych Źródło: opracowanie własne (n=133). 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% Badania panelowe potwierdzają, iż studia medyczne, szczególnie jeżeli chodzi o kierunki lekarskie, są postrzegane jako elitarne i trudno dostępne. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku funkcjonuje w świadomości społecznej jako najbardziej prestiżowa uczelnia. Podkreślono, iż oferta edukacyjna na uczeniach medycznych jest szczególnie bogata. Za bardzo obecnie popularny kierunek uznaje się pielęgniarstwo. Dodatkowo rozwijają się kosmetologia, fizjoterapia, rehabilitacja, analityka medyczna. Poza kierunkiem lekarskim, kształcenie w zakresie pozostałych kierunków upowszechniło się i jest realizowane przez uczelnie, które nie są tylko uczelniami typowo medycznymi. W związku ze ścisłym obwarowaniem programowym i wysokim poziomem odpowiedzialności społecznej nie można mówić o niskim poziomie kształcenia. W opinii wielu pracodawców nie ma zasadniczych różnic pomiędzy poziomem nabytych kwalifikacji czy umiejętności ze względu na kończoną uczelnię wyższą. O jakości kształcenia świadczy również zaplecze infrastrukturalne. Podlaskie uczelnie dysponują laboratoriami oraz urządzeniami pozwalającymi na pozyskiwanie ważnych, z punktu widzenia potrzeb pracodawców, kompetencji i umiejętności. W toku procesu badawczego zwrócono uwagę na fakt, iż dokonując analizy jakości kształcenia na kierunkach medycznych należy przeprowadzać ją na trzech poziomach: kierunków lekarskich, medycznych i okołomedycznych. O ile w dwóch pierwszych przypadkach 188

189 kwestia poziomu jakości pozyskiwanej przez studentów wiedzy jest niekwestionowana, o tyle w przypadku kierunków okołmedycznych (np.: kosmetologia, dietetyka) należy jej dokonywać także przez pryzmat budowania relacji ze środowiskiem biznesowym. Dla przykładu Uniwersytet Medyczny stara się uwzględniać sugestie pracodawców w tworzeniu programów kształcenia i w procesie dydaktycznym, oczywiście w zakresie na jaki pozwala mu prawo. Dla przykładu Uniwersytet Medyczny nie posiada w swej strukturze organizacyjnej biura karier, co także można traktować jako czynnik ograniczający rolę uczelni we wspieraniu kariery zawodowej potencjalnych absolwentów oraz procesie rozpoznawania potrzeb rynku pracy. Niektórzy z pracodawców wyrażali opinie, iż w przypadku poszukiwania pracowników o tak specjalistycznych kwalifikacjach biura karier nie będą w stanie świadczyć usług pośrednictwa. Podobnie jak w przypadku kierunków informatycznych i turystycznych, uwaga pracodawców została skierowana na poziom wiedzy praktycznej, jaką posiadają absolwenci kierunków medycznych, w tym wydziału lekarskiego. W opinii ekspertów jest on niewystarczający. Urynkowienie się zasad funkcjonowania placówek ochrony zdrowia w Polsce wymaga tego, aby personel medyczny był wyposażony w wiedzę z zakresu podstaw ekonomii, zarządzania czy prawa. Bardzo przydatne z punktu widzenia zarządzających placówkami medycznymi, okazują się również umiejętności interpersonalne i komunikacyjne przyszłych lekarzy, pielęgniarek i położnych. Współcześnie o jakości świadczonych usług medycznych decyduje nie tylko posiadana wiedza medyczna i poziom kwalifikacji zawodowych, ale także umiejętność nawiązywania właściwych relacji z pacjentem. W opinii uczestników badań jakościowych, idealnego absolwenta kierunków medycznych cechują: posiadanie rzetelnej wiedzy medycznej, dysponowanie przynajmniej podstawową wiedzą z zakresu prawa, ekonomii i zarządzania, komunikatywność i nawiązywanie właściwych relacji z pacjentem, otwartość na zmiany. Wybrane cytaty z badań panelowych oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych. Jest jedna główna uczenia to akademia medyczna. Jeśli chodzi o pozostałe to myślę, że w poziomie kształcenia nie ma jakichś znacznych różnic. Nikt z personelu wyższego szczebla nie wskazywał na jakiekolwiek różnice, więc nie wydaje się żeby to miało jakiekolwiek znacznie Nasz lokalny rynek jest zdominowany przez absolwentów Akademii Medycznej, naszego Uniwersytetu Medycznego. Natomiast zdarzają się oczywiście po innych uczelniach ludzie, ale tego się nie da porównać. Jest zbyt mały odsetek osób kończących inne uczelnie.. Akurat ci z którymi miałam do czynienia byli wyjątkowo dobrzy. Naprawdę trudno ocenić. Pożądane jest, aby absolwent wydziału medycyny posiadał podstawową wiedzę z zakresu prawa i ekonomii. Bez tego nie da się funkcjonować nawet w pracy w szpitalu. Oczywiście 189

190 zdarzają się jeszcze lekarze, którzy twierdzą że oni są tylko od leczenia, ale niestety dzisiaj nie da się odłączyć medycyny od ekonomii. Więc lekarz musi się orientować w przepisach prawa, np. w takich sytuacjach jak: kształtowanie relacji z rodziną pacjenta, dostępnością dokumentacji. Z tego co wiem, to nawet studia podyplomowe, które są oferowane w zakresie finansów czy zarządzania cieszą się dużą popularnością z tego powodu, że lekarze słyszą pierwszy raz o bardzo podstawowych oczywistych rzeczach, zwłaszcza z zakresu prawa medycznego. Nie jestem pewna czy wystarczy teoretyk jako wykładowca. Tu chodzi bardziej o kwestie praktyczne. Owszem, mamy problem w poszukiwaniu specjalistów, ale szukamy na własną rękę. Myślę, że biuro karier nie jest w stanie pomóc nam w znalezieniu specjalisty. Dobrego specjalisty musimy szukać sami na rynku. Szukamy tego, który jest wolniejszy, który ma na przykład czas żeby wziąć dodatkową określoną pracę. Kompetencje absolwentów muszą być zgodnie z oczekiwaniami pracodawców. Od tego roku kompleksowo plany i programy studiów są konsultowane z tak zwanymi interesariuszami zewnętrznymi czyli z pracodawcami. Wcześniej organizowaliśmy rady programowe, na których zapraszani pracodawcy wyrażali swoje opinie na temat praktyk, ich wymiaru, tego jak studenci się zachowują na praktykach, jakie są odczucia pracodawców na ich temat. Także tutaj na uczelni ta współpraca się zacieśnia. Wcześniej taka współpraca była, ale od tego raku akademickiego się sformalizowała. Jeśli chodzi o pracodawców współpracujących z uczelnią, no w przypadku analityki medycznej to są laboratoria, a kosmetologii najczęściej właściciele gabinetów kosmetycznych. Poza tym praktyki zawodowe na studiach są prowadzone w rzeczywistych miejscach pracy. To jest tak, że często dzięki odbytym praktykom studenci znajdują pracę w takim miejscu. Studenci naszej uczelni są zorganizowani, wyjeżdżają na jakieś sympozja i szkolenia i ten sposób także zyskują potencjalnych pracodawców oraz dodatkowe miejsca pracy. Ważne jest, aby dokładnie wsłuchać się w to, czego pracodawcy od nas potrzebują. Jeżeli wyszła od nich inicjatywa konieczności prowadzenia ćwiczeń w języku angielskim, to takie zorganizowaliśmy. Nie chodzi tutaj o sam wyjazd za granicę, ale o fakt tego, że się obsługuje coraz więcej przyjezdnych pacjentów. Wszystkie programy studiów, wszystkie przedmioty muszą odzwierciedlać to wszystko czego oczekuje pracodawca i gospodarka. W programie kształcenia są przedmioty z zakresu prawa i ekonomii. Jeśli chodzi o osiągany poziom kwalifikacji, to w przypadku analityki medycznej i farmacji, w są to standardy ministerialne. My możemy oczywiście te plany studiów urozmaicić, ale pole manewru jest ograniczone. My możemy modelować tą sylwetkę absolwenta, ale w oparciu o narzucone kwalifikacje. My możemy ze swej strony dołożyć zajęcia kształtujące ważne w życiu zawodowym umiejętności poprzez prowadzanie zajęć fakultatywnych. Jesteśmy doskonale wyposażeni, np. na farmacji. Nasi studenci są w stanie obsługiwać bardzo nowoczesne sprzęty, co jest cenioną umiejętnością z punktu widzenia pracodawcy. 190

191 Pracodawcy poza wiedzą oczekują od absolwentów medycyny umiejętności kontaktu z drugim człowiekiem. Uczelnia medyczna kształci ludzi, którzy z racji wykonywanego zwodu wchodzą w bardzo bliskie interakcje z pacjentami. Absolwent kierunków medycznych powinien wykazywać empatię i umiejętnie służyć pomocą. Pracodawcy oczekują, aby absolwent chciał się rozwijać. 191

192 8. BARIERY UTRUDNIAJĄCE EFEKTYWNE POSZUKIWANIE I POZYSKIWANIE PRACY 8.1. KIERUNKI TURYSTYCZNE Do głównych trudności towarzyszących znalezieniu pracy, w opinii absolwentów kierunków turystycznych, którzy podjęli zatrudnienie należały (Wykres 173): czynniki leżące po stronie poszukujących pracy: brak stażu i doświadczenia w zawodzie; czynniki leżące po stronie pracodawców: zbyt wysokie wymagania, wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań; czynniki rynkowe i instytucjonalne: brak ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy. Wykres 173. Najistotniejsze trudności związane ze znalezieniem pracy w opinii pracujących absolwentów kierunków 26. Najistotniejsze trudności związane ze znalezieniem pracy turystycznych Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 54% Brak ofert pracy 54% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań 49% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 46% Brak informacji o wolnych miejscach pracy 39% Nieodpowiednia forma zatrudnienia 37% Praca poza miejscem zamieszkania 17% Zmianowość pracy 15% Inne 2% Źródło: opracowanie własne (n=41, Inne: nepotyzm). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Katalog ten zbieżny jest z trudnościami i barierami wskazywanymi przez osoby poszukujące zatrudnienia w momencie realizacji badania (Wykres 174) oraz czynnikami (zjawiskami) decydującym o niepodjęciu zatrudnienia przez ankietowanych (Wykres 175). Wśród motywów wpływających na decyzję o niepodjęciu zatrudnienia stosunkowo rzadko wskazywana była chęć kontynuacji nauki w trybie dziennym oraz czynniki losowe i osobiste. 192

