INSTYTUT BADAWCZY LEŚNICTWA Zakład Ekonomiki i Polityki Leśnej SYNTEZA. i leśnych w Polsce projekt sieci. gospodarstw testowych

Transkrypt

1 INSTYTUT BADAWCZY LEŚNICTWA Zakład Ekonomiki i Polityki Leśnej Symbole: UKD 630*9 PKT LKO SYNTEZA Tytuł pracy: Analiza prywatnych gospodarstw rolno-leśnych i leśnych w Polsce projekt sieci gospodarstw testowych Pracę wykonano na zamówienie Ministra Środowiska sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Nr zadania: 3-U-35 umowa nr 434/2003/Wn50/NE-PR-Tx/D z dnia r. Główny autor: Współautorzy: dr inż. Piotr Gołos dr inż. Ryszard Kwiecień dr inż. Jan Głaz mgr inż. Adam Kaliszewski Kierownik Zakładu Dyrektor Instytutu Warszawa, sierpień 2006

2 1. Opis projektu Opracowanie stanowi podsumowanie badań dotyczących lasów prywatnych prowadzonych przez IBL w latach Prezentowane wyniki omawiają problematykę społeczną, ekonomiczną i gospodarczą najważniejszej części prywatnego sektora leśnego w Polsce - lasów prywatnych należących do osób fizycznych, rolników. Wyniki badań dotyczące lasów prywatnych w Polsce uzupełniono przeglądem literatury przedmiotu badań omawiającej lasy prywatne w wybranych krajach UE. Realizując projekt badawczy przeprowadzono: ankietyzację wszystkich gmin w kraju, losowej ogólnopolskiej próby gospodarstw rolnych posiadających las, wspólnot gruntowych gospodarujących w lasach o powierzchni powyżej 5 ha oraz analizę sprawozdań PGL LP omawiających organizacyjne i ekonomiczne aspekty nadzoru nad lasami prywatnymi. Uzyskany przez autora materiał z badań empirycznych został uzupełniony o wnioski i uwagi zamieszczone w materiałach przygotowanych na potrzeby szkoleń dla osób z nadleśnictw i starostw zajmujących się nadzorem nad lasami prywatnymi, jakie odbyły się w Jedlni-Letnisku (czerwiec 2005 r.) oraz w Zblewie (czerwiec 2006 r.), jak również o najnowsze dokumenty Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich PROW na lata ) dotyczące pomocy finansowej dla obszarów wiejskich w nowym okresie budżetowym UE na lata Wyniki badań w sieci gospodarstw testowych (gospodarstw rolnych posiadających las) przeprowadzone przez IBL uzupełniono wynikami badań prywatnej własności leśnej przeprowadzonymi przez GUS (Urząd Statystyczny w Poznaniu) w 2004 r. w trzech województwach - podlaskie, podkarpackie i wielkopolskie. Badania IBL oraz GUS prezentują charakterystykę badanych gospodarstw i zdarzeń gospodarczych, jakie miały miejsce w tych gospodarstwach w 2003 r. W wielu punktach pytania z wykorzystanych w badaniach kwestionariuszach są podobne, co umożliwia porównanie uzyskanych wyników. Badaniami ankietowymi przeprowadzonymi przez IBL objęto próbę 520 gospodarstw w całym kraju. Badania przeprowadzone przez GUS dotyczyły dużej próby ponad 7 tys. gospodarstw rolnych w trzech województwach - podkarpackie, podlaskie i wielkopolskie. Uzupełnieniem wiedzy, jakiej dostarczyły badania, przegląd literatury oraz referaty z wyżej wymienionych szkoleń, są wnioski płynące z rozmów autora z właścicielami lasów oraz przedstawicielami wspólnot leśnych podczas wyjazdów terenowych. Ankietyzacja wszystkich gmin w kraju miała na celu przede wszystkim dokładną inwentaryzację wszystkich wspólnot gruntowych, jak również ustalenie danych osobowych oraz adresowych jednej osoby z terenu gminy, która posiada największą powierzchnię lasów. 2

