Komunikacja interpersonalna aspekty werbalne cz.1

Transkrypt

1 Komunikacja interpersonalna aspekty werbalne cz.1 (przeszkody w komunikacji filtry poznawcze i bariery komunikacyjne) 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczniowie poznają pojęcie filtrów poznawczych i barier komunikacyjnych. b) Umiejętności Uczniowie zdobywają umiejętność spojrzenia na komunikację z metapoziomu potrafią rozpoznać procesy utrudniające wymianę treści. Rozpoznają utrudnienia na poziomie poznawczym i behawioralnym. Uczą się, jak odkrywać indywidualny system znaczeń każdej osoby i negocjować treść komunikatu. Dowiadują się także, jakich konkretnych zachowań w komunikacji należy unikać. 2. Metoda i forma pracy 1. Praca w parach metoda dramy 2. Dyskusja na forum klasy 3. Krótkie wykłady 3. Środki dydaktyczne plansze podsumowujące najważniejsze wiadomości, scenariusze scenek (dramy) 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Nauczyciel informuje o tematyce zajęć i ich warsztatowej formie. Uczniowie siadają w kręgu, nauczyciel wprowadza podstawowe zasady pracy warsztatowej lub dopytuje uczniów, jakie zasady pomogłyby wspólnie pracować (załącznik 1). Ważne jest, żeby uczniowie nie wymieniali wyklepanych formułek, ale potraktowali ustalone zasady osobiście (pomaga omawianie, doprecyzowanie zasad, dopytywanie o to, co pomaga albo przeszkadza im w kontaktach osobistych). b) Faza realizacyjna Wprowadzenie pojęcia filtry poznawcze Miniwykład Zwykle wydaje nam się, że to, co komunikujemy innym jest jednoznaczne. Tymczasem każdy z nas z powodu doświadczeń, przekonań, wyznawanych wartości ma tzw. filtry poznawcze. Filtry poznawcze to schematu, struktury wiedzy, które uruchamiamy zarówno wtedy, kiedy nadajemy jakiś komunikat, jak i wówczas, gdy odbieramy to, co inni do nas mówią. Filtry poznawcze mogą przejawiać

2 się na poziomie językowym np. w narzeczach Eskimosów istnieje kilkanaście określeń na to, jakiego rodzaju spadł śnieg. Ludzie posługują się odmiennym językiem nie tylko z powodu przynależności do innej kultury, ale także np. ze względu na grupę wiekową niektóre określania ze słownika młodzieżowego są zupełnie niezrozumiałe dla starszych osób. Czasem zdarza się jednak tak, że posługujemy się tymi samymi słowami, ale są one związane u każdego z nas z odmiennym znaczeniem. Najprostszym przykładem może być to, jak rozumiemy np. pojęcie fajnie spędziłem wczoraj wieczór. Dla nadawcy może to oznaczać np. że był na dyskotece, a dla odbiorcy, który nie zna dobrze swojego rozmówcy może to oznaczać równie dobrze tyle, co słuchałem dobrej muzyki i czytałem książkę. Nadawca uruchomił swoją wiedzę i doświadczenie dotyczące fajnego spędzania czasu, a odbiorca swoje, zupełnie odmienne. W procesie komunikacji mamy więc do czynienia za każdym razem z dwoma filtrami poznawczymi. Prezentacja planszy (załącznik 2) Dyskusja na forum klasy: Ten przykład jest dość banalny, ale pomyślcie, jak często trudno się porozumieć ludziom, którzy różnią się od siebie. Zastanówcie się, jakie odmienne doświadczenia mogą powodować powstawanie zupełnie rożnych filtrów poznawczych. (Uczniowie powinni sami wymienić parę takich sytuacji np. odmienna kultura, warstwa społeczna, grupa wiekowa, doświadczenia socjalizacyjne, odmienne zainteresowania, tryb życia. Jeśli generowanie pomysłów na forum klasy sprawia problem, powinni podzielić się na 4- osobowe grupy.) Ćwiczenie obrazujące istnienie filtrów poznawczych i możliwe sposoby ich odkodowywania Przebieg ćwiczenia: Dobieramy uczniów na podstawie wymienionych różnic np. płci lub zainteresowań (jeśli w klasie istnieją np. wyraźnie odrębne grupy, które inaczej spędzają czas wolny albo słuchają innej muzyki). Przez 2 minuty każda z osób w parze ma opowiadać o tym, co ją interesuje i co może być zupełnie obce dla partnera interakcji (np. w parach damsko-męskich chłopcy mogą opowiadać o najnowszym modelu samochodu, dziewczyny o superkosmetyku itp.). Potem przerywamy i prosimy, żeby spróbowali opowiedzieć sobie o tym jeszcze raz, ale tym razem tłumacząc partnerowi niezrozumiałe terminy i mówiąc, dlaczego ta sprawa albo rzecz jest dla nich tak ważna. Omówienie: Jak czuli się, kiedy słuchali partnera za pierwszym razem, a jak w kolejnej zmianie. Wprowadzenie pojęcia barier komunikacyjnych Miniwykład Dotychczas zajmowaliśmy się tym, co na poziomie poznawczym może przeszkadzać w porozumiewaniu się. Teraz chciałabym, żebyśmy zastanowili się, jakie konkretne zachowania zaburzają naszą komunikację. Chodzi mi głównie o zachowania osoby słuchającej, o to, co mówi, a nie jak mówi (pomijamy takie trudności np. jak urywane zdania, zbyt długie wypowiedzi). Dyskusja na forum klasy Pomyślcie o sytuacjach z własnego życia jakie odpowiedzi słuchacza były dla was trudne, zniechęcające. Uczniowie powinni wymienić co najmniej parę barier komunikacyjnych np. krytykowanie, rozkazywanie, zmienianie tematu. Nie chodzi jednak o to, żeby podawali konkretne sytuacje z życia, ale tylko zachowania odbiorcy komunikatu, który może pozostać anonimowy.

