JAK NAKRĘCIĆ FILM poradnik dla uczestników konkursu Rady na elektroodpady Piotr Zworski

Transkrypt

1 JAK NAKRĘCIĆ FILM poradnik dla uczestników konkursu Rady na elektroodpady Piotr Zworski Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 1

2 Witajcie drodzy Przyjaciele! Postanowiono przed nam zadanie niecodzienne. Mamy nakręcić film. Oczywiście każdy z nas miał pewnie choć przez chwilę kamerę w rękach. Każdy z nas próbował także swoich sił kręcąc kilka obrazków na urodzinach rodzeństwa, weselu kuzynki czy Pierwszej Komunii brata Ale najczęściej kręciliśmy wszystko jak leci nie poddając tego materiału potem obróbce montażowej. Bo i po co? Przecież w towarzystwie najbliższej rodziny ogląda się to z wielką przyjemnością, zwłaszcza po latach kiedy jesteśmy starsi, inaczej wyglądamy, inaczej postrzegamy rzeczywistość. Kręcąc filmy prywatne wystarczy znaleźć się w określonej rodzinnej lub towarzyskiej sytuacji, nacisnąć przycisk REC i można poczuć się jak Steven Spilberg. Przecież będą oglądać to potem tylko osoby zainteresowane najbliższa rodzina, przyjaciele. Dla nich najważniejsze jest to, że uwieczniliśmy kawałek bliskiej im rzeczywistości. Co innego gdy chcemy nakręcić coś dla szerszej publiczności najczęściej ludzi z nami niezwiązanych, obcych, których musimy ZAINTERESOWAĆ tematem naszego filmu. Oczywiście gdy uda nam się zarejestrować jakieś ciekawe zjawisko czy zdarzenie wówczas nawet krótki filmik jest w stanie wywołać zainteresowanie szerokiego grona odbiorców w końcu na tym polega sukces YOUTUB a. Gdy jednak chcemy przekazać jakąś głębszą treść, chcemy wypowiedzieć się okiem kamery na jakiś TEMAT wówczas musimy sięgnąć już po nieco bardziej zaawansowane środki wyrazu aby nasz film zainteresował publiczność. Dlatego w tym poradniku chciałbym zwrócić Waszą uwagę Drodzy Przyjaciele na pewne elementy warsztatu filmowego, które z pewnością pomogą Wam zrealizować interesujący obraz. Materiały filmowe dzielą się na wiele różnych rodzajów, gatunków proponuję jednak abyśmy my określali to co będziemy kręcić słowem najbardziej pojemnym czyli FILM. Część z Was pójdzie pewnie w stronę reportażu, dokumentu inni wybiorą formę fabularną. O konkretnych wyznacznikach poszczególnych form będziemy mówić później. Na początek jednak proponuje odrobinę wiedzy z zakresu opowiadania obrazem i słowem. A więc kamera w dłoń i zaczynamy! 2

