Wstęp - Twój świat własności intelektualnej

Transkrypt

1 Wstęp - Twój świat własności intelektualnej Innowacje oraz zaawansowane technologie są dziś podstawą rozwoju zarówno największych gospodarek światowych, jak i poszczególnych dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw. Często kojarzą się one ze znaczącymi nakładami kapitałowymi i wielkimi korporacjami, jednak w nowoczesnej gospodarce ogromną rolę w ich kreowaniu i rozpowszechnianiu odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa. Jednocześnie we współczesnej gospodarce przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw coraz rzadziej uzależniona jest od wielkości fabryk oraz tradycyjnych materialnych składników kapitałowych. W wielu analizach wskazuje się, że podstawą sukcesu największych spółek są składniki niematerialne, takie jak kapitał ludzki, sieć dystrybucji, zaawansowane technologie stosowane przez dany podmiot, marki itp. Naturalna jest wobec tego chęć ochrony tak wypracowanego kapitału intelektualnego. Pozostawione bez ochrony dobre wynalazki lub wzory mogą być utracone na rzecz większych konkurentów, którzy dysponują środkami, aby korzystnie skomercjalizować produkt lub usługę, pozostawiając rzeczywistego wynalazcę lub twórcę bez jakichkolwiek finansowych korzyści lub wynagrodzenia. Odpowiednia ochrona wynalazków i wzorów oraz innych rozwiązań firmy jest posunięciem decydującym o powstrzymaniu potencjalnego naruszenia praw oraz zamienieniem idei w zasoby gospodarcze z rzeczywistością rynkową. Korzystanie w pełni z systemu ochrony własności przemysłowej i intelektualnej ułatwia firmą czerpanie korzyści z ich zdolności innowacyjnej i twórczej, która pomaga i zachęca do dalszej innowacji. Czym jest własność intelektualna? Jest to wynik ludzkiej kreatywności i inwencji. Mamy z nią do czynienia każdego dnia, kiedy jesteśmy w domu, w pracy, a nawet, kiedy odpoczywamy. I. Własność intelektualna zagadnienia wstępne Pojęcie własności intelektualnej. 1 / 33

2 Pojęcie prawo własności intelektualnej, czy też prawo na dobrach niematerialnych, odnosi się do wszelkich wytworów ludzkiego umysłu, jak i praw do korzystania z nich. Prawo własności intelektualnej pozwala na zapewnienie sobie wyłączności właśnie w zakresie niematerialnych składników przedsiębiorstwa. Obejmuje dość szeroki zakres tematyczny. Najczęściej wskazuje się na: 1. patenty, 2. prawa ochronne obejmujące wzory przemysłowe, znaki towarowe (własność przemysłowa), 3. prawa autorskie i prawa pokrewne. Przedmiotem ochrony nie są przedmioty materialne, lecz pewne dobra stanowiące zjawiska o charakterze niematerialnym. Dobra niematerialne to dobra występujące w obrocie cywilnoprawnym, nie posiadające postaci materialnej. Stanowią one wynik trzech twórczości: artystycznej, naukowej i wynalazczej. Cechą wspólną wszystkich praw własności intelektualnej jest to, że dają uprawnionemu możliwość zakazania innym pewnych czynności związanych zazwyczaj z gospodarczą eksploatacja dóbr będących przedmiotem ochrony. Należy zawsze pamiętać, iż prawa własności intelektualnej są dla przedsiębiorcy narzędziem obrony Zasada terytorialności. Podstawą wszelkich praw wyłącznych jest ich terytorialny charakter. Oznacza to, że każde prawo dotyczące tego samego dobra niematerialnego funkcjonujące w dwóch różnych krajach jest od drugiego całkowicie niezależne. Możliwe jest, zatem, że ten sam wynalazek zgłoszonych w dwóch krajach zostanie objęty patentem w jednym z nich, a w drugim nie. Możliwe jest też, że te same prawa przysługiwać będą w dwóch krajach różnym osobom. Fakt istnienia, zakres ochrony oraz podmiot uprawniony w jedynym kraju są bez znaczenia dla sytuacji odpowiednich praw w innych krajach Źródła prawa własności intelektualnej. 2 / 33