193 Wykres 174. Najistotniejsze problemy występujące przy poszukiwaniu pracy w opinii 36. Najistotniejsze problemy podczas poszukiwania pracy absolwentów kierunków turystycznych Brak stażu i doświadczenia w zawodzie Brak ofert pracy 70% 74% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy Brak informacji o wolnych miejscach pracy 44% 42% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań 33% Praca poza miejscem zamieszkania Nieodpowiednia forma zatrudnienia 23% 23% Zmianowość pracy Inne 5% 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: opracowanie własne (n=43, Inne: język, słabo rozwinięty sektor media/pr w Białymstoku). Wykres 175. Czynniki decydujące o niepodjęciu pracy przez absolwentów kierunków turystycznych 30. Czynniki decydujące o niepodjęciu zatrudnienia Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 62% Brak ofert pracy 51% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 38% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań Brak informacji o wolnych miejscach pracy Praca poza miejscem zamieszkania 24% 24% 27% Niepowodzenie w procesie rekrutacyjnym Inne Nieodpowiednia forma zatrudnienia 14% 14% 16% Zmianowość pracy 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: opracowanie własne (n=37, Inne: kontynuacja studiów w trybie stacjonarnym (4), urodzenie dziecka). 193

194 Wyniki badań jakościowych wskazały, iż dla absolwentów kierunków turystycznych podstawowymi barierami utrudniającymi pozyskiwanie pracy są: poziom rozwoju infrastruktury turystycznej; często niezadowalająca sytuacja finansowa przedsiębiorstw branży turystycznej; struktura własnościowa przedsiębiorstw turystycznych, z których znaczna większość to małe firmy rodzinne; deklarowane zapotrzebowanie (szczególnie na obecnym poziomie rozwoju przedsiębiorstw turystycznych) na konkretne zawody (m.in. kucharz, gastronom) niski poziom wynagrodzeń; rodzaj proponowanej umowy o pracę. Bariery leżące po tronie absolwenta są podobne bez względu na ukończony kierunek studiów. Zalicza się do nich: niski poziom operatywności absolwentów; brak doświadczenia w pracy w czasie studiów (nie tylko związanej z zawodem); brak zainteresowania podjęciem pracy podczas nauki, na przykład poprzez współpracę z biurem karier; wygórowane oczekiwania związane dotyczące poziomu wynagrodzenia oraz stanowiska; wygórowane ambicje, co do rodzaju wykonywanej pracy; oczekiwanie społecznego prestiżu i uznania; brak umiejętności interpersonalnych niezbędnych w procesie poszukiwania pracy, tj. pisanie cv, przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej KIERUNKI INFORMATYCZNE Do głównych trudności towarzyszących znalezieniu pracy, w opinii absolwentów kierunków informatycznych, którzy podjęli zatrudnienie należały (Wykres 176): czynniki leżące po stronie poszukujących pracy: brak stażu i doświadczenia w zawodzie; czynniki leżące po stronie pracodawców: wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań, praca poza miejscem zamieszkania; czynniki rynkowe i instytucjonalne: brak ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy. Katalog ten zbieżny jest z trudnościami i barierami wskazywanymi przez osoby poszukujące zatrudnienia w momencie realizacji badania (Wykres 177) oraz czynnikami (zjawiskami) decydującym o niepodjęciu zatrudnienia przez ankietowanych (Wykres 178). Kontynuacja kształcenia w trybie dziennym w przypadku absolwentów kierunków informatycznych w bardzo małym stopniu wpływała na decyzję o niepodjęciu zatrudnienia. 194

195 Wykres 176. Najistotniejsze trudności związane ze znalezieniem pracy w opinii pracujących absolwentów kierunków informatycznych 26. Najistotniejsze trudności związane ze znalezieniem pracy Brak stażu i doświadczenia w zawodzie Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań 52,2% 50,7% Praca poza miejscem zamieszkania Brak ofert pracy Nieodpowiednia forma zatrudnienia Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 35,8% 32,8% 29,9% 25,4% Brak informacji o wolnych miejscach pracy 13,4% Inne Zmianowość pracy 7,5% 6,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 177. Najistotniejsze problemy występujące przy poszukiwaniu pracy w opinii 36. Najistotniejsze problemy podczas poszukiwania pracy absolwentów kierunków informatycznych poszukujących pracy Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 56,0% Brak ofert pracy 56,0% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań 48,0% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 48,0% Nieodpowiednia forma zatrudnienia 28,0% Praca poza miejscem zamieszkania 24,0% Brak informacji o wolnych miejscach pracy 20,0% Zmianowość pracy 4,0% Inne 0,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne (n=132). 195

196 Wykres 178. Czynniki decydujące o niepodjęciu pracy przez absolwentów kierunków informatycznych 30. Czynniki decydujące o niepodjęciu zatrudnienia Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 70,6% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy Brak ofert pracy 47,1% 47,1% Niepowodzenie w procesie rekrutacyjnym Brak informacji o wolnych miejscach pracy Praca poza miejscem zamieszkania Nieodpowiednia forma zatrudnienia Zmianowość pracy Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań Inne 23,5% 17,6% 17,6% 17,6% 11,8% 11,8% 5,9% Źródło: opracowanie własne (n=17). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Na podstawie uzyskanych wyników badań jakościowych, efektywne poszukiwanie pracy przez absolwentów kierunków informatycznych ograniczają następujące bariery zewnętrzne (rynkowe): struktura przedsiębiorstw, wśród których dominują małe przedsiębiorstwa, deklarujące zapotrzebowanie na typowe umiejętności techniczne, co ogranicza rozwój zawodowy i możliwość awansu; brak dużych i uznanych przedsiębiorstw informatycznych, korporacyjnych, nastawionych na rozwój umiejętności absolwentów, czego efektem są migracje i emigracje osób poszukujących pracy; niski poziom wynagrodzeń; rodzaj umów proponowanych przez pracodawców; niezadowalający poziom innowacyjności podlaskich przedsiębiorstw; obawa pracodawców przed zatrudnianiem osób bez doświadczenia; niezadowalający poziom współpracy nauki i praktyki gospodarczej, co ogranicza nabywanie doświadczenia zawodowego w czasie studiów; brak w planach studiów przedmiotów z zakresu przedsiębiorczości, finansów i zarządzania, co ogranicza skłonność absolwentów do podejmowania własnej działalności gospodarczej; ograniczanie zatrudnienia w związku z sytuacją finansową przedsiębiorstw i uwarunkowaniami rynku. Do barier leżących po stronie absolwentów zalicza się: niski poziom operatywności absolwentów; 196

197 brak doświadczenia w pracy w czasie studiów (nie tylko związanej z zawodem); brak zainteresowania podjęciem pracy podczas nauki, na przykład poprzez współpracę z biurem karier; wygórowane oczekiwania związane dotyczące poziomu wynagrodzenia oraz stanowiska; wygórowane ambicje, co do rodzaju wykonywanej pracy; oczekiwanie społecznego prestiżu i uznania; brak umiejętności interpersonalnych niezbędnych w procesie poszukiwania pracy, tj. pisanie cv, przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej KIERUNKI MEDYCZNE Do głównych trudności towarzyszących znalezieniu pracy, w opinii absolwentów kierunków turystycznych, którzy podjęli zatrudnienie należały (Wykres 173): czynniki rynkowe i instytucjonalne: brak ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, praca poza miejscem zamieszkania. czynniki leżące po stronie pracodawców: wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań; czynniki leżące po stronie poszukujących pracy: brak stażu i doświadczenia w zawodzie; Jednocześnie w grupie tej widoczna jest wyraźna tendencja do znacznie częstszego wskazywania przez absolwentów barier o charakterze zewnętrznym lub instytucjonalnym niż czynników leżących po stronie samych absolwentów. Wykres 179. Najistotniejsze trudności związane ze znalezieniem pracy w opinii pracujących 26. absolwentów Najistotniejsze kierunków trudności związane medycznych ze znalezieniem pracy Brak ofert pracy Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań 57% 57% Brak informacji o wolnych miejscach pracy 43% Praca poza miejscem zamieszkania 36% Brak stażu i doświadczenia w zawodzie Nieodpowiednia forma zatrudnienia 25% 25% Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 14% Zmianowość pracy Inne 4% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne (n=298, Inne: biurokracja, za mało miejsc pracy w stosunku do liczby absolwentów). 197

198 Katalog ten zbieżny jest z trudnościami i barierami wskazywanymi przez osoby poszukujące zatrudnienia w momencie realizacji badania (Wykres 179) oraz czynnikami (zjawiskami) decydującym o niepodjęciu zatrudnienia przez ankietowanych (Wykres 180). Wykres 180. Najistotniejsze problemy występujące przy poszukiwaniu pracy w opinii absolwentów kierunków medycznych 36. Najistotniejsze problemy podczas poszukiwania pracy Brak ofert pracy 79% Brak informacji o wolnych miejscach pracy 47% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 35% 34% Praca poza miejscem zamieszkania Nieodpowiednia forma zatrudnienia Zbyt wysokie wymagania pracodawcy 22% 20% 26% Zmianowość pracy Inne 1% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: opracowanie własne (n=128, Inne: zbyt duża konkurencja na rynku pracy). Wykres 181. Czynniki decydujące o niepodjęciu pracy przez absolwentów kierunków 30. Czynniki decydujące o niepodjęciu zatrudnienia medycznych Brak ofert pracy 56% Inne 34% Brak informacji o wolnych miejscach pracy Brak stażu i doświadczenia w zawodzie 29% 29% Wynagrodzenie nieadekwatne do oczekiwań Zbyt wysokie wymagania pracodawcy Niepowodzenie w procesie rekrutacyjnym 10% 10% 9% Praca poza miejscem zamieszkania Nieodpowiednia forma zatrudnienia 6% 6% Zmianowość pracy 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne (n=102). 198

199 Wśród motywów wpływających na decyzję o niepodjęciu zatrudnienia wymienione zostały trzy podstawowe czynniki takie jak: sytuacja rodzinna (np. ciąża, urlop wychowawczy), dalsze kształcenie (np. studia magisterskie, doktoranckie) a także niechęć do pracy w zawodzie medycznym. Jak potwierdzają badania jakościowe, w przypadku absolwentów kierunku lekarskiego oraz innych pielęgniarstwa, położnictwa czy ratownictwa medycznego, rozwój ścieżki zawodowej jest w dużym stopniu sformalizowany do etapu uzyskania specjalizacji. Zapotrzebowanie na określone specjalizacje czy zawody medyczne jest często regulowane odgórnymi rozporządzeniami. W przypadku pozostałych kierunków okołomedycznych podaż i popyt na pracę jest rezultatem sytuacji na rynku pracy. Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy czynników ograniczających efektywne poszukiwanie pracy przez absolwentów kierunków medycznych: rynkowe oraz leżące po stronie absolwenta. Do pierwszej grupy zalicza się: Silną konkurencję pomiędzy absolwentami w zakresie poziomu posiadanej wiedzy i umiejętności (szczególnie w przypadku absolwentów wydziału lekarskiego); Formalizm administracyjno prawny; Ograniczenia zatrudnienia w specjalistycznych placówkach medycznych; Wysokie oczekiwania finansowe; Niezadowalający poziom rozwoju sfery okołomedycznej i turystycznej w regionie podlaskim; Tak jak w przypadku kierunków turystycznego i informatycznego jako bariery wewnętrzne należy wskazać: Niski poziom operatywności absolwentów; Brak doświadczenia w pracy w czasie studiów (nie tylko związanej z zawodem); Brak zainteresowania podjęciem pracy podczas nauki, na przykład poprzez współpracę z biurem karier; Wygórowane oczekiwania związane dotyczące poziomu wynagrodzenia oraz stanowiska; Wygórowane ambicje, co do rodzaju wykonywanej pracy; Oczekiwanie społecznego prestiżu i uznania; Brak umiejętności interpersonalnych niezbędnych w procesie poszukiwania pracy, tj. pisanie CV, przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej. 199

