Narodzinyterroryzmu w œwiecie islamu

Transkrypt

1 JANUSZ DANECKI Uniwersytet Warszawski Narodzinyterroryzmu w œwiecie islamu KleÎ ska w wojnie szesâciodniowej 1967 r. byøa dla sâwiata arabskiego wielkaî traumaî. Podobnie jak tragedia narodupalestynâ skiego po powstaniupanâ stwa Izrael weszøa do historii pod nazwaî nakba ± katastrofa. Ten termin, ktoâ ry po roku1948 odnoszono do tragedii Palestyn czykoâ w, w 1967 staø sieî symbolem kolejnej kleî ski. KleÎ ski, ktoâra miaøa wpøyw na stan umysøoâw sâwiata arabskiego i byøa poroâwnywana tylko z wydarzeniami 11 wrzesânia 2001 roku. Upokorzenie, a przede wszystkim naigrawanie sieî sâwiata zachodniego z arabskiej bezradnosâci, miaøo gøeî boki wpøyw na wszystkich, ale gøoâ wnie na elity. Egipski prezydent DzÇamal Abd an-nasir najpierw podaø sieî do dymisji ± nieprzyjeîtej zresztaî ± a wkroâtce potem ± w 1970 roku± umarø. Te wydarzenia legøy upodstaw dwoâ ch procesoâ w w caøym sâwiecie islamu: narastania fundamentalistycznych nastrojoâ w oraz powstania terroryzmu. Elity sâwiata muzuømanâ skiego nadal byøy podzielone na dwa obozy: zwolennikoâ w modernizacji pod wpøywem europejskim i fundamentalistoâ w opowiadajaîcych sieî za powrotem do dawnych tradycji islamu. Obo z tych pierwszych zostaø powazçnie osøabiony na skutek kleî ski 1967 r. Spoøeczen stwa sâwiata arabskiego i szerzej muzuømanâ skiego zrozumiaøy, zçe Zacho d niewiele jest gotoâ w dla nich zrobicâ, dlatego coraz cheî tniej spoglaîdaøy na fundamentalistoâw. W chwilach trudnych, w nieszczeî sâciach i wojnach dosâcâ naturalnaî reakcjaî ludzi jest powroâ t do religijnosâci. W sâwiecie islamupowroâ t po kleî sce 1967 rokunabiera szczegoâ lnego znaczenia. Szybko rosnaî rzesze zwolennikoâ w reislamizacji sâwiata arabskiego, a zwøaszcza reislamizacji polityki.

2 52 Janusz Danecki W¹tek palestyñski I Na wojnie 1967 rokunajgorzej wyszli Palestyn czycy. Izrael zajaîø Zachodni Brzeg Jordanui GazeÎ ± jedyne tereny, gdzie Palestyn czycy zachowywali swojaî relatywnaî niezalezçnosâcâ w ramach saîsiednich panâstw arabskich: Jordanii i Egiptu. ZajeÎ cie terenoâ w palestynâ skich wywoøaøo kolejny exodus PalestynÂczykoÂw. NajwieÎ cej z nich znalazøo sieî w Jordanii. Stanowili oni ponad 50 proc. mieszkanâ coâ w tego kraju. Domagali sieî coraz wieî kszej niezalezçnosâci. Palestyn skie jednostki wojskowe uniezalezçniaøy sieî od wøadzy jordanâ skiej i z terenoâ w jordanâ skich na wøasnaî reî keî prowadziøy partyzanckaî wojneî z Izraelem. Wywoøywaøo to sprzeciw Izraela wobec Jordanii. Kro l Husajn czuø sieî zmuszony do dziaøania. We wrzesâniu1970 r. postanawiø rozprawicâ sieî z Palestyn czykami. Doszøo do wojny domowej mieî dzy oddziaøami palestynâ skimi a armiaî jordanâ skaî. W jej wynikupalestynâ czycy zostali rozgromieni i upokorzeni, a Jasir Arafat musiaø uciekacâ do Syrii, a potem do Bejrutu. W wynikutych wydarzenâ powstaøa organizacja palestynâ ska Czarny WrzesienÂ, pionier akcji terrorystycznych podejmowanych w imieî polityki, czyli tzw. terroryzm muzuømanâ ski, chocâ z islamem niewiele to miaøo wspoâlnego. JuzÇ 28 listopada 1971 rokuczøonkowie Czarnego WrzesÂnia zamordowali w Kairze przed hotelem Sheraton premiera Jordanii Wasfiego at-talla. Byøo to morderstwo polityczne, a zarazem odwet na przeciwnikupolitycznym. Rzecz zrozumiaøa w spoøeczenâstwach plemiennych sâwiata bliskowschodniego i muzuømanâ skiego. Odwet na Jordanii byø dla Czarnego WrzesÂnia tylko epizodem. Organizacja postanowiøa dziaøacâ na skaleî globalnaî i przypomniecâ caøemusâwiatuo nieszczeî snym losie Palestyn czykoâ w. Wybrano najokrutniejszy ze sposoboâ w: zamach nie na polityka, lecz na niewinnych cywiloâw. Typowe dziaøanie terrorystyczne: osiaîganie celoâw metodami posârednimi, ktoârych ofiaraî padajaî niewinni ludzie 13. W ten sposoâ b Czarny Wrzesien zainicjowaø w polityce bliskowschodniej 13 Metody terrorystyczne zakøadajaî: 1. Stosowanie przemocy wobec cywiloâ w dla osiaîgnieî cia celoâ w politycznych; 2. Celem nie jest pokonanie przeciwnika lecz przekazanie zçaîdanâ; 3. ZaroÂwno sam akt terroru, jak i ofiary traktowane saî

3 53 dziaøalnosâcâ terrorystycznaî 14. Nie bez znaczenia dla wyborutej drogi byøy kontakty dziaøaczy Czarnego WrzesÂnia z ekstremistycznymi lewackimi organizacjami w Zachodniej Europie, takimi jak grupa Baader-Meinhof. Do wydarzenia doszøo podczas Olimpiady w Monachium 5 wrzesânia 1972 roku. Bojownicy Czarnego WrzesÂnia porwali, a nasteî pnie zamordowali 11 sportowcoâ w izraelskich. ZÇ aîdali zwolnienia kilkuset Palestyn czykoâ w wieî zionych w Izraeluoraz niemieckich terrorystoâ w z organizacji Czerwone Brygady A. Baadera i U. Meinhof. W akcji policyjnej zgineî øo pieî ciuporywaczy, trzech znalazøo sieî w areszcie, ale pod koniec 1972 rokupo porwaniusamolotulufthansy zostali uwolnieni 15. Wtedy Izrael zastosowaø plemiennaî zasadeî wet za wet, oko za oko, zaîb zazaîb i przez nasteî pne lata sâcigaø sprawcoâw i inspiratoroâ w, m.in. dokonujaîc zamachuna AbuDawuda w Warszawie w Wojna 1973 roku i jej skutki Specyficzny i znaczaîcy byø skutek kolejnej arabskiej wojny z Izraelem w 1973 roku. Trudno powiedziecâ, kto teî wojneî wygraø: obie strony moâ wiaî o zwycieî stwie. Dla sâwiata arabskiego na pewno nie byøa to kleîska taka jak w 1967 roku. ZresztaÎ nie byøo wazçne to, kto jako symbol; 4. Terror stosujaî ugrupowania, a nie panâ stwa; 5. Ofiara terroru i odbiorcy saî inne; 6. Terror wymierzony jest w cywiloâw. 14 TrwajaÎ jaøowe spory o to, kto pierwszy zaczaîø dziaøalnosâcâ terrorystycznaî na Bliskim Wschodzie: ZÇ ydzi w Palestynie czy Arabowie. Tujest mowa o tym, jak wojna 1967 rokuwywoøaøa faleî terrorystycznych dziaøanâ na Bliskim Wschodzie i na sâwiecie prowadzaîcych ostatecznie do 11 wrzesânia 2009 roku. NalezÇy pamieî tacâ o tym, zçe terroryzm nie jest wynalazkiem muzuømanâ skim, lecz towarzyszy ludzkosâci od zarania dziejoâw. 15 S. Groussard, The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the Olympics, 1972, New York O dziaøaniach izraelskich zob.: George Jonas, Vengeance: The True Story of an Israeli Team, New York Na kanwie tych wydarzenâ powstaø film S. Spielberga ¹Monachiumº (2005).

