Transkrypt

1 prof. dr hab. in. Grzegorz Chrabczyñski Politechnika Warszawska Wspó³czesne kierunki rozwoju prefabrykacji betonowej w uzbrojeniu terenu CONTEMPORARY TRENDS OF PRECAST CONCRETE TECHNOLOGY IN THE TERRITORIAL DEVELOPMENT Streszczenie W referacie zaprezentowano charakterystykê budowli uznawanych za sieci uzbrojenia terenu. Omówiono obecnie stosowane i przewidywane do perspektywicznych zastosowañ rozwi¹zania i technologie produkcji rur do wody pitnej, rur do kanalizacji, erdzi energetycznych i telekomunikacyjnych, elementów konstrukcyjnych do budowy parkingów, elementów konstrukcyjnych do budowy tuneli i przejœæ podziemnych. Omówiono stan produkcji takich wyrobów w Polsce. Abstract The characteristic of building structures recognised as territorial development networks is described in this paper. Currently applied technologies and the technologies forecasted as perspective are discussed regarding to the production of potable water pipes, sewage system pipes, power supply poles, telecommunication poles, structural members for tunnels and pedestrian subway constructions as well as for parking space constructions. The state of such products production in Poland is presented.

2 1. Wstêp Pod okreœleniem sieci uzbrojenia terenu rozumie siê obecnie bardzo du ¹ liczbê zdecydowanie ró ni¹cych siê od siebie budowli. S¹ to bowiem: - wszelkiego rodzaju podziemne, nadziemne i naziemne przewody i urz¹dzenia gazowe, cieplne, telekomunikacyjne, elektroenergetyczne i inne (z wy³¹czeniem urz¹dzeñ melioracji szczegó³owych), a tak e - budowle podziemne, jak tunele, przejœcia, parkingi, zbiorniki itp. Taka klasyfikacja wprowadzona zosta³a tak e do przepisów krajowych [1]. W niektórych krajach œwiata do sieci uzbrojenia terenu zalicza siê równie wielopoziomowe parkingi naziemne lokalizowane - jako znacz¹ca ju liczba obiektów, np. w centrach miast amerykañskich, czy te w ostatnim okresie w centrach niektórych miast europejskich. Budowle te od wielu ju lat wznoszone s¹ z zastosowaniem prefabrykacji betonowej, która obecnie charakteryzuje dalszy wzmo ony rozwój [2]. Odnosi siê on do: - problemów projektowania i konstruowania prefabrykatów dla zapewnienia w³aœciwej ich trwa³oœci i technologicznoœci, - warunków produkcji (przy wykorzystaniu czêsto wysokiej automatyzacji procesów z zastosowaniem najnowszych generacji betonów cementowych tak e o diametralnie ró nych parametrach technologicznych mieszanek betonowych), - warunków (w tym tak e organizacji) transportu tych elementów na budowê oraz - gwarantuj¹cego w³aœciw¹ jakoœæ budowli monta u prowadzonego najczêœciej przy bardzo ograniczonej robociÿnie. Naturalnie w odniesieniu do budowli tworz¹cych sieci uzbrojenia terenu znajduj¹ zastosowanie bardzo ró ne przepisy i techniki odnosz¹ce siê do ich utrzymania i zapewnienia wymaganych warunków dla ci¹g³ej eksploatacji w d³ugich okresach. W niektórych zastosowaniach to wykorzystywanie prefabrykacji betonowej jest zdecydowanie dominuj¹ce [3]. Dotyczyæ mo e zarówno elementów podstawowych zwi¹zanych z budow¹ tych sieci, jak te (np. w odniesieniu do sieci cieplnych i gazowych) wy- ³¹cznie elementów uzupe³niaj¹cych. W poszczególnych krajach bardzo ró nie oceniæ mo na stan, rozbudowê i utrzymanie tych ró nych sieci uzbrojenia terenu, a tym samym stopieñ wykorzystywania dla ich budowy stosownych prefabrykatów z betonu. Jest to przede wszystkim zale ne od poziomu gospodarczego danego kraju, a w tym od tempa rozwoju przemys³u, miast, mieszkalnictwa, transportu, a tak e od poziomu zamo noœci mieszkañców. 2. Charakterystyka ogólna budowli uznawanych za sieci uzbrojenia terenu i stosowanych do ich budowy prefabrykatów z betonu Generalnie rzecz ujmuj¹c budowle stanowi¹ce sieci uzbrojenia terenu to obiekty, które s¹ eksploatowane w doœæ ró nych, ale jednoczeœnie zwykle specyficznych i trudnych warunkach. Wynika to zarówno z oddzia³ywañ atmosferycznych, gruntowych, jak te w niektórych przypadkach z bezpoœredniego kontaktu z magazynowanymi, czy te przep³ywaj¹cymi œciekami lub te innymi czynnikami agresywnymi.

