qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd SKRYPT Z PRAWA UBEZPIECZEŃ fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx SPOŁECZNYCH

Transkrypt

1 qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd SKRYPT Z PRAWA UBEZPIECZEŃ fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx SPOŁECZNYCH cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq 22 stycznia 2011 wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Karol Kruk opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas

2 Strona2 Spis treści SKRYPT Z PRAWA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH... 1 SPIS TREŚCI... 2 CZĈŚĆ OGÓLNA...5 I - UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE JAKO METODA REALIZACJI IDEI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Klasyczne metody realizacji idei zabezpieczenia społecznego Ogólna charakterystyka systemu ubezpieczeniowego w Polsce Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia zdrowotne... 7 II - FINANSOWANIE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Repartycyjna i kapitałowa metoda finansowania świadczeo... 8 III - SKŁADKA NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE Istota i konstrukcja składki Podział składki Podstawa wymiaru składek Zasady opłacania składek Mechanizmy prawne ułatwiające zapłatę składki Skutki nieterminowego opłacania składek...11 IV - OBOWIĄZEK UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczenia społecznego Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego Obowiązek ubezpieczenia społecznego emerytów i rencistów Zbieg obowiązku ubezpieczenia Dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia Zasady obowiązku ubezpieczenia społecznego według rozporządzenia...18 V - PRZEDMIOT OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Zdarzenia losowe biotyczne Pojęcie zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego Prawna klasyfikacja zdarzeo losowych...21 VI - WARUNKI NABYCIA PRAWA DO ŚWIADCZEO Istota i rola warunków Czas zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego Staż ubezpieczeniowy okres opłacania składki...23 VII - WYMIAR ŚWIADCZEO Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Założenia ogólne Wymiar rent i emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia (stary system) Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanej składki (nowy system) Wymiar emerytur w systemie mieszanym Wymiar emerytur kapitałowych...30 VIII - WALORYZACJA ŚWIADCZEO...31 Rola waloryzacji...31 Metody waloryzacji...31 IX REALIZACJA PRAWA DO ŚWIADCZEO Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Wstrzymanie wypłaty świadczeo Zawieszenie prawa do świadczenia Realizacja zawieszenia prawa do emerytury...33 X ŚWIADCZENIE NIENALEŻNE Konstrukcja pojęcia świadczenia nienależnego Zakres obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego Świadczenie nienależnie pobrane przez osobę inną niż emeryt...35 XI - POZBAWIENIE PRAWA DO ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Wina ubezpieczonego a zajście zdarzenia losowego Rola sankcji pozbawienia prawa Charakter sankcji pozbawienia prawa Zakres utraty prawa do świadczeo...37 UBEZPIECZENIE EMERYTALNE XIII - ZAŁOŻENIA ZREFORMOWANEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO Filarowa konstrukcja systemu emerytalnego Zasady wprowadzenia filarowego systemu Prawo do emerytury w nowym systemie...40

3 Strona3 XV - CZŁONKOSTWO W OTWARTYM FUNDUSZU EMERYTALNYM Zakres podmiotowy członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym Uzyskanie członkostwa w OFE Ustanie członkostwa w OFE...42 XVI - RYZYKO EMERYTALNE Treśd ryzyka emerytalnego Rodzaje wieku emerytalnego...43 XVII - RODZAJE EMERYTUR W POLSKIM SYSTEMIE Emerytura w podstawowym wieku emerytalnym Emerytura w niższym wieku emerytalnym Emerytura górnicza Emerytura kolejowa Emerytura bez względu na wiek Emerytura wcześniejsza Emerytura niepełna Emerytura kapitałowa Emerytura pomostowa...47 UBEZPIECZENIE RENTOWE XVIII - ZAKRES DZIAŁANIA UBEZPIECZENIA RENTOWEGO Przedmiot ochrony Ochrona w razie wypadku w drodze do pracy lub w drodze z pracy...49 XIX RYZYKO W UBEZPIECZENIU RENTOWYM Ryzyko niezdolności do pracy Niezdolnośd do samodzielnej egzystencji Ryzyko utraty żywiciela...52 XX ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA RENTOWEGO Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta szkoleniowa Renta rodzinna...55 UBEZPIECZENIE CHOROBOWE XXII OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO...56 XXIII RYZYKO W UBEZPIECZENIU CHOROBOWYM Niezdolnośd do pracy w wyniku choroby Sytuacje zrównane z niezdolnością do pracy z powodu choroby Zmniejszona sprawnośd do pracy zasiłek wyrównawczy Przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka Koniecznośd opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny...58 XXIV WARUNKI NABYCIA PRAWA I WYMIAR ŚWIADCZEO Warunki nabycia prawa do zasiłku chorobowego Wymiar świadczeo chorobowych...60 XXV ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO Zasiłek chorobowy Świadczenie rehabilitacyjne Zasiłek wyrównawczy rehabilitacja zawodowa Zasiłek macierzyoski Zasiłek opiekuoczy...64 XXVI OKRES POBIERANIA ZASIŁKU CHOROBOWEGO Rola okresu zasiłkowego Długośd okresu zasiłkowego Struktura okresu zasiłkowego Zasady liczenia okresu zasiłkowego...66 XXVII POZBAWIENIE PRAWA DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO Utrata a wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego...67 XVIII PRAWO DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO PO USTANIU UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO Kontynuacja niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia Powstanie niezdolności po ustaniu ubezpieczenia...68 UBEZPIECZENIE WYPADKOWE XXX ZAŁOŻENIA KONSTRUKCYJNE UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO...69 Pojęcie prawne ubezpieczenia wypadkowego...69 Zakres ubezpieczenia wypadkowego...70 Składaka na ubezpieczenie wypadkowe...70

4 Strona4 XXXI WYPADEK PRZY PRACY JAKO POJĘCIE PRAWNE...71 Miejsce pojęcia wypadek przy pracy w katalogu pojęd prawnych...71 Przedmiot definicji wypadku przy pracy...71 Powiązania między elementami definicji...72 XXXII ELEMENTY POJĘCIA WYPADKU PRZY PRACY Nagłe zdarzenie Przyczyna zewnętrzna Związek z pracą Zerwanie (wyłączeniu) związku z pracą Skutek w postaci urazu lub śmierci...75 XXXIII INNE KWALIFIKACJE PRAWNE SZKÓD NA OSOBIE DOZNANYCH W ZWIĄZKU Z PRACĄ Choroba zawodowa Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy...76 XXXIV ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO Zasady udzielania świadczeo wypadkowych Okoliczności wyłączające prawo do świadczeo Zakres świadczeo Świadczenia w zakresie zdolności do zarobkowania Świadczenie odszkodowawcze z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci Świadczenia zdrowotne...82 * Rozdział 1 : p. 1, 2,3 * Rozdział 2 : p.3 * Rozdział 3: cały, bez p. 7 * 4: cały, p. 2,3,4,5 (pierwsze 15 stron to ustawowe obowiązki, nie będzie tego typu pytao) * 5: cały * 6: cały, bez zagranicznych (?) * 7: cały, bez p. 6,7 * 8: cały (konik p. profesor), * 9: p. 2, 3 * 10: cały * 11: cały * 12: nie * 13: cały * 14: nie * 15: p. 1, 2, 5 * 16: bez części historycznej, p. 2,3,4 * 17: cały, wiedzied czym się różnią poszczególne rodzaje emerytur od siebie, 3-4 zdania na temat każdej emerytury * 18: cały, ale głównie p. 2, 2.1, wypadek w drodze - mniej dokładnie * 19: cały * 20: cały, bez p. 4 * 21: nie * 22: tak * 23: tak * 24: tak * 25: tak, głównie zasiłek chorobowy p. 1 * 26: tak, przede wszystkim p. 3, 4 (zasady liczenia zasiłku chorobowego!) * 27: przeczytad mniej więcej, wiedzied kiedy można pozbawid świadczeo, niedokładnie, p. 1 * 28: tak! * 29: nie * 30: tak, p. 2, 3 * 31: tak * 32: bez p. 5 * 33: tak, bez 1.3 * 34: tak * 35: nie I - pkt. 1-3 II - tylko 3 III - cały oprócz 7 IV - cały oprócz 6, z 1 - nie trzeba się uczyd tych tytułów dokładnie V - cały VI - cały VII - bez 6 i 7 VIII - cały IX - pkt 2 i 3 X - cały XI - cały XII - nie obowiązuje XIII - cały XIV - nie obow. XV - 1,2,5 XVI - cały oprócz 1 XVII - cały XVIII - cały XIX - cały XX - bez pkt. 4 XXI - nie obow. XXII - cały (mam zaznaczone, że tylko ogólnie kojarzyd..) XXIII - cały (jw.) XXIV - cały (jw.) XXV - szczeg. pkt 1, reszta - ogólne kojarzyd XXVI - cały XXVII - cały (też, że ogólnie) XXVIII - cały XXIX - nie obow. XXX - 2,3,4 XXXI - cały XXXII - cały oprócz 5 XXXIII - cały XXXIV - cały XXXV - nie obow.