200 9. OCENA STOPNIA NASYCENIA REGIONALNEGO RYNKU PRACY ABSOLWENTAMI BADANYCH KIERUNKÓW KSZTAŁCENIA AK- TUALNIE I W NAJBLIŻSZEJ PRZYSZŁOŚCI (5 LAT). W ramach realizowanych badań zorganizowano panel ekspercki, w skład którego weszli eksperci kluczowi uczestniczący w procesie badawczym. Panel ekspercki składał się z 6 osób. Głównym zadaniem ekspertów było opracowanie wyników analizy SWOT, analizy STE- EPVL oraz opracowanie scenariuszy rozwoju rynków absolwentów kierunków medycznych, turystycznych oraz informatycznych. Główną techniką wykorzystywaną przez ekspertów w ramach badań foresight, była burza mózgów, należąca do grupy metod kreatywnych i interaktywnych, która umożliwiła szybkie zgromadzenie wielu pomysłów i rozwiązanie postawionego problemu. Głównym celem burzy mózgów była identyfikacja i wybór kluczowych czynników zmian sytuacji na rynku pracy absolwentów, które posłużyły do budowy scenariuszy rozwoju. Wyniki prac paneli dyskusyjnych umożliwiły stworzenie scenariuszy rozwoju rynku absolwentów, ze wskazaniem założeń i warunków budowy scenariusza sukcesu. Do konstrukcji scenariuszy zastosowano podejście eksperckie (experts scenarios) polegające na pozyskaniu wiedzy od wysokiej klasy specjalistów na temat czynników makrootoczenia kształtujących rozwój rynku absolwentów. Identyfikacja wyżej wymienionych czynników możliwa była dzięki zastosowaniu analizy STEEPVL. Analiza ta obejmuje następujące klasy czynników: społeczne (Social), technologiczne (Technological), ekonomiczne (Economic), środowiskowe (Environmental), polityczno-prawne (Political) oraz wartości (Values). W opinii ekspertów czynniki te będą miały wpływ na rozwój rynku pracy absolwentów analizowanych kierunków kształcenia. W następnej kolejności, w odniesieniu do każdego z analizowanych kierunków kształcenia, z listy czynników zostały wybrane 2 czynniki zmian (key driving forces), charakteryzujące się jednocześnie dużym stopniem niepewności (co przekłada się na nieprzewidywalny kierunek rozwoju) oraz potencjalnym, decydującym wpływem na rozwój rynku pracy absolwentów. Wybrane (2) czynniki kluczowe zostały umieszczone na płaszczyźnie w postaci osi (gdzie początek osi oznacza najmniejszą wartość czynnika, a koniec największą), a stworzone w ten sposób cztery obszary ustanowiły ramy budowania czterech scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów KIERUNKI TURYSTYCZNE W drodze prac panelu eksperckiego wyłoniono zestaw czynników społecznych (S), technologicznych (T), ekonomicznych (E), środowiskowych (EE), politycznych (P) Prawnych (L) oraz wartości (V) wpływających na sytuację na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych (Tabela 71). 200

201 Tabela 71. Czynniki STEEPVL rozwoju sytuacji na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych Symbol S1 S2 S3 S4 S5 T1 T2 T3 T4 E1 E2 E3 E4 EE1 EE2 P1 P2 P3 P4 P5 V1 V2 V3 V4 L1 L2 L3 Źródło: opracowanie własne. Nazwa czynnika Struktura potrzeb ludności Moda na aktywny tryb życia Wzrost średniej długości życia Poziom zamożności Migracje i mobilność ludności Informatyzacja Infrastruktura Nowe technologie realizacji usług Transport i logistyka Kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw Przedsiębiorczość Innowacyjność przedsiębiorstw Dochody ludności Świadomość ekologiczna ludności Ekologiczne zasoby regionu Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania Polityka podatkowa Polityka regionalna Polityka wspierania zatrudnienia Polityka międzynarodowa Zmiana struktury wartości Konsumpcjonizm i hedonizm Migracja wartości i wzorców zachowań Odpowiedzialność społeczna w biznesie Świadomość prawna społeczeństwa Przejrzystość i spójność stanowienia prawa Stabilność rozwiązań legislacyjnych 201

202 Wykres 182. Ekspercka ocena stopnia niepewności oraz ważności czynników STEEPVL (kierunki turystyczne) w perspektywie roku ,5 E4 S4 S5 P1 P5 E2 E1 P4 P3 E3 L3 V4 P2 T3 V3 EE2 T4 V1 EE1 S1 S2 S3 T1 2 2,5 3 3,5 4 5,5 4,5 5 5, T2 V2 4,5 L2 L1 4 3,5 Źródło: opracowanie własne. 3 W odniesieniu do kierunków turystycznych, w drodze analizy STEEPVL wyłoniono grupę czynników charakteryzujących się wysoką nieprzewidywalnością i potencjalnie silnym wpływem na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów (Wykres 182). Szczegółowy opis wyłonionych czynników zawiera Tabela 72. Tabela 72. Czynniki niepewne i silnie wpływające na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych Symbol Nazwa czynnika Opis czynnika S1 Struktura potrzeb ludności W strukturze potrzeb ludzi coraz wyższą pozycję zajmują potrzeby poznawcze, estetyczne, ale też potrzeba prestiżu, którą zaspokaja się, między innymi, przez atrakcyjne formy spędzania czasu wolnego. Rośnie też liczba ludzi (zwłaszcza młodych) poszukujących ekstremalnych doznań i wrażeń, które zaspokajają przez aktywność turystyczną do regionów niebezpiecznych. S2 202 Moda na aktywny W potocznym rozumieniu oznacza potrzebę naśladowania innych, aby się identyfikować z nimi. Ta psychiczna po-

203 tryb życia trzeba najdobitniej jest widoczna w ubiorze. Moda występuje także w innych dziedzinach życia społecznego. Wiąże się z pojęciem stylu, ale nie jest jego synonimem podobnie jak pojęcie elegancji. Może być modny ubiór, wygląd, sposób zachowania, lecz także styl spędzania czasu, sposób dbania o siebie np. przez uprawianie sportu i rekreacji. S4 Poziom zamożności Przyjmujemy za KPMG, że ludzie bogaci to tacy, których przeciętny dochód miesięczny wynosi powyżej zł brutto (oraz aktywa płynne o wartości powyżej 1 mln dolarów gotówka, lokaty, obligacje). Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Do grupy osób zamożnych należą ci, których przeciętny dochód miesięczny brutto wynosi od do zł. Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Polacy, którzy zarabiają pomiędzy a zł brutto miesięcznie zostali zaklasyfikowani do grupy aspirujących. Takich osób jest w Polsce ponad 2 miliony, a ich liczba rośnie. S5 EE1 EE2 V3 Migracje i mobilność ludności Świadomość ekologiczna ludności Ekologiczne zasoby regionu Migracja wartości i wzorców zachowań Łatwość przemieszczania się między kontynentami i państwami, zwłaszcza w obszarze Unii Europejskiej dzięki rosnącej dostępności finansowej podróży oraz dużej różnorodności i dostępności środków transportu. Czynnik związany z czynnikiem Moda na aktywny tryb życia. Rośnie świadomość, że ważny jest ekologiczny (zdrowy) tryb życia oznaczający potrzebę kontaktu z naturą i dbania o środowisko naturalne i siebie samego. Województwo podlaskie jako region o wyjątkowych walorach naturalnych, posiadający na swoim terenie parki narodowe, liczne atrakcje przyrodnicze (jeziora, rzeki, lasy) podnoszące potencjał turystyczny. Dynamiczny przepływ wartości kulturowych, religijnych, estetycznych oraz wzorców zachowań między ludźmi w skali całego świata dzięki rozwojowi infrastruktury telekomunikacyjnej, głównie Internetu, a także dzięki masowemu przemieszczaniu się ludzi między krajami i kontynentami. Skutek: rosnąca ciekawość świata, odmiennych kultur, innych filozofii życia powoduje potencjalny rozwój rynku usług turystycznych. Źródło: opracowanie własne. 203

204 W oparciu o metodę ekspercką z grupy czynników charakteryzujących się wysokim stopniem niepewności oraz silnym wpływem na rozwój rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych w perspektywie roku 2017 wyodrębniono dwa czynniki kluczowe, stanowiące syntetyczne ujęcie determinant rozwoju analizowanego rynku: 1. Zmiany stylu życia (moda na aktywny tryb życia, migracje ludności) w połączeniu z poziomem zamożności. 2. Świadomość ekologiczna ludności w połączeniu z zasobami ekologicznymi regionu. Wybrane dwa czynniki kluczowe zostały umieszczone na płaszczyźnie w postaci osi (gdzie początek osi oznacza najmniejszą wartość czynnika, a koniec największą), a stworzone w ten sposób cztery obszary ustanowiły ramy budowania czterech scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów. Wykres 183. Identyfikacja scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych w perspektywie roku 2017 Świadomość ekologiczna ludności i zasoby ekologiczne regionu SCENARIUSZ 3 SCENARIUSZ 1 SCENARIUSZ 4 SCENARIUSZ 2 Zmiany stylu życia i kondycja ekonomiczna ludności Źródło: opracowanie własne. Scenariusz 1. Aktywni i proekologiczni. W warunkach dalszego wzrostu aktywności turystycznej społeczeństwa, przy jednoczesnym wzroście poziomu świadomości ekologicznej i zamożności społeczeństwa zapotrzebowanie na różnorodne usługi turystyczne będzie się systematycznie zwiększać. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych będzie sprzyjać rozwojowi kształcenia we wszystkich zawodach, zarówno związanych z zarządzaniem obiektami turystycznymi jak i bezpośrednią obsługą ruchu turystycznego. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy zarówno w hotelach, pensjonatach, sanatoriach, gospodarstwach agroturystycznych jak też usług towarzyszących: biur podróży, transportu zbiorowego, usług restauracyjnych i innych. Scenariusz 2. Aktywni i nieekologiczni. W warunkach dalszego wzrostu aktywności turystycznej społeczeństwa, przy jednoczesnym spadku poziomu świadomości ekologicznej 204

