The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years...

Transkrypt

1 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years... Obecność i stopień rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych u dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat, ocenianych na zdjęciach pantomograficznych część 1 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years, evaluated on pantomograms part 1 Barbara Pietrzak-Bilińska 1 A B C D E Małgorzata Bilińska 2 Konrad Małkiewicz 3 B D E B D E F F Małgorzata Zadurska 4 A B E F F Wkład autorów: A Plan badań B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Redagowanie pracy F Wyszukiwanie piśmiennictwa Authors Contribution: A Study design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search 1,3,4 Zakład Ortodoncji, Warszawski Uniwersytet Medyczny Departament of s, Medical University of Warsaw 2 Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Ortodoncji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Students Scientific Group at Department of s, Medical University of Warsaw Streszczenie Cel pracy. Głównym celem pracy była ocena obecności zawiązków trzecich zębów trzonowych u pacjentów w wieku 8 18 lat. Cele szczegółowe to ocena procentowa grupy 8 9-latków z obecnością zawiązków trzecich zębów trzonowych; ocena częstości agenezji trzecich zębów trzonowych w grupie latków; zbadanie korelacji między stopniem uformowania zawiązków trzecich zębów Abstract Aim. To estimate in population of aged 8-18 years children the presence of the third molars tooth buds. Detailed aims were: percentage evaluation of their presence in the group aged 8-9, in the group aged years, the assessment of presence frequency of third molar agenesis, assessment of the stage of development of the tooth buds, and examine the correlation between the degree of their formation in relation 1 dr n. med., adiunkt/dds, Ph.D. specialist in orthodontics 2 studentka/student 3 dr n. med., adiunkt/dds, Ph.D. specialist in orthodontics 4 dr hab. n. med., kierownik Zakładu Ortodoncji/DDS, Ph.D., Associated Professor, Head of the Departament of s Dane do korespondencji/correspondence address: Zakład Ortodoncji, Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Nowogrodzka 59, Warszawa malgorzatazadurska@wp.pl 153

2 B. Pietrzak-Bilińska, M. Bilińska et al. trzonowych a wiekiem. Materiał i metody. Badany materiał stanowiło 500 zdjęć pantomograficznych pacjentów w wieku 8 18 lat, w tym 229 dziewcząt i 271 chłopców. Oceniano na nich procent dzieci z wrodzonymi brakami zawiązków trzecich zębów trzonowych oraz fazy rozwoju 1189 zawiązków. Materiał podzielono na dwie podgrupy. Pierwsza obejmowała zdjęcia pantomograficzne 119 dzieci w wieku 8 9 lat, druga zdjęcia 381 pacjentów w wieku lat. W pierwszej podgrupie oceniano procent dzieci z obecnością zawiązków badanych zębów. W drugiej podgrupie analizowano statystycznie obecność oraz brak badanych zawiązków. W obu grupach oceniano fazy rozwoju obecnych zawiązków wg klasyfikacji Moorreesa. Wyniki. W całej 500-osobowej grupie agenezja trzecich zębów trzonowych wystąpiła u 24% dzieci. W pierwszej podgrupie badane zawiązki stwierdzono u 59,7% dzieci. W drugiej podgrupie agenezję trzecich zębów trzonowych stwierdzono w 27, 3% przypadków. Podsumowanie. Agenezję trzecich zębów trzonowych stwierdzono u około 24% pacjentów w wieku 8 18 lat. W badanym materiale stwierdzono statystycznie istotną korelację między wiekiem i fazą rozwoju zawiązków. (Pietrzak-Bilińska B, Bilińska M, Małkiewicz K, Zadurska M. Obecność i stopień rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych u dzieci i młodzieży w wieku 8 18 lat, ocenianych na zdjęciach pantomograficznych część 1. Forum Ortod 2013; 9: ) Nadesłano Przyjęto do druku Słowa kluczowe: agenezja trzecich zębów trzonowych, formowanie zawiązków, zdjęcie pantomograficzne to age. Material and methods. The material of study was composed of 500 pantomograms of patients aged 8-18 years, 229 girls and 271 boys, where percentage of children