5 Strona5 Czĉść ogólna I - Ubezpieczenia społeczne jako metoda realizacji idei zabezpieczenia społecznego 1. Klasyczne metody realizacji idei zabezpieczenia społecznego Koncepcja zabezpieczenia społecznego pojawiła się jako sposób zagwarantowania bezpiecznego życia dla osób które z różnych przyczyn utraciły zdolnośd do zdobywania środków do życia. Zabezpieczenie społeczne wykracza jednak poza samo zagwarantowanie osobie środków ekonomicznych. Jest to raczej idea w ramach której każdy członek społeczeostwa, niezależnie od swoich aktualnych zdolności, powinien posiadad prawo do korzystania z wspólnego dorobku ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. Ważne jest także zagwarantowanie każdej osobie prawa, do takiego standardu życia, który zapewnia poczucie godności oraz chociażby w minimalnym stopniu, komfort. Artykuł 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 1. Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieostwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. 2. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeoskie jak i pozamałżeoskie, korzystają z jednakowej ochrony społecznej. Metody zabezpieczenia społecznego Idea zabezpieczenia społecznego bywa realizowana w trzech podstawowych formach. Istnieją między nimi zasadnicze różnice, w szczególności w dziedzinie technik gromadzenia środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb danej metody, a także w dziedzinie zasad rozdysponowywania nagromadzonych już środków. Metoda ubezpieczeniowa Metoda zaopatrzeniowa Pomoc socjalna Tworzy się grupy osób zagrożonych tym samy zjawiskiem powoduję to rozłożenie ryzyka na więcej osób. Środki gromadzone metodą składek przymusowych tworzą jednolity fundusz, Świadczenia poszczególnych osób zależą od ich wkładu w fundusz, Ubezpieczenie ma charakter przymusowy, Warunkiem przyznania świadczenia jest spełnienie określonych w ustawie warunków, Obsługą ubezpieczenia społecznego zajmuję się specjalnie do tego utworzony urząd, System zabezpieczenia obejmuje ludności całego kraju, bez względu na aktywnośd zawodową osoby, Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych, Świadczenie są w zasadzie jednolite, zależne wyłącznie od potrzeb danej osoby, Rodzaje świadczeo, ich wysokośd oraz warunki nabycia określone są w ustawie prawo do świadczenia nabywa się ex lege po spełnienia warunków, Systemy zaopatrzeniowy administrowany jest przez system urzędów paostwowych (rządowych lub samorządowych), System zabezpieczenia obejmuje ludności całego kraju, bez względu na aktywnośd zawodową osoby, Potrzeba najczęściej bywa określana poprzez wskazanie minimalnego dochodu na jednego członka rodziny, Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych, Świadczenie są w zasadzie jednolite, na poziomie zapewniającym minimum egzystencji, Wysokośd świadczenia opisana jest w ustawie lub też określana jest przez organ dokonujący oceny sytuacji danego świadczeniobiorcy, Systemy zaopatrzeniowy administrowany jest przez system urzędów paostwowych (rządowych lub samorządowych),

6 Strona6 2. Ogólna charakterystyka systemu ubezpieczeniowego w Polsce W Polsce ochrona udzielana obywatelom w trudnych sytuacjach życiowych opiera się przede wszystkim na metodzie ubezpieczeo społecznych. Metody zaopatrzeniowa oraz opiekuocza mają mniejsze znaczenie. Ochrona ta ma charakter powszechny (obejmuje wszystkich obywali) oraz pełny (zabezpiecza wszelkiego rodzaju zdarzenia powodujące niezdolnośd do pracy i niemożnośd uzyskiwania środków utrzymania). Schematyzm prawa do świadczeń bezwzględna równość formalna Artykuł 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. 2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Jedną z podstawowych cech systemu ubezpieczeo społecznych jest schematyzm prawa do świadczeo z tego tytułu. Oznacza on bezwzględną równośd formalną w oczach prawa jeżeli na wysokośd składki znaczenie ma 4 określone cechy to, w przypadku dwóch osób posiadające je jednakowe, świadczenie musi byd jednakowe. Nie można brad pod uwagę innych okoliczności jednostkowych. Niezależnie od okoliczności faktycznych na wysokośd świadczenia wpływ mają tylko te wartości, które zostały wymienione w ustawie. Wiążę się z tym jedno znaczące osiągnięcie legislacyjne brak klauzul generalnych w prawie ubezpieczeo społecznych. To one bowiem pozwalają różnicowad sytuację dwóch jednakowych podmiotów. Dopuszczają one wydawanie decyzji opartych na uznaniowości. Ich brak w pełni realizuje schematyzm prawny. Kodyfikacja prawa Prawo ubezpieczeo społecznych nie posiada swojej własnej kodyfikacji. Jednakże materiał normatywny regulujący tą sferę prawną jest naprawdę bogaty. Kluczową rolę odegrała reforma systemu ubezpieczeo społecznych przeprowadzona w latach Wtedy to materię rozproszoną w kilkunastu ustawach zastąpiono czterema systemowymi kodyfikacjami: Ustawa z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeo społecznych, Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyostwa, Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają na celu zabezpieczyd osobę która z różnych względów utraciła środki do życia. Świadczenia te wchodzą więc nie jako w miejsce utraconych zarobków. Utrata ta musi byd jednak spowodowana urzeczywistnieniem się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych określonej sytuacji życiowej, której powstanie powoduje przyznanie danej osobie prawa do świadczenia. Chodzi tu o takie sytuacje jak: Ryzyko ubezpieczeniowe Jest to określona w prawie (tu w ustawie) sytuacja, której ziszczenie powoduje powstanie po stronie ubezpieczonego roszczenia o świadczenie. Urzeczywistnione ryzyko ubezpieczeniowe nazywane jest zdarzeniem ubezpieczeniowym. Czasowa niezdolnośd do pracy, Zmniejszenie się sprawności do pracy, Zaistnienie trwałej niezdolności do pracy, Utraty żywiciela, Zakooczenie działalności zarobkowej w związku z wiekiem (uzyskanie wieku emerytalnego), Niemożnośd wykonywania pracy zarobkowej w związku z rodzicielstwem, Niezdolności do samodzielnej egzystencji, Świadczenia występujące w polskim systemie ubezpieczeo społecznych to przede wszystkim: Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne, Zasiłek wyrównawczy, Renta z tytułu niezdolności do pracy albo renta szkoleniowa, Renta rodzinna, Emerytura, Zasiłek opiekuoczy i zasiłek macierzyoski, Dodatek pielęgnacyjny,

