Do niedawna uważano, że ADHD dotyczy głównie dzieci, teraz coraz częściej się słyszy, że również dorośli mogą cierpieć na to zaburzenie...

Transkrypt

1 Z dr. n. med. Arturem Kołakowskim, specjalistą psychiatrą z Centrum CBT - Centrum Psychoterapii Poznawczej i Behawioralnej w Warszawie, autorem licznych publikacji na temat ADHD, rozmawia Anna Zalech. Co rozumiemy pod pojęciem ADHD? - ADHD, inaczej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to zaburzenie, do rozpoznania którego konieczne jest stwierdzenie konkretnych grup objawów. Pierwsza to nadmierna ruchliwość: dziecko nie może usiedzieć w miejscu tak długo jak jego rówieśnicy. Co chwila wstaje, wierci się, rozgląda. Sytuacja taka powtarza się w każdym miejscu, w którym przebywa - w domu, szkole, przychodni, kościele itp. Druga grupa objawów to nadmierna impulsywność. Dzieci z ADHD nie przewidują konsekwencji swojego działania, nie potrafią czekać na swoją kolej, wszystko musi być już, zaraz, natychmiast. Trzecia to zaburzenia koncentracji: dziecko nie potrafi się skupić tak długo jak jego rówieśnicy, łatwo się rozprasza, trudniej jest mu pracować w sytuacji, gdy np. jest hałas. Cierpiące na ADHD dziecko ma także kłopoty z planowaniem i doprowadzeniem do końca tego, co zaczęło, często gubi rzeczy, nie pamięta, co było zadane do domu, w czasie pracy robi wiele pomyłek wynikających z nieuwagi. Do niedawna uważano, że ADHD dotyczy głównie dzieci, teraz coraz częściej się słyszy, że również dorośli mogą cierpieć na to zaburzenie... - ADHD jest zaburzeniem, w którym bardzo dużą rolę odgrywa dziedziczenie. Większość dzieci z ADHD ma rodzica lub innego bliskiego krewnego z tym rozpoznaniem. Obecnie uważamy, że przyczyną ADHD jest odmienny rozwój ośrodkowego układu nerwowego. Osoby z ADHD świetnie zaczynają nowe czynności czy podejmują decyzję w ułamku sekund, natomiast mają kłopoty z wytrwałym wykonywaniem nudnych zajęć czy odroczeniem rzeczy, na których im zależy. Russel Barley napisał, iż z tym zaburzeniem rodzimy się, żyjemy i umieramy. ADHD jest zaburzeniem rozpoznawanym w dzieciństwie, ale związane z nim problemy mogą utrzymywać się zarówno w okresie dorastania, jak i w wieku dojrzałym. Oczywiście objawy ADHD zmieniają się z wiekiem. Najwcześniej zmniejszają się objawy nadmiernej ruchliwości - często u nastolatków pozostaje jedynie uczucie niepokoju, kiedy długo muszą pozostać w jednym miejscu, potem objawy nadmiernej impulsywności, najdłużej widoczne są objawy trudności z koncentracją i planowaniem długich i nudnych zadań. Większość małych pacjentów nie będzie potrzebować już leczenia w starszym wieku, jednak u około 5 proc. z nich leczenie i wsparcie terapeutyczne konieczne będzie przez całe życie. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że nie każda "gaduła" i "zapominalska", bardzo ruchliwa osoba ma to zaburzenie. 1 / 5

