U S T AWA. z dnia 2014 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych 1)

Transkrypt

1 Projekt z dnia 24 lutego 2014 r. U S T AWA z dnia 2014 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych 1) Art. 1. W ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm. 2) ) w art wprowadza się następujące zmiany: 1) ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. Reemitowanie utworów następuje wyłącznie na podstawie umowy z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. ; 2) po ust. 1 dodaje się ust. 1 1 w brzmieniu: 1 1. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do utworów własnych nadającego oraz utworów, których twórca lub jego następca prawny przeniósł na nadającego prawo do ich reemitowania.. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. 1) Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy Rady nr 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. UE L 248 z , str. 15). 2) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 658 i Nr 121, poz. 843, z 2007 r. Nr 99, poz. 662 i Nr 181, poz. 1293, z 2009 r. Nr 157, poz oraz z 2010 r. Nr 152, poz

2 UZASADNIENIE 1. Przedstawienie istniejącego stanu rzeczy w dziedzinie, która ma być unormowana, oraz wyjaśnienie potrzeby i celu wydania ustawy Celem projektowanej ustawy jest dostosowanie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) do dyrektywy Rady nr 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. UE L 248 z dnia , str. 15) w zakresie zasad zawierania umów na reemisję kablową. Dyrektywa wprowadziła w UE wymóg, aby reemisja utworów była dokonywana wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi. Wprowadziła zatem tzw. obowiązkowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania, wyłączając co do zasady możliwość bezpośredniego kontraktowania między podmiotem dokonującym reemisji a dysponentem praw autorskich. Dyrektywa przewiduje jednak wyjątek od tej zasady w odniesieniu do praw z których organizacja radiowa i telewizyjna korzysta w odniesieniu do jej własnych transmisji, niezależnie od tego, czy dane prawa należą do tej organizacji, czy też zostały na nią przeniesione przez innego właściciela praw autorskich i/lub praw pokrewnych (art. 10 dyrektywy). Polska ustawa nie przewiduje natomiast takiego wyjątku, konieczna jest zatem stosowna jej nowelizacja. Należy przy tym wyjaśnić, że nowelizacja nie ma na celu narzucenia nadającym sposobu zarządzania ich prawami. Będą oni dysponowali w tym zakresie swobodą, tj. jeżeli z jakichkolwiek powodów nie podejmą się samodzielnego udzielania licencji na reemisję, będą mogli powierzyć swoje prawa w zarząd organizacji zbiorowego zarządzania, tak jak to się dzieje obecnie. Zasadna wydaje się także zmiana obecnie obowiązującego brzmienia art ust. 1 ustawy w taki sposób, aby przepis ten dotyczył wszystkich podmiotów dokonujących reemisji, a nie tylko operatorów sieci kablowych. Dyrektywa dotyczy bowiem nie tylko reemisji kablowej, ale także reemisji dokonywanej bezprzewodowo w systemie mikrofalowym. Obecnie, po 20 latach od przyjęcia dyrektywy, reemisja jest w szerokim zakresie dokonywana także satelitarnie, a w najbliższym czasie należy się spodziewać 2

