EKSPERTYZA. dotycząca ustalenia przyczyn zawilgocenia oraz sposobu osuszenia dolnych partii Przyziemia Zamku w Kórniku

Transkrypt

1 EKSPERTYZA dotycząca ustalenia przyczyn zawilgocenia oraz sposobu osuszenia dolnych partii Przyziemia Zamku w Kórniku Zamawiający: Polska Akademia Nauk, Biblioteka Kórnicka, Kórnik, ul. Zamkowa 5 ZAKRES PRAC: Osuszanie Przyziemia Zamku, połączone z izolacją fundamentów i pracami konserwatorskimi ścian wnętrza oraz rekonstrukcją posadzki OPRACOWAŁ: dr Piotr Niemcewicz DATA:

2 HISTORIA OBIEKTU

3 Zamek w Kórniku - rys historyczny Pierwsze udokumentowane wzmianki o budowie zamku kórnickiego znajdujemy w postaci kontraktu ówczesnego właściciela Mikołaja Górki herbu łodzia kanclerza wielkopolskiego i późniejszego biskupa zawartego z cieślą Mikołajem w 1426r. Zamek został wzniesiony na surowym korzeniu, stąd przypuszczać możemy, że wcześniejsze prace, palowanie i postawienie murów wykonywane były przez okres poprzednich kilku lub kilkunastu lat. Ukończona około 1430r. budowla składała się z dwóch skrzydeł o trzech kondygnacjach połączonych od strony północnej murem, z wjazdem od strony południowej. Zamek otoczony był fosą i dostępny przez most zwodzony. Od czasu śmierci Mikołaja zamkiem zawiadywał do 1475r. spadkobierca, jego bratanek Łukasz Górka. Po nim właścicielem był jeden z synów Łukasza Uriel biskup poznański. Kolejnym następcą został Łukasz Górka bratanek i spadkobierca Uriela. W 1538r. majątek przejął Andrzej Górka syn Łukasza, który podjął się odbudowy zamku poznańskiego po wielkim pożarze, upamiętniony został wraz z żoną Barbarą na nagrobku w katedrze poznańskiej. W 1557r. Kórnik przypadł najmłodszemu z jego synów Stanisławowi. Przeprowadził on modernizację zamku polegającą na wprowadzeniu podziałów wewnątrz zachodniego skrzydła. Przy jego północnym narożu dobudowano aneks sanitarny. Po stronie północnej dobudowano nowe skrzydło. Stanisław Górka zmarł w 1592r. bezpotomnie, w wyniku czego Kórnik objął w posiadanie syn jego siostry Barbary Czarnkowskiej Jan Czarnkowski, który sprzedał majątek Zygmuntowi Grudzińskiemu. Grudziński z kolei sprzedał w 1676r. zamek swemu siostrzeńcowi Zygmuntowi Działyńskiemu. Po Zygmuncie majątek przypadł jego synowi Pawłowi a potem jego najstarszemu synowi Zygmuntowi ( w 1713r.) Po ojcu Zygmuncie i matce Teresie z Tarłów majątkiem zarządzała ich córka Teofila z Działyńskich, Szołdrska- Potulicka, tzw. Biała Dama, która dokonała znacznej przebudowy zamku w guście francuskim. Przebudowa polegała na zniesieniu starych dachów, rozebraniu południowego budynku bramnego. Przykryciu całości budowli wraz z dziedzińcem nowym dachem. W następnym etapie (1773r.) postawiła ona nowy wymurowany most od strony północnej. Spadkobiercą został syn Feliks Szołdrski następnie Ksawery Działyński, a w 1826r. Adam Tytus Działyński. Na kształtowanie jego postawy i zainteresowań znaczący wpływ wywarły kontakty z działalnością księżnej Izabeli Czartoryskiej twórczyni Świątyni Sybilli i Domu Gotyckiego. Żoną jego została wnuczka Izabeli -Celina Zamoyska.

