SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 D 1040 d [1. litera oznaczająca spółgłoskę d; 2. spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa, dźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: czwarty; 4. drugi dźwięk podstawowej skali diatonicznej] 1. (kemény és lágy mássalhangzó és jele); 2 (zene) d (moll); az alaphúrskála 2. hangja, a korszerű hangsor 4. hangja; (vasúti jelzés) gyorsvonat; (táviratnál) sürgős (dringend) D [cyfra rzymska odpowiadająca liczbie 500] 500 (a római számok rendszerében); (angol) penny jele (denarius) d dur d dúr d major d dúr d minor d-moll d moll d-moll d. (dalej) tovább d. (dalszy) további D-learning lub dlearning (ang. distance learning) [uczenie się na odległość. Charakteryzuje się ono odseparowaniem nauczyciela od ucznia oraz ucznia od grupy uczących się, zastępując bezpośrednią komunikację interpersonalną (typową dla konwencjonalnej edukacji) komunikacją, w której pośredniczy tradycyjna poczta i technologia komunikacyjna.] (kat.: informatyka) DL Distance Learning (távoktatás) da, dal (wł. da+il) = od, do, z; [przyimek stosowany w określeniach złożonych] (ol.) da; (zene) -tól,-től kezdődik da capo (wł.) [od początku] (ol.) da capo; (zene) kezdettől, előlről, újra (az ismétlés jelzése) [ol. zenei műszó (röv. d. c. v. D. C.) kezdettől, a zeneirásban azt jelzi, hogy valamely zenedarab kezdetét ismételni kell, és pedig odáig, ahol a Fine (vége) szó áll; néha különben Fine helyett nyugvó jelet használnak.] Da mihi factum, dabo tibi ius [1. udowodnij fakt, a wymierzę sprawiedliwość; 2. daj mi okoliczności faktyczne, a ja ci wskażę prawo. W odniesieniu do postępowania przed sądem sentencja wyraża zasadę, iż do stron należy dostarczenie i udowodnienie faktów, zaś ich ocena prawna należy do sądu. 3. Podaj mi fakt, a dam Ci prawo. 4. podaj mi fakty, a podam ci prawo; podstawowe określenie relacji między stroną postępowania sądowego, a sądem; 5. daj mi fakt, a powiem ci, jakie zastosować prawo] (lat.) Da mihi factum, dabo tibi ius = Add nekem a tényt, aztán adom én a jogot. d accord (fr.) (fr.) d accord; egy véleményen (vagyunk) d acquit (na rachunku) (fr.) d aquit; (számlákon) fölvettem, ki van fizetve dach [1. część budowli lub pojazdu osłaniająca je od góry; 2. przen. dom, mieszkanie; 3. konstrukcja chroniąca budynek przed opadami atmosferycznymi; 4. górna część pojazdu; 5. górna (najwyższa) część budynku, mająca za zadanie przekrycie i osłanianie go przed wpływami atmosferycznymi] tető, háztető [az épület csapadéktól való megóvására készített faszerkezet, amelynek idomai az épülettesthez igazodnak]; (wieko) fedél; ház, hajlék, lakás [nie ma dachu nad głową: (nincs fedél a feje fölött) nincs lakása; pod jednym duchem: egy fedél alatt]; (bányászat) főte (bányatérséget mennyezetként határoló kőzet) dach czterospadowy [dach mający cztery pochyłe płaszczyzny] kontytető dach dwuspadowy [dach mający dwie pochyłe płaszczyzny] nyeregfedél, nyeregtető [egy közös gerinc felé emelkedő, két tetősíkból álló leggyakoribb tetőforma, amelynek keskeny oldalai lehetnek függőleges oromzattal kialakítottak, vagy levágottak (kontyolás)] dach gontowy zsindelytető, zsindelytetőzet; zsindelyfedél dach kryty dachówką cseréptető dach kryty słomą szalmatető dach kupolasty kupolatető dach łamany [dach mający dwie połacie oddzielone od siebie załamaniem, uskokiem lub ścianką] tört alakú tető dach mansardowy [zob. mansarda w zn. 2.; 2. typ dachu łamanego, w którym każda z połaci składa się z dwóch części: górnej - o mniejszym kącie nachylenia oraz dolnej - stromej, co zwiększa możliwości użytkowania poddasza. Dach mansardowy może być dachem dwu- lub czterospadowym.] manzárd-tető Copyright SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

2 1041 [manzárd beépített tetőtérben elhelyezkedő szoba vagy lakás. A 18. századi Franciaországban egy speciális alakú tető (úgynevezett "törött tető") neve. A manzárdtetőt úgy tervezték, hogy megkönnyítse a tetőtér lakássá történő kiépítését. Az elnevezés François Mansart ( ) francia építész és unokaöccse, Jules Hardouin-Mansart ( ) nevéből ered, de nem ők a manzárd feltalálói.] dach namiotowy sátorfedél, sátortető [a négy vagy több szögű alaprajzú épület fölött egy pontba összefutó gúlaforma] dach oszklony üvegtető, felülvilágítő tető dach otwierany tolótető (autón) dach płaski lapostető dach płócienny vászontető dach przecieka a lakás v. tető beázik dach rodzinny szülői ház dach siodłowy nyeregtető dach słomiany szalmatető dach spadzisty sátortető dach walmowy [dach czterospadowy; powstaje przez zastąpienie trójkątnych ścian szczytowych w dachu dwuspadowym trójkątnymi połaciami dachowymi o pochyleniu takim samym, jakie mają ściany zasadnicze (nm. Walmdach, Walm trójkątna połać dachowa)] kontytető dacha (orosz szőrmebunda) Дoxa dacharstwo tetőfedőipar dacharstwo budowlane építőipati tetőfedés dacharz [pot.; zob. dekarz] tetőfedő dachdeker [dekarz] [Słowniczek języka śląskiego] tetőfedő, cserépfedő, cserepező, cserepes dachować [o samochodzie: przewrócić się podczas jazdy na dach] csúcsra járatni dachować wiary megtartja szavát; hű marad dachowato tetőszerűen dachowaty, -a, -e tetőszerű dachowy, -a, -e tetődachówczarnia [fabryka dachówek] tetőcserépgyár dachówka [płytka do pokrywania dachów] cserép, tetőcserép (tetőn); cseréptető; (z łupku) pala; (z drewna) zsindely dachówka cementowa (ép.) cementcserép [építőanyag, érdes, aprószemű, tiszta homokos kavicsból és portland-cementből 1:3 keverési arányban készül.] dachówka holenderska [dachówka, której przekrój poprzeczny ma kształt leżącej litery S] holland tetőcserép dachówka kalenicowa [zob. gąsior w zn. 3.] (tetőcserép fajta) dachówka karpią łuskę pikkelyes tetőcserép dachówka mnich barátcserép dachówka mniszka apácacserép dachówka zakładowa hornyolt cserép dachówkarz tetőcserépégető (munkás) dachówkowaty, -a, -e cserépszerű, tetőcserépszerű; pikkelyes dachówkowy, -a, -e cserepes, cserépből való, cserép-, tetőcserépdacryocystis (łac.) (lat.) dacryocystis; dacryocysta, könnytömlő, (orvosi) könnytömlő dacryon (kość) (gör.) dacryon, dakryon, könnypont; a koponyán a homlokcsont könnycsont és felső állcsont találkozóhelye; egy csomópont ami a felső állcsont (maxilla) a könnycsont (os lacrimale) és a homlokcsont (os frontale) találkozásánál található. Dactylis L.: (roślina) (lat.) Dactylis L.: ebír, ebüröm, pázsitfűfajta (Európa, Ázsia és Amerika mérsékeltebb vidékein honos); takarmányfű dacza (ros.: ) [pochodzący z rosyjskiego termin oznaczający mały domek letniskowy, nierzadko otoczony działką, znajdujący się poza miastem, ale najczęściej w jego pobliżu.] nyárilak, hétvégi ház, nyaraló dać [1. przekazać coś komuś, ofiarować, wręczyć, powierzyć itp.; 2. dać się: a) pozwolić się oszukać, pokonać itp.; b) być możliwym; można] + Ac. =T. [daję, dajesz, daje, dajemy, dajecie, dają] adni, megadni, odaadni, adományozni, ajándékozni; nyújtani (daj mi adres add

