Długoterminowa polityka energetyczna Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Sylwia W. śechowska Jarosław Szostak Długoterminowa polityka energetyczna Unii Europejskiej Opracowanie spójnej długoterminowej polityki energetycznej dla dwudziestu pięciu krajów członkowskich Unii Europejskiej zostało uznane za jedno z priorytetowych zadań Komisji Europejskiej podczas konferencji Rady Europy w Kopenhadze w grudniu 2002 roku. Planowane obecnie działania w zakresie polityki energetycznej Unii nie miały precedensu w dziejach europejskiego sektora energetycznego. Na uwagę zasługuje fakt, iŝ po raz pierwszy w historii Wspólnot Europejskich podjęte zostały tak szeroko zakrojone inicjatywy w tej dziedzinie. Co moŝe wydać się nieco zaskakujące, kiedy w 1951 roku utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali a następnie, w 1958 roku, Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą nie ujęto w Traktacie EWG Ŝadnych regulacji dotyczących wspólnej polityki energetycznej. W konsekwencji, kiedy w latach 70-tych miał miejsce kryzys energetyczny, Wspólnota Europejska nie dysponowała Ŝadnymi instrumentami prawnymi, aby zareagować w odpowiedni sposób. Wraz z Traktatem Amsterdamskim (1999) polityka energetyczna została ujęta w katalogu działań Wspólnoty, niestety nie powiodło się osiągnięcie dostatecznej koordynacji w tym zakresie. 1 Dopiero od roku 2000 zagadnienie spójnej polityki energetycznej przyjęło nowy wymiar. Przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi podkreślił w swoim przemówieniu do Parlamentu Europejskiego z dnia 3 października 2000, jak istotnym elementem jest kwestia koordynowania decyzji dotyczących polityki energetycznej, co zainicjowało ogólnoeuropejską debatę. Kolejnym krokiem było opracowanie w 2001 roku przez Komisję Europejską dokumentu o nazwie Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply [Zielona Księga: W kierunku europejskiej strategii zabezpieczenia dostaw energetycznych], który przedstawia stan europejskiego sektora

2 energetycznego, wykazuje jego liczne słabe strony, a takŝe proponuje potencjalne kierunki działań zmierzające do poprawy istniejącej sytuacji. Koncepcja bezpieczeństwa energetycznego stanowi kluczowe zagadnienie poruszane w Zielonej Księdze, dokumencie, który zainicjował bezprecedensową debatę w kwestii zapewnienia dostaw energetycznych dla gospodarki zjednoczonej Europy. Rozwój gospodarczy państw członkowskich jest w olbrzymim stopniu uzaleŝniony od paliw kopalnych, czyli ropy naftowej, węgla oraz gazu ziemnego, które pokrywają 80% zapotrzebowania na energię, z czego dwie trzecie zapotrzebowania zaspokajane jest dostawami paliw importowanych. Zasoby surowców energetycznych będących w posiadaniu Unii Europejskiej pokrywają jedynie połowę jej zapotrzebowania na energię. Szacuje się, Ŝe w ciągu następnych trzydziestu lat import surowców energetycznych wzrośnie do 70%. W przypadku ropy naftowej z importu będzie pochodziło aŝ 90% tego surowca. Zgodnie z zapisami Zielonej Księgi zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energetycznych wymaga szerokiego spektrum działań politycznych zmierzających do dywersyfikacji źródeł pochodzenia surowców energetycznych oraz technologii pozyskiwania energii, przy jednoczesnym dogłębnym rozpatrzeniu sytuacji geopolitycznej 2. Elementem, który w znacznym stopniu odróŝnia strategię zaoferowaną w Zielonej Księdze od analogicznych dokumentów amerykańskich jest fakt, Ŝe polega ona na zarządzaniu popytem na energię, co w praktyce przekłada się na rygorystyczne sterowanie poziomem zuŝycia energii i na jego systematyczne ograniczanie 3. Podczas konferencji Rady Europy w Barcelonie udzielono zdecydowanego politycznego poparcia dla idei osiągnięcia wyŝszego poziomu efektywności energetycznej do roku 2010, a takŝe dla sprawnego wdraŝania nowych instrumentów podatkowych w dziedzinie energetyki. Widocznym rezultatem tego