without buds and development phases of 1189 buds were evaluated. Analyzed material was divided into two subgroups. The first subgroup consisted of 119 children 8-9 years old, second 381 patients years old. In the first subgroup were evaluated the % presence of the third molar buds. In the second subgroup were evaluated the presence or absence of third molar buds. Identified buds were assessed according to the Moorrees classification for both subgroups. Results. In all 500 children group, agenesis was present in 24% of children. In the first subgroup, 59,7% patients had initial phases of the third molars. In the second subgroup, agenesis of third molars was observed in 27,3% patients. Conclusion. In the group aged 8-18 years, agenesis of third molars was found in nearly 24% of cases. There was a statistically significant correlation between age and stage of development of the bud. (Pietrzak-Bilińska B, Bilińska M, Małkiewicz K, Zadurska M. The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8-18 years, evaluated on pantomograms part 1. Orthod Forum 2013; 9: ) Received Accepted Key words: agenesis of third molars, tooth formation, pantomogram Wstęp Trzecie zęby trzonowe cechują duża zmienność kształtu, czasu dojrzewania i terminu wyrzynania, często również zauważa się ich brak. Cechą filogenetyczną uzębienia stałego u człowieka jest redukcja liczby i wielkości zębów stałych obserwowana na przykładzie trzecich zębów trzonowych (1). Za główną przyczynę agenezji zębów mądrości uważa się zmiany ewolucyjne zachodzące w obrębie narządu żucia, które są wynikiem adaptacji do zmieniających się potrzeb czynnościowych. Wielu autorów jest zdania, że istnieją ewolucyjne tendencje w kierunku eliminowania trzecich zębów trzonowych z powodu zmniejszania się wymiarów części twarzowej czaszki. Ten proces dokonuje się w wyniku działania różnych czynników środowiskowych, biologicznych i kulturowych (2, 3). Zęby i ich podstawy kostne podlegają ewolucji, co wyraża się nie tylko zmniejszeniem liczby zębów, lecz także zmianami wielkości szczęki i żuchwy (4, 5). Rozpoczęcie formowania się zawiązków trzecich zębów trzonowych stwierdza się najczęściej między 5. a 10. rokiem życia. Większość autorów podaje, że w obrazie radiologicznym są one widoczne między 7. a 12. rokiem życia (2, 6, 7, 8). Odsetek pacjentów nieposiadających wszystkich czterech Introduction Third molars are characteristic in that they present varied shapes, maturation time, eruption time and lack of them is also often observed. One of phylogenetic features of human permanent teeth is quantitative and morphological reduction of permanent teeth often observed in the case of third molars (1). Evolutionary changes in the masticatory apparatus being a result of adaptation to changing functional needs are considered to be the main cause of the agenesis of wisdom teeth. Many authors conclude that there are evolutionary tendencies towards the elimination of third molars due to reduced dimensions of the facial skeleton as a result of different environmental, biological and cultural factors (2, 3). Teeth and their skeletal bases are together subject to evolution what is expressed not only as a reduced number of teeth but also as reduced dimensions of the maxilla and mandible (4, 5). Third molar tooth buds usually start to form between the age of 5 and 10 years. The majority of authors state that they are visible between the age of 7 and 12 years in radiological scans (2, 6, 7, 8). The rate of patients without all four wisdom teeth ranges from 5% to 27% according to different authors (6, 9, 10, 154