3 1042 meg nekem a címedet); férjhez adni (wydać); beadni; átadni, megadni, részesíteni vmiben; kifejezésre juttatni; kiadni, kibocsátani, nyújtani, szolgáltatni; előadni; engedi v. megengedi, hogy; megütni vkit vmivel; adni vkinek vmit; rámérni vkire vmit; csinálni, megtenni, kifejteni; (kártya) osztani dać albo nie dać adni vagy nem adni dać bieliznę do prania fehérneműt mosásba adni dać brudy do prania kimosatja a szennyest dać buzi komuś puszit adni vkinek dać buzi/buziaka komuś puszit adni vkinek; megpuszilni vkit dać buzi z dubeltówki megcsókolják egymást (jobbról-balról, mindkét orcájukon) dać buzieczka, dać buziaka puszit adni; megpuszilni dać chlubną opinię o kim dicsérő véleményt mondani vkiről dać co do schowania megőrzésre átadni vmit dać co ciepłą ręka azon melegében adni; rögtön odaadni vmit dać co hojną ręką bőkezűen adni vmit dać co komu w darze ajándékba adni vkinek vmit; megajándékozni vkit vmivel dać co komu w nagrodę jutalmul, jutalomképpen adni vkinek vmit dać co na czyj rachunek vkinek a számlájára helyezni, írni vmit dać co na tackę a tálcára adni vmit, adakozni dać coś jako zabezpieczenie biztosítékul adni vmit dać coś w zastaw zálogba adni, letétbe helyezni; zálogul adni vmit dać (czemu) upust szabad folyást engedni (vminek) dać (czemu) wiarę elhinni vmit, hitelt adni vminek dać (czemu) wyraz kifejezni (vmit); kifejezést adni (vminek) dać czerwoną kartkę (sp) piros lapot adni dać definicję czego [vmi meghatározását adni] definiálni vmit dać dęba elfutni, elszaladni, megfutamodni, elinalni, kereket oldani dać do dyspozycji rendelkezésre bocsátani dać do naprawy megjavíttatni, kijavíttatni dać do podpisu aláíratni, aláírásra benyújtani dać do poznania megismertetni vmit; célzást tenni v. utalni vmire; tudtára adni, értésére adni dać do zrozumienia értésére adni, tudtára adni dać do schowania megőrzésre átadni dać dobry przykład jó példát adni v. mutatni v. szolgáltatni dać dobry rezultaty jó eredményre vezetni dać dotację, dawać dotację dotálni, fizetni, javadalmazni dać do zrozumienia értésére adni dać dokładny opis részletes leírást adni dać dowód bizonyítékot szolgáltatni, nyújtani vmire dać drapaka kereket oldani, megszökni, elfutni dać dzieciom po cukierku cukorkát adni v. osztogatni a gyerekeknek dać dzierżawę haszonbérbe adni vmit vkinek dać fant zálogot adni dać folgę (dawno) könnyíteni, megkönnyíteni, enyhíteni, leegyszerűsíteni dać folgę łzom szabad folyást enged könnyeinek dać gazu gázt adni dać gęby megcsókolni, csókra nyújtani a szát v. arcot dać gwarancję garantálni vmit; kezeskedni vmiért dać hasło kiadni v. megadni a jelszót dać hasło do odwrotu kiadni a jelszót a visszavonulásra dać impuls do czego megadni az impulzust v. az ösztönzést vmire v. az első lökést vminek; dać jałmużnę alamizsnát adni dać jałmużnę kalece nyomoréknak alamizsnát adni dać karty kártyát osztani, kiosztani a kártyát dać klapsa a fenekére verni dać komendę Naprzód marsz! Előre indulj! -t vezényelni dać komu co na odczepne bánatpénzt, lelépési díjat fizetni vkinek; ad vkinek vmit, hogy megszabaduljon tőle dać komu co w prezence ajándékba adni vkinek vmit; ajándékozni vkinek vmit dać komu czas do namysłu gondolkodási időt adni vkinek dać komu/czemu radę megbírkózni vkivel/vmivel dać komu/czemu pierwszeństwo elsőbbségben részesíteni vkit/vmit; elsőbbséget adni vkinek/vminek dać (komu) audiencję kihallgatásban részesíteni vkit; fogadni dać (komu) baty elverni, megverni vkit, megbotozni vkit dać (komu) bicz na siebie fegyvert (ostort) adni vkinek önmaga ellen dać (komu) bobu jó leckét adni vkinek; jól megleckéztetni vkit dać komu coś za fatygę a fáradtságért adni vmit vkinek, megjutalmazni vkit dać (komu) córkę férjhezadja leányát vkihez; vkinek adja a lányát

4 1043 dać (komu) do zrozumienia értésére adja vkinek dać (komu) dobrą radę jó tanácsot adni vkinek dać (komu) dymisję felmondani vkinek; elbocsátani vkit dać komu kopniaka fenékbe rúgni, fenéken billenteni vkit dać komu lekcję megleckéztetni, megfeddni vkit dać komu głos szót adni vkinek; átadni a szót vkinek; megadni vkinek a szót; szóhoz juttatni vkit; szavazni vkire dać (komu) informacje tájékozatni (vkit) dać (komu) kosza kikosarazni (vkit) dać (komu) mata mattot adni (vkinek); mattolni dać (komu) na piwo borravalkót adni vkinek dać a. dawać (komu) natchnienie ihletni (vkit) dać komu nakaz utasítás adni vkinek dać (komu) nauczkę; dać (komu) naukę megleckéztetni vkit dać (komu) odczuć co éreztetni vkivel vmit dać (komu) odkosza kosarat adni vkinek; kikosarazni vkit dać (komu) odpowiedź felelni, válaszolni vkinek; feleletet v. választ adni dać v. dawać (komu) odszkodowanie kárpótolni v. kártalanítani (vkit) dać (komu) odznaczenie kitüntetést adni vkinek; kitüntetésben részesíteni kitüntetni vkit dać komu ojcowskie napomnienie atyailag figyelmeztetni vkit dać (komu) pieniędzy na procent kamatra adni pénzt vkinek dać (komu) po facjacie pofon ütni vkit; lekenni egy pofont vkinek dać (komu) po nosie (átv.) orron koppintani vkit; orrára koppintani vkinek; orrot adni vkinek dać komu po łysinie vkinek a tar fejére ütni dać komu po ucha arcul ütni; fültövön vágni dać komu pocałunek csókot adni vkinek dać (komu) pomoc segítséget nyújtani vkinek dać (komu poparcie támogatást nyújtani vkinek dać (komu) porządną odprawę jól megmondani v. visszavágni vkinek dać (komu) posłuchanie kihallgatásban részesíteni vkit; meghallgatni vkit dać komu przestrogę figyelmeztetni, inteni, óvni dać komu prztyka w nos megfricskázni vkinek az orrát, orron fricskázni vkit dać komu przyrzeczenie ígéretet tenni vkinek; megígérni vkinek vmit dać komu przytułek menedéket nyújtani vkinek dać komu pyska (közb.) arcát csókra nyújtja dać komu rewanż revansot adni vkinek, viszonozni vkinek vmit dać komu rózgę megvesszőzni, megvirgácsolni dać komu