Preferencje konsumenckie dotyczące spożycia herbaty i kawy wśród respondentów zamieszkałych w Lublinie i okolicach doniesienie wstępne

Transkrypt

1 Rusinek-Prystupa Probl Hig Epidemiol E i wsp. 13, Preferencje 94(3): konsumenckie dotyczące spożycia herbaty i kawy wśród respondentów Preferencje konsumenckie dotyczące spożycia herbaty i kawy wśród respondentów zamieszkałych w Lublinie i okolicach doniesienie wstępne Consumer preferences for tea and coffee consumption among respondents living in Lublin and vicinity preliminary report Elżbieta Rusinek-Prystupa 1/, Wioletta Samolińska 2/ 1/ Katedra Biochemii i Toksykologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie 2/ Zakład Bromatologii i Fizjologii Żywienia Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Cel pracy. Określenie konsumenckich preferencji dotyczących zakupu i spożycia napojów takich jak herbata czy kawa u osób z Lublina i okolic. Materiał i metoda. Badania ankietowe wykonano wśród 1 dorosłych osób, deklarujących spożycie herbaty lub kawy. Reprezentatywną grupę konsumentów stanowiły osoby zamieszkałe na terenie Lublina i okolic. Pytania dotyczyły częstotliwości stosowania napojów, najczęściej kupowanych rodzajów herbat i kaw, ulubionych marek, sytuacji, w których spożywano herbatę i kawę, opinii na temat ceny tych produktów. Ocenie statystycznej poddano 83 prawidłowo wypełnione ankiety. Wyniki. W badaniach wzięło udział 78,3 kobiet oraz 21,7 mężczyzn. Zdecydowana większość kobiet 84,6 oraz 88,9 mężczyzn spożywała zarówno herbatę i kawę, przy czym największą grupę respondentów stanowiły osoby aktywne zawodowo (93,8). Największą popularnością cieszyła się herbata ekspresowa (6,2) oraz kawa rozpuszczalna i zbożowa (59,2) a mielona i ziarnista (5,7), marka Lipton (61,4) i Saga (41) oraz Tchibo (49,3) i Jacobs (47,9). Płeć zróżnicowała preferencje herbat liściastych oraz takich marek jak Dilmah i Nescafe Gold (p<,5). Stwierdzono istotny wpływ typu używki na okoliczności jej konsumpcji (p<,5). Wnioski. Znajomość preferencji konsumenckich dotyczących spożycia herbaty i kawy, jak również określenie czynników je warunkujących stanowić może ważne źródło informacji dla producentów i handlowców tych używek. Słowa kluczowe: herbata, kawa, preferencje konsumenckie Aim. To determine consumer preferences for the purchase and consumption of tea and coffee among the inhabitants of Lublin and vicinity. Material & method. Questionnaire surveys were conducted among 1 adults declaring consumption of tea or coffee. The representative consumer group consisted of the inhabitants of Lublin and vicinity. The questions concerned the frequency of beverage consumption, most often purchased types of teas and coffees, favorite brands, circumstances of consumption, opinions about the price of these products. 83 properly completed questionnaires were statistically evaluated. Results. The study included 78.3 of women and 21.7 of men. The vast majority of the women (84.6) and 88.9 of the men drank both tea and coffee, and professionally active people (93.8) were the most numerous respondent group. The most popular were tea-bags (6.2) as well as instant and substitute coffee (59.2) then ground and bean coffee (5.7). In reference to brands: Lipton (61.4) and Saga (41) teas as well as Tchibo (49.3) and Jacobs (47.9) coffee brands appeared to be the most popular. Gender was the preference factor for leaf tea, and brands such as Dilmah and Nescafe Gold (p <.5). A significant influence of the beverage type on the circumstances of its