RAPORT TEMATYCZNY SIECI I KLASTRY SEKTOROWE. Jarosław Kempa Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. wrzesień 2005

Transkrypt

1 RAPORT TEMATYCZNY z działania: Identyfikacja doświadczeń w zakresie tworzenia środowiska innowacyjnego w ramach projektu Jednostka Zarządzająca Regionalnym Systemem Innowacji w województwie śląskim (Z /2.24/II/2.6/20/04) SIECI I KLASTRY SEKTOROWE Jarosław Kempa Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A. wrzesień 2005 Projekt jest dofinansowany ze środków Unii Europejskiej, z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Konsorcjum projektowe: Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A., Politechnika Śląska, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Urząd Miasta Gliwice oraz Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach Biuro projektu: Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A., ul. Astrów 10, Katowice biuro-jzris@gapp.pl, telefon (32) , faks (32) Niniejszy dokument nie wyraża oficjalnego stanowiska Konsorcjum Projektowego. Członkowie Konsorcjum nie ponoszą odpowiedzialności za skutki działań podjętych w oparciu o zawartość niniejszego dokumentu.

2 Spis treści 1. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego na lata oraz Program Wykonawczy na lata Metodologie, przykłady w innych regionach 2.1. Specjalistyczne portale internetowe dedykowane klastrom systemy transakcyjne i kooperacyjne (Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania, Belgia) 2.2 Centra Współpracy Przemysłowej (Centres of Industrial Collaboration) Wielka Brytania 2.3 Parki technologiczne 2.4. Wspólne kreowanie marki grup przedsiębiorstw i produktów Podsumowanie 14 2

3 1. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego na lata oraz Program Wykonawczy na lata Regionalna Strategia Innowacji województwa śląskiego na lata zakłada stworzenie regionalnego systemu innowacji opartego na wzajemnym zaufaniu, kreatywności i doskonałości m.in. poprzez rozwijanie współpracy sektorowej z udziałem małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz utworzenie elastycznej struktury sieciowej na rzecz innowacji. Jak wykazują doświadczenia krajów Unii Europejskiej, w których od dawna podejmuje się działania klastrowe, priorytetowymi zadaniami w obszarze gospodarki regionalnej powinny być: rozwój łańcucha dostawców z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych, ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do sfery badawczej (laboratoria, zasoby ludzkie wiedza), zdefiniowanie roli parków technologicznych/parków przemysłowych w procesie transferu technologii oraz określenie ich oferty w kontekście potrzeb technologicznych regionu, reorientacja rynkowa sfery badawczo-rozwojowej i jej integracja z przemysłem, zintegrowana promocja przedsiębiorstw działających w klastrach, organizacja komunikacji pomiędzy podmiotami działającymi w ramach klastrów, zintegrowane pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych, eksploracja rynków zagranicznych i wspólny eksport grup przedsiębiorstw działających w klastrach, wspólna identyfikacja rynkowa produktów wytwarzanych w poszczególnych klastrach regionu (wspólny branding), eksploracja rynków niszowych oraz tworzenie nowych produktów wsparte odpowiednią ofertą instrumentów dedykowanych MŚP zmniejszających ryzyko niepowodzenia działalności innowacyjnej. W województwie śląskim istnieje wyraźny brak inicjatyw integrujących poszczególne środowiska gospodarcze i naukowe. Generowanie wspólnych tematów zainteresowań w obrębie tych dwóch grup podmiotów wydaje się kluczowe dla prawidłowego przebiegu procesu klastrowania. W województwie śląskim brakuje jednak wiarygodnej instytucji, która integrowałaby podmioty gospodarcze w tym zakresie. Wciąż odczuwalna jest niechęć do podejmowania wspólnych przedsięwzięć, zwłaszcza jeśli chodzi o współpracę przedsiębiorstw z placówkami naukowymi. 3

