Zagrożenia współczesnego fundamentalizmu religijnego

Transkrypt

1 Zagrożenia współczesnego fundamentalizmu religijnego Justyna Chodorowska 2b Zespół Szkół Elektronicznych i Ogólnokształcących

2 Fundamentalizm jest takim zaangażowaniem w pewną prawdę, które czyni zbędnym pytanie o jakąkolwiek inną prawdę Ks. T. Węcławski Przystępując do omówienia zagadnień odnoszących się do zagrożeń fundamentalizmu religijnego, należy przedstawić definicję tego pojęcia. Fundamentalizm określić można jako stanowcze i bezkompromisowe wyznawanie jakiejś idei, która opiera się na przekonaniu, że racje innych osób nie mają prawa istnienia. Fundamentalizm będzie to pewnego rodzaju styl myślenia, którego zwolenników cechuje wiara w określone zasady, mające nadrzędny i niekwestionowany autorytet. Fundamentalizm kojarzony jest przede wszystkim z religią, jednak charakteryzujący go autorytaryzm występuje także w doktrynach politycznych. 1 Nieco inaczej zdefiniować należy fundamentalizm religijny. Ten rodzaj fundamentalizmu odnosić się będzie do postaw i koncepcji, a także ideologii ruchów odnowy religijnej. Przede wszystkim polegać będzie na przekonaniu żarliwych wyznawców jakiejś religii, że wola Boga stanowi nakaz określonych zachowań, obowiązujący wszystkich wyznawców danej religii. Fundamentalizm nie jest jednak ideologią jednolitą. Większość jego form odrzuca fundamentalizm liberalny. Religijna odmiana fundamentalizmu nie musi uderzać w porządek polityczny oraz społeczny w państwie. Jako przykład można podać tu amerykańskich Amiszów. Postrzegając zepsucie sfery publicznej w kraju, tworzą na jej marginesie enklawy, w których jako wspólnota osób wierzących budują prawidłowe według nich relacje, opierające się na boskich nakazach. 2 Samo słowo fundamentalizm kojarzone jest przede wszystkim z kulturą i językiem arabskim. Nie mniej jednak pojęcie to jest stosunkowo nowe i pierwotnie nie można było go odnaleźć w tej kulturze. Zaczerpnięte zostało ono z języków europejskich, obecnie występuje prawie we wszystkich językach. Przykładowo w języku francuskim fundamentalizm określany jest za pomocą dwóch pojęć: integryzm oznacza odrzucenie wszelkich innowacji, które 1 B. Kobzarska-Bar, Fundamentalizm religijny muzułmańskich organizacji terrorystycznych a stan zagrożenia w Europie, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1, s Ibidem, s

3 pojawiły się w islamie, oraz islamizm to proces dążenia do rozwiązywania problemów w społeczeństwie za pomocą religii. 3 Warto w tym miejscu przytoczyć również wyjaśnienie omawianego zjawiska, przedstawione w Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN. Zgodnie z tą definicją, fundamentalizm to ogólna nazwa ruchów religijnych uznających nadrzędną wartość ruchów religijnych i niechęć do wszelkich zmian odczuwanych jako naruszenie tożsamości wyznaniowej, nastawiony negatywnie do tendencji modernistycznych; w islamie XX w. określa się tradycjonalizm muzułmański, który przeciwstawia się tendencjom reformatorskim w islamie; głównym dążeniem muzułmańskich ruchów fundamentalistycznych jest oparcie państwa na prawie islamu. 4 Jak zostało już wspomniane, w dzisiejszych czasach pojęcie fundamentalizmu religijnego odnosi się przede wszystkim do religii islamu. Występuje również na gruncie innych religii, jednak właśnie w odniesieniu do państw muzułmańskich możemy mówić o skrajnym fundamentalizmie religijnym, który stanowić może zagrożenie dla bezpieczeństwa we współczesnym świecie. Wskazać można na kilka cech, którymi charakteryzuje się muzułmański fundamentalizm religijny: powrót do źródeł religii należy odrzucić wszelkie reformy i powrócić do pierwotnego kształtu religii; duma z przeszłości i wychwalanie dawnych wartości; upolitycznienie religii (w przypadku islamu to zasadnie jest dość proste, z uwagi na to, że islam jest religią zarówno państwa, jak i prawa); nastawienie przeciwko zachodnim cywilizacjom, głównie do Ameryki oraz Izraela. 5 Okresem intensywnego kształtowania się islamskiego fundamentalizmu był wiek XX. Już w latach 20-tych można wskazać na powstanie pierwszych ugrupowań fundamentalnych, posiadających charakter partii politycznych, które opierały się na prawie islamu. Arabscy moderniści wielokrotnie wzorowali się na kulturze państw zachodnich, a zachodzące zmiany często wprowadzane były pod naciskiem tych właśnie państw. Ta modernizacja doprowadziła do kryzysu kulturowego w społeczeństwach muzułmańskich. Obowiązujące od wieków zasady zostały zachwiane, podobnie jak muzułmańskie obyczaje czy wzory zachowań. Muzułma- 3 J. Danecki, Podstawowe informacje o islamie, t. II, Warszawa 1997, s J. Kaczmarek, Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław 1999, s E. Wnuk-Lisowska, Fundamentalizm i dżihad. Groźna twarz islamu [w:] Religie a wojna i terroryzm, J. Drabina (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Studia Religiologica, z. 36, Kraków 2003, s