3 Grzegorz Chrabczyñski Budowle te, a tak e prefabrykaty, z których bêd¹ one wykonywane musz¹ wiêc byæ projektowane, specyfikowane, wykonywane i monitorowane przy za³o eniu, e trwa³oœæ betonu jest niezwykle wa nym parametrem w tych specyficznych i trudnych warunkach u ytkowania. Parametr ten bêdzie œciœle zwi¹zany z trwa³oœci¹ zastosowanych w tych obiektach prefabrykatów, która charakteryzowaæ bêdzie ich zdolnoœæ do utrzymania wymaganych w³aœciwoœci u ytkowych w czasie pod wp³ywem mo liwych do przewidzenia oddzia³ywañ. Przy normalnej konserwacji okreœlony prefabrykat powinien umo liwiæ prawid³owo zaprojektowanym i wykonanym obiektom spe³nienie wymagañ podstawowych [4] w ekonomicznie uzasadnionym przedziale czasu (okresie jego u ytkowania). Wg ustaleñ dokumentów interpretacyjnych do Dyrektywy 89/106/EWG (cytowanych w [5]) ekonomicznie uzasadniony czas u ytkowania okreœla siê z uwzglêdnieniem wszystkich istotnych czynników, takich jak koszty projektowania, koszty budowy i u ytkowania, koszty powsta³e w wyniku utrudnieñ w u ytkowaniu, ryzyko i konsekwencje zniszczenia obiektu w okresie jego u ytkowania oraz koszty ubezpieczenia zwi¹zane z tym ryzykiem, planowane renowacje czêœciowe, koszty przegl¹dów technicznych, konserwacji i napraw obiektu, koszty obs³ugi i administracji, koszty rozbiórki i usuwania odpadów, jak równie wzglêdy ochrony œrodowiska. W dokumentach tych [5] podano tak e, e do pañstw cz³onkowskich UE nale y - kiedy i gdzie uznaj¹ to za stosowne - podjêcie ustaleñ dotycz¹cych okresu u ytkowania, który mo na uznaæ za rozs¹dny w przypadku ka dego rodzaju obiektu lub w stosunku do niektórych z nich, wzglêdnie ich czêœci w zwi¹zku ze spe³nieniem wymagañ podstawowych. Obecnie nie wprowadzone zosta³y jeszcze jednoznaczne, œcis³e ustalenia dotycz¹ce okresu u ytkowania wszystkich rodzajów prefabrykatów z betonu i wykonywanych z nich sieci uzbrojenia terenu oraz metod dokonywania ocen spe³nienia stawianych wymagañ. Okreœlone prace z tego zakresu prowadzone s¹ w wielu krajach, w tym równie w Polsce. Przygotowane dotychczas przez Europejsk¹ Organizacjê ds. Aprobat Technicznych (EOTA) ogólne za³o enia dotycz¹ce okresu u ytkowania obiektów i wyrobów budowlanych mog¹ stanowiæ jedynie pewne wytyczne dla tych ustaleñ. Niezwykle natomiast istotne dla budowy krajowych sieci uzbrojenia terenu i osi¹gania za³o onej jakoœci technicznej stosownych prefabrykatów z betonu jest to, e w nied³ugim ju czasie równie w Polsce wprowadzona bêdzie norma EN 206:2001 "Beton - czêœæ 1. Wymagania, wykonywanie, produkcja i kryteria zgodnoœci" [6]. W dokumencie tym zawarto podsumowanie œwiatowego stanu wiedzy na temat zabezpieczenia trwa³oœci betonu w ró nych warunkach eksploatacji i wskazano konkretne sposoby spe³nienia stosownych wymagañ w tym zakresie. Przyjêto, e sformu³owane wymagania materia³owe i technologiczne odnosz¹ siê do co najmniej 50-letniego okresu u ytkowania obiektów. Wg omawianej normy warunki u ytkowania obiektu mo na scharakteryzowaæ klas¹ ekspozycji betonu zwi¹zan¹ z oddzia³ywaniem œrodowiska. Wyró niono 6 grup obejmuj¹cych ³¹cznie 18 klas ekspozycji. Beton mo e byæ praktycznie poddany wiêcej ni jednemu oddzia³ywaniu, zatem warunki œrodowiska, którym jest on poddawany mog¹ wymagaæ wyra enia przez pewn¹ kombinacjê klas ekspozycji. W zale noœci od za³o onej klasy ekspozycji betonu podano w normie zalecenia, które powinny byæ uwzglêdnione przy projektowaniu sk³adu mieszanki betonowej dla betonów zwyk³ych maj¹cych znajdowaæ siê pod wp³ywem okreœlonych oddzia³ywañ. Dotycz¹ one maksymalnego stosunku w/c, minimalnej klasy wytrzyma³oœci betonu na œciskanie, minimalnej zawartoœci cementu, minimalnego napowietrzenia oraz innych wymagañ specjalnych. Norma ogólnie dotyczy betonów kruszywowych o normalnym ciê arze i betonów ciê kich klasy wytrzyma³oœci na œciskanie C 8/10 do C 100/115 oraz

4 betonów lekkich klasy LC 8/9 do LC 80/88. Odnosi siê praktycznie do betonów, których zagêszczanie uzyskano w wyniku pewnych oddzia³ywañ si³owych. Omawiana norma zak³ada, e inne normy EN dotycz¹ce okreœlonych wyrobów, np. prefabrykatów z betonu lub omawianych w niej procesów mog¹ wymagaæ lub dopuszczaæ istotne odstêpstwa od zawartych ustaleñ. Obecne kierunki rozwoju prefabrykacji, w tym produkcji wyrobów do budowy sieci uzbrojenia terenu wskazuj¹, i nale y siê liczyæ z coraz bardziej powszechnym zastosowaniem mieszanek samozagêszczalnych SCC, przy których efekt w³aœciwego wype³nienia form i wysokiej komprymacji przy gêsto nawet rozmieszczonym zbrojeniu uzyskiwany jest wy³¹cznie, lub prawie wy³¹cznie na skutek dzia³ania si³y ciê koœci [7, 8]. Dotychczas brak jest ustaleñ normowych dotycz¹cych tych odmian technologicznych betonów. Wiadomo, i mieszanki betonowe stosowane w tych przypadkach, a tak e wymagane metody ich oceny ró ni¹ siê w istotny sposób od tradycyjnie przyjmowanych w technologii betonów. Obecnie w wielu krajach œwiata prowadzone s¹ bardzo szerokie badania nad technologi¹ betonów samozagêszczalnych, a tak e nad trwa³oœci¹ tych tworzyw. Badania te w coraz wiêkszym zakresie prowadzone s¹ równie w Polsce. Uzyskanie w³aœciwej jakoœci mieszanek betonowych i betonów w produkcji prefabrykatów œciœle zwi¹zane jest z odpowiednim wyposa eniem wytwórni w³aœciwymi standardami wszystkich surowców oraz z w³aœciwym przygotowaniem kadry technicznej. Wg doœwiadczeñ zagranicznych szczególnie dobre rezultaty uzyskuje siê równie w produkcji prefabrykatów dla sieci uzbrojenia terenu przy ukierunkowaniu tej produkcji w okreœlonej wytwórni na œciœle okreœlon¹ rodzinê wyrobów. Wiele zagranicznych wytwórni prefabrykatów spe³nia to za³o enie. Dotychczas w Polsce niewiele wytwórni zwi¹zanych jest wy³¹cznie z produkcj¹ prefabrykatów dla okreœlonych rodzajów sieci uzbrojenia terenu. Ale pojawiaj¹ siê ju takie rozwi¹zania. Przyk³adem s¹ np. wytwórnie ALSYBET Sp. z o.o. w Kurzêtniku oraz P.V. PREFABET KLUCZBORK S.A., ukierunkowane na produkcjê wyrobów dla sieci kanalizacyjnych. 3. Rury do budowy sieci wody pitnej Do budowy takich sieci prefabrykaty z betonu musz¹ spe³niaæ szereg wymagañ zwi¹zanych ze szczelnoœci¹, trwa³oœci¹ w czasie, a tak e utrzymaniem za³o onych tolerancji wymiarów - niezwykle istotnych dla prawid³owego monta u rur. W praktyce œwiatowej znanych jest kilka rozwi¹zañ produkcji rur ciœnieniowych przeznaczonych dla takich zastosowañ i uk³adania w wykopach otwartych. Przyk³adowo s¹ to: a) rozwi¹zania dotycz¹ce rur strunobetonowych sprê onych dwukierunkowo; formowanie tych elementów dokonywane jest pocz¹tkowo przy zagêszczaniu mieszanki betonowej w pionowo ustawionej formie samonoœnej (z naci¹gniêtym uprzednio zbrojeniem pod³u nym i umieszczonym zbrojeniem spiralnym) poprzez wibrowanie zewnêtrzne, a nastêpnie (po ustawieniu formy z wyrobem na stanowisku przyspieszonego dojrzewania) dodatkowo w wyniku hydroprasowania wywo³anego przez oddzia³ywanie rdzenia formy zwiêkszaj¹cego œrednicê pod wp³ywem wpompowywanej wody; zabieg ten powoduje jednoczeœnie naci¹g zbrojenia spiralnego (formy maj¹ mo liwoœæ stosownej zmiany równie œrednicy zewnêtrznej); po zakoñczeniu obróbki cieplnej i uzyskaniu przez beton wymaganej wytrzyma³oœci