4 54 Janusz Danecki teî wojneî militarnie wygraø. WazÇne byøy jej globalne skutki: wsparcie USA dla Izraela i powroât pomocy radzieckiej dla Egiptui Syrii. Najistotniejszy jednak dla przyszøych muzuømanâ skich przemian fundamentalistycznych byø sâwiatowy kryzys naftowy i gwaøtowne wzbogacenie sieî w jej wynikunaftowych panâ stw muzuømanâ skich. Po zawieszeniubroni 22 pazâdziernika 1973 rokuczøonkowie OAPEC uzgodnili ograniczenie wydobycia ropy o 25 proc. i wprowadzenie embarga na eksport ropy do Stano w Zjednoczonych za czynne militarne wspieranie Izraela oraz do Holandii za poparcie polityczne Izraela. Stany Zjednoczone saî najwieîkszym importerem ropy naftowej, Holandia z kolei byøa najwazçniejszym importerem w Europie Zachodniej, poniewazç tam znajduje sieî port w Rotterdamie ± gøoâ wna europejska baza przeøadunkowa ropy. Brak ropy dotkliwie odczuøy Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia. Byøa poâzâna jesienâ, zapotrzebowanie rosøo, a zaopatrzenie malaøo w katastrofalnym tempie. NiedoboÂr ropy spowodowaø czterokrotny wzrost jej ceny 17. Zyski krajoâ w eksporteroâ w rosøy w niebywaøym tempie. Na sâwiat muzuømanâski spøynaîø deszcz pienieîdzy, ktoâre nie sposoâb byøo w szybkim tempie racjonalnie wykorzystacâ. Dla fundamentalistoâ w byøa to szansa zwieî kszenia wpøywoâ w ideologicznych. Skierowali wieîc bardzo logicznaî i racjonalnaî propagandeî do spoøeczenâ stw muzuømanâ skich. Mo wili, zçe poniosøy one kleî skeî w 1948 i 1967 rokuw wojnach z Izraelem, poniewazç odwroâciøy sieî od Boga i za to zostaøy ukarane. Teraz, po 1967 roku, zaczeîto powracacâ do Boga. Za te bogobojne dziaøania Bo g natychmiast obdarzyø muzuømanoâ w swoimi øaskami w formie olbrzymich dochodoâw z ropy naftowej ± argumentowali fundamentalisâci. Taka argumentacja trafiaøa wielu ludziom do przekonania, zwøaszcza, zçe pokrywaøa sieî z powszechnym odbiorem sytuacji spoøecznej i politycznej. Islamizacja staøa sieî coraz powszechniejsza. W wielu krajach wpøywy fundamentalistoâ w byøy bardzo silne, jak np. w Pakis- 17 Ceny ropy w styczniu1973 r. wynosiøy 1,83 USD za baryøkeî, 16 pazâdziernika tegozç roku± juzç 4,89, a 1 stycznia 1974 r. ± 9,31 USD. R. Schultze, Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Monachium 1994, s. 256.

5 55 tanie, gdzie w 1977 r. wøadzeî po liberalnym Zulfikarze Alim Bhutto przejaîø wspierajaîcy fundamentalizm Zia ul-haqq. RzaÎdy egipskiego prezydenta As-Sadata ( ), nasteî pcy Abd an-nasira i rzeczywistego sprawcy naftowego boomu, przystaîpiøy do islamizacji. W konstytucji z 1971 r. zapisano, zçe szari'at jest gøoâwnym zâroâdøem prawa 18. As-Sadat oskarzçyø Abd an-nasira o dyktatorskie zapeîdy oraz poddaø totalnej krytyce jego epokeî za socjalistyczne i antyreligijne rzaîdy. Wto rowali muegipscy intelektualisâci i fundamentalisâci muzuømanâscy 19. Bracia Muzuømanie, przesâladowani za czasoâw Abd an-nasira, cheî tnie wsparli retorykeî As-Sadata, tym bardziej, zçe wypusâciø ich z wieî zienâ, a nawet wypøacaø rekompensaty za krzywdy doznane za poprzednich rzaîdoâ w. Postawa Egiptuw wojnie 1973 r., a gøoâ wnie poczaîtkowe zwycieî stwa sprawiøy, zçe wizerunek As-Sadata sieî polepszyø. Ale dopiero kryzys naftowy, ktoâ ry przynioâsø sâwiatu muzuømanâ skiemukrociowe zyski, umocniø pozycjeî As-Sadata. Dla fundamentalistycznych mysâlicieli byø to triumf Boga: dzieî ki As-Sadatowi muzuømanie odeszli od zachodniego socjalizmu i zwroâ cili sieî do Boga. BoÂg wieîc ich obsypaø bogactwem. JednakzÇe wychwalany przez fundamentalistoâ w As-Sadat popeøniø powazçny bøaîd. Byø bowiem pewien, zçe islamizacja Egiptuoraz jego osobiste zwiaîzki z BracÂmi Muzuømanami dadzaî muprzyzwolenie na ambitne plany w polityce mieî dzynarodowej, a wieî c otwarcie na Zacho d zwane infitah, a przede wszystkim daîzçenie do rozwiaîzania problemubliskowschodniego, co rozpoczaîø przyjazdem do Jerozolimy w 1977 roku, i podpisanie traktatu pokojowego z Izraelem w 1979 r.. JednakzÇe decyzja As-Sadata byøa szokiem dla caøego sâwiata islamu i przyniosøa muniemal powszechne poteî pienie. Niewielubyø takich, ktoâ rzy poparliby jego decyzjeî. Jego posteî powanie uznano za prozachodnie i sprzeczne z islamem. Ostatecznie doprowadziøo to w 1981 rokudo zamordowania prezydenta przez czøonkoâ w fundamentalistycznej organizacji Al-DzÇihad w roczniceî wojny 1973 roku. Po tym zamachukilka tysieî cy fundamentalistoâ w i radykaøoâ w znalazøo sieî 18 Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, A History of Egypt. From the Arab Conquest to the Present, Cambridge 2007, s E. Karsh, Islamic Imperialism. A History, New Haven 2007, s