3 Podstawowymi przepisami regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są w szczególności: 1. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. nr 119, poz ze zm.), 2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity opublikowany w Dz. U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.), Poza wskazanymi przepisami prawa krajowego coraz większą rolę odgrywają źródła prawa międzynarodowego oraz prawo wspólnotowe. W ramach Unii Europejskiej bardzo istotnym źródłem prawa są rozporządzenia oraz dyrektywy wydawane w ramach prawa wspólnotowego. Wszystkie te źródła prawa można podzielić na dwie zasadnicze grupy: 1. Przepisy ustanawiające minimalny poziom ochrony pomiędzy poszczególnymi krajami; do nich należy: - Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. z 1975 r. nr 9 poz. 51), - Porozumienie w sprawie handlowych aspektów prawa własności intelektualnej (TRIAS), załącznik do umowy ustanawiającej światową organizację handlu (Dz. U. z 1966 r. nr 32 poz. 143). 2. Przepisy zmierzające do stworzenia ponadnarodowych instytucji umożliwiających uzyskanie w jednym postępowaniu prawa wyłącznego w kilku krajach; do nich należą: - Porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków (dz. U. z 1993 r. nr 116 poz. 514) i protokół do tego porozumienia (dz. U. z 2003 r. nr 13 poz. 129), 3 / 33

4 - Układ o współpracy patentowej (Dz. U. z 1991 r. nr 70 poz. 303), - Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Dz. U. z 2004 r. nr 79 poz. 737), - Rozporządzenie nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. Urz. WE L 11 z r.) 1.4. Prawa autorskie a prawa własności przemysłowej. Istnieją dwie kategorie własności intelektualnej. Pierwsza prawo autorskie i prawa pokrewne, obejmuje szeroki zakres utworów literackich i artystycznych, zapisanych, wykonanych oraz nagranych. Druga kategoria, nazywana własnością przemysłową, obejmuje wynalazki (patenty), znaki towarowe, wzory użytkowe i przemysłowe, oznaczenia geograficzne, a także topografie układów scalonych. Podstawowym praktycznym wyróżnikiem praw własności przemysłowej oraz praw autorskich i praw pokrewnych - jest sposób powstania prawa wyłącznego. Prawa własności przemysłowej są udzielane przez uprawniony do tego organ (w Polsce jest to Urząd Patentowy RP. Prawa te podlegają wpisowi do odpowiedniego rejestru, a zakres ich zdefiniowany jest na podstawie dokumentacji przedłożonej urzędowi. Bez aktywności zainteresowanego prawo to nie może powstać. Ponadto, jak wynika z zasady terytorialności, aby uzyskać ochronę w wielu państwach, konieczne jest prowadzenie równoległych postępowań zgłoszeniowych w kilku krajach. Odmiennie funkcjonują prawa autorskie. Do powstania prawa wyłącznego nie są wymagane żadne formalności, a prawo to powstaje w zasadzie we wszystkich krajach na świecie równolegle. 4 / 33

5 1.5. Zakres przedmiotowy prawa własności intelektualnej Prawo autorskie - ogół praw przysługujących autorowi utworu albo przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego. Jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności, wyróżnia się następujące utwory: - wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), - plastyczne, - fotograficzne, - wzornictwa przemysłowego, - architektoniczne, architektoniczno - urbanistyczne i urbanistyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet, jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. 5 / 33