3 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years... zębów mądrości waha się, według różnych autorów, między 5% a 27% (6, 9, 10, 11, 12, 13). Publikowane dane są niejednorodne i wskazują na zmienność uzyskiwanych wyników w zależności od badanej populacji. Wczesne stwierdzenie u pacjenta agenezji trzecich zębów trzonowych jest istotne między innymi dla lekarzy ortodontów podczas planowania leczenia ortodontycznego. Przykładowo nie podejmiemy decyzji o dystalizacji zębów trzonowych u pacjentów z dużym stopniem stłoczenia zębów i małą podstawą kostną, u których stwierdzimy na zdjęciu rentgenowskim obecne zawiązki trzecich zębów trzonowych. Obecność zawiązków zębów mądrości może być także istotna dla pacjentów z wrodzonymi brakami zawiązków lub też dla tych, którzy utracili ząb w wyniku urazu, próchnicy, reinkluzji pierwszych zębów trzonowych. U tych pacjentów mamy możliwość zastosowania autotransplantacji trzecich zębów trzonowych w miejsce brakujących lub utraconych. Przedstawione argumenty skłoniły autorów do zbadania problemu częstości występowania agenezji trzecich zębów trzonowych wśród pacjentów leczonych ortodontycznie. Cel pracy Celem pracy, prezentowanym w tym artykule, jest ocena obecności i stopnia rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych u pacjentów w wieku 8 18 lat. Cele szczegółowe to ocena procentowa 8 9-latków z obecnością wczesnych faz rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych oraz ocena częstości agenezji trzecich zębów trzonowych w grupie latków. W kolejnym artykule zostanie przedstawiona zależność agenezji trzecich zębów trzonowych od płci, umiejscowienia braków zawiązków w szczęce i żuchwie oraz korelacja między fazą rozwoju zawiązków a płcią oraz lokalizacja braków. Materiał i metody Badany materiał stanowiło 500 losowo wybranych zdjęć pantomograficznych pacjentów w wieku 8 18 lat, których leczono w Zakładzie Ortodoncji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Analizowano wyłącznie zdjęcia pacjentów z pełnym uzębieniem. Liczbę pacjentów w poszczególnych przedziałach wiekowych przedstawiono na rycinie 1. W tej grupie oceniano odsetek dzieci z obecnością zawiązków badanych zębów. Następnie zebrany materiał podzielono na dwie podgrupy. Pierwszą stanowiły zdjęcia pantomograficzne 119 dzieci w wieku 8 9 lat, a drugą zdjęcia 381 pacjentów w wieku lat. W pierwszej podgrupie oceniano procent dzieci z początkowymi fazami rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych. W drugiej podgrupie na zdjęciach oceniano obecność zawiązków trzecich zębów trzonowych w szczęce i żuchwie lub ich brak, a dla stwierdzonych zawiązków dokonano oceny fazy rozwoju. 11, 12, 13). The published data are heterogeneous and indicate that results obtained vary depending on a study population. A decision was made to evaluate the incidence of the agenesis of third molars using pantomographic scans of patients aged 8-18 years treated at the Department of s, WUM in Warsaw. Moreover, a correlation between agenesis and sex, position in the maxilla or mandible, and a degree of present tooth bud formation with respect to age and sex was studied. Aim The aim of the study was to assess the presence and the stage of development of third molar tooth buds in patients aged Detailed aims were to assess the percentage of the study population of 8-9-year-olds with early phases of third molar tooth bud formation, to assess the incidence of the agenesis of third molars in a group of year-olds. In the next article will be presented the correlation of third molar buds agenesis with sex, and position of lacking tooth buds in maxilla or mandible to study a correlation between a degree of their formation and sex, age and location in the maxilla or mandible. Material and methods Study material included 500 randomly selected pantomographic scans of patients aged 8 18 years treated at the Department of s, Warsaw Medical University (only scans of patients with complete dentures were analysed). Table 1 and figure 1 present a number of patients in individual age groups. Study material was divided into two groups. The first group included pantomographic scans of 119 children aged 8-9 years, and the other scans of 381 patients aged years. In the first group the authors assessed the percentage of children with early phases of third molar tooth bud development. In the second group the presence of third molar tooth buds in the maxilla and mandible or lack