STUDIA BEZPIECZEŃSTWA. Redakcja Paul D. Williams. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Transkrypt

1 P O L I T I K A STUDIA BEZPIECZEŃSTWA Redakcja Paul D. Williams Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

2

3

4 POLITIKA Redakcja Paul D. Williams Przekład Wojciech Nowicki Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

5 Seria: POLITIKA RECENZENCI REDAKTOR NAUKOWY TŁUMACZENIA PROJEKT OKŁADKI prof. dr hab. Marek Pietraś prof. dr hab. Ryszard Zięba prof. dr hab. Marek Pietraś Agnieszka Winciorek Tytuł oryginału: Security Studies. An Introduction 2008 Editorial selection and matter, Paul. D. Williams; individual chapters the contributors All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition published by Routledge, a member of the Taylor & Francis Group Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Ja giel loń skie go Wydanie I, Kraków 2012 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , , tel./fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Spis treści Ramki, rysunki i tabele Autorzy rozdziałów Podziękowania Skróty XIII XV XVII XIX 1 Badanie bezpieczeństwa. Wprowadzenie 1 Paul D. Williams Najkrócej o tym, czym są studia bezpieczeństwa 2 Określenie przestrzeni badań: cztery podstawowe pytania 5 Czym jest bezpieczeństwo? 5 Bezpieczeństwo, ale czyje? 7 Co wchodzi w zakres pojęcia bezpieczeństwa? 8 Jak zapewniać bezpieczeństwo? 9 Jak korzystać z tej książki? 10 Część 1. Ujęcia teoretyczne 2 Realizm 15 Colin Elman Wprowadzenie 16 Realizm klasyczny 17 Neorealizm: Theory of International Politics Waltza 18 Defensywny realizm strukturalny 21 Ofensywny realizm strukturalny 22 Realizm wzrostów i upadków 24 Realizm neoklasyczny 26 Zakończenie 27 3 Liberalizm 29 Cornelia Navari Wprowadzenie 30 Liberalizm tradycyjny (kantowski) 30 Douce commerce 32 Teoria demokratycznego pokoju 36 Neoliberalny instytucjonalizm 39 Zakończenie 43 4 Teoria gier 44 Frank C. Zagare Wprowadzenie 45 Pojęcia pierwotne 45 Gry strategiczne i równowaga Nasha 46 Gry w postaci rozwiniętej, indukcja wsteczna i równowagi doskonałe w podgrach 51 Zastosowania teorii gier w badaniach bezpieczeństwa 54 Zakończenie 57

7 VI Spis treści 5 Konstruktywizm 59 Matt McDonald Wprowadzenie: konstruktywizm i bezpieczeństwo 60 Konstruktywizm: główne zasady i ogólne założenia 60 Bezpieczeństwo jako konstrukt społeczny: tożsamość i normy 61 Przestrzeń negocjacji i rywalizacji 64 Działania, struktury i zmiana 65 Szkoła kopenhaska 67 Zakończenie 71 6 Badania pokoju 73 Peter Lawler Wprowadzenie: co to są badania pokoju? 74 Krótka historia badań pokoju 75 Peace research jako dyscyplina naukowa 77 Od peace research do badań pokoju 79 Podstawowe pojęcia 80 Pokój pozytywny i negatywny 81 Przemoc strukturalna 82 Przemoc kulturowa 84 Jaka jest przyszłość badań pokoju? 86 7 Teoria krytyczna 88 Pinar Bilgin Wprowadzenie: potrzeba perspektywy krytycznej 89 Nowe ujęcie bezpieczeństwa 90 Teoria krytyczna 91 Teoria i praktyka 94 Szkoła walijska krytycznych badań bezpieczeństwa 96 Emancypacja 98 Zakończenie Ujęcia feministyczne 101 Sandra Whitworth Wprowadzenie 102 Bezpieczeństwo międzynarodowe w myśli feministycznej 103 Kobiety, gender i bezpieczeństwo wpływ konfliktów zbrojnych 105 Kobiety, gender i bezpieczeństwo czynny udział w konfliktach 108 Kobiety, gender i bezpieczeństwo broń i wojna w słowach i działaniu 109 Zakończenie Międzynarodowa socjologia polityczna 113 Didier Bigo Wprowadzenie 114 Badania bezpieczeństwa jako obszar nauki o stosunkach międzynarodowych: zamykanie i otwieranie granic pojęcia bezpieczeństwa 115 Stanowisko konstruktywistyczne: od sektorów bezpieczeństwa do procesów sekurytyzacyjnych 121 Czy sekurytyzacja jest tylko aktem mowy wprowadzającym wyjątkowość? Rola rutynowych procedur i technologii 124 Zakończenie 126 Część 2. Podstawowe pojęcia 10 Niepewność 131 Ken Booth i Nicholas J. Wheeler Wprowadzenie 132 Niepewność w życiu społecznym 132

