PISMO POLSKIEGO ZWIĄZKU FILATELISTOW POLSKA POLSKA. 411Ik POLSKA POLSKA. Nr 6. (884) rok XLIII czerwiec 1996 r. Cena 2.- (20 000) PL ISSN

Transkrypt

1 PISMO POLSKIEGO ZWIĄZKU FILATELISTOW POLSKA POLSKA 411Ik POLSKA POLSKA Nr 6 (884) rok XLIII czerwiec 1996 r. Cena 2.- (20 000) PL ISSN

2 ZNACZKI DRUKOWANE NA SKLEJONEJ TAŚMIE PAPIERU ciąg dalszy W Filateliście" nr 11 z listopada 1995 r. I drukowaniu ich na dwóch sklejonych częściach opisałem przypadki występowania dziwnych papieru. Geneza tego rodzaju błędów wiąże się błędów na znaczkach, które polegają na wy- z technologią produkcji papieru. Mianowicie, zwój papieru użyty w rotacyjnej maszynie drukarskiej często składa się nie z jednej bardzo długiej wstęgi papieru, lecz z poszczególnych odcinków papieru sklejonych ze sobą na zakładkę". Tak więc teoretycznie wiele znaczków drukowanych na maszynach rotacyjnych, może wykazywać tego rodzaju blędy, chociaż do ich ujawnienia dochodzi bardzo rzadko. Dlatego z tym większą satysfakcją pragnę podziękować p. J. M. Morawskiemu z Gdańska, który w odpowiedzi na mój apel, nadesłał reprodukcję ciekawego egzemplarza znaczków wydrukowanych na sklejonej części taśmy papieru. Są to znaczki obiegowe z 1974 roku, ar kat (fot. 1), drukowane w PWPW w wielomilionowym nakładzie, techniką wklęsłodruku stalorytowego. Jak wynika z opisu prezentowanej czystej czwórki" znaczków, dolna część tego czworobloku nie była przyklejona na trwałe do drugiej części papieru, co oczywiście mogło się zdarzyć w tym fragmencie wstęgi fot. I. Znaczki obiegowem 2203 wydrukowane na podwójnie założonej (częściowo sklejonej) taśmie papieru (po rozdzieleniu) "V+9,.:!,.1.,h7A ZBUDUJE'. FOLW papieru i dzięki czemu ujawniony został ten błąd. Nie zadrukowane pole z nominałem prawego górnego znaczka czwórki" to prawdopodobnie wynik zakrycia tego miejsca przez frag melit taśmy papieru z dolnej części, który oderwał się przy oddzieleniu znaczków. fot. 2. Znaczek Wolnego Miasta Gdańska (MiNr 60) wydrukowany na sklejonych dwóch częściach arkusza papieru (po rozklejeniu) fot. 3. Blok nr 12 wydany z okazji Ogólnokrajowego Zjazdu PZF wydrukowany w miejscu sklejenia dwóch odcinków wstęgi papieru (po rozklejeniu) fot. 4. Znaczek okolicznościowy z 1961 r. (nr 1091) wydrukowany w miejscu sklejenia dwóch odcinków wstęgi papieru (po rozklejeniu)

3 W NUMERZE oa 40 str. IN THIS ISSUE on 40 pages: str. S. Waliach - Znaczki drukowane na S. Walisdi - Stamps printed on a paper sklejonej taśmie papieru 202 banda stuck together 202 J. Krzaczek, Z. Karman - Odmiany J. Krzaczek, Z. Korszeń - Varieties of znaczków z serii przedrukowej GG 204 stamps from overprint set of General Gon. B. Rejnowski - List retro" z Berlina do vernernent 204 Lukowa z 1842 r. Zakochany rytownik. 205 B. Rejnowski - A Retro -letter" from J. Zaborowski, J. Kopal - Znaki wodne Berlin to Luków, Engraver in loye. 205 na papierach stemplowych XIX w. J. Zaborowski, J. Kopii Watermarks w Królestwie Polskim, cz. H 208 on 19th cenimy fiscal papers in the Polish Z. Janik Spojrzenie m Kalejdoskop". 210 Kingdom, part J. Z. Mant - Zagraniczne aukcje filate- Z. Janik - A Mok in The Kaleidoslistyczne CO TO ZA STEMPLE? 213 J. Z. Pletni - Philatelic auctions abroad 211 WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA 214 WHAT CANCEILATIONS ARE THESE?. 213 POLONICA 216 NEWS PROM 1HE WORLD 214 FILATELISTYKA TEMATYCZNA: W. Hen- 218 POLONICA 216 rykowski - Jan Paweł II w fdatelistyce, z. 43 THEMATIC PHILATELY: W. Heorykowski 218 S. J. - K. Z. Kolejnictwo", Militaria" 219 John Paul I/ in philately, part 43 S.J. Topie J. Dunst - Igrzyska Olimpijskie na Club Nem: Railways" J. Durz - Olympic znakach pocztowych, a. VI - dokończenie 220 Gamen on postni stamps, part 6 (dual) MLODY FILAT'ELISTAi W. Tuz Indone- 222 YOUNG PHILATELISD W. Tuz - Indone- 222 sia'9 6 Aghd Hartaly Perkumpulan Fila- sia'96" Aghil Hartaly - Perkumpulan telis Madiun 224 Filatelis Madiun 224 CZYTELNICY PISZĄ 225 LETTERS PROM THE READERS 225 CO PISZĄ INNI 226 WHAT DID THE OTHERS WRITE 226 RECENZJE 227 REVIEWS 227 WYSTAWY 229 EXHIBITIONS 229 NOWOŚCI POLSKIE 229 NEW POLSti STAMPS 229 NOWOŚCI ZAGRANICZNE 232 NEW FOREIGN STAMPS 232 CENY 234 PRICES 234 OGŁOSZENIA 235 ADVERTISEMENTS 235 Innym przykładem tego rodzaju błędów, zaprezentowanym również przez p. Morawskiego, jest maczek Wolnego Miasta Gdańska - Koga" o nominale 3 mk - MiNr 60 (fot. 2), wydrukowany typograficznie w drukarni J. Sauera w Gdańsku [2]. Znaczek ten rozdwoił" się zapewne w czasie odmaczania go w wodzie. Ten wadliwie wyprodukowany znaczek do tej pory nie został odnotowany w specjalistycznych katalogach niemieckich [3], pomimo że tego typu błędy są już od dawna katalogowane w odniesieniu do maczków niemieckich [1]. Amerykański tygodnik Linns Weekly" w latach 60. pokazywał polski bloczek or 12 wydrukowany na sklejonej taśmie papieru (fot. 3); a również w tamtych latach odkryty został podobnie wyprodukowany znaczek z serii Wielcy Polacy" nr kat z podobizną A. Frycza-Modrzewskiego (fot. 4) [4]. UWAGA! * Z opisanych dotychczas wykonanych w ten wadliwy sposób znaczków polskich, należy jeszcze wymienić maczek za 15 z1 Plan 6-letni" - ar kat 527 [5]. W dalszym ciągu zachęcam kolegów filatelistów posiadających tego rodzaju znaczki polskie do publikowania danych wraz z kserokopią lub proszę o kontakt ze mną poprzez redakcję Filatelisty". STANISŁAW WAIJSCH Literatura: 1. Waliach St., Znaczki drukowane na sklejonej taśmie papieru, Filatelista" 1995, nr I1, s Katalog Specjalizowany Znaków Pocztowych Ziem Polskich 1990, wyd. III, cz. 2, KAW, Warszawa 1989, s Michel Dentschland-Spezial-Katalog 1995, Schwaneberger Verlag GMBH, Miinchen 1995, e Osobliwości znaczków polskich, Filatelista" 1965, nr 24, s Osobliwości znaczków polskich, Filatelista" 1955, nr 11, s * UWAGA! Następny wakacyjny (lipiec-sierpień) podwójny numer 7-8 Filatelisty" ukaże się w lipcu br. w zwiększonej objętości (80 str.), w cenie 4,00 zł. życzymy przyjemnej lektury. 20

4 ODMIANY ZNACZKÓW Z SERB PRZEDRUKOWEJ GG Wydania przedrukowe Generalnego Gubernatorstwa, wykonane na polskim materiale pocztowym (znaczki, całostki i formularze sporządzone z kart Poczty Polskiej), stanowią zawsze wdzięczny temat różnych prac badawczych i ciekawy materiał do budowy zbiorów specjalizowanych. W okresie ostatnich lat obserwuje się też większą niż dawniej częstotliwość pojawiania się, w polskiej prasie filatelistycznej, coraz ambitniejszych publikacji, poświęconych różnym zagadnieniom lub poszczególnym elementom tej, tak rozległej i trudnej dziedziny zbieractwa. Od 1990 roku wyraźnie wyodrębniającą się kwestią są, coraz liczniej odkrywane, usterki form przedrukowych. Najpierwo pokazano je w biuletynach niemieckiej grupy roboczej, która kompleksowo bada i dokumentuje wszystko co dotyczy Niemieckiej Poczty Wschodniej (mowa o ArGe w Bremie), potem usterki te pojawiły się w katalogu specjalistycznym fumy Michel i ciągle ich przybywa w kolejnych edycjach tego wydawnictwa, gdzie też bardzo wysoko są wyceniane (1). W Polsce, kompleksowe opracowania usterek na maczkach serii przedrukowej, a szczególnie tych ujawnionych w arkuszach znaczkow przedrukowanych w największych nakładach, opublikowane zostało w Nr. 6 Filatelisty" z 1994 roku (2). Trzeba jednak powiedzieć, że jak dotąd, żaden z autorów nie pokusił się o zbadanie przyczyny powstania stwierdzonych przez siebie różnic w wyglądzie tych samych maczków. Inaczej mówiąc, nikt dotąd nie zadał sobie trudu aby przynajmniej hipotetycznie wyjaśnić czy ubytek lub zniekształcenie jest usterką matrycową i w jakim przypuszczalnie stadium procesu technologicznego powstała, czy jest to tylko efekt zużytej już formy przedrukowej. Trzecią grupę usterek" stanowią oczywiście przypadkowo powstałe kropki, plamki, kreski i kreseczki, haczyki, naroiła, akcenty (awans przecinków i kreseczek, które przypadkowo znalazły się nad literami napisu Generalgouvemement") i bardzo wiele podobnych osobliwości, które - rzecz jasna - oprócz wysokiej ceny, nie noszą w sobie najmniejszego znaczenia poznawczego. Dzięki konsultacji z dr. Stefanem Jakucewiczem i pod wpływem jego ostatniej publikacji w Filatelistyce" (3), zdecydowaliśmy się na ponowne i bardzo wnikliwe zbadanie posiadanych i dostępnych nam arkuszy przedrukowych i ich większych fragmentów, ale tym razem wyłącznie pod kątem wyodrębnienia przy- 204 padków innej, niezdeformowanej architektury cyfr nominatów i napisów. Badania te umocniły nas w przekonaniu, że cztery interesujące przypadki zostały już uwzględnione w artykule Zbigniewa Korszenia (2). Przedmiotem niniejszego opracowania są odmiany, które w Filateliście" Nr 6 z 1994 roku stanowią ilustracje: ON 47 - nadruk 2/5 gr - na którym 42 i 51. znaczek w arkuszu ma kropkę tuż przy napisie GR" - fot GR. GR. ł Narożny 91. znaczek w tym samym arkuszu (ON 47) ma wygiętą do góry podstawę lewej cyfry 2" - fot. 2. ON 48 - nadruk 4/5 gr - na 85. znaczku w arkuszu, lewe ramię prawej cyfry 4" ma inne - spiczaste zakończenie - fot ON 49 - nadruk 6/10 gr - pierwszy, narożny znaczek w tym arkuszu ma cienszy i zaokrąglony ogonek lewej cyfry 6" - fot. 4. Na fot. 5 -znaczek formy II - ogonek 6" zakończony kanciasto (wszystkie ilustracje - na IV str. okładki). Na podstawie kilkudziesięciu przebadanych arkuszy i ich fragmentów, można zaryzykować stwierdzenie, że wyłącznie inna cyfra 6" (fot. 4) identyfikuje tylko jedną z użytych dla tego nominału form przedrukowych, natomiast pozostałe odmiany występują w całych nakładach tych wartości. Wysokość nakładow każdej wartości tego wydania podana jest we wszystkich katalogach specjalistycznych i dlatego łatwo jest ustalić ile odmian takich występuje. Czym są owe cztery odmiany maczków przedrukowych? Wstępnie określa to artykuł na temat mało znanych osobliwości serii przedrukowej GG (4) i część opisowa w artykule Zbigniewa Korszenia (2).

5 Z artykułu Stefana Jakucewicza Błędy i usterki" (3) wynika, że błąd formy drukowej polega na błędnym wykonaniu bądź formy drukowej, bądź formy pierwotnej. Błąd mógł też powstać w trakcie wykonywania formy kopiowej. Występuje on na całym arkuszu lub - jak w tych przypadkach - na tym samym znaczku każdego arkusza. Błędem takim może być wadliwe wykonanie napisu lub rysunku, tutaj trzech cyfr nominałowycb i inne umieszczenie kropki. Nie będzie rzeczą łatwą ustalenie na którym etapie błędy te powstały. Gdyby nawet kiedyś okazało się, że cztery przedstawione tu odmiany znaczków serii przedrukowej, powstały nie skutkiem błędu lecz w efekcie usterki formy przedrukowej, to i tak zasługują one na umieszczenie w każdym szanującym się katalogu filatelistycznym, gdyż ponad wszelką wątpliwość nie są to żadne zniekształcenia zmęczonej" pracą formy przedrukowej. JERZY KRZACZEK, ZBIGNIEW KORSZEN AIJP 1525 Bibliografio 1. Seboaneberger Verlag GmbH, Midsel Deutschland-Sperial-Katalog, Wioch. 1991, s , 2. ZbiguierrKorszeń, Usterki serii prvulrukowej GG z 1940 roku, Filatelista 1994 nr 6 s , 3. Stefan Jakueevziez, Biedy i usterki, Filatelistyka nr 2 s ez.2 nr 3 4. Jeny Krzaczek, Mało znane osobliwości serii przedrukowej Generalnego Gubernatorstwa, Filatelistyka 1994 or 5 s LIST RETRO" Z BERLINA DO LUKOWA z 1842 ROKU Jaki czas temu badałem interesujący list z okresu Królestwa Polskiego, wysłany z Lukoa do Berlina w 1842 roku na poste restante". Zasługuje on na omówienie z kilku co najmniej względów. Na przykładzie tego listu można bowiem prześledzić niektóre elementy procedury pocztowej z końca I polowy XIX wieku. Ponadto, na liście tym zwraca uwagę nie notowany dotychczas stempel nadawczy urzędu pocztowego w Łukowie. Nieznany stempel Lakowa 1842 roku List został zaadresowany przez nadawcę w języku francuskim, jak wówczas często praktykowano, w następujący sposób: A Monsieur Le Comte Eloj Suchodolski, par Lukov, Varsovie a Berlin, Post4Y Restante". Forma przesyłania listów na posty restante była już znana w XVIII wieku. Poczta nie doręczała takiego listu adresatowi w miejscu jego zamieszkania lecz zgłaszał się on osobiście do umówionej z nadawcą placówki pocztowej, gdzie list oczekiwał przez czas, przewidziany w przepisach pocztowych. Występujący na tym liście odcisk stempla nadawczego urzędu pocztowego w Łukowie, wyraźnie różni się od dotychczas znanych ostemplowań łukowskich. Stempel ten ma wymiary 26x6 mm, kolor tuszu czarny. Zgodnie z klasyfikacją przyjętą w dziele Polskie Znaki Pocztowe" T. 1, należy go zaliczyć do grupy stempli jednowierszowych typu II A.31 Zbliżony jest swym wyglądem do stempla notowanego w pozycji 193a inwentarza stempli pocztowych Królestwa Polskiego z lat , zamieszczonego w I tomie PZP.3) Różni się jednak od tego stempla kształtem litery W" na końcu nazwy urzędu pocztowego ŁUKÓW. W opisywanym przypadku litera ta składu się z dwóch liter V", zachodzących na siebie sąsiednimi ramionami. Ponadto, u góry litery W" występują tzw. szeryfy", podobnie jak w literze U". W wyniku takiej konstrukcji, krój litery W" w opisywanym stemplu nie przypomina kształtu tej litery w żadnym ze znanych dwóch stempli Łukowa z typu U A, których ilustracje są pokazane w PZP. 3) Obok odcisku stempla łukowskiego wpisana jest odręcznie data nadania listu I l/1". Dzięki temu, że w urzędzie pocztowym w Siedlcach dokonano w lewej górnej części strony adresowej listu uzupełniającego wpisu z datą przejścia przesyłki przez ten urząd: Siedlce 12/1 42", możliwe jest ustalenie dokładnej daty nadania listu. Było to 11 stycznia 1842 roku. Jest to bardzo ważny szczegół, gdyż pozwala na określenie rodzaju waluty, w jakiej obliczona została należna opłata pocztowa. Ile zaplacono za list? Tu zauważmy, że z dniem I stycznia 1842 roku, a więc na dziesięć dni przed nadaniem listu w Łukowie, w służbie pocztowej Królestwa Polskiego wprowadzono rosyjski system jednostek monetarnych i wagowych, a także miar drogowych. Jednoczesne zoote wprowactlzona. zogis elamnowa tarylvesoct:aowd% pocztę okresu sprzed roku 1818, kiedy to obowiązywała taryfa rozniczkowa, uzależniająca wysokość opat pocztowych zarówno od ciężaru przesylki, jak i od odległości, na jaką przewożono list. Zmienione zostały również stawki taryfowe za przesyłki wysyłane za granicę. W dalszym ciągu pozostawiono zasadę I. Polskie Znaki Pocztowe, Warszawa 1960, t. I, s Tamże, s. 39 i j,w. 205

6 procentowego doliczania do opłat pocztowych dodatkowej opłaty na fundusz dróg i spławów, w wysokości 10% opiaty taryfowej..) W urzędzie pocztowym w Łukowie, należność za list do Berlina pobrano zatem już według nowej taryfy, w wysokości 31 kopiejek sr., o czym świadczy liczba 31", wpisana czarnym atramentem w lewej dolnej części strony adresowej listu. Na kwotę tę składała się oplata 28 kop. sr., ak za list zagraniczny wagi do jednego lata na odległość ponad 200 wiorst,' oraz obowiązkowa opłata 3 kop. sr. (w zaokrągleniu) na fundusz dróg i spławów.). Do końca 1841 roku, wysokość opiaty pocztowej wpisywano w groszach polskich. Nad liczbą 31" znajduje się odcisk czarnym tuszem stempelka FRANCO, następnie skreślonego. Dlaczego stempelek ten został skreślony? Wyjaśnienie tego faktu może być następujące. Ponieważ w tym czasie opłata za list zagraniczny dotyczyła tylko przewozu do granicy Królestwa z Prusami, stempelek ten jako mylący nie miał racji bytu. Mógł bowiem sugerować, że opłacona została całkowita należność, aż do urzędu oddawczego w Prusach. Dla jasności sprawy, pod liczbą 3I" dokonano wpisu,franco do granicy opłacone". Zastosowany tu stempelek FRA- NCO, stanowi niewątpliwie jeden. najwcześniejszych znanych dotychczas przypadków użycia tego typu stempli na zachowanej przesyłce, z dokładną datą nadania listu?) Jeśli chodzi o odręczny wpis franco do granicy Marom', to postanowienia paragrafu 20. polsko-pruskiej konwencji pocztowej z 1827 roku wymagały,?żeby wpisu tego dokonywała własnoręcznie ta sama osoba, która wypisała adres na przesyłce. Nie mógł tego dokonać ani pracownik poczty, przyjmujący list, ani też inna osoba. W przypadku stwierdzenia w urzędzie oddawczym, że wpisu tego dokonano inną ręką, niż ta, która wpisała adres listu, należało obciążyć urzad nadawczy opłatą karną, obliczoną w wysokości Jak za przewóz od granicy do urzędu oddawczego) W omawianym przypadku, wpisu o uiszczeniu opiaty pocztowej do granicy dokonano niewątpliwie w urzędzie pocztowym w Łukowie. Kolor atramentu tego wpisu Jest bowiem inny, niż atramentu,. którym uprzednio wpisano adres. Warto dodać, ze adres został wpisany atramentem lotnym", obecnie wyblakłym. Natomiast wpis o opłacie do granicy wyko- nany jest tym samym atramentem, którym wpisana została data 11/1", liczba 31" i którym skreślono stempelek FRANCO. Charakter pisma tego wpisu przypomina rękę, która wpisała adres na liście, chociaż nie można tego z całą pewnością stwierdzić, bez dodatkowej ekspertyzy grafologicznej obu tych tekstów. Na marginesie tych uwag warto zadać pytanie, jak w takim razie egzekwowano postanowienie paragrafu 20. konwencji pocztowej polsko-pruskiej z 1827 roku, jeżeli powstawały jakieś wątpliwości na tym tle? Kto rozstrzygał w wątpliwych przypadkach o tym, czy to ta sama ręka dokonała wpisu o frankowaniu listu do granicy, która wypisała adres na liście, czy, też nie? Czy owueśni pocztowcy posiadali umiejętności grafologiczne? Jak często zdarzały się przypadki kwestionowania przesyłek niewłaściwie opracowanych? Są to dzisiaj pytania retoryczne, ale może warto pokusić się w dalszych badaniach nad listami z okresu Królestwa Polskiego o próbę wyjaśnienia tych problemów. Poste restante w Berlinie Wróćmy do naszego listu. Dotarł on do urzędu pocztowego w Berlinie, piątego dnia po nadaniu go w Łukowie. Swiadczy o tym. stempel odbiorczy z datą.,16 1 N 2", odosnięty na odwrocie listu. średnica tego stempla wynosi 16 min. W urzędzie pocztowym w Berlinie wpisano na stronie adresowej listu dużą cyfrę 7" czerwonym atramentem. Oznacza ona opłatę 7 srebrnych groszy w walucie pruskiej, za przewóz i wagowe od granicy Królestwa z Prusami do Berlina. W urzędzie pocztowym w Berlinie list oczekiwał na zgłoszenie się adresata przez okres nieco ponad trzech miesięcy, tj. do 18 kwietnia 1842 r. Formę korespondowania na poste restante stosowano, podobnie jak ma to miejsce i obecnie, przeważnie z osobami, które przebywały w podróży lub nie znały z góry swego przyszłego adresu, albo też nie chciały, ażeby osoby trzecie dowiadywały się, że kto z kimś koresponduje. Ponieważ adresat listu nie zgłosił się po odbiór przesyłki, w wydziale przesyłek poste restante u berlińskiego dokonano stosownego wpisu na odwrocie listu o treści: Berlin 18/4 - non molarne" (nie podjęty) i skierowano list do ekspedycji, dokonującej wymiany ładunków pocztowych z Warszawą. Tak długi, wynoszący ponad trzy miesiące, okres przetrzymywania listu na poste restante w urzędzie oddawczym w Berlinie, Strona adresowa listu na poste wstanie z Łukowa do Berlina 206 ŁUKOW Nieznany stempel nadawczy urzędu pocztowego w Łukowie

7 Rewers listu z Lukowa,. stemplami warszawskimi, przystawionymi w drodze powrotnej z Berlina wykraczał znacznie poza termin przewidziany w konwencji pocztowej. Zgodnie z paragrafem 28. tej konwencji, list adresowany na poste restante nie powinien wyczekiwać na adresata dłużej, niż osiem tygodni od daty nadejścia przesyłki do urzędu oddawczego. Po tym terminie powinien być niezwłocznie zwrócony do urzędu nadania?' Jak widać chociażby na opisanym przykładzie, w praktyce termin 8-tygodniowy nie byl ściśle przestrzegany. Retro do Warszawy Przed wyekspediowaniem listu z powrotem z Berlina do Warszawy, na stronie adresowej z lewej strony odcisku stempla ŁUKÓW wpisano jeszcze raz datę 18/4 ret/ro/". Urząd pocztowy w Berlinie utrzymywał bezpośrednią wymianę ładunków pocztowych z Warszawą, z pominięciem urzędów pogranicznych w Strzałkowie i Slupcy. Ładunki te oczywiscie przechodziły przez wymienione urzędy pograniczne lecz odsyłki z Berlina do Warszawy i z Warszawy do Berlina nie były w nich opracowywane, co znacznie skracało czas transportu przesyłek na tym trakcie pocztowym. List został dostarczony z powrotem do Warszawy już na trzeci dzień, tj. 21 kwietnia, o czym świadczą aż dwa odciski stempli warszawskich na odwrocie, oba z tą samą datą 21/4. Oba te stemple są w kolorze czerwonym, jaki wtedy obowiązywał. Powstaje pytanie, dlaczego w urzędzie pocztowym w Warszawie odciśnięte wstały dwa stemple okrągle? Otóż sprawa wydaje się jasna. Z porównania elementów odcisków tych dwóch stempli wynika, że są to odciski dwóch różnych datowników. Pierwszy z prawej strony ma srednicę 20 nim, drugi natomiast 19,5 mm. Ponadto wyraźne różnice występują w ksztalcie takich liter jak W, S i Z, a także w kroju cyfr kalendarza. Pierwszy z tych datowników był stosowany w wydziale korespondencji zagranicznej nadchodzącej, co można potwierdzić również na podstawie innych przesyłek zagranicznych z tego okresu, odebranych w Warszawie. Również stempel dwuwierszowy o treści Porto Zagr: / Gr:" pochodzi z tego wydziału, jako że w tym wydziale obliczano należność od przesyłek zagranicznych. Drugi datownik w tym samym typie stosowany był w ekspedycji wysyłkowej krajowej dla listów zwykłych. Oba te stemple notowane są w inwentarzu zawartym w PZP, pierwszy pod numerem 398f, drugi natomiast, pod numerem 398e..) W dotychczasowych badaniach nad stemplami pocztowymi Warszawy z okresu Królestwa Polskiego zupełnie pomijano zagadnienia przeznaczenia tych stempli w różnych działach służbypocztowej.' ') Badania takie mogą mieć jednak duże marzenie dla wyjaśnienia niektórych problemów, związanych ze strukturą organizacyjną pocztamtu warszawskiego pod koniec I polowy XIX wieku. Przed skierowaniem omawianego listu w drogę powrotną z Warszawy do Lukowa, prawdopodobnie w urzędzie pocztowym w Warszawie dokonano na stronie adresowej tego listu jeszcze jednego wpisu, a mianowicie retro Łuków", całkiem w dole, poniżej wyrazów do granicy". Nie można wszakże całkiem wykluczyć przypuszczenia, że wpisu tego dokonano w urzędzie pocztowym w Siedlcach. Znaczenia pozostałych adnotacji na rewersie listu nie udało się definitywnie rozszyfrować. Ponieważ są to liczby takie jak: 124, 113, 212 i 38, mogą one oznaczać numer przesyłki w karcie odsyłkowej, na kolejnych traktach z Lukowa przez Siedlce do Warszawy i Berlina, i z powrotem. BRONISŁAW REJNOWSKI 4. Czerulk M.: Poczta Królestwa Polskiego w latach , Wrocław 1987, s Wiorsta, rosyjska miara drogowa, równa 1066,8 m. 6. Por.: Czelna M., op. cit., Taryfy opiat listowych i pasażerskich, s Do granicy mogły być opłacane tylko listy zwykle. Listy rekomendowane, przesyłki adresowane do urzędów pocztowych, do osób z rodziny panującej i innych wybitnych osobistości, musiały być z góry opłacone aż do miejsca przeznaczenia. 8. Dziano& Praw t. XI, nr 46: Konwencja mająca na celu uregulowanie stosunków służby pocztowej, między Królestwem Polskim a Prusami zawarta w Berlinie 20 marca 1827 r., s. 611, paragraf Tamże, s. 638, paragraf 28. Espedycye adresowane poste-restante. IO. P.Z.P. t. I, s. 77. II. Dotychczas wyróżniono tylko stempel ośmiokątny, stosowany w ekspedycji listów wartościowych. 207

8 ZNAKI WODNE NA PAPIERACH STEMPLOWYCH XIX WIEKU w KRÓLESTWIE POLSKIM e2.11 Rozdzia ł H Papiery stemplowe od 1775 do 1815 A. Okres do 1795 roku Niepodległa Rzeczpospolita Polska do 1795 roku miata swoje papiery stemplowe, które wprowadził Król Stanisław August w roku Jako ciekawostkę pokazujemy (ze zbioru J. Kopista) dokument z roku sporządzony na papierze stemplowym Rzeczpospolitej. Na papierze tym jest mak uiszczenia opiaty fiskalnej 1 Gr.sr: (I grosz srebrem). Sam papier, na którym sporządzono dokument wyprodukowany w Jeziornej był zaopatrzony w znak wodny S.B.JEZIORNA" (fot. 5). B. Okres 1795 do 1807/9 W tym okresie na terenie późniejszego Księstwa Warszawskiego byty używane papiery stemplowe krajów zaborczych. Pokazujemy 3 papiery stemplowe wszystkie z roku 1802: - z zaboru rosyjskiego - Plenipotencja (ze zbioru J.Koputa - fot. 6), - z zaboru austriackiego - akt darowizny z 3/ (ze zbioru J.Zaborowski ego - fot.7), - z zaboru praskiego - Wypis aktu notarialnego z 1802 Roesser ) (obecnie Reszet k/olsztyna) ze zb. J. Zaborowskiego - fot. 8. fot. 6 fot. 7 fot

9 fot. 9 C. Okres Księstwa Warszawskiego W Księstwie używano początkowo różnych papierów - przeważnie dawnych polskich z 1775 roku, potem wydano własne na mocy dekretu z 23.X11.18 I 1 roku. Wszystkie one Balaty poza pieczęcią opłaty fiskalnej (w groszach i złotych) dodatkową pieczęć kontrolną - z monogramem Księcia - F.A.R." - tj. Friderie August Rez". Nad monogramem byla korona Króla Saskiego. Pieczęć była kolista jednoobrączkowa - początkowo e 28 mm, później o 26 mm (fot. 9). Rozdzia1111 Papiery stemplowe Królestwa Polskiego Zanim przystąpimy do omawiania znaków wodnych na papierach stemplowych Królestwa - co jest głównym naszym zadaniem - musimy podać ogólne dane o jego papierach stemplowych: W Królestwie używano papierów stemplowych z pieczęciami opiat fiskalnych do lat 80. XIX wieku. waleta, w jaldej pobierano opiaty fiskalne, byle różna w zależności od okresu ich pobrania. Początkowo byle to waluta groszowo/zlotowa, od 1840 roku - waluta rosyjska - kopiejki/ruble, przy czym wartość była na pieczęci pisana albo w języka polskim; po w języku polskim i rosyjskim; przez krótki okres początku lat 60 - tylko po polsku; po już tylko po rosyjsku. ". 00.*4 d7ii472.7k4'5.5ra1.7..xjć Te arkusze - czy strony - dodatkowe były nawet przeważnie z innych wytwórni, stąd też miały zupelnie inne niż zasadniczy papier stemplowy użyty do dokumentu - z n a k i wodne - dokładnie omówimy w dalszej części tego opracowania. gdy zdarzało się, że przy sporządzaniu dokumentu brak było papieru stemplowego ostemplowanego pieczęcią wlasciwej dla danego dokumentu lub jego wartości opłatą fiskalną - używano kilku papierów stemplowych i wtedy na pierwszej tytulowej stronie umieszczano odpowiednią adnotację. Na fot. lopokazujemy (ze zbiorów J. Kopula) dokument, na ktorym byle taka adnotacja. Jak widać na plenipotencji z 4/ roku, która miała być sporządzana na papierze stemplowym z opłatą fiskalną 60 kop. dla braku stempla na kop. 60-ażyto dwa arkusze po kop. 30". badając r o d z aj e papierów na jakich w Królestwie Polskim sporządzane byty papiery stemplowe stwierdziliśmy, że były to przeważnie papiery czerpane, produkowane początkowo ręcznie, a potem maszynowo w fabryce w Jeziornej, w późniejszych okresach byly też papiery welinowe (grube, ale bardzo gładkie, wygładzane maszynowo). W miarę postępu techniki produkowano w Jeziornej jeszcze inne papiery. Wszystkie one były dobrej jakości - czego dowodem może być fakt, iż teraz - po prawie 200 latach - okazać je możemy jako nienaruszone zębem cza- fot. 10 r o z to 1 a r arkusza papieru stemplowego jest identyczny z rozmiarami innych papierów użytych do listów czy kopert (co zostało dokładnie podane w opracowaniu I.Gusta) i wynosił przeważnie 42 x 36 cm do 40x32 cm. gdy spisywany na papierze stemplowym dokument czy pismo nie mieścił się na 4 stronach arkusza (szczególnie na dokumentach sądowych jak pozwy, odpisy wyroków, pisma procesowe itp.) papieru stemplowe o używane byty przeważnie str. 1-2 i dwie ostatnie, zaś w środku były strony - czy arkusze dodatkowe, które już nie miały cech papieru stemplowego, bo nie miały pieczęci opiaty fiskalnej. (dokonczenie nastąpi) JAN ZABOROWSKI, JANUSZ KOPIA'.) Dokument pochodzi z Roessel - dawne Prusy Wschodnie - obecnie Reszel k/olsztyna, jest to wypis aktu notarialnego z 1802 r. Na stronie dokumentu (papieru stemplowego) są dwie pieczęcie: z lewej - pieczęć opiaty fiskalnej - okrągła z godłem Prus - wartości - Sechs G. Groschen - to jest 6 dobrych groszy. Uwaga: 1 Thaler = 24 Gute Groschen. IG.Gr = 12 G. Fenigen z prawej strony jest pieczęć dodatkowa z monogramem króla - F.W.R." - Friderie Wilhelm Rez. 209

10 ZAKOCHANY RYTOWNIK Rytownicy form pierwotnych, służących do produkcji znaczków w technice stalorytu lubią nieraz splatać figla emitentowi znaczków, a także - przede wszystkim kolekcjonerom, którzy wyłapują takie psikusy". Dobrze znane są różne tego rodzaju figle, chociażby Stefana Lokaszewskiego czy Czesława Skud, na kilku znaczkach polskich z lat pięćdzie. siątych. Oprócz talentu i doskonałego opanowania warsztatu twórczego, praca rytownika wymaga wielkiej cierpliwości, staranności i precyzji w posługiwaniu się rylcem. W żmudnej, trwającej nieraz szereg tygodni, iście benedyktyńskiej" pracy nad nadaniem wizerunku znaczka w skali LI na stalowej płytce, artysta-rytownik znajduje niekiedy odrobinę radości, jeżeli uda mu się w gąszczu tysięcy kresek, punktów zawijasów, składających się na ten wizerunek, ukryć dla kawalu" jakieś nadprogramowe, nieprzewidziane projektem elementy graficzne, możliwe do odczytania tylko przez wytrawnego obserwatora i to przy pomocy dobrej lupy. Władysław Łokietek na maczku według rytu Macieja KopeckWgo. Strzałki pokazują miejsca psikusów". Ramka znaczka wydrukowana techniką wklęsłodruku rastrowego (rotograwiury) Spojrzenie w K alejdoc5k-op Z nostalgią wspominam felietony K. Gryiewskiego publikowane w Filateliście" (wówczas dwutygodniku) w latach sześćdziesiątych pod stałym tytułem Kalejdoskop". Moja fascynacja, wówczas bardzo młodego stażem filatelisty, brała się stąd, iż autor felietonów poruszał się z dużą swobodą po różnorodnych terenach problematyki filatelistycznej, a także bardzo trafnie wiązał je ze społecznymi aspektami naszego hobby. Ta ostatnia właściwość szczegolnie się utrwaliła w mojej pamięci. 210 Maciej Kopecki przy pracy, nad rytem pamiątkowego karnetu PWPW z podobizną por. Piotra Wysockiego 1993 r. Ostatnio Maciej Kopeeki, wieloletni i utalentowany artysta-rytownik PWPW, którego dziełem są m.in. niektóre znaczki z serii przedstawiającej poczet książąt i królów polskich według rysunków Jana Matejki, zdecydował się również na podobny żart. Otóż na znaczku z podobizną Władysława I Łokietka, artysta dwukrotnie umieścił imię żeńskie Mira". Wyrytowane ono zostało na przewieszonym ukośnie rzemieniu, podtrzymującym pas główny na biodrach króla, mniej więcej w połowie długości. Imię to należy czytać w odbiciu lustrzanym. Po raz drugi, to samo imię znajduje się w zdaniu: Mira - Moja Miłość", wyrytowanym na sznurze, zawieszonym na potężnym rogu myśliwskim, poniżej pasa. Na załączonej ilustracji, strzałki pokazują miejsca, w których można odszukac na znaczku obie te wstawki". żadna to frajda" dla artysty, gdyby pozostały nie odkryte. Pozwolę sobie zauważyć na koniec, że artysta jest już w takim wieku, iż trudno go posądzać o to, ażeby była to pierwsza milosć", chociaż, tak na prawdę, to z mężczyznami nigdy nic nie wiadomo. Na początku bieżącego roku, korzystając z rezerwy czasu przejrzałem kilka felietonow. Lata zdezaktualizowały wiele z ówczesnych skojarzeń i dezyderatow, ale nie odarły ich z uroku języka i trafności obserwacji. Zaskoczyło mnie wszakże to, czego podświadomość nosimy stale w sobie, ale co ujawnia się z fascynującą świeżością przy zderzeniu faktów. Poddajmy się tej próbie. Oto w numerze 4/64 pisze K. Gryżewski: Muzeum Pocztowe we Wrocławiu posiada bibliotekę filatelistyczną, lecz niestety trudno do niej dotrzeć filatelistom

11 z innych dzielnic kraju. Zarząd Główny ma niestety materia! w pakach. Oddział Warszawski PZ F posiada dość bogaty materia! znajdujący się bodaj pod opieką kola nr I. Cóż, kiedy materiał ten nie jest uporządkowany i nie można z niego korzystać... Złożono go podobno w ubikacji... brak lokalu staje na przeszkodzie..." A ja i obok mnie jeszcze kilka innych osób siedzimy w przestronnej i nieźle urządzonej czytelni biblioteki warszawskiej i zagłębiamy się w lekturze. Za ścianą (w każdy wtorek) słychać jowialny głos kol. A. Sękowskiego - wszystkowiedzącego o filatelistyce w kilku językach i zawsze gotowego do bezinteresownego poradnictwa. Z rzadka tylko wyciągu słowo z sympatycznej i sprawnej Pani Bibliotekarki. Po jego biurku stale przesuwają się stosy porządkowanych woluminów i czasopism... Tak dalece przywykłem do dobiegających z sali bibliotecznej pogłosów, że unikam przychodzenia do biblioteki w czwartki, gdy gospodyni pracuje sama i w jej pomieszczeniu panuje glucha cisza. Ale wracam do swoich owiec. Oto, czy ktokolwiek zastanawia się, ile to zabiegów, starań, pracy i oczywiście kosztów trzeba bylo ponieść, aby postulat felietonisty z roku 1964 stał się banalną rzeczywistością od roku... no właśnie, od kiedy mamy bibliotekę? W każdym razie na tyle długo, że się o tym już nie pamięta. I druga cytat, z numeru 6/64: Wydaje się, że z chwilą, kiedy Polski Związek Filatelistów osiągną! zdumiewającą liczbę stu tysięcy stowarzyszonych członków, a każdy z nich jest bez- sprzecznie przyjacielem poczty i miesięcznie lokuje niemal o pieniędzy zakupując polskie znaczki pocztowe, należą się tej armii pewne przywileje". Zostawmy na inną okazję frapujący skąd inąd problem przywilejów, bo choć prawda jest tylko jedna - w tej sprawie jest ich zapewne kilka - (poczty, władz Związku i szeregowych członków). Podjąć chcę inny wątek. W latach sześćdziesiątych osiągnęliśmy liczbę członków, potem jeszcze nastąpił wzrost do ponad (jakby to nazwał felietonista, dla którego ten pierwszy próg byt zdumiewającą" wartością?), a po latach zeszliśmy do poziomu roku 64. Zestawienie suchej liczby członków z roku 64 i 96 dla osoby niezorientowanej w przebiegu wydarzeń oznaczałoby zupełną stagnację. A przecież te wartości graniczne dzieli prawdziwy ocean wydarzeń, doświadczeń i przeżyć. Wtedy znajdowaliśmy się na początku stromo wznoszącej się drogi. W ciągu kilku ostatnich lat stromo zjeżdżamy w dol. A na jakim odcinku tej pochylni się znajdujemy? Kto to wie?... Jakie konkluzje wynikają z zestawienia spostrzeżeń sprzed 30 laty z obecnymi? Nie chodzi mi ani o materialne, ani o organizacyjne zmiany, a o starą prawdę o względności niektórych dóbr i naszego stosunku do nich. Nad stratami bolejemy, do zdobyczy przywykamy i traktujemy je jako coś naturalnego. To co było niegdyś marzeniem felietonisty stało się banalną prozą życia. Ta sama wartość (chodzi o stan liczebności Związku), która onegdaj była miarą sukcesu dzisiaj jest symptomem kryzysu. ZYGMUNT JANIK ZAGRANICZNE AUKCJE FILATELISTYCZNE Każdorazowa aukcja wielkiej niemieckiej firmy HeinrIch Kalder w Wiesbaden powoduje poruszenie w środowisku fdatelistycznym, me tylko niemieckim. Prowadzący firmę z wielkim rozmachem jej obecny właściciel, Volker Parthern, spowodował, że na aukcje przyjeżdżają znani zbieracze albo ich przedstawiciele z wielu krajów, ostatnio nawet z USA, Egiptu i Japonii. Na ostatniej, 288 aukcji Kinkra, która odbyła się w ostatniej dekadzie stycznia 1996 r. zjawiło się ponad 600 osób, obrót wyniósł ponad 5 mln DM, sprzedanych zostało ponad 80% wystawionych do licytacji lotów. A było tych lotów przeszło 9 tys. (w tym ok zbiorków i zestawów) oraz 70 pozycji literatury fdatelistycznej. Największym powodzeniem cieszyły się walory starych Niemiec i kolonii niemieckich, gdzie przebicia byty wyjątkowo duże. Znaczne ożywienie i wysokie przebicia można było zaobserwować przy walorach III Rzeszy, powodzeniem cieszyły się także dobre pozycje poczty lotniczej i sterowcowej. Z zainteresowaniem można przyjąć wiadomość, że wysoko notowane walory Rumunii i Egiptu uzyskiwały dobre rezultaty; walory egipskie sprzedano prawie wyłącznie do USA i Egiptu. Aukcje Kóhlera dyną z widu wysoko wycenionych pozycji (ponad 10 tys. DM); i tym razem bylo tych walorów 30 (z czego nie sprzedano prawie polowy, bo 13 pozycji). Najwyższą cenę, 45 tys. DM, uzyskała pionowa parka (uważana za unikatową) stemplowanych znaczków Niemieckiej Afryki Wschodniej wartości 1 rupii ze znakiem wodnym (cena wywoławcza 50 tys. DM). Najwyższe przebicie, bo ponad ~krotne, uzyskała piękna koperta Saksonii. z 1851 r. z jednym znaczkiem I Ngr (według katalogu aukcyjnego znane są tylko dwie takie koperty), której cena, ustalona na 20 tys. DM została przebita do 41 tys. DM. Warto także wspomnieć o dekoracyjnej kopercie Nowej Szkocji z 1856 r. z jednym pięknie ciętym ciemnowiśniowym maczkiem wartości 1 d, adresowanej do Kingston na Jamajce; zapłacono za nią 18,5 tys. DM przy cenie wywoławczej 10 tys. DM. Widocznie spece, opracowujący katalog aukcji, korzystając z koniunktury, przeholowali" trochę ceny, gdyż tylko 7 bardzo drogich walorów zostało przebitych, jeden sprzedano po cenie wywoławczej a 9 poniżej tej ceny. Bardzo drogich zbiorów zgromadzono 25, z czego nie sprzedano 11, także 11 zbiorów uzyskało ceny 211

12 poniżej cen wywoławczych, a ceny tylko trzech zbiorów przebito. Najwyższą cenę (32 tys. DM) i najwyższe przebicie (cena wywoławcza tego zbioru wynosiła 15 tys. DM) uzyskał zbiór poczty zeppelinowej z lat , składający się z 465 szt. kart i kopert różnych lotów sterowcowych ze znaczkami wielu państw. Wysoką cenę (26 tys. DM), choć poniżej ceny wywoławczej (30 tys. DM) zapłacono za zbiór znaczków czystych i stemplowanych Rosji i ZSRR z lat Warto tak., wspomnieć o zbiorze czystych, stemplowanych i na wycinkach znaczków kolonii niemieckich i niemieckich placówek za granicą (wg Michla ca 55 tys. mk), który przy cenie wywoławczej 10 tys. DM poszedł za 10,5 tys. DM. Nie znalazł nabywcy wielki zbiór starych Niemiec (wg Michla 200 tys. mk), który wyceniono na 30 tys. DM; być może za dużo byk, w nim znaczków uszkodzonych i reperowanych. Na każdej aukcji zdarza się, że walory i zbiory wycenione poniżej 10 tys. DM uzyskują ceny znacznie powyżej tej granicy. Na 288 aukcji Kohlera trzy walory (wszystkie poczty szybowcowej) przebito wysoko: karta z 1912 r. ze stemplami okolicznościowymi uzyskała 12,5 tys. DM (cena wywoławcza 5 tys. DM), karta z 1928 r. ze znaczkami Liechtensteinu i Niemiec znalazła kupca za 12 tys. DM, podobną kopertę sprzedano za 13 tys. DM; oba walory miały ceny wywoławcze po 3,5 tys. DM. Za zbiór Chin z lat , przy cenie wywoławczej 6 tys. DM, zapłacono 13 tys. DM; taką sarną cenę za zestaw 50 serii w arkuszach Wyścigów hippicznych w Norymberdze" w 1939 r. (cena wywolawcza tego zestawu wynosiła 9,5 tys. DM). Zwykle w sprawozdaniach z aukcji wymieniam ciekawostki, na które zwrócilem uwagę. Na tej aukcji slynnej Trójki saksońskiej" z 1850 r. byly cztery stemplowane egzemplarze, z których sprzedano trzy: jeden znaczek poniżej ceny wywolawczej, która wynosiła 4 tys. DM, bo za 3,2 tys. DM, dwa nieznacznie przebito (z 2 tys. DM do 2,1 tys. DM i z 3 tys. DM do 3,4 tys. DM). Ważne było przycięcie, barwa znaczka i stempel. Piękny ust francuski, przesłany pocztą balonową ( Ballon monie") w czasie oblężenia Paryża przez Prusaków w 1870 r. uzyskał 320 DM przy cenie wywoławczej 200 DM. Z rzadko oglądanych na aukcjach ziemstw rosyjskich z XIX wieku wystawiono z tymi znaczkami aż 48 listów (ceny od 100 DM do 550 DM) i choć bylo wśród nich wiele rzadkich walorów ze zbiorów Fabergć, kupców znalazło tylko 20 całości, którzy płacili za nie od 90 DM do 430 DM. Rzadkie listy przedznaczkowe Gdańska (z których najstarszy pochodził z 1587 r. z Dansique", adresowąny do. Bartolome Corsini" w Londynie), których zaoferowano aż 18 sztuk, także nie cieszyły się zbytnim powodzeniem: sprzedano 11 pozycji, w tynt 6 lotów przebito, choć ceny nie byly zbyt wygórowane. Wspomnę tylko, że list z 1587 r. wyceniony na 1,5 tys. DM został sprzedany za 1,3 tys. DM. Jak na tle tej mnogości znakomitych walorów prezentował się materiał polski? Ogółem zgloszono do licytacji 47 lotów, z których sprzedano 30 (5 po cenie wywoławczej, 13 poniżej tej ceny, zaś 12 walorów przebito). Polskęm 1" reprezentowało 7 walorów: 4 koperty 212 (jednej ze stemplem I" Warszawa, wycenionej na 2 tys. DM nie sprzedano, trzy pozostałe poszły poniżej cen wywoławczych: ze stemplem 247" Lipno za 1400 DM (po cenie wywoławczej), ze stemplem 12" Grójec za 1450DM (1900DM) i 221" Konin za I tys. DM (1200 DM); dwa wycinki: ze stemplem 329" Nowa Praga sprzedano za 800 DM (1 tys. DM) i ze stemplem 107" Opatów za 650 DM (750 DM). Nie stemplowany znaczek, wyceniony na 1,5 tys. DM poszedł za 1,2 tys. DM. Blok nr 1 z 1928 r. nie stemplowany sprzedano za 150 DM (po cenie wywolawczej), ze stemplem specjalnym za 210 DM (180 DM), blok nr 9 BIE czysty poszedł za 240 DM (220 DM), blok nr 11 bojownicy za 100 DM (120 DM), para arkusików z Jankowskim wyceniona 1,8 tys. DM znalazła chętnego za 1,3 tys. DM, Me stemplowany znaczek Armii Andersa Dojdziemy" sprzedano za 240 DM (cena wywoławcza 200 DM). Z ciekawych walorów lotniczych wysoko przebito trzy koperty z lotów zeppelinowych, z których najwyższą cenę uzyskała koperta z 1 lotu do Ameryki Południowej z 1932 r. ze znaczkami polskimi, niemieckimi i brazylijskimi (w tym SCADTA), za którą zapłacono 4,2 tys. DM przy cenie wywolawczej 900 DM. Zwracało uwagę także kilka poloników, w tym dwie koperty pocztowe zwrotne ze znaczkami polskimi i gdańskimi: jedną sprzedano za 230 DM (cena wywoławcza 200 DM), drugą za 210 DM (taka sama cena wywoławcza, co poprzedniej). Z ośmiu listów z obozów koncentracyjnych, zaoferowanych w cenach od 120 DM do 350 DM, sprzedano tylko dwa i to po cenie wywoławczej (120 DM i 150 DM). Walor z Woldenbergu, zaoferowany za 150 DM, znalazł amatoram 170 DM. Z 19 polskich zbiorków nie sprzedano pięciu, poniżej ceny wywoławczej poszły trzy, jedenaście przebito, w tym najwyższą cenę uzyskał zestaw 7 szt. Polski nr 1", w nie najlepszym stanie, sprzedany został za 620 DM (cena wywoławcza 500 DM), zaś zestaw 6 kopert

13 i 5 kart lotniczych, ze znaczkami i winietkami LOPP, poszedł za 450 DM (350 DM). Generalne Gubernatorstwo reprezentowało 5 lotów: nie znalazły amatora czworobloki przedruków na znaczkach polskich, grzecznościowo stemplowane (200 DM), taka sama seria czysta poszła za 210 DM (cena wywoławcza 140 DM). Najciekawszym dla mnie walorem był adres pomocniczy ze znaczkami służbowymi (II i III wydania) paczki, wysłanej przez Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD im Distriki Radom" do Geheime Staatspolizei in Chemnitz", który - przy cenie wywoławczej 150 DM - sprzedano za 170 DM. Piękny i starannie opracowany (jak zresztą zwykle u Kóhlera) katalog 288 aukcji liczy 600 stron, w tym 320 stron tekstu i 280 stron fotografii lepszych walorów (w tym 40 stron barwnych). Dobry papier, staranne i wyczerpujące opisy, znakomite zdjęcia walorów - to zalety tego katalogu aukcyjnego. CO TO ZA STEMPLE? WARSZAWA 20 PAR ARION SCADTAL=::;" Upt Warszawa 20 mieścił się przed wojną w gmachu Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej 10. W latach stosował datownik, który poka- POI zujemy. Pytanie: czy wcześniej placówka ta używała datownika bez oznaczenia Bank Polslci"? (irp) DATOWNIK KASA GŁÓWNA Sprawa tego stempla została już właściwie przez Redakcję wyjaśniona. Informujemy o niej tylko dlatego, że byc może, jeszcze ktoś z Czytelników natknie się na podobny datownik z innego urzędu pocztowego. Q PRZEKRESLENIE.:-. 4.y. 2 Yp,, t,o41.5 j tx", Inspektor Pra JANUSZ ZBIGNIEW PIEKUT ALTP 1085 Chodzi mianowicie o datownik Kasy Głównej w Urzędzie Pocztowym Poznań 34. Jak wynika z wyjaśnień nadesłanych do Redakcji przez ten urząd, pokazany tu datownik był używany w sobotę, 3 lutego br. w służbie okienkowej przez pracownika Kasy Głównej, który tego dnia miał dyżur. Nadane w tym dniu przesyłki polecone, zostały ostemplowane takim właśnie datownikiem. B.R. Czy takie korygowanie daty, źle ustawionej w datowniku, jest dopuszczalne?

14 Od naszego czytelnika Dr. Heinricha Racka z Niemiec, członka Kota Polonia, otrzymaliśmy kilka nieznanych dotychczas stempli. Zdecydowaliśmy się je opublikować w kilku odcinkach. Dzisiaj 2 pierwsze stemple: 1) kserokopia listu ekspresowo-poleconego z czasu trwania mistrzostw FIS w 1939 roku ze stemplem kolistym podwójnym Zakopane rok z dwoma gwiazdkami i wyróżnikiem literowym d". List ten z tylnej strony ma dodatkowy stempel wierszowy o treści Obwodowy Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny /Zakopane VOddział narodowy w hotelu Stamary" / F.I.S (fot. 1). Stempel dodatkowy jest koloru czerwonego. Prezentowany list pochodzi ze zbiorów Ardo Vaumunda z Bremy. fot 2 kowym stemplem dwuwierszowym w barwie niebieskiej Składnica Pocztowa/Lucynia" (fot. 2). Może czytelnicy uzupełnią nasze dane. S.J. fot) 2) Kserokopia listu ze zbiorów własnych dr. Racka. List nadany w ambulansie pocztowym Kielce-Częstochowa 28.X.29 a, Nr 452 z dodał- 214 WIADMIONCI SW DR ALAN K. HUGGINS Pierwszy odznaczony za działalność filatelistyczną ORDEREM IMPERIUM BRYTYJSKIEGO 27 lutego 1996 roku, w czasie inwestytury w Pałacu Buckingham, z rąk Jej Wysokości Królowej Elżbiety 11 dr Alan Huggins otrzymał Order Imperium Brytyjskiego. Po raz pierwszy w historii medal ten został przyznany za wyjątkowe osiągnięcia w działalności filatelistycznej. Ceremonia, która trwała 70 min, odbyła się w Sali Balowej. Po odegraniu hymnu państwowego Lord Chamberlain kolejno wywoływał nazwiska wyróżnionych, podając przy tym za co je otrzymują. W opisywanym przypadku formuła brzmiała Dr Alan Huggins for services to the British Philatelic Trust" (Za zasługi dla Brytyjskiego Trustu Filatelistycznego), po czym Jej Wysokość udekorowała wyróżnionego Most Excellent Order of the British Empire, Civil Divivion" (Najświetniejszym Orderem Imperium Brytyjskiego, Dział Cywilny). Królowa zamieniła kilka słów z wyróżnionym i uścisnęła Jego dłoń. Uroczystość zakończyło ponowne odegranie hymnu państwowego. Jak podają kronikarze, wśród wyróżnionych największe zainteresowanie wzbudził Elton John, znana supergwiazda popu, który otoczony był wieńcem łowców autografów i fotoreporterów. Dr Alan 'Huggins znany jest wielu polskim filatelistom. Doktoryzował się z biochemii,

15 następnie podjął pracę administracyjną. Jest Generalnym Dyrektorem Administracyjnym University College w Londynie. Jest wybitnym zbieraczem całostek pocztowych, autorem wielu opracowań z tego zakresu. Znany wystawca, posiada eksponaty wyróżnione wieloma dużymi medalami złotymi. Od 1992 roku jest przewodniczącym Komisji Całostek Pocztowych FIP. W latach był prezesem Towarzystwa Filatelistycznego Wielkiej Brytanii, w okresie prezydentem Królewskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Londynie. Od 1985 roku jest przewodniczącym Brytyjskiego Trustu Filatelistycznego, który przejął rolę Towarzystwa Filatelistycznego Wielkiej Brytanii. Od 1960 roku związany z organizacją światowych wystaw filatelistycznych w Londynie, w 1980 roku był przewodniczącym Komitetu Filatelistycznego, w 1990 Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego. Jest współtwórcą i pierwszym prezydentem, obecnie prezydentem Honorowym Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Filatelistycznych. Był członkiem sądu konkursowego na ponad 20 wystawach światowych, w tym dwukrotnie wiceprezydentem a trzykrotnie sekretarzem jury. Taką właśnie funkcję piastował na SWF POL- SKA'93 w Poznaniu, gdzie dał się poznać jako doskonały znawca filatelistyki i wybitny organizator prac sądu konkursowego. Zaprzyjaźnił się wtedy z wieloma polskimi filatelistami, którzy przyłączają się do serdecznych, płynących z całego świata, gratulacji. [KM ZNACZĄCE ROCZNICE W FILATELISTYCE FRANCUSKIEJ W 1997 roku Francuska Federacja Stowarzyszeń Filatelistycznych będzie obchodziła niebagatelną dla filatelistyki, nie tylko francuskiej, rocznicę. Będzie to 75 lat działalności Federacji. LA PHILAThIE FRANI;41911 /otcar~$310viiuguukt,-, Zaś w lutym 1996 roku filateliści francuscy świętowali inną, nie mniej ważną uroczystość: ukazanie się 500. numeru swego pisma La Philatelie Francaise". Pismo towarzyszy Federacji od 1952 roku, aktywnie wspierając działalność Federacji w jej poczynaniach. Kończy więc 44 lata, choć nadal prezentuje się młodo i nowocześnie. Porównując okładki pierwszego numeru i dzisiejszego, stwierdziłbym nawet, że z wiekiem pismo stało się bardziej eleganckie i zasobniejsze. O znaczeniu, jakie filateliści francuscy przywiązują do swego pisma świadczą słowa - jakże aktualne i dla nas - wypowiedziane przez p. Roberta Deroy, aktualnego redaktora La Philatelie Francaise": - Federacja bez organu wypowiadania się jest federacją bez życia...". Z okazji tak wiele znaczącej dla ruchu filatelistycznego Francji i 500 numeru pisma La Philatelie Francaise", redakcja Filatelisty" składu swym kolegom serdeczne życzenia. J.P. I ROBERT STOLZ NA BLOKU URUGWAJU Z inicjatywy Akademii Filatelistyki Urugwaju poczta tego kraju wprowadziła do obiegu 1 marca 1996 roku okolicznościowy blok z czterema znaczkami. Przedstawieni zostali: urugwajski kardynał Antonio M. Barbieri - zaangażowany w walkę o pokój, tolerancję i porozumienie, Izachak Rabin - laureat pokojowej EL 5ELLO DE WY! lias - 1. MARIO - lane SOORE 1/ CANAL S Nagrody Nobla, Robert Stolz - kompozytor i dyrygent, austriacki ostatni król wiedeńskiego walca" oraz piłkarska reprezentacja Urugwaju - zdobywca w roku 1930 tytułu mistrza świata w piłce nożnej. Oto reprodukcja tego bloku. KAS MIKRODRUK na znaczkach Stanów Zjednoczonych Większość wydawanych obecnie znaczków amerykańskich zawiera umieszczoną w różnych ich częściach dodatkową informację, zapisaną mikrodrukiem. Ten ciekawy element zabezpieczenia przed fałszerstwem, umożliwiający jednocześnie, w razieyotrzeby, potwierdzenie oryginalności znaczkow, jest stosowany w USA od 1992 r., począwszy od kilkudziesięcioznaczkowej serii Iciviatów. Na znaczkach znalazła się wówczas miniaturowa liczba 29". 215

16 1.1;)11T11114: lepka brzmi: Warszawa Centralna Nr, 87" Rewers listu ma 5 pieczęci lakowych tłoczonych o treści Bank Handlowy w Warszawie" i frankaturę 4, znaczkami rosyjskimi 1 rubel, 20 kopiejek i 2 x 1 kopiejka, skasowanych datownikiem o treści jak na awersie. Ponadto widnieje datownik urzędu pocztowego docelowego o treści Tarnów 1. wyróżnik 5 i (data słabo czytelna) 26.V godz. 11 (fot. 2). Interesującą formułę mikrodruku można prześledzic na przykładzie serii pt. Dzieci dbające o środowisko", wydanej 20 kwietnia 1995 r. Znaczki z tej serii powstały w wyniku ogólnoamerykańskiego konkursu młodzieżowego. Zminiaturyzowane elementy znaczka widoczne są gołym okiem, szczegolnie, gdy się o nich wie, ale dokładne odczytanie napisu jest możliwe dopiero w powiększeniu. Na każdym z 4 znaczkow serii umieszczono dwa słowa: EARTH DAY" (Dzień Ziemi), wykonane dużymi literami. Napis ulokowano w różnych miejscach i w różnych konfiguracjach. KRZYSZTOF IRAWINSKI LIST WARTOŚCI 2,65 kg ZŁOTA Dla porównania z nierozpieszczającą nas działalnością Poczty Polskiej, przedstawiam list polecony z 1910 roku (fot. 1), wysłany przez Bank Handlowy w Warszawie (zabór rosyjski) do pana Hipohta Brzozowskiego pułkownika Cesarsko-Królewskich Wojsk Austriackich w Tarnowie (zabór austriacki). Zawierał 2000 rubli, czyli 5333 franki 33 centy, co wpisano na awersie. W przeliczeniu na obiegowe 10-rublówki w złocie daje wagę 1,72 kg złota próby 900, a w przeliczeniu na złoto jubilerskie próby 583-2,65 kg. Rosyjski datownik pocztowy ma treść Warszawa Kantor Pocztowy nr ", a na- BANK 1-1AN351~VARBZKWIK--- Bank Handlowy S.A. w Warszawie założony został w 1870 roku rocznicę jego powstania upamiętniła Poczta Polska w ubiegłym roku emisją znaczka o nominale 45 gr z widokiem gmachu banku i okolicznościowym napisem. JANUSZ VFASZYŃSKI 11 POLONICA NA BIAŁORUSI W pierwszych dniach sierpnia 1995 r. poczta białoruska wydała kopertę bez znaku opłaty (teraz staje się to prawie regułą z uwagi na częste -547,7,,m,,,, 216

17 zmiany taryfy pocztowej) ilustrowaną portretem polskiego poety Jana Barszczewskiego, pod którym w luku widnieje białoruski napis Jan Barszczeuski ( gg)". Koperta nie była wcześniej zapowiadana i odkryłem ją dopiero, gdy poszedłem na mińską pocztę nabyć znaczki wyemitowane 29 VIII 1995 r. z okazji Dnia Białoruskiego Piśmiennictwa i Druku". Ponieważ na tę okoliczność nie była wydana żadna specjalna koperta uznałem, że ta poświęcona J. Barszczewskiemu, jest również związana z białoruskim piśmiennictwem i wykorzystałem ją do naklejenia nowo wydanego znaczka i przystawienia datownika Pierszy Dzen". Jan Barszczewslci urodził się w 1794 r. we wsi Moruchy w ziemi połockiej a zmarł 11 III 1851 r. w Cudnowie na Wołyniu. Był polskim poetą, ale pisał także w języku białoruskim. Kształcił się w Akademii Połockiej, był nauczycielem greki i łaciny w Petersburgu. W latach redagował almanach Niezabudka", zajmował się folklorem białoruskim (Szlachcie Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach ), ogłosił zbiór Proza i wiersze" (1849). W Filateliście" nr 9 (875) z września 1995 r. na s. 314 zaprezentowałem maczek, który wyemitowała poczta Białorusi z okazji 150. rocznicy urodzin Jana Czerskiego. W planach wydawniczych poczty była również koperta FDC, jednak z powodu różnych trudności, termin jej przygotowania na 15 V 1995 r. nie został dotrzymany. Ostatecznie koperta dostarczona została na pocztę 20 V 1995 r., gdzie została ostemplowana typowym białoruskim datownikiem Pierszy Dzień" z datą ustawioną na " i sprzedawana już normalnie w okienku pocztowym jakby nigdy nic się nie stało. Na ilustracji w części powtórzony jest motyw znaczka - pasmo gór i wijąca się w dolinie rzeka. Dodana została karta mapy, rozłożona książka i kompas. U góry, ponad rysunkiem napis Chrybiet Czerskaha" (Góry Czerskiego), u dołu Pierszy dzen'/ Premier Jour". 21 XI 1995 r. poczta białoruska wprowadziła do obiegu kolejne dwa znaczki o nominale 600 RbB każdy, kontynuując cykl pod nazwą Pomniki Architektury" rozpoczęty jeszcze w 1992 r. (poprzednio u Icssulo się już 9 znaczków z tego cyklu). Tym razem znaczki poświęcone sąmbytkowym kościołom katolickim na kresowych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Na jednym ze znaczków pokazany jest kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony w wiosce Karmi koło Postaw (ob. obwód witebski na Białorusi). Jest on bardzo ciekawy pod względem architektonicznym. Jego ściany mają po 2 m grubości i wielkie arkadowe okna. Po bokach fasady umieszczone są dwie wieże ze strzelnicami, które mają po 5 m średnicy. W kościele znajdują się cztery rzeźbione ołtarze, organy, obrazy olejne i fresk z okresu powstawania świątyni. Na drugim znaczku pokazany jest kościół o.o. karmelitów w Mkislawiu (ob. obwód Mohylewski na Białorusi). Różne opracowania podają różne lata budowy tego kościoła, ale było to najprawdopodobniej pomiędzy rokiem 1614 i W latach kosciól byt przebudowywany. Posiadal bardzo boga- ty wystrój wnętrza. Zachowało się dotąd ok. 20 kompozycji malarskich na freskach, a wśród nich podobizna fundatora kościoła, a także tematy historyczne, jak np. Zajęcie Mścisławia przez wojska moskiewskie w 1654 r." i Zabicie księży". Do bardzo interesujących należy także fresk z panoramą kamiennych zabudowań miasta. Znaczki zaprojektował art. malarz M.W. Biełow. W dniu wprowadzenia maczków do obiegu poczta główna w Mińsku stosowała typowy datownik Pierszy Dzień" z datą ustawioną na ". Specjalnych kopert na tę okazję nie wydano. 30 XII 1995 r. poczta białoruska wprowadziła do obiegu dawno już zapowiadaną serię trzech znaczków Wydatnyja Asoby Białorusi" (Wybitne osobistości Białorusi). Ten cykl ma być kontynuowany takm w następnych latach. Na razie wszystkie trzy maczki związane są z naszą wspólną historią w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 217

18 Pierwszy znaczek z serii o nominale 600 RbB przedstawia Lwa Sapiehę, syna Iwana, najwybitniejszego w rodzie męża stanu i faktycznego twórcę wielkości magnackiej Sapiehów. Urodził się w 1557 r. w Ostrowie. Wychowany na dworze Mi- kolaja Radziwiłła, przeszedł na kalwinizm. Studiowat w Lipsku. Po powrocie do kraju pracowat w kancelarii królewskiej pod okiem Batorego i Zamoyskiego. W latach 1580 i 1582 marszałkowal na sejmach. Od 1581 r. pisarz wielki litewski. W 1584 r. odbył poselstwo do Moskwy, 1585 otrzymał pieczęć mniejszą litewską (podkanclerzy litewski), 1586 przeszedł na katolicyzm. Po wyborze Zygmunta 111 zosia! jego wiernym stronnikiem, 1588 mianowany kanclerzem wielkim litewskim, zasłużył się przy uporządkowaniu statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego (strona tytułowa statutu pokazana na maczku) i organizacji sądownictwa na Litwie. Doskonały mowca stosunków moskiewskich. W 1600 r. odprawił poselstwo na dwór Borysa Godunowa i nwarł z nim dwudziestoletni rozejm. Później byl głównym inicjatorem wyprawy Zygmunta III na Moskwę, pragnąc przy tej sposobności odzyskać utracone w 1513 r. gniazda rodowe Sapiehów -Opaków i Jelnę. W 1618 r. towarzyszył Władysławowi IV w wyprawie moskiewskiej i brał udział w rokowaniach o rozejm dywiliński. W 1621 r. został wojewodą wileńskim, a w 1625 r. hetmanem wielkim litewskim. Zmart 7 VII 1633 r. w Wilnie. Drugi znaczek o nominale 1200 RbB przedstawia Kazimierza Siemienowieza (ur. ok r., ma. po 1651 r.), polskiego artylerzystę i teoretyka artylerii z XVII w. Brat udział w wojnie polsko-moskiewskiej Wiadomości o walce bronią palną oraz sztuce oblegania i zdobywania fortec nabył w Holandii, gdzie studiował na koszt króla Władysława IV. Po powrocie służył w artylerii koronnej, później Filatelistyka Znaki wydane w 1995 roku (ciąg dalszy) Holandia poczta miejska Zaanstad Znaczki: V.1995, dziesięciolecie wizyty Jana Pawła II w Holandii. Blok z czterema znaczkami, na których przedstawiono sceny z pobytu papieża w Holandii w 1985 roku: SS c, Jan Pawel II wychodzący z samolotu; 65 c w towarzystwie królowej Beatrix; 1 G, w papamobilu"; 1,30 G, Jan Pawel II pozdrawiający wiernych. 218 jako zastępca jej dowódcy. Napisał po łacinie traktat Artis magnae artillerim pars prima, studio et opera C. S., olim artilleriae Regni Pol. Proprefecti" (pokazany na maczku wraz ze swym dzielem), który zostal wydany drukiem w 1650 r. w Amsterdamie (przekład francuski 1651, niemiecki 1676, angielski i holenderski 1729, polski 1963). Znajduje się w nim m.in. opis konstrukcji, wytwarzania i właściwości rakiet, także wielostopniowych (po raz pierwszy w literaturze światowej). Przez prawie 150 lat jego praca stanowila jedną z ważnych podstaw teorii artylerii. Trzeci maczek z serii o nominale 1800 RbB przedstawia postać osoby duchownej.synteona Połockiego ( ), w otoczeniu księgozbiorki i z herbem Połocka (miasto wojewódzkie Rzeczypospolitej) w tle. Znaczki zaprojektowała art. malarz Uryna Wareca. W dniu wprowadzenia znaczków do obiegu poczta główna w Mińsku stosowała typowy datownik Nerszy Dzion" z datą ustawioną na ". Specjalnych kopert na tę okazję niestety nie wydano. LEW KOLOSOW MIŃSK TEMATYCZNA Jan Paweł II w filatelistyce cz. 43 Palestyna XI/.95, seria pięciu znaczków drukowanych w oddzielnych dziesięcioznaczkowych arkusikach, wydana z okazji Bożego Narodzenia 1995 roku. Na jednym znaczku o nominale 100 m przedstawiono papieża Jana Pawła II w towarzystwie Jadra Arafata. Polska Frankatura mechaniczna: 18.V.1995, Kielce, na nakładce rysunek pomnika Jana Pawła II i napis 75. rocznica urodzin papieża Jana Pawła 11/18.V.1995 r"

19 Watykan Znaczki: 20.7{1.1995, pielgrzymki Jana Pawła II: 10001, do Chorwacji września 1994 roku, Jan Pawel II na tle katedry w Zagrzebiu, statua Madonny; 20001, do miast włoskich w latach , Jan Pawel 11 na tle budowli z odwiedzanych miast, latarnia w Genui, katedra w Orvieto i ruiny w Agrigento. Kasowniki: 9-10.IX.1995, spotkanie młodzieży europejskiej, na rysunku Jan Paweł II i napis hiwanum Europae Conventus Laurentanus VII murenie templi saeculo IX-X Sept. MCMXCV Poste Vaticane" 20.X1.1995, (FDC), postać Jana Pawia II i napis Poste Vaticane / Die emissionis 20.X1.95" Wenezuela Znaczki 26.VI.1995, dwa znaczki w parce o nominale po 50 BS poświęcone 50-leciu powstania ONZ, przedstawiające grupę osób i flagę ONZ. Znaczki drukowane w dziesięciomaczkowych arkusikach. Na prawym marginesie arkusika na wysokości trzeciego znaczka cytat z przemówienia Jana Pawle II i podpis Jyan Pablo II". Wiochy Kasowniki: oprócz opisanych w F' nr 2/95 kasowników poczta włoska stosowała dalsze: 12.VII.1995, Introd, rysunek Jana Pawia II na tle budowli i napis: Hommage a Pape Wojtyla/Omaggio a Papa Wojtyla/11010 Introd (A0)/ " 9.IX.1995, Loreto, papież Jan Pawł Il z krzyżem pasterskim na tle kościoła i Matki Boskiej oraz napis Loreto (AN)/Visita di SS Giovanni Paolo H /Penegrinaggio Dei Giovanni D'Europa/ " 23.X1.1995, Palermo, z portretem Jana Pawła H i napisem Palermo CP/ Visita di SS Giovanni Paolo II/HI Convegno Ecclesiale /23.11,1995" 25.XII.1995, Rzym, na rysunku Jan Pawel II na tle budowli rzymskich, napis Roma Prati/XVII Anniv. Pontilicato SS Giovanni Paolo II / Verso L'Anno Santo del 2800/ " Uzupełnienie Słowacja Oprócz opisanej w F" nr 2/96 frankatury mechanicznej stosowano dalsze: 30.VI.1995, Bratyslawa z rysunkiem papawabiła" i herbem Jana Pawia II oraz napisem Jan Pavol II Bratislava" 30.V Kosiec 1, na rysunku trzech męczenników i napis / Marek Stefan Melichar / Svatorecenie / Kosickych mucenikov" 2.V , Koskę 1, na rysunku Jan Pawel II na tle kokiola i napis Navsteva SV. Oka Papeża Jana Pavla II Kosiec 2 Juk 1995" 2.VII.1995, Levoca, na rysunku kokiol i herb Jana Pawia II oraz napis Jan Pavol II Levoca " Kamerun W czasie wizyty Jana Pawła II w Kamerunie poczta wydała znaczki opisane w F" nr 4/96 oraz stosowała następujące kasowniki: trzy-z rysunkiem papieża o tej samej treści Visite au Cameroun/de Sa Saintete Le Parw / Jean Paul II / 14 / " stosowane w dniach września 1995 roku, różniące się WSM AU CAAPPOUN Da Sa SAINTErt LePAPE JEAN PA UL 4 W VISITE AU CAriifaROUN OP Sa SMN7E7E Le PAPE JEAN PAIJI. II 14/ VLSIT- 713 AEIEEDUN =Sa Z, rope JEAN PAUL II 14/16:1:7995 rysunkiem: na pierwszym popiersie Jana Pawła II w infule, na drugim Jan Paweł II z rękoma złożonymi w modlitwie, na trzecim Jan Paweł II oparty na krzyżu pasterskim. oda. WOJCIECH HENRYKOWSKI KOLEJNICTWO Ilustrowany Biuletyn Tematyczny nr stronic formatu A5, datowane 1 marzec 1996 r. W numerze m.in. - Wielka Gala - sprawozdanie z Krajowej Wystawy Filatelistycznej 150 lat kolei na ziemiach polskich" Poczta w Krakowie w dobie wprowadzania komunikacji kolejowej (7) - Janusza Adamczyka Kolejowe dziurkowanie znaczków Bawarii (3) - Andrzeja Graczyka Tabor szlaków PKP (9) - Artura Marsy. Ponadto nowości i informacje bieżące. Dużo ciekawego czytania. 219

20 IGRZYSKA OLIMPIJSKIE na znakach pocztowych cz. VI - dokończenie Z okazji Igrzysk XVII Olimpiady poczta Wioch wprowadziła do obiegu dwie serie znaczków. Pierwsza przedolimpijska z 1959 r. przedstawia fragmenty starożytnych budowli Rzymu (Mi. nr , fot. 109), natomiast druga, wydana miesiąc przed igrzyskami zawiera elementy starożytnych igrzysk olimpijskich (4 zn), wilczycę karmiącą Remusa i Romulusa (1 zn.) oraz obiekty sportowe Igrzysk XVII Olimpiady (4 zn.) - Mi. nr (fot. 110). Przed igrzyskami były w użyciu dwa kasowniki Komitetu Organizacyjnego Igrzysk -jeden wir- części miały pochodnię z ogniem olimpijskim, natomiast kilkadziesiąt kasowników używanych w Rzymie miało w tym miejscu wilczycę - symbol Rzymu i 5 kół olimpijskich. Stosowane były w dniu otwarcia igrzysk, w dniu zamknięcia, w wiosce olimpijskiej (fot. 112) oraz w rożnych obiektach, w których odbywały się zawody sportowe (fot. 113). Stemplowano wszystko, różnego rodzaju pamiątkowe ozdobne koperty, kartki pocztowe, kartki wydane przez Komitet Organizacyjny, karnety, ilustrowaną trasę ognia olimpijskiego a nawet bilety wstępu na imprezy w poszczególnych obiektach olimpijskich. Wydano nikowy ze znakiem opłaty i treścią: C.O.N.I. GIOCHI DELLA XVII OLIM- PIADE' ROMA 25 AUGOSTO-11 SET- TEMBRE 1960" z dwuobrączkowym datownikiem i drugi, ręczny dwuobrączkowy datownik z treścią COMITATO ORGA- NIZZATORE XVII OLIMPIADE RO- Lądowa trasa sztafety z ogniem olimpijskim dokumentowana była 17 kasownikami okolicznościowymi z każdej miejscowości, przez którą przebiegała sztafeta, począwszy od Syrakuz na Sycylii (10.VIII r. fot. 111) do Castelgandolfo (24. VIII.1960 r.). Kasowniki te w górnej 220 I Stadion olimpijski' I Tor kolarski I