3 BEZ POMYSŁU ANI RUSZ! Duży pomysł Aby powstał film najpierw w naszej głowie musi pojawić się pomysł. Musimy wiedzieć jaką historię chcemy opowiedzieć naszym widzom, czym ich poruszyć, zainspirować. Musimy więc na samym początku określić: - Temat filmu - Jak i gdzie chcemy pokazać naszą historię - wybrać miejsce i bohaterów - Czas trwania filmu (na początek proponuje długość do 10 min.) - Czas potrzebny na jego realizację (na pewno będziemy potrzebować kilku dni zdjęciowych). Kiedy już w naszej głowie pojawi się pomysł na film, postacie i miejsce akcji - wówczas trzeba sięgnąć po pióro lub klawiaturę komputera i wziąć się za napisanie scenariusza. Musimy rozpisać nasz film na części pierwsze poukładamy sobie w ten sposób nasze założenia, nakreślimy miejsce akcji i obsadę a także wypowiadane przez bohaterów kwestie. Małe pomysły Każdy DUŻY POMYSŁ na film składa się z wielu MNIEJSZYCH. Musi być początek, punkt kulminacyjny i koniec. Historia, którą chcemy opowiedzieć musi być pełna jak alfabet, który zaczyna się na A kończy na Z a w środku ma jeszcze kilka innych liter. Z doświadczenia wiem, że te małe pomysły nie przychodzą od razu. Jak człowiek ślęczy nad komputerem i próbuje coś wymyślić to najczęściej kończy się to porażką. Tworzenie jest procesem, który zajmuje dni, tygodnie a nawet lata. Oczywiście my tyle czasu nie mamy ale mamy zespół ludzi, którzy chcą nakręcić film nasz zespół. Dlatego proponuje aby każdy z Was zaopatrzył się w notes najlepsze pomysły przychodzą bowiem do głowy pod wpływem chwili, są zainspirowane wydarzeniami z naszego życia, otoczenia. Jak tylko coś ciekawego zaświta Ci w głowie od razu ZAPISUJ TO. Dajmy sobie na to kilka dni. Pomysły niezapisane znikają z naszej głowy jeszcze szybciej niż się pojawiają. Potem zaopatrzeni w takie zapisane już notatniki spotykamy się w naszej grupie i robimy burzę mózgów. Sypiemy pomysłami jak z rękawa. Robimy selekcję i wybieramy te najciekawsze. Z nich układamy fabułę filmu, którą potem zamkniemy w scenariusz. Oczywiście scenariusz nie może być workiem z luźno powrzucanymi pomysłami. Z waszych pomysłów musi się wykrystalizować LOGICZNA historia z raz jeszcze powtórzę POCZĄTKIEM, ŚRODKIEM I KOŃCEM. Pamiętaj szukaj pomysłów oryginalnych i niesztampowych. ZASKOCZ czymś widza tylko tak jesteś w stanie go zainteresować i sprawić że te 10 minut, które poświęci na obejrzenie Twojego/Waszego Filmu nie będzie uważał za stracone. Nasz film musi być CIEKAWY i NIEBANALNY. 3

4 PISZEMY SCENARIUSZ krok pierwszy. Kiedy już mamy spisane najciekawsze pomysły możemy przystąpić do pisania scenariusza. Dobrze jest sobie wyobrazić nasz przyszły film. Taka filmowa wyobraźnia pozwala stworzyć pewną wizję z poukładanymi już pomysłami na podstawie której będziemy pisać scenariusz. Tę wizję przelejmy na papier w formie OPOWIADANIA/ESEJU wystarczy kartka formatu A-4. Jeżeli po przeczytaniu na głos wszystko jest dla nas logiczne, zrozumiałe, ciekawe wówczas możemy uznać że mamy dobry punkt wyjścia do pisania scenariusza. Ewentualne nowe pomysły warto zanotować i.. zostawić wszystko na parę dni. Niech się uleży. Dobre ciasto musi najpierw urosnąć. Po kilku dniach wracamy do tekstu, czytamy raz jeszcze, dokładamy ewentualne nowe pomysły i jeszcze chwilę odczekajmy. I proponuję aby to był ostatni moment w poczekalni dla naszego opowiadania. Nie ma co poprawiać w nieskończoność. Jeżeli uważamy, że to co stworzyliśmy jest DOBRE przystępujemy do pisania scenariusza. PISZEMY SCENARIUSZ krok drugi. Scenariusz to podstawa każdego filmu. Dzięki niemu wiemy jakie sceny mamy kręcić i gdzie, jakich mamy bohaterów, jakie kwestie wypowiadają, jakich gestów używają. Warto tu przytoczyć definicję scenariusza filmowego za Słownikiem filmu, pod red. Rafała Syski, Kraków Scenariusz filmowy tekst literacki będący projektem przyszłego filmu. Obejmuje opis fabuły, scenerii i akcji, charakterystykę postaci, dialogi oraz sporadycznie wskazówki dotyczące realizacji zdjęć i montażu. Scenariusz jest tylko surowcem, formą użytkową, stąd kształt gotowego filmu może w mniejszym lub większym stopniu odbiegać od jego założeń. Każda ze scen rozpoczyna się nagłówkiem. W nim zamieszczamy następujące informacje: NUMER SCENY POMIESZCZENIE (wnętrze) OTWARTA PRZESTRZEŃ (nazwa geograficzna miejsca, podwórze, plener) DZIEŃ/NOC (pora kiedy ma miejsce akcja) Do tego dochodzą didaskalia czyli tekst poboczny, opis ujęcia przelany na papier. Pamiętaj, że pisząc scenariusz musisz myśleć OBRAZAMI. Z poszczególnych obrazów/scen powstaje przecież nasz film. I jeszcze dialogi. Nasi bohaterowie muszą coś mówić do siebie, do kamery/widza. To co mówią musi być ciekawe, pełne emocji. To muszą być krótkie zdania. Unikajmy zdań wielokrotnie złożonych. I pamiętaj Film to OBRAZ plus SŁOWO, a nie odwrotnie. Pisząc kwestie bohaterów lub tekst offa czytanego przez lektora zza kadru musimy pamiętać aby nasz film nie był przegadany. OPOWIADAMY OBRAZEM. 4