8 Spis treści VII Istota dylematu bezpieczeństwa 135 Trzy logiki 137 Dylemat bezpieczeństwa w XXI wieku 141 Nowe obszary badań bezpieczeństwa Wojna 148 Paul D. Williams Wprowadzenie 149 Trzy filozofie wojny 149 Tendencje w konfliktach zbrojnych po 1945 roku 153 Kto walczy w konfliktach, a kto w nich ginie? 157 Czy charakter wojny obecnie się zmienia? 159 Koncepcja wojny totalnej 159 Debata na temat nowych wojen 161 Jak prowadzą dziś wojny państwa Zachodu? 163 Zakończenie Terroryzm 167 Paul Rogers Wprowadzenie 168 Terroryzm na tle innych zagrożeń 168 Pojęcie terroryzmu 170 Terroryzm państwowy i transnarodowy 170 Odpowiedzi na terroryzm 172 Reakcja na zamachy z 11 września i wojna z terroryzmem 174 Tendencje współczesnego terroryzmu 178 Terroryzm i ruchy powstańcze 178 Wymiar transnarodowy 178 Samobójcze ataki terrorystyczne 178 Szybkość uczenia się 179 Rozwój przekazów medialnych 179 Atakowanie celów gospodarczych 179 Zamachy masowe i broń masowej zagłady 179 Zakończenie Ludobójstwo i masowe mordy 181 Adam Jones Wprowadzenie 182 Główne przypadki ludobójstwa 184 Problemy interwencji 186 Zakończenie: droga tam i z powrotem Konflikty etniczne 196 Stuart J. Kaufman Wprowadzenie 197 Czym jest konflikt etniczny? 198 Obraz konfliktów etnicznych 200 Przyczyny gwałtownych konfliktów etnicznych 202 Sudan 204 Jugosławia 205 Aspekt bezpieczeństwa międzynarodowego w konfliktach etnicznych 206 Rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów etnicznych Wymuszanie 212 Lawrence Freedman i Srinath Raghavan Wprowadzenie 213 Strategia 213 Odstraszanie i przymuszanie 214 Konstrukcja strategii wymuszania 215

9 VIII Spis treści Karanie i niedopuszczanie 216 Rodzaje kosztów 218 Wielość kontekstów 221 Reputacja wobec wymuszania 222 Wpływ długookresowy 223 Zakończenie Bezpieczeństwo jednostki 225 Fen Osler Hampson Wprowadzenie 226 Zakres zagadnienia bezpieczeństwa jednostki 227 Granice przedmiotu 228 Aktualne debaty i kontrowersje 230 Ocena zagrożeń dla bezpieczeństwa jednostki 234 Zarządzanie bezpieczeństwem jednostki 236 W kierunku teorii bezpieczeństwa jednostki 237 Zakończenie Ubóstwo 241 Caroline Thomas Wprowadzenie 242 Czy badania bezpieczeństwa powinny się zajmować ubóstwem? 243 Kto jest ubogi? Kto ma być bezpieczny? Umieszczenie jednostek w centrum zainteresowania 244 Co wiemy o splocie ubóstwa z bezpieczeństwem? 246 Co wiemy o związkach między ubóstwem a gwałtownymi konfliktami? 250 Wpływ ubóstwa na konflikty 251 Wpływ konfliktów na ubóstwo 252 Wysiłki dyplomatyczne w dziedzinie ubóstwa i bezpieczeństwa 252 Zakończenie Zmiany w środowisku 256 Simon Dalby Wprowadzenie 257 Bezpieczeństwo ekologiczne 257 Robert Kaplan: Nadchodzi anarchia 258 Zagrożenia ekologiczne: co mówi nauka? 260 Zagrożenia ekologiczne: jakie programy działania? 262 Dziesięć lat później: scenariusz klimatyczny Pentagonu 264 Bezpieczeństwo jednostki i ekologia globalna Zdrowotność 270 Colin McInnes Wprowadzenie 271 Zdrowotność jako problem bezpieczeństwa 272 Szerzenie się chorób zakaźnych 274 HIV/AIDS jako problem bezpieczeństwa 275 Bioterroryzm 278 Partnerstwo niedoskonałe 280 Zakończenie 282 Część 3. Instytucje 20 Sojusze 287 John Duffield (przy współpracy Cynthii Michoty i Sary Ann Miller) Wprowadzenie: po co badać sojusze? 288 Aparatura pojęciowa: co to jest sojusz? 289