4 Podjął się więc dzieła na dużą skalę - przebudowy siedziby dla rosnących zbiorów historycznych. Pierwszy wykonany był projekt A. Coraazziego. Następny w 1827r. projekt H. Marconiego. Obu projektów Działyński nie zaakceptował i zwrócił się do Karola Fridricha Schinkla o trzeci projekt. Decyzja o przebudowie zapaść musiała w 1841r., gdyż w 1842r. zaczęto zwozić materiały budowlane. Pierwszy etap obejmował partię frontową wraz z budowaną od podstaw półokrągłą wieżą. Następnie nadbudowano okrągłą gotycką wieżę. W trakcie realizacji koncepcje przebudowy ewoluowały i stopniowo odchodziły od projektu Schinkla. Pojawiły się rysunki W. Stabrowskiego oraz Mariana Cybulskiego zapewne ściśle konsultowane z właścicielem, który stwierdził że : Cybulski zrobił rysunek najpiękniejszy. 1850r. - wykonywano prace przy południowej ścianie 1852r. - podnoszono wieżę przy południowo wschodnim narożu. 1854r. - szklarz Schulz szklił okna. 1855r. - rozpoczęto murowanie Babińca. 1856r.- Bąkowski wykonał kamienne elementy mostu. 1859r. - wykańczanie wnętrz. Mury zamku, zapewne, od początku miały problemy konstrukcyjne. Już w 1871r. zjawił się tu architekt Józef Kajetan Janowski w celu między innymi wyremontowania zarysowanej elewacji ogrodowej. W 1877r. Architekt Maurice Onradon polecił ankrować południową ścianę. Podobne zalecenia wydał Gorgolewski. Już za Władysława Zamojskiego, w latach prowadzono remont rozbiórka i rekonstrukcja środkowej partii elewacji południowej. Natomiast w 1892r. Wykonano remont rysującego się Babińca. W latach 30 XXw. Ekspertyzę w sprawie Babińca wykonał Stefan Bryła. Na jej podstawie w 1937r. rozebrano go oraz zamieniono drewniany zwodzony most na murowane przęsło. W 1925r. założono Fundację Zakłady Kórnickie po akcie donacyjnym Władysława Zamojskiego, a zamek przeszedł w jej władanie. W 1953r. Zamek przekazano Polskiej Akademii Nauk.

5 W 1947r. wykonano wzmocnienie fundamentów w sąsiedztwie północnej elewacji zamku betonowym palowaniem. Następnie w 1953r. przeprowadzono wzmocnienie gruntu metodą elektropetryfikacji, po czym przystąpiono do usuwania rys i pęknięć w murach. W 1957r. rozpoczęto kompleksową renowację wnętrz oraz elewacji zamku. Istotne jest tu użycie w trakcie prac materiałów, które nie przepuszczając należycie wilgoci powodują stopniową degradację obiektu. W pierwszej dekadzie obecnego wieku przystąpiono do kompleksowej renowacji obiektu zaczynając od mostu i dachów. Ma ona na celu ratowanie zabytku z wykorzystaniem nowoczesnych metod i usunięciem wcześniejszych błędów konserwatorskich. Wykorzystane źródła : 1.Róża Kąsinowska, Zamek w Kórniku, Kórnik Jerzy Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach , Warszawa 1975 OPRACOWAŁ: Jerzy Borwiński

