Edukacja dzieci niepełnosprawnych intelektualnie

Transkrypt

1 Edukacja dzieci niepełnosprawnych intelektualnie Opracowała: Lucyna Lasok-Zarzecka

2 Polski system szkolny realizuje zasadę powszechności nauczania. Znaczy to, że dąży on do objęcia nauką przynajmniej na poziomie obowiązku szkolnego wszystkie dzieci i młodzież. Działania, zmierzające do zapewnienia każdemu dziecku dostępu do edukacji, zbliżyły Polskę do standardów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Standardy opublikowane w 1994 w Deklaracji z Salamanki wyrównują szanse niepełnosprawnych. Według unijnych wytycznych dzieci i młodzież dotknięte niepełnoprawnością powinny mieć zapewnioną pomoc w przezwyciężaniu trudności w uczeniu się i nabywaniu kompetencji niezbędnych w dorosłym życiu. Ministerstwo Edukacji Narodowej wyznaczyło sobie ważną rolę w procesie kształcenia uczniów niepełnosprawnych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Od 1998 r. kształcenie specjalne uczniów z niepełnosprawnością stało się integralną częścią systemu kształcenia. Ma ono na celu zmianę podejścia do ucznia niepełnosprawnego, zwrócenie uwagi na jego indywidualne potrzeby oraz stworzenie jak najlepszych warunków do normalnego funkcjonowania w środowisku. Z prawa dostępu do obowiązkowej nauki nie zostały wyłączone żadne dzieci, bez względu na poziom i rodzaj ich niepełnosprawności oraz miejsce pobytu. Takie rozwiązanie prawne jest dowodem nowoczesności polskiego systemu kształcenia osób z niepełnosprawnościami. 1 Najważniejsze zasady dotyczące kształcenia w Polsce, w tym kształcenia osób niepełnosprawnych, reguluje ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty. 2 Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci niepełnosprawne oraz niedostosowane społecznie, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, dostosowanej do potrzeb i możliwości tych uczniów. Pomoc w wyrównywaniu szans życiowych oraz stworzenie warunków do równego dostępu do edukacji pozwoli osobom niepełnosprawnym na decydowanie o własnym losie i wykorzystanie swoich możliwości. Jednym z głównych priorytetów polityki edukacji jest równość w dostępie do odpowiedniego do możliwości ucznia poziomu wykształcenia. Działania edukacyjne mają na celu: wspomaganie rozwoju dzieci, od początku wykrycia niepełnosprawności do zakończenia procesu edukacji, polepszenie dostępu dzieciom niepełnosprawnym do przedszkoli we wczesnym etapie edukacji, 1 Firkowska-Mankiewicz A., Szumski G., Pedagogika specjalna i system kształcenia osób z niepełnosprawnościami w Polsce, (w:) Pedagogika specjalna podręcznik akademicki, Wydawnictwo PWN, Warszawa, Dz. U. 2001, Nr 95, poz. 425

3 podwyższenie poziomu nauczania w szkolnictwie podstawowym i gimnazjalnym (odpowiednie kwalifikacje nauczycieli i realizacja takiej samej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach ogólnodostępnych, z wyjątkiem szkół dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim), zapewnienie lepszego dostępu do pełnego średniego wykształcenia dzieci z różnych typów szkół poprzez podwyższenie mobilności wewnątrz systemu szkolnictwa, poprawę dostępu do wykształcenia (szersze wykorzystanie integracyjnego systemu edukacji oraz rozwijanie systemu kształcenia specjalnego). Podstawą kształcenia specjalnego uczniów we wszystkich typach szkół jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nauczania indywidualnego lub zajęć rewalidacyjnowychowawczych wydane uczniowi na prośbę rodziców lub opiekunów dziecka przez zespół orzekający poradni psychologiczno-pedagogicznej. Orzeczenie jest wskazaniem najodpowiedniejszej formy kształcenia, z uwzględnieniem potrzeb dziecka oraz wskazaniem właściwych form pomocy specjalistycznej. Nie jest równoznaczne ze skierowaniem dziecka do jakiejkolwiek szkoły. Obowiązujące ustawodawstwo pozwala rodzicom lub opiekunom dziecka decydować o wyborze szkoły. Dzięki temu uczniowie niepełnosprawni mają możliwość spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki jak najbliżej ich miejsca zamieszkania w: szkołach ogólnodostępnych, szkołach integracyjnych, szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, szkołach specjalnych, szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych. Natomiast dzieciom i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły zapewnia się nauczanie indywidualne, najczęściej w warunkach domowych. Uczniom niepełnosprawnym stworzono możliwość wydłużenia obowiązku szkolnego, jednakże nie dłużej niż do ukończenia przez nich 18 lat na poziomie szkoły podstawowej, do 21 roku życia na poziomie gimnazjum i do 24 lat na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej. Od lat toczy się dyskusja czy lepiej kształcić dzieci i młodzież niepełnosprawną w szkołach specjalnych, czy w szkołach masowych. Zdania na ten temat są podzielone. Za pierwszym rozwiązaniem przemawia fakt, iż uczniowie ci znajdują się we w miarę jednolitym

4 środowisku, a nauczanie dostosowane jest do ich potrzeb i możliwości. Kadra pedagogiczna jest w pełni wykwalifikowana, dlatego też uczniowie ci są objęci specjalistyczną opieką, a szkoła wyposażona jest w niezbędne i specjalne pomoce dydaktyczne. Nauczyciele kierujący procesem nauczania wykorzystują w swej pracy odpowiednie metody. Natomiast zaletą nauki w szkole masowej jest to, że dziecko niepełnosprawne nie jest izolowane od swoich rówieśników. Nie jest również odseparowane od środowiska rodzinnego, ponieważ nie zawsze szkoły specjalne znajdują się na terenie danej miejscowości, w której dziecko mieszka. Dzieci z dysfunkcjami uczą się w szkołach publicznych w pełnej integracji ze zdrowymi pełnosprawnymi rówieśnikami. Jest to korzystne zarówno dla uczniów niepełnosprawnych, jak też i dla uczniów zdrowych. Sytuacja w takich klasach uczy obie strony poprawnych zasad współżycia w zespole klasowym, tolerancji, zrozumienia, otwartości, opiekuńczości oraz wrażliwości. Ale zdarza się, że uczniowie niepełnosprawni nie są akceptowani przez uczniów pełnosprawnych. Są przez nich wyszydzani, wyśmiewani, co sprzyja sytuacjom stresowym w społeczności szkolnej. Czują się oni gorsi, odrzuceni. Zdaniem wielu autorów osoby z mniejszym upośledzeniem powinny korzystać z rozmaitych form kształcenia integracyjnego, które może mieć różny zakres. Najpełniej wyraża się ono we włączaniu dzieci i młodzieży z dysfunkcjami do zwykłych klas. Według Aleksandry Maciarz u podstaw integracyjnego systemu kształcenia specjalnego leżą następujące założenia: - Najkorzystniejsze dla rozwoju, wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych jest przebywanie w gronie rodziny oraz społeczności osób pełnosprawnych, przy zapewnieniu im odpowiednich warunków zdrowotnych, społeczno-wychowawczych i dydaktycznych. - Dla przygotowania dziecka niepełnosprawnego do samodzielnego na miarę jego możliwości życia w społeczeństwie wysoce korzystne jest jego spontaniczne i celowo zorganizowane uczestnictwo w tym życiu. 3 W procesie wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych uwzględnia się ich potrzeby i dyspozycje osobowościowe wspólne dla nich i dzieci pełnosprawnych, organizuje dla obu grup identyczne sytuacje wychowawcze, wykorzystuje jednakowe metody i środki wychowania i nauczania, a wprowadza tylko wówczas sytuacje, metody i środki specjalne, gdy zachodzi tego pilna potrzeba ze względu na swoiste trudności dziecka, związane z jego odchyleniami od normy. 3 Maciarz A., Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych, WSiP, Warszawa, 1987, s 11

5 Dzieci i młodzież niepełnosprawna mają prawo do korzystania ze wszystkich stopni i profilów szkolnictwa, z instytucji sportu, rekreacji i kultury. Instytucje te powinny wprowadzać do swych obiektów odpowiednie urządzenia techniczne, a do swej pracy właściwe rozwiązania organizacyjne, zapewniające niepełno-sprawnym swobodne z nich korzystanie. A. Firkowska-Mankiewicz i G. Szumski dzielą formy organizacji kształcenia uczniów z orzeczonym upośledzeniem umysłowym na dwie grupy: o charakterze segregacyjnym i niesegregacyjnym. 4 Do form segregacyjnych zaliczają szkoły specjalne i klasy specjalne w szkołach powszechnych. Z kolei do form niesegregacyjnych zaliczają klasy ogólnodostępne i klasy integracyjne. Klasy ogólnodostępne, do których uczęszczają uczniowie z niepełnosprawnościami, nazywane są także integracją jednostkową. Uczniowie ci nie są całkowicie pozbawieni specjalistycznej pomocy pedagogicznej. Mogą oni, bowiem korzystać z takiej pomocy poza klasą szkolną w postaci zajęć rewalidacyjnych. Ponadto nauczyciele tych uczniów są zobowiązani do dostosowania programów ich kształcenia do zaleceń wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Dostosowania te mogą dotyczyć zarówno wymagań stawianych uczniom, jak i metod ich nauczania. Wielu pedagogów specjalnych wyraża przekonanie, że zakres specjalnej pomocy pedagogicznej w klasach ogólnodostępnych jest za wąski w stosunku do potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami. 5 Drugą formą niesegregacyjnego kształcenia w Polsce są klasy integracyjne lub całe szkoły integracyjne. Warunki funkcjonowania tych klas są silniej dostosowane do kształcenia uczniów z dysfunkcjami, niż w przypadku klas ogólnodostępnych. Przede wszystkim klasy te zatrudniają dodatkowych nauczycieli posiadających specjalistyczne wykształcenie z zakresu pedagogiki specjalnej. Ponadto zespoły klasowe liczą od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych. Dzieci z niepełnosprawnością przyjmowane są do klasy integracyjnej po wcześniejszym badaniu w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz uzyskaniu pozytywnej opinii wydanej przez psychologa. 6 Wszystkie dzieci w klasie integracyjnej realizują program szkoły masowej. Program ten w przypadku dzieci niepełnosprawnych jest na bieżąco modyfikowany przez pedagoga specjalnego, który kieruje 4 A. Firkowska-Mankiewicz A., Szumski G., Pedagogika specjalna 5 Firkowska-Mankiewicz A., Szumski G., Pedagogika specjalna.. 6 Tomkiewicz-Bętkowska, ABC pedagoga. s. 2 9

6 się sugestią nauczyciela wiodącego, co do ważności i przydatności treści. Realizowane treści dostosowane są do indywidualnych potrzeb oraz możliwości dzieci niepełnosprawnych. 7 Integracja sprzyja wszechstronnemu rozwojowi dzieci i młodzieży zarówno pełno jaki i niepełnosprawnych. Dzieci niepełnosprawne, które uczą się w szkołach z pełnosprawnymi rówieśnikami, w większym stopniu rozwijają swoje społeczne umiejętności, które są potrzebne w codziennym życiu. Natomiast dzieci pełnosprawne lepiej rozumieją, że osoby z niepełnosprawnością mają prawo do pełnego uczestnictwa i równości w społeczeństwie. Szkolnictwo integracyjne jest, więc najskuteczniejszym środkiem budowania solidarności między dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych i ich rówieśnikami. Włączanie niepełnosprawnych dzieci w środowisko pełnosprawnych rówieśników to przedsięwzięcie, które na pewno się opłaci i zaowocuje w przyszłości. Integracja uważana jest za najbardziej efektywną formę przygotowania do życia indywidualnego i społecznego ludzi niepełnosprawnych. W sytuacji, kiedy osoby niepełnosprawne są pozbawione kontaktów z życiem społecznym tworzą się dwa światy, które mało o sobie wiedzą. A. Tomkiewicz- Bętkowska w swoim opracowaniu podaje pięć koronnych zasad dotyczących integracji: 1. Integracji nie można narzucać ani do niej zmuszać; 2. Integracja to nie tylko uczniów i 2 nauczycieli; 3. W integracji uczestniczyć musi cała szkoła; 4. Integracji można i trzeba się uczyć; 5. Integracja zaczyna się w sercu człowieka; 8 Kierowanie dzieci do szkół specjalnych na stałe powinno być wyjątkiem, zalecane tylko w sporadycznych indywidualnych przypadkach, gdy bez wątpienia wiadomo, że nauczanie w salach lekcyjnych nie zaspokoi edukacyjnych lub społecznych potrzeb dziecka, bądź, gdy jest wymagane z uwagi na dobro dziecka lub innych uczniów. 7 Tamże s Tomkiewicz-Bętkowska, ABC pedagoga.s.31

7 BIBLIOGRAFIA 1. Firkowska-Mankiewicz A., Szumski G., Pedagogika specjalna i system kształcenia osób z niepełnosprawnościami w Polsce, (w:) Pedagogika specjalna podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Gajdzica Z., Edukacyjne konteksty bezradności społecznej osób z lekkim upośledzeniem umysłowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, Maciarz A., Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych, WSiP, Warszawa, Tomkiewicz-Będkowska A., ABC pedagoga specjalnego. Razem łatwiej, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków Wyczesany J., Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym, (w:) Pedagogika specjalna. Red. W. Dykcik. Poznań 1997