5 Poniżej fragment scenariusza filmu pt: Bitwa pod Wiedniem Wiedeń. Góra Khalenberg. Równina. Plener. Dzień U podnóża Khalenbergu skrzydlaci husarze są gotowi do ataku. Jan Sobieski rzuca synowi Jakubowi czułe spojrzenie. JAN SOBIESKI boisz się? JAKUB Nie, ojcze JAN SOBIESKI To Twoja pierwsza szarża To nic złego bać się JAKUB Nie boję się, ojcze Jan Sobieski obnaża wykuty Carlo Cristofori miecz i podnosi go ku niebu. Po czym JAN SOBIESKI (donośnym głosem) Naprzód, w imię Boga!!! Skrzydlaci husarze polscy zaczynają potężną szarżę. Orle pióra powiewają na wietrze. Na równinę wylewa się lawina żelaza. W kilka chwil szarża dosięga tureckie oddziały. Rozbija je. Wojownicy osmańscy szukają ucieczki i wycofują się w stronę obozu. Powyższy przykład doskonale pokazuje w jaki sposób opisać scenę w scenariuszu. Nasze opowiadanie musimy rozpisać na takie właśnie sceny w ten sposób powstaje scenariusz. Mamy wtedy konkretne sytuacje, które musimy sfilmować a potem za pomocą montażu złożyć w jedną całość. Warto gotowy scenariusz przeczytać na głos w całości. Warto dać go komuś do przeczytania. I w końcu niech przeczytają go Ci, którzy będą odtwórcami głównych ról. Zanotuj wszystkie uwagi, nie zrażaj się krytyką. Skoro tworzymy coś dla ludzi musimy się liczyć z tym, że ludzie to ocenią częściej krytycznie J. Warto w każdym razie przeanalizować uwagi i zastanowić się czy nie wprowadzić do scenariusza korekt. Pamiętaj, że założyłeś konkretną długość filmu warto aby scenariusz to odzwierciedlał. Dlatego usuńmy niepotrzebne fragmenty - rozwlekłe dialogi, zbędne ujęcia, dłużyzny. Podsumowując: Pamiętaj, że widz nie lubi się nudzić. Musisz go czymś zaskoczyć. Pożądane są zwroty akcji. Postacie powinny być wyraziste. Gotowy scenariusz drukujemy w odpowiedniej liczbie egzemplarzy i czas skompletować ekipę filmową. 5