6 STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

7 W Przyziemiach Zamku w Kórniku panuje bardzo wysoki stopień wilgotności. Jak wykazały badania polegające na pomiarach zawilgocenia warstw przypowierzchniowych (Załącznik nr 1) przeprowadzone na ścianach we wszystkich prawie pomieszczeniach, stopień ich zawilgocenia jest bardzo wysoki. Strefa zawilgocenia ścian wskazuje na bardzo rozległy jej zasięg oraz dużą wysokość nasycenia ścian ceglanych wodą, sięgający do wysokości nawet 1,5 m od poziomu posadzki. Utrzymujący się wysoki poziom wilgotności związany jest również z obecnością soli rozpuszczalnych w wodzie, które przyczyniają się do takiego silnego zawilgocenia ścian. Widać to bardo dobrze po skutkach oddziaływania soli rozpuszczalnych w wodzie, które w wielu miejscach krystalizują w warstwach przypowierzchniowych i na powierzchni zabytkowych zapraw i cegieł. Zresztą potwierdzają to badania stopnia zasolenia wybranych próbek materiałów zabytkowych (Załącznik nr 2) wskazuje na ich bardzo wysoki poziom. Na wybranych próbkach zawartość soli mieściła się w granicach od 1,78 do 4,74%. W pobranych próbkach zapraw, cegieł i pobiał stwierdzono występowanie bardzo groźnych soli rozpuszczalnych w wodzie chlorków siarczanów Na, Ca i K. Tak duże ilości soli są wynikiem wzmacniania fundamentów metodą elektropetryfikacji (cebertyzacji). Jak wskazują dokumenty, projekt ten został wykonany w 1953 roku i fundamenty nasycano mieszanką szkła wodnego i chlorku sodu (Załącznik nr 5). W ten oto sposób w fundamenty wprowadzono bardzo duże ilości bardzo groźnych soli rozpuszczalnych w wodzie. Na skutek cyklicznych zmian temperatury i wilgotności we wnętrzu na ścianach od strony zewnętrznej i wewnętrznych następuje przemieszczanie wody wraz z solami rozpuszczalnymi w wodzie, a następnie ich krystalizacja i powolne, bezpowrotne niszczenie zaprawy wapiennej spoinującej cegły i samych cegieł. Niektóre z nich, jak widać na zdjęciu, rozwarstwiają się, łuszczą i osypują. Na powierzchni niektórych widać puszyste naloty śnieżnobiałych soli. W wielu miejscach występuje bardzo duża utrata materiału zabytkowego. Dodatkowym czynnikiem potęgującym ich niszczenie jest nałożenie zaprawy cementowej pomiędzy cegły. Jej obecność przyczynia się do utrzymywania zawilgocenia materiału zabytkowego i wprowadzenia dodatkowo soli rozpuszczalnych w wodzie. Do tych uzupełnień w ubiegłym wieku stosowano cement szary bardzo słabej jakości.

8 Bardzo poważnym czynnikiem powodującym utrzymywanie zawilgocenia w tych pomieszczeniach jest wprowadzenie izolacji bitumicznej umieszczonej pomiędzy warstwami zaprawy cementowej, stanowiącej podkład pod bardzo szczelne płytki ceramiczne (Załącznik nr 4). Wszystkie te materiały powodują uszczelnienie płaszczyzn poziomych (posadzka) stąd woda przemieszcza się do bardziej porowatych materiałów jak cegła i zaprawa z których zbudowane są zabytkowe ściany. Z wysokim stopniem zawilgocenia wiąże się również zakażenie mikrobiologiczne ścian. W próbkach pobranych do badań stwierdzono występowanie zarodników grzybów i pleśni. (załącznik nr 3). Takie zakażenie mikrobiologiczne pomieszczeń odczuwa się wyraźnie, szczególnie w określonych porach dnia i roku w postaci zapachu stęchlizny. Źródła tak wysokiego stopnia zawilgocenia i jej konsekwencji dla substancji zabytkowej w pomieszczeniach Przyziemi należy szukać również na zewnątrz. Jak wykazały pomiary wysokości poziomu gruntu w stosunku do poziomu posadzki we wnętrzach pomieszczeń jest on wyższy niż poziom posadzki. Wykonane odkrywki partii fundamentów i sposobu posadowienia murów Zamku wskazują, że ich powierzchnia jest mokra i silnie zawilgocona. W wykonanych 8 odkrywkach nie stwierdzono występowania warstw izolacji (Załącznik nr 4). Powtarza się sytuacja dotycząca występowania dużych ilości wody w cegle i zaprawie. Poniżej usypanego gruntu w odległości cm., w zależności od ilości ziemi, występuje mur z kamienia (otoczaki) spoinowanego zaprawą z udziałem gliny. W nienajlepszej kondycji są niektóre fragmenty fundamentu. W wielu miejscach występują ubytki zaprawy, niektóre cegły są bardzo osłabione, a niektóre z nich, tak jak niektóre kamienie, wypadają. Podsumowując należy stwierdzić, że główną przyczyną niszczenia ścian wewnętrznych Przyziemi Zamku w Kórniku są sole rozpuszczalne w wodzie wprowadzone podczas wzmacniania fundamentów metoda elektropetryfikacji (cebertyzacji) oraz te przenoszone z gruntu, znajdującego się powyżej kamiennych fundamentów. Sytuację komplikuje fakt uszczelnienia posadzki płytkami ceramicznymi i warstwą izolacji pod nimi. Brak jakiejkolwiek izolacji pomiędzy fundamentami, a ziemią prowadzi do swobodnego przemieszczania wody opadowej w strukturę murów Zamku.