consumption was observed (p <.5). Conclusions. Recognizing the consumer preferences in tea and coffee intake, as well as evaluating their determinants may be a valuable source of information for the producers and merchants of these beverages. Key words: tea, coffee, consumer preferences Probl Hig Epidemiol 13, 94(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Elżbieta Rusinek-Prystupa Katedra Biochemii i Toksykologii, Uniwersytet Przyrodniczy, ul. Akademicka 13, -95 Lublin tel. (81) , elzbieta.rusinek@up.lublin.pl Wprowadzenie Herbata zaliczana jest do grupy używek o działaniu fizjologicznym, ze względu na specyficzne właściwości, jest jednym z najpopularniejszych napojów w kraju i na świecie. Przeciętny Polak wypija około 5 filiżanek herbaty miesięcznie, doceniając zaraz po Irlandczykach i Anglikach jej znakomite walory sensoryczne [1, 2]. Picie herbaty nie powoduje żadnych skutków ubocznych, nie dostarcza również kalorii, natomiast ma korzystne działanie w przebiegu szeregu chorób. Wykazuje również działanie antyoksydacyjne, usuwając wolne rodniki z organizmu [1, 3-6]. Herbata zawiera także kwasy organiczne (szczawiowy, cytrynowy, jabłkowy, bursztynowy, pirogronowy, fumarowy) oraz garbniki, które podnoszą znacznie wartość odżywczą i dietetyczną herbaty,

2 654 Probl Hig Epidemiol 13, 94(3): jednak przyjmowane składniki w nadmiarze mogą wywoływać działanie antyodżywcze, dlatego zalecane jest spożycie dzienne nie więcej niż 1 do 12 szklanek herbaty [1]. Kawa obok herbaty należy do najpopularniejszych napojów świata, powstała z palonych, a następnie zmielonych ziaren kawowca. Dzięki zawartości kofeiny działa na organizm pobudzająco, orzeźwiająco, reguluje przemianę materii oraz polepsza koncentrację. Kawa jest naturalnym źródłem przeciwutleniaczy, które wspierają mechanizmy obronne komórek, pomagają w neutralizowaniu wolnych rodników, które przyczyniają się do starzenia komórek [7-11]. Spożycie roczne kawy na jednego mieszkańca Polski wynosi 3 kg, natomiast w krajach skandynawskich notuje się 3-4-krotnie większą konsumpcję tego napoju. Obecnie na całym świecie wzrasta spożycie kawy, ludzie wypijają aż miliardów filiżanek rocznie. Ze względu na swoje niepowtarzalne walory sensoryczne zapach kawy należy do najlepiej rozpoznawalnych zapachów na świecie [11]. Przeciętny konsument wypija dziennie od 2 do 4 filiżanek kawy dostarczając do organizmu 2-4 mg kofeiny/kg masy ciała na dobę [12]. Cel pracy Mając na uwadze rosnący w naszym kraju popyt na spożycie zarówno herbaty, jak i kawy, postanowiono przypatrzeć się bliżej zwyczajom żywieniowym dotyczącym spożywania i warunków zakupu tych napojów. Celem podjętych badań było określenie preferencji konsumenckich dotyczących zakupu i spożycia napojów takich jak herbata czy kawa u osób z Lublina i okolic. Materiał i metody Badania metodą wywiadu, za pomocą anonimowego kwestionariusza ankietowego, zostały przeprowadzone w okresie od początku października 1 r. do końca stycznia 11 r. na terenie Lublina i okolic. Miały one charakter wstępny i dotyczyły preferencji konsumenckich oraz zwyczajów żywieniowych związanych ze spożywaniem herbaty lub kawy. Badania przeprowadzono z udziałem 1 osób. Uzyskano 83 prawidłowo wypełnione ankiety. Osoby biorące udział w badaniu podzielono grupy społeczno-ekonomiczne (osoby aktywne zawodowo, studenci oraz renciści i emeryci) oraz ze względu na płeć. Osoby te zostały wcześniej poinformowane o celu i tematyce pracy i wyraziły zgodę na udział w badaniach ankietowych. Jak wynika z danych respondentów