poparcia stało się przyjęcie w 2001 roku Dyrektywy w sprawie produkcji energii elektrycznej na bazie surowców odnawialnych. Zgodnie z tą dyrektywą kraje członkowskie zobowiązały się do utworzenia systemu gwarancji, dzięki którym do 2010 roku 22% zapotrzebowania na energię elektryczną będzie pokrywane ze źródeł 1 Weinfeld W., Wessels W. Europa od A do Z, Podręcznik Integracji Europejskiej. Wydawnictwo Wokół Nas, Gliwice 2002, s Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply, European Commission 2001, s. 2 3 National Energy Policy Development Group Report: Reliable, Affordable and Environmetally Sound Energy for America s Future,

3 odnawialnych. Kolejnym przykładem jest Dyrektywa w sprawie oszczędności energii w budynkach zapewniająca ramy prawne dla ograniczenia zuŝycia energii w tym sektorze o 22% poprzez wdroŝenie obowiązkowych inspekcji instalacji grzewczych oraz ujednolicenie norm w zakresie oszczędności energii dla nowych i istniejących budynków. Uwzględniając fakt, Ŝe sektor ten pochłania rocznie 40% energii zuŝywanej przez Unię Europejską, uzyskuje się wymierną poprawę sytuacji. Strategia wytyczona w zapisach Zielonej Księgi przyczyniła się równieŝ do wysunięcia przez Komisję Europejską propozycji promowania biopaliw, w myśl której w 2010 roku będą one stanowiły 5,75% wszystkich paliw sprzedawanych w Unii. WdraŜanie wymienionych wyŝej działań powinno przynieść w następnej dekadzie oszczędności rzędu 10% w zakresie zuŝycia energii oraz zahamować dalszy wzrost jej zuŝycia. Zielona Księga zawiera równieŝ propozycje przyjęcia nowej strategii dotyczącej gromadzenia zapasów ropy i zarządzania nimi. Jako Ŝe rozszerzona Unia Europejska zuŝywa 20% światowej produkcji ropy naftowej, zarządzanie strategicznymi zapasami ropy oraz koordynacja ich zuŝycia staje się sprawą kluczowej wagi. Zapisy Zielonej Księgi wykazują ponadto pilną potrzebę opracowania europejskiej koncepcji zapewnienia bezpieczeństwa dostaw surowców energetycznych. Od czasu kryzysu energetycznego, który miał miejsce w latach 70-tych tempo wzrostu europejskiej gospodarki przewyŝszało tempo wzrostu spoŝycia energii. Niemniej jednak zapotrzebowanie na energię stale wzrasta, a wewnętrzne zasoby surowców energetycznych nie są w stanie pokryć tego zapotrzebowania. Nawet biorąc pod uwagę zasoby surowców energetycznych będące w posiadaniu dziesięciu nowych państw członkowskich, Unia zuŝywa więcej energii niŝ moŝe wygenerować. Najbardziej energochłonne segmenty unijnej gospodarki to gwałtowanie rozwijający się sektor usług oraz gospodarstwa domowe, gdzie trwa nieustanny przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną. Odnotowuje się równieŝ niesłabnący wzrost konsumpcji energii w sektorze transportowym. Jednym z najistotniejszych czynników, który odpowiada za utrzymywanie się tego wzrostowego trendu jest rozwój sieci drogowej pomiędzy krajami Półwyspu Iberyjskiego a pozostałymi państwami członkowskimi oraz pomiędzy krajami Europy centralnej i wschodniej 4. Wykres zamieszczony poniŝej obrazuje wzrost konsumpcji 4 op.cit., s. 15 3

4 energii finalnej w milionach ton ekwiwalentu ropy naftowej na przestrzeni 40 lat, od roku 1990 do 2030, w tym prognozę dla Unii złoŝonej z trzydziestu krajów członkowskich (po rozszerzeniu o kolejne pięć krajów kandydujących). Wykres nr 1. ZuŜycie energii finalnej w 30 krajach członkowskich w latach Źródło: Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply European Commission 2001 Zapisy Zielonej Księgi zawierają wnikliwą, szczegółową analizę zasobów surowców energetycznych, którymi dysponuje Unia. Europa nie moŝe się pochwalić wielkimi zasobami tych surowców i na tle innych regionów świata wypada skromnie. Zwłaszcza w przypadku ropy naftowej i gazu ziemnego bądź to zasobność złóŝ jest znikoma, bądź teŝ ich wydobycie jest bardzo kosztowne. Dla przykładu, ze złóŝ na Morzu Północnym, będących głównie w posiadaniu Wielkiej