4 nie zostali zmuszeni do życia pomiędzy moralnością tradycyjną oraz nowoczesną. Uznano, że odwieczna kultura islamu została zlekceważona i odrzucona. 6 Wraz z następującymi zmianami w dziedzinie ekonomii i w społeczeństwie, wzrastała wśród wyznawców islamu pewność siebie i przekonanie o wyższości własnej kultury. Państwa muzułmańskie zaczęły sprzeciwiać się gospodarczej i politycznej ekspansji Zachodu. Z czasem celem islamistów stała się chęć przywrócenia jedności świata muzułmańskiego, aby w końcu zbudować globalne Państwo Boga. Doszło wówczas do połączenia się dwóch istotnych elementów, jakimi są religia oraz fundamentalizm (będący ideologią polityczną). Podstawowym jego celem jest odrzucenie wszelkich zjawisk, które pojawiły się w wierze, a nie funkcjonowały w niej pierwotnie. Islam, który powróci do czystego kształtu jest według fundamentalistów doskonały. 7 Fundamentalizm religijny w najsilniejszy sposób zaznacza się w państwach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Stanowi naturalną reakcję społeczeństwa na wcześniejsze narzucanie im wzorców chrześcijańskich przez Zachód a tym samym uciskania kultury rdzennej. Przejawem buntu jest możliwość ukierunkowania gniewu, który wynika z ciężkich warunków życia oraz braku perspektyw dla młodych. Poczucie poniżenia oraz frustracji często pcha młodych ludzi do radykalnego islamu, dzięki któremu chcą wyjść ze społecznego marginesu. Fundamentalizm daje im przede wszystkim oparcie we wspólnocie religijnej, wskazuje także źródła zagrożenia dla religii. 8 Głównym celem fundamentalistów jest ustanowienie władzy Boga, chcą oni zbudować światowe państwo muzułmańskie, w którym jedynym obowiązującym prawem będzie muzułmańskie prawo religijne. Są oni przekonani, że ich religia jest uniwersalna i powinna być wyznawana przez wszystkich ludzi na świecie. Ich zdaniem, obejmuje ona nie tylko życie społeczne, ale także stosunki międzynarodowe. Swój bunt fundamentaliści kierują przeciwko własnemu państwu, ale także i przeciwko globalnemu porządkowi. Mobilizują ludzi do buntu przeciwko zachodnim zasadom, prawom człowieka oraz demokracji. Dokonują rozróżnienia na wierzących, czyli ich samych, oraz niewierzących, których traktują jako wrogów. 9 Zjawisko upolitycznienia islamu prowadzi do różnego rodzaju zagrożeń, m.in. do wojny cywilizacji zachodniej i islamskiej, wojny o charakterze światopoglądowym. Należy jednak podkreślić, że fundamentalizm nie stanowi jedynie konfliktu pomiędzy religiami. Stanowi również spór między różnymi koncepcjami państwa oraz ładu społecznego. Cywilizacja 6 D. Duda, Terroryzm islamski, Wrocław 2003, s G. Sznajder, Terroryzm i fundamentalizm islamski. Piętno współczesnego świata?, s B. Kobzarska-Bar, op. cit., s G. Sznajder, op. cit., s