6 Prawo własności przemysłowej - rodzaj praw wyłącznych wynikających z narodowego, międzynarodowego lub regionalnego ustawodawstwa. Zgodnie z polską ustawą prawo własności przemysłowej do jej zakresu przedmiotowego zaliczamy: 1. Projekty wynalazcze, w tym: - wynalazki - nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, dotychczas nie opatentowane. Wynalazek, aby mógł zostać opatentowany, musi spełniać trzy podstawowe kryteria: być nowy (tj. nie być częścią stanu techniki), posiadać poziom wynalazczy (tj. nie wynikać dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki) i nadawać się do przemysłowego stosowania (tj. według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa). Na wynalazek udzielane są patenty, który uprawnia do wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej; jego czas trwania wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym. Patentem jest prawo wyłączne udzielane na wynalazek, który jest produktem lub procesem dostarczającym nowego sposobu wykonywania czegoś, lub propozycją nowego rozwiązania technicznego problemu. Patent podlega wpisowi do rejestru patentowego. - wzory użytkowe - jest to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy i zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, przy czym użyteczność takiego rozwiązania wyraża się możliwością osiągnięcia celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobu o cechach wzoru użytkowego. 6 / 33

7 Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne, przez które nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym. Zakres przedmiotowy prawa ochronnego określają zastrzeżenia ochronne zawarte w opisie ochronnym wzoru użytkowego. Udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy stwierdza się przez wydanie świadectwa ochronnego. Częścią składową świadectwa ochronnego jest opis ochronny wzoru użytkowego obejmujący opis tego wzoru, zastrzeżenie ochronne oraz rysunki. Opis ochronny jest udostępniany osobom trzecim i podlega rozpowszechnianiu przez Urząd Patentowy. Zgłoszenie wzoru użytkowego może obejmować tylko jedno rozwiązanie. Udzielone prawa ochronne podlegają wpisowi do rejestru wzorów użytkowych. - wzory przemysłowe - jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji, przez jego uzyskanie uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Prawa z rejestracji wzoru udziela się na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, podzielone na pięcioletnie okresy. - topografia układu scalonego - rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Przez układ scalony rozumie się jedno- lub wielowarstwowy wytwór przestrzenny, utworzony z elementów z materiału półprzewodnikowego tworzącego ciągłą warstwę, ich wzajemnych połączeń przewodzących i obszarów izolujących, nierozdzielnie ze sobą sprzężonych, w celu spełniania funkcji 7 / 33

8 elektronicznych. Na topografię układu scalonego udziela się prawa z rejestracji. Ochrona topografii ustaje po dziesięciu latach od końca roku kalendarzowego, w którym topografia lub układ scalony zawierający taką topografię był wprowadzony do obrotu, lub końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia topografii w Urzędzie Patentowym, w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej. - projekty racjonalizatorskie w dawnej ustawie prawo wynalazcze było to nowe i mogące nadawać się do stosowania rozwiązanie o charakterze technicznym lub techniczno-organizacyjnym, nie będące wynalazkiem lub wzorem użytkowym, a w szczególności rozwiązanie dotyczące maszyn, urządzeń i wyrobów, sposobów wytwarzania, sposobów pomiaru i kontroli, ulepszeń lub uzupełnień maszyn, urządzeń i wyrobów, sposobów wytwarzania oraz sposobów pomiaru i kontroli; zwłaszcza jeżeli umożliwia ono zwiększenie wydajności pracy lub pełniejsze wykorzystanie środków pracy bądź też przynosi efekty w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub ochrony naturalnego środowiska człowieka. W obecnej ustawie przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji. Przedsiębiorca może uznać za projekt racjonalizatorski, w rozumieniu ustawy, każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Projekt racjonalizatorski może stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa i być chroniony zgodnie z jej regułami. 2. Znaki towarowe - każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa; w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Na znak towarowy udzielane jest prawo ochronne, które uprawnia do wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. Wszystkie zarejestrowane znaki towarowe są wpisywane do rejestru. Rejestr jest jawny. 8 / 33