4 Przedstawione poniżej przykłady pochodzące z krajów Unii Europejskiej stanowią konkretne rozwiązania, które wg autora można zaadoptować na potrzeby województwa śląskiego. Mają one zobrazować kierunki potencjalnych działań, jakie można podjąć w województwie śląskim i są jednocześnie podstawą do dalszej dyskusji w Grupie Eksperckiej Sieci i klastry sektorowe, nad wykonalnością tych propozycji, ich rozbudową oraz wypracowaniem alternatywnych mechanizmów. 2. Metodologie, przykłady w innych regionach 2.1. Specjalistyczne portale internetowe dedykowane klastrom systemy transakcyjne i kooperacyjne (Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania, Belgia) Podstawą funkcjonowania klastra jest ilość i trwałość powiązań pomiędzy podmiotami jakie skupia. Nowoczesne podejście do klastrowania i budowy powiązań kooperacyjnych wymaga budowy inteligentnych i elastycznych narzędzi. Internet jest doskonałym miejscem wymiany informacji. Dlatego obok promocji klastra w sieci, warto pomyśleć o zamieszczeniu tam nowoczesnych narzędzi stanowiących platformę handlową, tak jak w przypadku hiszpańskiego klastra tekstylnego ( klastra ceramicznego we Włoszech ( czy klastra motoryzacyjnego w Hiszpanii (Cluster de Empresas Automocion de Galicia: strona platformy B2B: ). Cele portali: polepszenie funkcjonowania łańcucha dostaw (redukcja kosztów transakcyjnych i administracji) i jego rozwój, skrócenie czasu poświęcanego poszukiwaniu ofert, dostęp do aktualnych ofert handlowych z możliwością zawiązywania transakcji (w tym ustalania warunków dostaw i dokonywania płatności elektronicznej), skupienie przedsiębiorstw produkcyjnych i potencjalnych poddostawców działających w regionie w danej branży. 4

5 Charakterystyka portali: dedykowane ścisłej grupie odbiorców (specjalizacja branżowa, klastrowa), przedsiębiorca przechodzi procedurę rejestracji, która w jednoznaczny sposób identyfikuje go z produktami bądź grupą produktów jakie wytwarza. Weryfikowany jest również profil przedsiębiorstwa, zamieszczony później i udostępniony pozostałym użytkownikom. System rejestracji podnosi wiarygodność portalu, bowiem do odbiorców wysłany zostaje jednoznaczny sygnał, że firma przed wprowadzeniem do systemu została zweryfikowana pod względem merytorycznym przez specjalistę. Następnie użytkownikowi nadawany jest login i hasło; użytkownicy mają możliwość spersonalizowania ustawień w zależności od swoich potrzeb; portale działają na zasadzie giełdy towarowej pozwalającej na bieżące dokonywanie zakupów po najlepszej cenie a jednocześnie posiadają cechy jakie można przypisać wywiadowniom gospodarczym; istnieje możliwość agregacji zamówień złożonych przez różnych użytkowników ale na te same towary. W ten sposób cena jednostkowa zamawianego towaru ulega zmniejszeniu (zgodnie z zasadą duży może więcej ), platforma handlowa jest zorientowana na dokonywanie zakupów/zaopatrzenia a nie na sprzedaż, uczestnictwo w platformie handlowej jest odpłatne. Opłaty pobiera się za dostęp do określonych usług oferowanych w ramach platformy oraz ustala się prowizje od korzyści, jaką dany użytkownik osiąga po zrealizowaniu transakcji. Korzyści dotyczą kosztów oraz oszczędności czasu, portal oferuje również inne usługi takie jak pośrednictwo w wynajmie maszyn i urządzeń oraz usługi finansowe takie jak leasing. Sprawne funkcjonowanie klastrowego portalu transakcyjnego wymaga zapewnienia obsługi technicznej (informatycy) oraz transakcyjnej (brokerzy czuwający nad poprawnym przebiegiem transakcji i ich rozliczeniem). System działa jak wyspecjalizowana giełda towarowa, wykorzystująca możliwość składania zamówień online, wsparta czynnikiem ludzkim animatorami rynku, których zadaniem jest jak najefektywniejsze dopasowanie do siebie ofert. Podobna inicjatywa realizowana jest w Wielkiej Brytanii w regionie Yorkshire and Humber o nazwie Virtual Enterprise Networks (strona główna VETs: Skupić ma ona małych i średnich przedsiębiorców oraz dodatkowo jednostki badawczorozwojowe w wybranych obszarach tematycznych, dzięki czemu wzrosnąć ma ich potencjał na rynku lokalnym, krajowym i międzynarodowym. VETs stworzy w przeciągu 5