7 Strona7 Przesłanki niezbędne do otrzymania świadczenia Bardzo ważne jest to, że świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego przysługują jednostce w przypadku urzeczywistnienia się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych ale nie jest to wymóg jedyny. Oprócz tego ważne jest również spełnienie warunków nabycia prawa do świadczenia. Tak więc przesłankami niezbędnymi do powstania świadczenia ubezpieczeniowego są: Zaistnienie zdarzenia ubezpieczeniowego (ziszczenie się ryzyka), Spełnienie warunków niezbędnych do nabycia prawa do świadczenia, W przypadku gdy spełnione zostaną obie przesłanki organ odpowiedzialny za wypłatę świadczeo z ubezpieczeo społecznych zobowiązany będzie przyznad takiej osobie świadczenie. Jednakże, świadczenia wypłacane są zazwyczaj na podstawie wniosku złożonego przez uprawnioną jednostkę oraz od daty złożenia takiego wniosku. Płyną z tego dwa wnioski: To od uprawnionego zależy w dużej mierzę czy świadczenie zostanie mu przyznane, Świadczenie wypłaca się od daty otrzymania wniosku bez rekompensaty za okres w którym przysługiwało ono jednostce, jednak nie zostało jej przyznane z powodu braku wniosku. Powody wygaśnięcia prawa do świadczenia Na wstępie należy tu zaznaczyd, że prawo do emerytury oraz prawo do rent nie ulega przedawnieniu. Nie można się tych świadczeo także zrzec na korzyśd innej osoby czy przekazad w spadku. Wyjątkiem jest tu nie jako kapitał zgromadzony w otwartym funduszu emerytalnym, który to pod pewnymi warunkami może wejśd do spadku. Prawo do świadczeo ustaje wraz ze śmiercią uprawnionego, a także wówczas gdy prawo to jest prawem terminowym i okres tan upłyną lub ustała sytuacja chroniona tym świadczeniem. Prawo ubezpieczeo społecznych określa również inne, wyjątkowe okoliczności które mogą skutkowad ustaniem lub zawieszeniem takiego prawa. Są to: Prawo do zasiłku chorobowego lub różnych świadczeo wypadkowych może ustad w wyniku podjęcia przez ubezpieczonego określonych działao, z którymi to ustawa wiąże taki właśnie skutek, Prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny oraz prawo do renty może zostad zawieszone z powodu osiągnięcia przychodów przekraczających określony pułap. Podział systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce W Polsce ubezpieczenia społeczne dzieli się na cztery kategorie: Ubezpieczenia emerytalne, Ubezpieczenia rentowe, Ubezpieczenia chorobowe, Ubezpieczenia wypadkowe, Organem odpowiedzialnym za obsługę i administracje tego systemu jest Zakład Ubezpieczeo Społecznych. Jest on organem odpowiedzialnym za wszystkich ubezpieczonych z wyjątkiem rolników, których to obsługuje Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Tak więc obok systemu ubezpieczeo powszechnych wymienia się także ubezpieczenia rolnicze. 3. Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia zdrowotne Rodzajem ubezpieczenia społecznego jest także ubezpieczenia zdrowotne. Osobne potraktowanie tego rodzaju ubezpieczenia wynika w dużej mirze z odmiennego przedmiotu ochrony. Pierwsze z czterech ubezpieczeo społecznych, wymienione wyżej, mają na celu zapewnienie bytu osobie w okresie niezdolności do pracy jednostki. Ubezpieczenie zdrowotne ma na celu ochronę życia i zdrowie jednostki. Realizowane jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Ubezpieczenie zdrowotne, podobnie jak pozostałe ubezpieczenia społeczne, ma charakter przymusowy. W tym wypadku większy jest jednak zakres podmiotowy. Obejmuje on bowiem także osoby objęte systemem zaopatrzenia społecznego, a także osoby nie objęte żadnym z tych systemów (dzieci, uczniów, studentów, bezdomnych). Prawo do świadczeo zdrowotnych posiadają także członkowie rodziny ubezpieczonego (może mówid tu o ubezpieczeniu wtórnym wynikającym z ubezpieczenia żywiciela rodziny). Wszystkie tytuły do obowiązku płacenia składem na ubezpieczenie zdrowotne mają charakter bezwzględny. Oznacza to, że z każdego posiadanego tytułu musimy odprowadzad odpowiednią składkę, niezależnie od tego ile by ich było. Co więcej, w przypadku gdy osoba w ramach jednego tytułu uzyskuje więcej niż jeden przychód, musi od każdego z nich opłacid składkę zdrowotną (np. rolnik uzyskuje więcej niż jeden przychód z tytułu działalności pozarolniczej prowadzi więcej niż jedną taką działalnośd). Co ważne, osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, a zamieszkujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą ubezpieczyd się dobrowolnie.

8 Strona8 II - Finansowanie ubezpieczenia społecznego 1. Repartycyjna i kapitałowa metoda finansowania świadczeń System ubezpieczeo społecznych do swojego prawidłowego funkcjonowania potrzebuje skutecznego i sprawnego sposobu finansowania. W obecnej doktrynie wyróżnia się dwie podstawowe metody finansowania ubezpieczeo społecznych: I. Metodę repartycyjną, II. Metodę kapitałową, Ad. I. Metoda repartycyjna Korzystając z repartycyjnej metody finansowania ubezpieczeo społecznych celem podstawowym jest zgromadzenie takiej ilości środków, która pokryje całoroczne wydatki. Źródłem finansowania świadczeo są bieżące składki fundusz składkowy ma charakter konsumpcyjny. Tak więc składki wpłacane przez ubezpieczonych są od razu przeznaczana na wypłacanie świadczeo oraz na działalnośd administracji systemu. System ten przeważa w systemach świadczeo emerytalnych. Dzieje się tak w wyniku niepisanej umowy międzypokoleniowej, która zakłada że, każde późniejsze pokolenie utrzymuję wcześniejsze. Innymi słowami nasi dziadkowie płacili na naszych pradziadków, po to by nasi rodzice płacili na naszych dziadków, a następnie składki płacone przez nas będą wykorzystywane do wypłacania świadczeo naszym rodzicom. Ad. II. Metoda finansowania kapitałowego W tym przypadku fundusz tworzony jest na długie przedziały czasu, a podstawą jego działania jest kapitalizacja składek i gromadzenie rezerw finansowych. Oznacza to, że świadczenia wypłacane są z tych właśnie wniesionych przez nas składek, powiększonych o dokonane inwestycje. Dzieje się tak, gdyż fundusz ten ma charakter inwestycyjny wymaga lokowania kapitału w inwestycjach przynoszących określony dochód. Zalety obu systemów System repartycyjny System ten jest odporniejszy na wpływ rynków finansowych oraz procesy inflacyjne, Zapewnia duże poczucie bezpieczeostwa, gwarantujące szeroką ochronę na wypadek niemożności pracy zarobkowej, Można je szybko wprowadzid humanitaryzm, Niskie koszty funkcjonowania brak rozbudowanych systemów baz danych, Nie mają tendencji do zanikania w sytuacjach ekstremalnych, System finansowania kapitałowego Generują oszczędności i dostarczają gospodarce kapitału do inwestycji, Są odporne na negatywne aspekty demograficzne małą liczbę urodzeo, niż demograficzny, Zestawienie zagrożeo w zależności od sposobu finansowania systemu ubezpieczeniowego Rodzaj zagrożenia Metoda repartycyjna Metoda kapitałowa Starzenie się ludności nieodporna odporna Bezrobocie nieodporna odporna Spadek produkcji/ spadek płac nieodporna odporna Przetargi polityczne nieodporna odporna Załamanie się rynku finansowego odporna nieodporna Wysoka inflacja odporna nieodporna Polski system ubezpieczeo społecznych finansowany jest obiema tymi metodami. Był to zresztą główny cel reformy ubezpieczeo społecznych przeprowadzonej w 1999r. W efekcie tej reformy metodą repartycyjną (bieżących składek) finansowane będą emerytury pochodzące ze składek do ZUS. Emerytury wypłacane ze składek wpłacanych do otwartych funduszy emerytalnych będą natomiast wypłacane ze zgromadzonego tam kapitału. Metodę finansowania świadczeo należy odróżnid od metody wymiaru świadczeo (metoda zdefiniowanego świadczenia lub zdefiniowanej składki)