5 Grzegorz Chrabczyñski nastêpuje wyjêcie rdzenia, przekazanie na beton sprê enia od zbrojenia pod³u nego i rozformowanie rury; b) rozwi¹zanie dotycz¹ce rur strunobetonowych sprê onych obwodowo; w tym przypadku pocz¹tkowo formowana jest rura elbetowa w pionowo ustawionej formie z zastosowaniem wibrowania zewnêtrznego; po przyspieszonym dojrzewaniu i uzyskaniu przez beton wymaganej wytrzyma³oœci nastêpuje rozformowanie wyrobu; ta rura elbetowa stanowi rdzeñ, na który po ustawieniu w poziomie nawijany jest spiralnie drut o wysokiej wytrzyma³oœci pod odpowiednim naci¹giem; nawiniêta spirala po zamocowaniu pokrywana jest nastêpnie warstw¹ torkretu lub zaprawy nanoszonej na obracaj¹c¹ siê ustawion¹ poziomo rurê; nastêpnie prefabrykat poddawany jest kolejnej obróbce cieplnej; c) rozwi¹zanie dotycz¹ce rur strunobetonowych z zewnêtrznym p³aszczem stalowym sprê onych obwodowo; w tym przypadku pocz¹tkowo formowana jest rura elbetowa w pionowo ustawionej formie z zastosowaniem wibrowania zewnêtrznego; w formie tej od strony zewnêtrznej (przed u³o eniem zbrojenia) umieszczony jest odpowiedni p³aszcz stalowy; po zastosowaniu przyspieszonego dojrzewania nastêpuje rozformowanie wyrobu i sprê enie obwodowe poziomo ustawionej rury drutem o wysokiej wytrzyma³oœci nawijanym pod odpowiednim naci¹giem; kolejnym etapem produkcji jest pokrycie nawiniêtego zbrojenia warstw¹ torkretu i ponowna obróbka cieplna prefabrykatu; d) rozwi¹zanie dotycz¹ce rur strunobetonowych z zatopionym w ich œciance p³aszczem stalowym; p³aszcz stalowy umieszczany jest w formie razem ze zbrojeniem ze stali zwyk³ej; ustawiona pionowo forma wype³niana jest mieszank¹ betonow¹ przy jej zagêszczaniu poprzez wibrowanie zewnêtrzne; po uformowaniu tego rdzenia i uzyskaniu przez beton w wyniku obróbki cieplnej odpowiedniej wytrzyma³oœci na zewn¹trz rury nawijane jest spiralne zbrojenie sprê aj¹ce ze stali wysokowartoœciowej, które nastêpnie pokrywane jest torkretem; wykonany w ten sposób prefabrykat poddawany jest nastêpnie obróbce cieplnej; Wg tych technologii produkowane s¹ rury z betonu klasy B 50 i klas wy szych charakteryzuj¹cego siê nasi¹kliwoœci¹ 3% i œcieralnoœci¹ 2 mm oraz wysok¹ odpornoœci¹ na agresje chemiczne. S¹ to zwykle rury o œrednicy wewnêtrznej do 2,0 m i o d³ugoœci u ytkowej 4,0 do 5,0 m. Prefabrykaty wykonywane wg rozwi¹zañ a) i b) poddawane s¹ po uzyskaniu przez beton odpowiedniej wytrzyma³oœci próbie szczelnoœci przy ciœnieniu wody zwykle wiêkszym od przewidywanego o 20% (ka dy wyrób); zwykle co setny element podlega próbie rysoodpornoœci. Prefabrykaty te mog¹ mieæ ró ne rodzaje po³¹czeñ. Mog¹ to byæ po³¹czenia z wykorzystaniem specjalnych wk³adów gumowych (kielich i koniec bosy rury s¹ wówczas szlifowane), lub w przypadku rozwi¹zañ c) i d) po³¹czenia umo liwiaj¹ce obwodowe (wewnêtrzne lub zewnêtrzne) zespawanie spoinowe p³aszcza stalowego. W zale noœci od przyjêtych rozwi¹zañ kszta³towane s¹ ró ne koñce tych rur. W wytwórniach zagranicznych wystêpuj¹ tak e: e) rozwi¹zania dotycz¹ce elbetowych rur ciœnieniowych zbrojonych obwodowo (oznaczanych RCP) oraz f) rozwi¹zania dotycz¹ce elbetowych rur ciœnieniowych ze zbrojeniem równomiernie roz³o onym sk³adaj¹cym siê z kilku warstw drutów o ma³ej œrednicy (oznaczanych DRP). Rury RCP i DRP produkowane s¹ z betonu B 50 - B 60 przy œrednicach wewnêtrznych do 4,0m. Dla rur RCP maksymalne ciœnienie obliczeniowe nie przekracza 500kPa, a dla rur DRP kPa.

6 Niezale nie od omówionych wy ej rozwi¹zañ rury ciœnieniowe po zakoñczonej produkcji poddawane s¹ stosownym testom, których spe³nienie œwiadczy o w³aœciwej ich jakoœci technicznej. Obecnie w Polsce produkowane s¹ rury wg rozwi¹zania a) o œrednicy wewnêtrznej 0,6 do 1,60 m i jednakowej d³ugoœci u ytkowej 5,0 m. S¹ to rury BETRAS, których technologia produkcji bazuje na rozwi¹zaniu szwedzkiej formy SENTAB (Rys. 1). Rys. 1. Przekroje i szczegó³y rury strunobetonowej SENTAB Prefabrykaty te produkowane s¹ w 3 klasach przyporz¹dkowanych odpowiednim ciœnieniom nominalnym 1,5; 1,0 i 0,5MPa. Ró ni¹ siê one zastosowanym skokiem zbrojenia obwodowego. Produkcjê tê uruchomiono w jednej wytwórni. Wytwórnia uzyska³a dla tych wyrobów certyfikat bezpieczeñstwa wydany przez COBR PB CEBET. Jest on wymagany dla wszystkich produkowanych œrednic rur. Wg mojej oceny zdolnoœæ produkcyjna wytwórni w zakresie produkcji tych rur wykorzystywana jest w 70%. 4. Rury i elementy uzupe³niaj¹ce do budowy sieci kanalizacyjnych Utrzymywanie w³aœciwej jakoœci technicznej prefabrykatów i wykonywanych z nich sieci kanalizacyjnych jest niezwykle wa ne z ró nych wzglêdów. Œcieki komunalne i przemys³owe zrzucane do przewodów kanalizacyjnych niedostatecznie szczelnych zanieczysz-