9 3. Oznaczenia geograficzne - oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Na oznaczenie geograficzne może być udzielone prawo z rejestracji. Oznaczenie geograficzne, na które udzielono prawa z rejestracji, nie może być używane na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby, których towary nie spełniają warunków będących podstawą udzielenia prawa z rejestracji. Ochrona oznaczenia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych, prowadzonego przez Urząd Patentowy. Nazwy geograficzne i inne określenia pozwalające na skojarzenie produktów z określonym miejscem na ziemi mają duże znaczenie rynkowe, gdyż kupujący często dokonuje wyboru kierując się takim wskazaniem. Z tego względu zarówno przepisy krajowe, jak i międzynarodowe przewidują ochronę dla oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia. Zgodnie z postanowieniami Porozumienia TRIPS, "oznaczeniem geograficznym" jest takie oznaczenie, które identyfikuje towar jako pochodzący z terytorium państwa będącego członkiem Porozumienia, z regionu lub miejsca na terytorium, jeżeli określona jakość, reputacja lub inna cecha towaru jest przypisywana zasadniczo pochodzeniu geograficznemu tego towaru. W przepisach rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 zdefiniowano: "Nazwę pochodzenia" (określaną skrótem ChNP), która oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju, służącą do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju, którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludzkie, oraz z którego produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym. "Oznaczenie geograficzne" (określane skrótem ChOG) oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju, służącą do oznaczenia produktu rolnego 9 / 33

10 lub środka spożywczego pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju, którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być przypisana temu pochodzeniu geograficznemu, oraz którego produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie ma miejsce na określonym obszarze geograficznym. Celem ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów jest w szczególności ochrona interesów przedsiębiorców, którzy oferują towary opatrzone oznaczeniami wskazującymi na ich pochodzenie z danego obszaru geograficznego, ochrona konsumentów przed wprowadzeniem ich w błąd, co do pochodzenia towarów, a także ich jakości (cech i właściwości). II. Zakres podmiotowy prawa własności intelektualnej Prawo autorskie. Prawo autorskie przysługuje z reguły twórcy. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub, której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Autorowi zawsze przysługują autorskie prawa osobiste, które są niezbywalne, oraz z reguły także autorskie prawa majątkowe, które mogą być zbyte lub przeniesione na inną osobę; we wskazanych ustawą sytuacjach autorskie prawa majątkowe, od momentu ich powstania, mogą przysługiwać innej osobie niż twórca. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje następujący katalog autorskich praw majątkowych, obejmujący prawo do: - autorstwa utworu, 10 / 33

11 - oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, - nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, - decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, - nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa osobiste są związane z osobą twórcy i wygasają jedynie wraz z jego śmiercią. W ramach autorskich praw majątkowych twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono. Według generalnej zasady autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu Autor programu komputerowego. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej Wynalazca, twórca wzoru użytkowego, znaku towarowego, wzoru przemysłowego i topografii układu scalonego. 11 / 33

12 Prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje z reguły twórcy. Współtwórcom wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego uprawnienie do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji przysługuje wspólnie. W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo do uzyskania patentu przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba, że strony ustaliły inaczej. W umowie pomiędzy przedsiębiorcami może być określony podmiot, któremu przysługiwać będą prawa do uzyskania patentu w razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w związku z wykonywaniem tej umowy. W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego przez twórcę przy pomocy przedsiębiorcy, przedsiębiorca ten może korzystać z tego wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego we własnym zakresie. W umowie o udzielenie pomocy strony mogą ustalić, że przedsiębiorcy przysługuje w całości lub części prawo do uzyskania patentu. Prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego jest zbywalne i podlega dziedziczeniu. Umowa o przeniesienie prawa do uzyskania patentu wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej. Pierwszeństwo do uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji oznacza się, z reguły, według daty zgłoszenia wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w Urzędzie Patentowym RP. Błędne przekonanie nt. patentów: - patent nie zobowiązuje właściciela prawa do wykorzystania lub eksploatacji wynalazku; daje ono jedynie prawo do uniemożliwienia innym do wykorzystania go w celach handlowych bez zezwolenia właściciela; - patent nie jest gwarancją sukcesu rynkowego; wskazuje, że dane rozwiązanie jest nowe i spełnia wymagany poziom wynalazczy, ale to zawsze właściciel decyduje o jego praktycznym i rynkowym zastosowaniu; - patent nie gwarantuje, iż wynalazek funkcjonuje lepiej niż istniejący już produkt; 12 / 33

