MATERIAŁY SZKOLENIOWE. Curves

Transkrypt

1 MATERIAŁY SZKOLENIOWE Curves

2 Studenckie Centrum Innowacji i Transferu Technologii jest innowacyjnym projektem realizowanym przez Poznański Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, mającym na celu wspieranie transferu technologii w Wielkopolsce. Projekt ten skierowany jest do studentów oraz doktorantów, którzy posiadając innowacyjne pomysły, są zainteresowani ich wdrożeniem. W procesie komercjalizacji innowacyjnego pomysłu pomocy będzie udzielać Menadżer Innowacji, który poprzez swoją działalność wesprze wysiłki innowatorów we wdrażaniu ich nowatorskich pomysłów. Istotną rolę w procesie komercjalizacji oprócz Menadżera Innowacji pełni portal na którym innowator oprócz podstawowych informacji o projekcie, może uzyskać również wsparcie merytoryczne. Zastosowane w projekcie narzędzia mają się przysłużyć stworzeniu pomostu, który połączy innowatorów z przedsiębiorstwami zainteresowanymi wdrożeniem innowacyjnych pomysłów. Wszystkie działania zaplanowane w ramach SCITT wraz ze szkoleniami oraz specjalnie opracowanymi materiałami szkoleniowymi, mają służyć wdrożeniu innowacyjnego modelu przedsiębiorczości akademickiej skierowanej do studentów i doktorantów. Mamy nadzieję, że podjęta przez nas inicjatywa przyczyni się do wzrostu zainteresowania transferem technologii wśród studentów i doktorantów, a z czasem znajdzie odzwierciedlenie w rosnącej liczbie innowacyjnych pomysłów wdrażanych do praktyki gospodarczej. Wojciech Gilewski Prezes Zarządu Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości Katarzyna Piekarska Wiceprezes Zarządu Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości

3 SPIS TREŚCI Innowacje 4 Innowacja słowo-klucz? 8 Innowator = geniusz? 10 Czy masz szansę zostać innowatorem? 11 Co dalej z moim pomysłem, czyli gdzie szukać wsparcia Własność intelektualna 12 Ochrona prawna własności intelektualnej 13 Prawa autorskie 14 Własność przemysłowa 18 Know-how 19 Do kogo zgłosić się po informacje Formy komercjalizacji 20 Pomiędzy nauką a rynkiem 21 Sprzedaż praw własności 22 Licencja zezwolenie na korzystanie z dzieła 23 Spin-off/spin-out utworzenie firmy na bazie własności intelektualnej 25 Alternatywne ścieżki 26 Gdzie szukać wsparcia 27 Przykłady instytucji pro-innowacyjnych działających w Wielkopolsce Pozyskiwanie partnerów 28 Model popytowego podejścia do tworzenia innowacji 31 Marketing w pigułce 33 Plan działania, czyli strategia marketingowa 34 Techniki negocjacyjne Źródła finansowania 36 Etapy rozwoju innowacyjnego przedsiębiorstwa 37 Faza seed badania i rozwój 40 Faza start-up wdrożenie 42 Fazy growth wzrostu oraz maturity dojrzałość 3

4 InnowacjE INNOWACJA słowo-klucz? Na przestrzeni ostatnich lat pojęcie innowacja stało się bardzo modne z makroekonomicznego punktu widzenia, kojarzy się z nowatorskimi rozwiązaniami, które stanowią niejako oręż w walce przedsiębiorstw na globalnym rynku, zwłaszcza w obliczu dominacji ekonomicznej krajów rozwijających się, ale z drugiej strony na myśl przychodzą skojarzenia z postępem technologicznym, który wpływa na poprawę jakości życia każdego z nas. Ale czym jest tak naprawdę innowacja? Pojawia się wiele różnych definicji, niemniej wszystkie prowadzą do jednej konkluzji: innowacja to coś nowego, coś, co wcześniej nie miało miejsca. Definicji innowacji oraz jej klasyfikacji dostarcza Podręcznik Oslo (Oslo Manual), przygotowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD oraz Europejski Urząd Statystyczny Eurostat, opisujący metodykę, która stanowi międzynarodowy standard w zakresie badań statystycznych innowacji w przemyśle oraz sektorze usług rynkowych. Metodyka ta opracowana została przez zespół ekspertów pochodzących z trzydziestu krajów. Badania oparte na tej metodologii prowadzone są w Europie, niemniej jednak tego typu badania spotyka się również w Chinach, Rosji, Malezji oraz krajach Ameryki Łacińskiej. Zgodnie z Oslo Manual, innowacja to wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi), procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem. Wyróżniane są 4 typy innowacji: produktowa procesowa Innowacja produktowa wprowadzenie na rynek nowego produktu (produkt rozumiany jest zarówno jako wyrób, jak i usługa), który różni się znacząco swoimi cechami lub przeznaczeniem od produktów dotychczas wytwarzanych przez firmę. PRZYKŁADY: pierwsze mikroprocesory i kamery cyfrowe nowe produkty wykorzystujące nowe technologie pierwszy przenośny odtwarzacz plików mp3 stanowił połączenie istniejących standardów oprogramowania z technologią miniaturyzacji nośników danych, był nowym produktem stanowiącym kombinację istniejących technologii pierwsze usługi bankowe świadczone przez Internet przykład innowacji produktowej w sektorze usług znaczące ulepszenie oferowanych uprzednio towarów lub usług w odniesieniu do ich specyfikacji technicznych, komponentów i materiałów, wbudowanego oprogramowania, łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych, zapewniających lepsze działanie tych produktów organizacyjna marketingowa. Odkrycie polega na patrzeniu na te same rzeczy w podobny sposób jak inni ludzie, ale myśleniu czegoś innego. Albert Szent-Gyorgyi Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny 4

5 PRZYKŁADY: system hamowania ABS, nawigacja GPS czy inne udoskonalenia w podzespołach samochodowych innowacje w obrębie produktu, polegające na częściowych zmianach lub uzupełnianiu jednego z wielu zintegrowanych podzespołów technicznych oddychające tkaniny w produkcji odzieży innowacja produktowa polegająca na wykorzystaniu nowych materiałów poprawiających działanie produktu znaczące udoskonalenia w bankowości internetowej, takie jak np. poprawa bezpieczeństwa, łatwość obsługi. Innowacja procesowa Wdrożenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy. Do tej kategorii zalicza się znaczące zmiany w zakresie technologii, urządzeń lub oprogramowania. Innowacje w obrębie procesów mogą mieć za cel obniżenie kosztów jednostkowych produkcji lub dostawy, podniesienie jakości, produkcję bądź dostarczanie nowych lub znacząco udoskonalonych produktów: metody produkcji dotyczą techniki, urządzeń i oprogramowania wykorzystywanego do produkcji wyrobów lub usług PRZYKŁADY: wdrożenie nowych urządzeń automatyzujących proces produkcyjny w ramach linii produkcyjnej wdrożenie wspomagania komputerowego na potrzeby opracowywania i rozwoju produktów metody dostawy dotyczą logistyki firmy i obejmują urządzenia, oprogramowanie oraz techniki wykorzystywane do nabywania środków produkcji, alokowania zasobów w ramach firmy lub dostarczania produktów końcowych PRZYKŁADY: wprowadzenie systemu kontroli przepływu towarów opartego na kodach kreskowych pierwsze wykorzystanie przesyłek ekspresowych w dystrybucji produktów do klientów indywidualnych. Innowacja organizacyjna Wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez firmę zasadach działania, w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem, która nie była dotychczas stosowana w danej firmie i która wynika ze strategicznych decyzji podjętych przez jej kierownictwo. Celem innowacji może być: osiągnięcie lepszych wyników poprzez redukcję kosztów administracyjnych lub kosztów transakcyjnych, podniesienie poziomu zadowolenia pracowników (a tym samym wydajności pracy), uzyskanie dostępu do aktywów niebędących przedmiotem wymiany handlowej (takich jak nieskodyfikowana wiedza zewnętrzna), obniżenie kosztów dostaw. Rozróżniamy: innowacje w zakresie organizacji miejsca pracy polegają na wdrożeniu nowych metod podziału zadań i uprawnień decyzyjnych wśród pracowników, aby dokonać podziału pracy w ramach pionów oraz pomiędzy pionami (i jednostkami organizacyjnymi) PRZYKŁADY: pierwsze wdrożenie modelu organizacji pracy na odległość (tzw. telepraca), umożliwiającego pogodzenie obowiązków służbowych ze sprawami osobistymi poprzez świadczenie pracy poza siedzibą przedsiębiorstwa wprowadzenie po raz pierwszy systemów produkcji na zamówienie jako przykład innowacji organizacyjnej w zakresie strukturyzowania działalności przedsiębiorstwa innowacje w zakresie stosunków z otoczeniem polegają na wdrażaniu nowych sposobów kształtowania relacji z innymi firmami lub instytucjami publicznymi PRZYKŁADY: pierwsze zlecenie firmie zewnętrznej takich procesów biznesowych jak: produkcja, zaopatrzenie, dystrybucja, rekrutacja czy usługi pomocnicze (outsourcing) pierwsze przeniesienie wybranych procesów biznesowych przedsiębiorstwa (np. produkcji, zamówień) poza granice kraju przy zachowaniu tej samej grupy klientów (offshoring) nowe metody kontaktowania się z dostawcami i dystrybutorami, np. pierwsze wdrożenie elektronicznego biznesu typu Business to Business. Innowacja marketingowa Wdrożenie nowej metody marketingowej wiążącej się ze znaczącymi zmianami w projekcie/konstrukcji produktu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji albo strategii cenowej, której celem może być lepsze zaspokojenie potrzeb klientów, otwarcie nowych rynków zbytu lub nowe pozycjonowanie produktu firmy na rynku dla zwiększenia sprzedaży. Cechą wyróżniającą ten rodzaj innowacji wśród innych zmian w zakresie instrumentarium marketingowego firmy jest to, że zmiany polegają tu na wdrożeniu metody marketingowej niestosowanej dotychczas przez daną firmę. Musi być ona elementem nowej koncepcji lub strategii marketingowej stanowiącej znaczące odejście od metod marketingowych stosowanych dotychczas. znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji produktów stanowiące element nowej koncepcji marketingowej polegają na zmianie formy i wyglądu produktów nie prowadzącej do zmiany ich cech funkcjonalnych ani użytkowych. Do tej grupy zalicza się także zmiany w opakowaniu takich produktów jak artykuły żywnościowe, napoje i środki czystości, gdzie opakowanie jest głównym elementem wyglądu produktu Innowacje 5

