Ogólne zasady działalności banków w Polsce

Transkrypt

1 Ogólne zasady działalności banków w Polsce

2 Pojęcie, ogólna charakterystyka i źródła prawa bankowego Prawo bankowe w szerokim rozumieniu obejmuje ogół przepisów prawnych dotyczących tworzenia i likwidacji banków, ich struktury organizacyjnej i zasad funkcjonowania oraz sprawowanego nad nimi nadzoru. Prawo bankowe posiada charakter interdyscyplinarnego działu prawa, zawierającego elementy regulowane przypisami prawa cywilnego, handlowego, spółdzielczego, administracyjnego, finansowego, walutowego i dewizowego.

3 Dwoisty charakter prawa bankowego: 1. Publiczne prawo bankowe. 2. Prywatne prawo bankowe. 1. dział publicznego prawa gospodarczego - zasady tworzenia i likwidacji banków, ich rodzaje oraz struktura organizacyjna, status prawny i zadania banku centralnego oraz jego relacje z bankami komercyjnymi. 2. dział prawa handlowego - zasady wykonywania czynności bankowych oraz wynikające z nich uprawnienia i obowiązki uczestników umów bankowych oraz zakres ich odpowiedzialności.

4 Katalog źródeł prawa bankowego: 1. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe. 2. Akty podustawowe o charakterze wykonawczym (rozporządzenia, dominują zarządzenia Prezesa NBP oraz uchwały i zarządzenia KNF). W działalności banku znaczenie mają także: 1. Statuty banków, zrównane co do swojej mocy prawnej z ustawą. 2. Autonomiczne wewnętrzne normotwórstwo bankowe, występujące głównie w postaci regulaminów i ogólnych warunków zawierania umów.

5 Ustawowe źródła prawa bankowego Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ustawa o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dnia 14 grudnia 1994 r. Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym z dnia 21 lipca 2006 r. Ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających z dnia 7 grudnia 2000 r.

6 Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych z dnia 1 września 2002 r. Prawo dewizowe z dnia 27 lipca 2002 r. Ustawa o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami z dnia 24 sierpnia 2001 r. Ustawa o BGK z dnia 14 marca 2003 r. Ustawa o spółdzielczych kasach ozczędnościowokredytowych z dnia 14 grudnia 1995 r.

7 Pojęcie banku i jego status prawny Aktualna definicja (ustawa Prawo bankowe z 1997 r.) eksponuje wyraźnie aspekty formalnoprawne tworzenia i funkcjonowania banku. Art.2 określa bank jako utworzoną zgodnie z przepisami ustawy osobę prawną, która działa na podstawie zezwolenia uprawniającego ją do świadczenia czynności bankowych, które obciążają ryzykiem powierzone bankowi środki i to pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

8 W polskim prawie bankowym nie występuje pojęcie instytucji kredytowej, które powszechnie występuje w regulacjach krajów UE. Instytucję kredytową definiuje się jako instytucję, która przyjmuje depozyty publiczne i inne fundusze na zasadzie zwrotności oraz udziela kredytów na własny rachunek. Instytucjami takimi mogą być zarówno banki, jak i inne instytucje nie posiadające statusu banku, a określane mianem instytucji parabankowych.

9 Charakter i status banku komercyjnego Funkcje banków: depozytowo kredytowe, rozliczeniowe, inwestycyjne. Status prawny banków jest wysoce zróżnicowany, w zależności od ich usytuowania w strukturze systemu bankowego. Określenie banku jako osoby prawnej oznacza, iż może on działać jak pełnoprawny uczestnik obrotu gospodarczego i może samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu i na własny rachunek. Banki mogą także poza czynnościami bankowymi rozwijać swoją aktywność na rynku kapitałowym i zrzeszać się z innymi bankami.

10 Rodzaje banków 1. Bank centralny. 2. Banki depozytowo-kredytowe. 3. Banki specjalistyczne (np. hipoteczne, inwestycyjne). 4. Banki spółdzielcze. 5. Kasy oszczędnościowo-budowlane (instytucje niebankowe). 6. Oddziały europejskich instytucji kredytowych działają zgodnie z prawem bankowych kraju pochodzenia, podlegają nadzorowi KNF.