9 Dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi niszczeniu murów jest brak w niektórych pomieszczeniach otworów wentylacyjnych, a w istniejących nie ma odpowiedniej drożności. Liczne naprawy muru dokonywane w przeszłości przeprowadzone były w sposób niefachowy. Wprowadzenie szczelnych i mocnych fug cementowych potęgowało i przyspieszało niszczenie oryginalnych cegieł i zapraw. Należy niezwłocznie przystąpić do usunięcia przyczyn zawilgacania ścian, odszczelnić posadzkę i udrożnić system wentylacyjny w taki sposób, aby nastąpił proces swobodnego wysychania, a następnie odprowadzenia wody ze struktury murów, co spowoduje ich osuszanie i stabilizację wilgoci w pomieszczeniach do poziomu bezpiecznego dla zabytkowych ścian i ludzi. Załączniki: 1. Badania wilgotnościowe (D. Sobkowiak) 2. Badania soli rozpuszczalnych w wodzie (Jadwiga W. Łukaszewicz, Wioleta Oberta) 3. Mikrobiologiczne (Joanna Karbowska-Berent) 4. Okrywki wykonane im situ (Piotr Niemcewicz, Piotr Jóźwiak) 5. Zawilgocenie ścian (Jerzy Borwiński 6. Elektropetryfikacja (Cebertyzacja) Jerzy Borwiński 7. Wzmocnienie fundamentów Jerzy Borwiński 8. Badania petrograficzne (Wojciech Bartz)

10 Cel prac konserwatorsko-budowlanych

11 Prace osuszające przyziemia Zamku w Kórniku polegają na usunięciu silnego zawilgocenia murów i posadzki. Bardzo wysoki stopień zwilgocenia powoduje intensywny rozwój mikroorganizmów i niszczenie zabytkowych ścian przyziemia. Prace będą polegać na likwidacji tak silnego zawilgocenia murów Jak wskazano w ekspertyzie należy odciąć napływu wody opadowej na ściany przyziemia poprzez min. założenie izolacji pionowej na ściany zewnętrzne. Ponadto należy przejrzeć system odprowadzenia wód opadowych szczególnie w miejscach newralgicznych. Po wykonaniu tych prac woda opadowa nie będzie nawilżała muru od strony zewnętrznej. Od tego momentu nastąpi powolne wysychanie nagromadzonej przez wiele lat wody, która nosi ze sobą różne zanieczyszczenia, szczególnie ta przemieszczająca się z ziemi i zawierająca groźne dla materiałów porowatych sole rozpuszczalne w wodzie i te które wprowadzone zostały podczas wzmacniania fundamentów w latach 50 tych XX wieku. Niezbędnym i niezwykle istotnym elementem i warunkiem koniecznym którego spełnienie będzie powodowało dobre wysychanie ścian wnętrza Przyziemia jest usunięcie współczesnych płytek ceramicznych znajdujących się prawie we wszystkich pomieszczeniach. Należy zaznaczyć, że dostająca się od zewnątrz woda opadowa w większości pomieszczeń wnika do niżej położonych od poziomu gruntu posadzek ceramicznych, których duży stopień szczelności uniemożliwia swobodne wysychanie zawilgoconego, cementowego i dodatkowo uszczelnionego warstwą bitumiczną podłoża pod nimi. Po wykonaniu tych czynności, czyli wprowadzeniu izolacji, poprawnym odprowadzeniu wód opadowych i usunięciu płytek ceramicznych, nastąpi proces osuszania pomieszczeń w przyziemiu i stabilizowanie wilgotności. Proces ten jest długotrwały z uwagi na: bardzo wysoki stopień zawilgocenia ścian, b. dużą ilość soli rozpuszczalnych w wodzie (od o. 5% do 19%) i bardzo grube mury (utrudniające szybki proces wysychania). Powolne wysychanie może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy. Zatem należy po tym okresie osuszania przewidzieć drugi etap prac (np. w 2013, a może też to