Brytanii, wydobywa się około 4,4% światowej produkcji tego surowca, przy czym koszt wydobycia jednej baryłki w Europie waha się w granicach 7-11 dolarów amerykańskich, podczas gdy koszt wydobycia jednej baryłki na Bliskim Wschodzie sięga zaledwie 1-3 dolarów amerykańskich. Co gorsza, szacuje się, Ŝe europejskie złoŝa ropy naftowej osiągną szczyt produkcji przed rokiem Powodów do optymizmu nie dają takŝe złoŝa gazu ziemnego, które stanowią jedynie 2% światowych rezerw, co w istocie oznacza, Ŝe przy obecnym poziomie konsumpcji zasoby te wystarczą na 20 lat. Nieco lepiej kształtuje się sytuacja w przypadku stałych paliw kopalnych, jako Ŝe Europa obfituje w złoŝa węgla kamiennego, brunatnego oraz torfu. JednakŜe jakość poszczególnych surowców nie zawsze jest zadowalająca, koszty zaś ich wydobycia są bardzo wysokie, przy czym o ile produkcja węgla brunatnego i torfu jest jeszcze dochodowa, o tyle produkowany w Europie węgiel kamienny nie stanowi Ŝadnej konkurencji dla węgla importowanego ze Stanów Zjednoczonych, Australii, Republiki Południowej 4

5 Afryki i Kolumbii. Średni koszt wyprodukowania tony ekwiwalentu węgla kamiennego w Europie wynosi bowiem około 150 dolarów i nie wytrzymuje porównania z ceną 40 dolarów w przypadku wyŝej wymienionych eksporterów węgla. W konsekwencji kraje takie jak Portugalia, Belgia czy Francja zaniechały wydobycia, w przypadku zaś Niemiec i Hiszpanii znacznie ograniczono jego poziom. 5 Wykres nr 2. Produkcja energii w rozbiciu na źródła pochodzenia. Źródło: Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply European Commission 2001 Do tej pory energie odnawialne takie jak drewno opałowe, rośliny energetyczne, elektrownie wodne czy wiatrowe odgrywały jedynie marginalną rolę w energetyce krajów Wspólnoty. Interesujący jest fakt, iŝ mają one większy udział w systemach energetycznych krajów akcesyjnych i kandydujących. PoniewaŜ niosą one ze sobą znaczny potencjał energetyczny dla wsparcia zrównowaŝonego rozwoju rozszerzonej Europy, naleŝy dokładać wszelkich starań, aby ten rodzaj energii osiągał coraz większe znaczenie w ogólnym bilansie energetycznym Unii. Tytułem podsumowania tego przeglądu zasobów surowców energetycznych oraz poziomu ich zuŝycia w sektorze usług, sektorze transportowym i w przemyśle trzeba skonstatować, Ŝe Wspólnotowe zasoby energetyczne nie mogą stanowić o europejskiej niezaleŝności energetycznej. Dla jeszcze pełniejszego zobrazowania tego faktu dodajmy, iŝ w 1998 roku całkowita konsumpcja energii w Unii Europejskiej wyniosła 1,436 miliarda ton ekwiwalentu ropy naftowej, z czego jedynie 753 miliony ton zostały wyprodukowane w obrębie Wspólnoty. Nie lepiej wypadają pod tym względem kraje środkowej i wschodniej Europy, które pochłonęły 285 milionów ton 5 ibid. s. 19 5

6 ekwiwalentu ropy naftowej, wyprodukowały zaś jedynie 164 miliony ton 6. JeŜeli zuŝycie energii nadal nie będzie wykazywać tendencji spadkowych, uzaleŝnienie Unii Europejskiej od dostaw energii z importu przybierze jeszcze bardziej niepokojące rozmiary. Według niedawnych prognoz nawet po włączeniu do europejskiego bilansu energetycznego nowych krajów członkowskich oraz wliczeniu doń Norwegii uzaleŝnienie od importowanych dostaw surowców energetycznych będzie wzrastać o około 20% rocznie, osiągając w ciągu następnych trzydziestu lat poziom 70%. ZaleŜność ta będzie w róŝnym stopniu wpływać na poszczególne kraje członkowskie. Niemniej jednak największe ryzyko niesie uzaleŝnienie od importowanych dostaw ropy naftowej, gdyŝ aŝ 76% zapotrzebowania na ten surowiec energetyczny pokrywa się ze źródeł zewnętrznych. Nie moŝna przy tym nie zauwaŝyć, iŝ w strategii długoterminowej geograficzna dywersyfikacja będzie utrudniona z uwagi na fakt, iŝ większość niewykorzystanych rezerw ropy naftowej jest zlokalizowana w krajach Bliskiego Wschodu (Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie). Na szczęście sytuacja