6 3 lat trzy sieci dedykowane przedsiębiorcom skupionym w klastrach: produkcji przemysłowej, nowych technologii, cyfrowym i sprzętu elektronicznego, bionauki, chemicznym, konstrukcji. Wszystkie wirtualne sieci działać będą na zasadzie non-forprofit. Wpływy ze składek członkowskich zapewnić mają pokrycie bieżących kosztów utrzymania portali. Pod koniec realizacji projektu mają stać się samodzielnie działającymi społecznościami wirtualnymi. Głównym zadaniem portali VET jest: wsparcie bieżących procesów produkcyjnych jakie mają miejsce na obszarze regionu, wsparcie procesu planowania produkcji przedsiębiorstw regionalnych, reorganizacja procesu produkcyjnego, agregacja produktów w rodziny celem wzrostu efektywności zaopatrzenia i sprzedaży. Portal stanowić więc ma wirtualną platformę planowania procesów produkcyjnych i zaopatrzenia z dostępem do specjalistycznych usług doradczych online z zakresu technologii oraz ofert specjalistycznych laboratoriów. Na dzień dzisiejszy działa już platforma handlowa VET dla produkcji przemysłowej: Pomysłodawcą i instytucją wdrażającą pomysł jest regionalna agencja rozwoju Yorkshire- Forward (region Yorkshire and Humber). Realizacja pomysłu finansowana jest ze środków Wspólnot Europejskich. Mniej rozbudowany system odnaleźć można na przykład w Belgii ( gdzie potencjalnym partnerom handlowym pozostawia się do dyspozycji bazę danych przedsiębiorstw działających na terenie Limburgii, zainteresowanych podjęciem kooperacji z innymi podmiotami. Bazę danych można przeszukiwać na różne wg branż, wytwarzanych produktów, ilości zatrudnianych osób, lokalizacji i nazwy przedsiębiorstwa. Także klastry funkcjonujące w austriackim regionie Oberösterreich udostępniają online bazę potencjalnych kooperantów (np.: - w menu wybrać: Partner & Produkte Partnerdatenbank). Przedsiębiorstwa zarejestrowane w bazie mają możliwość samodzielnej aktualizacji danych, a umieszczenie informacji o przedsiębiorstwie w internetowej bazie jest nieodpłatne. 6

7 Rys. 1. Zrzuty ekranu platformy transakcyjnej ceramicaclusters.com stworzonej przez Competitiveness 7

8 Rys. 2. Zrzut ekranu platformy handlowej comprasauto.com Województwo śląskie nie posiada narzędzi inicjujących i wzmacniających regionalne i pozaregionalne powiązania kooperacyjne. Tego typu platformy transakcyjne mają podstawową zaletę niskie koszty działalności. Ponadto zapewniają przedsiębiorcom łatwy łatwość szybki dostęp do ofert handlowych podmiotów gospodarczych danej branży. Z perspektywy województwa śląskiego zakres działalności takich instytucji internetowych można poszerzyć o oferty instytutów badawczo-rozwojowych/placówek naukowych działających w regionie. Dzięki takiemu rozwiązaniu dojdzie do spotkania dwóch środowisk: gospodarczego i naukowego, a wartość poszczególnych ofert handlowych wyceniana będzie bezpośrednio przez rynek. W ten sposób dojdzie do zrewidowania profilów działalności zwłaszcza jednostek naukowych naszego województwa. Warto więc zastanowić się nad branżami/obszarami, w których takie inicjatywy można by realizować. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na to, aby takie usługi stały się ogólnodostępne, były spójne z warunkami gospodarczymi województwa, odpowiadały oczekiwaniom podmiotów, do których są kierowane, odznaczały się wysoką jakością i były poparte kompetencją osób obsługujących system transakcyjny. Wydaje się, że właściwymi partnerami przy wdrażaniu tego typu usług są silne podmioty województwa śląskiego, posiadające dobre rozeznanie gospodarki regionalnej. Przykładem takiej instytucji może być Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, która w opinii przedsiębiorstw jest wiarygodnym partnerem biznesowym. 8