12 ocenimy po okresie zimowym!) polegający na ratowaniu zabytkowej substancji zabytkowej (cegła, spoiny), poprzez wykonanie pełnej konserwacji ścian wewnętrznych przyziemia. Po zdjęciu płytek ceramicznych i wysuszeniu posadzki należy wprowadzić np. kształtki ceramiczne o odpowiedniej grubości, kształcie i wytrzymałości nawiązując do istniejących płytek ceramicznych znajdujących się w Zamku Kórnickim. W projekcie napisze o tym, że nie widzę sensu, ani też potrzeby wprowadzenia tam innego materiału niż cegła, np. takich jak: marmur (uszczelnia i obcy dla tych pomieszczeń) lub piaskowiec (mniej trwały od marmuru, choć bardziej porowaty i pozwoli swobodnie przemieszczać się wilgoci, ale łatwo się brudzi i jest trudny w utrzymaniu oraz obcy dla tego wnętrza). Reasumując. Prace dotyczące osuszania to proces długofalowy. Może zostać zakończony w jednym roku, tzn. w ciągu min. sześciu, ciepłych miesięcy!, ale też może trwać dwa lata. Dlatego najpierw trzeba zlikwidować skutki wysokiego zawilgocenia (izolacja i usunięcie posadzki) co stanie się w tym 2012 roku i na co zostały przydzielone pieniądze. Drugi etap to już nie osuszanie, ale konserwacja i restauracja ścian wewnętrznych (czyli likwidacja soli co jest możliwe dopiero po zakończeniu osuszania) i wyłożeniu posadzki odpowiednim materiałem spełniającym funkcje konserwatorskie, użytkowe! i estetyczne.

13 Wytyczne konserwatorskie

14 Prace podzielone zostały na II etapy. I etap prac Temat: Prace konserwatorsko-budowlane przy fundamentach i posadzkach znajdujących się w pomieszczeniach Przyziemi Zamku w Kórniku. Polegające na osuszeniu ścian wewnętrznych i usunięciu współczesnych płytek ceramicznych. Zakres prac konserwatorsko-budowlanych: 1. Wykonanie osuszania i założenie izolacji pionowej fundamentów 2. Sprawdzenie drożności i naprawa systemu odprowadzającego wody opadowe 3. Niwelacja terenu wokół fundamentów 4. Skucie posadzki wykonanej z płytek ceramicznych i cementu 5. Wyrównanie podłoża pod usuniętymi posadzkami 6. Wzmocnienie osłabionych partii ścian ceglanych 7. Udrożnienie systemu wentylacyjnego w pomieszczeniach II etap prac Temat: Prace konserwatorsko-restauratorskie przy ścianach wewnętrznych przyziemi wraz z rekonstrukcją wykładziny ceglanej na posadzkach w Przyziemiu Zamku w Kórniku. Zakres prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych 1. Ocena stopnia wzmocnienia osłabionych partii ścian ceglanych 2. Wzmocnienie niektórych mocno osłabionych partii ścian ceglanych 3. Dezynfekcja ścian ceglanych 4. Usuniecie wtórnych zapraw 5. Założenie okładów odsalających 6. Uzupełnienie ubytków w cegłach i spoinach 7. Scalenie kolorystyczne