10 Spis treści IX Teorie trwania i rozpadu sojuszy 291 Teorie powstawania sojuszy 291 Instytucjonalizacja i socjalizacja sojuszy 294 NATO po zimnej wojnie 296 Tło problemu: powstanie NATO i jego ewolucja w okresie zimnej wojny 296 Zagadka trwania NATO w epoce pozimnowojennej 297 Teorie trwałości NATO 298 Zakończenie: teoria sojuszy a przyszłość NATO Instytucje regionalne 303 Louise Fawcett Wprowadzenie 304 Układ tekstu 306 Uwagi terminologiczne 307 Początki i rozwój regionalnych instytucji bezpieczeństwa 308 Regionalne instytucje bezpieczeństwa w okresie zimnej wojny 309 Regionalne instytucje bezpieczeństwa po zimnej wojnie 312 Wyzwania współczesne 315 Operacje pokojowe 315 Środowisko bezpieczeństwa po 2001 roku 317 Ocena rozwoju regionalnych instytucji bezpieczeństwa Organizacja Narodów Zjednoczonych 322 Thomas G. Weiss i Danielle Zach Kalbacher Wprowadzenie 323 Rada Bezpieczeństwa 324 Skład 326 Kompetencje 326 Rozbudowa zadań Rady Bezpieczeństwa 327 Hegemonia Stanów Zjednoczonych 329 Wzrost roli podmiotów niepaństwowych jako partnerów Rady Bezpieczeństwa 330 Zgromadzenie Ogólne ONZ 331 Sekretariat ONZ 332 Inne organy i instytucje ONZ 335 Wyzwania XXI wieku 336 Reakcje ONZ na zmiany charakteru wojen 336 Terroryzm 338 Rozbrojenie i nierozprzestrzenianie broni masowego rażenia 339 Zakończenie 340 Część 4. Wyzwania współczesności 23 Międzynarodowy handel bronią 345 William D. Hartung Wprowadzenie 346 Trzy obszary obrotu bronią 346 Nasilenie handlu bronią: lata 70. i Dynamika pozimnowojenna 352 Eksport broni po 11 września 353 Obrót ręczną bronią strzelecką i bronią lekką 354 Niebezpieczeństwa wynikające z handlu towarami o podwójnym zastosowaniu: siatka Khana 358 Perspektywy regulacji handlu bronią 360 Zakończenie 361

11 X Spis treści 24 Proliferacja broni jądrowej 362 Waheguru Pal Singh Sidhu Wprowadzenie 363 Trzy słabości reżimu nieproliferacji 364 Reżim nieproliferacji 365 Trzy główne wyzwania współczesności 365 Trzy ujęcia problemów proliferacji jądrowej 371 Perspektywy postępu Przeciwdziałanie terroryzmowi 377 Paul R. Pillar Wprowadzenie 378 Podstawowe elementy przeciwdziałania terroryzmowi 378 Ochrona 381 Przechodząc do ataku 383 Działania policyjne i wojskowe 385 Specyficzne problemy i ich rozwiązywanie Walka z rebeliantami 391 Joanna Spear Wprowadzenie: współczesna debata na temat walki z rebeliantami 392 Stan badań 394 Źródło problemu: rebelianci 396 Serca i umysły 398 Znaczenie siły wojskowej w walce z rebeliantami 399 Nauka w terenie 401 Specyfika walki z rebeliantami w epoce rozkwitu mass mediów 403 Walka z rebeliantami a operacje utrwalania pokoju po zakończeniu konfliktu 404 Zakończenie Operacje pokojowe 408 Michael Pugh Wprowadzenie 409 Terminy i ich znaczenia 410 Eksplozja misji pokojowych, odwrót od nich i nawrót 412 Reformy 415 Raport Brahimiego 415 Cele Guéhenno 417 Plany Ban Ki-moona 418 Standardy profesjonalizmu 418 Operacje hybrydowe 419 Luka bezpieczeństwa publicznego 421 Zakończenie: perspektywy na przyszłość Odpowiedzialność za ochronę 424 Alex J. Bellamy Wprowadzenie 425 Suwerenność i odpowiedzialność: od rewolucji amerykańskiej do raportu ICISS 426 R2P 429 Odpowiedzialność za zapobieganie 430 Odpowiedzialność za reagowanie 431 Odpowiedzialność za odbudowę 434 Od ICISS do Szczytu Światowego 435 Przekuć idee w działanie? 437 Zakończenie 438