205 i stopnia degradacji ekologicznej regionu zapotrzebowanie na różnorodne usługi turystyczne nie będzie znacząco wzrastać. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych nie zmieni się istotnie. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy głównie w hotelach i pensjonatach, przy jednoczesnym spadku zainteresowania alternatywnymi formami turystyki oraz agroturystyką. Scenariusz 3. Nieaktywni i proekologiczni. W warunkach spadku aktywności turystycznej społeczeństwa, przy jednoczesnym wzroście poziomu świadomości ekologicznej zapotrzebowanie na usługi turystyczne nie będzie znacząco wzrastać. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych nie zmieni się istotnie. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie zatrudnienia w ośrodkach świadczących typowe, stacjonarne, usługi turystyczne, w miejscach atrakcyjnych pod względem przyrodniczym, lecz niewymagających od klientów nadmiernej aktywności fizycznej (hotele z basenem, ekskluzywne pensjonaty, nowoczesne gospodarstwa agroturystyczne), dysponujące wygodnym dojazdem, położone w bliskiej odległości od większych aglomeracji miejskich. W konsekwencji wzrośnie zapotrzebowanie na pracowników obsługi ruchu turystycznego w tego typu obiektach. Scenariusz 4. Nieaktywni i nieekologiczni. W warunkach spadku aktywności turystycznej społeczeństwa, przy jednoczesnym spadku poziomu świadomości ekologicznej zapotrzebowanie na usługi turystyczne zmniejszy się. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych pogorszy się. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zmniejszenie zatrudnienia we wszystkich obszarach usług turystycznych. Rynek pracy nie będzie chłonął absolwentów kierunków turystycznych. Biorąc pod uwagę średnie tempo zmian liczby absolwentów na kierunkach turystycznych oraz informacje Urzędu Statystycznego dotyczące liczby studentów na poszczególnych latach studiów dokonano prognoz liczby absolwentów na kolejne 5 lat (Wykres 184). Wykres 184. Liczba absolwentów kierunków turystycznych studiów I stopnia w latach oraz ich prognoza na kolejnych 5 lat Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku 205

206 Większość ankietowanych absolwentów kierunków turystycznych deklaruje chęć poszukiwania pracy (55%, Wykres 185) zarówno znalezienia zatrudnienia, jak i zmiany obecnego pracodawcy. Dla blisko 50% ankietowanych priorytetowym działaniem jest jednocześnie dokształcanie bądź zmiana zawodu. Wykres 185. Skłonność do poszukiwania pracy przez absolwentów kierunków turystycznych 31. Czy respondent poszukuje obecnie pracy (n=78) 55% 45% Tak Nie Źródło: opracowanie własne (n=78). Wykres 186. Obecne plany zawodowe absolwentów kierunków turystycznych 5% 4% 37. Obecne plany zawodowe 19% 44% Dokształcanie Znalezienie zatrudnienia Zmiana zatrudnienia Zmiana zawodu 28% Źródło: opracowanie własne (n=78). Chęć zatrudnienia absolwentów kierunków turystycznych w okresie najbliższego roku zadeklarowało 22% ankietowanych przedsiębiorstw, dla których absolwenci ci stanowią kluczową grupę pracowników. Jednocześnie, szacując poziom zapotrzebowania na absolwentów kierunków turystycznych, pracodawcy ci wyrazili chęć zatrudnienia jedynie ok. 30% liczby absolwentów, którzy przeciętnie znajdowali u nich pracę w ostatnich dwóch latach. Jednocześnie jednak, odpowiadając na pytanie o zapotrzebowanie na absolwentów kierunków turystycznych w okresie najbliższych pięciu lat znaczna część pracodawców stwierdzała, że będzie ono większe, niż w momencie badania. Stwierdzenie to odnosiło się przede wszystkim do ankietowanych przedsiębiorstw, jak również, w mniejszym stopniu, do ogólnej sytuacji rynkowej (Wykres 197). 206

207 Wykres 187. Zapotrzebowanie na absolwentów kierunków turystycznych w okresie kolejnych pięciu lat w opinii pracodawców Nie mam zdania Wzrośnie Pozostanie na tym samym poziomie Spadnie 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Zapotrzebowanie firmy Zapotrzebowanie rynkowe Źródło: opracowanie własne. Badania jakościowe potwierdziły, iż sytuacja firm turystycznych przedkłada się na deklarowany przez nich poziom zapotrzebowania na absolwentów kierunków turystycznych. Przedsiębiorcy zwracają uwagę, iż w ostatnich latach nastąpił spadek przyjazdów, co ograniczyło popyt na nowozatrudnionych. Przedsiębiorcy mówią raczej o uzupełnianiu kadry a nie jej wymianie. Zwracają jednak uwagę, iż zwiększy się ich skłonność do zatrudniania kadry w wysokim stopniu specjalistycznej. Jako szansę zwiększania zatrudnienia w przyszłości wskazano rozwój infrastruktury turystycznej w województwie podlaskim. W opinii optymistycznych prognoz przedsiębiorców wzrost zatrudnienia absolwentów kierunków turystycznych ukształtuje się na poziomie 10%. Wybrane cytaty z badań panelowych i indywidualnych wywiadów pogłębionych: Wydaje mi się, że w tej chwili rynek turystyczny zaczyna, być może się trochę stabilizować. Powiedzmy hotele różnorodna baza noclegowa w pełni odpowiada potrzebom rynku. Niestety ostatnie dwa lata pokazują spadek przyjazdów, co niestety ogranicza zapotrzebowanie na absolwentów kierunków turystycznych. Trzeba jednak podkreślić, iż w kilku podlaskich miejscowościach powstają nowe hotele i tutaj ta wykształcona kadra generalnie będzie potrzebna. Z pewnością dotyczyć to będzie kadry w wysokim stopniu specjalistycznej. Niestety absolwenci świeżo po studiach nie są przygotowani do takiej pracy. Wydaje mi się, że w przypadku starych hoteli, które już funkcjonują na rynku przez parę lat, trudno mówić o wymianie kadry. Jest to raczej jej uzupełnianie. Tym bardziej, że absolwenci, którzy przychodzą do takich nowych hoteli od początku bez specjalnej praktyki muszą jednak się uczyć od tych, którzy już w tym hotelu pracują. Oczywiście będą wnosić nową wiedzę, a tym samym będą wspomagać tą starą kadrę. Chodzi tu głównie o znajomość języków 207

208 obcych. Myślę że te hotele, które już funkcjonują na rynku dysponują dobrze zorganizowaną i wykształconą kadrą. Także w ciągu najbliższych pięciu lat na pewno zapotrzebowanie nie będzie się zmniejszać, ponieważ powstaje wiele nowych firm turystycznych na terenie województwa podlaskiego. Będą poszukiwane osoby, które posiadają kompetencje praktyczne. Zapotrzebowanie na absolwentów może wzrosnąć ale myślę, że nie za dużo - tak do 10%. Branża turystyczna w regionie jest już nasycona jeżeli chodzi o zatrudnienie i nowopowstałe obiekty. Nie jestem pewien, czy w perspektywie pięciu lat powstaną następne KIERUNKI INFORMATYCZNE W drodze prac panelu eksperckiego wyłoniono zestaw czynników społecznych (S), technologicznych (T), ekonomicznych (E), środowiskowych (EE), politycznych (P) Prawnych (L) oraz wartości (V) wpływających na sytuację na rynku pracy absolwentów kierunków turystycznych (Tabela 73). Wykres 188. Ekspercka ocena stopnia niepewności oraz ważności czynników STEEPVL (kierunki informatyczne) w perspektywie roku ,5 E3 E1 E4 P1 E2 7 6,5 6 T2 V4 S2 S3 T1 T3 S1 V3 V2 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 5,5 P2 P4 P3 L3 L1 EE1 L2 V1 5 4,5 4 EE2 3,5 3 Źródło: opracowanie własne. 208

209 Tabela 73. Czynniki STEEPVL rozwoju sytuacji na rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych Symbol S1 S2 S3 T1 T2 T3 E1 E2 E3 E4 EE1 EE2 P1 P2 P3 P4 V1 V2 V3 V4 L1 L2 L3 S1 S2 Źródło: opracowanie własne. Nazwa czynnika Styl życia Kult nowoczesności Dostęp do nowinek cywilizacyjnych Informatyzacja Nowe technologie Infrastruktura Kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw Przedsiębiorczość Innowacyjność przedsiębiorstw Dochody ludności Świadomość ekologiczna ludności Zastosowanie technologii IT w ekologii i ochronie środowiska Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania Polityka podatkowa Polityka regionalna Polityka wspierania zatrudnienia Zmiana struktury wartości Konsumpcjonizm i hedonizm Migracja wartości i wzorców zachowań Popyt na wiedzę/ imperatyw wiedzy i aktualności Odpowiedzialność społeczna w biznesie Świadomość prawna społeczeństwa Przejrzystość i spójność stanowienia prawa Styl życia Kult nowoczesności W odniesieniu do kierunków informatycznych, w drodze analizy STEEPVL wyłoniono grupę czynników charakteryzujących się wysoką nieprzewidywalnością i potencjalnie silnym wpływem na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów (Wykres 188). Szczegółowy opis wyłonionych czynników zawiera Tabela 74. Tabela 74. Czynniki niepewne i silnie wpływające na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych Symbol Nazwa czynnika Opis czynnika S1 Styl życia Wzory wyborów zachowań spośród alternatywnych możliwości, jakie dostępne są ludziom. Swoisty sposób bycia (postrzeganie świata, preferowane wartości, przejawianie motywów i zainteresowań). Współcześnie: nastawienie na wysokie tempo życia, autokreację, hedonizm, konsumpcjonizm, zmiany i poszukiwanie rozwiązań (np. informatycz- 209