3 Celem badań w sieci gospodarstw testowych było poznanie podstaw funkcjonowania gospodarstwa leśnego stanowiącego część gospodarstwa rolnego. W ankiecie zamieszczono pytania umożliwiające poznanie gospodarczych i ekonomicznych aspektów lasów prywatnych. Ponadto zamieszczono pytania dotyczące przyszłości zamierzeń właścicieli lasów w zakresie dalszej gospodarki leśnej. Badania wspólnot gruntowych miały na celu ustalenie ich sumarycznej liczby w kraju oraz rozmieszczenia regionalnego, jak również poznanie struktury użytkowania gruntów będących we wspólnotach. Liczbę, adresy oraz strukturę użytkowania gruntów we wspólnotach ustalono na podstawie ankiety z gmin, co pozwoliło również na przeprowadzenie badań szczegółowych w 700 wspólnotach, w których lasy zajmują powierzchnię większą od 5 ha. Badania prywatnej własności leśnej na podstawie informacji z nadleśnictw było ostatnim etapem realizacji projektu. Zamierzeniem autora było zebranie informacji z wykorzystaniem ankiety na poziomie nadleśnictw pełniących powierzony przez starostów nadzór nad lasami prywatnymi. Konsultacje z pracownikami PGL LP sprawiły, że zrezygnowano z takiego sposobu uzyskania informacji na rzecz rocznego raportu DGLP dotyczącego zadań realizowanych przez nadleśnictwa w ramach powierzonego przez starostów dla PGL LP nadzoru nad lasami prywatnymi. Uzyskane informacje za lata pozwalają ustalić rozmiar, zasady oraz koszty powierzonego przez starostów dla PGL LP nadzoru nad lasami prywatnymi. Ponadto umożliwiają pełną analizę najważniejszych zdarzeń gospodarczych, jakie miały miejsce w lasach prywatnych nadzorowanych przez nadleśnictwa PGL LP w układzie RDLP. Przeprowadzone badania, przegląd literatury oraz dokumentów, jak również liczne rozmowy z właścicielami lasów prywatnych podczas realizacji tematu badawczego pozwalają przedstawić szczegółowe wyniki oraz sformułować następujące wnioski: Szczegółowe wyniki badań ankietowych w gminach oraz w gospodarstwach rolnych posiadających las 1. Dominująca formą użytkowania gruntów w badanych gospodarstwach są grunty orne, które stanowiły 45% powierzchni ankietowanych gospodarstw. Lasy zajmowały 27% powierzchni, co jest porównywalne ze strukturą użytkowania gruntów w Polsce. W układzie regionalnym wystąpiło duże zróżnicowanie udziału lasów prywatnych. 2. Średnia powierzchnia lasów w ankietowanych gospodarstwach zwiększa się wraz ze wzrostem ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa rolnego, jednak ich udział zmniejsza się wraz ze wzrostem powierzchni zarówno gruntów ornych jak i pastwisk i łąk odpowiednio od 50 i 30% w klasie gospodarstw do 1 ha, do 11 i 12% w klasie powyżej 20 ha gruntów ornych oraz pastwisk i łąk. 3

4 3. Lasy w badanych gospodarstwach rolnych składają się z 1692 kompleksów o średniej powierzchni 1,09 ha. Ich liczba oraz powierzchnia jest silnie zróżnicowana regionalnie oraz w mniejszym stopniu w klasach powierzchni lasów prywatnych. Średnio w gospodarstwie znajdują się 3 kompleksy leśne. 4. Przeważająca część lasów oddalona jest od miejsca zamieszkania ich właścicieli maksymalnie prawie 4 km oraz minimalnie nieco ponad 1 km. Odległość lasu od 1 do 5 km jest dla prawie 80% ankietowanych gospodarstw odległością maksymalną i 90% gospodarstw odległością minimalną. 5. Udział drzewostanów iglastych w badanych gospodarstwach wyniósł 76% i jest zbliżony do udziału takich drzewostanów dokładnie oszacowanego dla lasów PGL LP. W strukturze wiekowej przeważały drzewostany do 40 lat 54%. Jest to znacznie wyższy udział niż w lasach PGL LP (30%), ale bliski danym statystyki publicznej GUS (52,6%). 