Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego

Transkrypt

1 WOJTYTO Dorota 1 WIERZBA Arkadiusz 2 MADEJSKI Rafał 3 Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego WSTĘP Definicja, zawarta w Ustawie o zarządzaniu kryzysowym, mówiąca o tym, że zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do podejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej [9], ma swoje odzwierciedlenie w całym procesie zarządzania ryzykiem. Przede wszystkim dotyczy zapobiegania występowania zagrożeniom, na podstawie wcześniej przeprowadzonej analizy ryzyka oraz zakłada realizację działań profilaktycznych i zapobiegawczych. Proces ten, ze względu na swoją złożoność składa się z kilku etapów, a jednym z nich jest właśnie skrupulatna analiza i ocena zagrożeń. Taksonomia zagrożeń kryzysowych wskazuje na ich różnorodny podział ze względu na kilka kryteriów. Biorąc pod uwagę wszystkie szczeble zarządzania w administracji publicznej, najczęściej stosowaną systematyką jest podział na zagrożenia naturalne, związane z bezpośrednią działalnością człowieka oraz zagrożenia społeczne. Według W. Lidwy zagrożenie jest to zdarzenie, powstające losowo lub wywołane losowo, które wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie politycznych i gospodarczych struktur państwa, na warunki bytowania ludności oraz stan środowiska naturalnego[3]. Siła natężenia danego zagrożenia w określonym czasie powoduje powstanie sytuacji kryzysowej. Znajomość występujących zagrożeń na administrowanym terenie, ich identyfikacja i analiza przyczynia się do właściwie przeprowadzonej oceny ryzyka. Ocena ryzyka występujących zagrożeń stanowi obligatoryjną część funkcjonowania całego systemu zarządzania kryzysowego i zawarta jest w planie głównym planu zarządzania kryzysowego. Proces analizy ryzyka odbywa się w fazie zapobiegania i polega na identyfikacji istniejących lub potencjalnych zagrożeń, a następnie określenia prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz ich możliwych skutków. A zatem, samo ryzyko określane jest przez dwa parametry: prawdopodobieństwo wystąpienia danego zdarzenia (zagrożenia) oraz skutki zdarzenia (straty)[2]: gdzie: R- ryzyko, p- prawdopodobieństwo zagrożenia, S z- straty. R = p * S z (1) Prawdopodobieństwo to oceniona możliwość zajścia określonego zagrożenia lub okazji, uwzględniająca rozważania dotyczące częstości, z jaką zjawisko może występować. Skutek to rezultat zmaterializowania się okazji lub zagrożenia [8]. Na poziom ryzyka występowania danego zdarzenia można wpływać poprzez zmianę prawdopodobieństwa bądź przez zmianę skutków wywołanych tym zdarzeniem. Oznacza to, iż oszacowanie ryzyka wiąże się z koniecznością znajomości oby dwóch 1 Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów Instytut Przeróbki Plastycznej i Inżynierii Bezpieczeństwa Al. Armii Krajowej 19 Tel / Faks dorota.wojtyto@onet.eu 2 Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów Instytut Przeróbki Plastycznej i Inżynierii Bezpieczeństwa Zakład Modelowania Procesów Przeróbki Plastycznej Al. Armii Krajowej 19 Tel / Faks arkadiusz_wierzba@wip.pcz 3 Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów Instytut Przeróbki Plastycznej i Inżynierii Bezpieczeństwa Zakład Automatyki i Aparatury Elektronicznej Al. Armii Krajowej 19 Tel / Faks rmadejski@wip.pcz.pl 1636