szansę esélyt adni vkinek dać komu szkołę megleckéztetni vkit dać (komu) utrzymanie eltartást adni vkinek; eltartani vkit dać (komu) w darze megajándékoz (vvel, vkit), ajándékba ad (vmit vkinek) dać komu w gębę megpofozni v. felpofozni; arcul ütni; pofon vágni vkit dać komu w łapie, posmarować komu łapię vkit megvesztegetni; pénzt dugni a markába dać (komu) w mordę szájon vágni (vkit), pofon vágni (vkit) dać (komu) w papę pofon ütni vkit dać (komu) w plecy hátbavágni vkit dać (komu) w pysk pofon ütni v. pofán vágni vkit; képen törölni vkit dać (komu) w skórę elverni vkit dać (komu) w twarz arcul ütni (vkit); pofon ütni vkit dać komu wały megverni vkit dać komu wychowanie nevelést adni vkinek; nevelésben részesíteni vkit dać komu zajęcie órát adni vkinek dać komu zapewnienie biztosítékot adni vkinek dać komuś pstryczka w nos megfricskázni vkinek az orrát dać komuś władzę hatalommal ruházni fel vkit; hatalmat adni vkinek dać komuś wycisk jól elverni, megruházni, elkalapálni vkit dać koncert hangversenyt adni; hangversenyezni; (átv.) szinte v. valóságos csodát művelni dać koniowi ostrogę megsarkantyúzza a lovat dać koniowi podkowę megpatkoltatni a lovat dać kosza, dać odkosza kosarat adni, kikosarazni vkit dać książkę do oprawy beköttetni a könyvet dać książki w komis könyveket bizományba adni dać lekarstwo orvosságot v. gyógyszert adni be dać lekcję leckét v. órát adni dać łatę foltot tenni dać mata mattot adni da mu co nieco ad neki egyet-mást dać na co podpis aláírni vmit; (átv.) hozzájárulást adni vmihez dać a. dawać na coś gwarancję garanciát adni vmire dać na procent kamatra kiad dać na zapowiedzi kihirdetésre pénz adni dać nagrodę jutalmat adni dać na piwo; dać napiwek [sörevalót] borravalót adni

5 1044 dać nogę (dać drapaka) megfutamodni, megszökni, elszaladni, elszelelni, kereket oldani dać nowy wierzch do futra a bundát új anyaggal vonni be dać nura (átv.) elfutni, kereket oldani, eltűnni, elrejtőzni dać nurka fejest ugrani; lemerülni, lebukni; víz alá bukni dać obraz do oprawy keretezésre adni v. átadni a képet; képet bekereteztetni dać obszerny opis czego részletekbe menő leírást adni vmiről dać a. dawać odczuć kiérzik, kiérződik dać odpocząć pihentetni dać odpocząć swym znużonym członkiem kipihenteti fáradt tagjait dać odpocząć umysłowi piheti elméjét v. agyát dać odpór ellenállást kifejteni dać odsiecz miastu várost ostromzár alól felmenteni dać ognia tüzet adni (gyufát); (katonai) tüzelni, tüzet nyitni dać okazję do czego alkalmat adni; alkalmat szolgáltatni vmire; megadni az alkalmat vmire dać opowiedź megadni a feleletet; választ adni; válaszolni dać papu papit v. enni adni, megpapiztatni dać pardon megkegyelmezni (a legyőzött ellenségnek) dać pić itatni dać pilne baczenie na co éber figyelemmel kísérni vmit dać po karku nyakonvágni, nyaklevest adni dać podarunek a. prezent ajándékot adni dać podszewkę bélelni, kibélelni dać poklask komu/czemu megtapsolni vkit/vmit dać pokój komu/czemu békén v. nyugton hagyni vkit/vmit; békét hagyni vkinek/vminek dać pokój z czym felhagyni vmivel, abbahagyni vmit, elállni vmitől dać polecenie megbízást adni dać poręczenie kezeskedni, szavatolni, jótállást vállalni dać powód okot adni dać powód do czego okot adni vmire dać poznać po sobie elárul (magáról); felfed (magán); kimutatni dać pozwolenie hozzájárulni (vmihez); engedélyt adni, engedélyezni dać pożyczkę kölcsönözni, kölcsönt adni dać przestrogę óvni, inteni, figyelmeztetni dać prezent ajándékozni, ajándékot adni dać prezent na wiązanie ajándéktárgyat adni ajándékba dać pudło nem talál célba; mellélőni dać a. dać rabatu árengedményt adni dać rachunek na coś számlát adni dać rękojmię kezeskedni, biztosítékot adni dać rozkaz do odwrotu parancsot adni a visszavonulásra dać rozkaz komuś do czegoś parancsot adni vmire vkinek dać signał (telefon) búg dać się hagyja magát dać się podkupić megvásárolható, megvesztegethető dać się v. dawać się prosić kéreti magát dać się a. dawać się słyszeć [Synonimy do wyrażenia dawać się słyszeć: brzmieć, dawać się odczuć, dobiegać, dochodzić, docierać, dolatywać, donosić, dudnić, dzwonić, dźwięczeć, furczeć, grzmieć, huczeć, napływać, odzywać się, ozywać się, pobrzmiewać, przebiegać, przebijać się, przypływać, rozbrzmiewać, rozdzwaniać się, rozlegać się, ryczeć, terkotać, trajkotać, warczeć, warkotać, wołać, wybuchać, wydawać dźwięk, wznosić się, zrywać się; a) Synonimy wyrażenia dawać się słyszeć z podziałem na grupy znaczeniowe: dawać się słyszeć: «np. o morzu»: brzmieć, dudnić, furczeć, grzmieć, huczeć, rozbrzmiewać, ryczeć, terkotać, trajkotać, warczeć, warkotać; b) dawać się słyszeć: «np. o dźwiękach»: brzmieć, przebiegać, rozlegać się; c) dawać się słyszeć: «np. odezwał się dzwonek». brzmieć, dzwonić, dźwięczeć, odzywać się, rozbrzmiewać, rozlegać się, wołać, wydawać dźwięk; d) dawać się słyszeć: «np. o zapachu, dźwięku»: dawać się odczuć, dochodzić, docierać, dolatywać, donosić, napływać, przebijać się, przypływać, rozlegać się; e) dawać się słyszeć: «np. o pociskach, o dźwięku, zapachu»: dobiegać, dochodzić, docierać, dolatywać, donosić, przebijać się, rozbrzmiewać; f) dawać się słyszeć: «np. o dźwiękach, o zapachach, o głosach»: dobiegać, dochodzić, docierać, dolatywać, rozlegać się; g) dawać się słyszeć: «np. o dźwiękach: dawać się słyszeć»: dźwięczeć, odzywać się, ozywać się, pobrzmiewać, rozbrzmiewać, rozlegać się, wybuchać, wznosić się, zrywać się] hangzik, felhangzik; hangot ad, hallatja magát; (z wwenątrz) kihallatszik dać się we znaki érződni, mutatkozni, megmutatkozni dać się wzdąć [pospolite wyrażenie w potocznej mowie palestrantów polskich. Jeżeli kto