7 Grzegorz Chrabczyñski czaj¹ wody gruntowe, zaœ przedostawanie siê wód gruntowych do sieci powoduje przeci¹ enie systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni œcieków. Ze wzglêdu wiêc na uzyskiwanie w³aœciwych gwarantowanych po³¹czeñ rur wymagane jest utrzymanie odpowiednich doœæ ostrych tolerancji niektórych wymiarów tych elementów. Bezciœnieniowe sieci kanalizacyjne mog¹ byæ budowane w wykopach otwartych, jak te technik¹ mikrotunelingu. Ta ostatnia technika umo liwia budowê ruroci¹gów, czy te kolektorów nawet o du ych œrednicach. Znajduje ona zastosowanie przede wszystkim na terenach zurbanizowanych gdzie niemo liwa lub zbyt kosztowna by³aby budowa takich sieci w systemie tradycyjnym. W obu tych przypadkach znajduj¹ zastosowanie ró - ne rozwi¹zania techniczne rur. Dla uk³adania w wykopach otwartych zastosowanie znajduj¹ rury betonowe (œrednicy wewnêtrznej do 1,2 m) i elbetowe (œrednicy wewnêtrznej do 2,0 m) zwykle d³ugoœci - przy mniejszych œrednicach 2,0 m, a przy œrednich i du ych - 1,25 m. Prefabrykaty te formowane s¹ w pionie przy wykorzystywaniu ró nych agregatów; zagêszczanie mieszanki betonowej dokonywane jest pocz¹tkowo w czêœci kielichowej elementu z zastosowaniem wibrowania zewnêtrznego, a w dalszej jego czêœci poprzez wewnêtrzne prasowanie obwodowe przemieszczaj¹c¹ siê z do³u do góry g³owic¹ wyposa on¹ w odpowiednie zestawy rolek tocznych. Dla formowania rur stosowane s¹ automatycznie dzia³aj¹ce agregaty ró nych firm, np. McCracena lub Pedershaaba. Formy po zakoñczeniu procesu zagêszczania mieszanki betonowej przenoszone s¹ na miejsce dojrzewania prefabrykatów, gdzie nastêpuje ich rozformowanie i pozostawienie na pierœcieniach formuj¹cych spód kielicha (na których ustawiana jest forma na stanowisku formowania w agregacie). Stosowane bywa zarówno dojrzewanie przyspieszone betonu poprzez obróbkê ciepln¹, jak te naturalne. Po uzyskaniu przez beton wymaganej wytrzyma³oœci na œciskanie prefabrykaty poddawane s¹ stosownemu testowaniu i w przypadku pozytywnych rezultatów kierowane do magazynu wyrobów gotowych. Prefabrykaty te produkowane s¹ z betonu klasy B 35 lub klas wy szych. W wielu zagranicznych wytwórniach takich prefabrykatów stosowane s¹ czêsto zautomatyzowane systemy umo liwiaj¹ce manipulowanie formami i rurami w czasie poszczególnych faz produkcji, a w tym tak e w trakcie testowania tych wyrobów. Przyk³adem takich rozwi¹zañ jest System Rekers, wykorzystywany m.in. w wytwórni Holcim Betonproducten B.V. w Alphen a/d Riju w Holandii [9]. Umo liwia on zastosowanie 3-minutowego rytmu produkcyjnego przy jednoczesnym formowaniu 2 rur i prowadzenie produkcji z zachowaniem pe³nej ci¹g³oœci pracy brygad roboczych oraz pe³nej ci¹g³oœci wykorzystania form i stanowisk produkcyjnych [10, 11]. W tym przypadku rozformowane ju wyroby dojrzewaj¹ ustawiane po kilkanaœcie sztuk na platformach umo liwiaj¹cych ich przemieszczanie do specjalnych komór, gdzie pozostaj¹ w spoczynku przez 24 godziny. Po tym okresie automatycznie przekazywane s¹ na stanowiska wykonywania odpowiednich testów. Wymiary tolerowane rur sprawdzane s¹ urz¹dzeniem laserowym. Jednoczeœnie ka da z rur po stosownym zadeklowaniu poddawana jest wewnêtrznemu dzia³aniu obni onego ciœnienia powietrza (0,02 do 0,07MPa). Prefabrykaty, które nie uzyska³y pozytywnego wyniku przy testowaniu ciœnieniowym, kierowane s¹ do dalszego dojrzewania, a po pewnym okresie próba ta jest ponownie powtarzana. Dla potrzeb budowy bezciœnieniowych rur kanalizacyjnych uk³adanych w wykopach otwartych uruchomiono w Polsce produkcjê rur WIPRO (Rys. 2), które wytwarzane s¹ przez kilka wytwórni z betonów B 35 i B 45. S¹ one przystosowane do monta u z zastosowaniem nak³adek gumowych. Istniej¹ tak e rozwi¹zania, w których w trakcie formowania prefabrykatów wtapiane s¹ tzw. uszczelki zintegrowane (Rys. 3). Te ostatnie daj¹ nawet

8 lepsze rezultaty, a ponadto umo liwiaj¹ przenoszenie przez rurê nawet pewnych ciœnieñ wewnêtrznych. W niektórych wytwórniach krajowych produkowane s¹ tak e podobne do omówionych wy ej betonowe lub elbetowe rury kielichowe, lecz nie okreœlane nazw¹ WIPRO. Zasada przebiegu formowania tych prefabrykatów jest podobna. Rys. 2. Przekrój rury WIPRO i szczegó³ po³¹czenia nak³adk¹ gumow¹ Rys. 3. Przekrój rury WIPRO z wtopion¹ uszczelk¹ zintegrowan¹ Wg mojego rozpoznania zdolnoœæ produkcyjna poszczególnych wytwórni krajowych produkuj¹cych betonowe lub elbetowe rury kielichowe dla sieci kanalizacyjnych wykorzystywana jest obecnie w 50-60%. Dla zastosowania takich rur o œrednicy wewnêtrznej 0,6 m i powy ej musz¹ byæ wydawane przez COBR PB CEBET certyfikaty bezpieczeñstwa. Dla potrzeb mikrotunelingu formowane s¹ betonowe lub elbetowe rurowe elementy bezkielichowe. S¹ one przystosowane do po³¹czeñ w sieci z zastosowaniem specjalnych uszczelek lub przy odpowiednich rozwi¹zaniach z zastosowaniem wewnêtrznego spawania obwodowego. Formowanie tych prefabrykatów nastêpuje w formach ustawionych pionowo z zastosowaniem wibrowania zewnêtrznego. Rozformowywanie tych wyrobów ma miejsce dopiero po uzyskaniu przez beton stosownej wytrzyma³oœci. Rury te produkowane s¹ z betonów klasy B 35 i wy szej. Dla potrzeb mikrotunelingu w Polsce produkowane s¹ obecnie przede wszystkim rury betonowe i elbetowe SIMPLEX (Rys. 4). Rury betonowe wytwarzane s¹ o œrednicach wewnêtrznych 1,0 i 1,2 m i d³ugoœci u ytkowej 2,0 m. Rury elbetowe maj¹ zaœ œrednice od 1,0 do 2,0 m przy d³ugoœciach u ytkowych dla œrednic do 1,2 m równych 2,0 a przy œredni-