12 Spis treści XI 29 Prywatyzacja bezpieczeństwa 440 Deborah D. Avant Wprowadzenie 441 Prywatyzacja bezpieczeństwa a kontrola sił zbrojnych 442 Transnarodowy rynek usług wojskowych i bezpieczeństwa 444 Współczesny rynek bezpieczeństwa na tle historycznym 447 Przyczyny rozwoju współczesnego rynku bezpieczeństwa 450 Zakończenie Transnarodowa przestępczość zorganizowana 455 John T. Picarelli Wprowadzenie 456 Transnarodowe organizacje przestępcze 456 Pokątna ekonomia polityczna 459 Wielka trójka: handel narkotykami, ludźmi i bronią 459 Globalny świat przestępczości 461 Pranie brudnych pieniędzy i korupcja 463 Ciemna strona procesów globalizacji 463 Przestępczość transnarodowa jako problem bezpieczeństwa 464 Bezpieczeństwo międzynarodowe 465 Bezpieczeństwo narodowe 465 Bezpieczeństwo jednostki 466 Reakcja na transnarodową przestępczość 467 Zakończenie Ruchy ludności 471 Sita Bali Wprowadzenie 472 Ruchy ludności jako zagadnienie bezpieczeństwa 473 Kategorie ruchów ludności 474 Ruchy ludności a gwałtowne konflikty 477 Ruchy ludności a polityka zagraniczna 478 Ruchy ludności a bezpieczeństwo wewnętrzne 481 Zakończenie Bezpieczeństwo energetyczne 486 Michael T. Klare Wprowadzenie 487 Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego 487 Dlaczego właśnie dziś? 492 Poczucie wyczerpywania się zasobów ropy na świecie 492 Przesuwanie się środka ciężkości globalnej produkcji ropy naftowej 494 Infrastruktura naftowa jako cel ataków 495 Jak podchodzić do bezpieczeństwa energetycznego (lub jego braku) 497 Zakończenie 33 Perspektywy badań bezpieczeństwa 503 Stuart Croft Wprowadzenie: kontekst i zakres 504 Miejsce badań bezpieczeństwa 504 Przyszłość badań bezpieczeństwa jako obszaru badawczego 507 Przyszłość badań bezpieczeństwa jako subdyscypliny 511 Badania bezpieczeństwa, zacieranie się granic i walka o spójność 514 Bibliografia 517 Indeks 555

13

14 Autorzy rozdziałów Deborah D. Avant jest profesorem nauk politycznych i dyrektorem studiów międzynarodowych na University of California w Irvine (USA). Sita Bali jest starszym wykładowcą stosunków międzynarodowych na Staffordshire University w Wielkiej Brytanii. Alex J. Bellamy jest profesorem stosunków międzynarodowych na University of Queensland w Australii. Didier Bigo jest profesorem stosunków międzynarodowych (maitre de conférences des universités) w Sciences-Po w Paryżu i uczestnikiem badań CERI/FNSP. Obecnie pełni funkcję visiting professor na wydziale badań wojny w King s College w Londynie. Pinar Bilgin jest adiunktem stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Bilkent w Ankarze (Turcja). Ken Booth zajmuje stanowisko E.H. Carr Professor of International Politics na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth (Wielka Brytania). Stuart Croft jest profesorem stosunków międzynarodowych na University of Warwick w Wielkiej Brytanii, a obecnie pełni funkcję dyrektora programu New Security Challenges w brytyjskim Economic and Social Research Council. Simon Dalby jest profesorem geografii i ekonomii politycznej na Uniwersytecie Carleton w Ottawie (Kanada). John S. Duffield jest profesorem nauk politycznych na Georgia State University w Atlancie (USA). Colin Elman jest profesorem nadzwyczajnym nauk politycznych na Arizona State University w Stanach Zjednoczonych oraz dyrektorem wykonawczym Consortium for Qualitative Research Methods. Louise Fawcett jest wykładowcą politologii i członkiem St. Catherine s College na uniwersytecie w Oksfordzie w Wielkiej Brytanii. Lawrence Freedman jest profesorem badań wojny w King s College w Londynie, gdzie zajmuje stanowisko vice principal (do spraw naukowych). W 2003 roku otrzymał Order Św. Michała i Św. Jerzego. Fen Osler Hampson jest dyrektorem Norman Paterson School of International Affairs na Uniwersytecie Carleton w Ottawie (Kanada). William D. Hartung jest dyrektorem Arms and Security Initiative w New America Foundation w Waszyngtonie. Adam Jones jest profesorem nadzwyczajnym nauk politycznych na University of British Columbia w Kanadzie. Danielle Zach Kalbacher jest doktorantką wydziału nauk politycznych CUNY Graduate Center w USA. Stuart J. Kaufman jest profesorem nauk politycznych i stosunków międzynarodowych na University of Delaware w USA.

