pisana pod kierunkiem prof. dr hab. med. Andrzeja Kokoszki

Transkrypt

1 MONIKA SZANIAWSKA ADHD u dorosłych pacjentów leczących się w Dziennych Oddziałach Psychiatrycznych dla osób z zaburzeniami nerwicowymi. Współwystępowanie, różnice w funkcjonowaniu psychospołecznym oraz wpływ na skuteczność psychoterapii Praca doktorska pisana pod kierunkiem prof. dr hab. med. Andrzeja Kokoszki II Klinika Psychiatryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

2 Streszczenie Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest jednym z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń psychologicznych (psychiatrycznych) okresu dziecięcego, i jak pokazały badania ostatnich lat, jest także zaburzeniem utrzymującym się w dorosłym życiu. W populacji osób dorosłych rozpowszechnienie ADHD szacuje się na około 3-5 %. Utrzymywanie się przez całe życie problemów z koncentracją, nadruchliwością i nadmierną impulsywnością powoduje uogólnione i znaczne upośledzenie funkcjonowania zawodowego, edukacyjnego, neuropsychologicznego i społecznego. Wiadomo też z licznych badań, że w grupie dorosłych osób z ADHD częściej występują zaburzenia psychiatryczne w tym zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju czy osobowości. W Polsce raczej nie uwzględnia się objawów ADHD w diagnostyce różnicowej osób dorosłych zgłaszających się po pomoc psychiatryczna/psychologiczną, co w konsekwencji skutkuje, że u osób dorosłych z ADHD rozpoznawane są jedynie inne zaburzenia, w tym zaburzenia afektywne, lękowe i osobowości. Podstawowym celem pracy było zbadanie częstości występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (ADHD) wśród pacjentów leczonych z powodu innych zaburzeń psychiatrycznych z wyłączeniem zaburzeń psychotycznych. Drugim celem jest porównanie skuteczności leczenia psychiatrycznego i psychoterapeutycznego pacjentów z rozpoznaniem niepsychotycznych zaburzeń psychicznych z towarzyszącym ADHD i bez tego rozpoznania. Osobami badanymi byli pacjenci uczestniczący w psychoterapii grupowej w warunkach Oddziału Dziennego w Centrum Psychoterapii Szpitala Nowowiejskiego w Warszawie oraz Psychiatrycznego Oddziału Dziennego Szpitala Wolskiego w Warszawie. Badaniem objęto 152 pacjentów, w tym 76 pacjentów leczących z powodu zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną (F40-F48 wg ICD-10), zaburzeń nastroju (afektywnych) (F30-39 wg ICD-10) 45 pacjentów i 31 pacjentów z powodu zaburzeń osobowości i zachowania dorosłych (F60 wg ICD-10). W badaniu wzięło udział 97 kobiet, co stanowiło 63,4% wszystkich osób i 55 mężczyzn co z kolei stanowiło 36,2% wszystkich osób badanych. Pacjenci uczestniczyli w trzech wywiadach diagnostycznych w kierunku ADHD, skróconym międzynarodowym wywiadzie neuropsychiatrycznym diagnozującym zaburzenia kliniczne (MINI) oraz ustrukturyzowanym wywiadzie diagnozującym zaburzenia osobowości - SCID II według DSM IV. Każdy z