of thereof was evaluated using scans, and if tooth buds were observed, a development phase was assessed. The evaluation of a development phase of third molar tooth buds was performed based on the Moorrees classification system (14). Figure 2 presents this classification system. The obtained results were subject to a statistical analysis. The results were presented using a box-and-whisker plot. The plot also presents the values of means for individual development phases and a regression line with the R2 coefficient was calculated. R2 a number from between 0 and 1 demonstrating the degree to which estimated trend values reflect real data. A trend line is the most reliable when the R2 value is equal or close to

4 B. Pietrzak-Bilińska, M. Bilińska et al. Ocenę fazy rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych dokonywano na podstawie klasyfikacji wg Moorreesa (14). Schemat klasyfikacji przedstawiono na rycinie 2. Analizie statystycznej poddano zależność fazy rozwoju zawiązka zęba od wieku. Wyniki przedstawiono w postaci wykresu pudełkowego (box-and-whisker plot). Na wykres naniesiono także wartości średnich dla poszczególnych faz rozwoju i obliczono prostą regresji wraz ze współczynnikiem R2. Wartość R2 to liczba od 0 do 1, która pokazuje, jak bardzo szacunkowe wartości dla trendu odpowiadają rzeczywistym danym. Linia trendu jest najbardziej wiarygodna, gdy wartość współczynnika R2 jest równa lub bliska dziewczęta / girls chłopcy / boys brak zawiązków / no germs present co najmniej jeden zawiązek / at least one germ 59,7% 40,3% Ryc. 3. Procentowy rozkład liczby dzieci w wieku 8-9 lat z brakiem wszystkich zawiązków i co najmniej jednym obecnym zawiązkiem. Ryc 3. Percentage distribution of children with no germs and with at least one germ in the group 8-9 years old children. liczba pacjentów / number of patients jest co najmniej jeden zawiązek / at least one germ present brak wszystkich zawiązków / agenesis of all germs 6,6% wiek / age Ryc. 1. Liczba dziewcząt i chłopców w poszczególnych przedziałach wiekowych. Ryc. 1. Number of girls and boys in particular age groups. 93,4% Ryc. 4. Procentowy udział osób ze stwierdzonym brakiem wszystkich zawiązków trzecich zębów trzonowych grupie lat. Ryc. 4. Percentage distribution of persons with all third molar tooth germs agenesis in group aged Korona / Crown Wierzchołek / Apex wszystkie zawiązki obecne / all germs present brak co najmniej jednego zawiązka / without at least one germ 27,3% 72,7% Korzeń / Root Ryc. 2. Schemat klasyfikacji wg Moorreesa. Ryc. 2. Moorees classification. Ryc. 5. Procentowy udział pacjentów ze wszystkimi zawiązkami i brakiem co najmniej jednego zawiązka w grupie dzieci lat. Ryc. 5. Percentage distribution of persons with all germs and without one germ in the group aged

5 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years... wiek / age y = 0,7418x + 8,3959 R 2 = 0, Ci Cco Coc Cr1/2 Cr3/4 Crc Ri Cli R1/4 R1/2 R3/4 Rc A1/2 Ac Faza rozwoju wszyscy pacjenci/ Development phase all patients wiek / age Ryc. 6. Wykres pudełkowy faz rozwoju trzecich zębów trzonowych dla grupy pacjentów w wieku 8-18 lat wraz z prostą regresji. Ryc. 6. Box- and- whisker plot presenting observed development phases of teeth for patients aged 8-18 with a regression line Wyniki Analizie poddano zdjęcia pantomograficzne 229 chłopców i 271 dziewcząt. Średnią wieku wszystkich pacjentów z przedziału 8 18 lat, u których oceniano zdjęcia pantomograficzne oraz medianę, przedstawiono w tabeli 1. Na poddanych analizie zdjęciach pantomograficznych stwierdzono obecność 1520 zawiązków trzecich zębów trzonowych i agenezję 480 zawiązków trzecich zębów trzonowych, co stanowi 24% liczby trzecich zębów trzonowych, jakie powinny być obecne w badanej grupie. Analizę faz rozwoju przeprowadzono dla 1189 zębów. W przypadku 331 zębów nie można było dokonać sklasyfikowania fazy rozwoju zawiązka w związku z nieprawidłowym jego położeniem. Dalszą analizę materiału przeprowadzono dla dwóch wcześniej określonych podgrup, których