13 - patenty nie utrudniają badań; przeciwnie pobudzają innowacyjność w każdym przedsiębiorstwie poprzez dostęp do informacji o nowej technologii; - celem patentów nie jest umacnianie długoterminowych monopoli; patenty są udziale na określony czas, który nie może zostać przedłużony; nie dotyczy to lekarstw, które muszą zostać poddane długotrwałym badaniom klinicznym z uwagi na bezpieczeństwo pacjentów; w przypadku lekarstw ochrona wynalazku może być przedłożona jednak nie dłużej niż o 5 lat; Twórca projektu racjonalizatorskiego. W ustawie nie ograniczono zakresu racjonalizacji do osób pozostających z przedsiębiorcą w stosunku pracy. Brak jest przeszkód, aby przedsiębiorca racjonalizacją objął własnych pracowników. Rozsądnym jest wyłączenie w regulaminie określonych kategorii pracowników z możliwości uzyskiwania wynagrodzenia za projekty racjonalizatorskie, w szczególności z uwagi na charakter ich zatrudnienia (kwalifikacji) albo pełnioną funkcję w przedsiębiorstwie, ponieważ usuwa to ewentualne wątpliwości, co do charakteru tworzonych przez nich rozwiązań. Twórca projektu racjonalizatorskiego przyjętego przez przedsiębiorcę do wykorzystania ma prawo do wynagrodzenia określonego w regulaminie obowiązującym w dniu zgłoszenia projektu, chyba że wydany później regulamin jest dla twórcy korzystniejszy. Ponadto przysługują mu uprawnienia o charakterze osobistym w postaci prawa do wymienienia go jako twórcy w dokumentach i publikacjach. W odróżnieniu od wynalazców, racjonalizator nie jest jednak uprawniony do otrzymania dokumentu potwierdzającego jego autorstwo, (chociaż brak przeszkód, aby taki sposób dodatkowego honorowania twórcy przedsiębiorca przewidział w regulaminie) Prawa pokrewne. Ustawa prawo autorskie i prawa pokrewne wyróżnia kategorię praw pokrewnych, przysługującą względem wskazanych rodzajów dzieł. Prawa te wyróżniają się od praw autorskich w szczególności specyficznym zakresem i rodzajami przysługujących twórcy praw osobistych i majątkowych. 13 / 33

14 Zakres przedmiotowy praw pokrewnych obejmuje: - prawa do artystycznych wykonań - każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia; w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania; ochrona przysługuje przez okres 50 lat od daty ustalenia artystycznego wykonania, - prawa do fonogramów i wideogramów - fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych; wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny; ochrona przysługuje przez okres 50 lat od daty ustalenia fonogramu lub wideogramu, - prawa do nadań programów przysługujące organizacji radiowej lub telewizyjnej wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów w oznaczonym ustawą zakresie; ochrona przysługuje przez okres 50 lat od daty pierwszego nadania, - prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych; ochrona przysługuje przez okres 30 lat dla wydań naukowych i krytycznych, a 25 lat od pierwszych wydań, liczony od daty publikacji. III. Ochrona własności intelektualnej Ochrona własności intelektualnej za pomocą prawa cywilnego. Zgodnie z przepisem art. 24 kodeksu cywilnego ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. 14 / 33