3 rozwoju usług reemisji świadczonych z wykorzystaniem Internetu. Przygotowana nowelizacja art ustawy wydaje się właściwym momentem do tego, aby regulacja zasad świadczenia usług reemisji na gruncie prawa autorskiego została dostosowana do obecnej sytuacji rynkowej, wychodząc poza standard wymagany przez dyrektywę. Działanie takie należy jednak uznać za zgodne z kierunkiem działań legislacyjnych wyznaczonych przez dyrektywę 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa), która w art. 8 ust. 1 wymaga od Państw Członkowskich, by krajowe organy regulacyjne, wypełniając swoje zadania wynikające z postanowień niniejszej dyrektywy lub dyrektyw szczegółowych, w szczególności te związane z zapewnieniem efektywnej konkurencji, brały przede wszystkim pod uwagę dążenie do zagwarantowania neutralności technologicznej przyjmowanych norm prawnych. Zrównanie na gruncie prawa autorskiego statusu wszystkich reemitentów będzie niewątpliwie realizacją zasady, by nowe regulacje prawne gwarantowały neutralność technologiczną. Na dzień dzisiejszy w prowadzonym przez Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Rejestrze programów telewizyjnych rozpowszechnianych wyłącznie w systemie teleinformatycznym i programów rozprowadzanych znajduje się prawie 700 podmiotów 3. Rynek usług reemisji kablowej wykazuje się jednak postępującym procesem koncentracji. Wg danych Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej (PIKE) w IV kw r. trzech największych operatorów (UPC Polska, Vectra, Multimedia Polska) miało udział w rynku wynoszący 68,05% (odpowiednio 31,19%, 18,93% i 17,93%), trzech kolejnych (INEA, TOYA, Petrus) łączny udział 8,53%, udział każdego z pozostałych wynosił zaś poniżej 1% 4. Rynek usług reemisji satelitarnej jest w wysokim stopniu skoncentrowany. Działają na nim silne ekonomicznie podmioty: CANAL+ Cyfrowy, NC+ i Polsat Cyfrowy, przy czym spodziewana jest w najbliższym czasie fuzja dwóch pierwszych. Na rynek reemisji satelitarnej wkraczają jednak także operatorzy telefonii komórkowej, m. in. z usługą reemisji przeznaczonej na urządzenia mobilne. Na dzień dzisiejszy nie dostrzega się na rynku operatorów świadczących usługi reemisji wyłącznie z wykorzystaniem Internetu (IP TV), co najprawdopodobniej jest wynikiem problemów z nabyciem stosownych licencji (pozostali

4 operatorzy mogą świadczyć takie usługi na podstawie już posiadanych lub odpowiednio aneksowanych umów licencyjnych). Z uwagi na trwające negocjacje i już rozpoczęte spory sądowe trudno jest oszacować pełną wartość rynku usług reemisji kablowej i satelitarnej. Niektóre organizacje zbiorowego zarządzania zawarły z operatorami nawet kilkaset umów licencyjnych lub umów określających wysokość wynagrodzenia ( ), inne zdołały zawrzeć takich umów tylko kilkanaście lub wcale. Stowarzyszenie Autorów ZAiKS zawarło dodatkowo ponad 2000 umów na reemisję w hotelach i pensjonatach. Z uwagi na przedmiot nowelizacji szczególnie istotne jest, że umowy licencyjne są zawierane także z operatorami platform satelitarnych, pomimo braku w obecnym stanie prawnym obowiązku korzystania przez te podmioty z pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania. Zgodnie z informacjami uzyskanymi przez MKiDN stosowne umowy z poszczególnymi operatorami platform satelitarnych zawarły Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Związek Artystów Wykonawców STOART, Związek Producentów Audio Video ZPAV oraz Związek Artystów Scen Polskich ZASP. Tam, gdzie umowy nie zostały zawarte, prowadzone są negocjacje lub trwają spory sądowe. Wpływy organizacji zbiorowego zarządzania z tytułu reemisji wyniosły w roku 2013 ok 180 mln zł. Z uwagi na fakt, że nie wszystkie organizacje dokonują księgowego rozróżnienia wpływów z reemisji kablowej i satelitarnej nie jest możliwe precyzyjne ustalenie, jaki udział w ww. kwocie przypada na każdy rodzaj reemisji. W przypadku największych organizacji, które mają zawarte umowy licencyjne z największą liczbą operatorów kablowych i satelitarnych, daje się zauważyć, że wpływy z reemisji satelitarnej (uwzględniając wpływy planowane na 2014 r.) przewyższają wpływy z reemisji kablowej o ok %. 2. Wykazanie różnic między dotychczasowym a proponowanym stanem prawnym Zgodnie z obecnie obowiązującym brzmieniem art ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) operatorom sieci kablowych wolno reemitować w sieciach kablowych utwory nadawane w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy 4