6 1045 został pozwany, a ugodził się ze swoim przeciwnikiem lub nie widział powodu bronienia się i nie zgłosił się z umysłu, gdy jego sprawę woźny wsadzie przywołał i tym sposobem ją przepuścił, aby jako niestawający być skazanym, wtedy nazywano to: dał się wzdąć] (dawno, prawo) megfeszülni dać słowo szavát adja dać sobą kierować vezetteti magát, hagyja magát vezetni dać sobą powodować hagyja magát vezetni dać sobie chwilę odpoczynku kissé megpihen v. pihen dać sobie radę boldogulni, megoldani (vmit); segít magán; bír (vmit) dać sobie radę (w jakiejś sytuacji) feltalálja magát dać sobie radę w jakiejś sytuacji feltalálja magát, elboldogul vmilyen helyzetben dać sobie usunąć ząb fogat huzatni dać sobie zrobić ubranie ruhát csináltat magának dać sposobność módot v. lehetőséget v. alkalmat nyújtani dać ssać dziecku csecsemőt szoptatni v. megszoptatni dać susa (skoczyć) nekiugrani, átugrani dać swój/czyj adres komu megadja a maga/vki címét vkinek dać sto forintów odstępnego száz forijnt lelépési díjat fizetni dać swoje placet na coś beleegyezését adja vmire, kimondani vmire az áment dać syna do szkoły iskolába adja v. küldi a fiát dać sygnał o nadciągającym sztormie viharjelzést adni le dać szacha sakkot adni dać szczupaka fejest ugrani; (átv.) ügyesen kibújni vmi alól dać towar do przechowania árut átad megőrzésre v. tárolásra dać ubranie do odświeżenia öltönyt a tisztítóba v. kitisztásra adni; a ruhát rendbehozatal céljából v. rendbehozásra átadni dać upust łzom szabad foyást enged könnyeinek dać w dupę (vulg.) elfenekelni dać (sad) w dzierżawę (gyümölcsöst) bérbe adni dać w komis bizományba adni dać w najem bérbe adni, kiadni dać w podarunku, dać w prezencie ajándékozni dać w pupę elfenekelni dać w twarz pofonütni, felpofozni dać w tyłek elfenekelni dać wiarę elhinni, elhisz dać wolną rękę szabad kezet engedni; szabad kezet ad (vkinek) dać a. dawać wydrukować v. odbić v. odbijać nyomd. kinyomatni dać wyjaśnienie magyarázatot adni v. nyújtani dać wyraz (komu) kifejezni (vmit) dać wyraz przekonania kifejezést ad meggyőződésének; kifejezi meggyőződését dać wyraz swemu oburzeniu kitör belőle a méltatlankodás v. kifejezésre juttatja méltatlankodását; méltatlankodni dać a. dawać wyraz swemu zapatrywaniu kifejezést ad véleményének dać wyraz wdzięczności hálát adni; kifejezi háláját dać wyrwać (ząb) a. dać wyrwać tego zęba (fogat) húzatni dać za kogo porękę biztosítékot, óvadékot fizetni v. adni vkiért dać za wygraną feladni (nyeremény); elismeri, hogy legyőzték, megadja magát; belenyugodni vmibe, lemondani vmiről, elismerni a vereséget dać zadatek na mieszkanie előleget adni a lakásra dać zaliczkę előleget adni dać zaświadczenie a. zwolnienie lekarskie orvosi igazolást adni dać zelówki megtalpalni (cipőt) dać a. dawać zezwolenie na coś engedélyezni vmit; felhatalmazni v. engedélyt v. felhatalmazást adni vmire dać zlecenie megbízást adni dać znać tudatni, tudtul adni dać znać komu tudatni v. értesíteni vkit dać znać o sobie hírt ad magáról; hallat magáról dać znak inteni (jelezni); jelt adni dać a. dawać znak życia életjelt ad magáról dać znak do ataku jelt adni a támadásra dać (cos) zrobić csináltat (vmit) dać zwolnienie lekarskie betegállományba v. táppénzre venni; kiírni vkit dać żołnierzy na jatki katonákat vágóhídra küldeni dać żółtą kartkę (sp) sárga lapot adni dać życie za kogo/co életét adja vkiért/vmiért dać życie za co életét adja v. áldozza fel vmiért daj Boże! adja Isten! daj Boże, żeby tak było! adja Isten, hogy úgy legyen! daj byle jaką książkę adj valamilyen könyvet; adj akármilyen könyvet daj łapę! (dla psa) add a mancsot! adj pacsit! pacsi!

7 1046 daj łapkę! adj pacsit (mancsot) daj mi choć krzyne chleba! adj legalább egy falat v. harapás kenyeret daj mi cokolwiek adj nekem vmit; adj nekem bármit daj mi pokój! daj mi spokój! hagyj békén!, hagyj békében!, hagyj békét! hagyj nekem békét! nyughass már! daj mi spokój! hagyj békén! daj mi (święty) spokój! hagyj békén!, adj nekem nyugalmat v. békességet! daj mi to, z łaski swojej légy szíves v. szíveskedj ezt ideadni daj pokój!, daj mi pokój! hagyj békén! hagyj békében! Hagyj nyugton!, adj békét!; eredj a csodába! daj rękę ne haragudj! add a kezed! daj sobie obstrzyc włosy nyírasd meg a hajadat daj z pięć forintów adj vagy öt forintot dajcie mi powiedzić jeszcze jedno słowo engedjétek meg, hogy még egy szót szólhassak; hadd szóljak még egy szót! daje bez rachuby számolatlanul adni daje na siebie długo czekać sokáig várat magára daje się słyszeć hallható, visszhangzik, megharsan, megcsendül, hallatszik daje się widzieć mutatkozik, megmutatkozik; megjelenik, látható daję słowo szavamat adom rá dajmy na to tegyük fel dał się złapać na komplementy rászedte magát v. hagyta hogy rászedjék bókokkal dać się dawać się [1. pozwolić komuś pokonać się, oszukać itp., np. Z łatwością dał się wyprzedzić.; 2. stać się możliwym do zrobienia, np. Zegarek da się jeszcze naprawić.] enged, hagyja magát, nem védekezik, aláveti magát, meghódol [nie dać + R.: nem enged (vkinek); nie daj się: ne hagyd magad!] dać się nabrać (przez kogo) hagyja hogy becsapják; hagyja, hogy rászedjék; felülni (vkinek) dać się namówić engedni a rábeszélésnek dać się namówić na coś hagyja magát vmire rábeszélni dać się odwieść eltérítteti magát; hagyja, hogy eltérítsék dać się okpić becsapatja v. rászedeti magát dać się porywać uczuciom; dać się ulegać uczuciom vmilyen érzés eluralkodik vkin; vmilyen érzés elragad vkit dać się poznać megengedni v. lehetővé tenni, hogy felismerjék v. megismerjék; elárulja a kilétét; felismerhető; elárulja magát; felfedi kilétét v. természetét dać się uprosić enged vki könyörgésének, hajlik a kérésre; megengesztelődni dać się w znaki komu megmutatja az erejét dać się wziąć na lep [hagyja magát lépre vinni] lépre menni dać się za kogo porąbać (átv.) tűzbe megy vkiért dać się złapać na wędkę bekapja a horgot; (átv.) horogra kerül v. jut dadać animuszu felbátorítani, bátorságot önteni vkibe dadaista (fr.) dadaista; a dadaizmus híve, követője dadaistyczny, -a, -e dadaista; a dadaizmusra jellemző, vele kapcsolatos dadaizm, dada [kierunek artystyczny w latach , odrzucający wszelkie rygory na rzecz swobodnych skojarzeń i absurdalnego dowcipu] (fr.) dadaizmus; (művészeti és világnézeti mozgalom) Nyugat- Európában az első világháború idején elterjedt formabontó irodalmi és művészeti áramlat, amelyet főleg a keresett homályosság jellemez; [neve egyesek szerint a gyermeki dadogás szavából: dada, mások szerint a francia gyermeknyelvből (dada = vesszőparipa) ered. Lényegében rokon a futurizmussal és a teoretikus anarchizmussal] DAE (Digital Audio Extraction) (ang.) DAE (Digital Audio Extraction) [Digitális zene leszedés, digitális zene beolvasás, digitális hangkinyerés, grabbelés, rippelés. A CD-DA digitális hangsávok másolása CD-lemezrol merevlemezre vagy CD-R lemezre. Nem minden CD-ROM meghajtó támogatja ezt a műveletet.] daemon {rzecz.} [demon {m.} [komp.]; stale aktywny program wykonujący różne usługi na rzecz innych programów lub użytkowników] (ang.) daemon [háttérben futó és folyamatosan "figyelő" program szerver gépeken, mely bizonyos események (pl. hibajelenségek) előfordulásakor lép akcióba; a "mailer daemon" például a hibás címzésű elektronikus leveleket visszaküldi a feladónak] Dafne (łac. Daphne, z łac. 'wawrzyn' z gr.) [nimfa z mitu greckiego, córka Gai i Penejosa, boga tesalskiej rzeki; daremnie próbując uciec od zakochanego w niej Apollina, Dafne wyprosiła u ojca, aby zmienił ją w drzewo wawrzynu. Symbol miłości niedostępnej i dziewictwa.] (gör. babér) Dafné; görög mondai alak; Apolló szerelme elől babérrá változott Dafne [Pochodzenia greckiego. W mit. gr. symbol dziewictwa i niedostępnej miłości. Obce formy: Dafne (ogólnie przyj. forma),