liczebność przedstawiono w tabelach 2. i 3. W podgrupie pacjentów w wieku 8 9 lat stwierdzono obecność początkowych faz rozwoju 227 zębów (tabela 4.). Analizę faz rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych w tej grupie przeprowadzono dla 213 zębów (14 zawiązków było nie do oceny). W literaturze przyjmuje się, że początek formowania zawiązków trzecich zębów trzonowych dokonuje się najczęściej w 10. roku życia. W opisanych badaniach oceniano także młodszych pacjentów. W grupie przebadanych 119 dzieci w wieku 8 9 lat u 19 dziewcząt i 29 chłopców (co stanowi 40,3% całej grupy i odpowiednio 34,0% grupy dziewcząt i 46,0% grupy chłopców) nie stwierdzono wczesnych faz formowania się żadnego zawiązka trzecich zębów Results An analysis regarded pantomographic scans of a group of 229 boys and 271 girls. Table 2 presents the mean age of all patients aged 8-18 years whose pantomographic scans and medians were evaluated (presented in the table 1). Pantomographic scans analysed demonstrated the presence of 1520 third molar tooth buds and the agenesis of 480 third molar tooth buds what corresponds to 24% of the number of third molars that should be present in this group. The analysis was conducted for 1189 teeth where it was possible to evaluate a development phase. In the case of 331 teeth in a group of 1520 teeth it was not possible to determine a development phase of a tooth bud (a phase not possible to be evaluated due to abnormal tooth location). A further material analysis was performed for two groups determined previously. The first group included pantomographic scans of children aged 8-9 years. The analysis of development phases of third molar tooth buds in this group was performed for 213 teeth (14 tooth buds were unassessable). According to the literature the beginning of third molar tooth bud formation is usually established at the age of 10 years. In this group there were no early phases of the formation of any third molar tooth bud in 19 girls and 29 boys. It corresponds to 34.0% of the group of girls and 46.0% of the group of boys aged 8-9 years, respectively. The presence of at least one third molar tooth bud was observed in 59.7% of children aged 8-9 years. 157

6 B. Pietrzak-Bilińska, M. Bilińska et al. trzonowych. Obecność co najmniej jednego zawiązka trzecich zębów trzonowych stwierdzono u 59,7% pacjentów (rycina 3.). W kolejnej części badań oceniono fazy rozwoju obecnych zawiązków trzecich zębów trzonowych. W większości przypadków występowały początkowe fazy rozwoju zębów (tabela 5.). W drugiej podgrupie na zdjęciach pantomograficznych 215 dziewcząt i 166 chłopców (czyli 381 pacjentów łącznie) u 356 spośród nich stwierdzono obecność co najmniej jednego zawiązka trzeciego zęba trzonowego (tabela 8.). Natomiast agenezja wszystkich czterech trzecich zębów trzonowych wystąpiła u 6,6% pacjentów (rycina 4.). Szczegółowy podział ze względu na liczbę brakujących zawiązków u dziewcząt i chłopców ilustrują tabele 6. i 7. Jak wynika z tabel nr 6, 7, 8 agenezję badanych zębów stwierdzono u 65 pacjentek (30,2% dziewcząt) i u 39 pacjentów (23,5% chłopców). W całej grupie pacjentów w wieku lat agenezja co najmniej jednego zęba mądrości wystąpiła u 104 osób, co stanowi 27,3% badanej grupy (rycina 5.). W kolejnym etapie badań oceniono fazy rozwoju obecnych zawiązków trzecich zębów trzonowych u pacjentów w wieku lat. Wyniki ilustruje tabela 9. Wyniki oceny statystycznej faz rozwoju zawiązków zębów w funkcji wieku przedstawiono na rycinie 6. w formie wykresu pudełkowego. Uzyskana prosta regresji wskazuje na statystycznie istotną zależność poszczególnych faz rozwoju zawiązka od wieku pacjenta. Figure 3 presents these data. In the subsequent part of studies development phases of all third molar tooth buds in children - boys and girls - aged 8-9 years were evaluated. Table 5 presents the results. In the second group using pantomographic scans of 381 patients, 215 girls and 166 boys aged years. In the remaining 356 patients pantomographic scans revealed