15 XVI Autorzy rozdziałów Michael T. Klare jest profesorem badań pokoju i bezpieczeństwa światowego dla grupy pięciu uczelni (Amherst College, Hampshire College, Mount Holyoke College, Smith College i University of Massachusetts w Amherst), na których kieruje także programem badań pokoju i bezpieczeństwa światowego. Peter Lawler jest starszym wykładowcą stosunków międzynarodowych na University of Manchester w Wielkiej Brytanii oraz pracownikiem międzynarodowych studiów magisterskich w zakresie badań pokoju i rozwoju na Uniwersytecie Jakuba I w Castellón (Hiszpania). Matt McDonald jest adiunktem bezpieczeństwa międzynarodowego na University of Warwick w Wielkiej Brytanii. Colin McInnes jest profesorem i dziekanem wydziału polityki międzynarodowej na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth w Wielkiej Brytanii, gdzie pełni także funkcję dyrektora Centre for Health and International Relations działającego na tym wydziale. Cynthia Michota jest doktorantką nauk politycznych na Georgia State University, specjalizującą się w stosunkach międzynarodowych, porównawczych badaniach politycznych oraz badaniach konfliktów i bezpieczeństwa. Sara Ann Miller jest studentką nauk politycznych na Georgia State University, zainteresowaną stosunkami międzynarodowymi i porównawczymi badaniami politycznymi. Cornelia Navari była starszym wykładowcą na Uniwersytecie w Birmingham w Wielkiej Brytanii, gdzie zajmowała także stanowisko Honorary Senior Research Fellow, a obecnie pełni funkcję visiting lecturer spraw międzynarodowych na Uniwersytecie Buckingham. John T. Picarelli zajmuje stanowisko Research Lecturer w School of International Service na American University w Waszyngtonie, a jednocześnie jest dyrektorem programowym Center for the Study of Transnational Crime and Corruption (TraCCC) na tym uniwersytecie. Paul R. Pillar pełni funkcję visiting professor na Uniwersytecie Georgetown w USA, na którym jest także stałym pracownikiem naukowym programu badań bezpieczeństwa. Michael Pugh jest profesorem badań pokoju i konfliktów na Uniwersytecie Bradford w Wielkiej Brytanii. Srinath Raghavan jest wykładowcą wydziału badań obronności w King s College w Londynie. Paul Rogers jest profesorem badań pokoju na Uniwersytecie Bradford w Wielkiej Brytanii. Waheguru Pal Singh Sidhu jest pracownikiem naukowym w Centrum Polityki Bezpieczeństwa w Genewie. Joanna Spear jest dyrektorem programu badań polityki bezpieczeństwa w Elliott School of International Affairs przy George Washington University w Stanach Zjednoczonych. Caroline Thomas była zastępcą wicekanclerza oraz profesorem University of Southampton w Wielkiej Brytanii. Thomas G. Weiss zajmuje stanowisko Presidential Professor of Political Science w Graduate Center na Uniwersytecie Miasta Nowy Jork (USA), a jednocześnie jest dyrektorem Ralph Bunche Institute for International Studies, współdyrektorem programu United Nations Intellectual History oraz prezesem Akademickiej Rady Systemu ONZ w tym instytucie. Nicholas J. Wheeler jest profesorem polityki międzynarodowej na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth w Wielkiej Brytanii. Sandra Whitworth jest profesorem nauk politycznych i studiów genderowych na Uniwersytecie York w Toronto (Kanada). Paul D. Williams jest profesorem nadzwyczajnym bezpieczeństwa międzynarodowego na Uniwersytecie Warwick w Wielkiej Brytanii, a obecnie pełni funkcję Visiting Associate Professor w Elliott School of International Affairs w George Washington University w Stanach Zjednoczonych. Frank C. Zagare jest profesorem nauk politycznych na Uniwersytecie Stanu Nowy Jork (University at Buffalo) w Stanach Zjednoczonych.