9 Strona9 III - Składka na ubezpieczenie społeczne 1. Istota i konstrukcja składki Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym o charakterze: Przymusowym należności z tytułu składek mogą byd ścigane i dochodzone w tym samym trybie, w którym ściga się osoby niepłacące opłat publicznych lub podatków. Celowym pieniądze zgromadzone ze wpłacanych składek mogą byd przeznaczone wyłącznie na wypłatę świadczeo w ramach ubezpieczeo społecznych, Odpłatnym uiszczanie składek jest podstawą do powstania prawa do świadczenie w przypadku urzeczywistnienia się ryzyka ubezpieczeniowego. Bezzwrotnym jeżeli nie ziści się jedno z ryzyk ubezpieczeniowych składka nie podlega zwrotowi. Ważny jest również aspekt psychologiczny składki. Składka jest nie jako ceną za komfort psychiczny, polegający na przeświadczeniu, że w razie wystąpienia jakiegoś niekorzystnego zdarzenia przyszłego, nasz byt materialny jest w pewnym stopniu zapewniony. Mamy świadomośd, że w wyniku płacenia składek możemy liczyd na ochronę materialną, w przypadku gdy takiej pomocy będziemy potrzebowad. 2. Podział składki Składka czyli cena jaką płacimy za gwarancję pomocy w przypadku wystąpienia określonego ryzyka z reguły określana bywa na każdy rodzaj tego ryzyka osobno. Tak więc wymienia się składki związane z zaistnieniem takich ryzyk jak: Najczęstsze kategorie Kategorie rzadziej spotykane Po II Wojnie Światowej ujednolicono wszystkie składki w jedną, płaconą w całości przez zakład pracy. Jednolita i nie dzielona stawka obowiązywała do 1 stycznia 1999r. ryzyka choroby, ryzyka macierzyostwa, ryzyka emerytalnego, ryzyko inwalidztwa (jeżeli wyodrębnione z ryzyka ryzyka śmierci żywiciela, choroby) ryzyka wypadku przy pracy, Ustawa z 13 października 1998r. dokonała podziału w systemie ubezpieczeo społecznych na cztery podfundusz emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, przy czym każdy z nich finansowany jest osobnymi składkami. Źródła składki Obowiązek odprowadzania składek może ciążyd na płatniku składek (pracodawcy) lub na ubezpieczonym (pracowniku). Co ważne, w przypadku składek emerytalnych i rentowych oba te podmioty są zobowiązane do płacenia składek. Składka na ubezpieczenie emerytalne należna od ubezpieczonego Chodzi tu o składkę płaconą przez ubezpieczonego (pracownika). Składka na ubezpieczenie emerytalne należna od ubezpieczonego jest tu chyba najbardziej skomplikowaną konstrukcją. Ma to miejsce dla tego, iż zależnie od daty urodzenia ubezpieczonego. Tak więc: Osoby urodzone przed 31 grudnia Osoby urodzone między 1 stycznia 1949r. a 1 Osoby urodzone po 1 stycznia 1969r. 1948r. ( w zasadzie 1 stycznia 1949r.) stycznia 1969r. Składkę przekazuje się w całości do ZUS (9,76%) Osoby te mogą wybrad: czy ich składka ma byd w całości wpłacana do ZUS (9,76%), czy też jej częśd trafiad ma do OFE (7,3% do OFE i 2,46% do ZUS) Osoby te, objęte nowym systemem, mają obowiązek wpłacad częśd swojej składki do ZUS (2,46%), a częśd do OFE (7,3%) Ubruttowienie zarobków Obciążenie składką także pracownika wymagało odpowiedniego ubruttowienia płac. Polegało to na tym, iż pracownicy podwyższali płacę pracownikom, ale sami płacili do ZUS mniejsze składki. Nie zmieniała się również sytuacja pracownika, który co prawda otrzymywał większą pensje, ale musiał z niej opłacid także składkę ubezpieczeniową.

10 Strona10 Składki na ubezpieczenie społeczne w nowym systemie Ubezpieczenie emerytalne Ubezpieczenie rentowe Ubezpieczenie chorobowe Ubezpieczenie wypadkowe Pracownik Pracodawca Pracodawca 9,76% 9,76% Pracownik Pracodawca Pracownik 0,40% 8,2% 7,3% do OFE 9,76 do ZUS 1,5% 4,5% 2,45% (w zależności od pracy) 2,46% do ZUS Łącznie w funduszach Fundusz wypadkowy Fundusz rentowy Fundusz chorobowy emerytalnych Zróżnicowany procent, zależny 6% podstawy wymiaru 2,45% podstawy wymiaru 19,52% podstawy wymiaru od charakteru pracy 3. Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne może stanowid trzy wartości: 1) Faktyczny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, 2) Przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczonego, 3) Kwota ustalona w ustawie, Ad.1) Przez przychód rozumie się przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z wyjątkiem wypłat wymienionych w rozporządzeniu Ministra Pracy. Tak więc przychodem będą tu wszystkie pensje pracownicze, a także inne dochody np. ze świadczeo z ubezpieczenia społecznego (zasiłek macierzyoski) lub systemu zaopatrzenia społecznego (zasiłek dla bezrobotnych). Ad.2) W przypadkach gdy nie da się określid jaki jest przychód ubezpieczonego (np. prowadzi on samodzielną działalnośd gospodarczą) ustawodawca pozwala, aby on sam zadeklarował jaki przychód osiągną (a właściwie od jakiego chce płacid składkę). Ustala się tu jedynie najniższą kwotę jaką można zadeklarowad. Prawo do zadeklarowania kwoty będącej podstawą stawki mają osoby: Wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, które w umowie nie mają dochodu określonego kwotowo. Prawo to przysługuje także osobą z nimi współpracującymi, Wykonujące pozarolniczą działalnośd (gospodarczą, artystyczną, wolny zawód), Podlegające dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, Osoby dobrowolnie kontynuujące odprowadzenie składek na ubezpieczenie po ustaniu obowiązku takiego świadczenia, Ad.3) Podstawa składki, będąca kwotą ustaloną w ustawie odnosi się do osób nie mających żadnych przychodów, za których składka opłacana jest z środków budżetu paostwa. Kwota ta wynosi: Kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązująca w grudniu roku poprzedzającego żołnierze niezawodowi w służbie czynnej i duchowni, Kwota kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, ustalona na podstawie odrębnych przepisów osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny, Kwota odpowiadająca 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale osoby przebywające na urlopie wychowawczym, 4. Zasady opłacania składek Maksymalna roczna podstawa wymiaru składek Ustawa z 1998r. s systemie ubezpieczeo społecznych wprowadziła kwotę maksymalnej rocznej podstawy wymiaru składki. Limit przychodów, od których należy obliczad składkę, dotyczy ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Jeżeli chodzi o ubezpieczenie chorobowe to ograniczenie takie dotyczy tylko osób podlegającym mu dobrowolnie (o wypadkowym nie ma mowy, bo tam składkę płaci pracodawca). Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może byd wyższa od kwoty odpowiadającej 30 krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce krajowej na dany rok kalendarzowy. Tak więc bierze się pod uwagę 30 krotnośd tego wynagrodzenia, które zdaniem analityków będzie w danym roku kalendarzowym wynagrodzeniem przeciętnym. Do czasu osiągnięcia przez ubezpieczonego tej prognozowanej maksymalnej kwoty jego składki oblicza się i przekazuje od całości jego przychodów.