15 Prace konserwatorsko-budowlane w podanym zakresie powinna wykonywać firma konserwatorsko-budowlana która wykonywała podobne prace o tym samym charakterze przy obiektach zabytkowych. W zespole takim powinien być konserwator dzieł sztuki o specjalności konserwacja rzeźby i detalu architektonicznego posiadający w swoim dorobku kilka prac o tego typu problematyce (konserwacja ścian ceglanych, izolacja fundamentów).

16 Program prac konserwatorsko-budowlanych

17 Program prac konserwatorsko-budowlanych I etapu w 2012 I. Fundamenty 1. Wykonanie i zabezpieczenie wykopu wokół fundamentów. Prace te najlepiej wykonywać odcinkami. 2. Osuszenie fundamentów. Wykopy powinny być zabezpieczone przed opadami deszczu) 3. Oczyszczenie muru fundamentowego z zabrudzeń, metodą mechaniczną (miękkie szczotki, pędzle, para wodna) 4. Ręczne usunięcie zasolonych i mocno osłabionych zapraw 5. Dezynfekcja przy pomocy środka biobójczego (Lichenicyda 264, Biotin R), wraz z likwidacją drobnej roślinności 6. Usunięcie zwietrzałych i zdezintegrowanych, wtórnych materiałów 7. Osadzenie niektórych luźnych cegieł i kamieni na zaprawę mineralną na bazie wapna trasowego 8. Uzupełnienie brakujących fragmentów muru przy pomocy zaprawy renowacyjnej na bazie wapna trasowego 9. Przegląd i naprawa rur spustowych i odpływowych 10. Założenie izolacji przeciwilgociowej (np. Schomburg, Baumit, Remmers) w układzie dwóch warstw (podkład wyrównujący i izolacja) 11. Wprowadzenie foli kubełkowej 12. Założenie drenażu wokół fundamentów połączony z odprowadzeniem wody do studzienek. 13. Zasypanie wykopu warstwami odpowiednich kruszyw 14. Wysypanie żwiru w pasie 40 cm. wokół ścian zewnętrznych 15. Odpowiednie wyprofilowanie terenu wokół ścian zewnętrznych II. Posadzka - płytki

18 1. Wykucie współczesnych płytek ceramicznych gr. ok. 1cm i usunięcie ich z pomieszczeń Przyziemia 2. Zdjęcie warstwy izolacji bitumicznej (ok. 0,5 cm) 3. Wykucie zaprawy cementowej o grubości (6-13 cm) 4. Wywóz gruzu 5. Oczyszczenie podłoża metodą mechaniczną połączone z usunięciem zdezintegrowanych i zasolonych warstw 6. Wprowadzenie zaprawy wyrównującej podłoże gr. 1-1,5 cm. Posadzka cegła 1. Wzmocnienie osłabionych partii cegieł preparatem krzemoorganicznym (KSE 100 Remmers) 2. Oczyszczenie posadzki z zabrudzeń (para wodna) 3. Uzupełnienie ubytków w cegle zaprawami mienralnymi na bazie wapna trasowego o odpoiwednich parametrach fizycznych i mechanicznych 4. Uzupełnienie zaprawami na bazie wapna trasowego spoin między cegłami III. Ściany wewnętrzne 1. Wzmocnienie osłabionych partii cegieł preparatem krzemoorganicznym (KSE 100 Remmers) 2. Dezynfekcja przy pomocy środka biobójczego (Lichenicyda 264, Biotin R), 3. Założenie okładów odsalających o dużej skuteczności odsalania (lignina, pulpa celulozowa)