210 S3 Dostęp do nowinek cywilizacyjnych Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku nych), które taki styl ułatwią. S2 Kult nowoczesności Wysoka pozycja nowoczesności w hierarchii wartości współczesnego człowieka. Kult techniki i technologii, pełne optymizmu przekonanie o ogromnych możliwościach, jakie dają człowiekowi najnowsze rozwiązania, zwłaszcza teleinformatyczne, i związana z tym presja, by zawsze nadążać na dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością. Przejawia się głównie przez dążenie do posiadania i używania najnowocześniejszych, najnowszych przedmiotów (laptopy, smartfony, iphony itp.) oraz uczestniczenia w wirtualnych formach życia społecznego (np. najmodniejsze portale społecznościowe). W jakim stopniu sytuacja finansowa, ale także wiedza i umiejętności pozwalają współczesnemu człowiekowi korzystać z istniejących i ciągle zmieniających się rozwiązań technicznych i technologicznych.? T1 Informatyzacja Rosnąca liczby obszarów życia człowieka ściśle powiązanych z technologią i techniką informatyczną. Wkraczanie informatyki do coraz to nowych sfer funkcjonowania człowieka przez e-handel, e-usługi, e-administrację, e-bank, itp. Na skutek tego procesu rośnie zapotrzebowanie na wiedzę i umiejętności informatyków. T2 Nowe technologie Ogromny dynamizm rozwoju nowych technik, technologii (np. nanotechnologii, fizyki molekularnej, inżynierii genetycznej itp.) i ich wykorzystywanie w codziennym życiu współczesnego człowieka. T3 Infrastruktura Rozwój sieci światłowodowej, połączeń satelitarnych, infrastruktury sieciowej, dostępu do szerokopasmowych łączy internetowych (kablowych i bezprzewodowych). V3 Migracja wartości i wzorców zachowań V4 Popyt na wiedzę/ imperatyw wiedzy i aktualności Źródło: opracowanie własne. Dynamiczny przepływ wartości kulturowych, religijnych, estetycznych oraz wzorców zachowań między ludźmi w skali całego świata dzięki rozwojowi infrastruktury telekomunikacyjnej, głównie Internetu, a także dzięki masowemu przemieszczaniu się ludzi między krajami i kontynentami. Czynnik ściśle związany z czynnikami: kult nowoczesności oraz dostęp do nowinek cywilizacyjnych i Nowe technologie. Świadomość istnienia i ciągłego zmieniania się różnorodnych rozwiązań technicznych i technologicznych, pojawianie się nowych sprzętów ( gadżetów ) ułatwiających codzienne czynności i dostarczających rozrywki powoduje przymus doskonalenia wiedzy i umiejętności posługiwania się tymi przedmiotami. Decydują one też w dużym stopniu o atrakcyjności towarzyskiej i zawodowej współczesnego człowieka. 210

211 W oparciu o metodę ekspercką z grupy czynników charakteryzujących się wysokim stopniem niepewności oraz silnym wpływem na rozwój rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych w perspektywie roku 2017 wyodrębniono dwa czynniki kluczowe, stanowiące syntetyczne ujęcie determinant rozwoju analizowanego rynku: 1. Zmiana stylu życia (dostęp do nowinek cywilizacynych) w połączeniu z kultem nowoczesności. 2. Rozwój nowych technologii i infrastruktury teleinformatycznej. Wybrane dwa czynniki kluczowe zostały umieszczone na płaszczyźnie w postaci osi (gdzie początek osi oznacza najmniejszą wartość czynnika, a koniec największą), a stworzone w ten sposób cztery obszary ustanowiły ramy budowania czterech scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów. Wykres 189. Identyfikacja scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych w perspektywie roku 2017 Rozwój nowych technologii i infrastruktury teleinformatycznej SCENARIUSZ 3 SCENARIUSZ 1 SCENARIUSZ 4 SCENARIUSZ 2 Źródło: opracowanie własne. Zmiany stylu życia i kult nowoczesności Scenariusz 1. Nowocześni i innowacyjni. W warunkach dalszego wzrostu postaw nakierowanych na kult nowoczesności, przy jednoczesnym rozwoju nowych technologii i infrastruktury teleinformatycznej nastąpi wzrost zapotrzebowania na szeroką gamę usług informatycznych. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych będzie sprzyjać rozwojowi kształcenia we wszystkich zawodach, zarówno związanych z informatyką techniczną, jak i użytkową. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy zarówno w przedsiębiorstwach produkcyjnych i handlowych, instytucjach, edukacji. Scenariusz 2. Nowocześni i nieinnowacyjni. W warunkach dalszego wzrostu postaw nakierowanych na kult nowoczesności, przy jednoczesnym zahamowaniu rozwoju nowych technologii i infrastruktury teleinformatycznej nastąpi wzrost zapotrzebowania na specjalistyczne usługi informatyczne. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych będzie sprzyjać rozwojowi kształcenia w niektórych zawodach, zorien- 211

212 towanych przede wszystkim na informatykę użytkową. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy głównie w instytucjach, edukacji oraz przedsiębiorstwach tradycyjnej technologii. Scenariusz 3. Tradycyjni i innowacyjni. W warunkach zahamowania wzrostu postaw nakierowanych na kult nowoczesności, przy jednoczesnym rozwoju nowych technologii i infrastruktury teleinformatycznej nastąpi wzrost zapotrzebowania na typową obsługę informatyczną przedsięwzięć innowacyjnych, realizowanych w tradycyjnych sektorach gospodarki. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych będzie sprzyjać rozwojowi kształcenia w zawodach zorientowanych na informatykę techniczną. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy głównie w innowacyjnych przedsiębiorstwach oraz instytucjach sprzyjających pobudzaniu innowacyjności. Scenariusz 4. Tradycyjni i nieinnowacyjni. W warunkach zahamowania wzrostu postaw nakierowanych na kult nowoczesności, przy jednoczesnym spadku zainteresowania nowymi technologiami i zahamowaniu rozwoju infrastruktury teleinformatycznej nastąpi spadek zapotrzebowania na wszystkie formy usług informatycznych. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków informatycznych pogorszy się, co spowoduje spadek zapotrzebowania na kształcenie w zawodach zorientowanych zarówno na informatykę techniczną, jak i użytkową. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zmniejszenie liczby powstających miejsc pracy w przedsiębiorstwach przy jednoczesnym utrzymaniu na niezmienionym poziomie zapotrzebowania na obsługę informatyczną jednostek samorządowych, administracyjnych i edukacyjnych. Biorąc pod uwagę średnie tempo zmian liczby absolwentów na kierunkach informatycznych oraz informacje Urzędu Statystycznego dotyczące liczby studentów na poszczególnych latach studiów dokonano prognoz liczby absolwentów na kolejne 5 lat (Wykres 190). Wykres 190. Liczba absolwentów kierunków informatycznych I stopnia w latach oraz ich prognoza na kolejne 5 lat Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku 212

213 Około 30% ankietowanych absolwentów kierunków informatycznych deklaruje chęć poszukiwania pracy (Wykres 191) zarówno znalezienia zatrudnienia, jak i zmiany obecnego pracodawcy. Dla ponad 50% ankietowanych priorytetowym działaniem jest jednocześnie dokształcanie. Co istotne, żadna 31. Czy z respondent ankietowanych poszukuje osób obecnie wyraziła pracy (wszyscy) chęci zmiany zawodu. Wykres 191. Skłonność do poszukiwania pracy przez absolwentów kierunków informatycznych 30% Tak Nie 70% Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 192. Obecne plany zawodowe absolwentów kierunków informatycznych 11% 37. Obecne plany zawodowe 0% 18% Dokształcanie Znalezienie zatrudnienia Zmiana zatrudnienia Zmiana zawodu Inne 55% 16% Źródło: opracowanie własne (n=132). Chęć zatrudnienia absolwentów kierunków informatycznych w okresie najbliższego roku zadeklarowało 75% ankietowanych przedsiębiorstw, dla których absolwenci ci stanowią kluczową grupę pracowników. Jednocześnie, szacując poziom zapotrzebowania na absolwentów kierunków informatycznych, pracodawcy wyrazili chęć zatrudnienia o ok. 16,8% mniej absolwentów, niż przeciętnie znajdowało u nich pracę w ostatnich dwóch latach. Jednocześnie jednak, odpowiadając na pytanie o zapotrzebowanie na absolwentów kierunków informatycznych w okresie najbliższych pięciu lat zdecydowana część pracodawców stwierdzała, że będzie ono większe, niż w momencie badania. Stwierdzenie to odnosiło się zarówno do sytuacji rynkowej, jak i zapotrzebowania na poziomie ankietowanego przedsiębiorstwa (Wykres 193). 213

214 Wykres 193. Zapotrzebowanie na absolwentów kierunków informatycznych w okresie kolejnych pięciu lat w opinii pracodawców Wzrośnie Pozostanie na tym samym poziomie Spadnie 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Zapotrzebowanie firmy Zapotrzebowanie rynkowe Źródło: opracowanie własne. Badania jakościowe przeprowadzone wśród pracodawców i ekspertów ds. rynku pracy, potwierdzają wysokie zapotrzebowanie gospodarki na informatyków. Wskazano, iż pomimo wzrostu podaży informatyków na rynku pracy popyt na usługi informatyczne będzie się również zwiększał. Potrzeby informatyzacji wyrażane są przez przedsiębiorstwa i instytucje zajmujące się różnorodnymi formami aktywności gospodarczej i społecznej. Podkreślono, iż następujący postęp cywilizacyjny zwiększ szanse zatrudnienia informatyków w przyszłości. Wybrane cytaty z badań panelowych i indywidualnych wywiadów pogłębionych: Moim zdaniem, w chwili obecnej produkujemy więcej absolwentów kierunków informatycznych a niżeli jest w stanie wchłonąć rynek. Natomiast wydaje mi się, że wraz z rozwojem technologii i powstaniem parku zapotrzebowanie na absolwentów kierunków informatycznych nie będzie malało. Aktualnie zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków informatycznych określiłabym jako znaczne i wydaje się że w perspektywie najbliższych pięciu lat takim pozostanie. Jeśli chodzi o absolwentów szczególnie studiów informatycznych, jeżeli chodzi o informatyków, programistów to zapotrzebowanie jest cały czas duże i w ciągu najbliższych lat myślę, że będzie co najmniej takie, jeżeli nawet nie rosnące. Natomiast jeżeli chodzi o specjalności związane ze sprzętem, obsługą sprzętu, czyli można powiedzieć nie programistów, tutaj może to być nawet pewien spadek. Jest coraz mniejsze zapotrzebowanie na ludzi którzy tylko się sprzętem zajmują. 214

215 Jeżeli chodzi o popyt jest wspomniałem na rynku lokalnym jest duży. Szczególnie w ostatnim okresie kiedy chodzi o to, kto wchodzi, tych studentów jest wystarczająco dużo. Natomiast programistów jest cały czas mało na naszym lokalnym rynku i ta podaż programistów cały czas jest zbyt mała. Jeśli chodzi o całość jakby informatyków to, jeśli chodzi o inżynierię ta sprzętową, czyli związaną za sprzętem to można powiedzieć, że ich jest wystarczająco dużo. A nawet j jest ich za dużo KIERUNKI MEDYCZNE W drodze prac panelu eksperckiego wyłoniono zestaw czynników społecznych (S), technologicznych (T), ekonomicznych (E), środowiskowych (EE), politycznych (P) Prawnych (L) oraz wartości (V) wpływających na sytuację na rynku pracy absolwentów kierunków medycznych (Tabela 75). Tabela 75. Czynniki STEEPVL rozwoju sytuacji na rynku pracy absolwentów kierunków medycznych Symbol S1 S2 S3 S4 S5 T1 T2 T3 E1 E2 E3 E4 EE1 EE2 P1 P2 P3 P4 V1 V2 V3 V4 L1 L2 L3 Źródło: opracowanie własne. Nazwa czynnika Struktura potrzeb ludności Kult ciała i piękna Wzrost średniej długości życia Poziom zamożności Choroby cywilizacyjne Informatyzacja Nowe technologie medyczne Nowe technologie realizacji usług Kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw Przedsiębiorczość Innowacyjność przedsiębiorstw Dochody ludności Świadomość ekologiczna ludności Ekologiczne zasoby regionu Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania Polityka podatkowa Polityka regionalna Polityka wspierania zatrudnienia Zmiana struktury wartości Konsumpcjonizm i hedonizm Migracja wartości i wzorców zachowań Odpowiedzialność społeczna w biznesie Świadomość prawna społeczeństwa Przejrzystość i spójność stanowienia prawa System usług medycznych 215