3 pacjentów został przebadany zestawem kwestionariuszy na początku oraz na końcu terapii oceniających nasilenie objawów, w tym ADHD, zaburzeń afektywnych, zaburzeń lękowych, satysfakcji z życia oraz uogólnionej własnej skuteczności (SCL-90, BDI, SWSL, SII, STAI, GSES, CAARS, ASRS). Wśród pacjentów Dziennego Oddziału Psychiatrycznego dla pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi 31% spełniało kryteria zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W związku z tym można spodziewać się, że blisko 1/3 pacjentów leczonych w Dziennych Oddziałach nerwic ma wcześniej nierozpoznane ADHD. Pacjenci Dziennych Oddziałów Psychiatrycznych dla osób z zaburzeniami nerwicowymi z ADHD i bez ADHD nie różnili się między sobą pod względem pod względem wykształcenia, zatrudnienia, zarobków, funkcjonowania na rynku pracy, zadowolenia ze swojej sytuacji materialnej, bycia w związku, częstości rozwodów. To, co różniło pacjentów z ADHD i bez ADHD, to rezygnowanie z psychoterapii grupowej przed jej zakończeniem. Aż 21,3% pacjentów nadpobudliwych nie ukończyło rozpoczętej terapii, natomiast w grupie bez ADHD tylko 8,6 %. Okazało się, że pacjenci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej różnili się od pozostałych pacjentów Dziennych Oddziałów Psychiatrycznych pod względem wzorca współzachorowalności. Pacjenci z ADHD najczęściej byli przyjmowani do Oddziału Dziennego z diagnozą depresji 34% i zaburzeń osobowości 31,9%. Natomiast pacjenci bez ADHD częściej dostawali diagnozę z kręgu zaburzeń lękowych (58,1%). Utrzymywanie się ADHD w dorosłych dorosłym życiu okazało się negatywnie wpływać na skuteczność leczenia zaburzeń psychicznych być negatywnym czynnikiem rokowniczym w przebiegu zaburzeń psychiatrycznych leczonych w ramach terapii grupowej w Dziennych Oddziałach Psychiatrycznych. W wyniku trzymiesięcznej psychoterapii grupowej pacjenci z ADHD w porównaniu z grupą pacjentów bez ADHD uzyskali statystycznie istotnie mniejszą poprawę w większości badanych obszarów (poza depresją). Po terapii obecna była statystycznie istotna różnica pomiędzy ogólnym funkcjonowaniem pacjentów bez ADHD i z ADHD. Dodatkowa diagnoza ADHD jest czynnikiem, który prognozuje mniejsze korzyści z terapii w większości badanych objawów. Badanie pozwala na postawienie wniosku, że utrzymywanie się objawów ADHD w dorosłym życiu wpływa niekorzystnie na leczenia innych zaburzeń psychicznych, ponieważ terapia np. depresji czy zaburzeń lękowych nie może wpłynąć na zmniejszenie nasilenia objawów ADHD. Dlatego pacjenci, u których współwystępuje ADHD oraz inne rozpoznanie powinni otrzymać także leczenie w kierunku objawów zespołu nadpobudliwości

4 psychoruchowej (zarówno psychoterapeutyczne, jak i farmakologiczne). Okazuje się, że poprawa w zakresie objawów depresji czy zaburzeń lękowych i utrzymywanie się objawów ADHD powoduje, że u tych pacjentów nie zwiększa się poczucie własnej skuteczności czy zadowolenie z życia. Badanie pozwala na postawienie wniosku, że aby istotnie pomóc dorosłym pacjentom z ADHD potrzebne jest leczenie nie tylko zaburzeń takich jak depresja czy zaburzania lękowe, ale też leczenie ich zaburzenia pierwotnego. Po drugie, aby zwiększyć poczucie własnej skuteczności czy zadowolenie z życia, oprócz leczenia depresji, lęku czy niskiej samooceny konieczne jest w tej grupie pacjentów równoległe leczenie objawów ADHD u osób dorosłych. Słowa kluczowe: nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi u dorosłych, ADHD, pacjenci ambulatoryjni, współzachorowalność, skuteczność psychoterapii grupowej