2 Jak odróżnić u dziecka ADHD od nieposłuszeństwa czy braku dobrego wychowania? - Trzeba się zastanowić, na ile to zachowanie wynika z objawów, a na ile z celowego działania czy braku konsekwencji ze strony rodziców. Warto podkreślić, że objawy ADHD wiążą się z problemami z koncentracją, nadruchliwością i nadmierną ruchliwością. Gdy dziecko celowo odmawia nam wykonania polecenia, wdaje się w bójkę czy nie lubi zupy pomidorowej i wylewa ją do kwiatka, to są to raczej zwykłe problemy wychowawcze. Podkreślamy w naszej pracy, że dorosły pracujący z dziećmi z ADHD musi stać się ekspertem od odróżniania objawów od celowych zachowań niepożądanych. Tym bardziej jest to trudne, że dzieci, podobnie jak my, mogą mieć lepsze i gorsze dni. Jednego dnia zapomną, co było zadane do domu, ale w następnych dniach będą o tym pamiętać ADHD jest związane z błędami wychowawczymi? - Nie, przyczyną ADHD nie są błędy w wychowaniu popełniane przez rodziców. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne, a więc za jego powstanie nie odpowiadają ani czynniki psychologiczne, ani środowisko rodzinne. Z ADHD rodzimy się, żyjemy i umieramy. Trzeba jednak pamiętać, że brak jasnych norm panujących w domu czy też niekonsekwencja rodziców mogą nasilać obecne już objawy ADHD i powodować dołączanie się kolejnych powikłań. Dlatego często zapraszamy rodziców na warsztaty, aby wiedzieli, jak mają postępować ze swoimi kochanymi dziećmi, bo w tym zaburzeniu ważna jest akceptacja i dostrzeganie dobrych stron dziecka, a nie tylko ciągłe strofowanie. Tłumaczymy im, że dziecko nie jest takie, bo źle je wychowują, ale dlatego, że inaczej postrzega świat. Aby je wychować, potrzebują dużo siły i wytrwałości. Często porównujemy wychowanie dziecka zdrowego i wychowanie dziecka z ADHD do jazdy samochodem: w pierwszym przypadku osobowym, a w drugim samochodem ciężarowym na łysych oponach, górską, oszronioną drogą. Podkreślamy jednak, iż jeżeli rodzice podejmą trud, na pewno zaowocuje on w życiu dorosłym ich dzieci. Czy faktycznie coraz więcej dzieci cierpi na to zaburzenie, czy to tylko kwestia "mody"? - Rzeczywiście o ADHD mówi się i pisze obecnie znacznie częściej niż jeszcze kilka lat temu. Jednak w Europie te wskaźniki ciągle są na podobnym poziomie: 3-7 proc. dzieci może być prawidłowo zdiagnozowanych pod kątem ADHD i objętych fachową opieką. Jest jednak także 2 / 5

3 druga strona medalu. ADHD stało się "modne", a termin oznaczający konkretne zaburzenie rozwojowe zaczął być popularnie stosowany w odniesieniu do większości dzieci sprawiających trudności wychowawcze, nieposłusznych czy niespokojnych. Tymczasem nie wszystkie osoby, o których powszechnie się mówi, że mają ADHD, faktycznie spełniają kryteria diagnostyczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Do postawienia takiej diagnozy konieczne jest przeprowadzenie rozpoznania psychologicznego i psychiatrycznego. Gdzie najlepiej się udać, aby zdiagnozować ADHD u dziecka? - Wydaje się, że najbezpieczniej będzie rozpocząć diagnozę od wizyty w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Psycholog może przeprowadzić rozmowę zarówno z dzieckiem, jak i rodzicami, wykonać odpowiednie testy psychologiczne, które pomogą potwierdzić lub wykluczyć takie rozpoznanie. Najprawdopodobniej psycholog poprosi rodziców o dodatkowe konsultacje, np. u pediatry lub lekarza rodzinnego. Powinien on wykluczyć wszystkie możliwe choroby somatyczne, których objawy mogą przypominać ADHD. W procesie diagnostycznym ważna jest także konsultacja u psychiatry dziecięcego, on też może podjąć decyzję o ewentualnym leczeniu farmakologicznym. Psychiatrzy dziecięcy przyjmują np. w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. Warto też dodać, że postawienie trafnej diagnozy wymaga od lekarza lub psychologa doświadczenia. Należy pamiętać, iż aby dobrze zdiagnozować pod względem medycznym dziecko podejrzane o ADHD, potrzeba licznych badań, takich jak testy, konsultacje psychiatryczne, neurologiczne, wywiady. Dopiero po 4-5 spotkaniach można tak naprawdę postawić diagnozę. Nie jest więc dobrze, gdy rodzic po pierwszym spotkaniu otrzymuje informację, że dziecko cierpi na ADHD. A gdzie dorośli mogą się zwracać, aby potwierdzić lub wykluczyć u siebie lub bliskich ADHD? - Niestety, w Polsce takich miejsc dla dorosłych, gdzie mogą być zdiagnozowani pod względem ADHD, jest niewiele. Mogą to być niektóre placówki związane ze zdrowiem psychicznym człowieka, gdzie zatrudniani są psycholodzy czy psychiatrzy, którzy specjalizują się w rozpoznawaniu tego zaburzenia. Jednym z takim miejsc jest na przykład Centrum CBT w Warszawie. Jakie mogą być powikłania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej? 3 / 5