16

17 1 Badania bezpieczeństwa. Wprowadzenie 1 PAUL D. WILLIAMS Najkrócej o tym, czym są studia bezpieczeństwa Określenie przestrzeni badań: cztery podstawowe pytania Jak korzystać z tej książki? Bezpieczeństwo się liczy. Nie sposób zastanawiać się nad polityką światową, nie odwołując się przy tym do bezpieczeństwa. Codziennie gdzieś na świecie w imię bezpieczeństwa zabija się ludzi, głodzi ich, torturuje, porywa, doprowadza do nędzy, więzi, skazuje na wygnanie i odmawia wykształcenia. Pojęcie bezpieczeństwa przesyca dziś komunikację społeczną na całym świecie: szpikują nim wypowiedzi politycy i eksperci, przewija się raz po raz przez wiadomości prasowe i radiowe, a obrazy pojawiające się na ekranach naszych telewizorów i komputerów często ilustrują stan bezpieczeństwa lub jego brak. Nic dziwnego, że problemy z nim związane urosły do rangi fascynującego zagadnienia może i nieraz przygnębiającego, lecz niezmiennie ważnego. Co wszakże pojęcie to oznacza i jak należy je badać? Niektórzy twierdzą, że pojęcie bezpieczeństwa, podobnie jak piękna, jest całkowicie subiektywne i elastyczne, że może znaczyć wszystko, cokolwiek ma na myśli jego użytkownik. W metodologii nauk społecznych podkreśla się, że bezpieczeństwo należy do pojęć spornych ze swej istoty (zob. Gallie 1956), których znaczenia nie da się ostatecznie ustalić. Nie można temu twierdzeniu odmówić pewnej słuszności, skoro bezpieczeństwo dla każdego oznacza coś trochę innego, w badaniu stosunków międzynarodowych panuje jednak na ogół zgoda, by przez bezpieczeństwo rozumieć stan kontroli nad tym, co zagraża szczególnie cenionym wartościom. Tak pojmowane bezpieczeństwo nieuchronnie staje się polityczne, w wielkim stopniu decyduje bowiem o tym, komu w światowym systemie politycznym co, kiedy i jak przypada (Lasswell 1936). Badania bezpieczeństwa (security studies) nie mają zatem szans rozwinąć się w dyscyplinę czysto akademicką w zbyt wielkim stopniu napędza je pragnienie, by zapewnić bezpieczeństwo określonym ludziom w określonym miejscu (zob. Booth 2007). Rozważa się w nich historię to, jak rozumiano bezpieczeństwo i jak starano się je zapewnić i nadaje ład wizji współczesności, ale też usiłuje się kształto-