2 parametrów. Zatem istota zarządzania ryzykiem polega na zapobieganiu powstawaniu strat bądź redukowania ich do poziomu akceptowalnego. 1. PROCES OCENY RYZYKA W ZARZĄDZANIU KRYZYSOWYM 1.1. Etapy oceny ryzyka Proces oceny ryzyka w zarządzaniu kryzysowym jest przeprowadzany na podstawie sporządzonego Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, a wnioski główne z raportu znajdują się w wybranych elementach Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego. Proces oceny ryzyka w zarządzaniu kryzysowym obejmuje identyfikację, analizę i szacowanie ryzyka i następuje w kilku etapach [3]: planowanie; identyfikacja ryzyka; klasyfikacja ryzyka; pomiar ryzyka; planowanie sposobów reagowania na ryzyko; kontrola ryzyka. Na szczególną uwagę na etapie zapobiegania sytuacjom kryzysowym zasługuje planowanie oraz identyfikacja ryzyka. Faza planowania obejmuje: określenie zakresu analiz, rodzaju niezbędnych danych, kryteriów akceptowalności wyników zarządzania ryzykiem; określenie poszczególnym kryteriom wyboru obszaru zagrożeń, wybór technik analizy ryzyka oraz osób odpowiedzialnych za proces zarządzania ryzykiem i jego implementację; określenie instytucji i podmiotów, których analiza dotyczy lub które powinny znać jej wyniki (służby ratownicze, administracja, ludność) Z kolei identyfikacja ryzyka (przy którym niezbędnym jest posiadanie wiedzy z zakresu typologii zagrożeń) polega na: próbie odpowiedzi na dwa pytania: Co się może zdarzyć? Jak to się może zdarzyć?; obejmuje kilka obszarów działania: taksonomię, charakterystykę poszczególnych zagrożeń, straty pierwotne i wtórne, mogące powstać w wyniku zaistnienia zdarzenia. [3] Matryca ryzyka wybranych zagrożeń Matryca ryzyka jest jedną z podstawowych metod analizy ryzyka w zarządzaniu kryzysowym. Bazę do jej tworzenia stanowi rzetelna i obszerna informacja o zagrożeniach. Specyfikacja zagrożeń oparta jest na danych historycznych, statystykach, planach, kronikach, modelach matematycznych itd. Konstrukcja standardowej matrycy ryzyka polega na utworzeniu macierzy składającej się z prawdopodobieństwa danego zdarzenia (oś Y) oraz skutków tego zagrożenia (oś X). W tabeli 1 przedstawiono sposób szacowania parametru prawdopodobieństwa występujących zagrożeń według ustalonej skali. 1637

3 Tab.1. Szacowanie wartości prawdopodobieństwa występujących zagrożeń [5] W tabeli 2 przedstawiono szacowanie wartości potencjalnych strat w stosunku do ludności, mienia i środowiska dla występujących zagrożeń, według ustalonej skali. Tab. 2. Szacowanie wartości strat występujących zagrożeń [5] 1638

4 Każdemu z potencjalnych, zidentyfikowanych zagrożeń musi zostać przypisana wartość prawdopodobieństwa. Istnieje pięciostopniowa (1-5) skala od wartości: bardzo rzadko do wartości: bardzo prawdopodobne. W przypadku określenia skali strat stosuje się także pięciostopniowa skalę (A-E) z uwzględnieniem wpływu na życie i zdrowie ludzkie, mienie i środowisko od wartości: nieistotne do: katastrofalne. Po oszacowaniu parametrów ryzyka określa się wartość ryzyka i umieszcza ją w macierzy dwudziestopięciostopniowej, co przedstawia rysunek 1. X 1 przykładowe zagrożenie kryzysowe (np. powódź) Rys 1. Standardowa macierz ryzyka [5] Po skonstruowaniu macierzy ryzyka dla badanych zagrożeń określa się kategorię ryzyka. Kolor poszczególnych komórek macierzy (obszaru ryzyka) określa daną kategorię ryzyka. I tak kolor niebieski- ryzyko minimalne kolor zielony- ryzyko małe, kolor żółty- ryzyko średnie, kolor czerwonyryzyko duże, kolor brunatny- ryzyko ekstremalne. Następnie, w celu zobrazowania ryzyka, rozpatruje się jego poziom akceptacji [12]: ryzyko akceptowane (A) - nie wymagane są żadne dodatkowe środki bezpieczeństwa, akceptowane są aktualne rozwiązania i przypisane im siły i środki, działania monitorujące, ryzyko tolerowane (dopuszczalne) (T) - należy dokonać oceny alternatyw czy wprowadzenie niewielkich zmian organizacyjnych, prawnych bądź funkcjonalnych nie przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa lub jego poczucia, ryzyko warunkowo tolerowane (WT) - należy wprowadzić dodatkowe środki bezpieczeństwa w terminie 6 miesięcy, należy ulepszyć stosowane rozwiązania. ryzyko nieakceptowane (N) - należy podjąć natychmiastowe działania w celu zwiększenia bezpieczeństwa, wprowadzić dodatkowe lub zupełnie nowe rozwiązania. WNIOSKI Podsumowując całokształt rozważań dotyczących procesu analizy i oceny ryzyka występujących zagrożeń na potrzeby zarządzania kryzysowego można przytoczyć następujące wnioski: analiza ryzyka podejmuje się w celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia oraz ograniczania ich skutków; przeprowadzenie skrupulatnej analizy i oceny ryzyka występujących zagrożeń umożliwia uzyskanie odpowiedzi na trzy podstawowe pytania o poziom naszego bezpieczeństwa: Co nam grozi i na ile jest to poważne?; Co z tym robimy obecnie?; Co z tym należy robić aby zmniejszyć prawdopodobieństwo i skutki?; główną metodą stosowaną w ocenie ryzyka jest matryca ryzyka. elementy analizy ryzyka uwzględnione są w kilku wybranych elementach planów zarządzania kryzysowego, takich jak: charakterystyka zagrożeń wraz oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, mapy zagrożeń, mapy ryzyka, zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej oraz poszczególne załączniki funkcjonalne; 1639