przedstawia się znacznie lepiej w przypadku gazu ziemnego, gdzie import głównie z Rosji zaspokaja tylko 40% zapotrzebowania na ten surowiec. Aby osiągnąć zadowalającą dywersyfikację dostaw, Unia ma do dyspozycji kilka źródeł tego surowca, a mianowicie złoŝa w Norwegii oraz w Afryce Północnej, zwłaszcza Algierii oraz Libii. Dalsze moŝliwości dywersyfikacji dostaw rysują się w związku z niedawno odkrytymi złoŝami gazu ziemnego w Zachodniej Syberii oraz w rejonie Morza Kaspijskiego 7. Jako Ŝe Unia Europejska jest uzaleŝniona w tak duŝym stopniu od importowanych dostaw surowców energetycznych, pozostaje ona równieŝ podatna na wahania podaŝy i popytu na międzynarodowych rynkach energetycznych. Dzięki temu, Ŝe kraje członkowskie Unii eksportują swoje towary do krajów eksportujących produkty energetyczne, zaleŝność ta jest w pewnym stopniu niwelowana. Mimo to w dłuŝszej perspektywie największy wpływ na międzynarodowy rynek energetyczny będą miały kraje rozwijające się, takie jak Chiny, Indie czy państwa Ameryki Łacińskiej. Kraje członkowskie Unii nie są w stanie kontrolować wielu kluczowych czynników geopolitycznych, jak choćby przebieg procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie. PoniewaŜ dostawy ropy naftowej mogą zostać zakłócone w kaŝdej chwili z powodu wydarzeń politycznych lub działań wojennych mających miejsce w 6 ibid. s. 21 6

7 regionach będących producentami tego surowca lub w strefach tranzytowych, utrzymanie strategicznych rezerw oraz koordynacja działań w sytuacji kryzysu jest prostą koniecznością. Kluczowe decyzje dotyczące strategicznych rezerw ropy naftowej zostały podjęte juŝ w 1974, kiedy została powołana do Ŝycia Międzynarodowa Agencja Energii. Unia Europejska wystosowała trzy dyrektywy odnoszące się do strategicznych rezerw ropy naftowej. Dwie z nich, Dyrektywa 68/414/EEC oraz Dyrektywa 98/93/EC, nakładają na kraje członkowskie obowiązek utrzymywania zapasu kaŝdego z trzech głównych produktów energetycznych bazujących na ropie naftowej równego jego 90-dniowemu zuŝyciu; w razie spadku rezerw poniŝej wymaganego poziomu Komisja jest zobligowana do skonsultowania tego faktu z krajami członkowskimi. Dyrektywa 73/238/EEC trzecia ze wspomnianych stanowi zaś, Ŝe kraje członkowskie muszą opracować narodowe plany kryzysowe, na których podstawie moŝna wprowadzić rezerwy na rynek, ograniczyć zuŝycie, zapewnić dostawy energii dla odbiorców priorytetowych, a nawet regulować ich ceny 8. Oddzielny rozdział w historii europejskiego sektora energetycznego stanowi energia jądrowa. Traktat Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej EUROATOM, podpisany w 1957 roku, miał na celu zapewnienie alternatywnego źródła dostaw energetycznych w obrębie Wspólnoty. Stanowi on unikatowy przykład ujęcia w ramy prawne wszelkich wspólnych działań w zakresie energii nuklearnej. JuŜ w pierwszej połowie lat 80-tych nakłady na projekty inwestycyjne w tej dziedzinie przekroczyły poziom 400 miliardów euro, obecnie zaś elektrownie jądrowe pokrywają 35% zapotrzebowania na energie elektryczną w krajach Unii. JednakŜe pojawienie się na europejskiej scenie politycznej ekologicznych partii i grup nacisku, a zwłaszcza nasilenie ich aktywności po katastrofie w Czarnobylu, stanowiło punkt zwrotny w rozwoju tego sektora. Pięć z ośmiu krajów członkowskich, które mają na swoim terenie elektrownie jądrowe (Szwecja, Hiszpania, Holandia, Niemcy i Belgia) ogłosiły moratoria. TakŜe niektóre nowe kraje członkowskie i kraje kandydujące (Litwa, Bułgaria i Słowacja) podjęły decyzje o wygaszaniu swoich reaktorów jądrowych. W takim kontekście przyszłość energetyki jądrowej w Europie zdaje się stać pod znakiem zapytania; naleŝy liczyć się z tym, iŝ wykorzystanie tego źródła energii 7 ibid. s. 23 7