15 W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Osoba ta może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Stanowi o tym przepis art. 448 kodeksu cywilnego wskazując, iż w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Roszczenia te realizowane są w drodze powództwa cywilnego o ochronę dóbr osobistych przed sądem powszechnym. Powołane przepisy nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie własności przemysłowej, gdyż jest to ochrona równoległa, tzn. zastosowanie jednej nie wyłącza możliwości skorzystania z drugiej Ochrona za pomocą przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ustawa przewiduje dwa reżimy z tytułu dopuszczenia się czynu nieuczciwej konkurencji: cywilnoprawny, skupiający się na szeroko rozumianym odszkodowaniu i interesach majątkowych poszkodowanego oraz reżim karny, zmierzający do ukarania sprawcy naruszenia. W zakresie roszczeń cywilnych, w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać: - zaniechania niedozwolonych działań, - usunięcia skutków niedozwolonych działań, 15 / 33

16 - złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, - naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych, - wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych, - zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony Ochrona za pomocą przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawa przewiduje różne środki ochrony w zależności od tego, czy naruszone zostały autorskie prawa osobiste czy majątkowe. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: a) zaniechania naruszania, 16 / 33

17 b) usunięcia skutków naruszenia, c) naprawienia wyrządzonej szkody, d) wydania uzyskanych korzyści. Niezależnie od tych roszczeń, uprawniony może się domagać: - jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd, - zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek Ochrona za pomocą przepisów ustawy o ochronie własności przemysłowej. Uprawniony z patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji bądź osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać zaprzestania działań grożących naruszeniem prawa. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec, na wniosek uprawnionego, o będących własnością naruszającego bezprawnie wytworzonych lub oznaczonych wytworach oraz środkach i materiałach, które zostały użyte do ich wytworzenia lub oznaczenia. W szczególności sąd może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet zasądzonej na jego rzecz sumy pieniężnej albo zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich. 17 / 33

18 Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać od naruszającego patent zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: - na zasadach ogólnych albo - poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku. Osoba, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać od osoby, która naruszyła to prawo, zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: - na zasadach ogólnych albo - poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie ze znaku towarowego. Naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na bezprawnym używaniu w obrocie gospodarczym: - znaku identycznego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do identycznych towarów; - znaku identycznego lub podobnego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd, 18 / 33

19 które obejmuje w szczególności ryzyko skojarzenia znaku ze znakiem towarowym zarejestrowanym; - znaku identycznego lub podobnego do renomowanego znaku towarowego, zarejestrowanego w odniesieniu do jakichkolwiek towarów, jeżeli takie używanie może przynieść używającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego. IV. Model postępowania w celu uzyskania ochrony Prawa autorskie. Zgodnie z przepisem art. 1 ustawy utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Utwór może powstać i istnieć jako dobro prawne bez materialnego uzewnętrznienia, tj. bez materialnego nośnika, np. w sytuacji publicznej prezentacji wiersza lub utworu muzycznego, który nie został zarejestrowany, a znajduje się wyłącznie w pamięci twórcy. Jednakże, co do pewnej kategorii dzieł, np. fotograficznych lub audiowizualnych, przyjmuje się, że istnienie utworu uzależnione jest od jego utrwalenia na jakimś nośniku materialnym, gdyż w przeciwnym razie nie istniałaby faktyczna możliwość zapoznania się z tego typu dziełem Prawo własności przemysłowej. Zastrzeżenia patentowe, wyznaczając zakres przedmiotowy patentu, umożliwiają prawne ściganie osób, które wykorzystują wynalazek bez zgody jego właściciela. Odpowiednio: dla wzoru użytkowego udzielane jest prawo ochronne potwierdzane świadectwem ochronnym. Ochrona patentowa i warunki, na jakich udzielane są patenty są we wszystkich państwach podobne. W Polsce patenty udzielane są przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej a, od przystąpienia Polski do Europejskiej Organizacji Patentowej 1 marca 2004 roku, również przez Europejski Urząd Patentowy, jeżeli w zgłoszeniu patentu europejskiego wskazana została Polska. Patent jest ważny tylko w państwie, w którym zgłoszono wynalazek do ochrony. Patent 19 / 33