8 1047 Daphne (ang., niem.), Daphné (fr.), Dafne (hiszp., wł.), Dafnija (ros.), Dafné (czes.), Dafnija, Dafina (połud.-słow.). Forma męska: Dafnis.] Dafné [görög eredetű női név, jelentése: babérfa.] Dafne, Tachpanes, Tachpaches, Tafne, Tall Dafana [ważne starożytne warowne miasto egipskie twierdzy (Twierdza Penhase), usytuowane na zachód od miasta Al-Kantara w północnowschodnim Egipcie, koło Kanału Sueskiego w Tall Dafana. Sir Flinders Petrie w 1886 odkrył masywny fort z grubym murem (12 metrów), wybudowany w VII w. p.n.e. Po babilońskim zniszczeniu Jerozolimy, wielu żydowskich uciekinierów, wliczając w to proroka Jeremiasza, uciekło do Tahpanhes. Wspomniane zostało również w innym fragmencie Biblii przez proroka Ezechiela. Jego upadek zaczął się w VI w. p.n.e.] Dafne (fontos ókori egyiptomi erőd) [a szíriai Antióchia elővárosa. Szeleukosz Nikátor Apollónak szentelte, s ennek kedveséről Dafnenak nevezte el. Nagy ligetet telepített, mely azilum (menedék) volt. III. Oniász ide menekült Andronikosz elől (2Mak 4,33). A liget híres Apollótemplomát lerombolták (Kr. u. 362). Ma Bét el-ma, Antakyától délre.] dafnia [zob. rozwielitka] daphnia; (állat), a Levéllábu rákok rendjében az Ágascsápuak alrendjének s a Daphnidae családnak egyik neme, melynek páncélja majdnem mindig hálózatosan terecskézett, hátul egy hosszabb, majd rövidebb tövisben folytatódik, a fej és törzs között bemélyedés nincs. Sok faja ismeretes, valamennyi az édesvizekből. Hazánkból is több faját ismerjük, melyek közt legnagyobbak a D. magna Str., D. Schäfferi Br. és D. pulex De Geer. L. Ágascsápuak. Dafnis (z greckiego Wawrzyn) [w mitologii greckiej pasterz z Sycylii, syn nimfy i Hermesa, porzucony jako noworodek na krzaku wawrzynu. Nieszczęśliwy w miłości, co wyrażał w pieśniach.] Daphnisz; a görög mondákban pásztor Szicília szigetén, a pásztorköltészet megalapítója dag [symbol jednostki masy dekagram] dkg daga [krótki sztylet używany dawniej do walki wręcz] daga (po francusku Dague) [1. krótki sztylet używany dawniej do walki wręcz; 2. sztylet, puginał, szpada, znana już w średnich wiekach jako broń u nas cudzoziemska i uważana w Polsce za zdradziecką i rozbójniczą a nie rycerską i przez rycerzy polskich nie była używana] (dawno) rövid tőr, tőr, gyilok, párbajtőr Daga a Dagmara beceneve dagerotyp daguerrotíp-kép; dagerrotípiával készült felvétel dagerotypia [pierwsza technika otrzymywania zdjęć fotograficznych] (fényképészet) dagerrotípia; daguerrotípia (legelső fényképészeti eljárás); jódezüst lemez sötétkamrában történő megvilágítása, a fényképezés kezdetleges formája; a sötétkamrába helyezett, jódgőzök által fényérzékennyé tett ezüstözött rézlemezre készült (az expozíció ideje félórát is kitett, az előhívást higanygőzökkel eszközölték, a lemezen pozitív kép keletkezett [L. J. M. Daguerre, 1837] dagerotypować dagerrotípiát készíteni dagerotypowy, -a, -e daguerrotípikus Daglezja zielona, jedlica zielona, jedlica Douglasa, jedlica Menziesa, (Pseudotsuga menziesii Carriere) [gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Występuje w zachodniej części Ameryki Północnej. Gatunek geograficznie dzielony jest na dwa podgatunki P. menziesii subsp. menziesii i P. menziesii subsp. glauca. W Polsce jest gatunkiem introdukowanym. Opis dotyczy podstawowego podgatunku subsp. menziesii, subsp. glauca (jedlica sina) odróżnia się pokrojem, igłami i szyszkami. Drzewo ma małą odporność na zanieczyszczenia w mieście.] Közönséges duglászfenyő (Pseudotsuga menziesii) [Nyitvatermő, egylaki fa. A duglászfenyő nevét D. Douglas skót botanikusról kapta, aki Kanadában fedezte fel a fajt.] Dagmara [imię żeńskie pochodzenia skandynawskiego. Wywodzi się być może z połączenia słów dagr "dzień" i mar "dziewica", "panna", albo też mari "sławny". Możliwe, że jest to duńska wersja słowiańskiego imienia Drogomira, które nosiła czeska księżniczka, żona Waldemara II Zwycięskiego.] Dagmara Dagon lub Dagan (hebr. (דגון [1. główny bóg czczony przez północno-zachodnie ludy semickie. Prawdopodobnie opiekował się on rolnictwem i zbożem. Czcili go m.in. Fenicjanie, Amoryci, mieszkańcy Ebli i Ugarit (jako ojca Ba'ala) oraz Filistyni, którzy prawdopodobnie uznawali go za swego głównego boga i władcę mórz. W mieście Aszdod stała jego świątynia. W tradycji chrześcijańskiej Dagon uznawany jest za demona. W Biblii Dagon pojawia się w następujących miejscach: 1. Sam 5,

9 ; Sdz 16, 23ff. 2. (ryba) bożek Filistynów o głowie i rękach ludzkich i kadłubie rybim. Został zrzucony w świątyni Aszdod. Filistyni powiesili głowę Saula w domu Dagona po ich zwycięstwie nad Izraelitami.] Dagon (hal) [1. a filiszteusok istene, valószínűleg az országok és hegyek felett szélben és viharban uralkodó Dagan istennek megfelelője, aki Babilóniában és Asszíriában már az i.e. 3. évezredben szerepel, i.e táján pedig Palesztínában is megtalálható. A filiszteusok valkószínűleg a kánaánitáktól veszik át. Egyik legfőbb szentélye Gázában volt, Sámson ezt a szentélyt pusztítja el. 2. Pogány istenség, haltesttel, emberi fejjel és kézzel. Valószínűleg a földművelés istensége; Mezopotámiában és Kánaánban tisztelték; temploma volt Asdódban (1Sám 5,1-7), Gázában (Bír 16,21-30) és más városokban; Gázában levő templomát Sámson összedöntötte, miközben maga is életét vesztette (Bír 16,30).] dający się zamknąć zárható dajna, dajka, dajneczka [1. litewska pieśń ludowa; 2. w gwarze ludowej polskiej wielu okolic stara nazwa piosnki krótkiej, wesołej, w której zwykle powtarza się okrzyk przy śpiewie i tańcu: da dana! da ino dana! dana moja dana! Od okrzyku tego poszła niewątpliwie nazwa dajneczki i nazwa litewska pieśni: daina, dajnos, przeniesiona z powiśla nad Niemen z gromadami ludu mazowieckiego, uprowadzanego przez Litwinów w niewolę.] litván népdal dakron, dacron [wym. dakron] [poliestrowe włókno syntetyczne] műszálas fonal, tergál dakronowy, -a, -e; dacronowy, -a, -e műszálas fonal, tergál daktyl, daktyle [1. rodzaj stopy wierszowej; 2. (Phoenix) owoc daktylowca właściwego, czyli palmy daktylowej, pochodzącej z północnych wybrzeży Zatoki Perskiej. Owoce są bardzo słodkie zawierają dużą ilość cukru gronowego (glukozy), wysokokaloryczne. Spożywane świeże lub suszone i prasowane, z odmian twardych wyrabia się mąkę daktylową. Bardzo ceniony dodatek w cukiernictwie.] daktilus (egy hosszú és rövid szótagból álló, ereszkedő versláb); (owoc) datolya (daktylowiec) daktyliczny, -a, -e daktilusi daktylo- (gör.) ujj- daktylografia [język migowy] (gör.) daktilográfia, jelbeszéd (süketnémáknál), gépírás daktylograficzny, -a, -e (gör.) daktilográfiai daktylogram [odcisk linii papilarnych palca] ujjlenyomat, daktilogram daktylologia daktilológia (a süketnémák jelbeszéde a kéz ujjaival) [a süketnémák jelbeszéde (a kéz ujjaival)] daktyloskopia [ustalanie tożsamości człowieka na podstawie odcisków linii papilarnych] (gör.) daktiloszkópia; a személyazonosításnak és a rendőri nyilvántartásnak az ujjlenyomatokon alapuló módszere daktyloskopijny, -a, -e; daktyloskopowy, -a, -e (gör.) daktiloszkópikus, daktiloszkópiai daktyloskopować [dokonywać daktyloskopii] (gör.) daktiloszkópiát készíteni daktyloskopiczny, -a, -e (gör.) daktiloszkópus; ujjlenyomatszakértő, ujjlenyomatkészítő daktylowiec (Phoenix L.) [rodzaj roślin z rodziny arekowatych (Arececeae). Według niektórych botaników należy tu 13 gatunktów palm tropikalnych o pierzastych liściach. Gatunkiem typowym jest Phoenix dactylifera L.] datolyafa, datolyapálma, (növ., Phoenix L., Phoniphora Neck); közönséges datolyapálma (Phoenix dactylifera) [az egyszikűek (Liliopsida) osztályának a pálmavirágúak (Arecales) rendjéhez, ezen belül a pálmafélék (Arecaceae) családjához tartozó faj] Daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera L.) [często nazywany palmą daktylową lub daktylem gatunek rośliny z rodziny arekowatych (popularnie nazywanych palmami). Jest uprawiany w południowozachodniej Azji, północnej Afryce i na południu USA. W stanie dzikim nie występuje.] közönséges datolyapálma (Phoenix dactylifera) [az egyszikűek (Liliopsida) osztályának a pálmavirágúak (Arecales) rendjéhez, ezen belül a pálmafélék (Arecaceae) családjához tartozó faj. A közönséges datolyapálma törzsén az elpusztult levelek alapi részei rombusz alakú mintázatot mutatnak, és a többnyire viszonylag laza levélüstök mintegy levélből áll, amelyek elérhetik az 5 méter hosszúságot.]

10 1049 Datolyapálma (Phoenix dactylifera, elot vagy tamarim). Egy ideig Palesztina és Egyiptom jelképe. A keleti művészet díszítő motívumként gyakran használta Izraelben (1 Kir 6,29 és 32; Ez 40,31) és Egyiptomban egyaránt. A hajtásszerű levelek a győzelmet jelképezték, az öröm és ujjongás kifejezésére szolgált (Jn 12,13 és Jel 7,9). Nagy, széles leveleit tetőfedésre használták, de készült belőle szőnyeg, kosár, kötél és seprő is. Fája a m magasságot is elérheti, törzse lassan-lassan alakul ki (egyszikű növény, nincs másodlagos vastagodása!). 10 éves korában kezd teremni, fürtjei tetemes súlyt képviselnek, évente és fánként átlagosan 6 8 fürtöt hoz. Magjából olajat sajtolnak. Hérodotosz említ egy intoxikáló oldatot, amelyet a babilóniaiak használtak, erről néhány biblikus botanikus feltételezi, hogy megfelel a datolyából készített erős ital -nak (3 Móz 10,9; 4 Móz 6,3; 5 Móz 14,26; Péld 31,4; Ézs 5,11.24; 28,7; Lk 1,15 stb.). A zsidók mézként is használták (d vash), annál is inkább, mert a cukrot nem ismerték (1 Móz 43,11; 1 Sám 14,25; Zsolt 19,10; Péld 24,13; Jel 10,9 stb.). Szimbolizálta még a bájosságot, kecsességet is, sőt értelme, jelentése is ez lett a Tamarah vagy Tamar női névben. Absolón húga ezt a nevet viselte (2 Sám 13,1; 14,27 és 1 Krón 3,9). A pálmalevél (lulab) összekötve mirtusszal (hadas) és jobb kézben tartva, bal kézben citrommal (etrog) a tartalmas élet hármas jelképe (6). A datolya kétlaki (a porzós és termős virágok külön egyeden találhatók). Ezt az egyiptomiak és babilóniaiak ösztönösen tudták: a levágott porzós virágokat (a virágpor mint a mag) úgy tették a termős fákra (ez a talaj), mint ahogy elvetik a magot a földbe. Számos bibliai helyet tudtak azonosítani épp a pálmafák gyakori előfordulásával jelzett helységek közül: Hazazon-Tamar (pálmafák ledöntése; 1 Móz 14,7; 2 Krón 20,2), ennek szomszédos városkája Engedi, ahol paleontológusok olajpalába ágyazva megkövesedett, több ezer éves pálmalevelet találtak, jelezve a datolya ottani ősi előfordulását, Jerikó (a pálmafák városa; 5 Móz 34,3; 2 Krón 28,15 és Bir 3,13), Baál-Tamar (porzós pálmafa; Bir 20,33), vagy csak Tamar (pálmafa; Ez 47,19 és 48,28), - Betánia (a pálmafák háza; Mk 11,1; Lk 19,29 és Jn 11,18), Elim, melynek 70 pálmafája volt és pihenőhely, félúton Egyiptom és Sinai között (2 Móz 15,27; 4 Móz 33,9), Elath és Eloth (5 Móz 2,8; 1 Kir 9,26; 2 Kir 14,22 és 14,23; 2 Krón 8,4.17 és 26,2). Föníciában a bibliai időkre a datolya nagyon elszaporodott, a pálmafák országa, a faj is erről az országról kapta tudományos nevét (Csel 11,19 és 15,3), de van kapcsolata a datolyával Phenice krétai városkának is, ahol Pál apostol a telet megvárta a továbbhajózás biztonsága érdekében (Csel 27,12). daktylowy, -a, -e datolya-, datolyából való, datolyás dal [przestrzeń ciągnąca się daleko] messzeség, távolság, táv [w dal: távolba, messze, messzire; w dali: messze, távol, távolban] dal (symbol jednostki objętości dekalitr) dekaliter, 10 liter dal segno [od znaku] (ol.) dal segno; (zene) a jeltől ismételni dal nieskończona végtelen messzeség; végtelen távolság, távlat dalajlama [głowa Kościoła lamaickiego i zwierzchnik polityczny w Tybecie] (tibeti) dalai láma; a tibeti buddhista vallás feje, aki a legfőbb világi hatalomnak is birtokosa; a tibeti lámaizmus egyházi és világi feje, az újjászületett bodhizatva, aki halála után mindenkor egy gyermekbe helyezi át lelkét, s így soha sem múlik el (Lhasszában székel) dalece messzemenően, nagyon dalej, dalejże [wykrzyknik wzywający do szybkiego rozpoczęcia czynności lub wskazujący na jej gwałtowny charakter] odébb; tova, tovább; messzebb, távolabb [i tak dalej: és így tovább]; később, előbb dalej! tovább!, folytasd!, gyerünk!, előre!, indulás!, rajta!, nosza!, no! dalej do roboty fel a munkára!, előre a munkára! dalej od nosa nie patrzyć nem lát tovább a saját orránál dalejże w umizgi do niej eredj és kezdj udvarolni neki! csapd neki a szelet, legyeskedj körülötte daleki, -a, -ie [1. znajdujący się w dużej odległości; 2. dochodzący z dużej odległości; 3. przybywający z odległych miejsc; 4. odległy w czasie, dotyczący odległej przeszłości; 5. ciągnący się na dużą odległość; też: długo trwający; 6. mający pojawić się w przyszłości, po upływie dłuższego czasu; 7. niemający w danej chwili związku z rzeczywistością, 8. niebudzący zainteresowania, 9. niedorównujący czemuś, niezgodny z czymś; 10. spokrewniony z kimś poprzez innych członków rodziny, 11. dalszy «kontynuowany, następujący po czymś] távoli, messzi (térben); távoli (időben) daleka droga messzi út, messzi utazás daleka przeszłość régmúlt daleka przyszłość a messzi jövő; távoli jövő daleke kraje távoli tájak, távoli országok

11 1050 daleke strony távoli vidék, távoli tájak daleki jestem od przypuszczenie że távol áll tőlem az a feltevés, hogy daleki krewny távoli rokon daleki od czego távol állni vmitől; nem hajlandó vmire [jestem daleki od tego, żeby : távol áll tőlem, hogy ] daleki od prawdy messze jár az igazságtól daleki od tej myśli távol áll tőle az a gondolat daleki od wszelkich podejrzeń minden gyanún felül álló daleki sąsiad távoli szomszéd Daleki Wschód (Azja Wschodnia) [1. nazwa stosowana dla określenia obszaru wschodniej Azji, ciągnącego się wzdłuż wybrzeży Pacyfiku. Najczęściej do tego regionu zalicza się Japonię, Koreę Południową, Koreę Północną, Republikę Chińską (Tajwan) oraz wschodnie tereny Chińskiej Republiki Ludowej. Niekiedy włącza się również Mongolię, kraje Azji Południowo-Wschodniej położone na Archipelagu Malajskim i Półwyspie Indochińskim, wschodnie obszary Rosji oraz rzadko Tybet; 2. rosyjskie Dalnij Wostok, angielskie Far East, francuskie Extrême-Orient, nazwa obszarów w południowo-wschodniej Azji, nad Oceanem Spokojnym, obejmujących wschodnią część Rosji i Chin, Japonię, Koreę Północną i Koreę Południową. W innym ujęciu oprócz wymienionych już państw do Dalekiego Wschodu włącza się Filipiny, Indonezję, Malezję i inne kraje Azji Południowo-Wschodniej.] Távol- Kelet [gyakran használt, de nem pontos kifejezés Ázsia keleti részének megjelölésére. Általában Kelet-Ázsia területét ( Kína nyugati tartományai, Tibet és Xinjiang nélkül) és Délkelet-Ázsia területét értik alatta. Többnyire Mongóliát és Oroszország keleti részét (Orosz Távol- Kelet) is ide sorolják. A Brit Birodalomban a Távol-Keletbe (angolul Far East) gyakran Dél-Ázsia területét is beleértették.] dalekie pokrewieństwo távoli rokonság dalekiego zasięgu (broń) messzehordó daleko [1. w znacznej odległości, w odległym miejscu; 2. na znaczną odległość, w odległe miejsce; 3. o dużej odległości, dalekiej drodze; 4. w długim czasie od danej chwili; 5. o wiele, znacznie; 6. dalej: w dalszym ciągu, później, w przyszłości; 7. najdalej: najpóźniej, nie później niż...] messze, távol meszire, távolra, a távolban, a messzeségben, távol [jak daleko do?: mennyire van ide?; z daleka: távolról, messziről] daleko do czego messze vmihez; messze vmitől daleko idący messzemenő daleko lepszy sokkal jobb daleko mi do niego (átv.) messze vagyok én őtőle daleko od czego messze vmitől daleko od łyżki do gęby [messze van a kanál a szájtól] (közm.) hosszú az út vetéstől az aratásig daleko pan (pani) mieszka? messze lakik? daleko posunięta gruźlica płuc erősen előrehaladott tüdővész daleko sięgający messze nyúló, terjedelmes daleko stąd messze innen daleko więcej sokkal; több, többet daleko- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na daleki zasięg czegoś lub oddalenie od czegoś] messze-, távol-, távdalekocelownik messzehordó (fegyver) dalekobieżny, -a, -e [kursujący na długiej trasie] távolsági; hosszútávú, hosszújáratú dalekomierz [przyrząd pomiaru odległości wykorzystujący właściwości ultrafali oraz promienia laserowego] távmérő, távolságmérő; teleméter dalekomorski, -a, -ie [1. odbywający się na pełnym morzu; 2. przystosowany do rejsów na pełnym morzu] óceánjáró, nyíltengeri; messzi tengerekről származó, messzi tengereken található dalekonośność (wojsko) hordtávolság, lőtávolság; (átv.) horderő dalekonośny, -a, -e [przenoszący pociski na znaczną odległość] messzehordó; messzemenő, nagy horderejű dalekopis [1. aparat telegraficzny umożliwiający przesyłanie komunikatów w postaci drukowanej; 2. wiadomość przekazana w ten sposób; 3. to telegraficzny aparat drukujący, służący do przekazywania informacji w postaci alfanumerycznej. W szczególności jest on wykorzystywany jako abonenckie urządzenie końcowe (terminal) do realizacji usług teleksowych.] távgépíró, távíró, telex dalekopisowy, -a, -e telex-

12 1051 dalekosiężność vminek messzemenő, messzeható volta dalekosiężny, -a, -e [1. sięgający daleko w przyszłość; 2. mający duży zasięg] messzemenő, messzeható, messzetekintő, nagytávlatú; (broń) messzehordó dalekosiężna polityka messzetekintő politika dalekość [1. znaczna odległość, rozległa przestrzeń; 2. obcość, obojętność; 3. luźny związek lub brak powiązania] távolság, messzeség dalekowidz [osoba źle widząca z bliska] távollátó (ember), (teleskop) messzelátó, távcső dalekowschodni, -ia, -ie [przymiotnik od: Daleki Wschód] távol-keleti dalekowzrocznie távollátóan, előrelátóan dalekowzroczność távollátás, előrelátás dalekowzroczność polityczna politikai előrelátás dalekowzroczność starcza (orv.) presbyopia; aggkori távollátás dalekowzroczny -a, -e [1. źle widzący przedmioty znajdujące się blisko; 2. przewidujący to, co może się zdarzyć] messzelátó, távollátó, távolba tekintő; előrelátó dalekowzroczna polityka előrelátó politika Dalia (georginia) (Dahlia) [roślina ogrodowa o dużych, różnobarwnych kwiatach] (növény) dália [különféle színekben pompázó, tányér alakú virág (A. Dahl svéd botanikus nevéről)], georgina (I. G. Georgi botanikus nevéről) dalibóg, dalipan! [daw. doprawdy, słowo daję] ha Isten is úgy akarja; szavamra!, becsületemre, igazán Dalila (delikatna) [nierządnica filistyńska, w której zakochał się Samson; przekupiona przez jego wrogów, zdradziła im tajemnicę jego siły; po wydłubaniu oczu musiał skakać przed bożkiem pogańskim dla rozweselenia swoich wrogów. Postać Dalili uczy chrześcijan, że za cielesnym pięknem może kryć się fałsz, który może unieszczęśliwić nawet tych, co otrzymali Ducha Świętego oraz, że siły otrzymane od Boga powinny być używane dla chwały Boga i wg woli Boga. Może i na tym miejscu należałoby przypomnieć, że miłość za pieniądze nie jest miłością.] - DELILA (a díszes, pompás; gyenge; epekedő, vágyódó; az éjszakai) [Filiszteus nő, aki Sámsont, a bírót romlásba csábította (Bír 16,4-20.)] Dalmata [przestarzale: mieszkaniec Dalmacji - krainy historycznej; Dalmatyńczyk] dalmaták; nagy hajdani illír nemzetség, főhelyük Delminium volt, a mai Duvno és Salona kikötő, a mai Szolin; tőlük kapta nevét Dalmácia és Glamocs (Dlamocs); a rómaiak csak Kr. e. 33. igázták le őket végleg (gyorsan elrómaiasodtak) dalmatyka (dalmatica) [1) szata liturgiczna noszona przez diakonów. 2) Niegdyś rodzaj długiej tuniki, luźno puszczonej, nie przepasanej z długimi rękawami. Noszono ją jako ubiór wierzchni w II wieku n.e.; szczególnym jej zwolennikiem był cesarz Kommodus. Dalmatykę ubierało się na tunikę spodnią. W późniejszym okresie zaczęto ją nazywać colobium. 3) długa bluza Dalmatów, antyczny strój wierzchni z długimi rękawami, wkładany przez głowę. Potem ubiór wojskowy rzymski, następnie podobny do worka kostium męski w XI i XII wieku. Dziś dalmatyka utrzymała się w ubiorze duchownych. 4. szata liturgiczna diakona. Wkłada się ją na albę i stułę. Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmacja, od której wzięła nazwę. Od IV w. nosił ją papież i diakoni rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. W formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego dalmatyka przysługuje diakonowi. Przywdziewa ją także kapłan posługujący do Mszy jako minister superior - pełni wtedy bowiem rolę diakona. Dalmatykę nosi także biskup; wkłada ją pod ornat. 5. Dalmatyka (dalmatica) pierwotnie była to szata z białej wełny dalmackiej, sięgająca aż do stóp, opatrzona rękawami obszernymi i długimi. Z czasem stała się szatą, wyróżniającą diakonów. Subdiakoni zaś wtedy przyoblekali się w tunicellę (tunica), również szatę długą, ale stosunkowo wąską, ściśle przystającą do ciała, z krótkimi rękawami. Z wyjątkiem okresu postu i pokuty, kiedy używane są plikaty, diakon i subdiakon noszą dalmatykę i tunicellę podczas mszy św., a także przy solennych benedykcjach i procesjach. (...) Biskup nosi tunicellę i dalmatykę pod ornatem wtedy tylko, gdy celebruje pontyfikalnie, dla oznaczenia, że łączy w swej osobie rozmaite stopnie kościelne.] (egyház) dalmatika [1. (szertartási papi ruha) egy elsősorban a katolikus liturgiában használt ruhadarab, amelyet a diakónusok felsőruhaként, vagy a püspökök a miseruha alatt hordják. A dalmatikát használják még az anglikán, valamint az Egyesült Metodista Egyházban is, az ortodox egyházakban a dalmatika megfelelője a szakkosz. 2. A szerpapok ruhája. Az ókorban Dalmáciából elterjedt

13 1052 fehér szövetből készült, csuklóig és bokáig érő ruhát értettek alatt, melynek jellegzetessége a párhuzamosan hosszábban végigfutó két piros vagy bíbor csík volt. A 4. századtól a pápa és archidiakónusának díszruhája. Később a diakónus (szerpap) liturgikus öltözete lett. Hasonló változáson ment át, mint a casula. Egyre nehezebb és díszesebb anyagból készítették, mind ujja, mind hossza megrövidült. A könnyebb felölthetőség kedvéért a ruhát és ujjait kétfelé vágták, és felöltése után gombokkal vagy szalagokkal erősítették össze. A szokásos miseruha készlethez ettől fogva hozzátartozott. A casulával azonos anyagból és díszítéssel készült, melyet olyan szertartásokon, amelyeken több pap is részt vett, a diakónus ill. szubdiakónus.] dalmatyka Dalmatyńczyk [mieszkaniec Dalmacji - krainy historycznej; Dalmata (przestarzale)] dalmát dalmatyńczyk [pies średniej wielkości, o muskularnej i proporcjonalnej sylwetce, krótkiej sierści koloru białego w czekoladowe lub czarne cętki; wyżeł dalmatyński] dalmata (kutya) dalmatyński, -a, -e [przymiotnik od: Dalmacja; dalmacki] dalmát dalmierz [przyrząd do pomiaru odległości dzielącej przedmiot od miejsca obserwacji] (wojsko) távmérő dalmierz laserowy (zob. kolidar) lézer távmérő dalszoplanowy, -a, -e [1. zaplanowany na później; 2. mniej ważny] távolabbi tervhez tartozó dalszy, -a, -e (w czasie) további; későbbi; (w przestrzeni) távolabbi (daleki) dalsze koleje losu vkinek további sorsa; a sors további útja v. alakulása dalsze szkolenie továbbképzés dalszy ciąg folytatás; követkető rész dalszy ciąg nastąpi folytatás következik, folytatóduk; folytatjuk dalszy rozwój továbbfejlődés daltonista [osoba cierpiąca na daltonizm] színvak, színtévesztő daltonizm [nierozróżnianie kolorów] (orvosi) daltonizmus, színvakság, színtévesztés; a szem a vörös és a zöld színt nem tudja egymástól megkülönböztetni (J. Dalton angol fiozikus nevéről) dałem to od siebie ezt a magam nevében adtam dałby to Bóg adná az Isten dałbym głowę, że tak jest fejemet adom rá,hogy így van dałerwela, dauerwela) [trwała ondulacja (ziemia lubliniecka)] [Słowniczek języka śląskiego] dauer dam mu ile zaśpiewał megadom neki, amit követelt dam mu radę kiállom vele a versenyt dam sobie głowę uciąć, że - fejemet vegyék, ha dam sobie szyję uciąć, jeżeli to nieprawda [elvágatom a nyakamat, ha ez nem igaz] levágatom a fejemet, ha ez nem igaz dam za to szyję a nyakamat adom rá dama [1. figura w kartach 2. wytworna, poważana kobieta 3. figura w szachach; królowa, hetman] (ném.) dáma, (fr.) dame; hölgy, asszony, asszonyság, nő, úrnő; (kártya) felső, dáma; (sakk) vezér, királynő; (játék) sakktáblán kilenc bábuval játszott játék dama d honneur (fr.) dama d honneur; udvari hölgy, díszhölgy dama do towarzystwa társalkodónő dama dworu udvarhölgy dama kameliowa kamélis hölgy Dama kameliowa (fr. tytuł oryg. La dame aux camèlias) [powieść społeczno-obyczajowa autorstwa Aleksandra Dumasa (syna) napisana i wydana po raz pierwszy w 1848 (polskie tłumaczenie w 1870). Powieść jest oparta na autentycznej biografii kurtyzany Marie Duplessis i historii jej romansu z pisarzem. Dama kameliowa jest uznawana za szczytowe osiągnięcie melodramatu. Doczekała się adaptacji na dramat. Jego premiera miała miejsce 2 lutego 1852 (w Polsce w 1879). W tej formie odniosła światowy sukces. Bohaterka Małgorzata Gautier stała się pierwowzorem Violetty Valéry w operze Giuseppe Verdiego La Traviata, powstałej również na podstawie Damy kameliowej.] A Kaméliás hölgy