9 Grzegorz Chrabczyñski cach wiêkszych - 1,25 m. Rury te produkowane s¹ z betonu klasy B 35 jak dotychczas w jednej wytwórni. Rury te przystosowane s¹ do œcieków nieagresywnych o temperaturze do 40 C. Przy przewidywaniu œcieków agresywnych wewnêtrzne powierzchnie rur s¹ odpowiednio zabezpieczane. Prefabrykaty te mog¹ byæ wykorzystywane równie przy budo- Rys. 4. Przekrój rury SIMPLEX i szczegó³ po³¹czenia nak³adk¹ gumow¹ Rys. 5. Przyk³adowy asortyment elementów uzupe³niaj¹cych do budowy studni na trasie sieci kanalizacyjnych

10 wie studzienek wodnych i kanalizacyjnych. Zdolnoœæ produkcyjna oddzia³u produkcji tych prefabrykatów jest obecnie praktycznie wykorzystywana poni ej 50%. Dla podobnych zastosowañ uruchomiona jest obecnie w kraju w jednej wytwórni produkcja rur elbetowych o œrednicy wewnêtrznej 0,8 oraz 2,0 m i d³ugoœci u ytkowej 5,0 m. Mog¹ byæ tak e produkowane prefabrykaty o wiêkszych œrednicach. S¹ to rury bezkielichowe z betonu klasy B 50 wyposa ane w trakcie produkcji z obu koñców w pierœcienie stalowe oraz ewentualnie dodatkowo z jednej strony w drewniane podk³adki, które umo liwiaj¹ uk³adanie w ³uku. Dla rur kanalizacyjnych przeznaczonych do mikrotunelingu wymagane s¹ tak e certyfikaty bezpieczeñstwa. Rys. 6. Przyk³adowy asortyment elementów uzupe³niaj¹cych do budowy sieci kanalizacyjnych

11 Grzegorz Chrabczyñski W przypadku sieci kanalizacyjnych przystosowanych do przep³ywu cieczy pod pewnym ciœnieniem stosuje siê rury przystosowane do budowy sieci wody pitnej. Budowa sieci kanalizacyjnych z wykorzystaniem rur z betonu wymaga dysponowania odpowiednim asortymentem standardowych z³¹cz, kszta³tek oraz studni produkowanych równie z tego materia³u i gwarantuj¹cych uzyskiwanie odpowiedniego uk³adu i wymaganej szczelnoœci sieci (Rys. 5 i 6). S¹ to równie prefabrykaty betonowe i elbetowe s³u ¹ce do budowy studzienek kanalizacyjnych, rewizyjnych, komór rozdzia³u œcieków, zbiorników, korpusów pompowni i separatorów oraz osadników wielokomorowych. Prefabrykaty te powinny byæ produkowane z zastosowaniem agregatów umo liwiaj¹cych - poprzez dokonywanie stosownego przezbrojenia - produkcjê ró nych elementów tej samej rodziny. Oddzia³y produkcji tych prefabrykatów s¹ czêsto w pe³ni zautomatyzowane (Fot. 7). Stosowne agregaty s³u ¹ równie do produkcji ró nego rodzaju separatorów w elbetowej obudowie. Zazwyczaj urz¹dzenia te wyposa one s¹ w bardzo skomplikowan¹ aparaturê (Rys. 8). Fot. 7. Widok zautomatyzowanej linii dla produkcji asortymentu uzupe³niaj¹cego Rys. 8. Widok separatora w prefabrykowanej obudowie elbetowej W zagranicznych wytwórniach w produkcji elementów uzupe³niaj¹cych do budowy sieci kanalizacyjnych stosowane s¹ betony z w³óknem stalowym, a ostatnio w coraz wiêkszym zakresie betony uzyskane z mieszanek samozagêszczalnych. Przyk³adem mo e byæ

12 wytwórnia holenderska Kijlsta Beton, w której 100% produkcji elementów uzupe³niaj¹cych do budowy sieci kanalizacyjnych (studni, separatorów) wykonywanych jest w technologii SCC. Stosowane s¹ g³ównie formy stalowe stanowi¹ce dawne wyposa enie tego oddzia³u. S¹ to formy stacjonarne. Produkcja odbywa siê na 1 zmianê przy trwaj¹cym ~20godz. dojrzewaniu naturalnym betonu. Interesuj¹ce jest ³¹czenie w tej wytwórni niektórych prefabrykatów uzupe³niaj¹cych poprzez klejenie. Ciekawostk¹ jest dostarczanie mieszanek SCC z betonowni wytwórni na teren oddzia³u produkcyjnego z zastosowaniem mieszalników samochodowych [8]. Produkcja elementów uzupe³niaj¹cych do budowy sieci uzbrojenia terenu prowadzona jest w Polsce w coraz wiêkszym zakresie. Ostatnio pojawiaj¹ siê ju wytwórnie realizuj¹ce produkcje tych wyrobów na bardzo wysokim poziomie. Coraz czêœciej w wytwórniach tych prowadzone s¹ tak e próby dotycz¹ce zastosowania dla formowania takich prefabrykatów mieszanek samozagêszczalnych. Wyniki tych prób potwierdzaj¹ s³usznoœæ szerokiego wdra ania technologii SCC. 5. S³upy i erdzie oraz elementy uzupe³niaj¹ce do budowy sieci energetycznych i telekomunikacyjnych Obecnie w praktyce zagranicznej w budowie tych sieci dominuj¹ strunobetonowe erdzie o przekroju pierœcieniowym. S¹ one wykorzystywane tak e w budowie wie antenowych komunikacji bezprzewodowej. Wie e takie przy wiêkszych wysokoœciach s¹ sk³adane ze strunobetonowych segmentów i dodatkowo sprê ane kablami - z regu³y w trakcie monta u przy pionowym ustawieniu tych segmentów na wysokoœæ wie y. Zarówno erdzie, jak te segmenty wie antenowych s¹ wyrobami, dla których formowania w przewa aj¹cym stopniu znalaz³a zastosowanie technika wirowania. Pozwala ona na uzyskiwanie prefabrykatów o zdecydowanie lepszej jakoœci technicznej, a tym samym d³u szym okresie u ytkowania. W czasie tego procesu z mieszanki betonowej (o konsystencji wilgotnej lub gêstoplastycznej) odprowadzona zostaje czêœæ wody zarobowej. Technika wirowania polega na wykorzystywaniu si³y odœrodkowej wywo³anej szybkimi obrotami formy wype³nionej uprzednio mieszank¹ betonow¹. W procesie tym forma umieszczona jest na wirówce, a proces wirowania w zale noœci od œrednicy elementu trwa od kilku do kilkunastu minut. Strunobetonowe erdzie energetyczne i telekomunikacyjne o wysokoœci do 20 m produkowane s¹ zwykle jako jednosegmentowe w samonoœnych formach zamkniêtych, a mieszanka betonowa wprowadzona jest do uprzednio zazbrojonej formy poprzez pompowanie. Prefabrykaty te po obróbce cieplnej i uzyskaniu przez beton wymaganej wytrzyma³oœci s¹ sprê ane (przez zwolnienie naci¹gu drutów) i rozformowywane przez si³owe wyciskanie. Wie e antenowe o wysokoœci powy ej 20 m montowane s¹ z segmentów, które stanowi¹ równie prefabrykaty strunobetonowe. Prefabrykaty te wykonywane s¹ w formach samonoœnych dwudzielnych - otwieranych dla u³o enia zbrojenia oraz zasypania mieszanki betonowej. Po obróbce cieplnej i przekazaniu sprê enia nastêpuje rozformowanie wyrobu przez otwarcie formy. erdzie energetyczne i telekomunikacyjne oraz wie e antenowe wykonywane s¹ z betonu klasy B 50 i klas wy szych. Obecnie za granic¹ doœæ rzadko spotyka siê produkcjê elbetowych s³upów energetycznych, czy te telekomunikacyjnych.