20 jest ważny pod warunkiem terminowego uiszczania odpowiednich opłat okresowych, których wysokość rośnie zwykle wykładniczo z czasem. Patent jest ważny maksymalnie przez 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku, po czym wygasa, a wynalazek przechodzi do tzw. domeny publicznej. Zbiór patentów na ten sam wynalazek udzielonych przez różne urzędy patentowe tworzy tzw. rodzinę patentów. Zgłoszenie patentowe publikowane jest przez urząd patentowy po upływie 18 miesięcy od daty pierwszeństwa do uzyskania patentu (a więc, od pierwszego zgłoszenia tego wynalazku w jednym z urzędów patentowych). V. Procedura wybrane zagadnienia Procedura postępowania w przypadku patentów i wzorów użytkowych główne etapy. 1. zapoznanie się z podstawowymi informacjami o ochronie prawnej wynalazków i wzorów użytkowych ( 2. sprawdzenie, czy nie narusza się praw wyłącznych (np. w bazach UPRP lub zbiorach literatury patentowej w Bibliotece UPRP). 3. dokonanie zgłoszenia. Zgłoszenia wynalazku lub wzoru użytkowego dokonuje się przez wniesienie do Urzędu Patentowego podania wraz z opisem rozwiązania, zastrzeżeniami patentowymi lub ochronnymi, skrótem opisu i rysunkami. Szczegółowe wymogi jakim powinno odpowiadać zgłoszenie określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 17 września 2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych (Dz. U. Nr 102 poz oraz Nr 109, poz. 910 z 2005 r.). 4. wypełnienie formularza podania o udzielenie patentu na wynalazek (wzór użytkowy). W podaniu zamieszczone są uwagi dla wypełniających druk, w których można znaleźć szczegółowe informacje w jaki sposób należy wypełnić druk. 20 / 33

21 5. wniesienie opłaty za zgłoszenie na konto Urzędu Patentowego RP. 6. zgłaszający może występować przed Urzędem Patentowym RP osobiście lub przez pełnomocnika. Pełnomocnikiem w postępowaniu zgłoszeniowym może być tylko rzecznik patentowy. Lista wraz z adresami rzeczników patentowych dostępna jest w witrynie internetowej Polskiej Izby Rzeczników Patentowych Procedura postępowania w przypadku zgłaszania znaku towarowego główne etapy. 1. zapoznanie się z podstawowymi informacjami o ochronie prawnej znaków towarowych. 2. sprawdzenie możliwości zarejestrowania nazwy w bazach Urzędu Patentowego oraz bazach międzynarodowych (bazy te podają informacje w związku z członkowstwem Polski w międzynarodowych organizacjach udzielających prawa wyłączne) lub w Czytelni Ogólnej Urzędu Patentowego RP - czynnej w godz ; informacje o zgłoszeniach nowych znaków towarowych dokonywanych w procedurze krajowej - dostępne są w bazie znaków towarowych oraz Biuletynie Urzędu Patentowego po 3 miesiącach od daty zgłoszenia. 3. wypełnienie formularza podania o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy. W podaniu zamieszczone są uwagi dla wypełniających druk, w których można znaleźć szczegółowe informacje w jaki sposób należy wypełnić druk oraz jak opisać znak. 4. obowiązkowe zamieszczenie w składanym formularzu wykaz towarów i/lub usług oraz wskazanie odpowiednich klas towarowych i/lub usługowych na podstawie Międzynarodowej Klasyfikacji Towarów i Usług. 5. wniesienie opłaty za zgłoszenie na konto Urzędu Patentowego RP. 6. zgłaszający może występować przed Urzędem Patentowym RP osobiście lub przez 21 / 33