216 Wykres 194. Ekspercka ocena stopnia niepewności oraz ważności czynników STEEPVL (kierunki medyczne) w perspektywie roku 2017 P1 L3 7 6,5 6 E4 S4 V3 T2 V2 T1 S5 S3 P2 P4 P3 E2 E1 L2 L1 V1 E3 2 2,5 3 3,5 4 5,5 4,5 5 5,5 6 6,5 7 5 S1 T3 S2 V4 4,5 4 EE1 EE2 3,5 3 Źródło: opracowanie własne. W odniesieniu do kierunków medycznych, w drodze analizy STEEPVL wyłoniono grupę czynników charakteryzujących się wysoką nieprzewidywalnością i potencjalnie silnym wpływem na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów (Wykres 194). Szczegółowy opis wyłonionych czynników zawiera Tabela 76. Tabela 76. Czynniki niepewne i silnie wpływające na funkcjonowanie rynku pracy absolwentów kierunków medycznych Symbol Nazwa czynnika Opis czynnika S3 Wzrost średniej długości życia S4 Poziom zamożności Według GUS w 2008 r. w Polsce mężczyźni żyli przeciętnie 71,3 lat, natomiast kobiety 80 lat. W porównaniu z początkiem lat 50. ubiegłego stulecia jest to o ok. 15 lat więcej dla mężczyzn i ok. 18 lat więcej dla kobiet. Przyjmujemy za KPMG, że ludzie bogaci to tacy, których przeciętny dochód miesięczny wynosi powyżej zł brutto (oraz aktywa płynne o wartości powyżej 1 mln dolarów gotówka, lokaty, obligacje). Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Do grupy osób zamożnych należą ci, których przeciętny dochód miesięczny brutto wynosi od do zł. Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Polacy, którzy zarabiają pomiędzy a zł brutto miesięcznie zostali zaklasyfikowani do grupy aspirujących. Ta- 216

217 kich osób jest w Polsce ponad 2 miliony, a ich liczba rośnie. S5 Choroby cywilizacyjne Choroby cywilizacyjne są definiowane jako globalnie występujące, powszechne choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Z tego też powodu zamiennie używa się nazwy choroby XXI wieku. Definicja ta odnosi się jednak do określonego czasu i miejsca. Choroba raz zakwalifikowana jako cywilizacyjna pozostaje nią jedynie do czasu, kiedy ludzkość nie upora się z owym problemem, a zachorowalność i śmiertelność z jej powodu nie zmniejszy się i nie straci wymiaru globalnego. Choroby XXI wieku są odpowiedzialne za większość kosztów społecznych, pogorszenie jakości życia oraz skrócenie jego długości. Najczęstsze w Polsce to: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca, choroby przewodu pokarmowego, choroby psychiczne. T1 Informatyzacja Rosnąca liczby obszarów życia człowieka ściśle powiązanych z technologią i techniką informatyczną. Wkraczanie informatyki do coraz to nowych sfer funkcjonowania człowieka przez e-handel, e-usługi, e-administrację, e-bank, itp. Na skutek tego procesu rośnie wykorzystanie technik i technologii informatycznych w służbie zdrowia. T2 Nowe technologie medyczne E4 V2 Dochody ludności Konsumpcjonizm i hedonizm Obserwujemy dynamiczny rozwój technik i technologii wykorzystywanych przez przedstawicieli zawodów medycznych. Dają one coraz większe możliwości w zakresie podnoszenia jakości życia społeczeństwa. Generują także posiadanie przez przedstawicieli tych zawodów nowej wiedzy daleko wykraczającej poza obszar typowo medyczny. Wraz z bogaceniem się ludności rośnie popyt na specjalistyczne usługi medyczne, w tym związane z medycyną estetyczną, chirurgią plastyczną, stomatologią estetyczną itp. Przyjmujemy za KPMG, że ludzie bogaci to tacy, których przeciętny dochód miesięczny wynosi powyżej zł brutto (oraz aktywa płynne o wartości powyżej 1 mln dolarów gotówka, lokaty, obligacje). Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Do grupy osób zamożnych należą ci, których przeciętny dochód miesięczny brutto wynosi od do zł. Ich liczbę szacuje się w Polsce na około Polacy, którzy zarabiają pomiędzy a zł brutto miesięcznie zostali zaklasyfikowani do grupy aspirujących. Takich osób jest w Polsce ponad 2 miliony, a ich liczba rośnie. Hołdowanie kultowi przedmiotów, posiadania, kupowania, budowania obrazu samego siebie i swojej pozycji społecznej przez pryzmat posiadanych dóbr. Wyznawanie zasady wsze- 217

218 chobecnej przyjemności, którą należy osiągać za wszelką cenę, która wyznacza jakość życia niezależnie od systemu innych wartości. V3 Migracja wartości i wzorców zachowań Źródło: opracowanie własne. Dynamiczny przepływ wartości kulturowych, religijnych, estetycznych oraz wzorców zachowań między ludźmi w skali całego świata dzięki rozwojowi infrastruktury telekomunikacyjnej, głównie Internetu, a także dzięki masowemu przemieszczaniu się ludzi między krajami i kontynentami. Skutek: rosnąca wiedza o możliwościach nowoczesnej medycyny i kosmetologii. W oparciu o metodę ekspercką z grupy czynników charakteryzujących się wysokim stopniem niepewności oraz silnym wpływem na rozwój rynku pracy absolwentów kierunków medycznych w perspektywie roku 2017 wyodrębniono dwa czynniki kluczowe, stanowiące syntetyczne ujęcie determinant rozwoju analizowanego rynku: 1. Zmiany demograficzne i kondycja zdrowotna społeczeństwa (wzrost długości życia w połączeniu z nasileniem częstotliwości występowania chorób cywilizacyjnych) 2. Zmiana postaw prozdrowotnych (kult piękna i ciała) w połączeniu z poziomem zamożności społeczeństwa (zmiana struktury dochodów i wydatków). Wybrane dwa czynniki kluczowe zostały umieszczone na płaszczyźnie w postaci osi (gdzie początek osi oznacza najmniejszą wartość czynnika, a koniec największą), a stworzone w ten sposób cztery obszary ustanowiły ramy budowania czterech scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów. Wykres 195. Identyfikacja scenariuszy rozwoju rynku pracy absolwentów kierunków medycznych w perspektywie roku 2017 Zmiana postaw prozdrowotnych i poziomu zamożności społeczeństwa SCENARIUSZ 3 SCENARIUSZ 1 SCENARIUSZ 4 SCENARIUSZ 2 Zmiany demograficzne i kondycja zdrowotna ludności Źródło: opracowanie własne. 218

219 Scenariusz 1. Piękni i bogaci. W warunkach dalszego rozwoju kultu ciała i piękna, przy jednoczesnym wzroście poziomu zamożności społeczeństwa zapotrzebowanie na usługi typowo medyczne i około medyczne będzie się systematycznie zwiększać. W konsekwencji sytuacja na rynku pracy absolwentów kierunków medycznych będzie sprzyjać rozwojowi kształcenia we wszystkich zawodach, zarówno lekarskich, jak i związanych z pielęgnacją, opieką medyczną oraz zabiegami upiększającymi. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest zwiększenie liczby powstających miejsc pracy zarówno w jednostkach podstawowej opieki medycznej, jak też usług kosmetycznych, sanatoryjnych, rehabilitacyjnych i podobnych. Scenariusz 2. Piękni i niezamożni. W warunkach dalszego rozwoju kultu ciała i piękna, przy jednoczesnym braku wzrostu poziomu zamożności społeczeństwa zapotrzebowanie na usługi typowo medyczne i około medyczne będzie się nieznacznie zwiększać. Na rynku tym nastąpi zmiana struktury zapotrzebowania na usługi medyczne, polegająca na wzroście popytu na tanie i standardowe usługi medyczne. W konsekwencji wzrośnie zapotrzebowanie na absolwentów kierunków lekarskich przy jednoczesnym ograniczeniu popytu na usługi typowo upiększające. W wyniku zachodzących zmian spodziewane jest utrzymanie istniejącej liczby miejsc pracy w jednostkach podstawowej opieki medycznej. Scenariusz 3. Chorzy i bogaci. Postęp chorób cywilizacyjnych wymusi szczególną dbałość społeczeństwa o stan zdrowia, w tym profilaktykę chorób przewlekłych. W tej sytuacji kult piękna i ciała będzie miał mniejsze znaczenie. Wzrost zamożności społeczeństwa spowoduje zwiększenie wydatków na profilaktykę oraz przełoży się na wzrost zainteresowania rynkiem prywatnych i alternatywnych usług medycznych. W konsekwencji wzrośnie zapotrzebowanie na absolwentów kierunków lekarskich, w szczególności specjalistów w zakresie chorób przewlekłych, oraz zawodów związanych z pielęgnacją i opieką okołomedyczną. Scenariusz 4. Chorzy i niezamożni. Postęp chorób cywilizacyjnych, przy jednoczesnym ograniczeniu wydatków na ochronę zdrowia, wynikającą z kondycji ekonomicznej społeczeństwa spowoduje, iż nastąpi szczególny wzrost zapotrzebowania na podstawową opiekę medyczną. Zmniejszenie zamożności społeczeństwa spowoduje spadek wydatków na profilaktykę oraz przełoży się na spadek zainteresowania rynkiem prywatnych i alternatywnych usług medycznych. W konsekwencji spadnie zapotrzebowanie na absolwentów kierunków lekarskich, oraz zawodów związanych z pielęgnacją i opieką okołomedyczną. Biorąc pod uwagę średnie tempo zmian liczby absolwentów na kierunkach medycznych oraz informacje z Urzędu Statystycznego dotyczące liczby studentów na poszczególnych latach studiów dokonano prognoz liczby absolwentów na kolejne 5 lat (Wykres 196). 219

220 Wykres 196. Liczba absolwentów kierunków medycznych w latach oraz ich prognoza na kolejne pięć lat Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z Urzędu Statystycznego w Gdańsku Około 1/3 ankietowanych absolwentów kierunków medycznych deklaruje chęć poszukiwania pracy (Wykres 197) zarówno znalezienia zatrudnienia, jak i zmiany obecnego pracodawcy. Dla blisko 60% ankietowanych priorytetowym działaniem jest jednocześnie dokształcanie, zaś dla ok. 6% - zmiana zawodu (Wykres 198). 31. Czy respondent poszukuje obecnie pracy (wszyscy) Wykres 197. Skłonność do poszukiwania pracy przez absolwentów kierunków medycznych 32% Tak Nie 68% Źródło: opracowanie własne (n=401). Największą skłonność do poszukiwania pracy obserwujemy wśród absolwentów kierunków elektroradiologia oraz położnictwo (Tabela 77). Są to kierunki, po których absolwenci mają większe lub mniejsze trudności ze znalezieniem zatrudnienia. 220