6 EKIPA FILMOWA Jesteście grupą osób która chce nakręcić film. Macie już scenariusz, który jest wypadkową waszych pomysłów. Czas abyście podzielili się obowiązkami. Oczywiście profesjonalna ekipa filmowa to nierzadko kilkadziesiąt osób. Nas jest mniej dlatego musimy obdzielić się poniższymi funkcjami: Producent osoba odpowiedzialna za cały film. Od niego zależy obsada, wybór miejsc zdjęciowych i zaplanowanie pracy. To producent odpowiada za sukcesy i porażki ekipy a także za efekt końcowy filmu. Musi posiadać zdolności organizacyjne. Reżyser osoba, pod której okiem realizowany jest film. Pilnuje aby kręcone sceny odpowiadały temu co jest w scenariuszu lub dopuszcza drobne zmiany. Jeżeli w naszej grupie jest mało osób proponuje aby połączyć funkcję producenta z reżyserem. Operator kamery (nie mylić z kamerzystą operatorzy są bardzo wyczuleni na tym punkcie terminologia w tym przypadku jest niezmiernie ważna) osoba odpowiedzialna za zdjęcia człowiek obdarzony wrażliwością obrazu. Realizuje wizję reżysera i wspiera go własnymi pomysłami. Jeżeli w naszej grupie jest jeszcze mniej osób proponuje aby połączyć funkcję producenta z reżyserem i operatorem. Dźwiękowiec osoba odpowiedzialna za nagranie dźwięku na planie. Musi mieć odpowiedni sprzęt tak aby dobrze nagrać wypowiedzi bohaterów. Wystarczy kilka sztuk bezprzewodowych mikrofonów pchełek przypinanych do ubrania postaci. Mile widziana jest także tyczka z mikrofonem ogólnym. Jeżeli takiego sprzętu nie posiadamy musimy się zadowolić dźwiękiem efektowym nagranym przez kamerę jakość będzie jednak bardzo słaba. Oświetleniowiec Jeżeli dysponujemy odpowiednim zestawem lamp warto aby taka osoba była w naszym teamie. Wówczas kręcąc film nie jesteśmy ograniczeni przez porę dnia. Zdjęcia są wtedy ciekawsze mamy większą różnorodność. Oprócz dziennych możemy także nagrywać sceny wieczorne i nocne. Jeżeli jednak nie posiadamy odpowiednich lamp trzeba nastawić się na zdjęcia tylko w ciągu dnia musi to także zakładać scenariusz. Każdy zespół musi zatem rozważyć kwestie oświetleniowca indywidualnie. Obsada czyli osoby występujące w filmie. Jeżeli jest to fabuła to potrzebujemy aktorów, jeżeli kręcimy reportaż musimy mieć bohaterów postacie na których oprzemy narrację. Jest jeszcze możliwość dołożenia offa czyli tekstu zza kadru czytanego prze lektora dogrywanego już osobno na etapie montażu filmu. Plan filmowy miejsce gdzie kręcimy poszczególne sceny. Pamiętajcie aby uzgodnić kwestię realizacji filmu z właścicielem terenu, na którym znajduje się plan filmowy. Odprawa bardzo ważnym elementem dla ekipy filmowej jest odprawa czyli spotkanie, na którym producent rozdziela obowiązki, omawia poszczególne etapy produkcji, zapoznaje ekipę z treścią filmu, przedstawia swoją wizję. Być może jest to moment, w którym aktorzy po raz pierwszy w całości zapoznają się ze scenariuszem. 6

7 Kostiumy i rekwizyty warto zastanowić się jakich rekwizytów i ewentualnie kostiumów będziemy potrzebować na planie. Warto wyznaczyć osobę odpowiedzialną za ich przygotowanie. Zwykle odpowiedzialni za to są garderobiana i rekwizytor. I jeszcze słowo do producenta: Pamiętaj aby dobrze zaplanować dni zdjęciowe. Można w tym celu stworzyć pewien harmonogram pracy. Chodzi o to aby nakręcić film w zaplanowanym czasie. Najlepiej podzielić scenariusz na sceny ze względu na podobieństwo pory kręcenia, miejsca i aktorów. Np.: w poniedziałek kręcimy wszystkie sceny, które mamy zaplanowane przed szkołą. We wtorek wszystkie sceny w lesie a w środę wszystkie sceny w centrum miasta. Taka organizacja pracy pozwoli na lepsze wykorzystanie czasu i nie będzie powodować czasochłonnych i męczących przemieszczeń ekipy. Ale trzeba taki harmonogram pracy wcześniej zaplanować i na bieżąco informować o nim ekipę np.: mailem. Pamiętaj: filmu nie kręci się w sposób linearny od pierwszej sekwencji scenariusza do ostatniej. Kręci się sceny o wspólnych cechach. Od tego aby poukładać je potem zgodnie z założeniami scenariusza jest montaż. SCENOPIS jazda nieobowiązkowa - dla ambitnych Scenopis to krótko mówiąc film w postaci obrazków jak komiks. Reżyser tworzy w ten sposób listę ujęć. Każda scena jaka się pojawi na ekranie jest przedstawiona w formie obrazkowej dokładnie w takim kadrze w jakim widzi ją kamera a potem widz na ekranie. Zbliżenie, plan ogólny, detal.. Gdy ma się scenopis łatwiej wytłumaczyć pewne rzeczy operatorowi kamery na przykład. Bez względu na to czy zdecydujecie się na scenopis czy nie warto przy tej okazji wspomnieć jak patrzy na świat kamera filmowa. To jazda OBOWIĄZKOWA dla każdego młodego filmowca i przy okazji odrobina specyficznego języka filmowego: KADR podstawowa jednostka kompozycji obrazu filmowego. Podstawą techniczną kadru jest klatka filmowa, czyli pojedynczy zarejestrowany na taśmie obraz mówiąc w skrócie kadr to przestrzeń mieszcząca się w polu widzenia kamery. UJĘCIE Podstawowa jednostka filmu. Odcinek taśmy filmowej z zarejestrowanym na niej obrazem. Ujęcie trwa od chwili włączenia kamery do momentu jej wyłączenia, a w filmie zmontowanym od cięcia do cięcia. Ujęcie realizuje się między słowami AKCJA i CIĘCIE SCENA Kolejne ujęcia rejestrowane w tym samym miejscu i tym samym czasie SEKWENCJA Zbiór scen, stanowiących pewną całość, opowiadających określony fragment historii PRZEBITKA rodzaj bardzo krótkiego ujęcia pokazującego zazwyczaj detal, zbliżenie lub mało widoczne ale istotne elementy sceny JAZDA ruch przemieszczającej się kamery; kamera może poruszać się na wózku z różną prędkością i w dowolnym kierunku. Zbliżająca się do centrum akcji kamera wykonuje DOJAZD, oddalająca się analogicznie ODJAZD 7