zamieszczonych w tabeli I badaniami objęto więcej kobiet (78,3) niż mężczyzn (21,7). Największe grupy stanowiły osoby w wieku lat (75,9) oraz osoby czynne zawodowo (57,9) i studenci (34,9). Ankieta składała się z zwięźle sformułowanych pytań jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, podzielonych na 2 części, opracowanych przez autorów. Tabela I. Dane ankietowanych zamieszkałych w Lublinie i okolicach Table I. Data of respondents living in Lublin and vicinity Specyfikacja /Specification Liczba odpowiedzi /Number of answers Udział odpowiedzi [] /Participation of answers [] Płeć /Gender kobieta /woman 65 78,3 mężczyzna /man 18 21,7 Ogół /Total 83 1, Wiek /Age lat /years 34 41, lat /years 29 34,9-64 lat/years 17,5 >64 lat /years 3 3,6 Ogół / Total 83 1, Struktura społecznoekonomiczna/social and economic structure Osoby aktywne zawodowo 48 57,9 /Professionally active people Studenci /Students 29 34,9 Renciści i emeryci 6 7,2 /Pensioners and senior citizens Ogół /Total 83 1, Pierwsza jej część dotyczyła danych konsumenckich (płci, wieku, sytuacji zawodowej). Druga część ankiety składała się z kolejnych pytań, w których respondenci wyrażali swoją opinię między innymi na temat częstotliwości spożywania herbaty i kawy oraz w jakich sytuacjach najczęściej je konsumują, rodzaju i marki używek, które najczęściej kupują. Prawidłowo wypełnione kwestionariusze poddano analizie statystycznej. W celu stwierdzenia statystycznie istotnych zależności między udzielonymi odpowiedziami a czynnikami różnicującymi posłużono się testem χ 2 Pearsona (w uzasadnionych przypadkach zastosowano poprawkę Yates a) w programie Statistica. Przyjmując za poziom istotności wartość α=,5 (różnice istotne przy p<,5). W celu określenia siły zaistniałej zależności wyznaczono współczynnik C Pearsona. Wyniki i omówienie Czynniki determinujące zakup i spożycie badanych używek przedstawiono w tabeli II oraz na rycinach 1-6. Suma udziałów odpowiedzi udzielonych na większość pytań mogła przekroczyć 1, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania w nich po kilka czynników wpływających na ich opinie. Prawie wszystkie kobiety (84,6) i mężczyźni (88,9) spożywali zarówno herbatę i kawę, przy czym największą grupę respondentów stanowiły osoby aktywne zawodowo (93,8). W badaniu tylko 14,5 ankietowanych ogółem zaznaczyło, że pije jedynie herbatę i prawie 1/3 studentów, natomiast żaden konsument nie zaznaczył spożycia samej kawy (ryc. 1). Ani w przypadku płci

3 Rusinek-Prystupa E i wsp. Preferencje konsumenckie dotyczące spożycia herbaty i kawy wśród respondentów (χ 2 =,6; p>,5) ani w przypadku przynależności do określonej grupy społeczno-ekonomicznej (χ 2 =5,23; p>,5) nie stwierdzono statystycznej zależności w udzielanych odpowiedziach. Duży wpływ na spożycie tych używek obrazują zmiany zachodzące w stylu życia Polaków. Zbyt szybkie tempo życia i towarzyszący temu stres oraz wyczerpująca praca powodują spadek koncentracji. Dlatego konsumenci często sięgają po napoje zawierające w swoim składzie kofeinę, która zwiększa sprawność myślenia oraz zmniejsza zmęczenie psychiczne i fizyczne [13]. W badaniach Seidler i Szczuko [14] większość studentów Akademii Rolniczej w Szczecinie preferowała picie kawy zamiast herbaty, co wskazuje na coraz większy popyt tej używki na rynku polskim wśród ludzi uczących się. Badania własne wskazują na popularność wśród studentów zarówno herbaty jak i kawy (72,4 udzielonych odpowiedzi wśród tej grupy). Renciści i emeryci/ Pensioners and senior citizens n= 6 Studenci/ Students n=29 