5 zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, przy czym stosownie do art. 92 i 95 1 ust. 1 ustawy przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie także do artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów. Przepis art ust. 1 ustawy kreuje zatem instytucję tzw. obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi przy zawieraniu umów licencyjnych na reemisję (reemisja utworów, artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów) i umów o wynagrodzenie z tytułu reemisji (reemisja artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów za pomocą wprowadzonych do obrotu egzemplarzy). Oznacza to, że operator telewizji kablowej nie ma obecnie możliwości kontraktowania reemisji bezpośrednio z nadającymi, nawet jeżeli ci dysponują prawami do reemisji. Tymczasem dyrektywa Rady nr 93/83/EWG wyraźnie nakazuje Państwom Członkowskim wprowadzenie wyjątku od zasady obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania w odniesieniu do praw z których organizacja radiowa i telewizyjna korzysta w odniesieniu do jej własnych transmisji, niezależnie od tego, czy dane prawa należą do tej organizacji, czy też zostały na nią przeniesione przez innego właściciela praw autorskich i/lub praw pokrewnych (art. 10 dyrektywy Rady nr 93/83/EWG). Przewiduje się zatem dodanie w art ustawy nowego przepisu ust. 1 1, który wprowadzi wyjątek od zasady obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania w odniesieniu do utworów własnych nadającego oraz utworów, których twórca lub jego następca prawny przeniósł na nadającego prawo do ich reemitowania. Należy mieć na uwadze, że wyjątek przewidziany przez dyrektywę dotyczy sytuacji, w których prawa do reemisji zostały przeniesione na nadającego. Dyrektywa posługuje się dwoma różnymi terminami na określenie sposobu dyspozycji prawem do reemisji. W art. 10 posługuje się terminem, który w każdej wersji językowej oznacza przeniesienie prawa (ang. irrespective of whether the rights concerned are its own or have been transferred to it, franc. que les droits en question lui appartiennent ou qu'ils lui aient été transférés, niem. keine Anwendung findet, wobei es unerheblich ist, ob die betreffenden Rechte eigene Rechte des Unternehmens sind oder ihm durch andere Urheberrechtsinhaber und/oder Inhaber verwandter Schutzrechte übertragen worden sind), w przeciwieństwie do terminu oznaczającego udzielenie licencji, którym dyrektywa posługuje się np. w art. 9 ust. 1 i 3 (ang. authorization, franc. l'autorisation, niem. Erlaubnis). Prowadzi to do wniosku, że w art. 5

6 10 dyrektywy regulacja jest bardzo precyzyjna i nie pozostawia wątpliwości, że z zakresu stosowania wyjątku wyłączone jest licencjonowanie reemisji. Należy natomiast uznać, że przeniesienie prawa do reemisji może nastąpić pod każdym tytułem, zarówno na podstawie umowy prawa cywilnego, jak również na podstawie umowy o pracę w zakresie tzw. utworów pracowniczych (art. 12 ustawy). Art ust. 1 ustawy w obecnie obowiązującym brzmieniu jest adresowany do operatorów sieci kablowych i taka konstrukcja przepisu istnieje w ustawie od początku jej obowiązywania. Organizacje reprezentujące operatorów kablowych (Polska Izba Komunikacji Elektronicznej PIKE, Związek Telewizji Kablowych ZTK) od dłuższego czasu wskazują jednak, że dyrektywa Rady nr 93/83/EWG nie ogranicza się do reemisji kablowej, ale dotyczy także reemisji bezprzewodowej, choć ograniczonej do technologii mikrofalowej. Niemniej organizacje te postulują, aby wszystkie podmioty dokonujące reemisji podlegały tym samym regułom na gruncie prawa autorskiego, niezależnie od stosowanej techniki reemisji. Stanowisko to należy uznać za słuszne i dlatego stosowany w art ust. 1 ustawy termin wskazujący kategorię adresatów normy prawnej ( operatorzy sieci kablowych ) powinien być zastąpiony przez wskazanie usługi, której dotyczy przepis, a więc usługi reemitowania. Tym samym projektowana zmiana przepisu spowoduje, że będzie on adresowany do wszystkich podmiotów świadczących usługę reemisji. Zrównanie statusu reemitentów będzie precedensowym rozwiązaniem w UE, gdyż poszczególne państwa ograniczyły się do implementacji art. 10 ww. dyrektywy w zakresie bezwzględnie wymaganym. Należy jednak uwzględnić, że dyrektywa została przyjęta w 1993 r. z terminem implementacji wyznaczonym na 1 stycznia 1995 r. Polska jest jedynym państwem, które po wejściu do UE nie dokonało implementacji. Dokonując jej w roku 2014 powinna jednak uwzględnić także aktualne uwarunkowania rynkowe, tj. istotny wzrost znaczenia reemisji satelitarnej, która zaczęła stanowić realną konkurencję dla reemisji kablowej. W takich warunkach rynkowych zrównanie na gruncie prawa autorskiego statusu wszystkich reemitentów należy uznać za całkowicie uzasadnione. Art ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zostanie zatem uzupełniony o regulację, zgodnie z którą przewidziane w tym przepisie obowiązkowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania nie będzie miało zastosowania w zakresie 6