9 2.2 Centra Współpracy Przemysłowej (Centres of Industrial Collaboration) Wielka Brytania Centra Współpracy Przemysłowej (CWP) powołane zostały w regionie Yorkshire and Humber w drodze porozumienia zawartego pomiędzy agencją rozwoju regionalnego Yorkshire Forward (YF) oraz lokalnymi instytucjami naukowymi (uniwersytety, jednostki badawczo-rozwojowe). Głównym zadaniem CWP jest świadczenie odpłatnych usług w zakresie badań stosowanych oraz usług koncepcyjnych na rzecz przedsiębiorstw działających w regionie, wykorzystując do tego lokalne zasoby wiedzy i infrastrukturę badawczo-rozwojową. Wszelkie koncepcje i produkty wypracowane w CWP charakteryzują się wysoką innowacyjnością. Relacjami pomiędzy poszczególnymi placówkami wchodzącymi w skład CWP a klientami zarządza menadżer CWP. Koszty zarządzania centrami pokrywa agencja rozwoju regionalnego. Obecnie działa w regionie 14 centrów współpracy przemysłowej 1, specjalizujących się w z góry określonych obszarach uznanych za kluczowe dla regionu (np. technologie środowiska, farmaceutyka, technologie bezprzewodowe). Istotą CWP jest ich specjalizacja i orientacja rynkowa. Zakres świadczonych usług w ramach CWP obejmuje: specjalistyczny konsulting technologiczny, badania stosowane, tworzenie nowych produktów, marketing, branżowe kursy dedykowane określonej grupie odbiorców (przedsiębiorcom), zarządzanie projektami badawczymi na zlecenie klienta (w tym również przygotowywanie planów projektów badawczo-rozwojowych wg potrzeb klienta), Zakres usług obejmuje etapy od powstania pomysłu i określenia jego wartości komercyjnej poprzez przeprowadzenie badań stosowanych na zlecenie przedsiębiorstwa, aż po określenie strategii marketingowej stworzonego produktu. Innymi słowy mówiąc, CWP świadczą usługi badawczo-rozwojowe na zasadzie outsourcingu. Zatem przedsiębiorca nie musi dysponować własną infrastrukturą badawczą i wykwalifikowanym personelem, aby wdrożyć nowoczesny produkt. Niektóre CWP (np. Biomaterials & Tissue Engineering) zajmują się również działalnością 1 Biomaterials & Tissue Engineering; Design Futures; Engineering Design; Environmental Technologies; Precision Technologies; Food Chain; Greenchemistry; Materials Analysis & Research Services; Particle Science & Engineering; Digital Print; Pharmaceutical Innovation; Polymer; Stem Cell Biology; Wireless Technologies. 9

10 foresightową oraz identyfikacją trendów, angażując szeroką rzeszę regionalnych przedsiębiorców i naukowców. Rys. 3. Centra Współpracy Przemysłowej w regionie Yorkshire and Humber sposób funkcjonowania Uniwersytet 1 Uniwersytet 2 CENTRUM WSPRACY PRZEMYSŁOWEJ (Zarządzanie) Uniwersytet 3 Uniwersytet 4 Wydział Lokalne uniwersytety Badania naukowe/prace koncepcyjne Niektóre badania zlecane na zewnątrz Dostawcy CWP Metody Wiedza CWP Produkty CWP Klienci przemysłowi Źródło: Na podstawie prezentacji John Egan (BITE CIC, Leeds) 10