6. Ankietowane gospodarstwa wykazały 134 ha (średnio 0,26 ha na jedno ankietowane gospodarstwo) gruntów, na których rośnie las, a które nadal są gruntami rolnymi. Powierzchnia lasów, która nie znajduje się w oficjalnych statystykach GUS oszacowana na podstawie danych z badań dla całej Polski może wynosić około 300 tys. ha. Sprawia to, że łączna powierzchnia lasów prywatnych może zbliżać się do około 2 mln ha. 7. Rozmiar głównych zadań gospodarczych w ankietowanej próbie jest znacznie wyższy od wyników uzyskanych w porównywalnych badaniach oddziału GUS w Poznaniu. Trzebieże wykonano na powierzchni ponad 51% lasów, kiedy w badaniach GUS było to średnio na podstawie badań w trzech województwach około 20%. Pielęgnowanie upraw i młodników przeprowadzono na powierzchni prawie 29% lasów, natomiast w badaniach GUS średnio na około 8% powierzchni lasów. 8. Struktura pozyskania drewna pod względem rodzaju cięć różni się od struktury w PGL LP. W lasach ankietowanych gospodarstw 39% miąższości pozyskano w ramach cięć pielęgnacyjnych, 35% wycinając pojedyncze drzewa. Tylko 10% miąższości pozyskano na zrębach oraz 16% w cięciach przygodnych. W PGL LP dane te wynoszą odpowiednio: 43% w cięciach pielęgnacyjnych, 22% na zrębach, 16% w cięciach przygodnych i 19% w pozostałych rębniach złożonych. 9. Przeważająca część miąższości pozyskanego drewna iglastego została w badanych gospodarstwach przeznaczona na opał (70%). Pozostała część w dużej mierze została zużyta na potrzeby gospodarstwa (prawie 25%). Tylko niewielka część w skali kraju, silnie zróżnicowana regionalnie została sprzedana (5%). Ilość sprzedanego drewna zmienia wraz ze wzrostem powierzchni lasów w gospodarstwach. W klasie gospodarstw do 1 ha lasu sprzedano w 2003 r. około 3% miąższości pozyskanego drewna, kiedy w klasie powyżej 20 ha lasów było to ponad 4

5 25%. W przypadku drewna liściastego znacznie wyższy jest udział drewna przeznaczonego na opał (88%). 10. Niewielka część ankietowanych do najtrudniejszych i najbardziej zmechanizowanych prac leśnych zatrudnia osoby odpłatnie - około 5% badanych. Najczęściej właściciele lasów wykonują pracę w lesie sami lub z niewielka pomocą sąsiedzką. 11. Badane gospodarstwa w przeważającej mierze posiadają podstawowe narzędzia i maszyny związane z pozyskaniem oraz pierwiastkowym przerobem drewna. Ponad 74% badanych gospodarstw zadeklarowało posiadanie pilarki oraz piły tarczowej. 12. Najważniejszą pozycją kosztów związanych z prowadzeniem gospodarki leśnej jest zakup materiałów i energii (36%), następnie zakup maszyn i urządzeń (34%) i w dalszej kolejności: podatki i opłaty (17%) oraz opłaty za pracę najemną (9%) Średnie koszty w skali kraju w 2003 r. związane z prowadzeniem gospodarstwa leśnego kształtowały się na poziomie 130 zł/ha lasów i 57 zł/m 3 pozyskanego drewna. Koszty jednostkowe w przeliczeniu na powierzchnię oraz miąższość pozyskanego drewna były zróżnicowane regionalnie od 52 zł/ha w kujawsko-pomorskim i 12 zł/m 3 w zachodniopomorskim do 430 zł/ha i 1028 zł/m 3 pozyskanego drewna w małopolsce Średni koszt w 2003 r. na gospodarstwo w klasach powierzchni lasów wynosił: 254 zł w klasie do 1 ha, 469 zł w klasie 1 do 5 ha, 565 zł w klasie 5-10 ha, 881 zł w klasie ha oraz 2200 zł w największej klasie powyżej 20 ha lasu Jednostkowe koszty w klasach wielkości powierzchni lasów w przeliczeniu na miąższość pozyskanego drewna oraz powierzchnie