6 W nowych technologiach wspaniałe jest to, że ludzie robią z nich zupełnie inny użytek, niż planowali twórcy tych nowinek. To właśnie ta ludzka cecha leży u podstaw kreatywności społeczeństwa i innowacyjności w biznesie. Manuel Castells socjolog hiszpański PRZYKŁADY: znacząca zmiana projektu serii mebli mająca nadać im nowy wygląd i większą atrakcyjność wprowadzenie nowego smaku artykułu spożywczego dla zdobycia nowego segmentu klientów projekt nowej butelki balsamu do ciała, która pozwoli produktowi wyróżnić się wizualnie i nadać mu atrakcyjny wygląd nowe metody marketingowe w zakresie dystrybucji produktów polegają przede wszystkim na wykorzystaniu nowych kanałów sprzedaży oraz zastosowaniu nowych koncepcji ekspozycji produktów PRZYKŁADY: pierwsze wprowadzenie dyskontowej sprzedaży detalicznej, polegającej na sprzedaży towarów w ograniczonym asortymencie i w obniżonych cenach pierwsze wprowadzenie systemu franczyzy, czyli systemu sprzedaży opartego na ścisłej współpracy pomiędzy niezależnymi przedsiębiorstwami, poprzez wykorzystywanie tego samego know-how (największą organizacją franczyzową na świecie jest Mc Donald s) wprowadzenie salonów sprzedaży mebli, których aranżacja ulega zmianie pod kątem tematycznym, co pozwala klientom na oglądanie produktów w całkowicie urządzonych wnętrzach nowe metody marketingowe w zakresie promocji produktów polegają na stosowaniu nowych koncepcji promowania wyrobów i usług firmy PRZYKŁADY: pierwsze zastosowanie znacząco odmiennych nośników/ mediów lub technik takich jak lokowanie produktów w filmach i audycjach telewizyjnych, czy też wykorzystanie znanej osoby ukazanej jako użytkownika produktu branding, czyli tworzenie i wprowadzanie całkowicie nowego symbolu marki (w przeciwieństwie do regularnych korekt w warstwie wizualnej marki) dla pozycjonowania produktu firmy na nowym rynku lub nadania produktowi nowego wizerunku wprowadzenie systemu spersonalizowanych informacji, np. uzyskanych na podstawie analizy danych posiadaczy kart stałego klienta, w celu dostosowania prezentacji produktów do potrzeb konkretnych klientów. Innowacje w zakresie kształtowania cen polegają na zastosowaniu nowych strategii cenowych w sprzedaży wyrobów lub usług firmy na rynku PRZYKŁADY: pierwsze zastosowanie nowej metody korekty ceny produktu w zależności od popytu (np. kiedy popyt jest niski, cena również spada) wprowadzenie nowej metody pozwalającej klientom na wybranie pożądanych cech produktu na witrynie internetowej firmy, a następnie sprawdzenie ceny wybranej kombinacji cech (np. wycena spersonalizowanej książki dla dziecka, której dokonuje się na podstawie preferencji klienta w kwestii umieszczenia zdjęcia dziecka na okładce lub dostosowania treści dedykacji). ĆWICZENIE Po teoretycznym wstępie przyszedł czas na część praktyczną. Celem ćwiczenia jest dokonanie analiz Waszych innowacji pod kątem ich elementów składowych, a następnie zaprezentowanie ich reszcie grupy. Dobierzcie się w pary, a następnie wypełnijcie zamieszczony obok formularz informacjami, które uzyskacie od swojego partnera. Jeśli Wasz rozmówca nie posiada własnego pomysłu na innowację, którą mógłby scharakteryzować, może spróbować opisać innowację już istniejącą. Jeśli macie problem ze znalezieniem odpowiedniego przykładu, poproście o pomoc prowadzącego. 6

7 A Ty jaką masz innowację? Nazwa innowacji: Dziedzina innowacji: rozwiązanie nowatorskie rozwiązanie udoskonalone Typ innowacji: produktowa procesowa organizacyjna marketingowa Sposób ochrony innowacji: prawo autorskie prawo własności przemysłowej know-how niechroniona Etap rozwoju innowacji: etap projektowania etap wdrażania etap upowszechniania Krótki opis innowacji: Innowacje Do kogo skierowana jest innowacja: Mocne strony innowacji: Słabe strony innowacji: 7