8 SZWENK rodzaj ujęcia, w którym operator wykonuje świadomy, bardzo szybki ruch kamerą powodujący błyskawiczne przeniesieni uwagi widza z jednego obiektu na drugi PANORAMA praca kamery stojącej w miejscu a ruch odbywa się za pomocą głowicy statywu ewentualnie ramienia operatora. Panorama powinna być dobrze wykończona czyli zaczynać się i kończyć statyką. PLAN FILMOWY potocznie kojarzony jest z miejscem wykonywania zdjęć do filmu. Ale my używając tego sformułowania myślimy raczej o wymiarze kadru wyznaczonego odległością pomiędzy kamerą, a filmowanym obiektem. W słowniku filmowym znajdziemy sześć umownych określeń planu filmowego. I tak: Plan ogólny Koncentruje uwagę widza na miejscu w którym rozgrywa się przedstawione wydarzenie. Z tego powodu sylwetki ludzkie są oddalone od kamery. 8

9 Plan pełny Prezentuje bohaterów od stóp do głów na tle miejsca, w którym się oni znajdują. Plan amerykański pozwala uchwycić gesty i wyraz twarzy osób dzięki temu, że postacie ludzkie są pokazane od wysokości nieco powyżej kolan do miejsca tuż nad głową. Tło w planie amerykańskim pozostaje częściowo widoczne. 9

10 Półzbliżenie średni ukazuje popiersie bohatera, jego mimikę, gestykulacje, emocje, przy czym tło jest prawie niewidoczne. W takim planie mieszczą się zwykle nie więcej niż trzy osoby. Zbliżenie - bliski Polega na takim przedstawieniu twarzy człowieka, by zajmowała ona większą część kadru. Dzięki temu możliwe jest zaprezentowanie emocji bohatera. 10