5 zachodnia podczas różnych etapów rozwoju nauczyła się, jak odróżniać politykę od religii. W cywilizacji muzułmańskiej nadal nie funkcjonuje takie rozróżnienie. Ruchy fundamentalistyczne, które działają w islamskim świecie, za swój nadrzędny obowiązek religijny uznają konfrontację wartości zachodnich i muzułmańskich. Islamiści uważają, że obowiązkiem dobrego muzułmanina jest walka dla zwycięstwa Allaha, nieważne jakimi metodami. Ich główny cel to zaprowadzenie na świcie islamskiego porządku. 10 Islamski fundamentalizm religijny utożsamiany jest również z międzynarodowym terroryzmem. Samo pojęcie terroryzmu jest niezwykle trudne do zdefiniowania, szacuje się, że można w literaturze przedmiotu znaleźć nawet 200 definicji tego pojęcia. Ogólnie rzecz biorąc, terroryzm charakteryzować się będzie użyciem siły, przemocą, strachem, groźbami oraz wymuszeniami uległości. Jedną z cech współczesnego terroryzmu jest właśnie fundamentalizm religijny, który utożsamiany jest przede wszystkim z terroryzmem islamskim. Religijne motywacje nie pozostawiają miejsca na wątpliwości co do słuszności sprawy, nabiera ona charakteru świętego, wręcz prawdy objawionej. Konsekwencja takiego działania jest prosta: wszelkie formy i metody walk stają się usprawiedliwione świętością sprawy. Współcześni terroryści nie stawiają przed sobą już tylko celów politycznych. Dążą przede wszystkim do zburzenia istniejącego porządku świata i stworzenia globalnej wspólnoty wiernych. 11 Warto w tym miejscu podkreślić, że świadomość wyznawców islamu kształtowana jest nie tylko poprzez nurt radykalnego fundamentalizmu. Zarówno radykalizm, jak i terroryzm muzułmański nie stanowią głównej i dominującej doktryny religijnej islamu. W Koranie można znaleźć wiele odniesień do współżycia pokojowego, np. O wy, którzy wierzycie! Chodźcie w pokoju wszyscy (Koran, sura II, 208). Znaleźć można również zakaz wojny ofensywnej: Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy Was zwalczają, lecz nie bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę Bóg nie miłuje najeźdźców (Koran, sura II, ). Podsumowując należy zauważyć, że radykalne ideologie stanowić mogą groźbę dla ładu społecznego we współczesnym świecie. Naprawdę groźne stają się te ideologie, których wyznawcy uciekają się do użycia przemocy. Jako czynniki sprzyjające radykalizacji procesu islamizacji wskazać można kryzys tożsamości muzułmańskiej, poczucie nierównego traktowania i dyskryminacji, postrzeganie przez wyznawców islamu postępowania krajów zachod- 10 E. Wnuk-Lisowska, op. cit., s G. Sznajder, op. cit., s. 5. 5

6 nich (w tym europejskich) jako anty muzułmańskiego. Przykładem takie postępowania może być interwencja państw zachodnich w Iraku czy Afganistanie. 12 Wśród najbardziej aktualnych wydarzeń związanych z obecnością fundamentalizmu religijnego we współczesnym świecie wskazać można atak na redakcję francuskiego tygodnika Charlie Hebdo, który miał miejsce 7 stycznia 2015 r. Śmierć poniosło wówczas 12 osób, a zamachowcami byli wyznawcy radyklanego islamu. Powodem ataku były publikacje w tym satyrycznym piśmie, przedstawiające m.in. karykatury Mahometa. Z całą pewnością jest to przejaw tego, że nie można czuć się bezpiecznie w czasach, kiedy fundamentalizm religijny przybiera coraz bardziej ekstremalne postaci. Należy również podkreślić, że coraz częściej dochodzi do konfliktów pomiędzy państwami cywilizacji zachodniej a światem islamu. Niejednokrotnie kwestie związane z religią stawały się przyczyną konfliktów o charakterze zbrojnym. Myślę, że biorąc pod uwagę aktualną sytuację na świecie, do walk na takim tle dochodzić może coraz częściej. Na zakończenie powyższych rozważań warto przytoczyć myśl francuskiego publicysty Joan Francois Revel a Fundamentalizm jest najniebezpieczniejszym wyzwaniem dla zachodniej demokracji od czasu upadku światowego komunizmu. Współczesny cywilizowany świat powinien zadać sobie pytanie, co zrobić, aby uchronić przez atakami i upadkiem zachodnie wartości, sposób życia i postępowania w czasach, gdy świat stoi przez realnym zagrożeniem unicestwienia. 12 M. Adamczuk, Rodzimy terroryzm jako zjawisko zagrażające bezpieczeństwu w Europie, Bezpieczeństwo narodowe, nr I-2011 (17), s. 69 i nast. 6

7 Wykaz literatury 1. Adamczuk M., Rodzimy terroryzm jako zjawisko zagrażające bezpieczeństwu w Europie, Bezpieczeństwo narodowe, nr I-2011 (17). 2. Danecki J., Podstawowe informacje o islamie, t. II, Warszawa Duda D., Terroryzm islamski, Wrocław Kaczmarek J., Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław Kobzarska-Bar B., Fundamentalizm religijny muzułmańskich organizacji terrorystycznych a stan zagrożenia w Europie, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr Sznajder G., Terroryzm i fundamentalizm islamski. Piętno współczesnego świata? 7. Wnuk-Lisowska E., Fundamentalizm i dżihad. Groźna twarz islamu [w:] Religie a wojna i terroryzm, Drabina J. (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Studia Religiologica, z. 36, Kraków