8 będzie spadało. Nie bez znaczenia jest nie rozwiązany dotąd problem utylizacji odpadów radioaktywnych, który potęguje sceptyczne nastawienie wobec dalszego rozwoju tego sektora energetycznego. Wykres nr 3. Produkcja/zuŜycie energii jądrowej w trzydziestu krajach członkowskich Unii Europejskiej. Źródło: Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply European Commission 2001 Gaz ziemny, który zyskał uznanie jako surowiec energetyczny dopiero na początku lat 50-tych ubiegłego stulecia, znajduje obecnie coraz większe zastosowanie w róŝnych sektorach gospodarki: jest uŝywany do produkcji energii elektrycznej (turbiny gazowe), ciepła oraz w motoryzacji. Szacuje się, Ŝe do końca 2010 roku gaz ziemny będzie pokrywał dwie trzecie zapotrzebowania na energię, a unijny popyt na gaz wzrośnie w związku z tym z obecnych 85 milionów ton ekwiwalentu ropy naftowej do poziomu 410 milionów. Pociągnie to za sobą uzaleŝnienie Europy od kolejnego surowca energetycznego importowanego z Rosji, Norwegii oraz Algierii. Warto zauwaŝyć, Ŝe Rosja jest w posiadaniu jednej trzeciej światowych zasobów gazu ziemnego, a juŝ w chwili obecnej Unia pokrywa importem z Rosji 41% swojego zapotrzebowania na ten surowiec. Z punktu widzenia potrzeb zrównowaŝonej, długoterminowej polityki energetycznej niezwykle istotne staje się zatem utrzymanie partnerskich stosunków z Federacją Rosyjską. Umiarkowany optymizm budzi fakt, Ŝe Wspólnota Europejska dysponuje pewnymi moŝliwościami dywersyfikacji, gdyŝ dostawy gazu poprzez sieć gazociągów są uzupełniane importem skroplonego gazu ziemnego (LNG) z Bliskiego Wschodu, Maghrebu oraz z krajów nadatlantyckich, takich jak Nigeria i Trynidad 9. 8 ibid. s ibid., s

9 Wykres nr 4. Import gazu ziemnego z krajów trzecich przez kraje piętnastki. Źródło: Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply European Commission 2001 Z przedstawionej analizy stanu zasobów surowców energetycznych będących w posiadaniu Unii wyłania się niewesoły wniosek, iŝ osiągnięcie samowystarczalności energetycznej jest zadaniem niezwykle trudnym, o ile nie całkowicie niemoŝliwym, jeśli jego realizacja miałby się oprzeć na konwencjonalnych źródłach energii. W ślad za rosnącym poziomem Ŝycia i rozwojem gospodarczy postępuje wzrost zapotrzebowania na energię. Aby moŝna było utrzymać tempo rozwoju na obecnym poziomie, trzeba więc zwrócić się w stronę nowych, alternatywnych źródeł energii, a poszukiwanie i promowanie rozwoju energii odnawialnych staje się jednym z priorytetowych zadań Wspólnoty. Odnawialne źródła energii niosą z sobą potencjał umocnienia bezpieczeństwa energetycznego Europy, dlatego zasługują na szczególne miejsce w długoterminowej polityce energetycznej. Niemniej jednak to, w jakim stopniu będą one wykorzystywane, jest w duŝej mierze uzaleŝnione od wsparcia ze strony kręgów politycznych i przemysłowych. Na razie jedynie w czterech krajach członkowskich udział energii odnawialnych w bilansie energetycznym jest zadowalający. Są to: Szwecja, gdzie udział energii odnawialnych w bilansie energetycznym sięga 28,5%; Austria z udziałem równym 23,3%; Finlandia szczycąca się udziałem energii ze źródeł odnawialnych w wysokości 21,8%, oraz Portugalia, gdzie udział ten wynosi 15,7%. Udział energii odnawialnych jest mocno uzaleŝniony od tego, czy producenci energii są podłączeni do sieci elektrycznej oraz czy w przypadku zdecentralizowanej produkcji będzie ona konkurencyjna. Komisja Europejska wyznaczyła zatem cel podwojenia udziału energii ze źródeł odnawialnych z 6% w roku 1997 do 12% w roku 9