221 Tabela 77. Poszukiwanie pracy przez absolwentów kierunków medycznych Kierunek studiów Czy absolwent (absolwentka) poszukuje pracy? Nie Tak analityka medyczna 77% 23% dietetyka 64% 36% elektroradiologia 20% 80% farmacja 81% 19% fizjoterapia 56% 44% kosmetologia 55% 45% lekarski 69% 31% lekarsko-dentystyczny 74% 26% pielęgniarstwo 75% 25% położnictwo 40% 60% ratownictwo medyczne 50% 50% zdrowie publiczne 50% 50% Ogółem 68% 32% Źródło: opracowanie własne (n=401). Wykres 198. Obecne plany zawodowe absolwentów kierunków medycznych 7% 37. Obecne plany zawodowe 6% 13% Dokształcanie Znalezienie zatrudnienia Zmiana zatrudnienia Zmiana zawodu 16% 58% Źródło: opracowanie własne (n=401). Szczegółowo plany zawodowe absolwentów kierunków medycznych prezentuje Tabela 78. O dokształcaniu myśli większość absolwentów kierunków: analityka medyczna, dietetyka, farmacja, fizjoterapia, kosmetologia, lekarski, lekarsko-dentystyczny i pielęgniarstwo. Zmianę zawodu planuje połowa badanych absolwentów kierunku ratownictwo medyczne. Zmianę zatrudnienia wskazuje aż 30% badanych absolwentów położnictwa, 27% absolwentów zdrowia publicznego, a także 25% absolwentów fizjoterapii (Tabela 78). 221

222 Tabela 78. Plany zawodowe absolwentów kierunków medycznych Kierunek studiów Dokształcanie Zmiana Zmiana Znalezienie zatrudnienia zawodu zatrudnienia Inne analityka medyczna 65% 16% 6% 10% 3% dietetyka 52% 8% 12% 20% 8% elektroradiologia 20% 0% 0% 80% 0% farmacja 70% 11% 0% 4% 15% fizjoterapia 75% 25% 0% 0% 0% kosmetologia 52% 9% 9% 21% 9% lekarski 77% 15% 4% 0% 4% lekarsko-dentystyczny 78% 4% 0% 11% 7% pielęgniarstwo 59% 13% 4% 18% 7% położnictwo 20% 30% 10% 30% 10% ratownictwo medyczne 29% 7% 50% 7% 7% zdrowie publiczne 32% 27% 0% 32% 9% Ogółem 58% 13% 6% 16% 7% Źródło: opracowanie własne (n=401). Chęć zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych w okresie najbliższego roku zadeklarowało 66% ankietowanych przedsiębiorstw, dla których absolwenci ci stanowią kluczową grupę pracowników. Jednocześnie, szacując poziom zapotrzebowania na absolwentów kierunków medycznych, pracodawcy wyrazili chęć zatrudnienia o ok. 9% mniej absolwentów, niż przeciętnie znajdowało u nich pracę w ostatnich dwóch latach. Jednocześnie, odpowiadając na pytanie o zapotrzebowanie na absolwentów kierunków medycznych w okresie najbliższych pięciu lat większość pracodawców, dla których absolwenci ci stanowią kluczową grupę pracowników, stwierdzała, że pozostanie ono na tym samym poziomie, co w momencie badania. Stwierdzenie to odnosiło zarówno do ankietowanych przedsiębiorstw, jak również, w większym stopniu, do ogólnej sytuacji rynkowej (Wykres 197). 222

223 Wykres 199. Zapotrzebowanie na absolwentów kierunków medycznych w okresie kolejnych pięciu lat w opinii pracodawców Nie mam zdania Wzrośnie Pozostanie na tym samym poziomie Spadnie 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Zapotrzebowanie firmy Zapotrzebowanie rynkowe Źródło: opracowanie własne. W przypadku dokonywania oceny stopnia aktualnego nasycenia rynku oraz prognoz zatrudnienia absolwentów kierunków medycznych do 2017 roku, należy odrębnie potraktować absolwentów kierunków medycznych (lekarze, pielęgniarki, położne, ratownicy medyczni, radiolodzy) oraz okołomedycznych (kosmetolog, rehabilitant, logopeda, itp.). Badania jakościowe przeprowadzone wśród kadry zarządzającej placówkami ochrony zdrowia potwierdzają, iż popyt na zawody medyczne jest w dużym stopniu uzależniony od systemu finansowania ochrony zdrowia. Biorąc pod uwagę obiektywne przesłanki, takie jak rozwój chorób cywilizacyjnych, zmiana struktury potrzeb i postaw społecznych ukierunkowanych na zdrowy styl życia jak również kult zdrowia i ciała, należy wnioskować, iż stopień zapotrzebowania na tego typu specjalności nie zmniejszy się. Zwiększa się prozdrowotna świadomość społeczeństwa. Kult ciała powoduje rosnące zapotrzebowanie na wysokiej jakości usługi nastawione na dobre samopoczucie i piękno (rozwój rynku doznań ). Wybrane cytaty z badań panelowych i indywidualnych wywiadów pogłębionych: Wszystko będzie zależało od przepisów prawa, głównie w zakresie kształcenia. Jeżeli na przykład Fundusz obniży wymogi co do specjalistów, to wiadomo, że w danej dziedzinie będzie można regulować zatrudnienie osobami z niższą kategorią specjalizacji. Teraz na przykład brakuje nam kardiologów i to wszyscy wiedzą. Natomiast jeżeli okaże się, że Fundusz będzie na przykład prezentował dalej ten sposób kontraktowania, czyli głównie nie publiczne ZOZy, no to my w szpitalu zawsze będziemy mieli ciągły brak specjalistów. Wszystko to zależy od polityki, którą będzie uprawiał płatnik świadczeń. Bo tak to wygląda w tej chwili. 223

224 W przypadku techników radiologów wydłuża się im czas pracy więc siłą rzeczy będzie potrzeba ich mniej. Rozwija się teleradiologia, telemadycyna. Brakuje personelu o takich właśnie kwalifikacjach. Technik dalej będzie potrzebny, ale wydaje się ze przy tym rosnącym poziomie technologii zapotrzebowanie na te zawody będzie maleć. Ja jestem po zwolnieniach grupowych techników analityki i techników fizykoterapii. Prawdę mówiąc nie orientujemy się czy mieli problemy ze znalezieniem pracy czy nie, ale tak jak mówię jeżeli dalej będzie taka strategia płatnika, że głównie finansowane będą nie publiczne ZOZy to zapewne praca dla nich się znajdzie. Otwiera się dużo różnych gabinetów SPA, czy klubów fitness i oni bardzo często oferują masarze, jakieś tam drobne zabiegi więc pewnie technicy fizykoterapii będą znajdowali pracę. Z ratownikami medycznymi juz jest znowu gorzej. Jako dyrektor szpitala chciałabym zatrudniać ratowników medycznych, bo to przeważnie są dyspozycyjni mężczyźni, ale do innych czynności nie są dopuszczeni, i z konieczności muszą je wyręczać pielęgniarki. Wydaje się że na ratowników będzie zapotrzebowanie, ale wszystko zależy od strategii jaką będzie prezentowało państwo. Wcześniej był zapis, że w zespołach powinien być lekarz, pielęgniarka i ratownik - teraz jest, że pielęgniarka i ratownik. Często kierowcą jest też ratownik. Wiec to wszystko zależy od zewnętrznych przepisów, które to regulują. 224

225 10. POZIOM MIGRACJI KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH ABSOLWENTÓW BADANYCH KIERUNKÓW KIERUNKI TURYSTYCZNE Około 95% absolwentów kierunków turystycznych, biorących udział w badaniu mieszkało w Polsce (Wykres 200). Większość z nich zamieszkiwało miasta o zaludnieniu powyżej 100 tys. mieszkańców oraz obszary wiejskie (Wykres 201). Uzyskane wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, iż wybór miejsca zamieszkania w zdecydowanym stopniu wpływa na szanse znalezienia pracy przez absolwentów kierunków turystycznych (Tabela 79): wśród absolwentów zamieszkałych na terenach wiejskich bez pracy pozostaje blisko 80% respondentów, podczas gdy wśród osób zamieszkałych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców odsetek ten wynosi jedynie 29%. Wykres 200. Miejsce zamieszkania absolwentów kierunków turystycznych 5% M5. Miejsce zamieszkania Polska Inne Inne: Niemcy, Wielka Brytania, Portugalia. Źródło: opracowanie własne (n=78). M6. Obszar zamieszkania Wykres 201. Obszar zamieszkania absolwentów kierunków turystycznych 95% 36% 28% Obszar wiejski Miasto do 20 tys. mieszkańców Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 15% 21% 225

226 Źródło: opracowanie własne (n=78). Tabela 79. Miejsce zamieszkania a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków turystycznych Miejsce zamieszkania Niezatrudnieni Zatrudnieni Obszar wiejski 77% 23% Miasto do 20 tys. mieszkańców 44% 56% Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców 42% 58% Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 29% 72% Razem 47% 53% Źródło: opracowanie własne (n=78). Jednocześnie obserwuje się jednak niską skłonność badanych respondentów do zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem lub poszukiwaniem pracy. Zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem zatrudnienia dokonało ok. ¼ ankietowanych (Wykres 202), podczas gdy wśród osób poszukujących pracy zamiar taki deklaruje blisko połowa ankietowanych. 28. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy Wykres 202. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy przez absolwentów kierunków turystycznych 27% Tak Nie 73% Źródło migracji: województwo podlaskie. Źródło: opracowanie własne (n=41). Wszyscy absolwenci, którzy zmienili miejsce zamieszkania w związku z podjęciem pracy, zmienili miejsce zamieszkania w ramach województwa podlaskiego (Tabela 80). Deklarowane kierunki migracji krajowych wśród osób poszukujących pracy to natomiast województwo mazowieckie, warmińsko-mazurskie, pomorskie oraz podlaskie. Wśród potencjalnych kierunków migracji zagranicznych znalazły się natomiast: Wielka Brytania, Holandia, Niemcy, Norwegia i Belgia (Tabela 81). Część z osób deklarujących gotowość do wyjazdu za 226

227 granicę dopuszcza wyjazd do dowolnego kraju lub nie podjęło decyzji o konkretnym kierunku migracji. 34. Planowana zmiana miejsca zamieszkania w związku z ew. podjęciem pracy Wykres 203. Skłonność do zmiany miejsca zamieszkania w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków turystycznych) 21% 51% Nie Tak, w kraju Tak, za granicę 28% Źródło: opracowanie własne (n=43). Tabela 80. Potencjalne kierunki migracji krajowych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków turystycznych) Województwo Źródło: opracowanie własne (n=12). Liczba wskazań mazowieckie 7 podlaskie 2 pomorskie 1 warmińsko-mazurskie 2 Tabela 81. Potencjalne kierunki migracji zagranicznych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków turystycznych) Kraj Liczba wskazań Ameryka Pld, Azja (jeszcze niesprecyzowany) 1 Belgia 1 Holandia 1 Niemcy 2 Norwegia 1 Wielka Brytania 2 niesprecyzowany 1 Źródło: opracowanie własne (n=9). 227