8 Innowator = geniusz? Kim są innowatorzy? Jakie cechy posiadają te wybitne osobowości, dzięki którym żyjemy w świecie pełnym innowacyjnych rozwiązań? Jakie umiejętności trzeba posiąść, żeby wpaść na rewolucyjny pomysł? Czy wiąże się z tym jakieś specjalne doświadczenie, a może wynika to z zupełnie innych predyspozycji? Nie sposób jest udzielić jednoznacznych odpowiedzi, ponieważ niemożliwie jest wystawienie jednej, niezawodnej recepty na sukces. Jednak warto zastanowić się, jakie cechy charakteryzują innowatorów i mogą stanowić o ich sukcesach. ĆWICZENIE Na początek ćwiczenie na rozgrzewkę. Metodą burzy mózgów podajcie nazwiska osób, które uważacie za innowatorów, jednocześnie argumentując, dlaczego właśnie te osoby wskazaliście. W drugiej części ćwiczenia podzielcie się na dwie grupy. Każda z grup ma za zadanie wypisanie jak największej liczby skojarzeń związanych ze słowem innowator, a następnie porównanie ich ze skojarzeniami drugiej grupy. DNA innowatora, czyli... Odwaga innowator musi być odważny, chcieć wcielać w życie swoje pomysły i nie bać się nowych wyzwań. Odwaga to również skłonność do podejmowania ryzyka i wola osiągnięcia sukcesu. Jeśli stawiasz sobie cele, nawet niewielkie, ale konsekwentnie je realizujesz, to możesz dodać sobie kilka punktów do innowacyjności. Dociekliwość nazywana również sztuką zadawania pytań. Co, jak, gdzie, kiedy, dlaczego, co dalej? to tylko niektóre z zagadek, jakie towarzyszą każdemu pomysłowi. Jeśli chętnie zadajesz innym pytania i starasz się zgłębiać istotę problemu, masz duże zadatki na innowatora. Szczególnie cenna jest umiejętność zadawania pytań prowokacyjnych, podważających status quo otaczającej nas rzeczywistości. Networking nawiązywanie różnorodnych kontaktów, w szczególności z osobami, które zajmują się czymś zupełnie innym, niż my. Kontakty te owocują interesującymi rozmowami, wymianą punktów widzenia, prowokują do myślenia w odmienny sposób. Rozwój ciągłe podnoszenie kwalifikacji i zdobywanie nowej wiedzy jest niezbędne dla innowatora. Wiedzy nigdy zbyt wiele, a każda nowa lekcja poszerza nasze horyzonty. Eksperymentowanie to skłonność do zdobywania nowych doświadczeń i sprawdzania czegoś, czego jeszcze nie znamy. Nie musisz od razu przeprowadzać eksperymentów chemicznych w laboratorium albo testować nowego sposobu przeprowadzenia zimnej fuzji. Wystarczy, że masz otwarty umysł np. lubisz poznawać nowe smaki w kuchni czy nawiązywać nowe znajomości. Spostrzegawczość umiejętność obserwowania zachowań ludzi i tego co dzieje się dookoła to coś bardzo ważnego. Pozwala dostrzegać rzeczy, które z pozoru wydają się nieistotne, a mogą okazać się kluczem do wielkich odkryć. Kreatywność każdy z nas ma jakieś pomysły. To, czy są lepsze czy gorsze, nie jest specjalnie istotne. Ważne, żeby je mieć. Im więcej pomysłów przychodzi Ci do głowy, tym lepiej. Wśród nich na pewno znajdzie się taki, który zaprowadzi Cię prosto do wielkiego odkrycia. Pomysłowość czyli umiejętność rozwiązywania problemów na różne sposoby. To również dostrzeganie w przeszkodach możliwości. Żaden problem nie jest dla Ciebie zbyt trudny, bo wiesz, że prędzej czy później znajdziesz sposób, aby go rozwiązać lub obejść. Pracowitość to również bardzo ważna cecha. Wiąże się z zaangażowaniem i poświęceniem dla sprawy. Jest konieczna przy tworzeniu innowacji. Jeśli nie masz problemu z wykonywaniem do końca zadań, jakie stawia przed Tobą życie, to każdy z Twoich projektów ma szansę na realizację. 8

9 Gdyby ludzie rozmawiali tylko o tym, co rozumieją, zapadłaby nad światem wielka cisza. Albert Einstein roku Jobs został zmuszony do odejścia i założył własną firmę komputerową NeXT. W 1997 firma NeXT została przejęta przez Apple, a Steve Jobs powrócił do swojej macierzystej firmy, stając na jej czele. Początek nowego millenium to pasmo sukcesów na rynkach: muzycznym (ipod), telefonii komórkowej (iphone) oraz komputerów przenośnych (ipad). Steve Jobs zmarł w 2011 roku w wieku 56 lat. Wytrwałość droga do innowacji zazwyczaj nie jest usłana różami. Jeśli podnosisz się po każdej z poniesionych porażek i nadal brniesz do celu, to możesz mieć pewność, że prędzej czy później go osiągniesz. Może być trudniej niż Ci się wydaje, ale nawet to nie powinno Cię zniechęcić. Pewność siebie wiara we własne możliwości i pomysły to klucz do powodzenia. Jeśli wierzysz w siebie, to inni też w Ciebie uwierzą. I zaufają Twoim pomysłom. ĆWICZENIE Zapoznajcie się z poniżej przedstawionymi sylwetkami znanych, współczesnych innowatorów. Jak myślicie, które z przedstawionego katalogu cech można im przypisać? Jakie cechy ich łączą, a co ich od siebie odróżnia? Innowatorzy XXI wieku STEVE JOBS: Nie możesz po prostu pytać klientów, czego potrzebują i próbować im to dać. Ponieważ do czasu, kiedy im to dasz, oni będą chcieli już czegoś nowego. Współzałożyciel i prezes jednej z najbardziej znanych firm komputerowych świata Apple, producenta m.in. iphone a. Jako jeden z pierwszych dostrzegł możliwości graficzne drzemiące w komputerach. Steve Jobs był nonkonformistą, który bardzo długo poszukiwał swojej drogi życiowej. Porzucił już po pierwszym semestrze studia, a zamiast tego zapisał się na kursy kaligrafii. Za pierwsze zarobione pieniądze wybrał się w podróż do Indii, poszukując duchowego oświecenia. Od początku swojej kariery zainteresowany komputerami stworzył w garażu rodziców firmę Apple, a wkrótce potem pierwszy komputer Apple I. Firma szybko zyskiwała na wartości i po paru latach weszła na nowojorską giełdę. W 1985 INGVAR KAMPRAD: Szybkie zarabianie przeważnie polega na niszczeniu innych, a nie na budowaniu. Szwedzki biznesmen, założyciel sieci IKEA, posiadającej sklepy w 33 krajach świata. Choć dokładna wartość jego majątku pozostaje trudna do oszacowania, uważany jest za jednego z najbogatszych ludzi na świecie. Już jako dziecko rozpoczął produkcję zapałek, które rozwoził po okolicznych domach. Firmę IKEA założył w wieku 17 lat. Podobno na pomysł skręcanych mebli wpadł, gdy bez powodzenia próbował wsadzić zakupiony stół do swojego samochodu. 80-letni dziś Kamprad lubi mówić o społecznej odpowiedzialności biznesu, tworzeniu miejsc pracy i polityce stabilnego rozwoju. Jest znany z oszczędnego trybu życia, a jego biografia obfituje w śmieszne anegdoty, jak ta, gdy nie chciano wpuścić go na galę, na której miał zostać ogłoszony człowiekiem roku, ponieważ ochrona dojrzała go wysiadającego z miejskiego autobusu. JEFF BEZOS: Nie martwi mnie ktoś, kto oferuje ceny o 5% niższe. Niepokoi mnie ktoś, kto może zaoferować lepsze doznania dla klienta. Właściciel firmy Amazon największego na świecie sklepu internetowego. Biznes plan swojej firmy Bezos stworzył w 1994 roku podczas podróży samochodowej. Firmę zakładał w garażu, lecz w krótkim czasie przyniosła mu ona ogromne zyski. Obecnie jego majątek szacowany jest na 18 miliardów dolarów. Szef Amazona znany jest ze swojej drobiazgowości. Pozostaje prezesem, który zwraca uwagę na najdrobniejsze detale. Jego najnowszym pomysłem było wprowadzenie czytników e-booków (Amazon Kindle). Co ciekawe, Jeff Bezos jest również założycielem firmy Blue Origin, która próbuje skomercjalizować loty kosmiczne. Aby zostać innowatorem, nie trzeba mieć wszystkich opisanych cech. Czasem wystarczy tylko jedna, innym razem niezbędna będzie ciekawa kombinacja zupełnie innych cech. Pamiętaj, innowatorem może zostać każdy! Jeśli zaczniesz w to kiedykolwiek wątpić, przypomnij sobie George a Weissa, który w wieku 84 lat opracował najnowszą i najszybszą grę słowną Dabble, dostępną w formie aplikacji na iphone a. Jej autor od 45 lat konsekwentnie pracował nad różnymi wynalazkami, aż w końcu udało mu się osiągnąć wielki sukces i teraz cały świat może grać w jego grę. Innowacje 9