7 wskazanym w art. 10 dyrektywy Rady nr 93/83/EWG. Art dotyczy reemitowania utworów, natomiast zgodnie z art. 92 i 95 1 ust. 1 ustawy znajdzie odpowiednie zastosowanie także do artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów. 3. Wyjaśnienia końcowe Nowelizacja ustawy nie będzie mieć skutków prawnych dla podmiotów innych niż świadczący usługę reemisji oraz organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi uprawnione do wykonywania zbiorowego zarządu na polu reemisji. W szczególności nie wpłynie na ograniczenie uznaniowości i uproszczenie stosowanych procedur. Projekt nie zawiera przepisów technicznych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.), w związku z tym nie podlega notyfikacji. W art. 2 projektu ustawy przewiduje się standardowe 14-dniowe vacatio legis, przewidziane wymogami art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 197, poz. 1172, z późn. zm.). Projekt jest zgodny z prawem UE. Stosownie do treści 11a uchwały Nr 49 Rady Ministrów z dnia 19 marca 2012 r. Regulamin prac Rady Ministrów (M. P. Nr 13, poz. 221, z późn. zm.), w zw. 170 uchwały Nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin prac Rady Ministrów (M. P. poz. 979), przedmiotowy projekt został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji. 7

8 Ocena Skutków Regulacji (OSR) 1. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje akt normatywny Projektowane przepisy ustawy będą oddziaływać na podmioty świadczące usługę reemisji programów radiowych i telewizyjnych oraz organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w zakresie zezwolenia których znajduje się zbiorowy zarząd prawami na polu eksploatacji reemisja. Projektowana regulacja nie wpłynie na prawa twórców i pozostałych podmiotów uprawnionych, gdyż bez zmian pozostaje fundamentalna zasada, że reemisja jako sposób eksploatacji utworu chronionego wymaga zgody tych podmiotów (a w niektórych przypadkach zapłaty wynagrodzenia zamiast zgody). Zmieniony zostaje jedynie sposób realizacji praw do reemisji, gdyż obok pośrednictwa właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, licencji na reemisję będzie mógł udzielić także nadający, gdy spełnione będą przesłanki z przewidzianego w projekcie nowego przepisu art ust. 1 1 ustawy. 2. Wyniki przeprowadzonych konsultacji, w szczególności jeżeli obowiązek zasięgnięcia takich opinii wynika z przepisów prawa Pismem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 17 lipca 2013 r., sygn. DWIM/923/13/JB, projekt ustawy został przekazany do konsultacji społecznych wszystkim organizacjom zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, jak również nadawcom radiowym i telewizyjnym oraz organizacjom zrzeszającym przedsiębiorców, w tym operatorów telewizji kablowej. Istnieje społeczna zgoda co do potrzeby zmiany art ustawy, gdyż obecna regulacja nie może być uznana za prawidłowe wdrożenie art. 9 i 10 dyrektywy Rady nr 93/83/EWG. Szereg organizacji krytycznie oceniło fakt, że nowelizacja dotyczy tylko tej jednej kwestii i nie obejmuje pozostałych obszarów prawa autorskiego, jak choćby funkcjonowania Komisji Prawa Autorskiego zatwierdzającej tabele wynagrodzeń za reemisję czy sankcji za naruszenie praw autorskich i pokrewnych. W tym zakresie uwagi nie mogły być uwzględnione, gdyż przedmiotowa nowelizacja ma charakter priorytetowy z uwagi na grożące sankcje za niewłaściwą implementację prawa UE. 8