6 56 Janusz Danecki w wieîzieniach, w tym dziaøacz Al-DzÇihaduAjman az-zawahiri 20. W ten sposoâ b zrodziøa sieî ideologia nienawisâci do ZachoduucielesÂniona w starej charydzçyckiej doktrynie takfir wa-hidzç ra ± ekskomuniki i wyweî drowania z VII wieku. Powstaøa nawet organizacja o tej nazwie. Doktryna takirustaøa sieî staøym elementem ideologii muzuømanâ skich ekstremistoâ w. Muzuømanom, wedøug tej doktryny, nie wolno sieî zadawacâ z niewiernymi ani z muzuømanami, ktoâ rzy utrzymujaî kontakty z innowiercami. NalezÇy ich poteîpicâ: naøozçycâ na nich ekskomunikeî ± takfir, a wieîc uznacâ za niewiernych i oddalicâ sieî od nich tak, jak niegdysâ prorok Mahomet udaø sieî na emigracjeî ± hidzçreî, by nie przebywacâ z niewierzaîcymi Kurajszytami. Rewolucja irañska Pod koniec lat siedemdziesiaîtych nastroje fundamentalistyczne w sâwiecie islamunarastaøy. Szczego lne znaczenie dla ich utrwalenia miaøa rewolucja iranâ ska 1978/1979 roku. W Iranie, woâ wczas jeszcze Persji, od 1923 rokupanowaøa nastawiona proeuropejsko dynastia Pahlawich. Dla pierwszego wøadcy tej dynastii Rezy Chana wzorem byø AtatuÈ rk, twoâ rca sâwieckiego panâstwa tureckiego. Jego nasteî pca, szah Muhammad Reza Pahlawi, od 1941 rokukontynuowaø reformy zmierzajaîce do modernizacji panâstwa, reformy rolnej, zroâ wnania praw kobiet i meî zçczyzn, a przede wszystkim rozdzielenia panâ stwa od religii. PoniewazÇ Iran jest panâstwem szyickim, zadanie to byøo trudniejsze nizç w Turcji, w szyizmie bowiem rywalem wøadzy sâwieckiej jest establishment religijny uczonych uwazçajaîcych sieî za przedstawicieli ostatniego dwunastego imama. Wpøywy uczonych szyickich na wøadzeî zawsze byøy w Iranie bardzo silne. NajwazÇniejsze znaczenie miaøo jednak to, zçe kontrolowali szkolnictwo oraz byli sprzymierzeni z wpøywowaî klasaî kupieckaî. Szah Reza Pahlawi zaczaîø swoje reformy w latach od tzw. biaøej rewolucji ± szeroko zakrojonych reform obejmujaîcych 20 O powiaîzaniach Az-Zawahiriego z taî organizacjaî: L. Wright, The Looming Tower, Nowy Jork 2006, s

7 nacjonalizacjeî, prawo gøosudla kobiet, reformeî saîdownictwa, wprowadzanie nowoczesnego europejskiego szkolnictwa w Iranie. Wywoøaøo to sprzeciw uczonych szyickich, bo w ten sposoâb zostaø im odebrany nie tylko znaczaîcy wpøyw na spoøeczenâ stwo, ale tezç powazçne zâroâ døo dochodoâ w. ZaczeÎ øo sieî upolitycznienie szyickich alimoâ w ± repolityzacja islamu. Mimo protestoâ w reformy szaha byøy wprowadzane 21. Kiedy po wojnie 1973 rokudoszøo do kryzysunaftowego, pozycja szaha umocniøa sieî dzieî ki gwaøtownemuwzrostowi dochodoâ w panâ stwa z ropy naftowej. Niestety, Rezy Pahlawiemuzabrakøo zdolnosâci do umiejeî tnego zagospodarowania bogactwa naftowego. Zmarnowaø on swojaî szanseî: rosøa ceremonializacja wøadzy, nastaîpiø powroâ t do tradycji staroperskich kosztem muzuømanâ skich. Najgorsze jednak byøo to, zçe ± paradoksalnie ± panâ stwo zostaøo zdezorganizowane przez nieumiejeîtne wykorzystanie olbrzymich sârodkoâw do rozwojugospodarki. Zamiast rozwojunastaîpiøa zapasâcâ. Niemal powszechne niezadowolenie spoøeczenâ stwa wykorzystali szyiccy uczeni, powoøujaîc sieî na swojaî politycznaî misjeî interpretatoroâw prawa szyickiego. KleÎ skeî szaha interpretujaî jako odejsâcie od wartosâci muzuømanâ skich. By zmienicâ ten stan, konieczny byø powroâ t do tradycyjnych wartosâci muzuømanâ skich, odrzucenie westernizacyjnych tendencji wprowadzonych przez szaha. W tym programie szczegoâ lne znaczenie miaøa opracowana przez wybitnego uczonego szyickiego Chomejniego koncepcja zwierzchnosâci uczonego ± wilajat al-fakih lub w perskiej wersji welajat-e faghih. Tej koncepcji Chomejni posâwieî ciø swoje pierwsze dzieøo Kaszf al-asrar (OdsøonieÎcie tajemnic) z 1944 roku. RozwinaÎø jaî w cykluwykøadoâ w wygøoszonych w Irakuw latach 70. XX wiekui opublikowanych jako Hokumat-e eslami (RzaÎd muzuømanâski). Wedøug tej koncepcji jedynie uczeni szyiccy ± fakihowie i mudzçtahidowie ± saî zdolni do sprawowania wøadzy pod nieobecnosâcâ ostatniego imama-mahdiego. Koncepcja wilajat al-fakih jest kontynuacjaî powstaøej w szyizmie idei nijaba amma ± reprezentowania przez alimoâw nieobecnego imama ostatecznie sformuøowanej w XVI wieku N. R. Keddie, Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern Iran, New Haven 1981, s ; polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku: WspoÂøczesny Iran. ZÂroÂdøa i konsekwencje rewolucji, KrakoÂw 2007, s

8 58 Janusz Danecki Niezadowolenie z polityki szaha oraz poteî zçna propaganda religijna doprowadziøy w 1978 r. do wybuchu ludowej rewolucji antyszahowskiej w Iranie, do abdykacji szaha Rezy Pahlawiego i przejeî cia wøadzy przez uczonych szyickich pod wodzaî ajatollaha Chomejniego. ZaczeÎ øo sieî woâ wczas wprowadzanie reform religijnych, budowanie panâ stwa opartego na szyickich koncepcjach wøadzy i idei wilajat alfakih. Powstaøa Muzuøman ska Republika Iranu. ZwycieÎstwo rewolucji iranâskiej i towarzyszaîce temuupokorzenie Stano w Zjednoczonych umacniøo w caøym sâwiecie muzuømanâ skim fundamentalistyczne nastroje tym bardziej, zçe nie malaøo zagrozçenie ze strony nurtoâ w sekularystycznych, w tym komunistycznych. Rola Afganistanu W 1978 rokuw Afganistanie w wynikuprokomunistycznej rewolucji kwietniowej (inghilab-i saur) obalony zostaø nacjonalistyczny pasztunâ ski rzaîd Dauda. Gøoszono hasøa komunistycznego internacjonalizmu, odrzucano koncepcje wøadzy muzuømanâ skiej. RzaÎdzaÎca partia ± Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu ± cieszyøa sieî peønym poparciem ZwiaÎzkuRadzieckiego. Niepoko j Stano w Zjednoczonych wywoøaøo zblizçenie wøadz afganâ skich do ZwiaÎzkuRadzieckiego. Prezydent Carter wydaø zgodeî na podjeî cie przez CIA dziaøanâ przeciwko rzaîdowi afganâ skiemumimo ostrzezçenâ Zbigniewa Brzezin skiego, zçe mozçe to wywoøacâ radzieckaî interwencjeî w tym kraju 22. Co wieîcej, wewnaîtrz rzaîdzaîcej partii komunistycznej doszøo do sporoâ w i rozbicia, co wywoøaøo ostatecznie interwencjeî militarnaî. Zbigniew Brzezin ski uwazçaø, zçe ZwiaÎzek Radziecki, podporzaîdkowujaîc sobie Afganistan, zmierza do uzalezçnienia od siebie bogatych w ropeî panâ stw Zatoki Perskiej. Jak sieî wydaje, te podejrzenia byøy zupeønie nieuzasadnione 23. Dla ZwiaÎzkuRadzieckiego nie do przyjeî cia byøa destabilizacja, a przede wszystkich 22 M. Mamdani, Good Muslim, Bad Muslim, New York 2004, s D. Cordovez, S. S. Harrison, Out of Afghanistan. The Inside Story of the Soviet Withdrawal, Oksford 1995, s. 32.