19 Program prac konserwatorskie II etapu planowanego w 2013 roku Określony w chwili obecnej zakres prac oraz ilość przeprowadzonych zabiegów może ulec zmianie po przeprowadzeniu I etapu prac i odkryciu powierzchni architektonicznych nie dostępnych do prawidłowej oceny przed rozpoczęciem prac konserwatorsko-budowlanych. Na podstawie przeprowadzonych badań i odkrywek dokonanych przed przystąpieniem do prac konserwatorsko-budowlanych w 2012 roku, program II etapu planowanego na 2013 rok wygląda następująco: IV. Ściany wewnętrzne - lico ceglane 4. Wstępna dezynfekcja partii zawilgoconych i zakażonych mikrobiologicznie lica ceglanego przy pomocy środka biobójczego o sprawdzonym działaniu przy tym obiekcie (w 2012 roku), dużej skuteczności niszczenia mikroorganizmów, bezpiecznego dla oryginalnych zapraw i niepowodujących zasolenia (np. Lichenicyda 264, Biotin R) 5. Wstępne wzmocnienie osypujących się oryginalnych zapraw i cegieł (w miejscach niedostatecznie wzmocnionych w 2012 roku) preparatem krzemoorganicznym, o niskiej lepkości, o wysokich parametrach wytrzymałości mechanicznej i właściwościach hydrofilnych (np. KSE 100 Remmers) 6. Mechaniczne usunięcie wtórnych zapraw cementowych, cementowowapiennych oraz takich, które są założone nieestetycznie, powodują zniszczenia oryginalnych materiałów i nie mają wartości historycznej

20 7. Oczyszczenie ściany ceglanej z zabrudzeń powierzchniowych przy pomocy pary wodnej. W przypadku trudno usuwalnych miejsc zastosowanie środków chemicznych, które będą powodowały zmiękczenie i rozpuszczenie nawarstwień na cegłach i zaprawach (np. węglan amonu) 8. Powtórna dezynfekcja lica ceglanego przy pomocy wybranego środka biobójczego o dużej skuteczności działania. 9. Usunięcie mocno zniszczonych cegieł, które nie mają oryginalnej warstwy, a ich skorodowana powierzchnia jest obniżona w stosunku do lica ceglanego o kilka centymetrów. 10. Założenie okładów odsalających (dwukrotnie) o dużej skuteczności odsalania na planowanej powierzchni lica ceglanego. Najskuteczniejsze w tym przypadku będą okłady na bazie ligniny lub pulpy celulozowej. W przypadku niektórych mocno zasolonych partii proponuję użyć dwukrotnie takich okładów. 11. Uzupełnienie brakujących cegieł nowymi, wypalanymi w kolorze i wymiarach oryginalnych cegieł lub cegieł historycznych. Parametry tych cegieł powinny mieścić się w granicach od 6,0 do 9,0 MPa i nasiąkliwości wodą 9-16%. Cegły te powinny być wmurowane na zaprawę mineralną, renowacyjną z odpowiednio dobranymi kruszywami. Zaprawy te powinny być porowate, nasiąkliwe wodą, o odpowiednich właściwościach transportowania wody, bezpieczne dla oryginalnej substancji zabytkowej i całkowicie pozbawione soli rozpuszczalnych w wodzie. Zalecane są w tym przypadku zaprawy na bazie wapna trasowego. 12. Uzupełnienie ubytków w cegłach zaprawami mineralnymi z dodatkami kruszyw i pigmentów imitującymi oryginalne cegły (zaprawy renowacyjne). Zaprawy te powinny charakteryzować się dobrą plastycznością i przyczepnością do uzupełnianych miejsc, o odpowiednich właściwościach transportowania wody, bezpieczne dla oryginalnej substancji zabytkowej i całkowicie pozbawione soli