the presence of at least one third molar tooth bud. Table 8 presents the results. The agenesis of all four third molars was observed in 6.6% of the whole group of patients (figure 4). Tables 6 and 7 present a detailed classification of subjects aged years with missing tooth buds in girls and boys. As it can be concluded from tables 6, 7, 8 the agenesis of studied teeth in girls was present in 65 female patients (30.2% of girls) and in 39 male patients (23.5% of boys). In the whole group of patients aged years the agenesis of third molars was observed in 104 subjects, namely in 27.3% of the whole group aged years (figure 5). In the subsequent part of studies development phases of present third molar tooth buds were assessed in boys and girls aged years. The results are presented in table 9. Results obtained from the statistical analysis of the development phase of tooth buds according to age are presented on boxand-whisker plots, figure 6. Obtained regression lines indicate a statistical significant correlation between phase of tooth bud development and patient s age. Dyskusja W grupie dzieci 8 9-letnich wczesne fazy formowania się zawiązków stwierdzono u 34% dziewcząt i u 46% chłopców, co stanowi 59,7% całej grupy. Orhan i wsp. podają, że w grupie przebadanej przez ich zespół 65,2% miało wszystkie zawiązki (15). Jest to wynik wysoki. Thevissen i wsp. podają, że u żadnego pacjenta poniżej 9. roku życia nie stwierdzili wczesnych faz formowania zawiązków (16). Natomiast Orhan i wsp. obserwowali u dzieci w wieku 7 lat obecność krypt kostnych dla trzecich zębów trzonowych w obrębie żuchwy w 2,4%, a w obrębie szczęki w 1,3% przypadków (15). Uzamis i wsp. stwierdzili w szczęce początek formowania się zawiązków około 8. roku, a w żuchwie około 7. roku życia (17). Bolanos i wsp. zaobserwowali początki formowania zębów u dzieci w wieku około 6. lat (18). Jak widać publikowane dane są niejednorodne i zależą między innymi od badanej populacji. W związku z tym, że większość autorów stwierdza obecność zawiązków trzecich zębów trzonowych od około 10. roku życia, obecność agenezji tych zębów badano u pacjentów w wieku lat. W tej grupie agenezję wszystkich czterech zębów trzecich trzonowych stwierdzono u 6,6% badanej grupy. Natomiast agenezję co najmniej jednego zawiązka stwierdzono u 27,3% grupy u 23,5% chłopców i 30,2% dziewcząt. Przewaga braku zawiązków trzecich zębów trzonowych u dziewcząt była niewielka i nieistotna statystycznie. Podobne wyniki uzyskał Bolanos (18). Discussion In the group of children aged 8-9 years early phases of the formation of tooth buds were observed in 34% of girls and 46% of boys, namely in 59.7% of the whole group. Orhan et al. state that in a group they examined 65.2% of subjects had all tooth buds (15). It is a high value. Thevissen et al. state that they did not observe early phases of the tooth bud formation in any patient below 9 years of age (16). On the other hand, Orhan et al. in children aged 7 years observed the presence of crypts for third molars in the mandible in 2.4%, and in the maxilla in 1.3% of cases (15). Uzamis et al. observed that the beginning of tooth bud formation in the maxilla starts at approximately 8 years of age, and 7 years of age in the case of the mandible (17). Bolanos et al. observed the beginning of tooth formation in children aged approximately 6 years (18). As it can be observed, published data are heterogeneous and among others, depend on a studied population. With regard to the fact that the majority of authors observe the presence of third molar tooth buds starting at approximately 10 years of age, the presence of agenesis of these teeth was studied in patients aged years. In this group the agenesis of at least one third molar tooth bud was observed in 27.3% of the group - in 23.5% of boys and 30.2% of girls. Predominance of missing third molar tooth buds in girls 158