3 Należy podkreślić, że za takimi zachowaniami także stoją pewne przekonania, a może częściej różne emocje i motywy, ale my będziemy zajmować się tym problemem tylko na poziomie zachowania. Nie należy dopuścić do tego, żeby uczniowie analizowali motywy swoich rozmówców jest to poziom zdecydowanie za głęboki jak na krótkie zajęcia warsztatowe. Prezentacja planszy Podsumowujemy to, co uczniowie powiedzieli i grupujemy bariery komunikacyjne (załącznik 3). Krótkie omówienie: Kiedy uciekamy od czyichś problemów, to staramy się zdystansować wobec uczuć, przeżyć danej osoby; kiedy decydujemy za innych, to narzucamy im określone rozwiązania, a nie zastanawiamy się, jakie rozwiązania byłyby dla nich najlepsze; kiedy osądzamy, to z kolei narzucamy im własne wartości. Ćwiczenie obrazujące rodzaje barier komunikacyjnych Przebieg ćwiczenia: Prosimy, żeby uczniowie dobrali się w pary i ustalili, kto będzie osobą A, a kto B. Rozdajemy każdemu karteczki z instrukcjami. Osoba A opowiada o tym, że ma zagrożenie z jednego przedmiotu, osoba B będzie stosowała podaną barierę komunikacyjną (załącznik 4). Omówienie Jak czuliście się podczas rozmowy? Czy ktoś z osób opowiadających próbował oponować, przełamać barierę komunikacyjną? Można by to zrobić np. posługując się tzw. Komunikatem Ja (wstępne wprowadzenie pojęcia). Komunikat Ja polega na tym, że mówimy o swoich uczuciach w kontekście konkretnego zachowania partnera integracji (np. Jest mi przykro, kiedy krytykujesz mnie i mówisz, że zachowałam się bez sensu.) c) Faza podsumowująca Prosimy, żeby każdy z uczniów wypowiedział się po kolei: co było dla mnie najciekawsze na tych zajęciach, co może mi się przydać w prywatnych relacjach; ewentualnie, jeśli nauczyciel ma dobry kontakt z klasą można tez zapytać, co było najtrudniejsze albo najnudniejsze. Na końcu o zajęciach wypowiada się nauczyciel warto podkreślić mocne strony uczniów, momenty ich najlepszej pracy. 5. Bibliografia 1. Kobiałka A. Jak żyć z ludźmi (umiejętności interpersonalne): Program profilaktyczny dla młodzieży: ćwiczenia grupowe. Warszawa, Agencja Informacji Użytkowej, Załączniki a) Załącznik 1 Podstawowe zasady pracy warsztatowej: -słuchamy siebie nawzajem - jedna osoba mówi, reszta słucha -każdy ma prawo wypowiedzieć własną opinię, nie krytykujemy się -nie obrażamy się wzajemnie, nie atakujemy -jeśli z jakiś powodów któreś z ćwiczeń będzie dla kogoś zbyt trudne, ma prawo odmówić udziału w nim (tę zasadę powinien wprowadzić nauczyciel)