10 CZY MASZ SZANSĘ ZOSTAĆ INNOWATOREM? Rozwiąż poniższy test, a dowiesz się, czy masz potencjał, by zostać innowatorem. Przy każdym zdaniu wpisz liczbę punktów, odpowiadając zgodnie z poniższą tabelą. Następnie zsumuj liczbę uzyskanych punktów i odczytaj wynik prawie nigdy rzadko zależy od sytuacji często prawie zawsze 1. Jestem otwarty/-a na nowe pomysły i mam niestandardowe podejście do rozwiązywania problemów. 2. Nie boję się wyzwań i chętnie stawiam czoło wyjątkowym sytuacjom, w których się znajduję. 3. Wśród moich rówieśników jestem postrzegany/a jako osoba otwarta i wykazująca się inicjatywą. 4. Niejednokrotnie udało mi się rozwiązać problem, z którym inni nie potrafili sobie poradzić. 5. Przy rozwiązywaniu skomplikowanych problemów lubię pracować w grupie, ponieważ można wówczas spojrzeć na zagadnienie z wielu stron. 6. W trakcie dyskusji zawsze chętnie dzielę się swoimi pomysłami i jestem otwarty/a na opinie innych osób. 7. Kiedy mam do rozwiązania problem, staram się znaleźć kilka rozwiązań, a potem wybrać jedno, najwłaściwsze. 8. Jeśli czegoś nie rozumiem, nie boję się zadawać pytań. 9. Wszystkie pomysły, które przychodzą mi do głowy, zapisuję. Nie od dziś wiadomo, że wiele nowatorskich pomysłów miało swój początek na serwetce w restauracji. 10. Swoje codzienne obowiązki wykonuję na różne sposoby, ponieważ nie lubię powtarzania tych samych schematów. 11. Kiedy podczas zakupów widzę nowy produkt, jestem pierwszy/a, aby go przetestować jestem otwarty/a na wszelkie nowości, które pojawiają się na rynku. 12. Konsekwentnie realizuję założone przez siebie cele. 13. Kiedy ktoś rzuca mi przysłowiowe kłody pod nogi, motywuje mnie to jeszcze bardziej do wytężonej pracy. 14. Przy podziale zadań nad projektem często jestem wskazywany/a na lidera grupy. 15. Gdy mój niekonwencjonalny projekt spotyka się z krytyką, uwagi innych osób podsuwają mi nowe pomysły na udoskonalenie mojego projektu; na pewno z niego nie zrezygnuję. 16. Bardzo szanuję osoby, które mają odmienne zdanie niż ja i nie boją się go publicznie wygłaszać. 17. Kiedy wpadnę na jakiś pomysł, lubię go przedyskutować z zaufaną mi osobą, potrafiącą udzielić konstruktywnej krytyki. 18. Mam optymistyczne nastawienie do życia. Szklanka zawsze jest do połowy pełna. 19. W towarzystwie zdarza mi się wygłaszać kontrowersyjne tezy tylko po to, żeby sprowokować dyskusję. 20. Stały rozwój i samodoskonalenie stanowią dla mnie kluczowy aspekt przy wyborze pracy. Wyniki: 0-25 punktów musisz mocno popracować nad swoją kreatywnością, która jest podstawą innowacyjnego myślenia! Ale nie martw się, badania pokazują, że kreatywnego myślenia można się nauczyć, gdyż tylko w 1/3 jest ono wrodzone, zaś aż w 2/3 są to umiejętności nabyte. W internecie można znaleźć mnóstwo praktycznych ćwiczeń na kreatywność. W szczególności zwróć uwagę na rozwój swoich kompetencji w zakresie umiejętnego stawiania pytań, analizowania problemów na wielu płaszczyznach i wnikliwego obserwowania wszystkiego co się dzieje wokół, bo nigdy nie wiadomo, co zainspiruje Cię do odkrycia czegoś nowego. Na ćwiczenie kreatywności bez wątpienia trzeba poświęcić pewną ilość czasu, ale na pewno pomoże Ci to w rozwoju Twojej innowacyjności punktów masz potencjał na innowatora, ale boisz się zaryzykować. Najbezpieczniej czujesz się, idąc wytyczoną ścieżką, przetestowaną wcześniej przez innych, ponieważ wyznajesz zasadę, że większość nie może się mylić. Tymczasem warto zaryzykować i spróbować iść pod prąd, bo tylko tak można dążyć do rozwoju swojego kreatywnego i innowacyjnego podejścia! Otwórz się na innych i pamiętaj: nic nie jest tylko czarne albo białe punktów pojęcie innowacyjności nie jest Ci obce. Lubisz się otaczać osobami, które mają odmienne i oryginalne spojrzenie na różne kwestie, czasami jednak brakuje Ci odwagi czy wsparcia od innych ludzi w realizowaniu swoich pomysłów. Nie martw się. Innowacyjnego podejścia można się nauczyć, tak samo jak jazdy na nartach czy samochodem. Trzeba tylko chcieć je w sobie pobudzić. Bądź otwarty na to, co się wokół Ciebie dzieje. Zyskasz szersze spojrzenie, a dzięki temu na pewno uda Ci się wpaść na innowacyjny pomysł! punktów brawo, masz bardzo duże szanse na zostanie innowatorem! Wykazujesz się kreatywnością, otwartym umysłem, a jednocześnie szanujesz zdanie innych, którzy są dla Ciebie źródłem inwencji. Idziesz przez życie odważnie, nie boisz się podejmować ryzykownych działań, bo wiesz, że tylko w ten sposób możesz osiągnąć sukces! Łączna liczba punktów: 10

11 CO DALEJ Z MOIM POMYSŁEM, czyli gdzie szukać wsparcia Wpadłeś na pomysł, który wydaje Ci się unikalny w swej prostocie i niepowtarzalny w zastosowaniu? Brak Ci wiedzy i wystarczających umiejętności, aby ocenić potencjał Twojego pomysłu i szanse na jego zrealizowanie? Szukasz fachowej porady i nie wiesz gdzie ją znaleźć? Wiele ciekawych informacji znajdziesz na stronach internetowych, poświęconych tematyce innowacji, ich wdrażania i możliwości finansowania. Warto zajrzeć: Portal Innowacji Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Wielkopolska Platforma Innowacyjna Portal Funduszy Europejskich Natomiast poniżej znajdziesz informacje o ośrodkach innowacji, które mogą udzielić Ci wsparcia merytorycznego i rzetelnie odpowiedzą na nurtujące Cię pytania dotyczące Twoich pomysłów. Studenckie Centrum Innowacji i Transferu Technologii Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP) to największa inicjatywa akademicka ostatnich lat, powstała w celu rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych Polaków. Obecnie AIP funkcjonują przy 31 najlepszych uczelniach w Polsce. Założeniem inkubatorów jest udzielanie kompleksowego wsparcia młodych ludziom, którzy mają pomysł na biznes, ale brak im dostatecznej wiedzy i zasobów, aby skutecznie wcielić go w życie. W ramach inkubatorów powstają młode przedsiębiorstwa, zwane potocznie start-upami, którym świadczone są wszechstronne usługi od wynajmu powierzchni biurowych, poprzez obsługę administracyjną, konsulting prawny i techniczny oraz usługi z zakresu marketingu, aż do pomocy w pozyskiwaniu środków finansowych na rozwój działalności. Obecnie w Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości funkcjonuje ponad 1100 rozwijających się firm. Szczegółowe informacje o sieci AIP oraz dane kontaktowe do wszystkich inkubatorów znajdziesz na stronie: Zapraszamy do korzystania z usług Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości Więcej o samej inicjatywie zakładania inkubatorów przedsiębiorczości w rozdziale III. Innowacje Studenckie Centrum Innowacji i Transferu Technologii (SCITT) to nowa inicjatywa powstała przy Poznańskim Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości. Jej nadrzędnym celem jest wspieranie innowacyjnych pomysłów studentów oraz doktorantów, jak również nawiązywanie współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi poprzez wykorzystanie potencjału młodych, wykształconych ludzi z województwa wielkopolskiego. W SCITT otrzymasz realne wsparcie wystarczy, że zgłosisz się do Menadżera Innowacji, który: profesjonalnie oceni szanse na komercjalizację Twojego pomysłu pomoże Ci w sporządzeniu odpowiedniej dokumentacji wesprze Cię w poszukiwaniach przedsiębiorców, zainteresowanych wdrożeniem Twojego pomysłu. SCITT powstało w oparciu o doświadczenie istniejących i coraz lepiej prosperujących w Polsce centrów transferu technologii, często powstających przy ośrodkach akademickich. Szczegółowe informacje na temat SCITT znajdziesz na stronie oraz w dalszej części podręcznika, w rozdziale III, poświęconym formom komercjalizacji. Inkubowanie na wakacje Warto również skorzystać z intensywnych wakacyjnych form inkubacji innowacyjnej, które wraz z rosnącą liczbą młodych przedsiębiorców z biznesowymi pomysłami stają się w Polsce coraz popularniejsze. Studenci mogą w efektywny sposób wykorzystać okres przerwy akademickiej i zdobyć w trakcie kilkutygodniowych programów, finansowanych przez anioły biznesu oraz instytucje otoczenia biznesu, merytoryczną wiedzę niezbędną do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej. Aby dowiedzieć się więcej, zapraszamy do odwiedzenia stron internetowych tego typu przedsięwzięć:

12 Własność intelektualna Ochrona prawna własności intelektualnej Jeśli tworzymy innowacyjne rozwiązania, warto zainteresować się ich ochroną. Istnieje wiele możliwości np. poprzez zachowanie tajemnicy przedsiębiorstwa lub zgłoszenie wynalazku w urzędzie patentowym. Dzięki temu jesteśmy w stanie zabezpieczyć naszą innowację przed wykorzystaniem jej przez konkurencję. Ważne jest, by dobrać właściwy rodzaj ochrony, tak by nie przepłacając, skutecznie zabezpieczyć swoje innowacje. Każdy innowator prędzej czy później stanie przed wyborem, który może okazać się kluczowy dla rozwoju jego pomysłu: będzie musiał podjąć decyzję, czy warto chronić swoją innowację, a jeśli tak, to jaką formę ochrony wybrać. Wybór ścieżki ochrony podyktowany jest najczęściej względami finansowymi, ponieważ ochrona własności intelektualnej kosztuje. Dlatego decyzję o ochronie powinna poprzedzać szczegółowa analiza finansowa. Zanim jednak zdecydujecie się na ochronę, warto zapoznać się z poszczególnymi rodzajami własności intelektualnej oraz z możliwościami ich ochrony. Najogólniej o własności intelektualnej możemy powiedzieć, że jest to wytwór ludzkiego umysłu, który ma charakter niematerialny. Brak fizycznej postaci własności intelektualnej powoduje, iż musi ona być odzwierciedlona na konkretnym nośniku, którym może być np. książka, płyta lub plik muzyczny, obraz, mebel czy urządzenie techniczne. Różne rodzaje własności intelektualnej mogą być ucieleśnione w różny sposób. Inaczej wygląda ochrona w przypadku utworów w prawie autorskim, a inaczej wynalazków czy wzorów użytkowych w prawie własności przemysłowej. Ochronę własności intelektualnej dzielimy na: ochronę z mocy prawa obowiązuje ona z chwilą stworzenia dzieła i nie musi być nigdzie rejestrowana. Taki sposób ochrony stosowany jest w przypadku praw autorskich i pokrewnych ochronę rejestracyjną aby uzyskać ochronę poszczególnych dóbr intelektualnych konieczne jest ich zgłoszenie w odpowiednim urzędzie, a ochronę uzyskuje się w drodze decyzji administracyjnej. Taki system stosowany jest w przypadku ochrony przedmiotów własności przemysłowej, takich jak np. wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe czy znaki towarowe. Bardzo ważnym aspektem, który powinien być zawsze uwzględniany podczas podejmowania decyzji o ochronie innowacji, jest terminowy charakter ochrony. Poszczegól- ne rodzaje własności przemysłowej posiadają różne okresy ochronne. Każdy innowator powinien być świadomy tego, że po upływie okresu ochrony dane dobro intelektualne staje się tzw. domeną publiczną, co powoduje, że każdy może z niego korzystać bez konieczności uzyskania zgody autora. Własność intelektualną możemy podzielić na trzy podstawowe rodzaje: prawo autorskie własność przemysłową know-how. Oprócz podstawowych rodzajów własności intelektualnej możemy chronić: bazy danych Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. z 2001 r., Nr 128, poz. 1402, z późn. zm.) odmiany roślin Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz.U. z 2003 r., Nr 137, poz. 1300, z późn. zm.) nazwę firmy Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U r., Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) projekty racjonalizatorskie Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117, z późn. zm.). 12

13 PRAWA AUTORSKIE Warto pamiętać, że w niektórych przypadkach ochrona zapewniana przez przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PA) może okazać się niewystarczająca. Niektóre innowacje, takie jak wzór przemysłowy czy znak towarowy, będą skuteczniej chronione za pomocą przepisów prawa własności przemysłowej, niż na podstawie zapisów ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Podstawowym przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, który w ustawie jest definiowany jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworami są zatem wytwory ludzkiego umysłu, które wnoszą nową, oryginalną jakość do istniejącej rzeczywistości. Indywidualny charakter utworu dotyczy m.in. niepowtarzalnej formy przejawiającej się w ujęciu tematu i sposobie jego wyrażenia, która świadczy o jego unikatowości. Natomiast ustalenie utworu polega na jego uzewnętrznieniu, czyli nadaniu mu takiej postaci, która umożliwi zapoznanie się z jego treścią przez osobę trzecią. Za pomocą praw autorskich nie możemy chronić utworów, które nie posiadają indywidualnego charakteru (np. alfabetyczne spisy czy typowe rysunki techniczne), lecz jedynie te, które posiadają twórczy charakter, a są nimi w szczególności utwory (PA, Art. 1. pkt. 2): wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe) plastyczne fotograficzne lutnicze wzornictwa przemysłowego architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne muzyczne i słowno-muzyczne sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne audiowizualne (w tym filmowe). Czy wiesz, że: W polskim systemie prawnym programy komputerowe są chronione na podstawie prawa autorskiego. Jednak jeżeli chcielibyśmy chronić program komputerowy np. w Stanach Zjednoczonych, o ochronę moglibyśmy się ubiegać również przed US Patent and Trademark Office, dokonując zgłoszenia patentowego. Warto pamiętać, iż nie podlegają ochronie: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne. Spod ochrony wyłączone są także proste informacje prasowe, akty normatywne, dokumenty urzędowe i opisy patentowe lub ochronne. W prawie autorskim wyróżniamy: autorskie prawa osobiste: prawa te łączą szczególną więzią autora z dziełem. Chronią one prawo twórcy do autorstwa, czyli m.in. do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem (lub pseudonimem), nienaruszalności treści i formy utworu oraz prawo do nadzorowania sposobu korzystania z dzieła. Prawa te mają charakter niemajątkowy, czyli nie mogą być przeniesione na inny podmiot. Prawa te nigdy nie wygasają. WŁASNOŚC INTELEKTUALNA Najważniejsze akty prawne krajowe Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) międzynarodowe Konwencja berneńska o ochronie utworów literackich i artystycznych, Berno 1886 Powszechna konwencja o prawie autorskim, Genewa 1952 Przykład: Autorem książki Jak ryba w wodzie jest noblista Mario Vargas Llosa. Osobiste prawa autorskie skutkują tym, że Mario Vargas Llosa zawsze będzie autorem tej książki, nie może zrzec się tego prawa na osobę trzecią. Dodatkowo prawa do autorstwa, w przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych, nie są ograniczone czasowo i trwają bezterminowo. 13

14 autorskie prawa majątkowe: dają wyłączne prawo do korzystania i rozporządzania utworem oraz do otrzymania wynagrodzenia za możliwość korzystania z utworu. Majątkowe prawa autorskie są przenoszalne i nie zawsze pozostają przy autorze danego dzieła. Są ograniczone w czasie: możliwość rozporządzania nimi trwa do 70 lat od śmierci autora. ĆWICZENIE Zastanówcie się, jaki rodzaj innowacji można chronić za pomocą prawa autorskiego i dlaczego? Poddajcie to pod dyskusję wraz z innymi innowatorami. Przykład: Dysponentem majątkowych praw autorskich do utworu może być pracodawca, jeśli utwór został stworzony w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych. Warto zapamiętać, że jeśli stworzymy dany utwór w pracy, w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych, prawo do korzystania z niego (autorskie prawo majątkowe) przysługuje pracodawcy. Jeśli jednak utwór stworzony został w czasie prywatnym i nie wynika z obowiązków pracowniczych, to wówczas autor ma pełne prawo do korzystania i rozporządzania majątkowymi prawami autorskimi. Każdy twórca innowacji powinien zatem pamiętać o sprawdzeniu, czy do jego utworu przysługuje mu majątkowe prawo autorskie, a jeśli nie, to do kogo ono należy. Własność przemysłowa Własność przemysłowa w odróżnieniu od prawa autorskiego chroniona jest w sposób rejestracyjny, co oznacza, że aby uzyskać ochronę na przedmiot własności przemysłowej, konieczne jest jego zgłoszenie do urzędu patentowego w danym kraju. Z tego względu osoba/instytucja uprawniona do innowacji, która otrzymała prawo ochronne w urzędzie patentowym, nabywa prawo do wyłącznego korzystania z przedmiotu ochrony w sposób zarobkowy lub zawodowy. Najogólniej mówiąc, uzyskując prawo wyłączne, otrzymujemy monopol obowiązujący na danym terytorium, np. kraju w procedurze krajowej, lub regionu np. w procedurze przed Europejskim Urzędem Patentowym. Prawo wyłączne możemy uzyskać na: 14 wynalazek 20 lat wzór użytkowy 10 lat wzór przemysłowy 25 lat znak towarowy 10 lat z możliwością przedłużenia topografie układów scalonych 10 lat oznaczenie geograficzne czas nieograniczony. Najważniejsze akty prawne krajowe Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117, z późn. zm.) Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, których pełna lista znajduje się na stronie: (w zakładce Akty prawne ) międzynarodowe Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r. Konwencja o patencie europejskim z dnia 5 października 1973 r. Układ o współpracy patentowej (PCT) z dnia 19 czerwca 1970 r.