13 Grzegorz Chrabczyñski Obecnie za granic¹ do budowy anten komunikacji bezprzewodowej stosowane s¹ w szerokim zakresie pierœcieniowe sprê one elementy segmentowe(cylindryczne lub sto - kowe) o ró nej wysokoœci i ró nych naturalnie œrednicach. Przyk³adowo przy wysokoœci wie y 89,9 m œrednica przy podstawie wynosi³a 3,5 m, zaœ przy wierzcho³ku 0,9 m; natomiast przy wysokoœci 67,3 m odpowiednio 2,14 m i 0,6 m. Segmenty strunobetonowe przy œrednicach powy ej 2,0 m maj¹ wysokoœæ (d³ugoœæ) 2,0 m. Segmenty te produkowane s¹ z betonu B 65. Obecnie istniej¹ ju rozwi¹zania systemowe produkcji prefabrykatów do budowy wie antenowych. Przyk³adem jest rozwi¹zanie niemieckiej firmy PFLEIDERER. Produkowane przy zastosowaniu wirowania strunobetonowe elementy cylindryczne lub sto - kowe s¹ ustawiane w odpowiedniej kolejnoœci na fundamencie, ³¹czone miêdzy sob¹ œrubami o wysokiej wytrzyma³oœci, a nastêpnie zespalane poprzez sprê enie kablami. Przy tym rozwi¹zaniu wie a uzyskuje doskona³¹ sztywnoœæ nawet do wysokoœci powy- ej 100 m. Na wie y antenowej mog¹ byæ zamontowane ró ne pomosty wymagane dla w³aœciwego funkcjonowania obiektu. Z podobnych segmentów s¹ budowane tak e wie e, na których instalowane s¹ uk³ady zasilaj¹ce elektrowni wiatrowych. Strunobetonowe erdzie energetyczne, których produkcja seryjna uruchomiona zosta³a w Polsce w trzech wytwórniach w latach , to wirowane prefabrykaty sprê- one i czêœciowo sprê one. Jako erdzie czêœciowo sprê one okreœla siê te prefabrykaty, które s¹ dodatkowo zbrojone w czêœci przyziemnej odcinkami stali zwyk³ej w celu przeniesienia naprê eñ rozci¹gaj¹cych od maksymalnego momentu zginaj¹cego. Strunobetonowe erdzie wirowane wystêpuj¹ jako: tzw. MOCNE o d³ugoœciach 10,5 m, 12,0 m, 13,5 m oraz 15,0 m, dla których zagwarantowano przenoszenie si³y wierzcho³kowej od 15kN do 25kN przy maksymalnym ugiêciu <1/50L oraz tzw. D UGIE - o d³ugoœciach 16,5 m i 18,0 m, dla których zagwarantowano przenoszenie si³y wierzcho³kowej od 2,5kN do 6,0kN przy maksymalnym ugiêciu <1/50L. erdzie MOCNE maj¹ zastosowanie: - jako konstrukcje noœne linii tramwajowych; - jako konstrukcje napowietrznych i kablowych linii oœwietleniowych; - jako s³upowe stacje transformatorowe typu "STS" pozwalaj¹ce na zast¹pienie elbetowego s³upa bliÿniaczego jedn¹ erdzi¹; - w budowie napowietrznych linii elektroenergetycznych œredniego i niskiego napiêcia, w tym jako s³upy krañcowe, odporowe i naro ne. erdzie D UGIE s¹ natomiast stosowane: - przy przechodzeniu linii energetycznej nad drogami; - do budowy linii oœwietleniowych autostrad i tras szybkiego ruchu; - jako maszty telekomunikacyjne w telefonii radiowej. Asortyment krajowych erdzi wirowanych wynika z konstrukcji form stalowych, w których s¹ one wytwarzane. Formy te sk³adaj¹ siê z kilku pó³torametrowych odcinków rur sto kowych o zbie noœci wewnêtrznej 15 mm. W tak skonstruowanych formach mo na produkowaæ podstawowy asortyment erdzi o œrednicy w szczycie 172,5 i 217,5 mm. Œrednica nasady tych prefabrykatów wynika ze sto kowatoœci i d³ugoœci erdzi. Poszczególne d³ugoœci uzyskuje siê poprzez dodawanie, b¹dÿ odejmowanie pojedynczych cz³onów formy ³¹czonych miêdzy sob¹ na œruby. Znamionowa si³a wierzcho³kowa zale y od œrednicy elementu oraz rodzaju i iloœci zbrojenia sprê aj¹cego, a tak e wielkoœci wprowadzonego

14 naci¹gu. Przekrój erdzi energetycznej do linii napowietrznych podano na Rys. 9. Aktualna produkcja tych elementów w trzech wytwórniach stanowi ~50% zdolnoœci produkcyjnych tych organizacji. Rys. 9. Przekrój strunobetonowej erdzi energetycznej typu E erdzie wirowane charakteryzuj¹ siê bardzo dobr¹ jakoœci¹ techniczn¹. Praktycznie nie wymagaj¹ one konserwacji. Obecnie czynione s¹ próby (równie w naszym kraju) wprowadzenia do produkcji erdzi z betonu kolorowego o fakturze upodabniaj¹cej je do s³upów eliwnych. Dla poszczególnych rodzajów erdzi wirowanych w wytwórniach produkowane s¹ tak e stosowne fundamenty oraz wymagany asortyment elementów uzupe³niaj¹cych. W Polsce w kilku wytwórniach produkowane s¹ jeszcze elbetowe s³upy oœwietleniowe oraz trakcyjno-oœwietleniowe (np. O -9, O -12, TO -11/8, TO -11/20). By³y one zaprojektowane jeszcze w latach osiemdziesi¹tych. Dla potrzeb budowy sieci telekomunikacyjnych obecnie w niektórych wytwórniach krajowych produkuje siê s³upy elbetowe SZT-7 i SZT-8, elbetowe belki ustojowe, elbetowe szczud³a, a ponadto studnie kablowe teletechniczne SK-1, SK-2, SK-6 i SK-12 itp. oraz stacje trafo tak e dla telefonii komórkowej. S¹ to praktycznie rozwi¹zania, które powsta³y w naszym kraju przed wielu ju laty. Produkowane w Polsce s³upy elbetowe dla sieci energetycznych i telekomunikacyjnych nie s¹ wyrobami o wysokiej jakoœci technicznej i d³ugim czasie u ytkowania. W znacznym stopniu ustêpuj¹ erdziom wirowanym. Dotychczas w Polsce nie produkuje siê jeszcze prefabrykatów sprê onych do budowy wie antenowych. Przed wielu laty produkowane by³y w naszym kraju kablobetonowe erdzie energetyczne. By³y to elementy o przekroju pe³nym owalnym scalane na budowie poprzez sprê enie kablami ze stali wysokowartoœciowej kilku segmentów. Wykonano próbne odcinki sieci energetycznych. Mimo pozytywnych wyników obserwacji szersze zastosowanie tych erdzi nie znalaz³o zastosowania.