Osoby aktywne zawodowo/ People professionally active n= 48 16,7 6,2 Mężczyźni/Males n=18 11,1 Kobiety/Females n=65 Ogół/Total n=83 15,4 14,5 27,6 83,3 93,8 88,9 84,6 85,5 72, Częstotliwość spożywania tych używek była dość zróżnicowana wśród ogółu respondentów. Największa grupa ankietowanych (67,5) to osoby pijące herbatę 2-3 razy dziennie, natomiast większość osób pijących kawę robiło to raz dziennie lub rzadziej (62,) (ryc. 2). Wykazano statystycznie istotną różnicę w częstotliwości spożywania tych napojów (χ 2 =27,5; p<,5). Podobnie w opracowaniu Wierzbickiej i wsp. [15], w którym podjęto problematykę badań spożycia produktów zawierających kofeinę wśród kobiet, stwierdzono, iż najwięcej badanych (41) piło 2-3 porcje herbaty dziennie. Również dużo kobiet (29) piło 4 porcji tego napoju w ciągu dnia. W przypadku kawy 37 kobiet piło jej 2 lub 3 porcje a prawie 35 wypijało 1 porcję kawy dziennie. W badaniach własnych otrzymano większe udziały odpowiedzi dotyczących jednokrotnego lub rzadszego spożycia kawy w ciągu dnia, bo aż 62 osób zaznaczyło taką częstotliwość konsumpcji. Spośród najczęściej kupowanych rodzajów herbat respondenci wymieniali herbatę ekspresową (6,2) oraz na zbliżonym poziomie herbatę liściastą i takie herbaty jak: ziołowa, owocowa oraz kwiatowa (38,±,9) (ryc. 3). Wybór poszczególnych rodzajów herbat był zależny od płci w przypadku herbat liściastych (χ 2 =7,31; p<,5), ale siła tej zależności była słaba (C=,28). W przypadku pozostałych rodzajów herbat: ekspresowej (χ 2 =,1; p>,5), granulowanej (χ 2 =3,62; p>,5) oraz herbat ziołowych, owocowych i kwiatowych (χ 2 =2,25; p>,5) preferencje wyboru nie różniły się istotnie pomiędzy kobietami a mężczyznami. herbata/tea herbata i kawa/tea and coffee Ryc. 1. Spożycie herbaty i kawy przez grupę badanych respondentów Fig. 1. Tea and coffee consumption by respondents 1 19,3 8 62, 6 67,5 33,8 Mężczyźni/Males n=18 Kobiety/Females Ogół/Total n=83 n=65 22,2 61,1 11,1 33,3 41,5 6, 46,2 13,8 37,3 6,2 38,6 18, ,2 4,2 herbata /tea n=83 kawa /coffee n=71 ziołowa, owocowa, kwiatowa /herbal, fruit, flower ekspresowa /bags liściasta /leaf granulowana /granulated raz dziennie lub rzadziej /once a day or less 2-3 razy dziennie /2-3 times day 4 x dziennie lub częściej /4 times a day or more Ryc. 2. Częstotliwość spożywania ocenianych używek Fig. 2. Frequency of studied beverage intake *wartości nie sumują się do 1, ponieważ istniała możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi / values cannot be summed up to Ryc. 3. Forma najczęściej kupowanych herbat Fig. 3. Form of most often purchased teas

4 656 Probl Hig Epidemiol 13, 94(3): Tabela II. Marki najczęściej kupowanych używek przez respondentów uczestniczących w badaniu ankietowym Table II. Brands of beverages most readily purchased by respondents Typ Marka kupowanych używek używek /Brand of purchased /Type of beverages beverage Herbata /Tea Kawa /Coffee Udział odpowiedzi [] /Participation of answers [] Ogół /Total n=83 Kobiety /Females n=65 Mężczyźni /Males n=18 Test χ 2 /χ 2 test Lipton 61,4 66,2 44,4 2,8 Saga 41, 41,5 38,9, Dilmah 28,9 35,4 5,6 4,74* Tetley 24,1 27,7 11,1 1,3 Bio-Active 21,7 26,2 5,6 2,4 Minutka 13,3 12,3 16,7, Loyd Tea 9,6 9,2 11,1,1 Vitax 6, 6,2 5,6,2 Inne /other: Teekanne, Ceylon, Golden Assam, Ecoland, Eternal, Posti, Bastek, Ahmad 26,5 33,8, Tchibo 49,3 5,9 43,8,25 Jacobs 47,9 5,9 37,5,89 Nescafe Gold 35,2 41,8 12,5 4,67* Maxwell House 18,3 14,5 31,3 1,33 Prima, Pedros 5,6 3,6 12,5,54 Gala 1,4, 6,3 Inne /other: MK Cafe, 63,4 81,8, Fort, Carte