lasów kształtowały się odpowiedni jak wyżej: 92 i 386 zł, 64 i 180 zł, 47 i 84 zł, 37 i 64 zł oraz w klasie największych gospodarstw 41 i 74 zł. 13. Właściciele lasu, członkowie ich rodziny oraz sąsiedzi i znajomi w całym 2003 r. przepracowali łącznie w lesie prawie 57 tys. godzin. Taka liczba godzin, stanowi odpowiednik 32 pełnych etatów w ciągu roku, czyli około 17 etatów na każdy 1 tys. ha lasów prywatnych Średnio w skali kraju jednostkowa pracochłonność w 2003 r. wyniosła 31 godzin/ha lasu oraz 14 godzin/m 3 pozyskanego drewna. Wykazywała ona duże zróżnicowanie regionalne, od 5 godzin/ha w kujawsko-pomorskim i 3 godzin/m 3 pozyskanego drewna w świętokrzyskim do 73 godzin/ha i 174 godzin/m 3 pozyskanego drewna w małopolscy Średni jedno gospodarstwo w klasach wielkości powierzchni leśnej przeznaczyło na pracę w lesie od 59 godzin w klasie do 1 ha, 108 godzin w klasie 1-5 ha, 192 w klasie 5-10, 238 godzin w klasie ha oraz 307 godzin w klasie powyżej 20 ha Jednostkowa pracochłonność w godzinach, w klasach wielkości powierzchni lasów w przeliczeniu na miąższość pozyskanego drewna i hektar powierzchni leśnej wyniosła 5

6 w pięciu klasach jak wyżej odpowiednio: 22 i 90 godzin, 16 i 42 godzin, 16 i 29 godzin, 10 i 17 godzin oraz 6 i 10 godzin w największej klasie powyżej 20 ha lasu. 14. Badane gospodarstwa w 2003 r. uzyskały z lasu dochody o wartości prawie 450 tys. zł. Tylko 15% wartości dochodów pochodziło ze sprzedaży drewna. Największa część dochodów to rodzaj oszczędności w postaci drewna zużytego na własne potrzeby (gospodarstwa domowego oraz rolnego) 81% wartości wszystkich dochodów Średnio około 242 zł/ha oraz 107 zł/m 3 pozyskanego drewna. Dochody podobnie jak koszty gospodarki leśnej wykazują duże zróżnicowanie regionalne od 68 zł/ha w opolskim i 46 zł/m 3 w kujawsko-pomorskim do 752 zł/ha w świętokrzyskim i 1192 zł/m 3 pozyskanego drewna w małopolsce Dochody rosły wraz ze wzrostem powierzchni lasów. Średnio na jedno gospodarstwo dochody kształtowały się od 273 zł w małych gospodarstwach leśnych o powierzchni lasów do 1 ha do prawie 7 tys. zł w gospodarstwach powyżej 20 ha. W trzech pozostałych klasach wynosiły odpowiednio: 896 zł, 1005 zł oraz 1436 zł w klasie od 10 do 20 ha Jednostkowe dochody w klasach wielkości powierzchni lasów przeliczone na hektar powierzchni lasów oraz m3 pozyskanego drewna zmniejszały się wraz ze wzrostem powierzchni lasów. W klasie powierzchni lasów do 1 ha wynosiły 415 zł/ha i 99 zł/m3 pozyskanego drewna, następnie w klasie od 1 do 5 ha odpowiednio 344 zł/ha i 122 zł/m3, w następnej klasie od 5 do 10 ha 149 zł/ha i 83 zł/m3. W klasie od 10 do 20 ha wyniosły 105 zł/ha i 61 zł/m3 pozyskanego drewna. W klasie największej powyżej 20 ha nastąpił wzrost dochodów do 236 zł/ha oraz 130 zł/m3 pozyskanego drewna. 15. W strukturze łącznych dochodów badanych gospodarstw, dochody związane z gospodarstwem leśnym stanowiły 1,7% łącznych dochodów. Najważniejsze źródła dochodów dla badanych gospodarstw to: praca najemna, emerytury i renty 44,4% dochodów, prowadzenie gospodarstwa rolnego 31,8% oraz inne źródła, najczęściej różne formy działalności gospodarczej 22,1% łącznych dochodów Struktura dochodów była silnie zróżnicowana regionalnie. Dochody ze sprzedaży drewna stanowiły od 0,33% w mazowieckim do 3,36% w małopolsce łącznych dochodów. W dwóch województwach (opolskim oraz warmińsko-mazurskim) nie odnotowano dochodów związanych ze sprzedażą drewna. Dochody z tytułu sprzedaży drewna przetworzonego (przetartego) pochodzącego z własnego lasu wykazały gospodarstwa z pięciu województw W klasach wielkości powierzchni lasu dochody związane ze sprzedażą drewna okrągłego oraz przetartego rosną wraz z powierzchnią lasów w badanych gospodarstwach. W klasie gospodarstw o powierzchni do 1 ha wynosiły odpowiednio jak wyżej 0,33 i 0,47 %. W klasie gospodarstw o powierzchni lasów powyżej 20 ha wynosiły 5,67 i 2,00%. Wyraźne 6

