1. Europa Zachodnia pierwsze lata odbudowy

Transkrypt

1 Wykład Gospodarka i modele ustrojowe państw Pierwszego, Drugiego i Trzeciego Świata w latach Chiński wariant komunizmu. Zachód (Pierwszy Świat): 1. Konferencja w Bretton Woods w VII propozycje J. M. Keynesa motyw walki z biedą i wyrównywania poziomów gospodarczych państw (jedna waluta międzynarodowa (nie dolar!), ograniczenia dla ruchu kapitału spekulacyjnego, zobowiązanie rządów do prowadzenia polityki pełnego zatrudnienia, pozostawienie rządom większej swobody w polityce kursowej) - rzeczywiste uzgodnienia: - powołanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (pożyczki na pokrycie deficytów budżetowych lub handlowych w krajach prowadzących prorynkowe reformy gospodarcze) i Banku Światowego (Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju długoterminowe pożyczki na inwestycje modernizacyjne) - ustalenie stałego kursy wymiany walut (zmiany za zgodą MFW) - uznanie dolara jedyną walutą wymienialną na złoto - obowiązek prowadzenia przez państwa zbilansowanej polityki finansowej - brak międzynarodowych regulacji ruchów kapitału spekulacyjnego - ustalenie dominacji mocarstw Zachodu w zarządzaniu MFW i BŚ 1. Europa Zachodnia pierwsze lata odbudowy walka z inflacją (wymiana pieniędzy) w poszczególnych krajach rządy lewicy (W. Bryt., Francja, Włochy, kraje Beneluxu i skandynawskie) tendencja do interwencjonizmu państwa oraz samowystarczalnościgospodarczej. 2. Zaangażowanie USA w stosunki gospodarcze w Europie Zachodniej Motywy: - podniesienie Europy z ruin - zmontowanie bloku antyradzieckiego (w tym pozbawienie komunistów udziału w rządach w Europie Zachodniej) - zbudowanie strefy zbytu amerykańskich nadwyżek produkcyjnych oraz inwestycji kapitałowych Sposoby: pomoc UNRRA (przekazanie lub wyprzedaż nadwyżek amerykańskich głodującej Europie) 5 VI 1947 ogłoszenie planu G. Marshalla (wykonanie ) przekazanie w formie pożyczek i pomocy 13 mld $ przy zobowiązaniu beneficjentów do prowadzenia zdyscyplinowanej polityki finansowej

2 (stabilności i walki z deficytem) oraz zwiększenia produkcji Konsekwencje: - uruchomienie rozwoju gospodarczego - odsunięcie od władzy komunistów (i pozostawienie ich na stałe w opozycji) 3. Polityczne otoczenie czasów cudu gospodarczego w Europie Zachodniej lat rola chadeków i socjaldemokratów Realizacja Keynesowskiej polityki interwencjonizmu gospodarczego powstanie modelu państwa welfare state - RFN CDU/CSU ( ) - Włochy chrześcijańska demokracja (DC sama; od 1962 z socjalistami) - Japonia Partia Liberalno-Demokratyczna (od 1946) - Francja (rządy koalicyjne) - Skandynawia (socjaldemokraci) 4. Rozwój gospodarczy Europy Zachodniej w latach urbanizacja i industrializacja (fordowski model produkcji) - otwarcie rynków państw narodowych i stały wzrost popytu (samochody, sprzęt, AGD, kredyty mieszkaniowe) 5. Rozwój gospodarczy Europy w latach powstanie rynku eurodolarów - silna presja inflacyjna na skutek rozbudowy osłon socjalnych konflikty państwa ze związkami zawodowymi - stopniowe spowolnienie tempa wzrostu Postacie: John Maynard Keynes, George Marshall, Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Alcide de Gasperi, Gunnar Myrdal Wschód (Drugi Świat): 6. Tzw. destalinizacja w ZSRR : Śmierć wodza światowego proletariatu 5 marca 1953 r. Destalinizacja polegała na odejściu od najbardziej represyjnych narzędzi totalitaryzmu (ludobójstwo, przesiedlenia, kara śmierci za działalność opozycyjną) i krytyce rządów samego Stalina, jednak bez naruszenia podstaw systemu rządów nomenklatury - okres kolektywnego kierownictwa ( ) stopniowy wzrost władzy Nikity Chruszczowa kosztem Ławrentija Berii (usunięty, zamordowany w 1953) i Georgija Malenkowa (usunięty w 1955) - XX Zjazd KPZR w II 1956 tajny referat Chruszczowa o zbrodniach Stalina ostateczne wyeliminowanie konkurentów przez Chruszczowa (pozbycie się z kierownictwa ostatnich stalinowców: Mołotowa, Kaganowicza, Mikojana) wielkie projekty modernizacyjne Chruszczowa plan prześcignięcia gosp. USA w rolnictwie i przemyśle i ich fiasko