9 59 proâ by obalenia komunistycznych wøadz Afganistanu. Pod koniec 1979 rokuwojska radzieckie wkroczyøy do tego panâ stwa. WkroÂtce w Waszyngtonie nastaîpiøa zmiana prezydenta. W styczniu1981 r. koncyliacyjnego Cartera zastaîpiø nieprzejednany wroâg komunizmu i ZwiaÎzkuRadzieckiego Ronald Reagan. Bierna polityka powstrzymywania (containment) Cartera zostaøa zamieniona na czynnaî politykeî odpychania (rollback) Reagana. RozpoczeÎ øa sieî niewypowiedziana wojna radziecko-amerykanâ ska w Afganistanie. Radzieckie wojska okupacyjne walczyøy przeciwko partyzantce ± mudzçahidom ± organizowanym i finansowanym przez CIA za posârednictwem przede wszystkim Pakistanui wszechmocnych pakistanâskich søuzçb specjalnych ± Inter Services Intelligence (ISI). Dla pozyskania sobie muzuømanâ skich siø fundamentalistycznych i radykalnych wojna antyradziecka nazwana zostaøa dzçihadem. W ten sposoâ b w polityce zagranicznej Amerykanie wøaîczyli sieî w nurt antymodernistyczny w sâwiecie islamu, tzn. wspierali nie opozycyjne ruchy fundamentalistyczne w roâzçnych krajach muzuømanâ skich, ale dziaøania fundamentalistyczne w antyradzieckich przedsieî wzieî ciach w Afganistanie. Istotnym problemem byøo finansowanie wojny antyradzieckiej. Oficjalnie Kongres amerykanâ ski nie moâ gø wyasygnowacâ znaczaîcych sum na wojneî przeciwko ZwiaÎzkowi Radzieckiemu, bo roâ wnaøoby sieî to deklaracji wojny i to wojny globalnej. Szukano zatem sârodkoâw finansowania mudzçahidoâ w i partyzantki z innych dziaøoâ w budzçetu amerykanâ skiego. A wieî c wykorzystywano sârodki na dziaøalnosâcâ propagandowaî,na przykøad przygotowujaîc podreî czniki dla ¹afgan czykoâ wº. Oto zadanie z podreî cznika matematyki dla czwartej klasy przygotowane w ramach programuusaid przez Uniwersytet w Nebrasce: ¹PreÎ dkosâcâ kuli kaøasznikowa wynosi 800 m na sekundeî. JesÂli Rosjanin znajduje sieî w odlegøosâci 3200 metroâw od mudzçahida i mudzçahid mierzy w Rosjanina, oblicz ile sekund potrzebuje kula, by traficâ Rosjanina w czoøoº 24. Takie podreîczniki byøy i bycâ mozçe nadal saî uzçywane przez liczne madrasy w Pakistanie. Madrasy bowiem nie przestaøy funkcjo- 24 M. Mamdani, op. cit., s. 137.

10 60 Janusz Danecki nowacâ po wyjsâciurosjan z Afganistanu, lecz zaczeî øy szkolicâ taliboâw i nasteî pne grupy mudzçahidoâ w (a wieî c bojownikoâ w prowadzaîcych dzç ihad, partyzantoâ w, czasami nazywanych mudzçahedinami) gotowych do walki w roâzçnych rejonach sâwiata ± w Kaszmirze, Czeczenii, byøej Jugosøawii. Powstaøa i powieîkszaøa sieî klasa tzw. AfganÂczykoÂw, dobrze wyszkolonych zçoønierzy, ktoâ rzy po wycofaniusieî ZSRR z Afganistanuw 1989 r. zostali bez zajeîcia i sârodkoâw do zçycia. InnaÎ metodaî zdobywania sârodkoâ w finansowych na prowadzenie operacji militarnych byø handel narkotykami. DosÂwiadczenia zdobyte w Laosie wykorzystywano w Afganistanie. Podczas wojny z Rosjanami wspierano upraweî maku, bo dostarczaøa sârodkoâ w na zakup broni i szkolenie mudzçahidoâw 25. Dlatego tezç tak trudno do dzisâ wyplenicâ jego uprawy w Afganistanie. Do finansowania dziaøanâ søuzçyøy tajemnicze banki, takie jak søynny pakistanâ ski Bank of Credit and Commerce International (BCCI), ktoâry powstaø w 1972 r. i zbankrutowaø w 1991 roku(po wycofaniusieî ZSRR z Afganistanuw 1989 r. i zakonâczeniuwojny afganâskiej) 26. Jednak najwieî ksze usøugi oddaøa Amerykanom muzuømanâ ska tradycja fundamentalistyczna i bogactwo, jakiego dorobiøy sieî nie tylko panâ stwa naftowe islamu, ale roâ wniezç niektoâ rzy ich obywatele. JesÂli bogaty muzuømanin byø czøowiekiem pobozçnym i pozostawaø pod wpøywami fundamentalistycznej muzuømanâ skiej propagandy, cheîtnie przeznaczaø swoâjzakat ± a wieîc podatek religijny ± na dzçihad. Albowiem muzuømanâ ski zakat przeznaczany jest roâ wniezç na prowadzenie dzçihadu 27. Co wieîcej, w dawnej tradycji islamuci, ktoârzy nie uczestniczyli w dzçihadzie osobisâcie, a byli majeî tni, przeznaczali znaczne sumy na wspieranie dzçihadu. Amerykanie wykorzystali teî zasadeî do finansowania wojny antyradzieckiej. Jednym søowem wojna prowadzona byøa per procura: 25 TamzÇe, s TamzÇe, s Zgodnie z koranicznym wersetem 9:60: ¹JaømuzÇny saî tylko dla ubogich i biedakoâw, i tych, ktoârzy przy nich pracujaî, i dla tych, ktoârych serca zostaøy pozyskane, i na wykup niewolnikoâw, i dla døuzçnikoâw, i dla drogi Boga, i dla podroâzçnego. To jest obowiaîzek naøozçony przez Boga! Bo g jest wszechwiedzaîcy, maîdry!º. Droga Boga oznacza tutaj dzçihad.