11 Strona11 Ważne jest aby zaznaczyd, że osoba nie może dobrowolnie opłacad składek od kwoty która przekroczyła ten próg. Składki takie uważa się za nienależnie opłacone i nie wpływają one na wysokośd naszej przyszłej emerytury. Niepłacenie składek w terminie Należności z tytułu nieuregulowanych w terminie składek podlegają zaspokojeniu w drodze postępowania egzekucyjnego w administracji przed innymi wierzytelnościami (z paroma wyjątkami). 5. Mechanizmy prawne ułatwiające zapłatę składki Odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenia należności na raty dokonuje się w formie umowy z Zakładem Ubezpieczeo Społecznych. W obu tych przypadkach ZUS ustala opłatę prolongacyjną. Odroczenie terminu uregulowania składek Odroczenie takie może dotyczyd jedynie należności finansowych wynikających z nieregularnego opłacania ich przez płatnika składek (pracodawcę). Z tak sformułowanego przepisu jednoznacznie wynika, że składki płacone przez ubezpieczonego muszą byd uiszczane na bieżąco. Rozłożenie płatności na raty Od płatności rozłożonych na raty nie nalicza się odsetek, począwszy od daty złożenia wniosku o taką ulgę. Jeżeli dłużnik nie dopełni obowiązku zapłaty ustalonych rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami. Umorzenie składek Należności z tytułu składek mogą byd umarzane przez ZUS w całości lub w części. Umorzenie takie może nastąpid jedynie w przypadku całkowitej ich nieściągalności. Umorzenie takie dosięga także odsetek. 6. Skutki nieterminowego opłacania składek Odsetki za zwłokę Niezapłacenie w terminie składek na ubezpieczenie społeczne oznacza u płatnika składek lub ubezpieczonego możliwośd dysponowania pewną kwotą pieniędzy, które właściwie do niego nie należą. Takie zachowanie się osoby jest oczywiście czymś niepożądanym, negatywnym. Nie zawsze jednak zwłoka taka musi byd przez daną osobę zawiniona, odsetki nie są rodzajem kary. Są one raczej ceną za dysponowanie w obrocie pieniędzmi innego podmiotu. Oczywistym wydaj się, że powinny byd one na tyle wysokie, aby zniechęcad osoby do takiego działania. Dlatego też, ich wysokośd powinna byd wyższa niż wysokośd oprocentowania kredytu. Odsetki naliczane są od dnia następnego po terminie płatności, w wysokości ustalanej według Ordynacji podatkowej. Powinny byd one opłacone wraz ze spłatą należności. Dodatkowa opłata Rodzajem sankcji za nieopłacenie składek lub opłacenie składki w niepełnym wymiarze może byd nałożenie na płatnika dodatkowej opłaty w wysokości do 100% należności względem ZUS. Odpowiedzialność karna płatnika składek Naruszenie przez płatnika obowiązku w zakresie opłacania składek może prowadzid do wszczęcia względem niego postępowania o odpowiedzialnośd za wykroczenie lub za przestępstwo. Ustawa o systemie ubezpieczeo społecznych w art. 98 wymienia zachowania stanowiące wykroczenia. Karą za nie jest kara grzywny w wysokości do 5000zł. Organami właściwymi do orzekania w sprawie wykroczeo są sądy rejonowe jako sądy I instancji. Naruszenie obowiązków płatnika, takich jak odprowadzanie składek, zgłoszenie ubezpieczonego do ubezpieczania może byd podstawą do wszczęcia postępowania o odpowiedzialnośd za przestępstwo. Warto także zwrócid uwagę gdy osoba nie odprowadzi składki pochodzącej od ubezpieczonego, ale ją obliczy i potrąci ją od jego wynagrodzenia dopuszcza się przywłaszczenia tej składki (art. 284 k.k.).

12 Strona12 IV - Obowiązek ubezpieczenia społecznego 1. Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczenia społecznego Ustawa z 1998r. o systemie ubezpieczeo społecznych powiązała obowiązek ubezpieczenia nie tylko z działalnością zapewniającą środki utrzymania, jak to było do tej pory. Obecny materiał normatywny rozszerza ten obowiązek również z faktem otrzymywania tych środków z innych źródeł niż własna działalnośd. W efekcie tej zmiany, krąg osób objętych powszechnym ubezpieczeniem społecznym w znaczy sposób się rozszerzył. Katalog osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego obejmuje: 1) Pracowników, 2) Osoby wykonujące pracę nakładczą, 3) Członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, 4) Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której Kodeks cywilny stosuje przepisy dotyczące zlecenia. Również osoby z nimi współpracujące, 5) Osoby prowadzące pozarolniczą działalnośd oraz osoby z nimi współpracujące, 6) Posłów i senatorów pobierających uposażenie oraz posłów do Parlamentu Europejskiego, 7) Osoby pobierające stypendium sportowe, 8) Pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, 9) Osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, 10) Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które skierowane zostały przez powiatowy urząd pracy, 11) Osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które skierowane, 12) Duchowni, 13) Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kadencyjną, 14) Osoby odbywający służbę zastępczą, 15) Funkcjonariusze Służby Celnej, 16) Osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyoski albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyoskiego, 17) Osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy, 18) Osoby pobierające świadczenia szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia, 19) Osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny, 20) Osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne, 2. Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego Jak była już o tym wcześniej mowa ustawa z 1998r. przywróciła podział ubezpieczeo społecznych na cztery kategorie ze względu na rodzaj ryzyka. Podział ubezpieczeo na cztery rodzaje oznacza nie tylko wykreowanie odrębnych stawek na poszczególne ubezpieczenia, ale także zróżnicowanie kręgu osób objętych danym rodzajem ubezpieczenia. Obowiązek ubezpieczenia emerytalny i rentowy (emerytalno rentowy) Obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego podlegają osoby mające tytuły wymienione w art. 6 ust. 1-2 ustawy z 1998r. o systemie ubezpieczeo społecznych. Połączenie obu ubezpieczeo dotyczy jednak wyłącznie identycznego zakresu podmiotowego obu ubezpieczeo. Należy pamiętad, że są to dwa odrębne ubezpieczenia np. osoba dobrowolnie poddająca się ubezpieczeniu emerytalnemu nie musi korzystad z ubezpieczenia rentowego, i na odwrót. Praktyka pokazuje jednak, że bardzo często właśnie opłaca się je łącznie. Obowiązek ubezpieczenia chorobowego W odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego krąg osób wymieniony w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s. został podzielony na 3 grupy: 1) Obowiązkowo ubezpieczonych, 2) Mogących dobrowolnie się ubezpieczyd, 3) Wyłączonych z ubezpieczenia chorobowego, Ad.1) Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe tylko dla: Pracowników, Członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

13 Strona13 Ad.2) Osób odbywających zastępczą służbę wojskową, Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu mogą podlegad: Wykonujące pracę nakładczą, Osoby wykonujące umowę zlecenia, Osoby prowadzące pozarolniczą działalnośd, Osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztu, Duchowni, Ad.3) Nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia chorobowego funkcjonariusze Służby Celnej mają oni zapewnione wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy. W takiej samej sytacji są także posłowie i senatorowie oraz osoby pobierające stypendia. Pozostałe tytuły zostały całkowicie wyłączone z tego rodzaju ubezpieczenia, ponieważ nie wykonują żadnej pracy zawodowej, a tym samym nie grozi im utrata źródła utrzymania z powodu choroby. Obowiązek ubezpieczenia wypadkowego Ustalając zakres podmiotowy ubezpieczenia wypadkowego ustawodawca posługuję się metodą odwrotną, do tej zastosowanej przy określeniu kręgu osób objętych ubezpieczeniem chorobowym. Ubezpieczeniu wypadkowemu albo się podlega, albo się nie podlega. Ma ono ścisły związek z zagrożeniem wypadkiem w pracy, albo brakiem takiego zagrożenia. Nie ma tu miejsce na dobrowolnośd decyzji. W odniesieniu do ubezpieczenia wypadkowego ustawodawca wskazuje tylko osoby, które z tego rodzaju ubezpieczenia zostały wyłączone. Tak więc do zakresu podmiotowego tego ubezpieczenia należą wszystkie podmioty wymienione w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s., chyba że zostały one explicite z tego zakresu wyłączone. Tak więc ustawa wyłącza z tego zakresu takie tytuły jak: Wykonywanie pracy nakładczej, Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, Wszystkie te grupy, które nie są zagrożone zajściem wypadku przy pracy bezrobotnych, osoby na urlopach macierzyoskich lub wychowawczych, osoby pobierające różne świadczenia socjalne, Zakres obowiązku ubezpieczenia ze względu na rodzaj ubezpieczenia Emerytalne Rentowe Chorobowe Wypadkowe Obowiązkiem objęto wszystkie tytuły wymienione w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s. Obowiązkiem objęto wszystkie tytuły wymienione w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s. Ustawa dokonuje podziału tytułów na: obowiązkowo objęte ubezpieczeniem podlegające ubezpieczeniu tylko na wniosek, wyłączone z ubezpieczenia Ustawa dokonuje podziału tytułów na: Obowiązkowo objęte ubezpieczeniem, Wyłączone z ubezpieczenia, 3. Obowiązek ubezpieczenia społecznego emerytów i rencistów Wychodząc z założenia, że obowiązek ubezpieczeniowy wiąże się z posiadaniem tytułu rodzącego ten obowiązek, ubezpieczenie emerytów i rencistów nie powinno budzid zastrzeżeo. Problem polega jednak na tym, jak wytłumaczyd obowiązek płacenia składni na ubezpieczenie mające na celu ochronid nas przed ryzykiem osiągnięcia wieku emerytalnego, kiedy to zdarzenie to już się ziściło. Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego emerytów Racjonalne działanie ustawodawczy powinno więc polegad na zwolnieniu emeryta z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego takiego generalnego zwolnienia jednak nie ma. Zwolnienia takie stosowane są wyłącznie na podstawie indywidualnych decyzji. Ustawa wskazuje nam nie to kiedy pracujący emeryt jest zwolniony, a to kiedy pracujący emeryt podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego. Tak więc obowiązkowi temu podlega emeryt i rencista który: Zawarł umowę o pracę, Jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, Pozostaje w służbie celnej, Zawarł umowę zlecenia, Taka konstrukcja prawna ( polski wynalazek ) stoi w sprzeczności z ogólnym założeniem jakiegokolwiek systemu ubezpieczeniowego, a to dla tego, że obowiązek ubezpieczeniowy trwa dalej, pomimo ziszczenia