10 2010. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do uruchomienia narodowych programów rozwoju energii odnawialnych, które zostaną ujednolicone z projektem dyrektywy o elektryczności produkowanej na bazie odnawialnych źródeł energii. Postanowienia te stanowią element Europejskiej strategii zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energetycznych oraz zrównowaŝonego rozwoju. Szacuje się, Ŝe ich realizacja będzie wymagała inwestycji rzędu 165 miliardów euro do końca 2010 roku 10. Przeszkodami stojącymi na drodze rozwoju energii odnawialnych są z jednej strony struktura ekonomiczna i społeczna Wspólnoty, gdzie wzrost gospodarczy uzaleŝniony jest od scentralizowanej produkcji energii elektrycznej ze źródeł konwencjonalnych (węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego, energii jądrowej), z drugiej zaś strony od nakładów finansowych, gdyŝ we wstępnej fazie rozwoju energie odnawialne wymagać będą znacznych inwestycji infrastrukturalnych. Inna, tym razem naturalną przeszkodą jest fakt, iŝ w przypadku niektórych rodzajów energii odnawialnej, na przykład dla energii wodnej czy biomasy, moŝliwości wykorzystania ich potencjału są ograniczone. Najbardziej obiecującymi odnawialnymi źródłami energii wydają się energia wiatru oraz energia słoneczna; w zakresie tych źródeł energii szacuje się wzrost rzędu 2,4% rocznie w okresie od 2000 do 2030 roku 11. Proponowane działania zmierzające do promowania energii odnawialnych mogą przykładowo przyjąć formę nałoŝenia na producentów elektryczności obowiązku zakupu określonego udziału procentowego energii ze źródeł odnawialnych, bądź teŝ wdroŝenia pewnych mechanizmów finansowania, jak subsydia, fundusze gwarancyjne czy opodatkowanie źródeł energii innych niŝ odnawialne 12. Z analiz i prognoz zaprezentowanych w Zielonej Księdze jasno wynika, Ŝe w powiększonej Unii nie ma moŝliwości zaspokojenia potrzeb energetycznych z lokalnych źródeł. Obecne zapotrzebowanie na energię jest pokrywane w 42% przez ropę naftową, w 22% przez gaz ziemny, w 16% przez węgiel, w 15% przez energię jądrową oraz w 6% przez energie odnawialne. Jeśli nie zostaną podjęte Ŝadne zdecydowane działania, w następnych dekadach udział importowanych paliw kopalnych będzie wzrastał, skutkując nadmiernym uzaleŝnieniem Unii od zewnętrznych dostawców, a w konsekwencji wystawieniem na powaŝne ryzyko 10 ibid., s European Energy And Transport Trends to European Commission Directorate General for Energy and Transport, January 2003, s.30 10

11 geopolityczne i szereg zagroŝeń o charakterze ekonomicznym. Jedynym z moŝliwych kierunków działań jest zawiązanie strategicznego partnerstwa z krajami eksportującymi surowce energetyczne. Działania takie rozpoczęto juŝ w przypadku Federacji Rosyjskiej, gdzie polegają one na wspieraniu rozwoju sieci przesyłowej i infrastruktury transportowej oraz pomocy w rozwijaniu nowych technologii. Do obiecujących opcji naleŝy stymulowanie projektów naukowo-badawczych i demonstracyjnych poprzez finansowanie ze środków 6. i 7. Programu Ramowego (ZrównowaŜone Systemy Energetyczne) oraz Europejskiej Inicjatywy dla Rozwoju. Kluczem do bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej i jej zrównowaŝonego rozwoju moŝe wszakŝe okazać się odwaŝnie zakrojona i konsekwentnie realizowana polityka kontrolowania wzrostu popytu na energię. Streszczenie Umocnienie niezaleŝności energetycznej jest jednym z priorytetowych celów długoterminowej polityki poszerzonej Unii Europejskiej. Kwestie dostępności surowców energetycznych oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii są przedmiotem toczącej się od lat debaty w europejskich kręgach politycznych, przemysłowych i akademickich. Artykuł łączy analizę obecnego stanu sektora energetycznego z przeglądem alternatywnych rozwiązań w zakresie systemów energetycznych i pozyskiwania energii rozwaŝanych przez naukowców i polityków jako zgodne z załoŝeniami zrównowaŝonego rozwoju Europy. W swej prezentacji autorzy referatu opierają się na podstawowych dokumentach programowych UE, w których zarysowano kierunki strategii energetycznej, takich jak Green Paper z dnia 29 listopada 2000 r. Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply czy Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 1 października 2003 r. A European Initiative for Growth. Investing in Networks and Knowledge for Growth and Employment. 12 op. cit., s.45 11