7 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years... W badanym materiale brak wszystkich 4 zawiązków stwierdzono u 6,6% dzieci. Orhan i wsp. braki wszystkich czterech zawiązków stwierdził u 14,2% populacji (15). Del Rosario i wsp. agenezję ósemek w badanej grupie stwierdzili u 32,4% (19), Morales i wsp. u 35% (20), Rozkovcowa i wsp. u 22,5%, z przewagą u chłopców (21), Fekonja i wsp. u 6 10% badanych (9), Bergman u 18 19% (9), a Bhawendeep i wsp. aż u 44,8% (22). Podczas oceny faz rozwoju zawiązków stwierdzono statystycznie istotną zależność między wiekiem a fazą rozwoju zawiązka. Podobne wyniki przedstawili w swoich pracach Orhan i wsp. (15) oraz Olze i wsp. (23). Wyniki uzyskiwane przez cytowanych autorów znacznie różnią się między sobą. Najprawdopodobniej jest to uzależnione między innymi od wielkości badanej populacji, rasy i strefy geograficznej, którą zamieszkuje poddana badaniu grupa. was small and statistically insignificant. Similar results were obtained by Bolanos (18). In the studied material missing all 4 tooth buds were observed in 6.6% of children. Orhan et al. observed lack of all four tooth buds in 14.2% of the population (15). Del Rosario et al. demonstrated the agenesis of wisdom teeth in the studied group in 32.4% (19), Morales et al. in 35% (20), Rozkovcowa et al. in 22.5%, more in boys (21), Fekonja et al. in 6-10% of subjects (9), Bergman in 18-19% (9), and Bhawendeep et al. in as many as 44.8% (22). During the assessment of development phases for tooth buds was observed a statistically significant correlation between the age and a development phase of a tooth bud. Similar results were presented by Orhan et al. (15) and Olze et al. (23) in their papers. As it can be observed, results obtained by different authors vary among themselves on many occasions. It is probably associated with the size of a studied population, race and geographical zone where the studied group lives. Tab. 1. Średnia wieku i mediana dla wszystkich pacjentów z przedziału 8 18 lat. Tab. 1. The age average and median for all patients aged Średni wiek/ Average age Mediana/Median Dla wszystkich pacjentów/ 13,234 13,17 For all patients Dla dziewcząt/ For girls 13,173 12,92 Dla chłopców/ For boys Tab. 2. Liczebność dziewcząt i chłopców w grupie 8-9 latków. Tab. 2. Number of girls and boys in group aged 8-9. Dziewczęta/ Girls 13,306 13,33 Chłopcy/ Boys Tab. 3. Liczebność dziewcząt i chłopców w grupie latków. Tab.3. The number of girls and boys in group aged Dziewczęta/ Girls Chłopcy/ Boys

8 Tab. 4. Liczba stwierdzonych zawiązków trzecich zębów trzonowych u dziewcząt i chłopców w grupie wiekowej 8-9 lat. Tab. 4. The number of tooth germs assessed in group of girls and boys ages 8-9. Dziewczęta/ Girls Korona/ Crown ci 38 cco 42 coc 52 cr1/2 49 cr3/4 13 crc 0 Korzeń/Root Chłopcy/ Boys Tab. 5. Fazy rozwoju zawiązków wszystkich trzecich zębów trzonowych u dzieci dziewcząt i chłopców - w wieku 8-9 lat. Tab. 5. Phases of development of all third molar germs in girls and boys aged 8-9. ri 4 cli 5 r1/4 4 r1/2 3 r3/4 0 rc 0 Wierzchołek/Apex a1/2 0 ac Brak zawiązków u dziewcząt: Tooth germ agenesis in girls: B. Pietrzak-Bilińska, M. Bilińska et al. Tab. 6. Liczba dziewcząt z agenezją zawiązków w grupie wiekowej lat. Tab. 6. The number of girls with third molar germs agenesis in group aged Razem/ Total Tab. 7. Liczba chłopców z agenezją zawiązków w grupie wiekowej lat. Tab. 7. The number of boys with third molar germs agenesis in group aged Brak zawiązków u chłopców: Tooth germ agenesis in boys Razem/ Total