18 2 STUDIA BEZPIECZEŃSTWA wać przyszłość. Jak wskazywano, pojęciem bezpieczeństwa można się też posługiwać instrumentalnie w grze o alokację zasobów państwa. Pomyślmy o widocznych w wielu państwach świata ogromnych dysproporcjach między budżetem resortów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo a tymi, jakie przeznacza się na rozwój, zdrowie czy edukację. Drastyczny przykład absolutyzowania bezpieczeństwa państwa a właściwie reżimu stanowił Zair pod rządami prezydenta Mobutu Sese Seko ( ). Przez większą część tej epoki jedynym dobrem, jakie państwo to zapewniało swym obywatelom, była armia, niezdyscyplinowana zresztą i agresywna; wydatki na publiczną służbę zdrowia i szkolnictwo równały się tymczasem niemal zeru. Na bezpieczeństwo można też powoływać się ze znakomitym skutkiem w toku rywalizacji o zainteresowanie rządu, a samo słowo «bezpieczeństwo» dodaje wagi opatrzonym nim instytucjom czy inicjatywom w oczach całej ludności (Buzan 1991, s. 370). Dlatego też tak wielkie znaczenie ma to, kto określa, co oznacza pojęcie bezpieczeństwa, które problemy zalicza się do związanych z bezpieczeństwem, jak się je rozwiązuje i wreszcie co może najważniejsze jak postępować, gdy zderzają się z sobą różne wizje bezpieczeństwa. Tym właśnie zajmują się badania bezpieczeństwa oraz niniejsze opracowanie. Wprowadzenie, które poprzedza właściwą treść, ma służyć trzem celom. Po pierwsze, przedstawić pokrótce, jak ukształtowała się dziedzina badań bezpieczeństwa. Po drugie, rozważyć cztery podstawowe zagadnienia wyznaczające dziś zarys tej dyscypliny. Po trzecie zaś zapowiedzieć, co wypełni pozostałą część książki. Najkrócej o tym, czym są studia bezpieczeństwa Jak pokaże niniejsze opracowanie, problem bezpieczeństwa można traktować na wiele różnych sposobów, co tłumaczy potrzebę badań bezpieczeństwa jako osobnej dyscypliny. Praca, którą tu przedstawiamy, nie ma przyjmować ani bronić żadnego z tych ujęć, lecz raczej stanowić przegląd perspektyw, koncepcji, instytucji i wyzwań, pomiędzy którymi rozpięte są współczesne badania bezpieczeństwa. Związek niektórych omawianych tu zagadnień z dziedziną bezpieczeństwa może więc być kwestionowany. Nie jest wszakże ambicją autorów, by precyzyjnie wyznaczyć ramy tej dyscypliny, pojmowanej tu jako przestrzeń refleksji zorganizowanej wokół kilku prostych, lecz nieodzownych pytań, na które z biegiem czasu były i są udzielane różne odpowiedzi. Refleksja nad bezpieczeństwem i zabiegi o nie są, oczywiście, tak stare jak społeczności ludzkie. Wystarczy przyjrzeć się ewolucji tego pojęcia, by dostrzec, że dla ludzi zakotwiczonych w różnych okresach historii i różnych miejscach świata bezpieczeństwo nie oznaczało i nie oznacza bynajmniej tego samego (Rothschild 1995). Jako dyscyplina wiedzy akademickiej badania bezpieczeństwa sytuują się wszelako w kontekście stosunkowo niedawnej koncepcji bezpieczeństwa, która, kształtując się głównie w świecie anglojęzycznym, zdobyła sobie uznanie po II wojnie światowej (zob. Booth 1997, McSweeney 1999: cz. I). W tym historycznym ujęciu popularnym, lecz bynajmniej nie jedynym badania bezpieczeństwa jawią się jako jeden z najważniejszych działów nauki o stosunkach międzynarodowych obok historii stosunków międzynarodowych (international history), teorii stosunków międzynarodowych (international theory), prawa

19

20 Bibliografia Abraham Itty (1998), The Making of the Indian Atomic Bomb: Science, Secrecy and the Postcolonial State (London: Zed Books). Abraham Itty (1999), Nuclear Power and Human Security, Bulletin of Concerned Asian Scholars, 31(2), ss Abramovitz Janet N. (2001), Unnatural Disasters (Washington, DC: Worldwatch Institute: Worldwatch Paper nr 169). Acharya Amitav (2000), The Quest for Identity. International Relations of Southeast Asia (Oxford: Oxford University Press). Acharya Amitav (2001), Human Security: East versus West, International Journal, LVI(3), ss Adelman Howard (2001), From Refugees to Forced Migration: The UNHCR and Human Security, InternationalMigration Review, 35(1), ss Adler Emanuel (1997), Seizing the Middle Ground: Constructivism in World Polities, European Journal of International Relations, 3(3), ss Adler Emanuel i Barnett Michael (red.) (1998), Security Communities (Cambridge: Cambridge University Press). African Union (AU, Unia Afrykańska) (2005), Common African Position on the Proposed Reform of the United Nations, AU Executive Council, Ext/EX.CL/2(VII), 7 8 marca. Alam M. Shahid (2004), Making Sense of Our Times: Is There an Islamic Problem?, The Electronic Intifada, 14 października, artman/exec/view.cgi/10/3231. Albright David i Hinderstein Corey (2005), Unravelling the A.Q. Khan and Future Proliferation Networks, The Washington Quarterly, 28(2), ss Alexander Martin S. i Keiger J.F.V. (2002), France and the Algerian War: Strategy, Operations and Diplomacy, Journal of Strategic Studies, 25(2), ss Alker Hayward (2005), Emancipation in the Critical Security Studies Project, [w:] Booth (red.) (2005c), ss Alkire Sabina (2002), Conceptual Framework for the Commission on Human Security, security-chs.org/doc/frame.html. Allison, Graham (2000), The Impact of Globalization on National and International Security, [w:] J.S. Nye i J.D. Donahue (red.), Governance in a Globalizing World (Washington, DC: Brookings Institution Press), ss Allison Graham (2006), Nuclear 9/11: The Ongoing Failure of Imagination, Bulletin of Atomic Scientists, 62(5), ss Allison Roy (red.) (2004), Regionalism and the Changing International Order in Central Eurasia, International Affairs, 80(3), numer specjalny. Almqvist Jessica (2005), A Peacebuilding Commission for the United Nations, Fundacion par alas Relaciones Internacionalesy el Dialogo Exterior (Policy Paper nr 4). Alston Philip (red.) (1992), The United Nations and Human Rights: A Critical Appraisal (Oxford: Oxford University Press). Ambrose Stephen E. et al. (2006), The Cold War: A Military History (New York: Random House).