11 Detal przedstawia szczegóły, takie jak fragmenty ciała lub przedmioty istotne dla PRZEBIEGU AKCJI. 11

12 SCENA kompozycyjnie wyodrębniony fragment filmu. Charakteryzuje się jednością czasu, miejsca i akcji. Może składać się z jednego lub wielu ujęć. Każde nowe miejsce akcji to nowa scena. KĄT WIDZENIA KAMERY najprościej mówiąc jest to ustawienie kamery względem filmowanego obiektu. Od pozycji kamery zależy punkt widzenia publiczności. Do tego wątku za chwilę powrócimy NO TO KRĘCIMY! Mamy już scenariusz, mamy doborową ekipę filmową, mamy być może także scenopis, odrobinę przygotowania teoretycznego czas więc na pierwszego klapsa na planie. A więc AKCJA! Kilka słów o sprzęcie No cóż, dobrze jest mieć coś więcej niż tylko kamerę. Oczywiście - jeżeli nie jesteśmy w stanie zgromadzić dodatkowego sprzętu - wystarczy sama kamera, ale żeby udostępnić potem nasz film szerokiej publiczności musimy zadbać, żeby jego jakość nie odstraszyła nam widzów. Tak więc przyda się na pewno: statyw do kamery musi się poruszać płynnie do przodu i do tyłu i musi stać stabilnie na podłożu. Statyw pomoże nam uzyskać stabilne zdjęcia płynne dojazdy i odjazdy kamery. Granie z ręki niestety ma to do siebie, że potem obraz na ekranie drży zwłaszcza podczas robienia dojazdów czyli zbliżeń, nie wspominając już o ucieczkach aktorów z kadru. Pamiętaj: NIESTABILNA KAMERA TO UTRAPIENIA DLA WIDZA! dodatkowe mikrofony - najlepiej jeden typu shotgun (mikrofon kierunkowy na tyczce o dużej precyzji i rejestracji dźwięków ze znacznej odległości), lub bezprzewodowe mikrofony tzw. pchełki ukryte w ubraniu aktorów. Ten wbudowany w kamerę rejestruje dźwięk tylko efektowo (cały szum z otoczenia) i gdy scena jest kręcona z dalszej odległości - po prostu nie nagra dobrej jakości dźwięku. A przecież kwestie bohaterów są niezmiernie ważne. Co zrobić gdy nie posiadamy dodatkowych mikrofonów? Staramy się aby kamera kręciła sceny naszego filmu z bliska, jak najbliżej akcji najlepiej w pomieszczeniach. Unikajmy wtedy otwartych przestrzeni. UWAGA: na koniec każdej sceny nagraj kilka minut efektowo dźwięku otoczenia. Przyda się na montażu aby podłożyć go pod kwestie bohaterów (oczywiście robimy to wtedy gdy mamy do dyspozycji mikrofony zewnętrzne). Słuchawki, które podłączymy do kamery będziemy mieli lepszą kontrolę nad dźwiękiem lampa - halogen czyli sztuczne źródło światła przyda się aby doświetlić postacie grające w pomieszczeniach lub po zmroku. Myślę, że na tym etapie zaawansowania nam to wystarczy. Wiedza z zakresu doświetlania planu filmowego to sztuka sama w sobie i temat na książkę. Najważniejsze żeby na planie nie było ciemno. I jeszcze jedno kręcąc w pomieszczeniu unikajmy światła wpadającego przez okno. Pamiętajmy aby nie łączyć światła sztucznego z naturalnym. Okna lepiej zasłonić prześcieradłem. 12

13 można się postarać o wózek do kamery nie musi być profesjonalny taki na szynach. Można poszukać jakiejkolwiek platformy na kółkach i kawałek asfaltu najważniejsze aby podczas jazdy nie było drgań kamery. ramię kamery lub.. wózek widłowy. Ciekawie wyglądają ujęcia kręcone z góry. Zwykle używa się w tym celu specjalnego wysięgnika tzw. ramienia kamery, ale gdy go nie posiadamy możemy postarać się o wózek widłowy. Też się nada! Kręcimy wówczas z ruchomej platformy umieszczonej przed wózkiem pamiętaj aby kamera była na statywie. Oczywiście sprzęt możemy gromadzić w nieskończoność (można jeszcze pomyśleć o monitorze, który podłączymy pod kamerę aby mieć lepszą kontrolę nad obrazem i światłem na planie) ale ten wspomniany wyżej to minimum, które sprawi, że nasz film będzie prezentował nieco wyższy poziom niż amatorskie nagrania wideo z rodzinnych uroczystości. Pamiętaj aby: - Używać statywu góra dół i odwrotnie, z prawej strony do lewej i odwrotnie. To najprostszy sposób uzyskania ujęcia w ruchu. - kręcić z ręki w uzasadnionych przypadkach na przykład gdy chcemy pokazać nerwowość, strach, lub perspektywę widzianą oczami bohatera sceny. Pamiętaj, że takie ujęcia powinny być krótkie. - Stosować różne kąty i wysokości ujęć (wózek widłowy J) - podążać całą kamerą za obrazem platforma na kółkach - dbać aby zdjęcia były kręcone w ciekawych wizualnie miejscach - wzbogacić plan rekwizytami, scenografią, ubiorem - właściwie doświetlić aktorów i plan zdjęć O statywie i oświetleniu już mówiliśmy. Poświęćmy zatem kilka słów różnym kątom ujęć. To podobnie jak różna wysokość ujęć i ruch kamery powoduje, że obraz w naszym filmie będzie ciekawszy. Już na etapie pisania scenariusza (a jeszcze lepiej scenopisu) warto zastanowić się z jakich perspektyw możemy pokazać daną scenę. Potem na etapie montażu możemy jedną scenę pokazać z kilku ujęć co będzie bardziej interesujące w odbiorze. Jeżeli nie mamy do dyspozycji platformy na kółkach, ramienia kamery lub wózka widłowego starajmy się wykorzystać maksymalnie statyw i jego ruchomą główkę. A może na planie jest jakiś kawałek bezpiecznego murka skąd można nakręcić ujęcie? Warto się rozejrzeć. Czasami zupełnie bezkosztowo wykorzystując otoczenie planu - można znaleźć ciekawe miejsca skąd da się uzyskać ciekawą perspektywę dla oka kamery. Pamiętaj aby dyski, karty lub taśmę z nagranym materiałem strzec jak oka w głowie. Wszystko powinno być odpowiednio opisane tak abyśmy nie utonęli w nagranym materiale i aby ułatwić sobie pracę przy montażu. 13