11 61 organizowali jaî Pakistan czycy, finansowali bogaci muzuømanie, a Stany Zjednoczone pozostaøy w tle. NastaÎpiøa prywatyzacja dzçihadu. Obok PakistanuwazÇnym graczem w wojnie afganâ skiej staøa sieî Arabia Saudyjska ± najbogatsze proamerykanâ skie panâ stwo naftowe islamu. Iran zostaø wykluczony. Z muzuømanâskiego punktu widzenia dlatego, zçe jest szyicki, a z amerykanâskiego dlatego, zçe rany po antyamerykanâ skich ekscesach rewolucyjnego Iranu byøy jeszcze zbyt sâwiezçe. Nadto Amerykanie juzç stawiali na Irak w wojnie iracko-iranâskiej. RzaÎd Arabii Saudyjskiej aktywnie uczestniczyø w finansowaniu partyzantki, dokøadajaîc do akcji w Afganistanie tyle samo co CIA. OsobaÎ rekomendowanaî przez ArabieÎ SaudyjskaÎ do wspoâ øpracy przy organizowaniu partyzantki antyradzieckiej zostaø saudyjski multimilioner Usama Ibn Ladin. Zarekomendowaø go Amerykanom czøonek rodziny kroâ lewskiej i szef wywiadu saudyjskiego Turki al- Fajsal. Od 1982 r. Usama rezydowaø w Pakistanie, wspomagajaîc antyradzieckaî partyzantkeî i sâcisâle wspoâ øpracujaîc z CIA. Uczestniczyø m.in. w budowie systemu tuneli i osârodkoâ w szkoleniowych w ChosÂcie. Wo wczas powstaøa ideologiczno-militarna organizacja nazwana Maktab al-chadamat (Biuro Usøug), ktoâ ra staøo sieî gøoâ wnym osârodkiem ideologicznym muzuømanâ skiego aktywnego fundamentalizmu. Pierwszym ideologiem ± do 1989 roku± byø PalestynÂczyk Abd Allah Azzam, ktoâ rego Usama znaø jeszcze ze studioâ w w Arabii Saudyjskiej. To on przenioâ sø metody walki palestynâ skiej do Afganistanu. ZginaÎø w wypadkuw 1989 roku. Iran Irak W 1979 rokuamerykanie poniesâli sromotnaî kleî skeî w Iranie, co wieîcej ± zostali upokorzeni przez nowe fundamentalistyczne i religijne wøadze muzuømanâ skiej republiki. Na Bliskim Wschodzie pojawiø sieî nowy wroâg i zagrozçenie dla amerykanâskiej dominacji w tym rejonie sâwiata oraz kontroli nad ropaî naftowaî. Jedynym wyjsâciem byøo skorzystanie z dotychczasowej polityki posâredniego wtraîcania sieî przez wrogoâ w zasteî pczych. NajblizÇszym saîsiadem Iranui jego odwiecznym wrogiem byø Irak. Kraj zupeønie niefundamentalistyczny,

12 62 Janusz Danecki sekularyzujaîcy, chocâ niezsekularyzowany, flirtujaîcy wprawdzie ze ZwiaÎzkiem Radzieckim, ale nie niecheî tny Stanom Zjednoczonym. Zrodziø sieî pomysø, by wykorzystacâ Irak do wojny z Iranem. Wysocy amerykanâ scy urzeî dnicy ± D. Rumsfeld, Z. Brzezinski ± zaczynajaî odwiedzacâ Saddama Husajna. I niespodziewanie we wrzesâniu 1980 rokusaddam Husajn zaatakowaø arcywroga Ameryki: Iran pod pretekstem nieuregulowanej sprawy talwegu na Szatt al-arab. RozpoczeÎ øa sieî krwawa wojna dwoâ ch poteî g naftowych ± 60-milionowego Iranuz 20-milionowym Irakiem. Iranuw momencie przeksztaøcenâ ustrojowych i Iraku z rozbudowanaî i wyszkolonaî armiaî. Stany Zjednoczone wspieraøy militarnie Saddama Husajna w pierwszym etapie wojny 28. Wojna trwaøa do 1988 rokui nie przyniosøa zwycieîstwa zçadnej ze stron, pozostawiajaîc oba panâ stwa w stanie zniszczenia, a Irak dodatkowo z olbrzymimi døugami wobec panâ stw arabskich Zatoki. Irak Kuwejt Od zakonâczenia wojny z Iranem w 1988 r. Saddam Husajn borykaø sieî z kryzysem finansowym i gospodarczym. Wielomiliardowe døugi utrudniaøy odbicie sieî od dna 29. Saddam staraø sieî o anulowanie døugoâ w przede wszystkim przez Kuwejt. Bezskutecznie. Wo wczas pod pretekstem pretensji terytorialnych, a przede wszystkim domniemanej kradziezçy ropy ze zøozçy irackich, postanowiø zajaîcâ Kuwejt, a tym samym pozbycâ sieî cieî zçarudøugoâ w i uzyskacâ znaczne dochody z ropy. Na wszelki wypadek sondowaø Amerykano w, by poznacâ ich prawdopodobnaî reakcjeî w wypadkunajazduna Kuwejt. Ambasador April Glaspie stwierdziø, zçe jest to sprawa lokal- 28 W ujawnionych dokumentach Departamentu Stanu znajduje sieî relacja z rozmoâ w mieî dzy D. Rumsfeldem i Tarikiem Azizem o koniecznosâci umacniania stosunkoâ w amerykanâ sko-irackich, NSAEBB82/iraq32.pdf. 29 G. Stansfield, Iraq. People, History, Politics, Cambridge 2007, s , Ch. Tripp, A History of Iraq, Cambridge 2000, s

13 63 na i zçe nie spodziewa sieî powazçniejszej reakcji rzaîduamerykanâskiego sierpnia 1990 rokusaddam rozpoczaîø akcjeî zajeî cia Kuwejtu. Popeøniø powazçny bøaîd, przeceniajaîc spokoâ j swojego niedawnego sojusznika, jakim byøy Stany Zjednoczone. Reakcja byøy negatywna. Zaro wno Kuwejt, jak i potencjalnie zagrozçona Arabia Saudyjska zaapelowaøy do USA o pomoc. Amerykanie, nie baczaîc na przyjazânâ z Saddamem, uznali, zçe rosnaîca poteîga IrakumozÇe bycâ niebezpieczna i zçe zagrozçona jest Arabia Saudyjska, dawny strategiczny przyjaciel USA. Wybuchøa wieî c wojna z Irakiem wypowiedziana przez Amerykano w z terytorium Arabii Saudyjskiej. Tymczasem w Afganistanie staøo sieî cosâ jeszcze. Dla Usamy Ibn Ladina zabrakøo celoâ w dla dziaøalnosâci politycznej, religijnej i militarnej. Wycofanie sieî ZwiaÎzkuRadzieckiego z Afganistanustworzyøo proâ zçnieî. TysiaÎce bojownikoâ w zostaøo pozbawionych jakiegokolwiek zajeî cia. ZajeÎ cie Kuwejtu przez Saddama Husajna stworzyøo szanseî wykorzystania afganâ skich bojownikoâ w, by wyzwolicâ Kuwejt okupowany przez bezbozçnika Saddama. Ibn Ladin zwroâ ciø sieî z ofertaî wykorzystania ¹afgan czykoâ wº do swojego dawnego znajomego i protektora ksieî cia Turkiego al-fajsala. Ten jednak byø realistaî i po prostu wysâmiaø UsameÎ. Zdawaø sobie spraweî, zçe do pokonania Irakunie wystarczy kilka tysieî cy nieregularnego wojska. Dla Usamy odmowa Turkiego byøa afrontem, tym bardziej, zçe Arabia Saudyjska skorzystaøa z oferty Amerykano w. Od tej chwili w ideologii Usamy nastaîpiø radykalny zwrot: Amerykanie z przyjacioâø i wspoâ øpracownikoâ w stali sieî jego najwieî kszymi wrogami. Wszystkie sârodki skierowaø on do walki przeciwko nowemuwrogowi. Podejmowane lub wspierane przez niego akcje obejmowaøy niemal wyøaîcznie ataki na obiekty amerykanâ skie. W 1993 r. dokonano pierwszego zamachuna WTC. Wyøadowana materiaøami wybuchowymi cieî zçaroâw- 30 Spotkanie Saddama Husajna z amerykanâskaî ambasador jest roâzçnie relacjonowane i interpretowane. Najprawdopodobniej doszøo do nieporozumienia. Zob. wersjeî udokumentowanaî w: H.A. Jamsheer, WspoÂøczesna historia Iraku, Warszawa 2007, s. 123, przyp. 10; M. M. Dziekan, Historia Iraku, Warszawa 2002, s. 189; Ph. Marr, The Modern History of Iraq, Boulder 2004, s. 227.