14 Strona14 się już zdarzenia ubezpieczeniowego. Aby nabyd prawo do świadczenia emerytalnego osoba do momentu ziszczenia się ryzyka musi spełnid wszystkie wymogi niezbędne do powstania tego prawa. Obejmowanie emerytów ubezpieczeniem rentowym również sprzeczne jest z jego założeniem. Ubezpieczenie rentowe chroni nas bowiem na wypadek utratą zdolności do pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego rencistów Nieco inaczej wygląda problem ubezpieczenia emerytalnego pracujących rencistów. Oni bowiem powinni posiadad prawo do wypracowywania sobie stażu emerytalnego oraz powiększad swoje konto emerytalne. Odnośnie ubezpieczenia rentowego to, wydaje się, że zwolnieni z tego obowiązku rentowego powinny byd te osoby które są w zupełności niezdolne do pracy (zrealizowały ryzyko rentowe w sposób pełny). Zasadne wydaje się więc tylko ubezpieczenie rentowe tylko osób częściowo nie zdolnych do pracy (na wypadek całkowitej niezdolności do pracy). Obecny stan prawny daleki jest od pożądanego. Podstawowym argumentem ustawodawcy było tu jednak zabezpieczenie rynku pracy przed tzw. taoszymi pracownikami - takimi, za których nie trzeba by płacid składek. 4. Zbieg obowiązku ubezpieczenia Zbieg tytułów w zakresie ubezpieczenia powszechnego Ze zbiegiem obowiązku ubezpieczenia mamy do czynienia wówczas, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności (posiada kilka tytułów) na podstawie których jest obowiązana do ubezpieczenia społecznego. W sytuacjach takich ustawodawca najczęściej wskazuje, który tytuł ma pierwszeostwo z którego tytułu podlegamy ubezpieczeniu z wyłączeniem obowiązku wynikającego z pozostałych tytułów. Zbieg obowiązku ubezpieczenia dotyczy tylko ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Ma to miejsce dla tego, że w przypadku obu tych ubezpieczeo mamy do czynienia z ryzykiem niezależnym od konkretnego tytułu do ubezpieczenia. Ubezpieczenie emerytalne chroni nas przed sytuacją osiągnięcia wieku emerytalnego, a ubezpieczenie rentowe przed sytuacją niezdolności do pracy. Ubezpieczonemu wystarczy tylko jeden tytuł do ubezpieczenia aby zapewnid sobie ochronę przed urzeczywistnieniem się tych ryzyk. Inaczej jest w przypadku ubezpieczenia chorobowego. Chroni ono aktualny zarobek, uzyskiwany z danego tytułu, który może zostad utracony z powodu czasowej niezdolności do pracy. Ubezpieczeniu powinny więc podlegad (obowiązkowo lub dobrowolnie) wszystkie, równolegle osiągane dochody. Podobnie sprawa wygląda w przypadku ubezpieczenia wypadkowego. Istnienie zagrożenia zaistnienia wypadku czyni ubezpieczenie wypadkowe obowiązkowym, a tam gdzie ryzyka takiego niema zbędnym. Dlatego też z każdego tego tytułu, z którym wiąże się istnienie ryzyko zaistnienia wypadku należy odprowadzid składkę na fundusz wypadkowy. Podział tytułów do ubezpieczenia Zasady zawarte w ustawie o systemie ubezpieczeo społecznych, odnoszące się do sytuacji posiadania więcej niż jednego tytułu pozwoliły dokonad kwalifikacji tytułów na: Tytuły bezwzględne takie, które nigdy nie mogą zostad zwolnione z obowiązku ubezpieczenia, Tytuły ogólne takie, które mogą byd zwolnione z tego obowiązku, jeżeli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia. W przypadku posiadania dwóch tytułów, ten który jest ogólny jest zwolniony z obowiązku ubezpieczenia. Może to byd oczywiście także jeden z dwóch ogólnych tytułów. Ważne jest jednak to, ze ubezpieczony może dobrowolnie opłacad składkę z takiego tytułu (ale do osiągnięcia maksymalnej rocznej podstawy składki).

15 Strona15 Tytuły bezwzględne Stosunek pracy, Członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, Praca w Służbie Celnej, Pobieranie świadczeo szkoleniowych i socjalnych, Pobieranie zasiłku macierzyoskiego, Tytuły ogólne wszystkie, nie będące tytułami bezwzględnymi Tytuły budżetowe obowiązek płacenia składki spoczywa na budżecie. Pozostałe tytuły Osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne POZOSTAŁE lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które TYTUŁY skierowane zostały przez powiatowy urząd pracy, Żołnierze niezawodowi pełniący czynną OGÓLNE służbę wojskową Osoby odbywający służbę zastępczą, Osoby przebywające na urlopach wychowawczych Wykonywanie pracy nakładczej, Osoby rezygnujące z zatrudnienia w Umowa zlecenia, związku z koniecznością opieki nad Pozarolnicza działalnośd, długotrwale lub ciężko chorym członkiem Posiadanie statusu posła lub senatora, rodziny, Duchowieostwo, Osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne, Sprawdź to!!! rencistów. UWAGA!!! Obowiązek ubezpieczenia z tytułów ogólnych budżetowych ustępuje miejsca obowiązkom wynikającym z innych tytułów ogólnych. Obowiązek ten (z tytułów ogólnych budżetowych) wyłączony jest także w odniesieniu do emerytów i REGUŁY ZBIEGU OBOWIĄZKU UBEZPIECZENIA EMERYTALNEGO I RENTOWEGO I. Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły bezwzględne to obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich, II. W razie zbiegu tytułu bezwzględnego z tytułem ogólnym to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tylko tytuł bezwzględny, III. Jeżeli zbiegają się dwa tytuły ogólne to obowiązuje zasada pierwszeostwa w czasie. Pierwszeostwo ma ten który powstał jako pierwszy, IV. Jeżeli zbiegają się dwa tytuły ogólne, z których jeden jest tytułem ogólnym budżetowy to obowiązek ubezpieczeniowy dotyczy tego drugiego tytułu ogólnego zwykłego. Tytuł objęty Pierwszy Drugi tytuł obowiązkiem tytuł ubezpieczeniowym WYJĄTKI Tytuł bezwzględny Tytuł bezwzględny Składka opłacana z obu tytułów bezwzględnych, Tytuł bezwzględny Tytuł ogólny Składka opłacana tylko z tytułu bezwzględnego, Reguła ta nie obowiązuje w zbiegu umowy o pracę (bezwzg.) i umowy zlecenia (ogól.) gdy umowa ta wykonywana jest przez pracownika zleceniodawcy oba tytuły są objęte obowiązkiem, Reguła ta doznaje wyjątku, także tam gdzie podstawa wymiaru składki ubezpieczonego wynikająca z tytułu bezwzględnego jest niższa niż od kwoty minimalnego wynagrodzenia. W takim wypadku obowiązkiem objęte są również równoległe tytułu ogólne.