14 MONTAŻ Ufff!!!! Udało się. Zdjęcia za nami. Mamy materiał, który teraz musimy złożyć w ciekawy film. Innymi słowy worek z luźno powrzucanymi ujęciami, które trzeba wysypać i poukładać w logiczny obraz jak puzzle. A więc do roboty! Każda ze scen powinna rozpoczynać się od KLAPSA może być to nawet kawałek kartonu, na którym napiszemy nr sceny, nr ujęcia, datę. Przy montażu ułatwi nam to znalezienie odpowiedniej sceny. Przy krótszych filmach będziemy pamiętać, które sceny nam się udały, a które wyrzucamy do kosza. Przy dłuższym KLAPSY okażą się bardzo pomocne. Druga rzecz, bez której nie ruszymy z miejsca, to program komputerowy do montowania. No cóż tu wybór mamy ogromny. Począwszy od tych profesjonalnych wykorzystywanych przez telewizję i firmy producenckie skończywszy na tych amatorskich proponowanych choćby przez system operacyjny Windows. Najważniejsze aby nauczyć się obsługi takiego programu. Teraz pozostaje nam już tylko zrzucić nagrany materiał z kamery na komputer i zmontować go zgodnie z założeniami scenariusza lub scenopisu. Składamy go jak puzzle: albo od początku, albo od końca, albo od środka. Absolutnie nie ma to znaczenia. Najważniejsze aby poszczególne sceny pasowały do siebie tworząc film. Jak przechodzić od sceny do sceny? Można użyć funkcji rozmycia albo wygaszenia. Najprostszym jest cięcie, gdy jedna scena się kończy a druga zaczyna. Wszystko zależy od tempa filmu i charakteru filmu. Najważniejsze abyś poznał możliwości swojego programu w tym zakresie i umiejętnie je wykorzystał. Tu potrzebne jest pewne wyczucie wyobraźnia filmowa, o której mówiliśmy wcześniej. Po zmontowaniu kilku scen warto je obejrzeć. Można to zrobić w zwolnionym tempie. Na pewno ułatwi nam to dostrzeżenie niedociągnięć. Pamiętajmy, że ludzkie oko doskonale wychwytuje różnice w obrazie dlatego poszczególne ujęcia opowiadające historię nie muszą być długie - wystarczą 2-3 sekundy, np.: DOM z perspektywy zewnętrznej, POKÓJ siedzący w fotelu bohater ze zniecierpliwieniem na twarzy, spojrzenie na zegar, ZEGAR wybijający godzinę, DRZWI do pokoju wchodzi kolejny bohater i wita się. Montując poszczególne sceny nie musimy używać całego sfilmowanego materiału. Możemy poskracać go tak aby ujęcia były krótkie i dynamiczne. Najważniejsze abyśmy mieli z czego wybierać i ciąć. Dlatego warto zadbać na etapie pracy z kamerą o różne perspektywy ujęcia poszczególnych scen. 14