15 Wynalazek W ustawie Prawo własności przemysłowej (PWP, art. 24) zdefiniowane są jedynie podstawowe kryteria, jakie wynalazek musi spełniać, aby mógł uzyskać patent. W związku z tym, wynalazkiem nazywane jest każde rozwiązanie techniczne problemu, które jest nowe, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Aby wynalazek uzyskał patent, musi być bezwzględnie nowy (PWP, art. 25), czyli przed datą zgłoszenia nie może być w jakikolwiek sposób ujawniony, a ponadto nie może być częścią stanu techniki. Stan techniki sprawdza się m.in. poprzez tzw. badanie czystości patentowej (wykorzystując ogólnodostępne bazy patentowe), podczas którego weryfikuje się, czy dany wynalazek nie został wcześniej gdziekolwiek zgłoszony. PAMIĘTAJ! Nawet, jeśli zgłoszony wynalazek nie otrzyma patentu, informacja o rozwiązaniach w nim zawartych zostanie opublikowana w biuletynie urzędu patentowego, tym samym stając się wiedzą powszechnie dostępną. Skutkuje to tym, że zgłoszone rozwiązanie będzie mogło być wykorzystywane przez inne podmioty bez konieczności uzyskania zgody od właściciela praw do wynalazku. Kolejnym kryterium, które kwalifikuje potencjalny wynalazek do ochrony jest posiadanie poziomu wynalazczego (PWP, art. 26). Przez poziom wynalazczy rozumiemy rozwiązanie problemu, które nie wynika dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki. Badanie poziomu wynalazczego sprowadza się do poszukiwania przez znawcę w dostępnej literaturze podobnych rozwiązań, które mogłyby podważać nowatorski charakter dokonanego zgłoszenia. Ostatnim elementem jest sprawdzanie, czy dane rozwiązanie nadaje się do przemysłowego stosowania (PWP art. 27). Niespełnienie choćby jednego z powyższych warunków skutkuje tym, że dany wynalazek nie może uzyskać patentu. Warto również zapoznać się z listą rozwiązań, które są wyłączone spod ochrony patentowej (PWP, art. 28). Nie patentuje się: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych wytworów o charakterze jedynie estetycznym planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki Czy wiesz, że: Ustawa Prawo własności przemysłowej nie definiuje wynalazku. programów do maszyn cyfrowych przedstawienia informacji. Powyższa lista jednoznacznie wskazuje, że zarówno programy komputerowe, jak i gry są wyłączone spod ochrony patentowej. Bardzo często kluczową kwestią dla każdego twórcy wynalazku jest fakt, komu prawo do niego przysługuje. Prawo do rozporządzania wynalazkiem teoretycznie powinno pozostawać przy twórcy. Jednak nie jest to reguła, gdyż podobnie jak w prawie autorskim, jeśli wynalazek został dokonany w ramach wykonywania obowiązków wynikających z umowy (np. o pracę lub o dzieło), to prawa do rozporządzania wynalazkiem przysługują pracodawcy lub zamawiającemu. Jednak autorstwo wynalazku zawsze pozostaje przy jego twórcy. Decydując się na ochronę patentową, warto przeanalizować, czy jest ona opłacalna. Kwota, jaką trzeba wydać na zgłoszenie wynalazku w polskim Urzędzie Patentowym wynosi 550 zł w przypadku zgłoszenia w wersji papierowej (do 20 stron; za każdą dodatkową stronę płacimy 25 zł). Dodatkowo do zgłoszenia należy doliczyć koszty wynajęcia rzecznika patentowego, który przygotowuje zgłoszenie. Koszty te są bardzo zindywidualizowane, ponieważ każde zgłoszenie wymaga innego poziomu zaangażowania rzecznika patentowego. Po uzyskaniu patentu trzeba liczyć się z kosztami ochrony wynalazku w kolejnych latach. Wysokość opłat związanych ze zgłoszeniem w Urzędzie Patentowym RP zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz.U. Nr 90, poz. 1000; z 2004 r. Nr 35, poz. 309; z 2008 r. Nr 41, poz. 241). WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA 15

16 Jeśli dysponujemy wystarczającymi środkami, warto zastanowić się nad ochroną również w innych państwach. Pomocne okazać się mogą zgłoszenia: w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO), które umożliwia złożenie jednego zgłoszenia w 38 państwach będących ĆWICZENIE Przedyskutujcie wraz z prowadzącym, czy Waszym zdaniem koszty ochrony wynalazku w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej są wysokie, szczególnie dla początkującego przedsiębiorcy? członkami Europejskiej Organizacji Patentowej powołanej na mocy Konwencji o udzielaniu patentów europejskich z 1973 r. Zgłoszenie musi być sporządzone w jednym z trzech języków: angielskim, niemieckim lub francuskim. Przybliżony koszt ochrony w EPO dla 13 państw wynosi około 20 tys. euro, z czego około 2/3 pochłaniają koszty tłumaczenia dokumentów w ramach procedury PCT, która umożliwia rozszerzenie ochrony na 144 kraje należące do Układu o Współpracy Patentowej (PCT). Wstępny koszt samego zgłoszenia wynosi ok tys. zł. Wzór użytkowy Kolejnym przedmiotem własności przemysłowej jest wzór użytkowy, który bardzo często nazywany jest również małym wynalazkiem, ponieważ nie musi posiadać poziomu wynalazczego. Ustawa Prawo własności przemysłowej (art. 94) definiuje wzór użytkowy jako nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzorem użytkowym nie może być sposób otrzymywania, technologia, sposób pomiaru itp. Jako wzór użytkowy możemy chronić np. skrzynię do transportowania owoców i warzyw. O ochronę wzoru użytkowego możemy ubiegać się jedynie w 78 państwach. Jak widać, ochrona wzoru użytkowego nie jest tak popularną formą ochrony jak patent. Dla porównania, w 2010 r. do Urzędu Patentowego RP zgłoszono ok wynalazków, a tylko 879 wzorów użytkowych (warto mieć na uwadze, że jeśli zgłoszony wynalazek nie posiada, w opinii Urzędu Patentowego, poziomu wynalazczego, to można zgłoszenie przekwalifikować na wzór użytkowy). Maksymalny okres ochrony wzoru użytkowego trwa 10 lat. ĆWICZENIE Zastanówcie się, jakie rozwiązanie może być również chronione jako wzór użytkowy? Wzór przemysłowy Zgłoszenie wzoru przemysłowego może być sposobem na ochronę innowacji, które nie posiadają charakteru technicznego. Wzorem przemysłowym (PWP, art. 102) nazywamy nową, posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części nadaną mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę, materiał lub ornamentację. Cechą charakterystyczną wzorów przemysłowych jest estetyczny, a nie techniczny charakter innowacji inaczej, niż w przypadku wynalazków i wzorów użytkowych. Wzorami przemysłowymi mogą być np. opakowania, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego. Podobnie jak w przypadku wynalazku, wzór przemysłowy musi być nowy, czyli przed datą zgłoszenia identyczny wzór nie może zostać udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Ważne jest, że wzór uważa się za identyczny z udostępnionym publicznie, nawet jeśli różni się on nieistotnymi szczegółami. WYJĄTEK! W Polsce istnieje tzw. ulga w nowości, która polega na tym, że jeśli wzór został udostępniony publicznie (został wprowadzony do obrotu, opublikowany na wystawach lub w katalogu danego przedsiębiorstwa), w okresie do 6 miesięcy nie traci charakteru nowości, a więc można go jeszcze zarejestrować w Urzędzie Patentowym RP. Aby wzór przemysłowy mógł uzyskać ochronę, musi posiadać indywidualny charakter, czyli ogólne wrażenie jakie wywołuje on na tzw. zorientowanym użytkowniku musi różnić się od ogólnego wrażenia wywoływanego przez wzór wcześniej udostępniony. Dlaczego warto zainteresować się ochroną wzoru przemysłowego? Otóż atrakcyjny wygląd produktu coraz bardziej liczy się na współczesnym rynku. Firmy, które inwestują nie tylko w technologię, ale i w design, osiągają szybszy i większy zysk. Dzięki designowi ich produkty wyróżniają się, przez co stają się łatwiej zauważalne i bardziej interesujące dla klienta. Okres ochrony wzoru może trwać do 25 lat, jednak ochrona taka wiąże się jak zwykle z kosztami. W przypadku ekspansji na rynki zagraniczne warto zainteresować się ochroną w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM), która obowiązuje w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej. 16