14 64 Janusz Danecki ka eksplodowaøa w podziemiach. WiezÇe sieî nie zapadøy, ale zniszczenia byøy powazçne. W 1996 r. zaatakowano amerykanâ skaî bazeî Chaubar (Khobar) w saudyjskim Dammanie. ZgineÎ øo 23 amerykanâ skich zçoønierzy. Przesøanie byøo wyrazâne: Amerykanie nie powinni przebywacâ na terenach sâwieî tej ziemi saudyjskiej, zgodnie z wahhabickaî zasadaî wala wa-bara ± wiernosâci islamowi i odzçegnywania sieî od innowiercoâ w. W 1998 r. dochodzi do jednoczesnych skoordynowanych atakoâw na ambasady USA w Dar as-salaam (Tanzania) ± 11 zabitych, 85 rannych ± i Nairobi (Kenia): 212 zabitych, 4000 rannych. W sumie w tych zamachach zgineîøo 12 AmerykanoÂw. W odwecie Stany Zjednoczone zniszczyøy fabrykeî lekoâ w w Chartumie, w ktoâ rej jakoby produkowano bronâ chemicznaî. To oskarzçenie okazaøo sieî nieuzasadnione. W roku 2000 zaatakowano USS Cole w Jemenie. Niszczyciel, jeden z najpoteî zçniejszych, omal nie zatonaîø. ZgineÎ øo 17 marynarzy. O zorganizowanie lub wspieranie zamachu oskarzçano rzaîd Sudanu, a posârednio UsameÎ Ibn Ladina, ktoâry przebywaø w Sudanie 31. Wreszcie 11 wrzesânia 2001 r. po raz drugi dokonano ataku na WTC. Tym razem nie z podziemi, lecz z powietrza. Atakuudanego. ZgineÎ øo niemal 3000 osoâb. W kolejnych latach narastaøa fala zamachoâ w okresâlanych jako dokonane przez tajemniczaî organizacjeî Al-Ka'ida, zarzaîdzanaî jakoby przez UsameÎ Ibn Ladina. Usama nie przyznaø sieî wprost do kierowania Al-Ka'idaÎ. W pierwszym osâwiadczeniupo atakach stwierdzaø jedynie, zçe tego zamachu dokonali ich, muzuømanoâ w, ludzie, i zçe to oni stanowiaî bazeî (al-ka'ida) ruchu muzuømanâskiego 32. W 2002 r. w kenijskiej Mombasie zaatakowano izraelski hotel. W 2003 r. doszøo do zamachuna pociaîg podmiejski w Madrycie, a w 2007 ± w Londynie. Ataki w Stambule, Maroku, Tunezji, wreszcie masowy wysyp 31 D. Piszkiewicz, Terrorism's War with America: A History, Westport 2003, s PosÂrednio Ibn Ladin przyznaø sieî do atakoâw 11 wrzesânia dopiero w 2004 roku(cbc News ). Wtedy twierdziø, zçe byø to skutek izraelskiej inwazji na Liban w 1982 roku. W rzeczywistosâci prawdopodobnie niewiele na ich temat wiedziaø (J. Burke, Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn 2004, s. 248).

15 atakoâw Al-Ka'idy w Iraku, gdzie pojawia sieî postacâ AbuMusaba az- Zarkawiego, postaci dosâcâ enigmatycznej, dziaøajaîcej jakoby w imieniual-ka'idy i Usamy. Przestajemy waîtpicâ, zçe to Al-Ka'ida. Mamy pewnosâcâ, zçe nie. Al-Ka'ida staje sieî wygodnym liczmanem dla kazçdego politycznie zaangazçowanego dziaøacza ekstremistycznych organizacji. Faktem jest jednak to, zçe obserwowano nateî zçenie dziaøanâ terrorystycznych wychodzaîcych ze sâwiata islamu. CzyzÇby to byøa wojna islamuze sâwiatem zachodnim, speønienie Huntingtonowskich przepowiedni? Tak wielusaîdziøo, przede wszystkim zasâ przekonane o tym byøy wøadze neokonserwatystoâ w w Stanach Zjednoczonych, majaîce silny wpøyw na prezydenta Busha. 65 Palestyñczycy. Ods³ona druga Od 1970 roku, a wieî c od wydarzenâ jordanâ skich i wygnania OWP z Jasirem Arafatem z Jordanii, gøoâ wnaî bazaî Palestyn czykoâ w staø sieî Liban. TuobecnosÂc Palestyn czykoâ w tezç staje sieî przyczynaî konfliktoâw: najpierw wewneîtrznego, a wieîc wojny domowej, ktoâra trwaøa od 1975 r. do konâca lat osiemdziesiaîtych, a potem powazçnego konfliktu z Izraelem w 1982 roku. PalestynÂczycy opanowali bowiem zachodnie obszary LibanugraniczaÎce z Izraelem i dokonywali nieustannych atakoâ w na tereny izraelskie. Izrael postanawiø pozbycâ sieî niewygodnego saîsiada i za zgodaî maronickich wøadz i kuzadowoleniuszyitoâ w dokonaø inwazji Libanu, zmuszajaîc OWP do opuszczenia tego kraju. OWP przeniosøo sieî do Tunisu. By nie zostawicâ pustki na swoje granicy, Izrael wprowadziø strefeî buforowaî ± pas o szerokosâci 50 km wzdøuzç granicy poâ ønocnej. Natomiast pustkeî politycznaî po Palestyn czykach w poøudniowym Libanie szybko wypeønili libanâ scy szyici. Ich aspiracje spoøeczne i polityczne wsparø szyicki Iran przy aktywnym udziale wøadz syryjskich wywodzaîcych sieî z ugrupowania religijnego alawitoâw o szyickich korzeniach. PoczaÎtkowo szyizm libanâ ski prowadziø autonomicznaî walkeî o swojaî pozycjeî politycznaî w krajui daîzçyø do emancypacji szyitoâw.