5 poziom akceptacji ryzyka wskazuje na zaimplementowanie działań zapobiegawczych i profilaktycznych, które przyczynią do zmniejszenie ogólnej wartości ryzyka danych zagrożeń w przyszłości. macierz ryzyka nie jest wystarczającym narzędziem służącym całościowej ocenie ryzyka wszystkich występujących zagrożeń. Powinna być ona uzupełniona o inne metody, które uwzględniają scenariusze zdarzeń stymulujących największe ryzyko podczas zaistnienia zdarzenia. Streszczenie Zarządzanie ryzykiem w wymiarze zarządzania kryzysowego jest działaniem wymierzonym w kierunku zapobiegania zagrożeniom, a także redukowania skutków sytuacji kryzysowej do poziomu akceptowalnego poprzez zaplanowane działania. Jednym z ważnych aspektów przeciwdziałania zagrożeniom jest skrupulatna analiza i ocena ryzyka potencjalnych zdarzeń, która zawarta jest w planach zarządzania kryzysowego. W artykule przedstawiono istotę ryzyka oraz proces analizy i oceny ryzyka na poszczególnych szczeblach zarządzania kryzysowego za pomocą macierzy ryzyka. Dokonano podziału zagrożeń kryzysowych, zaprezentowano pomiar ryzyka za pomocą parametrów prawdopodobieństwa i strat. Przedstawiono konstrukcję standardowej macierzy ryzyka, a także wskazano poziom akceptacji ryzyka. Risk assessment in crisis management Abstract Risk management in the crisis management range of risk prevention and reduction of effects of threats to acceptable level through planned actions. The one of the important aspects of threats prevention is meticulous risk analysis and risk assessment. In the article the risk assessment, risk process on the particular management level using the risk matrix was presented. The sectioning of threats, measurement using the parameter of probability and loss was presented. The construction of standard risk matrix and the level of acceptance of risk was presented. BIBLIOGRAFIA 1. Anzel M., Szacownie ryzyka oraz zarządzanie ryzykiem w świetle nowej Ustawy z dn. 5 sierpnia 2010r. o ochronie informacji niejawnych, Wyd. PHU ONE, Poznań Grocki R., Zarządzanie kryzysowe. Dobre praktyki, Wyd. Difin, Warszawa Lidwa W., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Wyd. AON, Warszawa Kaczmarek T., Zarządzanie ryzykiem. Ujecie interdyscyplinarne, Wyd. Difin, Warszawa Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego, Wyd. RCB, Warszawa Sienkiewicz P., Zarządzanie ryzykiem w sytuacjach kryzysowych, Wyd. AON, Warszawa Sobolewski G., Zagrożenia kryzysowe, Wyd. AON, Warszawa Szczepańska E., Zarządzanie ryzykiem teoria i praktyka, Wyd. CPI, Warszawa Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym. 10. Zarządzanie ryzykiem: Przewodnik dla praktyków, Wyd. OGC, Londyn Zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym, Wyd. MFRP