4 - Badania pokazują, że dzieci z ADHD w większym stopniu niż ich rówieśnicy zagrożone są doświadczeniem zaburzeń psychicznych i innych problemów, zarówno w dzieciństwie, jak i życiu dorosłym. Ryzyko powikłań jest wysokie nawet u dorosłych, którzy wyrośli z ADHD. Niestety, możemy powiedzieć, że chociaż objawy nadruchliwości, nadmiernej impulsywności czy zaburzeń koncentracji z wiekiem stają się mniejsze, to powikłania pozostają przez całe życie. Bardzo ważnym powikłaniem ADHD jest tzw. całościowe opóźnienie w procesie uczenia. Czyli z powodu niezależnych od swojej woli objawów dziecko uczy się gorzej od swoich rówieśników, poświęcając na to znacznie więcej czasu. Może to prowadzić do osiągnięcia nieadekwatnego do jego możliwości wykształcenia. Do innych ważnych i częstych powikłań nieleczonego lub niewłaściwie leczonego ADHD należą problemy z zachowaniem, zaburzenia zachowania, większe niż u rówieśników zagrożenie uzależnieniami, depresją, próbami samobójczymi. Warto też dodać, że dzieci i nastolatki z ADHD często z powodu niezależnych od swojej woli objawów są odrzucane przez rówieśników i dorosłych, częściej doświadczają porażek, co negatywnie odbija się na ich samoocenie. Szansą na wyeliminowanie trudnych i ryzykownych zachowań dziecka i uniknięcie wyżej wymienionych powikłań jest wcześnie podjęta terapia. Dlatego namawiam, by rodzice - jeśli podejrzewają u swojego dziecka ADHD, poszukiwali pomocy w najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej. To prawda, że ADHD ma też pozytywne aspekty? - Oczywiście. Ludzie dotknięci tym zespołem są często ciekawi życia, energiczni i pełni entuzjazmu, weseli, obdarzeni wielką wyobraźnią i pomysłowością. Są też wrażliwi i chętni do pomocy. Są bardzo kreatywni, często mają zdolności graficzne czy manualne. Często sami wymyślają sposoby, jak poradzić sobie ze swoimi objawami. Ostatnio mały pacjent w moim gabinecie oświadczył, że ponieważ się nudzi, to zrobi "test jakości" mojego długopisu - po czym rozkręcił go, ułożył poszczególne rzeczy obok siebie i skręcił go ponownie, oznajmiając, iż długopis jest dobry. Często takie osoby robią wiele rzeczy naraz, równie często swoim entuzjazmem są w stanie porwać do działania innych. Uwaga! Te osoby mogą odnosić sukcesy pod warunkiem, że ich schorzenie będzie odpowiednio wcześnie zdiagnozowane i zostanie podjęte odpowiednie leczenie. Jak się leczy ADHD? - Kompleksowe leczenie ADHD obejmuje psychoterapię, czyli warsztaty umiejętności rodzicielskich oraz odpowiednie zajęcia dla dzieci, a w nasilonych przypadkach także leczenie 4 / 5

5 farmakologiczne. O tym ostatnim rozwiązaniu myślimy wtedy, gdy pomimo stosowania innych form pomocy objawy są na tyle nasilone, że dziecku bardzo trudno jest funkcjonować w szkole lub wśród rówieśników. Warto pamiętać, że nie potrafimy doprowadzić do tego, żeby dziecko nie miało ADHD. Dzięki podawaniu leków problemy z koncentracją, nadruchliwością czy nadmierną impulsywnością zmniejszają się w czasie działania leku. To tak jak z leczeniem nadciśnienia - chodzi o to, aby je unormować, dzięki czemu możemy normalnie funkcjonować i znacznie zmniejsza się ryzyko dołączania się powikłań. Również i w tym przypadku chodzi o to, aby dana osoba nie tyle pozbyła się ADHD, które będzie towarzyszyło jej do końca życia, ale żeby mogła normalnie funkcjonować w grupie, wykorzystała swoje możliwości i dane talenty oraz aby uniknęła powikłań, o których już wspomniałem. Takie czynniki, jak np. nadmierne oglądanie telewizji, korzystanie z gier komputerowych, mogą się przyczynić do rozwinięcia omawianego zaburzenia? - Raczej nie, chociaż proszę pamiętać, że nadmierne korzystanie z wymienionych mediów może mieć negatywny wpływ na wszystkie dzieci. Dzieci z ADHD są normalne, chociaż jest im często znacznie trudniej w życiu niż pozostałym rówieśnikom. Niektóre rady dawane przez nas rodzicom na warsztatach są zadziwiająco uniwersalne i znajdują zastosowanie nie tylko u dzieci z ADHD, ale także u całkiem zdrowych pociech mających problemy z porozumiewaniem się i przestrzeganiem norm społecznych. Co Pan powiedziałby rodzicom, którzy dowiedzieli się, że ich dziecko ma ADHD? - Żeby się nie martwili. Zaakceptowali je takim, jakie jest. Dowiedzieli się jak najwięcej na temat tego zaburzenia, skorzystali z warsztatów dla rodziców dzieci z ADHD i czynnie wdrażali podane tam techniki w wychowywanie swojego syna czy córki. Tak jak powiedziałem wcześniej - właściwie leczone dziecko naprawdę może wyrosnąć na wspaniałego, kreatywnego człowieka. Niestety, wymaga to od całego otoczenia wielu lat pracy. Taki maraton... Dziękuję za rozmowę. Źródło: Nasz Dziennik 5 / 5