16 66 Janusz Danecki PierwszaÎ organizacjaî byø Ruch Wydziedziczonych (Harakat al-mahrumin) zaøozçony w 1974 rokuprzez wybitnego iranâ skiego uczonego MuseÎ as-sadra ( ) 33. Po zwycieîstwie rewolucji muzuømanâskiej w Iranie Liban staø sieî najwazçniejszym przyczoâ økiem Iranu. JednaÎ z gøoâ wnych idei wpajanych szyitom libanâ skim przez Iran czykoâ w byø antyamerykanizm, ktoâ remutowarzyszyøa radykalna postawa antyizraelska. Powstaøa woâ wczas szyicka organizacja polityczna AMAL ± AfwadzÇ al-mukawama al-lubnanijja (Oddziaøy Liban skiego Ruchu Oporu) ± akronim znaczaîcy po arabskunadzieja. NasteÎpnie zrodziøa sieî Hizb Allah ± organizacja spoøeczno-polityczno-wojskowa walczaîca z Amerykanami i Izraelem. W 1983 r. AMAL przeprowadziø pierwszaî wielkaî akcjeî: dokonaø zamachuna koszary amerykanâ skie ± cieî zçaroâ wka wyøadowana materiaøami wybuchowymi wjechaøa w brameî koszar. ZgineÎ øo 241 zçoønierzy USA. Niemal jednoczesânie zaatakowano koszary francuskie. ZgineÎøo kilkunastu zçoønierzy. Trudno te akcje nazwacâ terrorystycznymi, bo zorganizowane grupy dokonaøy ataku na obiekty militarne obcych wojsk uwazçanych za wrogie. Ale sprawa nie byøa taka prosta: wojska amerykanâ skie i francuskie interweniowaøy za zgodaî rzaîdulibanâ skiego, a AMAL dziaøaø w suwerennym panâstwie i nie miaø jego zgody na podejmowanie takich akcji. Z drugiej jednak strony Izrael roâ wniezç nie uzyskaø mieîdzynarodowej zgody na militarnaî ingerencjeî w suwerennym panâ stwie. Jednym søowem, poâ ølegalne akcje nakøadaøy sieî jedna na drugaî. Upokorzenie Jasira Arafata w 1982 r. znacznie osøabiøo jego organizacjeî ± OWP. W walce o swojaî pozycjeî Arafat wspieraø i wspoâøorganizowaø pierwsze powstanie palestynâ skie ± IntifadeÎ w 1987 roku. Idea biernego oporu Palestyn czykoâ w na terenach okupowanych okazaøa sieî doskonaøaî broniaî nie tylko w walce z Izraelem, ale roâwniezç w przekonywaniusâwiatowej opinii publicznej, zçe Palestyn czykom trzeba pomoâ c. Izrael bezskutecznie staraø sieî przekonacâ sâwiat, zçe dziaøa w søusznej sprawie przeciwko terrorystom, bo trudno byøo udowodnicâ, zçe dzieci rzucajaîce kamieniami w czoøgi i uzbrojonych po zeî by zçoønierzy saî terrorystami. 33 Y. Richard, L'islam chi'ite. Croyances et ideâologies, ParyzÇ 1991, s. 166.

17 67 Ale sâwiecki FATH miaø juzç w Palestynie rywali: nowaî organizacjeî HAMAS, ktoâ ra wyøoniøa sieî z Braci Muzuømano w. HAMAS øaîczyø muzuømanâ skaî ideologieî fundamentalistycznaî z walkaî narodowowyzwolenâ czaî Palestyn czykoâ w. Izrael widziaø w HAMAS-ie szanseî ograniczenia wpøywoâ w FATH-utym bardziej, zçe HAMAS unikaø organizowania akcji antyizraelskich. Dlatego Izrael wspieraø HAMAS jako alternatyweî wobec FATH-u. W 1988 r. HAMAS zmieniø taktykeî, ogøaszajaîc KarteÎ, w ktoâ rej opowiedziaø sieî za caøkowitym wyzwoleniem Palestyny i ustanowieniem w niej muzuømanâ skiego panâ stwa, Palestyna bowiem jest waqfem, a wieî c religijnaî wøasnosâciaî ustanowionaî dla muzuømanoâw. Powrót UsamyIbn Ladina Wszystkie te akcje wywoøaøy w sâwiecie arabskim i muzuømanâ skim wielkie wrazçenie. Utrwaliøa sieî ideologia antyamerykanizmui zrodziøo przekonanie, zçe Stany Zjednoczone bezwarunkowo i pod kazçdym wzgleî dem wspierajaî Izrael ± arcywroga wszystkich Arabo w i muzuømanoâ w. Jednym z zasadniczych bøeî doâ w polityki Zachoduwobec sâwiata islamujest niejednoznacznosâcâ deklaracji politycznych i niezgodnosâcâ deklarowanych idei z ich realizacjaî. Tak byøo w Algierii, w Afganistanie, Irakui wreszcie w Palestynie. Okazywaøo sieî, zçe demokracja jest dobra wtedy, gdy søuzçy celom Zachodu, w przeciwnym wypadkujest nie do przyjeî cia. Propaganda arabska i muzuømanâska cheî tnie wykorzystuje teî stronniczosâcâ, oskarzçajaîc Stany Zjednoczone o stosowanie podwoâ jnych standardoâ w: innych dla siebie i Izraela, innaî dla muzuømanoâw. Po opuszczeniu Afganistanu i fiasku akcji wyzwolenia Kuwejtu pierwszaî poøoweî lat dziewieî câdziesiaîtych Usama Ibn Ladin speî dziø w Sudanie, ktoâry staje sieî jego bazaî wypadowaî. WyboÂr byø nieprzypadkowy, poniewazç w czerwcu1989 rokuw Sudanie doszøo do przewrotu, w wyniku ktoâ rego obalono demokratyczny, acz nieudolny rzaîd, a wøadzeî przejaîø Umar Hasan al-baszir, zwolennik fundamentalistycznego islamu. Jego najblizçszym doradcaî zostaø Hasan at-turabi, znany teoretyk fundamentalizmu muzuømanâ skiego. Niemniej

18 68 Janusz Danecki poglaîdy At-Turabiego i Usamy byøy diametralnie roâzçne. Wyksztaøcony na Zachodzie At-Turabi byø zwolennikiem pogodzenia sieî muzuømanoâw, Usama byø radykaøem. StaÎd gøoâwnymi doradcami Usamy w Sudanie staø sieî Ajman az-zawahiri i Mamduh Salim noszaîcy przydomek AbuHadzÇir al-iraki 34. Tymczasem Amerykanie, zajeî ci w pobliskiej Somalii, wykorzystujaî Jemen jako swojaî bazeî wypadowaî. Usama z Sudanu przygotowuje akcje przeciwko USA ± bycâ mozçe na bazeî Chaubar i na WTC w 1993 r. StaÎd amerykanâ skie sankcje przeciwko Sudanowi i zbombardowanie fabryki lekoâ w. SzansaÎ dla Usamy staje sieî opanowanie Afganistanuprzez taliboâw w 1995 roku. W 1996 powraca woâwczas do swojej bazy i staîd kieruje dalszaî dziaøalnosâciaî polityczno-religijnaî w imieî islamu. Zaczyna widziecâ w sobie sobowtoâ ra proroka Mahometa: jak prorok porzuca miejsce, gdzie jest przesâladowany, a wieî c wyrusza w hidzçreî, jak prorok przygotowuje sieî do walki z wrogami. W pierwszej poøowie lat dziewieî câdziesiaîtych ruch polityczny w Afganistanie byø podzielony mieî dzy co najmniej siedem liczaîcych sieî partii: trzech tradycyjno-nacjonalistycznych 35 i czterech fundamentalistycznych muzuømanâskich 36. Trwaøa mieîdzy nimi niewypowiedziana wojna o wpøywy, a tym samym sytuacja polityczna w kraju byøa bardzo niestabilna. Wo wczas armia pakistanâ ska poparøa nowy ruch fundamentalistyczny zorganizowany przez taliboâ w ± studentoâ w szkoâ ø muzuømanâ skich: madras na terenie Prowincji Po ønocno-zachodniej Pakistanu. Talibowie (uzçywana jest roâ w- niezç perska forma liczby mnogiej taliban) zyskali sobie poparcie ludnosâci Afganistanu, w ich dziaøalnosâci widziano bowiem gwarancjeî zaprowadzenia spokoju. Poparøy ich roâ wniezç Stany Zjednoczone, gdzie uwazçano, zçe radykaøowie gwarantujaîcy spokoâj saî lepsi od skøoâconych partii. Brutalna wojna mieî dzy radykalnymi partiami zostaøa zastaîpiona przez surowaî patriarchalnaî wøadzeî. I zapewne wøadza taliboâ w przetrwaøaby w Afganistanie, ulegajaîc ewolucji tak jak wøa- 34 L. Wright, The Looming Tower, Nowy Jork 2006, s Narodowy Front MuzuømanÂski Afganistanu, AfganÂski Narodowy Front Wyzwolenia, Ruch Rewolucji Muzuøman skiej. 36 DzÇami'at-i Islami, Hizb-i Islami (Hekmatjar), Chalis, Sajjaf.