9 The presence and degree of development of third molar buds in patients aged 8 18 years... Tab. 8. Liczba pacjentów z agenezją zawiązków w grupie lat. Tab. 8. The number of patients with third molar tooth germs agenesis in group aged Brak zawiązków u dzieci ogółem: Tooth germ agenesis in all patients Razem/ Total Tab. 9. Fazy rozwoju zawiązków wszystkich trzecich zębów trzonowych u pacjentów w wieku lat. Tab. 9. Phases of development of all third molar tooth germs in group of patients aged Korona/ Crown ci 7 cco 46 coc 44 cr1/2 67 cr3/4 117 crc 15 Korzeń/Root ri 130 cli 135 r1/4 99 r1/2 155 r3/4 242 rc 47 Wierzchołek/Apex a1/2 86 ac 2 Podsumowanie 1. W grupie 8 18-latków agenezja trzecich zębów trzonowych wystąpiła u 24% dzieci. 2. W podgrupie 8 9-latków wczesne fazy rozwoju zawiązków trzecich zębów trzonowych stwierdzono u około 60% dzieci. 3. W podgrupie latków agenezja zawiązków trzecich zębów trzonowych wystąpiła u około 30% pacjentów. 4. W badanym materiale stwierdzono statystycznie istotną korelację między wiekiem i fazą rozwoju zawiązka. Summary 1. In a group of 8-18-year-olds third molar agenesis was observed in 24% of children. 2. In a group of 8-9-year-olds early development phases of third molar tooth buds were observed in 60% of children. 3. In a group of year-olds the agenesis of third molar tooth buds was observed in 30% of cases. 4. In the studied material a statistically significant correlation between the age and a development phase of a tooth bud was observed. 161

10 Piśmienictwo / References 1. Łasiński W. Anatomia głowy dla stomatologów. PZWL, Warszawa 1993; Pawłowska E, Szczepańska J. Cechy różnicowe górnych i dolnych drugich oraz trzecich zębów trzonowych. Czas Stomatol 2008; 61: 9, Silvestri AR, Singh J. The unresolved problem of the third molar. JADA 2003; 134: Biedziak B. Etiologia i występowanie agenezji zębów przegląd piśmiennictwa. Dent Med Probl 2004; 41: Vastradis H. The genetics of human tooth agenesis: New discoveries for understanding dental anomalies. Am J Orthod Dentofac Orthop 2000; 117: Dunin-Wilczyńska I. Przewidywanie możliwości wyrznięcia dolnych zębów mądrości. Praca doktorska, Akademia Medyczna w Lublinie, Liversidge HM. Timing of human mandibular third molar formation. Ann Hum Biol 2008; 35: Zawilska A, Koszowski R, Waśkowska J. Ocena budowy oraz typów retencji zatrzymanych trzecich trzonowców w obrazie pantomograficznym. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2007; 53: Suppl 3, Fekonja A. Hypodontia in orthodontically treated children. Eur J Orthod 2000; 27: Mostowska A, Trzeciak W. Molekularne podłoże wrodzonego braku zawiązków zębów stałych na podstawie piśmiennictwa. Czas Stomatol 2006; 59: Niedzielska I, Drugacz J. Rola trzecich zębów trzonowych w stłoczeniu trzeciorzędowym przegląd piśmiennictwa. Porad Stomatol 2004; 9: Makacewicz S, Bielicka B, Barzyk M. Wielospecjalistyczne problemy kliniczne u pacjenta z agenezją zębów w aspekcie uzyskania estetyki uśmiechu. Opis przypadku. Prot Stomatol 2009; 59: B. Pietrzak-Bilińska, M. Bilińska et al. 13. Bergman J. Wisdom T. Teeth (Third Molars) vestiges of Human Evolution. TJ Arch 1998; 12: Nelson SJ, Ash MM. Wheeler s Dental Anatomy, Physiology, and Occlusion. Saunder Elsevier 2010: Orhan K, Ozer L, Orhan A, Dogan S, Paksoy C. Radiographic evaluation of third molar development in relation to hronological age among Turkish children and youth. Forensic Sci Int 2007; 165: Thevissen PW, Kaur J, Willems G. Human age estimation combining third molar and skeletal development. Int J Legal Med 2012; 126: Uzamis M, Kansu O, Taner TU, Alpar R. Radiographic evaluation of third molar development in a group of Turkish children. ASDC J Dent Child 2000; 67: Bolanos MV, Moussa H, Manrique MC, Bolanos MJ. Radiographic evaluation of third molar development in Spanish children and young people. Forensic Sci Int 2003; 136: Del Rosario L, Gonzales N. Etapas de formation y calcification del tercer molar. Rev Adm 1990; 47: MoralesI, Julio P, Simoe RJ, Matos E, Afonso A, Magalhaes T. Chronological age estimation based on third molar development in a Portuguese population. Int J Legal Med 2011; 125: Rozkovcova E, Markova M, Lasik J, Zwarova J. Agenesis of third molars in young Czech population. Prague Medical Report 2004; 105: Bhawandeep K, Soheyl S. Avaliacao radigrafica de Genese radiolucidez perirradicular de terceiros Molares em populacao de faixa. Arch Oral Res 2012; 8: Olze A, Taniguchi M, Schmeling A, Zhu BL, Yamada Y, Meda H, Geserlick G. Studies on the chronology of third molar mineralization in a Japanese population. Int J Legal Med 2004; 6: