Wydawnictwo WAM, 2008

Transkrypt

1

2

3

4

5 Wydawnictwo WAM, 2008 Recenzenci prof. dr hab. Józef Jaro ks. prof. dr hab. Jan Orzeszyna Korekta Dariusz Godo Projekt okładki i stron tytułowych Jadwiga M czka ISBN WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika KRAKÓW tel fax wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel fax handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSI GARNI INTERNETOWEJ tel fax Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika Kraków wydawnictwowam.pl

6 Spis treści Wst p... 7 Rozdział pierwszy Dehumanizacja i humanizacja nauk i zawodów medycznych Historyczno-semantyczna interpretacja poj cia humanizm Dehumanizacja a humanizacja nauk medycznych Filozofia a medycyna Humanistyczny wymiar medycyny, farmacji, diagnostyki laboratoryjnej i piel gniarstwa Praca a zawody medyczne ycie, zdrowie, choroba jako wyzwanie moralne dla zawodów medycznych Jako ć i wi to ć ycia Zdrowie i choroba a profilaktyka Wnioski Rozdział drugi Etos hipokratesowy zawodów medycznych w aspekcie historycznym Etyka ogólna, etyka zawodowa a etos Etos hipokratesowy lekarzy Etos farmaceutów Etos piel gniarek Wnioski Rozdział trzeci Etos hipokratesowy lekarski a osi gni cia współczesnej medycyny Rewolucja biologiczna i terapeutyczna a bioetyka i etos lekarski Znaczenie komisji bioetycznych a etos hipokratesowy Etos hipokratesowy a kodeksy etyki lekarskiej Kodeksy etyki lekarskiej ( ) Humanistyczno-personalistyczne relacje lekarz pacjent Obowi zki lekarza a tajemnica lekarska Obowi zki lekarza a chorzy w stanach terminalnych Obowi zki lekarza a transplantacja Obowi zki lekarza a prokreacja Badania naukowe i eksperymenty biomedyczne Obowi zki lekarzy a przemysł Obowi zki lekarza wobec innych lekarzy i całego społecze stwa

7 6 Etos w zawodach medycznych 4. Etos hipokratesowy a wzory osobowe wybitnych lekarzy humanistów Współczesny etos lekarski a s dy etyków Karta lekarza na nowe tysi clecie a koncepcja osobowo ci lekarza w aspekcie etosu hipokratesowego Wnioski Rozdział czwarty Etos zawodów medycznych: farmaceutów, aptekarzy, diagnostów laboratoryjnych, piel gniarek w aspekcie współczesnym Kształtowanie etosu farmaceutów i aptekarzy Etos diagnostów laboratoryjnych Etos piel gniarek i poło nych Wnioski Rozdział pi ty Etos hipokratesowy zawodów medycznych w aspekcie przyszło ciowym Aktualno ć etosu hipokratesowego Przejawy aktualno ci etosu hipokratesowego Akceptacja i negacja etyki hipokratejskiej przez uczonych Przyszło ciowy etos zawodów medycznych a etos hipokratesowy Antropologiczno-filozoficzne przesłanki koncepcji etyki medycznej Paternalizm a autonomia pacjenta i lekarza Etyczne aspekty komercjalizacji i celów medycyny Rola etyki, cnót lekarskich i warto ci moralnych w kształtowaniu etosu hipokratesowego zawodów medycznych w aspekcie przyszło ciowym Wychowanie i nauczanie młodzie y akademickiej w duchu etosu hipokratesowego Wnioski Zako czenie Bibliografia Streszczenie Summary

8 Wstęp Tematem mojej pracy jest omówienie zagadnienia etosu zawodów medycznych, do których mo na zaliczyć zawód lekarza, farmaceuty, diagnosty laboratoryjnego i piel gniarki. Jedn z bardzo wa nych i podstawowych warto ci jest ycie i zdrowie człowieka. Ochronie tych warto ci jest po wi cone działanie wszystkich pracowników zawodów medycznych. To, co ł czy i spaja wy ej wymienione zawody medyczne, jest zwi zane z dobrem pacjenta, czyli z poszanowaniem jego godno ci, autonomii oraz z ochron ycia i zdrowia. Jest to problem nie tylko jednostkowy, dotycz cy pojedynczego człowieka, ale jest równie zwi zany z dobrostanem społecze stwa XXI wieku, jego wła ciw kondycj psychofizyczn warunkuj c jego rozwój i osi gni cia. Dlatego tak wa ne staj si wła ciwe relacje i stosunki mi dzyludzkie dotycz ce samych pracowników zawodów medycznych oraz chorych pacjentów. Poznanie człowieka jest elementem wspólnym medycyny i innych nauk, a w tym szczególnie psychologii i filozofii. Ze strony medycyny jest to nie tylko poznanie elementów jego anatomii, ale równie rozpoznawanie fizjologii i funkcji psychosomatycznych. W celu prowadzenia coraz bardziej skomplikowanych bada nauka ta stosuje najbardziej nowoczesne techniki i technologie. Koniecznym zadaniem medycyny staje si profilaktyka, która jest zwi zana nie tylko z procesem zapobiegania chorobom, lecz tak e wyra a si w prognozowaniu przyszłych wzorców kulturowych, dotycz cych ochrony rodowiska naturalnego i społecznego człowieka. Skuteczna profilaktyka polega na utrzymywaniu naturalnej odporno ci człowieka i ochronie rodowiska przyrodniczego, aby powstrzymać jego chorobotwórcze oddziaływanie na organizm. Zasadniczym jednak celem działania szeroko rozumianej medycyny jest dobro, czyli ochrona ycia i zdrowia człowieka. Ze wzgl du na szeroki zakres działalno ci medycyna staje si nauk interdyscyplinarn korzystaj c z osi gni ć innych nauk, to znaczy fizyki, elektroniki, cybernetyki, atomistyki, filozofii. Równie bardzo ci le współpracuje medycyna w procesie leczenia, profilaktyki i dobrostanu pacjenta nie tylko z farmacj, diagnostyk laboratoryjn i piel gniarstwem, ale równie z filozofi medycyny, etyk, socjologi i psychologi.

9 8 Etos w zawodach medycznych Zarówno rozwój nauk biologicznych, medycznych, szczególnie biologii, medycyny, farmacji, diagnostyki laboratoryjnej i piel gniarstwa, jak i nauk humanistycznych umo liwia ingerencj naukowców we wszystkie dziedziny ycia i jest przyczyn technizacji działa medycznych. Rozwój ten przyczynia si równie do doskonalenia metod, odkryć naukowych i terapeutycznych, maj cych na celu dobro człowieka, pacjenta, usuni cie lub minimalizacj cierpie zwi zanych z okre lon chorob. Badania i eksperymenty biomedyczne dotycz ce prokreacji, struktury dziedzicznej, czynno ci układu nerwowego, transplantacji narz dów, tkanek i komórek oraz działa reanimacyjnych budz zaciekawienie, rado ć z nowych odkryć naukowych, ale równie pewien niepokój moralny. Wielu uczonych, filozofów, etyków, teologów, lekarzy staje przed konieczno ci zastanowienia si nad pytaniem, co jest wa niejsze: dobro człowieka, czyli jego ycie i zdrowie, czy te prawda naukowa lub nowa metoda terapeutyczna. Do głównych problemów współczesnej medycyny nale technizacja terapii, socjalizacja opieki medycznej, depersonalizacja relacji lekarz pacjent oraz etyczne i techniczne granice interwencji ludzkiej w biologiczn natur człowieka. Problemem staje si sam pacjent, zwłaszcza gdy jest nim człowiek nienarodzony i umieraj cy. Społeczny, zawodowy status lekarza oraz polityczne i ideologiczne uwikłania prewencji i profilaktyki sanitarnej oraz wszystkie wymienione powy ej zjawiska prowadz do dehumanizacji medycyny. Sprawowana opieka przez wszelkiego rodzaju słu by medyczne domaga si gł bokiej refleksji dotycz cej szacunku do ycia, do godno ci i wolno ci osoby ludzkiej. Powszechnie zdominowana medycyna niemal we wszystkich jej gał ziach przez supernowoczesn technik zagra a humanizowaniu leczenia. Potrzebuj cy pomocy chory człowiek nie zadowoli si sam technik czy nowoczesnym sprz tem lub aparatur medyczn. Nie mo na doprowadzić do tego, aby we wszystkich działaniach zagubił si człowiek, technika bowiem jest przeznaczona przede wszystkim dla dobra człowieka. Medycyna, szczególnie rozumiana jako słu ba yciu ukierunkowana na integralne dobro osoby ludzkiej, nie mo e wykraczać poza zasady etyki zawodowej. Jest to bowiem słu ba szczególnie oparta na poszanowaniu godno ci i autonomiczno ci osoby ludzkiej oraz na prawie do ycia i zdrowia całej ludzko ci. Praca lekarza wyra a si w integralnym rozumieniu człowieka, w jego zło ono ci fizyczno-psychicznej i duchowej. Współczesny przedstawiciel zawodów medycznych przedstawia nam si jako humanista, filozof ci gle poznaj cy człowieka w empirii zawodowej i stale pogł biaj cy wiedz o człowieku, co wpływa na humanizacj tego zawodu. Obecnie najbardziej powszechna staje si idea personalistyczno-etycznej humanizacji

10 Wstęp 9 medycyny wyra aj cej si w deontologii medycznej wpływaj cej na kształtowanie etosu pracowników zawodów medycznych. W celu humanizacji medycyny zasadniczym zagadnieniem jawi si etos, moralno ć ludzi reprezentuj cych zawody medyczne. Szczególnie wa ne obecnie w dobie dehumanizacji zawodów medycznych, zmian ustrojowych, ekonomicznych, przewarto ciowania warto ci, prywatyzacji równie instytucji słu by zdrowia staje si zagadnienie analizy etosu, moralno ci pracowników zawodów medycznych w aspekcie historycznym, współczesnym i przyszło ciowym. Temat mojej pracy Etos w zawodach medycznych wyrósł nie tylko z wielkiego szacunku i uznania dla pracy lekarzy, farmaceutów, diagnostów laboratoryjnych i piel gniarek, ale równie z potrzeby ukazania ich trudu i odpowiedzialno ci. Powstał on równie z troski o człowieka chorego i cierpi cego. Celem pracy jest udowodnienie tezy dotycz cej aktualno ci etosu hipokratesowego współczesnych zawodów medycznych, to znaczy lekarzy, farmaceutów, diagnostów laboratoryjnych i piel gniarek, w aspekcie historycznym, współczesnym i przyszło ciowym oraz jego wpływu na humanizacj nauk i zawodów medycznych. Podstaw niniejszego opracowania jest ukazanie w wymiarze integralnym, jaki był, jest i jaki powinien być etos zawodów medycznych, szczególnie w nowym tysi cleciu i stuleciu. B dzie tu chodziło o ukazanie szczególnego wpływu zasad etyki Hipokratesa, bioetyki personalistycznej i warto ci moralno-etycznych na kształtowanie etosu zawodów medycznych w aspekcie personalizacji i humanizacji nauk i zawodów medycznych oraz relacji mi dzyludzkich. Konotacja poj cia etos jest bardzo wieloznaczna. Jest to poj cie historyczne i przez całe wieki rozumiane bardzo ró norodnie. Termin ten pochodzi z j zyka greckiego, a pisany przez epsilon ethos znaczy zwyczaj, przyzwyczajenie lub to, co powstaje dzi ki przyzwyczajeniu. Poj cie ethos (przez etha) znaczy pierwotnie: zwyczajne, stałe miejsce przebywania. Z czasem poj cie to nabrało znaczenia stałego sposobu post powania obyczaju. Etyka jako nauka pochodzi od wyrazu ethos przez etha. Poj cie ethos oznaczało równie w etyce Arystotelesa okre lony charakter. Współcze nie M. Ossowska oddziela poj cie etosu, ujmuj c je w aspekcie socjologii kultury, od etyki, twierdz c: Ethos za to styl jakiej społeczno ci, ogólna jak proponuj niektórzy orientacja jakiej kultury, przej ta przez ni hierarchia warto ci b d formułowana explicite, b d daj ca si wyczytać z ludzkich zachowa 1. Zdaniem M. Ossowskiej ethos jest terminem, który stosuje si do grup, a nie do indywiduów, i jest podstawowy w socjologii kultury. 1 Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000, s. 7.

11 10 Etos w zawodach medycznych Filozoficzne uj cie definicji etosu S. Witka, S. Stycznia, S. Olejnika i J. Wróbla w mojej pracy stało si podstaw w rozwa aniach dotycz cych wzajemnych relacji mi dzy etyk ogóln, etyk zawodow i etosem pracowników zawodów medycznych. Stanisław Witek stwierdza, e etos to system obyczajów stanowi cych o stylu ycia moralnego okre lonej grupy społecznej. Jest realizacj przyj tego układu norm, jest prób interpretacji moralnego prawa naturalnego oraz konsekwencj przyj tej hierarchii warto ci wła- ciwej danej grupie społecznej. System ten dotyczy zarówno jednostki, jak i grupy społecznej, czy te zawodowej 2. S. Stycze uwa a, i potocznie nazw etyka [od gr. ethos stałe miejsce zamieszkania, obyczaj] oznacza si : 1) teori powinno ci moralnej lub moralnej warto ci post powania b d 2) teori faktycznie uznanych w okre lonym rodowisku potocznym (etos), a cz sto tak e praktykowanych w nim norm moralnych post powania (moralno ć), b d wreszcie 3) same prze wiadczenia (oceny) i praktyki moralne danej społeczno ci lub nawet poszczególnych jej przedstawicieli. Tylko w pierwszym przypadku słowo «etyka» u ywane jest w jego wła ciwym znaczeniu. W drugim przypadku etyk uto samia si z teori etosu, zwykle z histori moralno ci, etnologi moralno ci, psychologi lub z socjologi moralno ci, w trzecim przypadku uto samia si etyk z samym etosem 3. Z kolei S. Olejnik stwierdza, i pod poj ciem etosu rozumie si obyczajowo ć czy moralno ć bran od strony podmiotowej 4. W uj ciu J. Wróbla kodeksy etyki lekarskiej s uporz dkowanym uj ciem etosu. Uwa a on, i najstarszym kodeksem była Przysi ga Hipokratesa, która dała pocz tek kształtowaniu si etosu hipokratesowego. Zagadnienie aktualno ci etosu hipokratesowego pracowników zawodów medycznych przedstawiane w sposób analityczny i syntetyczny z humanistycznego i personalistycznego punktu widzenia jest ujmowane po raz pierwszy w obecnej nowej rzeczywisto ci trzeciego tysi clecia. Wła ciwie mo na powiedzieć, e jeszcze nigdy i nigdzie nie ukazało si tego typu opracowanie. O etosie hipokratesowym pisz J. Wróbel 5 i J. Aleksandrowicz 6. Ich prace zwi zane s z analiz etosu lekarskiego. Natomiast pozostałe opracowania omawiaj przysi g i etyk Hipokratesa, etyk lekarsk, farmaceutyczn, piel gniarsk oraz zagadnienia humanizmu i personalizmu. 2 Witek S., Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, s Stycze S., Wprowadzenie do etyki, Lublin 1993, s Olejnik S., Etos i etyka pracy zawodowej, [w:] W kr gu moralno ci chrze cija skiej, Warszawa 1985, s Wróbel J., Człowiek i medycyna, Kraków Aleksandrowicz J., Studia medyczne a etos zawodu lekarza, Kraków 1987.

12 Wstęp 11 Uwa am, i pod poj ciem etos rozumiemy okre lon moralno ć oraz znamienne postawy moralno-etyczne b d ce afirmacj okre lonych warto- ci i charakteryzuj ce grup zawodow pracowników zawodów medycznych. W niniejszej pracy b d posługiwała si ró norodnymi metodami naukowymi. Metoda naukowa jest racjonaln drog sprecyzowanego problemu i jego rozwi zania A. Puzio uwa a, e metoda naukowa wyró nia prac naukow od innych opracowa. Termin «metoda naukowa» oznacza: całokształt etapów pracy naukowej, czyli ogół sposobów badawczego dochodzenia do prawdy i poj ciowego jej przedstawienia, albo jeszcze dokładniej mówi c ogół wła ciwych, prowadz cych do celu, czyli wzorcowych, sposobów wykonywania bada naukowych, pisemnego ich opracowywania oraz krytycznej oceny. sposób uzyskiwania materiału naukowego, czyli sposób przeprowadzania badania naukowego. Pozostaj c przy drugim znaczeniu terminu «metoda», nale y podkre lić, e metoda naukowa w sensie roboczym jest racjonaln drog rozwi zywania wybranego i dokładnie sprecyzowanego problemu czy zagadnienia naukowego. Tak poj ta metoda mo e być podobnie jak sam problem mniej lub bardziej ogólna. Jedna i druga maj, przynajmniej cz ciowo, sens normatywny, to znaczy obejmuj to, co nale y wykonać, aby wybrany problem rozwi zać i doj ć do prawdy 7. Inne metody bada naukowych stosujemy w naukach humanistycznych, inne w przyrodniczych, czy technicznych. Do najbardziej znanych, jako ciowo odr bnych rodzajów metod roboczych nale : obserwacyjne, eksperymentalne, statystyczne, konstrukcyjne, krytyki ródłowej, metoda porównawcza, analizy logicznej, wywiadu i ankietowa. Pod wzgl dem przystosowania do przedmiotu danej nauki rozró nia si metody historyczne, filologiczne, matematyczne i przyrodnicze 8. Praca Etos w zawodach medycznych ma charakter analityczno-syntetyczny. A. Puzio uwa a, i analiza i synteza s podstawowymi składnikami wszystkich procesów poznawczych (prac naukowo-badawczych), wyst puj cymi w zró nicowany sposób na ró nych etapach bada naukowych. Poza tym tre ć i charakter jednych bada domaga si analizy, innych syntezy. Analitycznymi s prace skoncentrowane na ustaleniu i precyzowaniu poj ć naukowych i wyprowadzeniu z nich tzw. implikacji, czyli twierdze domy lnie zawartych. Analiza potrzebna jest z reguły w «ustawieniu» pracy, a wi c 7 Puzio A., Wybrane zagadnienia z metodyki pracy naukowej, Katowice 1998, s Tam e, s. 22.

13 12 Etos w zawodach medycznych w pocz tkowych etapach trudu naukowego. Prace syntetyczne stanowi przeciwie stwo analitycznych. Oczywi cie, nie ma i nie mo e być syntezy naukowej bez uprzedniej analizy, jednak e niektóre prace naukowe maj charakter wybitnie syntetyczny. Niekiedy samo zamierzenie naukowe wymaga przede wszystkim syntezy, czynno ci składania w spoist cało ć wielu szczegółów, wielu prac, wielu wyników bada 9. Praca Etos w zawodach medycznych jest opracowaniem humanistycznym z dziedziny filozofii, etyki zawodowej, medycznej, bioetyki i dlatego te zastosowano w niej nast puj ce metody badawcze: porównawcz, krytyki ródłowej, historyczn, analizy i syntezy przedstawionego materiału. Wa n metod jest krytyka ródeł, to znaczy metoda historyczna. J. Pieter uwa a, i polega ona na stwierdzeniu autentyczno ci i wła ciwego sensu ladów jakiej działalno ci ludzkiej, nast pnie za na ich obja nieniu w wietle jakkolwiek b d poznanych przyczyn i warunków działalno ci ludzkiej, m.in. motywów post powania 10. Istotn metod jest równie porównanie wiedzy naukowej uzyskanej z ró nych ródeł. J. Pieter pisze: Rozumie si, e w ka dej nauce z osobna porównanie dotyczy ró nych rzeczy, ale zasady ogólne musz być jednakowe. Jakie? co uzyskujemy w rezultacie porównania? Formalnie spraw ujmuj c, stwierdzenie to samo ci cz ciowej lub całkowitej «rzeczy» ze sob porównywalnych 11. Istotna w niniejszej pracy staje si analiza i synteza. W Słowniku filozofii czytamy: Analiza filozoficzna jest pewn metod filozofowania polegaj c na analizowaniu poj ć i twierdze filozoficznych, głównie przez rozbiór ich tre ci j zykowej i ustalenie zwi zków logicznych, jakie zachodz mi dzy nimi, a tak e struktury teorii filozoficznych 12. Metod przeciwstawn analizie jest synteza, które to poj cie pochodzi od gr. synthesis, co oznacza zł czenie, zestawienie. Jest to metoda filozofowania komplementarna do metody analizy. Synteza to prawidłowo przeprowadzona analiza pozwalaj ca w badanym zagadnieniu wyodr bnić cz ci zgodnie z natur rzeczy. Wtedy dzi ki syntezie, tj. odpowiedniemu ł czeniu wyodr bnionych elementów, odtwarzamy wyj ciow sytuacj, rozumiej c ju teraz jej specyfik, lub te rozwi zujemy jaki badany problem Tam e, s Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław 1967, s Tam e, s Hartman J. (red.), Słownik filozofii, Kraków 2004, s Tam e, s. 215.

14 Wstęp 13 Bardzo potrzebne staj si w pracy zarówno podstawowe zasady pisarstwa naukowego, które zwi zane s ze cisło ci i dostatecznym uzasadnieniem twierdze, jak i postulaty obiektywizmu naukowego b d cego jedn z istotnych cech naukowej postawy zmierzaj cej do poznawania obiektywnej prawdy oraz element subiektywizmu. Słusznie twierdzi A. Puzio: Obiektywizm naukowy jest jedn z podstawowych zasad pisarstwa naukowego, nale y do jego istoty i do istoty nauki w ogóle. Jest jedn z istotnych cech naukowej postawy wobec rzeczywisto ci, to jest postawy do poznawania obiektywnej prawdy. Postawy nie tylko poznawczej (intelektualnej), ale i moralnej [ ]. Subiektywizm w pracach naukowych najcz ciej wyra a si tendencyjno ci, tendencyjnym traktowaniem omawianego zagadnienia lub przetykaniem wywodów naukowych sprawami osobistymi 14. Zdaniem wybitnego uczonego T. Kotarbi skiego nauki humanistyczne i społeczne w swoich badaniach zawsze winny d yć do obiektywizmu w konstruowaniu okre lonych twierdze i ocen 15. A. Puzio uwa a, i z tendencyjno ci mamy do czynienia, gdy autor stara si wykazać prawd jakiej tezy odpowiadaj cej czyim interesom, a nie tzw. faktycznemu stanowi rzeczy. Mówimy wówczas o «naginaniu prawdy» do czyich interesów: w jaskrawych wypadkach o jej fałszowaniu. W przeciwie stwie do jej tendencyjno- ci obiektywizm naukowy polega na takim prowadzeniu bada i pisarskim opracowaniu wyników, w którym jedyn tendencj jest pragnienie poznania prawdy 16. W mojej pracy to wła nie obiektywizm naukowy stał si podstawow dyrektyw w odczytywaniu prawdy o etosie hipokratesowym i jego wpływie na humanizowanie nauk i zawodów medycznych. Niniejsza praca składa si ze wst pu, pi ciu rozdziałów, zako czenia, bibliografii i streszczenia. Rozdział pierwszy omawia relacje mi dzy dehumanizacj a humanistycznym wymiarem nauk i zawodów medycznych oraz podstawowymi warto ciami dla tych zawodów, czyli yciem, zdrowiem i chorob. Rozdział drugi koncentruje si na omawianiu etosu pracowników zawodów medycznych w aspekcie historycznym od czasów staro ytnych Hipokratesa do 1945 roku. Rozdział trzeci analizuje etos lekarski hipokratesowy w aspekcie współczesnym. Omawia wpływ zasad bioetyki, komisji bioetycznych, kodeksu deontologicznego, wzorców osobowych wybitnych lekarzy na charakter lekarskiego etosu hipokratesowego. Etos farmaceutów, 14 Puzio A., pr. cyt., s Kotarbi ski T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Kraków 1961, s Puzio A., pr. cyt., s. 41.

15 14 Etos w zawodach medycznych diagnostów laboratoryjnych i piel gniarek w aspekcie współczesnym przedstawia rozdział czwarty, zwracaj c szczególn uwag na jego hipokratesowy wymiar. Rozdział pi ty omawia aktualno ć etosu hipokratesowego i kształtowanie postaw moralno-etycznych we współczesnych zawodach medycznych. W rozdziale tym został uj ty równie wpływ wychowania i nauczania młodzie y akademickiej na humanistyczno-personalistyczny wymiar etosu hipokratesowego. Zako czenie pracy jest syntez analizowanego problemu i informacj dotycz c zrealizowania w cało ci celu pracy Etos w zawodach medycznych.

16 Rozdział pierwszy Dehumanizacja i humanizacja nauk i zawodów medycznych 1 Historyczno semantyczna interpretacja pojęcia humanizm Badania prowadzone na człowieku i z nim zwi zane na polu medycyny, farmacji, biologii nie zawsze s akceptowane przez społecze stwo, budz c uzasadniony l k. Tote poznanie nauki i techniki staje si dla współczesnego człowieka czym koniecznym i potrzebnym, bowiem pomaga człowiekowi zrozumieć zmiany zachodz ce w otaczaj cej rzeczywisto ci przyrodniczej, społecznej i psychicznej. Człowiek, wybieraj c okre lone warto ci intelektualne i moralne oraz cel ycia, w pełni mo e identyfikować si z tym, co budziło w nim l k, przera enie i przygn bienie, czyli z nauk i technik. Nie budzi w człowieku l ku, przygn bienia co, co jest znane, przyjazne, co jest dobrem, a nie złem. Niew tpliwie dobrem dla człowieka były i s nauki medyczne, wyrosły one bowiem z filozoficznego, humanistycznego my lenia o człowieku. W naszym kr gu kulturowym wyrosły z troski, z miło ci człowieka do człowieka. Ju od czasów wybitnego lekarza greckiego, twórcy etyki lekarskiej, przedstawiciela my lenia humanistycznego Hipokratesa ( p.n.e.), filozofów Sokratesa ( p.n.e.), Platona ( p.n.e.) oraz Arystotelesa ( p.n.e.) my lenie o człowieku i analizowanie jego istoty duchowej i fizycznej stało si wa nym elementem w rozwoju filozofii, która dała pocz tek ró norodnym dziedzinom wiedzy humanistycznej i przyrodniczej, a z której z biegiem lat zacz ły si wyodr bniać nauki biologiczne, medyczne, farmaceutyczne a po diagnostyk wł cznie. Historia, istota nauk medycznych, szczególnie medycyny, datuje si od czasów Hipokratesa. To wła nie przedstawione przez niego zasady leczenia i post powania w stosunku do chorych i innych członków zawodu stały si istot etyki zawodowej, etosu hipokratesowego lekarzy, a pó niej farmaceutów, piel gniarek i diagnostów laboratoryjnych. Rozwój medycyny na przestrzeni wieków, rewolucji terapeutycznej i biologicznej doprowadził do cisłego współdziałania ró nych dziedzin wiedzy

17 16 Etos w zawodach medycznych i działów słu by medycznej. Tote mo na powiedzieć, e przedstawicieli zawodów medycznych spaja humanistyczne widzenie wiata i człowieka jak równie wspólne przesłanie i działalno ć zmierzaj ca do ochrony ycia, zdrowia cierpi cego, chorego człowieka. Umieszczenie człowieka w centrum zainteresowa nauk medycznych, filozoficznych oraz przyznanie mu okre lonych warto ci zaowocowało w dziejach my li ludzkiej nurtem humanistycznym. Charakterystyczne jest okre- lenie tego kierunku jako postawy intelektualnej i moralnej zakładaj cej szczególn doniosło ć spraw człowieka dotycz c sensu, celu ycia, szcz - cia, dobra moralnego i praw rz dz cych ludzk natur zwi zanych z godno ci i wolno ci człowieka. Postawa humanizmu jest nierozerwalnie zwi zana z zaj ciami pracowników zawodów medycznych i wynika z uznania warto ci człowieka oraz wyznacza w ka dej sytuacji poszanowanie godno- ci osoby ludzkiej, jej podstawowych praw i wolno ci. Akceptacja człowieka dla niego samego i niesienie mu pomocy w ka dej sytuacji yciowej, zwłaszcza gdy jest chory i cierpi cy, staje si istot post powania pracownika słu by zdrowia. Humanizacja nauk medycznych we współczesnych czasach staje si niesłychanie wa na dla rozwoju post pu terapeutycznego, naukowego, dla samych przedstawicieli zawodów medycznych, a tak e dla osób chorych. Zastanówmy si zatem bli ej nad genez i istot humanizmu, jego powi zaniem z kultur moraln, z etyk, naukami i zawodami medycznymi oraz z yciem, zdrowiem, chorob i cierpieniem człowieka. Cały rozwój ludzko ci, nauki, kultury ma na celu zbudowanie lepszego wiata, bardziej ludzkiego, czyli humanistycznego. Działanie zmierzaj ce do istnienia takiego wiata zostało nazwane humanizacj. W obecnych czasach kategoria humanizmu bywa bardzo cz sto u ywana i popularna. Humanizm obejmuje swoim zakresem ró ne warto ci: poznawcze, artystyczne, moralne czy religijne. W uj ciu J. Czarnego przede wszystkim ywe zainteresowanie filozofi człowieka finalizuje si wra liwo ci na problematyk humanizmu. Je li bowiem mówi si o naturze i powołaniu człowieka, to poszukuje si dróg rozwoju człowiecze stwa. Ró norodno ć typów antropologii (filozoficzna, kulturowa, socjologiczna, przyrodnicza, teologiczne itp.) wymaga zró nicowania sektorów humanizmu mi dzy innymi wyró nienia teoretycznego, pragmatycznego humanizmu. Intuicyjne rozumienie tego terminu podpowiada, e poj cie humanizm obejmuje swoim zakresem bogaty zestaw powszechnie uznawanych warto ci: poznawczych, artystycznych, moralnych czy religijnych. Ich wzajemne relacje oraz hierarchia s rozumiane ró norodnie, cz sto opozycyjnie (zwłaszcza w odniesieniu do ostatniej grupy warto ci), lecz mimo to humanizm jest najbardziej naturalnym tere-