Noire, Woseba, Dallmayr, Lavazza, Sati, Mocate Cappucino, Ricore * wartości w wierszach różnią się istotnie przy p<,5 /values in the rows differ significantly at p<.5 ** wartości nie sumują się do 1, ponieważ istniała możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi /values cannot be summed up to 1 due to the possibility to indicate more than one answer Od kilku lat na polskim rynku herbata ekspresowa zyskuje swoje udziały kosztem herbat sypkich oraz granulowanych. Popularność herbat granulowanych spowodowana była m.in. stosunkowo niską ceną produktu, a także faktem, iż dają one mocno aromatyzowane napary [16]. Wśród przedstawionych form kaw ponad połowa konsumentó w preferowała konsumpcję kawy rozpuszczalnej i zbożowej (ryc. 4). Około 5 ankietowanych osób wybierało kawę mieloną lub ziarnistą. Płeć nie wpłynęła na preferencje w wyborze kaw rozpuszczalnych i zbożowych (χ 2 =,5; p>,5) ani mielonych i ziarnistych (χ 2 =,7; p>,5). Największą popularnością wśród ankietowanych cieszyła się marka herbaty Lipton i Saga odpowiednio 61,4 i 41 oraz kawy Tchibo i Jacobs (48,6±1) (tab. II). W przypadku herbaty Dilmah wykazano istotny wpływ płci na częstość wyboru tej marki. Kobiety częściej wybierały tą herbatę niż mężczyźni (35,4 vs 5,6), jednak ta zależność była słabej mocy (C=,26). Wśród kaw preferencja marki Nescafe Gold była istotnie większa u kobiet niż u mężczyzn (41,8 vs 12,5), ale to powiązanie pomiędzy analizowanymi cechami było słabe (C=,25). Mężczyźni/Males n=16 Kobiety/Females n=55 Ogół/Total n=71 5, 5,9 5,7 56,3 59,2 6, rozpuszczalna, zbożowa /instant, substitute mielona, ziarnista /ground, beans *wartości nie sumują się do 1, ponieważ istniała możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi / values cannot be summed up to Ryc. 4. Forma najczęściej kupowanych kaw Fig. 4. Form of most often purchased coffees W Polsce herbata jest popularnym napojem spożywanym głównie do pierwszego śniadania (26) i kolacji (24), ale także do innych posiłków i między posiłkami (19) [17]. W badaniach własnych potwierdzono tę prawidłowość, bowiem najczęściej wybierano ten napój podczas spożywania posiłków 63,9 udzielonych odpowiedzi (ryc. 5). Ale też prawie połowa ankietowanych piła herbatę bez okazji lub w innych okolicznościach. Częściej też wskazywano na korzystanie z tej używki podczas wizyt niż w pracy lub na uczelni (31,3 vs 21,7). Picie kawy jest rytuałem towarzyszącym w codziennym życiu. W przypadku ,7 63,9 48,2 31,3 54,9 * wartości nie sumują się do 1, ponieważ istniała możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi /values cannot be summed up to Ryc. 5. Sytuacje, w których respondenci najczęściej spożywali herbatę i kawę Fig. 5. Situations of most frequent consumption of tea and coffee 5,6 53,5 herbata/tea n=83 kawa/coffee n=71 59,2 w pracy, na uczelni /at work, university do posiłków /to meals inne okoliczności, bez okazji /other circumstances, no opportunity podczas wizyty /during the visit

5 Rusinek-Prystupa E i wsp. Preferencje konsumenckie dotyczące spożycia herbaty i kawy wśród respondentów ,5 71,8 19,3 21,1 4,8 4,2 2,4 2,8 herbata/tea n=83 kawa/coffee n=71 wysoka /high średnia /average niska /low nie mam zdania /I have no opinion Ryc. 6. Określenie skali dotyczącej ceny kupowanych herbat i kaw Fig. 6. Estimation of the price range for teas and coffees purchased analizy sytuacji podczas których spożywana jest kawa, stwierdzono największą grupę ankietowanych, stosujących tę używkę podczas wizyty (59,2), w pracy/na uczelni (54,9) oraz bez okazji i