3 zdjęcie Chruszczowa z funkcji sekretarza generalnego KPZR przez Biuro Polityczne z powodu porażek w polityce zagranicznej (kryzysy: II berliński i kubański) oraz w polityce wewnętrznej dążenia do podważenia systemu rządów nomenklatury 7. Rządy Leonida Breżniewa : - nasilenie tendencji imperialnych w polityce zagranicznej - zaostrzenie kontroli ideologicznej - stagnacja w dziedzinie kultury - rozwój ruchu dysydenckiego (komitety helsińskie) - rezygnacja z projektów wprowadzenia rzeczywistej sprawiedliwości społecznej umocnienie rządów nomenklatury - umiarkowane otwarcie gospodarcze (import technologii zachodnich i zbóż) - wyczerpanie tempa rozwoju gospodarczego - zwiększenie nakładów na produkcję dóbr konsumpcyjnych (bez rezygnacji z wyścigu zbrojeń) - tzw. doktryna ograniczonej suwerenności państw członków UW (doktryna Breżniewa; zastosowana wobec Czechosłowacji w 1968) 9. Państwa bloku wschodniego w Europie w latach charakterystyka ogólna: - tendencje rewizjonistyczne (rewizji stalinowskiej wersji komunizmu przez pryzmat ideałów, które przyświecały Marksowi) gł. Polska i Węgry w 1956, Czechosłowacja w narodowe drogi do socjalizmu nabieranie przez poszczególne reżimy coraz bardziej cech narodowych (np. w nauczaniu historii, propagandzie), jednak bez porzucania ideologii komunistycznej - stopniowe wytracanie tempa rozwoju gospodarczego z przyczyn podobnych jak w samym ZSRR (brak nowych technologii w produkcji dla potrzeb społeczeństwa cywilnego, niemotywujące pracowników systemy wynagrodzeń, słaby kontakt ze światową nauką i techniką) - stopniowe obumieranie społecznej wiary w komunizm jako ideologię sprawiedliwości społecznej 10. Kryzysy w krajach bloku wschodniego: - NRD 1953: Wybuch powstania robotniczego w Berlinie Wschodnim VI 1953, stłumiony przez armię radziecką. Bezpośrednia przyczyny miała charakter płacowo-bytowy, ale w czasie manifestacji żądano wolnych wyborów i zjednoczenia Niemiec. - Polska 1956: - 28 VI 1956 Poznań manifestacje i starcia robotników z siłami porządkowymi, stłumione przez wojsko (75 zabitych). Bezpośrednia przyczyna też płacowo-bytowa, ale w czasie wydarzeń poznańskich uczestnicy manifestowali m. in. pod hasłami antyradzieckimi X 1956 Warszawa pokojowa rewolucja: zmiana kierownictwa PZPR z Edwarda Ochaba na Władysława Gomułkę, zaakceptowana przez delegację KPZR pod kierownictwem Chruszczowa (Gomułka zagwarantował ZSRR