16 Strona16 Tytuł ogólny powstały wcześniej Tytuł ogólny powstały później Składka opłacana jest z tytułu ogólnego powstałego wcześniej, Reguła ta doznaje wyjątku w przypadku zbiegu wcześniejszej umowy zlecenia (lub umowy o pracę nakładczą) z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W sytuacji gdy podstawa wymiaru składki z pierwszego tytułu jest niższa od podjętej później pozarolniczej działalności gospodarczej, to obowiązek ubezpieczenia przechodzi właśnie na tą pozarolniczą działalnośd. Tytuł ogólny zwykły Tytuł ogólny budżetowy Składka opłacana jest z tytułu ogólnego zwykłego, Wyjątkowy charakter ma również regulacja dotycząca tytułu duchownego. Co do zasady jest to tytuł ogólny, finansowany z Funduszu Kościelnego w ok. 80% ale ustawodawca traktuje go w ustawie w sposób zróżnicowany. Nie ma się co tego uczyd. Tytuł, który został zwolniony z obowiązku ubezpieczenia z powodu zbiegu z innym tytułem, może zostad objęty ubezpieczeniem na wniosek samego ubezpieczonego. Dobrowolne wejście do ubezpieczenia nie musi dotyczyd równocześnie ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia rentowego (chod taki związek pokazuje praktyka). Zbieg obowiązku ubezpieczenia powszechnego z obowiązkiem ubezpieczenia rolnego Przepisy normujące ten zbieg znalazły się w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Podstawową regułą jest, że obowiązek wynikający z ubezpieczenia rolniczego wyłączony jest w przypadku zbiegu z obowiązkiem z innego ubezpieczenia społecznego. Zawsze pierwszeostwo ma tytuł nierolniczy. Wyjątkiem od tej zasady jest posiadanie przez rolnika tytułu do powszechnego ubezpieczenia społecznego, polegającego na prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Wyjątek ten nie dotyczy z resztą każdej takiej działalności. Nie podlegają mu głównie działalności polegające na prowadzeniu jednoosobowych spółek. Aby zachowad prawo do ubezpieczenia w ramach Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego rolnik prowadzący taką pozarolniczą działalnośd musi dopełnid pewnych formalności. Zbieg obowiązku ubezpieczenia społecznego i podlegania zaopatrzeniu społecznemu Należy przypomnied że ubezpieczenia społeczne i zaopatrzenie społeczne to dwa odrębne systemu, mające na celu zapewnienie jednostkom ochrony na wypadek zdarzeo uniemożliwiających pozyskiwanie środków do życia. W przypadku spełnienia warunków niezbędnych do należenia do obu systemów osoba taka podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na zasadach ogólnych. Muszą oni w normalny sposób odprowadzad składki na ubezpieczenie. W praktyce przypadek taki dotyczy funkcjonariuszy policji i żołnierzy zawodowych oraz sędziów i prokuratorów, którzy nabyli jeden z tytułów bezwzględnych: Zawarli umowę o pracę, Są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, Pobierają zasiłek macierzyoski, Zwolnienie z obowiązku (albo dobrowolne uczestnictwo) ubezpieczenia emerytalnego i rentowego powyższych podmiotów następuje natomiast w razie nabycia jednego z tytułów ogólnych zwykłych: Wykonywanie pracy nakładczej, Umowa zlecenia, Pozarolnicza działalnośd, Posiadanie statusu posła lub senatora, Duchowieostwo, Zasady te dotyczą, także w równym stopniu emerytów i rencistów służb mundurowych, a także sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku. Warto również zaznaczyd, że podleganie niezależnie obu systemom nie powoduje, iż osoba taka otrzymuje dwa osobne świadczenie emerytalne i rentowe. W zbiegu prawa do świadczeo z obu systemów osoba otrzymuje tylko jedno świadczenie.

17 Strona17 5. Dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia Konstrukcja dobrowolnego ubezpieczenia społecznego Cechą znamienną ubezpieczenia społecznego jest obowiązkowośd uczestnictwa w systemie określonych grup osób podmiotów wskazanych przez ustawę. Nie jako obok tego dopuszcza się dobrowolne wejście do systemu. Warto na wstępie zaznaczyd, że aby w ogóle dobrowolne przystąpienie do danego ubezpieczenia społecznego było możliwe, musi istnied wyraźny przepis ustawy pozwalający na takie działanie. Przyzwolenie takie zawierają art. 7, 9, 10 oraz 11 ustawy o systemie ubezpieczeo społecznych. Każdy z nich kreuję tę dobrowolnośd nieco inaczej. Dlatego też możemy mówid o pewnych rodzajach dobrowolności: Art. 7 dobrowolnośd samoistna, Art. 9 dobrowolnośd wtórna, Art. 11 dobrowolnośd związana, Art. 10 dobrowolna kontynuacja ubezpieczenia, Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym lub chorobowym (jak była już o tym mowa nie ma miejsca na dobrowolne ubezpieczenie wypadkowe) następuje od daty wskazanej we wniosku. Ważne są również okoliczności, w których ubezpieczenie takie ustaje. Ustanie takie może mied miejsce na wniosek albo ex lege: 1) Od pierwszego dnia miesiąca, za który nie opłacono w terminie składki należnej, 2) Od dnia ustania tytułu w związku z którym osoba miała możliwośd dobrowolnego podlegania, Ustanie na wniosek następuje od dnia wskazanego we wniosku o wyłącznie z ubezpieczenia. Dobrowolnośd samoistna dla osób nieobjętych obowiązkiem ubezpieczenia Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe Dobrowolnie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego mogą wejśd osoby nieposiadające jednego z tytułów wymienionych w art.6 ust. 1-2 u.s.u.s.. Zakres podmiotowy tej dobrowolności samoistnej określa art. 7 u.s.u.s. Konstrukcja taka umożliwia osobom wymieniony w tym artykule uzyskad ochronę na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego lub niezdolności do pracy. Wniosek Wniosek o dobrowolne przyłączenie się do ubezpieczenia może dotyczyd tylko ubezpieczenia emerytalnego, tylko ubezpieczenia rentowego lub obu ubezpieczeo naraz. Nie ma więc konieczności przystępowania do obu tych ubezpieczeo osoba może chcied wyłącznie zwiększyd swoje konto emerytalne. W praktyce jednak Zakład Ubezpieczeo Społecznych łączy te dwa podstawowe ubezpieczenia. Co ważne, ustawodawca przewidział również możliwośd odprowadzania składek na ubezpieczenia rentowe i emerytalne od tych tytułów, które w wyniku zbiegu zostały zwolnione z tego obowiązku. Tak więc ubezpieczony może nie Dobrowolnośd wtórna dla tytułów zwolnionych w wyniku zbiegu z innym tytułem, skorzystad z tego zwolnienia i dobrowolnie opłacad składki z danego tytułu. Jest to tzw. dobrowolnośd wtórna. Tak jak wyżej wniosek taki nie musi dotyczyd dobrowolnego wejścia do obu ubezpieczeo można wejśd tylko do jednego, można do obu. Dobrowolna kontynuacja ubezpieczenia Ubezpieczenie emerytalne i rentowe obowiązkowe, które ustały w związku z ustaniem tytułu do takiego ubezpieczenia, mogą byd dobrowolnie kontynuowane. Możliwośd taka dotyczy jednak tylko: Obywateli polskich, którzy wykonywali pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, Obywateli polskich, którzy pracowali w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nieposiadających w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa, Celem tej konstrukcji prawnej jest nieprzerwane narastanie uprawnieo emerytalnych w okresie bezczynności zawodowej. Nie ma maksymalnego okresu takiego zabiegu. W okresie dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia składkę w całości opłaca sam ubezpieczony w takiej wysokości i od takiej podstawy wymiaru jak za okres ostatniego miesiąca kalendarzowego, w którym istniał obowiązek ubezpieczenia. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe Dobrowolnie przystąpid do ubezpieczenia chorobowego mogą osoby z kręgu osób objętych ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, które dodatkowo wymienione zostały w art., 11 ust. 2 u.s.u.s.. Należą do nich:

18 Strona18 1) Wykonujący pracę nakładczą, 2) Wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy odnośnie zleceo, 3) Prowadzące pozarolniczą działalnośd, 4) Współpracownicy osób z pkt. 2) i 3), 5) Wykonujący odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztu, 6) Duchowni, Warto więc zaznaczyd, że warunkami posiadania prawa do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego są: Podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu na podstawie jednego z tytułów wymienionych w art. 6 u.s.u.s., Należenie do kręgu osób wymienionych enumeratywnie w art. 11 ust. 2 u.s.u.s., Nie wydaje się jednak zasadne przyjmowanie, że aby móc przyłączyd się z danego tytułu do ubezpieczenia chorobowego, należy w związku z nim byd również objętym ubezpieczeniem emerytalny i rantowym. Powodowało by to sytuacje, że w przypadku tytułów zwolnionych od tego obowiązku w wyniku zbiegu, nie mogli byśmy chronid naszych dochodów na okolicznośd utraty zdolności zarobkowej w wyniku choroby. 6. Zasady obowiązku ubezpieczenia społecznego według rozporządzenia Systemy ubezpieczenia społecznego działają na zasadzie konieczności pozostawania przez określony czas w ubezpieczeniu wymagany okres opłacania składek. Należało więc ustalid reguły obliczania tego okresu, w stosunku do osób przemieszczających się w poszukiwaniu pracy. Praca w kraju niebędącym członkiem Unii Europejskiej 1) Jeżeli Polska podpisała z danym paostwem wzajemną umowę bilateralną to w niej zawarte są zasady odnoszące się do podlegania danemu systemowi oraz zasady dotyczące zaliczania okresów ubezpieczeniowych. 2) Jeżeli z danym paostwem nie ma żadnej umowy, to na podstawie art. 7 ust.3 u.s.u.s. każdy obywatel polski może dobrowolnie przystąpid do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Opłacanie składek w Polsce pozwoli mu nabyd prawo do emerytury lub renty w Polsce. Nie uchroni go jednak przed koniecznością opłacania składek w danym paostwie. Praca w państwie członkowskim Unii Europejskiej Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu obywateli Unii Europejskiej, przemieszczających się na obszarze tej organizacji, uregulowane zostały w rozporządzeniu Rady (dawnej Rady UE) nr. 883/04. Zasady ustalone w tym rozporządzeniu mają kilka podstawowych celów do spełnienia: Umożliwienie pracownikom sumowanie stażu ubezpieczeniowego Zapobiegad sytuacją, w których pracownik przemieszczający się po obszarze UE nie będzie podlegad ubezpieczeniu ani w paostwie z którego przybywa, ani do którego przybywa. Zapobiegad sytuacją, w których więcej niż jedno paostwo członkowskie będzie żądało od pracownika opłacania składki, Zasada podlegania ustawodawstwu tylko jednego państwa Oznacza ona zasadę przynależności pracownika tylko do jednego systemu stosowanie ustawodawstwa danego paostwa tak, jakby działalnośd pracownika ograniczała się tylko do terytorium tego paostwa. 1) Nie można stosowad do jednego pracownika dwóch ustawodawstw jednocześnie, 2) Preferuję się ciągłośd stosowania dotychczasowego ustawodawstwa, Podstawowe normy: a) Osoba wykonująca w paostwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego paostwa, b) Pracownik delegowany do innego paostwa przez pracodawcę podlega dalej ustawodawstwu paostwa delegującego, chyba że trwa ona dłużej niż 24 miesiące, c) Osoba, będąca pracownikiem w dwóch lub więcej paostwach: Podlega ustawodawstwu paostwa zamieszkania jeżeli tam wykonuje znaczną częśd swojej pracy, Podlega ustawodawstwu paostwa w którym pracuje, jeżeli tam znajduje się siedziba jego pracodawcy i tam wykonuje znaczną częśd swojej pracy, d) Osoba pracująca na własny rachunek, które wyjeżdża aby wykonywad podobną działalnośd, ale na krócej niż 24 miesiące podlega dalej ustawodawstwu pierwszego paostwa,

19 Strona19 e) Praca najemna lub praca wykonywana na własny rachunek wykonywana na statku pod banderą jednego z paostw członkowskich, uważana jest za wykonywaną na terytorium tego paostwa. Jeżeli jednak pracodawca takiej osoby oraz miejsce jej stałego zamieszkania znajdują się w innym paostwie członkowskim, to właśnie pod ustawodawstwo tego ostatniego podlega taki pracownik, f) Osoba która wykonuje pracę najemną w jednym paostwie oraz pracę na własny rachunek w drugim, podlega ustawodawstwu tego paostwa w którym wykonuje pracę najemna,

20 Strona20 Zdarzeniami losowymi biotycznymi są [niezależnie od tego czy wywołane zostały przyczyną wewnętrzną czy zewnętrzną (wypadek)]: Choroba, Kalectwo, Śmierd, Ciąża, V - Przedmiot ochrony ubezpieczeniowej 1. Zdarzenia losowe biotyczne Zdarzenie w jego językowym znaczeniu rozumie się jako zajście, zjawisko, które zaszło w życiu człowieka bez jego woli, ale niekoniecznie bez jego udziału. Ubezpieczenia społeczne chronią zdolnośd człowieka do zdobywania własną pracą środków utrzymania siebie czy swojej rodziny. Tak więc przedmiotem zainteresowania ubezpieczenia społecznego jest zawsze takie zdarzenie, które może przeszkodzid w wykonywaniu pracy. Należy przy tym zauważyd, że zdarzenia te związane są zawsze Poród, Macierzyostwo, Starośd, z biologicznymi cechami człowieka. Dlatego też o główną cechą zjawisk przed którymi chroni nas ubezpieczenie społeczne jest ich biotycznośd. Są to zjawiska biologiczne, nieodłączne jego egzystencji, losowo przytrafiające się człowiekowi. Katalog takich zdarzeo jest katalogiem zamkniętym nie ma innych zjawisk tego typu. Od założenia, że ubezpieczenia społeczne chronią przed niemożliwością zdobywania środków utrzymania ze względu na wystąpienie losowego zdarzenia biotycznego w polskim ustawodawstwie obowiązuje jeden wyjątek. Kwarantanna objęta jest bowiem ubezpieczeniem chorobowym. Losowośd zdarzenia ujmowana pojmowana jest obiektywnie na jej cechę losowości nie ma wpływu wina poszkodowanego. 2. Pojęcie zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego Ubezpieczenia społeczne nie chronią nas przed zdarzeniami losowymi. Mają na celu protekcję od skutków jakie takie zdarzenia mogą za sobą pociągad. Chodzi tu oczywiście o skutki związane ze zdolnością do zdobywania środków utrzymania. Dopiero wystąpienie skutków rozumiane jest jako zajście zdarzenia ubezpieczeniowego. Ryzykiem ubezpieczeniowym jest wystąpienie takich skutków zdarzenia losowego, które wpływają na możliwości osoby do zdobywania środków utrzymania. Wystąpienie takich skutków powoduje powstanie po stronie ubezpieczyciela obowiązku świadczenia oraz powstania prawa do świadczeo po stronie ubezpieczonego. Ochroną objęte są nie zdarzenia, a skutki jakie zdarzenia te mogą wywoład. Należy zauważyd, że z wystąpieniem tego samego zdarzenia losowego mogą wiązad się zupełnie inne skutki dla ubezpieczonego. Np. śmierd nie zawsze musi oznaczad utraty żywiciela przez najbliższych osoby zmarłej. Tak samo w związku z chorobą, nie zawsze musi wiązad się utrata lub ograniczenie zdolności do zdobywania środków utrzymania. Ta różnorodnośd skutków tłumaczy brak tożsamości między wystąpieniem zdarzenia losowego, a ziszczeniem się ryzyka ubezpieczeniowego. Katalog zdarzeo losowych biotycznych jest zamknięty i naturalny. Katalog ryzyk ubezpieczeniowych, czyli skutków objętych ubezpieczeniem, jest katalogiem otwartym (może zostad rozszerzony) i zależnym zawsze od ustawodawcy. Katalog ryzyk ubezpieczeniowych Katalog możliwych skutków zdarzenia losowego, obejmuje obecnie: 1) Czasową niezdolnośd do pracy (także w związku z kwarantanną), 2) Zmniejszenie zdolnośd do pracy, 3) Trwałą niezdolnośd do pracy, 4) Utratę żywiciela, 5) Utratę pracy w okresie ciąży, 6) Koniecznośd powrotu do zdrowia po porodzie (8 tyg. od porodu), 7) Koniecznośd opieki nad noworodkiem (urlop macierzyoski), 8) Koniecznośd opieki nad dzieckiem (zdrowym do 8. roku życia, chorym do 14. roku życia) lub innym członkiem rodziny, 9) Zaprzestanie pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, Każda z wymienionych tu sytuacji życiowych chroniona jest przez system ubezpieczeo społecznych określonym świadczeniem. Nie jest jednak tak, że jedno świadczenie ma na celu protekcję tylko jednego z wymienionych wyżej ryzyk ubezpieczeniowych (np. zasiłek chorobowy). Rzadziej zdarza się, że do jednego ryzyka ubezpieczeniowego odnosi się więcej niż jedno świadczenie (tak jest np. z czasową niezdolnością do pracy najpierw zasiłek chorobowy, a po jego wyczerpaniu świadczenie rehabilitacyjne).