7 zależności odnotowano również w przypadku dochodów związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz z pracą najemną, emeryturami i rentami. W pierwszym przypadku dochody rosły od 23.06% w klasie gospodarstw do 1 ha lasów (małe gospodarstwa rolne) do 73,00% w klasie o powierzchni lasów powyżej 20 ha (duże gospodarstwa rolne). W przypadku drugim udział dochodów zmniejszał się wraz ze wzrostem powierzchni lasów od 52,91% w klasie do 1 ha, do 10,67% w klasie o powierzchni lasów powyżej 20 ha. 16. Najczęściej właściciele lasów jeśli zwracali się o pomoc (104 ankietowane gospodarstwa) to zasięgali porady u leśniczego (49% korzystających z pomocy gospodarstw). Pomimo, że badane gospodarstwa czyniły to sporadycznie, to jednak duża część gospodarstw oceniła jakość nadzoru dobrze 54% gospodarstw, które odpowiedziały na pytanie umożliwiające ocenę. 17. Odpowiedziami na pytanie dotyczące potencjalnych korzyści w związku z możliwością zrzeszania się właścicieli lasów były najczęściej wskazania dotyczące: wspólnego gospodarowania w celu obniżenia kosztów gospodarki leśnej 31,37% ze wszystkich którzy odpowiedzieli (322 osób). Następnie możliwość wspólnej sprzedaży drewna 22,36% oraz aktywny udział w ustalaniu wymiaru podatku leśnego jak również wspólne inicjatywy związane z przerobem drewna każda z wymienionych korzyści ponad 16%. Szczegółowe wyniki badań ankietowych wspólnot gruntowych 1. Wspólnoty gruntowe wykazało 447 gmin w całym kraju, które stanowią 18,1% wszystkich gmin w kraju oraz 22,3% gmin, które odesłały ankietę do Instytutu (2006 gmin). Na podstawie uzyskanych ankiet stwierdzono istnienie 1588 wspólnot gruntowych (szacunkowa ilość może wynosić około 2000), w 13 województwach i 158 powiatach. 2. Ogólna powierzchnia 1588 wspólnot wyniosła prawie 82 tys. ha gruntów, w tym prawie 50 tys. ha lasów. Spośród wszystkich odnotowanych wspólnot prawie 19% z nich (300 wspólnot o łącznej powierzchni 10,2 tys. ha) to wspólnoty leśne. 3. Wspólnoty to charakterystyczna i historyczna forma wspólnego gospodarowania lasami w województwach południowej i wschodniej Polski. Łącznie w ośmiu województwach (lubelskie, mazowieckie, małopolskie, podlaskie, świętokrzyskie, łódzkie, podkarpackie i śląskie) znajduje się 1529 wspólnot (96% wszystkich zinwentaryzowanych wspólnot w kraju) o powierzchni ogólnej 77,5 tys. ha (94,6% powierzchni), w tym 47 tys. ha lasów (97,6% powierzchni lasów będących we wspólnotach). 4. Najliczniej wspólnoty występują w województwie lubelskim 362 wspólnot (22,8% wszystkich wspólnot w kraju). Zajmują one w tym regionie łącznie ponad ha gruntów (19,1% powierzchni wszystkich wspólnot), w tym 7009 ha lasów (14,5% powierzchni lasów we 7