11 Banki depozytowo-kredytowe Działają na podstawie Ustawy Prawo bankowe Przedsiębiorstwa bankowe maksymalizujące zysk zgodnie z Prawem bankowym Obsługują wszystkie typy klientów Oferują wszystkie produkty depozytowo-kredytowe

12 Banki specjalistyczne Detaliczne i hurtowe (korporacyjne) Hipoteczne (emitują listy zastawne) Kredytu ratalnego (samochodowe) Elektroniczne (kanał dystrybucji) Banki finansujące wybrane dziedziny gospodarki (rolnictwo, handel zagraniczny, ochronę środowiska)

13 Niekomercyjne banki depozytowokredytowe Reprezentują interes lokalnych społeczności Działają zgodnie z ustawą Prawo bankowe Banki spółdzielcze Banki komunalne

14 Niebankowe instytucje depozytowokredytowe Obsługują wyłącznie swoich członków, nie sprzedają usług na rynku. Pracownicze Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe

15 System licencjonowania działalności bankowej w UE i w Polsce Dyrektywa nr 48/2006 z dnia w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe i Dyrektywa 49/2006 a dnia w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych Warunki konieczne otrzymania licencji: - minimalny poziom kapitału własnego 5 mln euro, - uczciwość i odpowiednie kwalifikacje osób przewidzianych do zarządzania instytucją, - przedłożenie programu działalności banku, w którym należy określić jego strukturę organizacyjną oraz zakres i rodzaje czynności, które bank zamierza wykonywać.

16 Wymogi merytoryczne w postępowaniu licencyjnym: - odpowiednie wyposażenie kapitałowe banku, - zapewnienie pomieszczeń należycie zabezpieczających przechowywane w banku środki pieniężne i inne wartości (infrastruktura funkcjonalna banku), - odpowiednia jakość założycieli kandydatów do objęcia stanowisk członków zarządu, - przygotowany plan działania banku na okres co najmniej 3 lat.

17 Czynności bankowe w Polsce 1. Czynności bankowe, których wykonywanie zastrzeżono wyłącznie dla banków i określa się je mianem czynności bankowych sensu stricto. Uprzywilejowanie tej grupy polega na możliwości wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych. 2. Należą tu: przyjmowanie wkładów pieniężnych (płatnych na żądanie, terminowych), udzielanie kredytów i gwarancji bankowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, emitowanie bankowych papierów wartościowych.

18 2. Czynności bankowe sensu largo, które z mocy prawa stają się czynnościami bankowymi o ile są wykonywane przez banki. Mogą je także wykonywać podmioty niebankowe, z tym że nie mają one wówczas charakteru czynności bankowych. Należą tu: udzielanie pożyczek pieniężnych, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, operacje czekowe i wekslowe, udzielanie poręczeń.

19 Prawo bankowe (art. 5. i 6.) określa czynności bankowe, które może wykonywać bank i dzieli je na trzy grupy: 1. Czynności bankowe (art. 5. ust.1): przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów prowadzenie innych rachunków bankowych udzielanie kredytów udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw emitowanie bankowych papierów wartościowych przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych wydawanie instrumentów pieniądza elektronicznego wykonywanie innych czynności przewidzianych dla banków w odrębnych ustawach

20 2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, jeśli są wykonywane przez banki (art. 5 ust. 2.): Udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy (ustawa o kredytach konsumenckich) Operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu Terminowe operacje finansowe Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych Prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych Udzielanie i potwierdzanie poręczeń

21 wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych pośrednictwo w dokonywaniu przez rezydentów przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczenia w kraju z nierezydentami 3. Banki mogą wykonywać również następujące czynności bankowe (art. 6.): Obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnch Zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych Dokonywać obrotu papierami wartościowymi Dokonywać w warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym że bank jest zobowiązany do ich sprzedaż w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia Nabywać i zbywać nieruchomości

22 - Świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych - Świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym - Wykonywać inne czynności jeżeli przepisy innych ustaw uprawniają je do tego. Podział czynności bankowych z punktu widzenia ich wpływu na bilans i dochody banku: - AKTYWNE zwiększają poziom aktywów i są źródłem przychodów odsetkowych i kapitałowych - PASYWNE - zwiększają poziom pasywów banku i są źródłem kosztów odsetkowych i kosztów pozyskania kapitału - POŚREDNICZĄCE - (PROWIZYJNE) - są źródłem przychodów prowizyjnych naliczanych do świadczonych usług

23

24 Prowadzenie rachunków bankowych Podstawę prawną do otwierania i prowadzenia rachunków bankowych stanowią przepisy prawa cywilnego i bankowego. Otwarcie rachunku następuje na podstawie zawartej umowy rachunku bankowego. Umowa ta jest umową konsensulną. Istotę rachunku bankowego stanowi zobowiązanie banku wobec posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych na czas oznaczony lub nie oznaczony oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Prawo bankowe wymienia następujące rodzaje rachunków: rozliczeniowe (w tym bieżące i pomocnicze), lokat terminowych, oszczędnościowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe, terminowych lokat oszczędnościowych