21 rozpuszczalnych w wodzie. Parametry tych zapraw powinny mieścić się w granicach od 6,0 do 9,0 MPa i nasiąkliwości wodą powyżej 10%. Najlepiej zastosować zaprawy w oparciu o spoiwo na bazie wapna trasowego. 13. Założenie nowych zapraw w miejscach brakujących i po usunięciu wtórnych spoin. Zaprawy te przygotowane być powinny na bazie zaprawy mineralnej (renowacyjnej) z odpowiednio dobranymi kruszywami dostosowanymi parametrami i właściwościami do oryginalnych zapraw. Parametry wytrzymałości tych zapraw powinny sięgać do 6,0 MPa i nasiąkliwości wodą powyżej 15%. Zaprawy te powinny charakteryzować się dobrą plastycznością i przyczepnością do zabytkowych zapraw. Powinny być bardziej porowate i nasiąkliwe wodą niż zaprawy użyte do uzupełniania cegieł, o odpowiednich właściwościach transportowania wody, bezpieczne dla oryginalnej substancji zabytkowej i całkowicie pozbawione soli rozpuszczalnych w wodzie. Najbardziej korzystne w tym przypadku są zaprawy z udziałem wapna trasowego. 14. Scalenie kolorystyczne uzupełnień z oryginalnymi cegłami i zaprawami oraz z nowymi cegłami. Zabieg ten należy wykonać przy pomocy farb nieodwracalnych, odpornych na czynniki atmosferyczne. 15. W przypadku konieczności dodatkowego wzmocnienia strukturalnego niektórych partii cegieł i zapraw należy wykonać taki zabieg z użyciem preparatu krzemoorganicznego KSE-100 (Remmers). Decyzja taka podjęta zostanie po zakończeniu wszystkich zabiegów konserwatorskich V. Posadzka rekonstrukcja kształtek ceramicznych W związku z usunięciem płytek ceramicznych, założonych w latach 80-tych XX wieku, co ma nastąpić podczas prac przewidzianych do realizacji w 2012 konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego podłoża, nawiązującego w wyglądzie do zachowanych kształtek ceramicznych w innych pomieszczeniach Zamku w Kórniku.

22 Kształtki te powinny mieć zbliżony kształt, wymiary oraz kolorystykę do ceramiki istniejącej. Prace konserwatorko-rekonstrukcyjne powinny polegać na: 1. Wyrównaniu częściowym podłoża w niektórych partiach. Będzie to najlepiej widoczne po usunięciu płytek ceramicznych, podkładu i izolacją bitumiczną. 2. Wypalenie kształtek ceramicznych o wysokich parametrach wytrzymałości mechanicznej (odporność na ścieranie) i wymiarach określonych na wstępie. 3. Osadzenie wypalonych kształtek ceramicznych na zaprawę cementowowapiennej z użyciem spoiwa na bazie wapna trasowego o odpowiedniej wytrzymałości i przepuszczalności pary wodnej. 4. Spoinowanie kształtek przy pomocy zaprawy mineralnej w oparciu o wapno trasowe. Parametry tych zapraw powinny być odpowiednie do tego typu powierzchni tzn. powinny posiadać odpowiednią kolorystykę, dużą odporność na ścieranie i niską nasiąkliwość wodą. 5. Zabezpieczenie hydrofobowe kształtek ceramicznych w oparciu o preparaty na bazie mikrowosków lub silikonów. 6. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej: opisowej i fotograficznej, po zakończeniu prac konserwatorskich.

23 ZALECENIA KONSERWATORSKIE 1. Prace przy takim zakresie i rodzaju prac konserwatorskich powinna wykonywać firma konserwatorska z dużym doświadczeniem przy zabytkowych elewacjach ceglanych. 2. Bezpośrednio przy tych zabiegach powinien uczestniczyć dyplomowany konserwator zabytków ze specjalnością konserwacji rzeźby i detalu architektonicznego 3. Akceptacja kształtek ceramicznych (wymiary, kształt, parametry fizykomechaniczne) powinna zostać dokonana na komisji konserwatorskiej z udziałem służb konserwatorskich właściwych dla tego terenu.