8 wspólnotach). Największa powierzchnia lasów we wspólnotach występuje w województwie małopolskim prawie 9 tys. ha (18,6% wszystkich lasów we wspólnotach i 77,1% powierzchni wszystkich gruntów we wspólnotach w tym województwie). 5. W badaniach ustalono 23 wspólnoty o dużej powierzchni lasów (powyżej 300 ha). Lasy w takich wspólnotach o charakterze bardziej leśnym niż rolnym, stanowią 86,2% ich powierzchni, kiedy w typowych wspólnotach rolnych, udział lasów nie przekracza 60%. Średnio w skali kraju w jednej gminie znajdują się 3 wspólnoty gruntowe. Jest jednak również grupa gmin (22 gminy), w których występuję 10 i więcej wspólnot. W gminach tych znajduje się łącznie 317 wspólnot (ponad 19% wszystkich wspólnot zinwentaryzowanych w kraju), średnio ponad 14 wspólnot w jednej gminie. Gminą o największej liczbie wspólnot jest Ulanów (podkarpackie) 20 wspólnot o powierzchni 723 ha, w tym 665 ha lasów. 6. Na podstawie badań szczegółowych w 105 wspólnotach, w 50 z nich liczbę członków wspólnoty wyrażono za pomocą liczby gospodarstw domowych (numerów domów na wsi). Łącznie z gruntów i lasów w tych wspólnotach korzysta 4991 gospodarstw domowych. W pozostałych 55 wspólnotach liczbę ich członków wyrażono za pomocą liczby osób, która wyniosła osób. Średnio na jedno gospodarstwo domowe przypada udział wyrażony powierzchnią lasów w wielkości 0,63 ha. W przypadku udziałów przypadających na osobę wynosi on 0,43 ha. W przeliczeniu na rzeczywiste korzyści, jakie mogą czerpać członkowie wspólnot wyrażone miąższością pozyskanego drewna wynoszą one: 0,36 m 3 /rok/gospodarstwo dla drewna tartacznego i 0,42 m 3 /rok/gospodarstwo dla drewna opałowego. Wymienione korzyści dla udziałów przeliczonych dla osób wynoszą odpowiednio jak wyżej: 0,54 m 3 /rok/osobę i 0,53 m 3 /rok/osobę. 7. Łącznie w 2004 r. ankietowane wspólnoty zapłaciły prawie 178 tys. zł podatków, wśród których podatek leśny stanowił 54,48% - ponad 96 tys. zł. Średnia wartość podatku leśnego wyniosła 11,92 zł/ha/rok i 5,76 zł na m 3 pozyskanego drewna (łącznie tartaczne i opał). 8. W latach w 105 wspólnotach pozyskano prawie 23 tys. m 3 drewna tartacznego i prawie 26 tys. m 3 opału. Średnio roczne pozyskanie wyniosło około 0,91 m 3 /ha w przypadku drewna tartacznego oraz 1,03 m 3 /ha opału. Łącznie intensywność użytkowania wyniosła prawie 2 m 3 /ha/rok. Jest to wielkość porównywalna do pozyskania w PGL LP i w lasach prywatnych oszacowana na podstawie wyników badań w sieci 2,8 m 3 /ha/rok. Szczegółowe wyniki badań dotyczące lasów prywatnych na podstawie danych z nadleśnictw 1. W latach powierzchnia lasów prywatnych, w których powierzono nadzór nadleśnictwom PGL LP zmniejszyła się o 13%, zatrudnienie specjalistów o 138 etatów, z 369 do 193 w 2005 r., średnia powierzchnia obwodu przypadająca na jeden etat zwiększyła się o 30%, natomiast poziom refundacji kosztów obniżył się z 72% w 1996 r. do 66% w

9 2. Poniesione przez nadleśnictwa w 2005 r. bezpośrednie koszty sprawowania powierzonego nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych wyniosły łącznie tys. zł (ok. 14,0 zł/ha). Starostowie natomiast zapewnili środki finansowe w kwocie tys. zł (ok. 9,3 zł/ha), co pozwoliło na pokrycie 66,1 % poniesionych wydatków. Część wydatków związanych z nadzorem lasów prywatnych w kwocie 5.834,4 tys. zł (4,7 zł/ha) obciążyła koszty działalności administracyjnej nadleśnictw. W stosunku do poprzedniego roku (2004) wielkość dopłaty do powierzonego nadzoru nad lasami niepaństwowymi pozostała praktycznie bez zmian. 