21 518 Bibliografia Anand Chaiwat S. (1990), The Nonviolent Crescent: Eight Theses on Muslim Nonviolent Action, [w:] Ralph E. Crow, Philip Grant i Saad E. Ibrahim (red.), Arab Nonviolent Political Struggle in the Middle East (Boulder, CO: Lynne Rienner), ss Andreas Peter (2003), Redrawing Borders and Security in the 21st Century, International Security, 28(2), ss Andrews-Speed, Philip, Xuanli Liao i Dannreuther Roland (2002), The Strategic Implications of China s Energy Needs (Oxford: Oxford University Press for the IISS, Adelphi Paper nr 346). Annan Kofi (1997), Renewing the United Nations: A Programme for Reform (New York: United Nations). Annan Kofi (1999a), The Relevance of the U.N. Security Council, [w:] Vital Speeches of the Day, 15 czerwca 1999, t. 65, nr 17. Annan Kofi (1999b), Annual Report of the Secretary-General to the United Nations General Assembly (UN doc. A/54/429). Annan Kofi (1999c), The Question of Intervention: Statements by the Secretary-General (New York: UN). Annan Kofi (2001), Prevention of Armed Conflict: Report of the Secretary-General (UN doc. A/55/985- S/ 2001/574). Annan Kofi (2005), In Larger Freedom: Towards Development, Security and Human Rights for All (New York: UN General Assembly paper A/59/2005/ ). Anthony Ian (1989), The Trade in Major Conven tional Weapons, [w:] SIPRI Yearbook 1989: World Armaments and Disarmament (Oxford: SIPRI/ Oxford University Press), ss Aron Raymond (1978), War and Industrial Society: A Reappraisal, Millennium, 7(3), ss Ashdown Lord Paddy (2007), Interview: The European Union and Statebuilding in the Western Balkans, Journal of Intervention and Statebuilding, 1(1), ss Ashley Richard K. i Walker R.B.J. (1991), Reading Dissidence/Writing the Discipline: Crisis and the Question of Sovereignty in International Studies, International Studies Quarterly, 34(3), ss Austin J.L. (1993), Mówienie i poznawanie: rozprawy i wykłady fi lozofi czne (Warszawa: Wydawnic two Naukowe PWN). Avant Deborah (2005), The Market for Force: The Consequences of Privatizing Security (Cambridge: Cambridge University Press). Axelrod Robert (1984), The Evolution of Cooperation (New York: Basic Books). Axworthy Lloyd (2001), Human Security and Global Governance: Putting People First, Global Governance, 7(1), ss Aylwin-Foster Brigadier Nigel (2005), Changing the Army for Counterinsurgency, Military Review, listopad grudzień, ss Ayoob Mohammed (1995), The Third World Security Predicament (Boulder, CO: Lynne Rienner). Bailey Syndey i Daws Sam (1998), The Procedure of the UN Security Council (Oxford: Clarendon Press, wyd. III). Baldwin David A. (red.) (1993), Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate (New York: Columbia University Press). Ball Nicole (2001), Human Security and Human Development: Linkages and Opportunities, Report of a conference organized by the Programme for Strategic and International Studies, Graduate Institute of International Studies, Geneva, 8 9 marca. Balzacq Thierry (2005), The Three Faces of Securitiza tion, European Journal of International Relations, 11(2), ss Banks Jeffrey S. (1990), Equilibrium Behavior in Crisis Bargaining Games, American Journal of Political Science, 34(3), ss Barash David P. (red.) (2000), Approaches to Peace: A Reader in Peace Studies (Oxford: Oxford University Press). Barash David P. i Webel Charles P. (2002), Peace and Conflict Studies (Thousand Oaks, CA: Sage). Barkawi Tarak (2004), On the Pedagogy of Small Wars, International Affairs, 80(1), ss