228 10.2. KIERUNKI INFORMATYCZNE Ponad 95% absolwentów kierunków informatycznych, biorących udział w badaniu mieszkało w Polsce (Wykres 204). Większość z nich (blisko 60%) zamieszkiwało miasta o zaludnieniu powyżej 100 tys. mieszkańców (Wykres 205). Uzyskane wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, iż wybór miejsca zamieszkania w zdecydowanym stopniu wpływa na szanse znalezienia pracy przez absolwentów kierunków informatycznych (Tabela 82): wśród absolwentów zamieszkałych na terenach wiejskich bez pracy pozostaje ok. 60% respondentów, podczas gdy wśród osób zamieszkałych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców odsetek ten wynosi jedynie 12,5%. Wykres 204. Miejsce zamieszkania absolwentów kierunków informatycznych 5% M5. Miejsce zamieszkania Polska Inne Inne: Wielka Brytania. Źródło: opracowanie własne (n=132). Wykres 205. Obszar zamieszkania M6. absolwentów Obszar zamieszkania kierunków informatycznych 6% 6% 95% Obszar wiejski Miasto do 20 tys. mieszkańców Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców 57% 31% Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło: opracowanie własne (n=132). 228

229 Tabela 82. Miejsce zamieszkania a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków informatycznych Miejsce zamieszkania Niezatrudnieni Zatrudnieni Obszar wiejski 60% 40% Miasto do 20 tys. mieszkańców 0% 100% Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców 31% 69% Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 12% 88% Razem 20% 80% Źródło: opracowanie własne (n=132). Jednocześnie obserwuje się jednak stosunkowo niską skłonność badanych respondentów do zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem lub poszukiwaniem pracy. Zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem zatrudnienia dokonało ok. 40% ankietowanych (Wykres 206). Wydaje się jednocześnie, że niepracujący absolwenci mają świadomość związku pomiędzy miejscem zamieszkania a uzyskaniem zatrudnienia. W grupie tej gotowość do zmiany miejsca zamieszkania (w kraju lub za granicą) deklaruje bowiem 60% ankietowanych (Wykres 207). 28. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy Wykres 206. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy przez absolwentów kierunków informatycznych 36% Tak Nie 64% Źródło: opracowanie własne (n=105). Większość migrujących absolwentów, którzy podjęli pracę, zmieniło miejsce zamieszkania w ramach województwa podlaskiego (66%). Pozostała część mieszkała wcześniej w województwie mazowieckim. Deklarowane kierunki migracji krajowych wśród osób poszukujących pracy to natomiast województwo mazowieckie, podlaskie, łódzkie oraz śląskie (Tabela 83). Wśród potencjalnych kierunków migracji zagranicznych znalazły się natomiast: Wielka Brytania, Niemcy, Dania oraz Norwegia (Tabela 84). Część z osób deklarujących gotowość do wyjazdu za nie podjęła decyzji o konkretnym kierunku migracji. 229

230 Wykres 207. Skłonność do zmiany miejsca zamieszkania w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków informatycznych) 34. Planowana zmiana miejsca zamieszkania w związku z ew. podjęciem pracy 20% 40% Nie Tak, w kraju Tak, za granicę 40% Źródło: opracowanie własne (n=40). Tabela 83. Potencjalne kierunki migracji krajowych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków informatycznych) Źródło: opracowanie własne. Województwo Liczba wskazań mazowieckie 6 podlaskie 2 łódzkie 1 śląskie 1 Tabela 84. Potencjalne kierunki migracji zagranicznych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków informatycznych) Kraj Liczba wskazań Wielka Brytania 3 Niemcy 2 Dania 1 Norwegia 1 Źródło: opracowanie własne. 230

231 10.3. KIERUNKI MEDYCZNE Blisko 98% absolwentów kierunków medycznych, biorących udział w badaniu mieszkało w Polsce (Wykres 208). Większość z nich zamieszkiwało miasta o zaludnieniu powyżej 100 tys. mieszkańców oraz obszary wiejskie (Wykres 209). Uzyskane wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, iż wybór miejsca zamieszkania w zdecydowanym stopniu wpływa na szanse znalezienia pracy przez absolwentów kierunków medycznych (Tabela 85): wśród absolwentów zamieszkałych na terenach wiejskich pozostaje blisko 46% respondentów, podczas gdy wśród osób zamieszkałych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców odsetek ten wynosi jedynie 17,5%. Wykres 208. Miejsce zamieszkania absolwentów kierunków medycznych 2% M5. Miejsce zamieszkania Polska Inne 98% Inne: Austria, Norwegia, Niemcy, Irlandia, Szwecja. Źródło: opracowanie własne (n=401). M6. Obszar zamieszkania Wykres 209. Obszar zamieszkania absolwentów kierunków medycznych 14% 37% 17% Obszar wiejski Miasto do 20 tys. mieszkańców Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło: opracowanie własne (n=401). 32% 231

232 Tabela 85. Miejsce zamieszkania a podjęcie zatrudnienia przez absolwentów kierunków medycznych Miejsce zamieszkania Niezatrudnieni Zatrudnieni Obszar wiejski 46% 54% Miasto do 20 tys. mieszkańców 35% 65% Miasto od 20 do 100 tys. mieszkańców 21% 79% Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 17% 83% Razem 26% 74% Źródło: opracowanie własne (n=401). Jednocześnie obserwuje się jednak niską skłonność badanych respondentów do zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem lub poszukiwaniem pracy. Zmiany miejsca zamieszkania w związku z podjęciem zatrudnienia dokonało ok. ¼ ankietowanych (Wykres 210), podczas gdy wśród osób poszukujących pracy zamiar taki deklaruje blisko połowa ankietowanych. 28. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy Wykres 210. Zmiana miejsca zamieszkania w związku z podjęciem pracy przez absolwentów kierunków medycznych 24% Tak Nie 76% Źródło: opracowanie własne (n=298). Tabela 86. Źródła migracji krajowych absolwentów kierunków medycznych w związku z podjęciem pracy Źródło: opracowanie własne (n=48). Województwo Liczba wskazań kujawsko-pomorskie 1 małopolskie 1 mazowieckie 6 podkarpackie 1 podlaskie 33 pomorskie 3 warmińsko-mazurskie 2 wielkopolskie 1 Suma końcowa

233 Zdecydowana większość absolwentów migrujących w związku z podjęciem pracy zmieniło miejsce zamieszkania w ramach województwa podlaskiego (Tabela 86). Deklarowane kierunki migracji krajowych wśród osób poszukujących pracy to natomiast województwo mazowieckie, warmińsko-mazurskie oraz podlaskie (Tabela 87). Wśród potencjalnych kierunków migracji zagranicznych znalazły się natomiast Niemcy, kraje skandynawskie oraz Wielka Brytania (Tabela 88). Część z osób deklarujących gotowość do wyjazdu za granicę nie podjęło decyzji o konkretnym kierunku migracji. Wykres Skłonność Planowana do zmiana zmiany miejsca miejsca zamieszkania zamieszkania w związku z ew. w podjęciem związku pracy z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków medycznych) 14% 56% Nie Tak, w kraju Tak, za granicę 30% Źródło: opracowanie własne (n=128). Tabela 87. Potencjalne kierunki migracji krajowych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków medycznych) Źródło: opracowanie własne. Województwo Liczba wskazań mazowieckie 12 podlaskie 3 pomorskie 1 warmińsko-mazurskie 4 zachodniopomorskie 1 małopolskie 1 świętokrzyskie 1 lubuskie 1 wielkopolskie 1 Razem

234 Tabela 88. Potencjalne kierunki migracji zagranicznych w związku z poszukiwaniem pracy (absolwenci kierunków medycznych) Źródło: opracowanie własne. Kraj Liczba wskazań Niemcy 5 Norwegia 3 Wielka Brytania 3 Austria 1 Hiszpania 1 USA 1 Australia 1 Szwecja 2 Ogółem

235 11. OCENA POZIOMU WARUNKÓW ZATRUDNIENIA, W TYM WY- NAGRODZEŃ OTRZYMYWANYCH PRZEZ ABSOLWENTÓW BA- DANYCH KIERUNKÓW KIERUNKI TURYSTYCZNE Absolwenci kierunków turystycznych poproszeni o samoocenę własnej sytuacji materialnej określili ją w większości przypadków jako średnio zadowalającą (44,9% wskazań, Wykres 212) bądź raczej zadowalającą. Podobnie pozytywne opinie pracujący ankietowani wyrażali w odniesieniu do stopnia satysfakcji z wykonywanej pracy (ponad 90% respondentów było raczej lub bardzo zadowolonych z obecnego zatrudnienia, Wykres 213). Opinię tę w równym stopniu podzielali zarówno mężczyźni, jak i kobiety (zob. Tabela 89). M4. Sytuacja materialna Wykres 212. Samoocena sytuacji materialnej absolwentów kierunków turystycznych 8% 2% 10% 35% Zdecydowanie niezadowalająca Raczej niezadowalająca Średnio zadowalająca Raczej zadowalająca Bardzo zadowalająca 45% Źródło: opracowanie własne (n=78). Tabela 89. Stopień zadowolenia z wykonywanej pracy w opinii absolwentów kierunków turystycznych wg płci Źródło: opracowanie własne (n=78). Stopień zadowolenia z obecnej pracy Kobieta Mężczyzna Bardzo niezadowolony 6% 0% Raczej niezadowolony 6% 0% Raczej zadowolony 69% 78% Bardzo zadowolony 19% 22% Suma końcowa 100% 100% 235

236 Wykres 213. Stopień zadowolenia 25. Stopień zadowolenia z wykonywanej z obecnej pracy pracy w opinii absolwentów kierunków turystycznych 5% 19% 5% Bardzo niezadowolony Raczej niezadowolony Raczej zadowolony Bardzo zadowolony 71% Źródło: opracowanie własne (n=41). Wynagrodzenia otrzymywane przez ankietowanych absolwentów kierunków turystycznych oscylują w granicach poziomów niskich i średnich (ponad 70% respondentów deklaruje otrzymywanie wynagrodzenia brutto na poziomie niższym niż 2000 zł, Wykres 214). Przeciętne wynagrodzenie brutto pracujących mężczyzn w badanej grupie było o ok. 9% wyższe niż kobiet (Tabela 90). 24. Otrzymywane wynagrodzenie Wykres 214. Wysokość wynagrodzeń otrzymywanych przez absolwentów kierunków turystycznych 3% 2% 15% 24% do 999 zł zł zł zł 4000 zł i więcej 56% Źródło: opracowanie własne (n=41). 236