3. W latach nadleśnictwa sprawujące nadzór nad lasami prywatnymi wydały odpowiednio 22, 18 i 14 tys. decyzji dotyczących wyrębu drzew. Stanowiły one Stanowiły one w poszczególnych latach, odpowiednio 61, 50 oraz 46% wszystkich decyzji dotyczących zadań w lasach nadzorowanych przez nadleśnictwa PGL LP. Jedna decyzja związana z wyrębem drzew dotyczyła w poszczególnych analizowanych latach ( ) miąższości 11,5, 17 oraz 16,6 m 3 drewna. W poszczególnych regionalnych dyrekcjach wielkości te kształtowały się: - w 2003 r od 93 m 3 w RDLP w Toruniu do 2 m 3 w RDLP we Wrocławiu, - w 2004 r. od 191 m 3 w RDLP w Radomiu (wzrost z 7 m 3 w 2003 r.) do prawie 10 m 3 w RDLP w Warszawie, - w 2005 r. od 92 m 3 w RDLP w Toruniu do 4 m 3 w RDLP w Szczecinku. 4. Decyzji odnośnie ponownego założenia uprawy leśnej w latach wydawano rocznie około 1,4-1,5 tys. i dotyczyły powierzchni około 600 ha w skali kraju. Średnio w analizowanym okresie jedna decyzja dotyczyła powierzchni w latach odpowiednio 0,41, 0,40 oraz 0,41 ha odnowień. 5. W ciągu trzech lat w badanym okresie nadleśnictwa wydały 608 decyzji dotyczących przebudowy drzewostanów na łącznej powierzchni prawie 267 ha. W poszczególnych latach jedna decyzja dotyczyła średniej powierzchni 0,46, 0,42 i 0,44 ha. 6. W ciągu trzech lat ( ) wydano 6180 decyzji dotyczących pielęgnowania upraw w wieku do 10 lat o łącznej powierzchni 5493 ha. Jedna decyzja dotyczyła średnio w każdym z trzech lat powierzchni około 0,41 ha. 7. Nie wszystkie zalecenia, jakie zawiera uproszczony plan urządzania lasu są wykonywane przez właścicieli lasów w sposób dobrowolny i w ustawowych terminach. W takich przypadkach zachodzi konieczność wydania decyzji nakazującej wykonanie określonych czynności gospodarczych w lesie. W przypadku decyzji odnośnie do ponownego założenia uprawy, liczba decyzji nakazujących (5741 decyzji) w badanym okresie (lata ) jest znacznie wyższa od decyzji w trybie dobrowolnym na wniosek właściciela (4555 decyzji). Powierzchnia, jakiej dotyczą decyzje nakazujące ponowne założenie uprawy jest prawie dwukrotnie wyższa (3427,5 ha) od powierzchni, na jakiej właściciele sami wystąpili o ponowne założenie uprawy (1857,7 ha). 9

10 8. Również ilość decyzji nakazujących przebudowę drzewostanów jest znacznie wyższa od decyzji, o jakie wystąpili właściciele w trybie normalnym. Łącznie nadleśnictwa wydały w latach takich decyzji, czyli o 190 decyzji więcej niż w trybie normalnym. Wzrost dotyczy również powierzchni, która w przypadku decyzji nakazujących wyniosła 451,9 ha, natomiast w przypadku decyzji w trybie normalnym 266,8 ha. 9. Pielęgnowanie upraw w wieku do 10 lat było czynnością gospodarczą, której najczęściej nie wykonywali właściciele lasów W ciągu trzech lat nadleśnictwa wydały 7029 decyzji nakazujących przeprowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych na powierzchni 6384,9 ha. W tym samym okresie nadleśnictwa wydały w trybie normalnym 6180 decyzji, które dotyczyły powierzchni 5494,6 ha. 10. W badanym okresie (lata ) nadleśnictwa sprawujące nadzór nad lasami prywatnymi sporządziły w sumie 1347 wniosków dotyczących wszczęcie postępowania egzekucyjnego, które ma za zadanie doprowadzić do realizacji określonych zaleceń gospodarczych w lesie. Najwięcej decyzji dotyczyło ponownego założenia uprawy leśnej: 501 wniosków w 2003 r., (637 ha), 254 wniosków w 2004 r. (201 ha) oraz 175 wniosków w 2005 r. (117 ha). Wnioski postępowania egzekucyjnego dotyczące ponownego założenia uprawy stanowiły 69% wszystkich postępowań mających na celu zmuszenie właściciela do realizacji ustawowego obowiązku. W dalszej kolejność najczęstszym zaniedbaniem ze