17 Znaki towarowe Znaki towarowe (PWP, art. 120), w odróżnieniu od nazw firm, to oznaczenia dające się przedstawić graficznie, które służą do odróżnienia towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów i usług innego. Znaki towarowe mogą spełniać różne funkcje, w tym: informacyjną informują o pochodzeniu towaru lub usługi gwarancyjną dostarczają informacji o jakości towaru lub usługi (szczególną rolę pełnią tu tzw. renomowane znaki towarowe) dystynktywną rozróżniają towary i usługi. Wyróżnia się znaki towarowe: słowne (np. Coca-Cola) graficzne (rysunek, ornament, zestawienie kolorów, np. charakterystyczne jabłko firmy Apple) słowno-graficzne (np. logo Plus GSM) dźwiękowe (zapisane za pomocą nut, np. ryk lwa wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer jest chroniony znakiem towarowym) przestrzenne (np. kształt butelki) ĆWICZENIE to symbole powszechnie stosowane przy różnego rodzaju logotypach. Czy wiecie, co one oznaczają? kombinowane (np. przestrzenno-słowno-graficzne). Otr zymując prawo ochronne na znak towarowy, przedsiębiorca nabywa prawo do wyłącznego użytkowania znaku towarowego w Polsce przez okres 10 lat z możliwością przedłużania o kolejne 10-letnie okresy. Posiadając prawo ochronne można się skuteczniej chronić przed konkurencją, która chciałaby oznakować swe produkty takim samym lub podobnym znakiem. O tym, jaką wartość dla przedsiębiorstwa może mieć znak towarowy, niech świadczy logo Coca-Coli, którego wartość szacowana jest na 72 mld dol., co stanowi około 70% całej wartości firmy. Topografie układów scalonych Topografią układu scalonego (PWP, art. 196) nazywamy rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Przez układ scalony rozumie się jedno- lub wielowarstwowy wytwór przestrzenny, utworzony z elementów materiału półprzewodnikowego tworzącego ciągłą warstwę, ich wzajemnych połączeń przewodzących i obszarów izolujących, nierozdzielnie ze sobą sprzężonych, w celu spełnienia funkcji elektronicznych. Rejestracja topografii układów scalonych zdarza się w Polsce niezmiernie rzadko. W 2009 i 2010 roku do UP RP nie wpłynęło ani jedno zgłoszenie o zarejestrowanie topografii, co wynika głównie z tego, że w Polsce wykorzystywane są niemal wyłącznie układy scalone importowane z innych krajów. Najbardziej wartościowe znaki towarowe wg rankingu Best global brands 2011 Znak towarowy Wartość (mld dol.) Coca-cola 72 IBM 69 Microsoft 59 Google 55 General Electric 42 Oznaczenia geograficzne Źródło: Oznaczenia geograficzne (PWP, art. 175) są jedynym przedmiotem własności przemysłowej, który nie odnosi się do innowacji. Służą do odróżniania produktów pochodzących z określonego obszaru od analogicznych, oferowanych przez konkurencję. Wyróżniamy dwa rodzaje oznaczeń geograficznych: nazwy regionalne wskazujące region, z którego pochodzi dany produkt. Jakość produktu wynika ze specyficznych uwarunkowań regionu, np. klimatu czy tradycji oznaczenia pochodzenia wskazujące, że produkt pochodzi z regionu, w którym dane produkty wytwarzane są tradycyjnie (np. szwajcarskie zegarki). Za ochronę oznaczeń geograficznych nie trzeba uiszczać żadnych opłat. Ochrona trwa tak długo, jak dany produkt wytwarzany jest na określonym terytorium. Przykładami oznaczenia geograficznego są: oscypek, rogal świętomarciński czy szampan. Jak widać w poniższej tabeli, spośród omówionych rodzajów własności przemysłowej, najwięcej zgłoszeń do Urzędu Patentowego RP dotyczy znaków towarowych. Na drugim miejscu znajdują się wynalazki, znacznie wyprzedzając wzory przemysłowe i użytkowe. Przedmiot własności przemysłowej Rok 2010 Wynalazki Wzory użytkowe 879 Wzory przemysłowe Znaki towarowe Źródło: Raport roczny 2010, Urząd Patentowy RP Ochrona większości form własności intelektualnej jest ograniczona czasowo. Warto zastanowić się, czy uzyskanie ochrony np. na 20 lat, jak ma to miejsce w przypadku wynalazku, jest okresem wystarczającym. Przykłady wielkich korporacji bazujących na generowaniu dóbr intelektualnych pokazują, że czasem okres 20 lat to za mało. Wówczas warto zastanowić się nad jeszcze jedną możliwością ochroną know-how. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA 17

18 Know-how Know-how są to niejawne informacje techniczne, technologiczne lub handlowe, które przedsiębiorca utrzymuje w tajemnicy. ĆWICZENIE Według definicji Komisji Europejskiej, pojęcie to oznacza pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i badań, które są: niejawne, czyli nie są powszechnie znane lub łatwo dostępne istotne, czyli ważne i użyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktów zidentyfikowane, czyli opisane w wystarczająco zrozumiały sposób, aby można było sprawdzić, czy spełniają kryteria niejawności i istotności. W polskim systemie prawnym know-how możemy chronić głównie w oparciu o zapisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Ochrona innowacyjnych rozwiązań za pomocą know-how może być skuteczna i trwać w przeciwieństwie do innych form ochrony własności intelektualnej praktycznie bezterminowo. W przypadku innowacji, zachowanie tajemnicy know-how może okazać dużo skuteczniejszym narzędziem ochrony, niż środki formalno-prawne. Przykładem może być Coca-Cola, która strzeże receptury swego napoju od ponad 125 lat. W jaki sposób możemy chronić poszczególne innowacje: produktowe Wynalazek Wzór użytkowy Prawo autorskie Know-how procesowe Wynalazek Wzór użytkowy Prawo autorskie Know-how Znając już możliwości ochrony innowacyjnych rozwiązań, zastanówcie się i zapiszcie, w jaki sposób ochronilibyście swoją innowację i dlaczego? Przykłady ochrony innowacji w Polsce i na świecie Na świecie: The Coca-Cola Company to firma, która w 2011 roku obchodziła 125-lecie istnienia. Jest ona przykładem globalnej korporacji, która bazując m.in. na know-how, cały czas wprowadza liczne innowacje. Innowacją możemy nazwać sam produkt, który jest utrzymywany w tajemnicy (knowhow) praktycznie od momentu powstania. Oprócz receptury samego napoju, innowacji (marketingowej) poddawana jest m.in. butelka, której wzornictwo na przestrzeni ponad wieku wielokrotnie się zmieniało. W Polsce: Instytut Technologii Bezpieczeństwa Moratex jest twórcą wielu innowacyjnych rozwiązań z dziedziny bezpieczeństwa. Głównym celem instytutu jest kreowanie nowoczesnych i bezpiecznych rozwiązań technicznych z zakresu sprzętu i indywidualnych środków ochrony osobistej oraz ich efektywny transfer do praktyki przemysłowej. Jednym z oferowanych produktów jest kamizelka, której innowacyjność polega na tym, że oprócz funkcji kuloodpornej, chroni przed pchnięciem nożem oraz ukłuciem igły. Jest to funkcja, której nie posiadają inne kamizelki oferowane na rynku. Kamizelka jako innowacja produktowa chroniona jest patentem w UP RP. marketingowe Wynalazek Znak towarowy Wzór przemysłowy Prawo autorskie Know-how organizacyjne Know-how Prawo autorskie. Najważniejsze akty prawne Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503, z późn. zm.) Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331, z późn. zm.) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93, z późn. zm.). 18