15 Podsumowując należy napisać że: Trzeba usiąść do komputera i ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć. Składać ze sobą poszczególne ujęcia tak aby się montowały. Aby to osiągnąć warto wiedzieć, że: PRZENIKANIE to połączenie dwóch ujęć w ten sposób, że stopniowo zanika jedno a pojawia się następne. Stosowane jako sposób na połączenie dwóch ujęć niepasujących do siebie. ŚCIEMNIANIE to zakończenie ujęcia, poprzez stopniowe przechodzenie w czarne, jednolite tło. Stanowi mocny punkt interpunkcyjny. Najczęściej stanowi zakończenie pewnego rozdziału filmu, na przykład przejście do nowej lokalizacji, rozpoczęcie nowego etapu. Może również separować pojedyncze ujęcia, jeżeli chcemy skupić na nich uwagę widza. MONTAŻ RÓWNOLEGŁY to na przemian pokazywane ujęcia z różnych miejsc, z akcją dziejącą się w tym samym czasie. Na przykład pędzący pociąg na zmianę ze związaną dziewczyną szmacąca się na torach MONTAŻ NA RUCH to cięcie w momencie ruchu postaci. Ruch odwraca uwagę widza od zmiany ujęcia. Warunkiem powodzenia jest kontynuacja ruchu w następnym ujęciu. Kontynuacja czyli w ujęciu A ruch się zaczyna ale kończy się dopiero w ujęciu B. Czyli : w ujęciu A w planie bliskim bohater zaczyna lekko obracać głowę w prawo, w ujęciu B w planie amerykańskim dokańcza ruch. Montaż na ruchu musi być płynny, czyli ruch nie może zatrzymać się ani na moment w ujęciu A i na początku ujęcia B. OŚ KONTAKTU to wyimaginowana linia przebiegająca pomiędzy dwiema postaciami widocznymi w kadrze. Wszystkie ujęcia w danej scenie powinny być kręcone z kamerą ustawioną po jednej stronie tej linii. Przekroczenie tej linii, nazywane złamaniem osi kontaktu uznawane jest za błąd montażowy. Najczęściej wynika on jednak z braku odpowiednich ujęć, dlatego to operator kamery trakcie filmowania musi uważać, żeby nakręcić poprawny materiał. Można złamać oś kontaktu, jeżeli: - pomiędzy ujęciami wstawimy przebitkę z neutralnym zbliżeniem jakiegoś detalu - przejedziemy z kamerą w trakcie trwania ujęcia na drugą stronę linii - pokażemy ujęcie z punktu widzenia jednej z osób znajdujących się na linii PRZEBITKA to wstawienie ujęcia z innej kamery, lub innego miejsca nagrania tej samej kamery. Stosowana gdy zależy nam na pozostawieniu oryginalnego dźwięku, a usunięciu obrazu z powodu błędów operatorskich lub zmiany planu filmowego. Może być również używana dla urozmaicenia narracji filmowej, na przykład w scenie dialogu, na ujęciu osoby mówiącej, pokazujemy przebitkę osoby słuchającej. MASTERSHOT to cała scena nakręcona jednym długim ujęciem. Stanowi duże ułatwienie w montażu, ponieważ zapewnia zachowanie ciągłości obrazu i dźwięku. Montując z wykorzystaniem MASTERSHOTA, możemy wstawiać do niego przebitki 15

16 Montując film musimy pamiętać o następujących rzeczach: Plany muszą być zróżnicowane Detal montuje się ze wszystkim Nie montujemy jazda w jazdę Przestrzegamy kierunków, osi akcji i osi kontaktu Tempo montażu uzależniamy od tematu (krótsze ujęcia przy szybkiej akcji, dłuższe przy temacie refleksyjnym) Każdy błąd montażowy powtórzony konsekwentnie w całości materiału staje się celowym zabiegiem artystycznym J Jeżeli w naszym filmie potrzebny jest głos lektora - nagrywamy go na etapie montażu dokładając go tam gdzie zaplanowaliśmy jego miejsce i dopasowując do niego ujęcia. Teraz pozostaje nam podłożenie muzyki. Pamiętajmy o prawach autorskich musimy mieć zgodę autora muzyki na to aby ją wykorzystać w filmie. Jeżeli wśród Was jest ktoś kto potrafi komponować muzykę warto go poprosić o pomoc. Na tym etapie odpocznijmy. Pozwólmy sobie na nabranie dystansu do naszego zmontowanego filmu. Zapomnijmy o nim na kilka dni. Potem wróćmy, obejrzyjmy i poprawiajmy. I zorganizujmy pokaz przedpremierowy. Pierwsza reakcja publiczności zasugeruje nam co jeszcze powinniśmy poprawić. Acha! Nie zapomnijcie o napisach końcowych. W końcu warto aby potomni wiedzieli kto stworzył NASZ FILM!!! POWODZENIA!!! Pogłębioną wiedzę z zakresu filmowania znajdziesz w książce Troy Lanier i Clay Nichols Filmowanie podręcznik dla młodych, Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa

17 Spis treści: I. BEZ POMYSŁU ANI RUSZ!...3 II. III. IV. PISZEMY SCENARIUSZ krok pierwszy PISZEMY SCENARIUSZ krok drugi.4 EKIPA FILMOWA.. 6 V. SCENOPIS jazda nieobowiązkowa - dla ambitnych..7 VI. VII. VIII. NO TO KRĘCIMY!...12 KILKA SŁÓW O SPRZĘCIE. 12 MONTAŻ