strony właściciela, które zmuszały do wszczęcia postępowania egzekucyjnego były zaległości związane z pielęgnowaniem upraw (146 wniosków w latach , dotyczących zaniedbań w tym zakresie na powierzchni prawie 150 ha). Wnioski 1. Należy podjąć działania skierowane na utworzenie systemu cyklicznych szkoleń właścicieli lasów prywatnych oraz służb nadzorujących lasy prywatne, szczególnie w tych przypadkach, w których nadzór pozostał w powiecie. Szkolenia takie powinny być organizowane pod nadzorem i z wykorzystaniem pracowników PGL LP, Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz Wydziałów Leśnych. Podstawowym problemem jest aspekt finansowania takich szkoleń oraz przygotowania programu jak również ustalenia instytucji odpowiedzialnej za ich prowadzenie. 2. Lasy prywatne stanowiąc ważny element systemu ekologicznego kraju wymagają nakładów finansowych, które przyczynia się do poprawy ich zagospodarowania. Do najważniejszych potrzeb w tym zakresie należą: koszty związane z opracowaniem dla całej powierzchni lasów prywatnych uproszczonych planów zagospodarowania lasu, kosztów związanych z przebudową drzewostanów oraz poprawa infrastruktury technicznej (drogi, mosty, 10

11 przepusty). Pomoc finansowa w postaci dotacji powinna uzupełniać strumień środków zaplanowanych dla lasów prywatnych w ramach PROW na lata Działania edukacyjne, informacyjne oraz szkolenia, o których mowa w pkt.1 powinny poza wymiernymi korzyściami związanymi z podniesieniem wiedzy praktycznej, owocować eliminowaniem wśród właścicieli lasów wszelkich uprzedzeń, co do korzyści z prowadzenia planowanej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, w tym również do wniosków o uznanie wybranych fragmentów lasów za lasy ochronne. 4. Na szczególną uwagę ze strony służb pełniących nadzór zasługują zorganizowane formy prywatnej własności leśnej - wspólnoty rolno leśne oraz leśne jak również stowarzyszenia właścicieli lasów. Istnienie oraz rozwój takich podmiotów w przyszłości przyczyni się do lepszego reprezentowania oraz praktycznej realizacji celów wszystkich prywatnych właścicieli lasów, zarówno w kraju jak i na poziomie UE przez krajowy związek właścicieli lasów prywatnych. 5. Działania Ministerstwa odpowiedzialnego za lasy prywatne powinny w odniesieniu do Ministerstwa zajmującego się rolnictwem przynosić efekty w postaci włączenia lasów prywatnych w zakres i sferę zainteresowań rolnictwa jako jednego z ważnych i substytucyjnych w doniesieniu do gospodarki rolnej, działów związanych z rozwojem obszarów wiejskich. 6. Lasy prywatne powinny stać się w związku z rosnącą powierzchnią nowych zalesień oraz znaczeniem dla rozwoju wsi, ważnym elementem monitoringu statystyki publicznej, jednak opartej nie tylko na takich źródłach informacji jak nadleśnictwa czy starostwa, ale również jako obiekt szczegółowych okresowych badań losowej próby gospodarstw umożliwiającej rozpoznanie podstaw ekonomicznych i gospodarczych ich funkcjonowania. Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie jest przygotowany merytorycznie do pomocy w stworzeniu oraz badaniu stałej próby badawczej dla okresowego monitoringu ich działalności. 7. Niezbędne jest jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy gospodarkę leśną projektuje się (i ją realizuje) według zasad hodowli lasu i ochrony lasu przyjętych w PGL Lasy Państwowe (tak jest obecnie), czy też dla tej kategorii własności powinny być opracowane odrębne zasady. 11