19 Do kogo zgłosić się PO informacje Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Urząd zajmuje się sprawami związanymi z własnością przemysłową. Głównymi zadaniami Urzędu Patentowego są: przyjmowanie i badanie zgłoszeń dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych oraz topografii układów scalonych, dokonanych w celu uzyskania ochrony decydowanie w sprawach udzielania patentów i dodatkowych praw ochronnych na wynalazki, wzory użytkowe oraz znaki towarowe podejmowanie decyzji w sprawach spornych wydawanie Biuletynu Urzędu Patentowego udział w pracach organów międzynarodowych prowadzenie centralnego zbioru polskich i zagranicznych opisów patentowych. Na stronie Urzędu ( oprócz aktów prawnych i podstawowych informacji dotyczących przedmiotów własności przemysłowej można znaleźć bazy danych UP RP, bazy międzynarodowe, odnośniki do polskiego oraz międzynarodowego systemu Espacenet. Bazy danych UP RP W tych bazach użytkownik może wyszukać przedmioty chronione. Można wykorzystać różne sposoby wyszukiwania Pamiętaj! Dzięki bezpłatnemu dostępowi do niektórych internetowych baz danych, wstępne badanie czystości patentowej może zostać dokonane przez samego wynalazcę. Jednak ze względu na skomplikowany język dokumentacji patentowej, zaleca się aby badanie to zostało przeprowadzone w bardziej rozbudowanych płatnych bazach danych. Dodatkowo warto skorzystać z usług fachowej pomocy rzeczników patentowych lub wyspecjalizowanych pracowników naukowo- -badawczych. Tak przeprowadzone badanie czystości pozwala na uniknięcie strat finansowych związanych ubieganiem się o ochronę w sytuacji, gdy istnieją już podobne rozwiązania, które mogą uniemożliwić otrzymanie prawa ochronnego. Dokonując badania, warto również sięgnąć do literatury niepatentowej, która obejmuje istotne publikacje, w tym książki, czasopisma naukowe i techniczne, sprawozdania z konferencji, informacje na stronach internetowych, katalogi firmowe czy wydawnictwa naukowe. np. podając słowo klucz lub nazwisko twórcy. System może szukać przedmiotu w następujących bazach: Wynalazki polskie Wzory użytkowe Znaki towarowe krajowe Porozumienie madryckie (znaki towarowe z wyznaczeniem na Polskę) Wzory przemysłowe Wzory zdobnicze Oznaczenia geograficzne Topografie układów scalonych Wynalazki zagraniczne. W bazach wyszukuje się informacje skrótowe, ponieważ nie udostępnia się w nich pełnych tekstów zgłoszeń patentowych. Jeżeli celem wyszukiwania są pełne teksty zgłoszeń, trzeba skorzystać z Serwera Publikacji (link znajduje się na stronie bazy danych UP RP). Bazy międzynarodowe Dotyczą zwykle poszczególnych rodzajów własności przemysłowej. Na ich podstawie możemy sprawdzić, czy dane rozwiązanie nie zostało wcześniej zgłoszone w innym państwie. Najpopularniejszymi bazami danych wynalazków są m.in.: Espacenet Baza dokumentów patentowych EPO, WIPO i innych krajów dostępna poprzez interfejsy w językach: angielskim, francuskim i niemieckim ( Na tej stronie Urząd Patentów i Znaków Towarowych Stanów Zjednoczonych udostępnił bazę ponad 7 mln aktualnych i historycznych zgłoszeń patentowych Rzecznik patentowy Rzecznik patentowy to inżynier lub prawnik, który udziela pomocy prawnej w sprawach własności przemysłowej. Zawód rzecznika patentowego mogą wykonywać osoby, które spełniają warunki określone w ustawie oraz zostały wpisane na listę rzeczników patentowych (prowadzi ją Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej). Listę kancelarii patentowych (z podziałem na województwa) można znaleźć również na stronie Polskiej Izby Rzeczników Patentowych Również na wielkopolskich uczelniach można znaleźć rzecznika patentowego. Informacje o możliwości współpracy z rzecznikiem patentowym najlepiej uzyskać w Centrach Transferu Technologii pełna ich lista znajduje się w rozdziale poświęconym komercjalizacji wyników badań naukowych. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA 19

20 FORMY KOMERCJALIZACJI Pomiędzy nauką a rynkiem Przedsiębiorczość, innowacyjność oraz zrównoważony rozwój to trzy główne filary gospodarki opartej na wiedzy, do budowania których zobowiązani jesteśmy przez zreformowaną Strategię Lizbońską UE. Przykładem kraju, w którym przedsiębiorczość technologiczna z sukcesem rozwija się już od wielu lat jest Finlandia, która dzięki temu zapewniła sobie czołowe miejsce na świecie pod względem innowacyjności i budowania gospodarki opartej na wiedzy. Zanim rozpoczniemy wyjaśnianie terminu przedsiębiorczość akademicka warto się zastanowić, czym jest sama przedsiębiorczość. W literaturze przedmiotu pojawia się wiele różnych definicji przedsiębiorczości. Według Encyklopedii PWN przedsiębiorczość jest bądź swoistą formą pracy, bądź czwartym (obok pracy, ziemi, kapitału) czynnikiem produkcji; główne cechy przedsiębiorczości to: umiejętność dostrzegania potrzeb i doskonalenia pomysłów oraz gotowość do podejmowania ryzyka 1. Z kolei przedsiębiorczość akademicka rozumiana jest jako zjawisko podejmowania działalności gospodarczej przez osoby związane z uczelniami wyższymi studentami, absolwentami, pracownikami naukowymi 2. Przedsiębiorczość akademicką można również określić jako przełożenie wyników pracy naukowej na działalność gospodarczą. Kluczowymi terminami związanymi z przedsiębiorczością akademicką są transfer i wiedza oraz wzajemna relacja między nimi. Podstawą przedsiębiorczości akademickiej są innowacje tworzone na uczelniach, a jej głównym zadaniem jest ich transfer do gospodarki, czyli komercjalizacja pomysłów. Transfer technologii to najogólniej ujmując wymiana nowopowstałej wiedzy technologicznej pomiędzy tymi, którzy tę wiedzę posiadają, a tymi, którzy jej potrzebują. W procesie transferu technologii mamy do czynienia z dawcą technologii oraz z jej nabywcą. Tworząc firmę technologiczną jej założyciel bazuje na określonej technologii może to być rozwiązanie technologiczne, nieznany dotąd sposób produkcji lub całkiem nowy produkt czy usługa. Pod pojęciem komercjalizacja technologii kryją się wszystkie działania związane z przenoszeniem wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej 3. Komercjalizację technologii określa się jako proces zasilania rynku nowymi technologiami. Do podstawowych strategii (ścieżek) komercjalizacji zaliczamy: przeniesienie praw własności (sprzedaż) licencjonowanie ĆWICZENIE Na początek zastanówcie się, z czym kojarzy Wam się przedsiębiorczość akademicka. Podzielcie się na 2-3 osobowe grupy i wypiszcie wszystkie skojarzenia, które przychodzą Wam do głowy, a następnie przedyskutujcie je z prowadzącym i pozostałymi uczestnikami szkolenia. samodzielne wdrożenie poprzez zakładanie firm odpryskowych (spin-off/spin-out) T. Cichocki, M. Kołodziejski (rozdz. 4) Własność intelektualna i komercjalizacja wiedzy na uczelni, Wyd.: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania, Rzeszów Red. K. B. Matusiak, Innowacje i transfer technologii, słownik pojęć, Wyd.: PARP, Warszawa