11 Tabela 1. Strony internetowe CWP Nazwa Centrum Współpracy Przemysłowej Biomaterials & Tissue Engineering Design Futures Engineering Design Environmental Technologies Precision Technologies Food Chain Greenchemistry Materials Analysis & Research Services Particle Science & Engineering Digital Print Pharmaceutical Innovation Polymer Stem Cell Biology Wireless Technologies Strona internetowa brak Restrukturyzacja centrów badawczo-rozwojowych województwa śląskiego jest niezbędna. W perspektywie przypływu do województwa środków z funduszy europejskich w latach , należy określić branże, które najbardziej potrzebują wsparcia nauki i na tej podstawie wyselekcjonować placówki badawcze funkcjonujące w województwie śląskim, do których skierowana zostanie pomoc z przeznaczeniem na restrukturyzację (sprecyzowanie oferty handlowej zwłaszcza dla małych firm; stworzenie mechanizmów komunikacji i współpracy z przedsiębiorstwami regionalnymi). Doprowadzić nalezy również do współpracy wielu instytucji naukowych w ramach danego branżowego Centrum Współpracy Przemysłowej tak, aby problem przedsiębiorcy został rozwiązany na najwyższym poziomie, z wykorzystaniem wszystkich możliwych zasobów tkwiących w regionie. Oferta śląskich branżowych Centrów Współpracy Przemysłowej mogłaby zawierać, jako zachętę dla małych, innowacyjnych przedsiębiorstw dofinansowanie części kosztów prac badawczych wykonywanych w ramach CWP. Docelowo centra miałyby się stać samodzielnie finansującymi się placówkami działającymi na potrzeby przemysłu woj. śląskiego, posiadającą silne, zorientowane prorynkowo zaplecze badawcze. Naturalnymi partnerami takich przeobrażeń w województwie śląskim są uczelnie wyższe, zwłaszcza Politechnika Śląska, a także jednostki badawczo rozwojowe. Ponadto w proces restrukturyzacyjny powinny być włączone branżowe organizacje działające w województwie śląskim. 11

12 2.3 Parki technologiczne Istotnym zagadnieniem jeśli chodzi o parki technologiczne jest określenie ich profilów. Wydaje się, że w naszym regionie parki pełnią jedynie funkcję akomodacyjną, tzn. udostępniają przedsiębiorcom powierzchnię do prowadzenia działalności gospodarczej, pełniąc tym samym raczej rolę prostego inkubatora, aniżeli jednostki zorientowanej na promowanie innowacyjnych rozwiązań. Ponadto starają się być zbyt uniwersalne, co krępuje decyzje zarządów parków odnośnie inwestycji w specjalistyczny sprzęt, stawiany do dyspozycji lokatorom. W nielicznych parkach działających w województwie śląskim brakuje nie tylko instrumentarium badawczego, ale przede wszystkim zasobów specjalistycznej wiedzy, czyli wykwalifikowanego personelu pozostającego na miejscu do dyspozycji przedsiębiorstw. Najbardziej rozwinięte w Europie parki technologiczne działają w Wielkiej Brytanii. Zdecydowana większość z nich wybrała ścieżkę rozwoju opartą na specjalizacji, która pozwala im na skoncentrowaniu wysiłków w obrębie z góry określonego zagadnienia (np. biotechnologia, media i projektowanie, ITC), co daje im dużą przewagę konkurencyjną i sprawia, że są bardziej wiarygodne w oczach potencjalnych klientów. Oferta większości brytyjskich parków technologicznych składa się w głównej mierze z: pakietu usług biznesowych (planowanie rozwoju, finansowe, biznes plany, zagadnienia spin-off, business mentoring, venture capital), pakietu usług badawczo-rozwojowych oraz inżynierskich (od powstania koncepcji produktu, aż do jego wykonania, włączając w to design, który stanowi istotną część kształtowania wizerunku, walorów estetycznych i ergonomicznych przyszłego produktu); do dyspozycji lokatorów parków są projektanci i graficy dysponujący nowoczesnym oprogramowaniem CAD; większość parków ma podpisane umowy z lokalnymi uniwersytetami w tym zakresie, pakiet usług prawnych (własność intelektualna, własność przemysłowa; licencjonowanie itp.), standardowego pakietu polegającego na udostępnieniu powierzchni biurowych oraz laboratoryjnych i specjalistycznego sprzętu badawczego, a także wynajmowaniu odpowiednio wyposażonych pomieszczeń konferencyjnych i seminaryjnych. 12