15 Grzegorz Chrabczyñski 6. Elementy konstrukcyjne do budowy tuneli i przejœæ podziemnych Budowa takich obiektów sta³a siê obecnie niezwykle aktualna w du ych miastach. Dla usprawnienia komunikacji miejskiej (metro, szybki tramwaj), samochodowej i pieszej w wielu miastach Europy i innych czêœci œwiata podjêto bardzo efektywne dzia³ania inwestycyjne w tym zakresie. Przy wznoszeniu takich obiektów w znacznym stopniu wykorzystywana jest - i to z du ym powodzeniem - prefabrykacja betonowa. Prefabrykaty wykonywane s¹ wówczas na podstawie dokumentacji indywidualnej - przy budowach prowadzonych w wykopach otwartych - lub s¹ przystosowane do okreœlonych rozwi¹zañ tarcz stosowanych dla dr¹ enia tuneli podziemnych. Rozwi¹zania indywidualne dla budowy tuneli dotycz¹ wykorzystywania prefabrykatów z betonu o bardzo ró nej konstrukcji pozwalaj¹cych na monta ca³ej obudowy tunelu lub jedynie niektórych jej czêœci. Przyznaæ nale y, i w zakresie takich w³aœnie rozwi¹zañ istniej¹ ju w naszym kraju pewne doœwiadczenia potwierdzone konkretnymi zastosowaniami praktycznymi z przed wielu nawet lat. I tak np. przy wznoszeniu tuneli metra wykonywanych w wykopach otwartych zastosowane zosta³y prefabrykaty elbetowe w kszta³cie litery L oraz tzw. elbetowe szalunki specjalne ( SS). Koncepcja tych ostatnich opracowana zosta³a w Instytucie Technologii i Organizacji Produkcji Budowlanej Politechniki Warszawskiej1) przez zespó³ kierowany przez autora niniejszego referatu. Zespó³ ten opracowa³ równie technologiê i organizacjê produkcji tych elementów, która uruchomiona zosta³a w FEB FAELBET w Warszawie. Dokumentacjê projektow¹ dla zastosowania tych prefabrykatów opracowano w BPBKiS Metroprojekt. Prefabrykaty te stosowane by³y w budowie œcian tuneli torów odstawczych metra. Przekrycia tuneli stanowi³y elbetowe prefabrykowane p³yty teowe. Przy opracowywaniu prefabrykatów SS za³o ono, e musz¹ one spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania [13]: - powinny zawieraæ komplet zbrojenia wynikaj¹cego z potrzeb wykonywanego z nich obiektu, przy czym uk³ad zbrojenia powinien gwarantowaæ niezmiennoœæ przestrzenn¹ w okresie wszystkich faz poprzedzaj¹cych wbudowanie, a jego lokalizacja prawid³ow¹ pracê konstrukcji zespolonej; - powinny stanowiæ obudowê œciany eliminuj¹c tym samym koniecznoœæ stosowania w warunkach budowy tradycyjnych deskowañ. Prefabrykaty te zastosowane w budowie warszawskiego metra (Rys. 10) stanowi¹ dwa ró nej wysokoœci arkusze p³yt elbetowych o gruboœci 60 mm ka dy po³¹czone ze sob¹ dystansuj¹cymi prêtami poprzecznymi oraz tê nikami. Prefabrykaty te wykonywane by³y z betonu klasy B 25. Gotowe prefabrykaty zostaj¹ nasadzane na odpowiednio usytuowane zbrojenia pionowo wystaj¹ce z monolitycznego fundamentu. Pomiêdzy dwa s¹siednie elementy wsuwane jest dodatkowe zbrojenie przestrzenne w kszta³cie s³upka dla wytworzenia monolitycznego styku. Po geodezyjnym ustawieniu prefabrykatów nastêpuje wype³nienie ustawionej konstrukcji mieszank¹ betonow¹ zagêszczan¹ wibratorami pogr¹ alnymi. Wype³nienie to stanowi³ beton klasy B 25. Zastosowanie prefabrykatów SS pozwoli³o na uzyskanie istotnych efektów ekonomicznych oraz zwi¹zanych z przyspieszeniem tempa wznoszenia œcian tych obiektów. Obecnie podobne rozwi¹zania stosowane s¹ bardzo czêsto w budowie przejœæ podziemnych i tuneli. Naturalnie stosowane s¹ znacznie wy sze klasy betonu; najczêœciej klasa B 50.

16 Rys. 10. Widok ogólny, przekroje oraz zasada monta u prefabrykatów SS Z kolei do budowy tuneli metra warszawskiego wykonywanych z zastosowaniem metody tarczowej zastosowanie znalaz³y przystosowane do przyjêtej metody dr¹ enia ³upinowe bloki elbetowe z betonu klasy B 40 o stopniu wodoszczelnoœci W8 odpornego na agresjê chemiczn¹ wód gruntowych (g³ównie siarczanow¹ o stê eniu jonów SO 4 do 1000 mg/dm 3 ). Segment obudowy takiego tunelu z bloków elbetowych stanowi pierœcieñ o œrednicy zewnêtrznej 5,5m i wewnêtrznej 5,1 m oraz szerokoœci 1,0 m (Rys. 11). Formowanie bloków prowadzone by³o z zastosowaniem wibrowania bezpoœredniego. Technologiê i organizacjê produkcji tych prefabrykatów opracowano w Instytucie Technologii i Organizacji Produkcji Budowlanej Politechniki Warszawskiej* przez zespó³ kierowany przez autora niniejszego referatu [14]. Bloki te w budowie tuneli metra warszawskiego stosowane by³y przy wbudowywaniu jednoczeœnie na pewnych odcinkach tubingów eliwnych. * obecnie Instytut In ynierii Produkcji Budowlanej i Zarz¹dzania