9 Jej wąski zakres przedmiotowy nie oznacza, że pozostałe problemy na gruncie prawa autorskiego nie są dostrzegane. Powinny być one jednak dyskutowane w ramach odrębnych procedur legislacyjnych. Największe kontrowersje budzi zrównanie statusu reemitentów, a więc m. in. rozszerzenie stosowania art ust. 1 na podmioty dokonujące reemisji satelitarnej. Projekt podzielił w tym zakresie zarówno środowisko przedsiębiorców, jak i organizacje zbiorowego zarządzania. Przeciwnicy tego rozwiązania wskazują, że wykracza ono poza wymogi dyrektywy, która ma być implementowana, co może prowadzić nawet do stanu niezgodności z tą dyrektywą. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podtrzymuje jednak swoje stanowisko, że zróżnicowanie statusu reemitentów na gruncie prawa autorskiego nie znajduje uzasadnienia, gdyż niezależnie od stosowanej techniki wszystkie te podmioty świadczą tę samą usługę reemisji, która zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych może być świadczona zarówno przewodowo jak i bezprzewodowo (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy). W ocenie Ministra możliwe jest także wyjście w tym zakresie poza standard wymagany przez prawo UE, zważywszy, że implementowana dyrektywa pochodzi z 1993 r. i w sposób oczywisty nie może uwzględniać technik reemisji rozpowszechnionych w późniejszym okresie. Minister przychyla się do stanowiska zajmowanego w tej kwestii przez środowisko operatorów kablowych i jego od dawna zgłaszanych postulatów zrównania statusu wszystkich reemitentów. Nie została uwzględniona propozycja ZAiKS, aby przymusowe pośrednictwo ozz pozostało w przypadku, gdy twórca przeniósł swoje prawa do reemisji na nadawcę, ale z zastrzeżeniem prawa do stosownego wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu na tym polu. Obowiązkowe pośrednictwo miałoby dotyczyć inkasa tego wynagrodzenia. W ocenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego propozycja ta wydaje się kolidować z wymogiem dyrektywy, aby w przypadku przeniesienia prawa do reemisji obowiązkowe pośrednictwo ozz było wyłączone. Uwzględniona została natomiast propozycja tego stowarzyszenia, aby w art ust. 1 pozostało podkreślenie wyłączności pośrednictwa ozz, zaś przepis implementujący dyrektywę przewidujący wyjątek od tego wyłącznego pośrednictwa zamieszczony został w odrębnym ustępie. 9

10 3. Analiza wpływu aktu normatywnego na sektor finansów publicznych, rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość oraz na sytuację i rozwój regionalny Projekt ustawy nie będzie mieć wpływu na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego, nie wymaga zatem źródeł finansowania. Ponadto nie będzie mieć istotnego wpływu na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw, oraz na sytuację i rozwój regionalny. Nowelizacja usuwając niezgodność stanu prawnego z prawem UE zwiększy natomiast w pewnym stopniu bezpieczeństwo obrotu prawnego, co może przyczynić się, choć zapewne w ograniczonym stopniu, do wzrostu aktywności gospodarczej w zakresie usług reemisji. Nowelizacja nie wpłynie w sposób zasadniczy na funkcjonowanie podmiotów dokonujących reemisji satelitarnej, których dotąd w ogóle nie dotyczyła zmieniana regulacja. Podmioty te także w obecnym stanie prawnym mają obowiązek uzyskać licencję na reemisję, z tym że nie dotyczy ich przymusowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania. W praktyce jednak także ci operatorzy zawierają umowy z organizacjami zbiorowego zarządzania, gdyż sami nie są w stanie uzyskać stosownych licencji na cały reemitowany repertuar od nadawców, producentów i innych podmiotów uprawnionych. Pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania ułatwia uzyskanie pakietu koniecznych licencji na reemisję, gdyż stosowną umowę zawiera się z kilkoma takimi organizacjami zamiast kontraktowania ze wszystkimi indywidualnymi uprawnionymi, których w przypadku wielu reemitowanych programów mogą być nawet dziesiątki tysięcy. 10