19 dza saudyjska, gdyby nie powstanie sâwiatowej sieci fundamentalistoâ w muzuømanâ skich, stworzonej przez dziwny alians taliboâ w i Usamy Ibn Ladina prowadzaîcy do skutecznego ataku na Word Trade Center 11 wrzesânia 2001 roku. Specyfika tego atakupolegaøa na tym, zçe byø to nie tylko atak udany, ale przede wszystkim spektakularnie bolesny dla StanoÂw Zjednoczonych. Zniszczony zostaø symbol Ameryki, ale tym samym symbolicznie pokonano jej poteîgeî. Byø to taki sam atak terrorystyczny jak wszystkie inne: zgineî li niewinni ludzie, muzuømanâ scy terrorysâci zawarli w nim swoje przesøanie nienawisâci do Stano w Zjednoczonych i caøego Zachodu. Symboliczna tezç staøa sieî reakcja Zachodu: najpierw caøaî odpowiedzialnosâciaî za wydarzenia 11 wrzesânia obarczono UsameÎ Ibn Ladina i przypisano mukierowanie globalnaî organizacjaî zøa, potem podjeî to nieudane polowanie na niego rozdmuchane przez sârodki masowego przekazu, co stworzyøo zenâ legendeî. Usama Ibn Ladin byø tylko symbolem, reprezentantem fundamentalistycznego ekstremizmupolitycznego, ktoâ ry rozwijaø sieî w caøym sâwiecie islamujuzç od konâ ca epoki kolonialnej, a wieî c od pierwszej poøowy XX wieku. Byø to symbol, ktoâ ry w wynikuniezreî cznej polityki amerykanâskiej uroâsø do rozmiaroâw sieci terroru. I chocâ byøy to domysøy (a zarazem pewnie spiskowa teoria dziejoâ w), to urosøy one do rozmiaroâ w wirtualnej organizacji nazwanej Al-Ka'ida. Taka interpretacja byøa na reîkeî muzuømanâskim siøom ekstremistycznym i radykalnym ± cheî tnie ubraøy sieî w stroâj sâwiatowej organizacji terroru. Bracia Muzuømanie powstali w roku 1928 jako ruch antybrytyjski, a zarazem religijny. Podobnie dziaøaøo Stowarzyszenie Alimo w Algierskich. S wiat arabski, a i caøy muzuømanâ ski, szukaø swojej tozçsamosâci w islamie. Islam jest tym, co te sâwiaty przeciwstawia Zachodowi, a wieî c jest autoidentyfikacjaî i odgraniczaniem sieî od wroga. Wreszcie podjeîto zâle przemysâlane wyprawy na Afganistan i Irak, karzaîc Bogu ducha winne narody za skutki zimnej wojny i rywalizacji wielkich mocarstw. Potem przyszøa kolej na Irak i rozpoczeî øo sieî pandemonium. Niemniej to nie talibowie ani nie Usama Ibn Ladin przeksztaøcili swoâ j terroryzm w globalny, lecz reakcja Zachodu, a przede wszystkim Stano w Zjednoczonych spowodowaøa, zçe terroryzm staø sieî sâwia- 69

20 70 Janusz Danecki towy i zçe powstaøa wirtualna siecâ Al-Ka'idy stojaîcej jakoby za globalnymi ruchami fundamentalistycznymi jak niegdysâ niewidzialni MeÎ drcy Syjonu. Bibliografia Burke J., Al-Qaeda. The true story of radical Islam, Londyn Cordovez D., Harrison S.S., Out of Afghanistan. The Inside Story of the Soviet Withdrawal, Oksford Dziekan M. M., Historia Iraku, Warszawa Groussard S., The Blood of Israel: the massacre of the Israeli athletes, the Olympics, 1972, New York Jamsheer H. A., WspoÂøczesna historia Iraku, Warszawa Jonas G., Vengeance: The True Story of an Israeli Team, New York Karsh E., Islamic Imperialism. A History, New Haven Keddie N.R., Roots of Revolution. An Interpretative History of Modern Iran, New Haven 1981, polskie wydanie wersji angielskiej z 2003 roku: WspoÂøczesny Iran. Z roâdøa i konsekwencje rewolucji, Krako w Mamdani M., Good Muslim, Bad Muslim, New York Marr Ph., The Modern History of Iraq, Boulder Marsot Afaf Lutfi Al-Sayyid, A History of Egypt. From the Arab Conquest to the Present, Cambridge Piszkiewicz D., Terrorism's War with America: A History, Westport Richard Y., L'islam chi'ite. Croyances et ideâologies, ParyzÇ Schultze R., Geschichte der islamischen Welt im 20. Jahrhundert, Monachium Stansfield G., Iraq. People, History, Politics, Cambridge Tripp Ch., A History of Iraq, Cambridge Wahab Sh., Youngerman B., A Brief History of Afghanistan, Nowy Jork Wright L., The Looming Tower, Nowy Jork On the Emergence of Terrorism in the Muslim World Summary In this short essay, an attempt is being made to sketch the relationship between political situation in the Middle East (and more generally the

21 Muslim World) and the rise of terrorism. The author is convinced that the 1967 war between Israel and Egypt began a new era in this region in the way that it restructured the consciousness of the Arab and Muslim societies and created deeply felt awareness of helplessness which, in turn, led to the growth fundamentalist and? more importantly? radical attitudes. It is in the wake of these developments that the radical Palestinian Black September organization resolved to terror tactics after 1970, and much later leading Muslim personalities such as the Palestinian Abd Allah Azzam and the Egyptian Ayman az-zawahiri shaped their radical ideologies. The essay analyses recent historical events such as the Iranian Revolution, the Soviet occupation of Afghanistan and the role of Soviet-American rivalry in the greater Middle East. The liberation of Afghanistan seems to play key role in the subsequent disastrous events leading to 9/11. The Muslim radicals trained in hatred to Russians turned their attention to the West and the US using their considerable experience in guerilla warfare. The occupation of Afghanistan and Iraq that followed only emboldened the extremist forces of the Arab and Muslim world contributing to their popularity in the Muslim masses of the Middle East. 71