22 pełnomocnika. Pełnomocnikiem w postępowaniu zgłoszeniowym może być tylko rzecznik patentowy. Lista wraz z adresami rzeczników patentowych dostępna jest w witrynie internetowej Polskiej Izby Rzeczników Patentowych Procedura postępowania w przypadku rejestracji znaku towarowego główne etapy. 1. zapoznanie się z podstawowymi informacjami o ochronie prawnej wzorów przemysłowych 2. dokonanie zgłoszenia. Zgłoszenia wzoru przemysłowego dokonuje się przez złożenie do Urzędu Patentowego podania wraz z opisem wzoru przemysłowego ( 3 egzemplarze) oraz ilustracją (3 egzemplarze), przedstawiającymi przedmiot wzoru. Szczegółowe wymogi jakim powinno odpowiadać zgłoszenie określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 30 stycznia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych ( Dz.U. nr 40, poz. 358 oraz z 2005r. nr 106, poz. 893). 3. wypełnienie formularza podania o udzielenie prawa z rejestracji na wzór przemysłowy. W podaniu zamieszczone jest pouczenie, w którym można znaleźć szczegółowe informacje w jaki sposób należy wypełnić druk. 4. wniesienie opłaty za zgłoszenie wzoru przemysłowego na konto Urzędu Patentowego RP. 5. zgłaszający może występować przed Urzędem Patentowym RP osobiście lub przez pełnomocnika. Pełnomocnikiem w postępowaniu zgłoszeniowym może być tylko rzecznik patentowy. Lista wraz z adresami rzeczników patentowych dostępna jest w witrynie internetowej Polskiej Izby Rzeczników Patentowych. VI. Ważne adresy w sprawach własności intelektualnej 22 / 33

23 Urząd Patentowy RP Urząd Patentowy RP Aleja Niepodległości 188/ Warszawa Telefon Centrala Fax Europejski Urząd Patentowy (EPO) Europejski Urząd Patentowy Erhardstrasse Munich 23 / 33

24 Niemcy Telefon Centrala Fax Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO) Światowa Organizacja Własności Intelektualnej 34, chemin, des Colombettes, 1211 Geneve 20 Suisse Telefon Centrala Fax / 33

25 Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego Avenida de Europa 4 E Alicante Telefon Centrala Fax Adresy ośrodków informacji patentowej w Polsce - wybrane 25 / 33

26 Politechnika Szczecińska Ośrodek Informacji Patentowej Aleja Piastów Szczecin tel Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych ul. Czajkowskiego Wrocław tel / 33

27 Politechnika Świętokrzyska Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego Kielce tel Politechnika Gdańska ul. Gabriela Narutowicza 11/ Gdańska tel / 33

28 Uniwersytet Mikołaja Kopernika ul. Gagarina Toruń tel Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica Aleja Mickiewicza Kraków tel / 33

29 Politechnika Poznańska Plac Marii Skłodowskiej Curie Poznań tel Politechnika Wrocławska ul. Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego Wrocław tel / 33

30 Politechnika Śląska ul. Kaszubska Gliwice tel Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Oczapowskiego Olsztyn tel / 33

31 Politechnika Białostocka ul. Wiejska 45 c Białystok tel Politechnika Łódzka ul. F. Żwirki Łódź tel / 33

32 Politechnika Częstochowska ul. Armii Krajowej Częstochowa tel Usługi w zakresie informacji patentowej. Urząd Patentowy RP zapewnia użytkownikom informacji patentowej następujące usługi: - dostęp do dokumentów źródłowych z ponad 50 krajów oraz kilku organizacji międzynarodowych, - poszukiwanie i zamówienia na rzecz użytkownika w polskich i zagranicznych bazach danych, - 32 / 33

33 współpracę z krajowymi Ośrodkami Informacji Patentowej, - publikowanie Biuletynu Urzędu Patentowego, Wiadomości Urzędu Patentowego, opisów patentowych, wydawnictw z zakresu prawa własności intelektualnej, - udostępnianie baz danych w Internecie, zawierających informację o zgłoszeniach, udzielonych patentach i zarejestrowanych prawach wyłącznych oraz informacji zawartych w Biuletynie Urzędu Patentowego i Wiadomościach Urzędu Patentowego. Zbiory dokumentacji i literatury patentowej udostępniane są w czytelniach Urzędu Patentowego RP w Warszawie przy Al. Niepodległości 188, 33 / 33