13 Strony internetowe wybranych parków technologicznych/naukowych/centrów innowacyjnych w Wielkiej Brytanii: York Science Park ( Oxford University Begbroke Science Park ( University of Warwick Science Park ( St John's Innovation Centre ( Sheffield Technology Parks ( Stirling University Innovation Park ( Należy przeznaczyć środki finansowe na obsługę inwestorów parku technologicznego, tzn. wyposażenie parków w nowoczesny sprzęt badawczy oraz na stworzenie i wdrożenie pakietów usług badawczo-rozwojowych i inżynierskich odpowiadającym potrzebom rynku. Zagadnienie parków technologicznych należy zintegrować z Centrami Współpracy Przemysłowej Wspólne kreowanie marki grup przedsiębiorstw i produktów Dzisiejsza globalna gospodarka pozwala przeżyć tylko silnym przedsiębiorstwom lub tym, które wspólnie zdobywają rynek. Klastrowanie nie polega jedynie na wymianie informacji i współpracy produkcyjnej, ale także na zintegrowanej promocji produktów wytwarzanych przez przedsiębiorstwa kooperujące w ramach klastrów. Zabiegi takie z sukcesem stosowane są w Austrii (w regionie Oberösterreich), gdzie kilka przedsiębiorstw działających w tej samej branży wspólnie promuje globalną markę. Dowodzi to jedyne słuszności stwierdzenia, że silne wsparcie regionalne pozwala wykreować mocną międzynarodową markę grupy przedsiębiorstw, dając im jednocześnie przewagę konkurencyjną nad firmami działającymi samodzielnie. Umiędzynarodowienie działalności gospodarczej jest jednym z etapów rozwoju przedsiębiorstwa i dlatego należy promować inicjatywy zmierzające do identyfikacji grup produktów wytwarzanych w regionie, bądź grup przedsiębiorstw, które wspólnie posiadają coś do zaoferowania. Promocja powinna być skierowana poza region (rynek krajowy i międzynarodowy) Podobne działania zaczynają się w regionie Yorkshire and Humber w Wielkiej Brytanii, zwłaszcza w klastrach chemicznym oraz zaawansowanej inżynierii i metali. W tym regionie kładzie się nacisk na promocję międzynarodową, tworząc branżowe zespoły międzynarodowej promocji produktów wytwarzanych w poszczególnych klastrach. 13

14 Strony internetowe klastrów w regionie Yorkshire and Humber: 1. zaawansowanej inżynierii i metali ( gromadzi przedsiębiorstwa i instytucje sektora motoryzacyjnego, lotniczego, metalowego, medycznego, gazu i ropy, 2. bionauki ( 3. chemiczny ( 4. przemysłu cyfrowego ( 5. spożywczy ( Zadania promocyjne powinny być powierzone regionalnym agencjom rozwoju działającym w województwie śląskim. 3. Podsumowanie Jak więc widać na przykładach przytoczonych inicjatyw klastrowych, istnieje wiele kierunków działań, które warto wspierać w regionie. Instytucjonalizacja wsparcia procesów klastrowych nie musi zniechęcać przedsiębiorców do angażowania się we wspólne przedsięwzięcia. Konieczna jest jednak wymierność tychże przedsięwzięć, tzn. stworzenie takiego wsparcia, które będzie dostarczać przedsiębiorstwom wymiernych korzyści. Należy zatem odchodzić od projektów miękkich. Doświadczenie krajów UE wskazują, że dostęp do infrastruktury klastrowej nie musi być bezpłatny, o ile jest w stanie generować wartość dodaną i oferuje wysoką jakością usług. Wydaje się więc, że programy wsparcia współfinansowane/finansowane ze środków UE w latach należy ukierunkować właśnie w ten sposób. 14