przy innych okolicznościach (53,5) (ryc. 5). Najmniej konsumentów wskazywało picie kawy do posiłków (5,6). Stwierdzono wpływ rodzaju używki na okoliczności jej konsumpcji. W pracy czy na uczelni ankietowani częściej korzystali z kawy (χ 2 =18,14; p<,5) i była to współzależność umiarkowanie silna (C=,33). Do posiłków częściej wybierano herbatę (χ 2 =55,64; p<,5) i ta korelacja była silna (C=,52). Natomiast podczas wizyt ponad połowa ankietowanych korzystała z kawy i prawie 1/3 z herbaty (χ 2 =12,2; p<,5), zależność ta charakteryzowała się jednak słabą mocą (C=,27). Podobne rezultaty uzyskano w badaniach Gawęckiego i wsp. [17], gdzie większość respondentów pijała kawę w godzinach przedpołudniowych, ale nigdy do obiadu i kolacji. Z informacji zawartych w ankietach ponad 7 respondentów określiło cenę herbat i kaw, jako średnią, natomiast ponad 4 ankietowanych stwierdziło, że cena tych napojów jest niska, bądź nie mieli zdania na ten temat (2,4 i 2,8). Cenę tych napojów 1/5 ankietowanych uznało jako wysoką (ryc. 6). Typ napoju nie wpłynął na opinię osób odnośnie jego ceny (χ 2 =,17; p>,5). Dobra herbata czy kawa nie powinna być zbyt tania, dlatego coraz więcej konsumentów sięga po używki z wyższej półki cenowej, zwracając częściej uwagę m.in. na ich walory smakowe. Wnioski 1. Znajomość preferencji konsumenckich dotyczących spożycia herbaty i kawy, jak również określenie czynników je warunkujących stanowić może ważne źródło informacji dla producentów i handlowców tych używek. 2. Zdecydowana większość ankietowanych 85,5 spożywała herbatę i kawę, z czego 93,8 stanowiły osoby aktywne zawodowo. 3. Respondenci w większości wybierali napoje w średnim i niskim przedziale cenowym, takich marek jak: Lipton, Saga oraz Tchibo i Jacobs. Piśmiennictwo / References 1. Cichoń Z, Miśniakiewicz M. Analiza jakości czarnych herbat liściastych. Zesz Nauk AE Kraków 5, 678: Czech A, Rusinek E. Content of zinc, copper, manganese and iron in black, red and green teas and their infusions. Pol J Environ Stud 6, 15(2a): Gajewska R i wsp. Zawartość wybranych składników mineralnych w herbatach zielonych i czarnych. Rocz PZH, 51(3): Hojden B. Herbata zielona i jej właściwości lecznicze. Wiad Ziel, 9(42): Perucka I. Skład chemiczny liści herbaty. Biul Magnezol 1, 6(3): Procyk A. O herbacie prawie wszystko. Wiad Ziel 1991, 11: Frankowski M i wsp. Kofeina w kawach i ekstraktach kofeinowych i odkofeinowanych dostępnych na polskim rynku. Bromat Chem Toksykol 8, 41(1): Gonet B. Kawa a stres oksydacyjny. Żyw Człow Metab 1998, 25(4): Lane N. Tlen. Cząsteczka, która stworzyła świat. Prószyński i S-ka, Warszawa Mruk J, Andrzejewski J. Raport Rynek herbaty i kawy. Poradnik Handlowca 9, 9. com.pl 11. Szymula M, Ratajczak J. Raport Rynek herbaty i kawy. Poradnik Handlowca 1, 9. com.pl 12. Mandel HG. Update on caffeine consumption, disposition and action. Food Chem Toxicol 2, (9): Seńczuk W. Toksykologia. PZWL, Warszawa Seidler T, Szczuko M. Ocena sposobu żywienia studentów Akademii Rolniczej w Szczecinie w 6 roku. Cz. III. Spożycie kawy, herbaty, alkoholu i palenie papierosów. Rocz PZH 9, 6(3): Wierzbicka E, Gałkowska K, Brzozowska A. Ocena spożycia kofeiny z całodzienną racją pokarmową w wybranej grupie dorosłych kobiet. Probl Hig Epidemiol 1, 91(4): Ostrowska J, Stankiewicz A, Skrzydlewska E. Antyoksydacyjne właściwości zielonej herbaty. Bromat Chem Toksykol 1, 34(2): Gawęcki J, Twardowska M, Łoboda D. Zwyczaje młodzieży akademickiej dotyczące spożywania napojów badania wstępne. Żywn Nauk Technol Jakość 9, 4(65): 4 21.