17 Grzegorz Chrabczyñski Rys. 11. Schemat pierœcienia normalnego i oznaczenia bloków ³upinowych wchodz¹cych w jego sk³ad: 1-blok kluczowy (3 szt.), 2-blok normalny (6 szt.), 3-blok sp¹gowy (1 szt.) W praktyce wielu krajów Europy i œwiata do budowy tuneli metra wykonywanych metod¹ tarczow¹ i to w bardzo ró nych warunkach gruntowych stosowane s¹ specjalne agregaty (tarcze) pracuj¹ce w os³onie bentonitowej. S¹ to urz¹dzenia w pe³ni zautomatyzowane jeœli chodzi o dzia³anie zwi¹zane z dr¹ eniem i monta em obudowy tuneli. Dla tych rozwi¹zañ stosuje siê elbetowe tubingi p³ytowe lub kasetonowe wyposa one w uszczelniaj¹c¹ wk³adkê z elastomeru. Tworz¹ one obudowê tunelu poprzez po³¹czenie tubingów pomiêdzy sob¹ z zastosowaniem wkrêtów, œrub lub rdzeni. W pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych w Instytucie Technologii i Organizacji Produkcji Budowlanej Politechniki Warszawskiej* zespó³ pod kierownictwem autora niniejszego referatu opracowa³ koncepcjê obudowy elbetowej tuneli metra wykonywanych metoda tarczow¹. Rozwi¹zanie to gwarantowa³o odpowiedni¹ jakoœæ techniczn¹ i mo liwoœæ stosowania w ró nych warunkach gruntowych. Obudowê stanowi³y elbetowe tubingi p³ytowe z betonu B40 (o szczególnie zawê onej tolerancji wymiarowej) z zak³adanymi przed monta em wk³adkami obwodowymi z elastomerów, scalane w trakcie monta u wkrêtami stalowymi mocowanymi w dyblach z polistyrenu zabetonowywanych w prefabrykatach w trakcie ich produkcji. Dokumentacjê techniczn¹ tej obudowy opracowa³o BPBKiS Metroprojekt. Opracowano równie (przez zespó³ jw.) technologiê i organizacjê produkcji tych prefabrykatów. Niestety w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych wstrzymane zosta³y dalsze dzia³ania w tym zakresie. Na Rys. 12 podano przyjêty w tym rozwi¹zaniu charakterystyczny uk³ad obudowy tunelu, a na Rys. 13 widok przyjêtego po³¹czenia tubingu (ze stykiem wyprofilowanym). Omówione przyk³ady wskazuj¹ na mo liwoœci wprowadzania do produkcji w Polsce bardzo odpowiedzialnych konstrukcji wymagaj¹cych zastosowania prefabrykatów m.in. o szczególnej dok³adnoœci wymiarowej. * obecnie Instytut In ynierii Produkcji Budowlanej i Zarz¹dzania

18 Rys. 12. Schemat uk³adu tubingów elbetowych o szerokoœci 1m w obudowie tunelu: K - element klucza (1 szt.), PKL, PKP - tubingi przykluczowe (po 1 szt.), N - tubingi normalne (4 szt.) Rys. 13. Widok ³¹czenia tubingów w pierœcieniu: 1 - wk³adka uszczelniaj¹ca, 2 - dybel z polistyrenu, 3 - wkrêt stalowy Fot. 14. Widok tubingów elbetowych w jednej z wytwórni zagranicznych Zastosowanie tubingów elbetowych w budowie ró nych tuneli wykonywanych metod¹ tarczow¹ jest obecnie nadal bardzo popularne w wielu krajach Europy i œwiata. Nale y mieæ nadziejê, e ta technologia w pe³ni wprowadzona bêdzie równie w Warszawie, a mo e tak e w innych miastach naszego kraju (Fot. 14).

19 Grzegorz Chrabczyñski 7. Elementy konstrukcyjne do budowy parkingów samochodowych Budowa podziemnych lub naziemnych parkingów w wielu miastach Europy, czy USA jest obecnie niezmiernie popularna (Fot. 15 i 16). W budowie tych obiektów stosowane s¹ bardzo ró ne prefabrykaty z betonu, w tym przede wszystkim s³upy, podci¹gi oraz sprê- one p³yty T i 2T, sprê one p³yty wielootworowe, panele œcienne itd. Stosowane p³yty sprê one charakteryzuj¹ siê du ymi rozpiêtoœciami 18 m i powy ej. Fot. 15. Budowa parkingu podziemnego (Holandia) Fot. 16. Budowa parkingu naziemnego (Niemcy)

20 Parkingi samochodowe o charakterze ogólnodostêpnym budowane w centrach du- ych miast doœæ rzadko jeszcze stanowi¹ przedmiot inwestycji w naszym kraju. Dotychczas by³y one raczej zwi¹zane z dworcami lotniczymi, czy kolejowymi lub supermarketami. W indywidualnych rozwi¹zaniach tych obiektów stosowane by³y jednak tak e elementy prefabrykowane (np. Dworzec Lotniczy Okêcie 2 w Warszawie - strop stalowo betonowy z zastosowaniem p³yt elbetowych SKAT, Centrum Handlowe CARREFO- UR z Dworcem PKP - WILEÑSKA oraz zespo³em parkingów - w czêœci dotycz¹cej platformy dostawczej nad torami - sprê one p³yty 2T). Prefabrykaty te produkowane by³y naturalnie w wytwórniach krajowych, z których kilka jest ju w pe³ni przygotowanych do takiej produkcji. 8. Elementy konstrukcyjne i uzupe³niaj¹ce do budowy innych sieci uzbrojenia terenu W praktyce in ynierskiej znajduj¹ zastosowanie obiekty zaliczane do sieci uzbrojenia terenu wykonywane wg projektów indywidualnych. Do ich budowy stosowane bywaj¹ w szerokim zakresie równie prefabrykaty z betonu. Dotyczy to m.in.: sieci gazowych i ciep³owniczych ( elbetowe elementy uzupe³niaj¹ce dla obudowy) oraz wielkoprzestrzennych zbiorników podziemnych (g³ównie elementy konstrukcyjne przekryæ zbiorników rezerwowych wody pitnej na terenach miejskich stacji uzdatniania wody). 9. Wnioski Na tle przeprowadzonego rozpoznania i dokonanych analiz przedstawiæ mo na nastêpuj¹ce wnioski: prefabrykacja betonowa stanowi i stanowiæ bêdzie nadal podstawê rozwi¹zañ konstrukcyjnych w budowie ró nych sieci uzbrojenia terenu; rozwój tych sieci, a tym samym stopieñ wykorzystywania stosownych prefabrykatów z betonu, zale ¹ przede wszystkim od poziomu gospodarczego danego kraju i mo liwoœci inwestowania w budowê takich obiektów; szczególnie aktywny rozwój tych sieci obserwuje siê w krajach UE; wiele wytwórni krajowych jest ju w pe³ni przygotowanych do produkcji prefabrykatów dla takich sieci charakteryzuj¹cych siê w³aœciw¹ jakoœci¹ techniczn¹; wa ne jest jednak jak najszybsze uporz¹dkowanie normalizacji polskiej zwi¹zanej z budow¹ sieci uzbrojenia terenu i z zastosowaniem odpowiednich prefabrykatów z betonu oraz z ich produkcj¹; w krajowej literaturze technicznej dotychczas brak jest zwartych publikacji tematycznie zwi¹zanych z projektowaniem, budow¹ i utrzymaniem poszczególnych rodzajów sieci uzbrojenia terenu i wskazuj¹cych optymalne rozwi¹zania w tym zakresie dotycz¹ce zastosowania prefabrykatów z betonu; niezwykle wa na jest popularyzacja ustaleñ normy EN 206:2001 Beton - czêœæ 1. Wymagania, wykonywanie, produkcja i kryteria zgodnoœci w polskich wytwórniach prefabrykatów; norma ta zmienia w sposób zasadniczy podejœcie do wielu problemów z zakresu technologii betonów dotychczas prezentowanych w polskiej normalizacji;