5 Abstract Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is one of the most common childhood psychological (psychiatric) disorders and, as shown by recent research, it can continue in adulthood. In the adult population, the prevalence of ADHD is estimated at ca. 3 5%. Problems with concentration, hyperactivity and over impulsivity, continuing throughout one s lifetime, lead to general and significant impairment of professional, educational, neuropsychological and social functioning. We also know from many studies that adults diagnosed with ADHD suffer more frequently from psychiatric disorders, including anxiety disorders, mood disorders, and personality disorders. In the differential diagnosis of adults seeking psychological/psychiatric help in Poland, the ADHD symptoms are usually not taken into account, and in effect adults are generally diagnosed only with other problems, such as affective (mood) disorders, anxiety disorders, and personality disorders. The main objective of our study was to examine the frequency of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in patients treated for other psychiatric disorders, except for psychotic disorders. Our second objective was to compare the effectiveness of psychiatric and psychotherapeutic treatment of patients with non-psychotic mental disorders diagnosed also with ADHD and patients not diagnosed with ADHD. The participants of our study included patients undergoing group psychotherapy in Day Care Ward of Psychotherapeutic Centre of Nowowiejski Hospital and in Psychiatric Day Care Ward in Wolski Hospital, both in Warsaw. 152 patients in total were covered by the study, including 76 patients treated for neurotic disorders related to stress and somatoform disorders (F40-F48 according to ICD-10), 45 patients with mood (affective) disorders (F30- F39 according to ICD-10), and 31 patients diagnosed with disorders of adult personality and behaviour (F60 according to ICD-10). 97 women and 55 men, representing, respectively, 63.4%, and 36.2% of the total number of participants, were examined. Patients took part in three diagnostics interviews, namely for ADHD, in the Mini international neuropsychiatric interview, and in structured clinical interview for DSM-IV-TR axis personality disorders (SCID-II). At the beginning and at the end of therapy, each patient was tested with a set of questionnaires, assessing the intensity of symptoms, including symptoms of ADHD, affective

6 disorders, anxiety disorders, satisfaction with life, and generalised self-efficacy (SCL-90, BDI, SWSL, SII, STAI, GSES, CAARS, ASRS). Patients of Psychiatric Day Care Wards suffering from neurotic disorders with and without ADHD did not differ in terms of education, employment, wages, functioning on the labour market, satisfaction with own financial situation, being in a relationship, and divorce rate. The difference between patients with and without ADHD was that the former more frequently than the latter gave up group therapy before it ended. As many as 21.3% of hyperactive patients failed to complete the therapy they had started. The corresponding number for non-adhd patients was merely 8.6%. It turned out that ADHD patients differed from the rest of patients of Psychiatric Day Care Wards in the co-morbidity pattern. ADHD patients admitted to Day Care Ward were most frequently diagnosed with depression (34%) and personality disorders (31.9%), whereas patients without ADHD were diagnosed most frequently with anxiety disorders of different kinds (58.1%). The persistence of ADHD into adulthood proved to have a negative impact on the efficiency of treatment of mental disorders; and also to be a negative prognostic factor in the case of psychiatric disorders treated by group therapy in Psychiatric Day Care Wards. In result of three-month therapy, the ADHD patients, compared to the non-adhd group, showed statistically much less improvement in the majority of studied areas (except for depression). After the therapy, a statistically significant difference was observed between general functioning of patients with and without ADHD. Additional ADHD diagnosis is a negative prognostic factor as regards benefits of therapy for the majority of symptoms that we examined. The study gives rise to the conclusion that the persistence of ADHD symptoms into adulthood adversely affects treatment of other mental disorders due to the fact that a therapy, for example of depression or anxiety disorders, will not reduce the ADHD symptoms. Thus patients diagnosed with ADHD and at the same time with some other disorder should be treated also (both psychotherapeutically and pharmacologically) for ADHD. It turned out that improvement as regards the symptoms of depression or anxiety disorder, if accompanied by persisting ADHD symptoms, does not increase the satisfaction with life nor generalised self-efficacy of patients. The study has allowed us to draw the conclusion that in order to really help adults with ADHD it would be necessary to address not only such problems as depression or anxiety disorders, but also to treat their primary disorder. Secondly, in order to increase the satisfaction with life and generalised self-efficacy of adult ADHD patients, it is necessary in

7 this group to treat not only depression, anxiety or low self-esteem but also the ADHD symptoms in adults. Key words: adults ADHD, prevalence, psychiatric outpatients, group psychotherapy efficacy