25 Prowadzenie rachunków bankowych odbywa się na podstawie kilku generalnych zasad: 1. Zasada swobodnego wyboru banku przez klienta, prawo do otwierania dowolnej liczby rachunków w różnych bankach. 2. Zasada pełnej swobody dysponowania przez posiadacza rachunku zgromadzonymi na nim środkami. Obejmuje także uprawnienie do żądania ich zwrotu w całości lub części i to na każde jego żądanie. 3. Oprocentowanie środków na rachunkach bankowych według stopy stałej lub zmiennej oraz w wysokości ustalonej w umowie. 4. Zasada ochrony interesów depozytariuszy (pisemna forma umowy i obligatoryjne elementy np. sposób i terminy wypowiedzenia lub rozwiązania umowy, zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych, zasady i sposoby ustalenia wielkości prowizji i opłat za czynności związane z prowadzeniem rachunku.

26 IBAN międzynarodowy standard numeracji rachunków bankowych. NRB to polski standard zapisu numeru rachunku bankowego. NRB składa się z 26 cyfr w formacie: kk AAAAAAAA BBBBBBBBBBBBBBBB Numer rachunku bankowego składa się z następujących bloków: kk (2 cyfry)- to suma kontrolna, która jest wyliczana zgodnie ze standardem IBAN AAAAAAAA (8 cyfr) to numer rozliczeniowy instytucji (banku), nadawany przez bank centralny; BBBBBBBBBBBBBBBB (16 cyfr) to numer rachunku klienta;

27 Podstawowe obowiązki banków 1. Obowiązek utrzymywania płynności płatniczej 2. Obowiązek zachowania szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków pieniężnych 3. Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej - dotyczy zachowania tajemnicy bankowej przez banki i osoby w nich zatrudnione, a także osoby pośredniczące w realizacji czynności bankowych. 4. Obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu działalności banku do prania pieniędzy Proceder określany mianem prania pieniędzy oznacza dokonywanie wszelkiego rodzaju operacji nabywania lub przenoszenia praw w celu zalegalizowania dochodów pochodzących z przestępstw.

28 5. Obowiązek równego traktowania przez bank swoich kontrahentów ustawowo został nałożony zakaz uprzywilejowania przy wykonywaniu czynności bankowych pewnych grup podmiotów, powiązanych z bankami pewnymi więzami (jednostki zależne i stowarzyszone z bankiem, akcjonariusze banku, członkowie banku spółdzielczego, pracownicy i członkowie organów banku lub banku należącego do tej samej bankowej grupy kapitałowej). 6. Obowiązek publicznego ogłaszania stosowanych przez bank stawek oprocentowania depozytów, kredytów i pożyczek pieniężnych, stawek prowizji i wysokości opłat pobieranych za usługi bankowe.

29 Zasady funkcjonowania banków komercyjnych 1. Zasada samodzielności banku samodzielność banku oznacza ustaloną w granicach prawa możliwość podejmowania decyzji w trzech głównych sferach, tj. struktury organizacyjnej, zakresu i form wykonywanej działalności oraz prowadzenia gospodarki finansowej. 2. Zasada samofinansowania banków oznacza, że banki pokrywają z uzyskiwanych przychodów wszystkie koszty prowadzonej działalności, jak też ponoszone wydatki na rozwój i inne potrzeby, a także zobowiązania wobec budżetu państwa i innych podmiotów z tytułu zawartych z nimi umów. Samofinansowanie wymaga, by działalność banku znalazła swe pokrycie w środkach zgromadzonych przy jego tworzeniu jako pierwsze wyposażenie oraz w zyskach osiąganych w toku prowadzonej działalności, a także w środkach pozyskiwanych od klientów w postaci gromadzonych depozytów i lokat terminowych.

30 3. Zasada uniwersalizmu działania banku oznacza przyznanie wszystkim bankom jednakowych warunków do prowadzenia wszystkich rodzajów czynności bankowych na terenie całego kraju oraz jednakowy tryb, zasady i wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków, objęcie wszystkich banków jednakowymi rygorami nadzoru bankowego, takim samym trybem postępowania uzdrawiającego, upadłościowego i likwidacyjnego. 4. Zasada poddania działalności banku kontrolą wewnętrzną i nadzorem bankowym polega na obowiązku uruchomienia w wewnętrznej strukturze organizacyjnej banku komórki kontroli, która powinna być podporządkowana zarządowi banku, a nawet jego radzie nadzorczej.