4 b) Załącznik 2 treść konstruowana (byłem wczoraj w dyskotece) treść odebrana ( spędził wieczór, czytając i słuchając muzyki). filtr nadawcy (zabawa w klubie = fajne spędzanie czasu ) Komunikat (fajnie spędziłem wieczór) filtr odbiorcy (fajne spędzanie czasu = z dobrą muzyką i książką) c) Załącznik 3 Krytykowanie Obrażanie Chwalenie połączone z krytyka lub manipulacja Rozkazywanie Grożenie Moralizowanie Zmienianie tematu Logiczne argumentowanie, bez zwrócenia uwagi na uczucia Ogólne pocieszanie OSĄDZANIE DECYDOWANIE ZA INNYCH UCIEKANIE OD PROBLEMÓW d) Załącznik 4 Instrukcje dla osoby B w parze: kolegą. Zastosuj barierę Krytykowanie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Niedobrze zrobiłaś, że..., to było bez sensu.... Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby krytykującej. kolegą. Zastosuj barierę Obrażanie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Jesteś leniwa, głupia.... Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która obraża. kolegą. Zastosuj barierę Chwalenie połączone z krytyka lub manipulacja. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Jesteś inteligentna, ale nie wykorzystujesz tego.... Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która chwaląc, próbuje manipulować lub krytykować.

5 kolegą. Zastosuj barierę Rozkazywanie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Weź korepetycje!. Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby rozkazującej. kolegą. Zastosuj barierę Grożenie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Grożenie (Jeśli nie weźmiesz się w garść, to wywalą cię ze szkoły.. Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która grozi. kolegą. Zastosuj barierę Moralizowanie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Nie wszyscy mają okazję na dobrą edukację, a ty to marnujesz. Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która moralizuje. kolegą. Zastosuj barierę Zmienianie tematu. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: A wiesz, ja chyba pojadę na wakacje nad morze. Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która stara się zmienić temat. kolegą. Zastosuj barierę Logiczne argumentowanie, bez zwrócenia uwagi na uczucia. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Możesz poprawić swoje wyniki tylko przez bardziej systematyczną pracę. Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która koncentruje się na argumentach, a pomija uczucia. kolegą. Zastosuj barierę Ogólne pocieszanie. Przykładowe stwierdzenia dla tej bariery to: Będzie dobrze, nie ma się czym przejmować.... Nie ograniczaj się tylko do tych stwierdzeń, ale przyjmij postawę osoby, która wypowiada ogólnikowe pocieszenia. 7. Czas trwania lekcji Optymalnie ok. 60 minut, przy bardzo sprawnym przebiegu zajęć i ew. pominięciu dyskusji na forum grupy 45 min. w przypadku, kiedy klasa chce szeroko omawiać problematykę, dyskutować, można rozbić zajęcia na dwie lekcje, pamiętając, że każdą z nich powinna kończyć faza podsumowująca. 8. Uwagi do scenariusza Jeśli zajęcia prowadzi wychowawca, a nie psycholog czy pedagog szkolny, ważne, żeby podkreślić, że przebieg zajęć nie będzie miał wpływu na oceny z innych przedmiotów. Zmniejszamy tym samym motyw autoprezentacji, podkreślamy, że udziął w zajęciach ma przynieść korzyść uczniom, a nie być elementem ewaluacji ich osiągnieć. Po każdym ćwiczeniu należy omówić doświadczenia uczestników. Nie należy rezygnować z tego punktu, nawet, jeśli brakuje czasu lepiej w tedy usunąć z zajęć cały blok ćwiczeniowy.