4 nienaruszalność sojuszu i jedność ideologiczno-ustrojową) W Polsce w latach 50. wewnątrz partii silnie rozwinęła się krytyka rewizjonistyczna, jednak jej reprezentanci (L. Kołakowski) po 1956 zostali zmarginalizowani, zaś nad nastrojami społecznymi zapanowała grupa nowego lidera Gomułki. Ponieważ wyszedł on z aresztu w 1955, dla ogółu symbolizował postawę patriotyczną i dawał gwarancję utrzymania dystansu w stosunkach z ZSRR. Partia utrzymała jedność, zaś Gomułka po roku-dwóch nie okazał się wcale skłonny do reformowania systemu rządów nomenklatury. - Węgry 1956: - rządy premiera Imre Nagy w latach jako wyraz tendencji destalinizacyjnych - powrót stalinowców (Matyas Rakosi) w 1955 odsunięcie Nagy`ego - 23 X 1956 wybuch rewolucji pod wpływem udanej zmiany władzy w Polsce powrót Nagya na stanowisko premiera starcia z siłami bezpieczeństwa w Budapeszcie - do 31 X 1956 postępujący rozpad partii i struktur państwowych w zależności od stosunku do kwestii niepodległości Węgier i ich relacji z ZSRR (na czele akceptujących podporządkowanie stanął Janos Kadar); rozwój popularności idei rewizjonistycznych; nieudane negocjacje Nagya z wysłannikami Chruszczowa do Budapesztu - 1 XI 1956 ogłoszenie przez Nagya wystąpienia z Układu Warszawskiego i neutralności Węgier 4-12 XI 1956 interwencja wojskowa ZSRR na Węgrzech pacyfikacja powstania i przekazanie władzy Kadarowi wydanie Nagya przez rząd jugosłowiański, jego proces i kara śmierci Na Węgrzech siłą przywrócono jedność partii jej nowy lider przeprowadził w l ostrożne reformy gospodarcze, czym zapewnił Węgrom wyższy poziom konsumpcji niż u sąsiadów (tzw. gulaszowy komunizm) - Czechosłowacja 1968: - inaczej niż w Polsce i na Węgrzech brak destalinizacji w połowie lat stopniowy rozwój popularności rewizjonizmu w latach I 1968 usunięcie z kierownictwa KPCz Antonina Novotnego i powierzenie funkcji I sekretarza zwolennikowi rewizjonizmu (tzw. socjalizm z ludzką twarzą) Aleksandrowi Dubczekowi - wiosna 1968 ukształtowanie programu ograniczonej demokratyzacji kraju przez nowe kierownictwo partii (propozycja stworzenia możliwości wyboru między dwoma partiami socjalistycznymi); ukształtowanie bardziej radykalnego programu przez inteligencję (m. in. pełne zniesienie cenzury, pełny pluralizm) - 20 VIII 1968 interwencja wojskowa Układu Warszawskiego (bez udziału Rumunii) odebranie władzy Dubcekowi i powierzenie jej lojalnemu wobec Moskwy, Gustawowi Husakowi całkowite wyhamowanie przemian W Czechosłowacji partia nie rozpadła się, lecz kierownictwo jej zostało przejęte przez reformatorów (stawiających sobie jednak cele bardziej ograniczone niż Nagy w 1956). Swego rodzaju zjednoczenie partii ze społeczeństwem wywołało reakcję wojskową państw UW. - Polska :

5 III 1968 rozprawa partii z inteligencją; rozpętanie nagonki wobec osób pochodzenia żydowskiego (ich emigracja z Polski) XII 1970 walki robotników miast Wybrzeża z siłami porządkowymi i wojskiem (44 zabitych) stłumione, jednak ich ubocznym skutkiem był przewrót w kierownictwie PZPR i zastąpienie Gomułki przez Gierka na funkcji I sekretarza 25 VI 1976 strajki i wystąpienia robotnicze w Radomiu, Ursusie i Płocku stłumione przez siły porządkowe. Ich skutkiem były narodziny opozycji politycznej różnych nurtów, trwającej stale aż do 1989 r. Te trzy kryzysy polskie nie miały większego znaczenia na forum międzynarodowym - Polska : Powstanie S w VIII 1980 i jej rozwój do rozmiarów masowego ruchu społeczno-politycznego (10,5 mln członków) oznaczały pierwsze w bloku wschodnim ukształtowanie społeczeństwa obywatelskiego (w znaczeniu masowej formy organizacji społecznej niezależnej od władz komunistycznych). Nastąpił ostateczny upadek wiary w ideologię komunistyczną w każdej jej postaci, łącznie z rewizjonistyczną. Partia zareagowała na to zwarciem szeregów i obroną pozycji nomenklatury. Ostatecznie jej lider wprowadził stan wojenny, tłumacząc to koniecznością uniknięcia większego zła, jakim byłaby interwencja wojskowa państw UW w Polsce. Postacie: Nikita Chruszczow, Georgij Malenkow, Leonid Breżniew, Imre Nagy, Janos Kadar, Aleksander Dubcek, Gustaw Husak. Trzeci Świat: 11. Modele i ideologie władzy w krajach postkolonialnych: - prowadzenie odgórnej modernizacji przez elity wykształcone w Europie - w I dekadzie niepodległości: centralizm i etatyzm przy zachowaniu procedur demokratycznych przykład: socjalistyczna polityka wewnętrzna Jawaharlala Nehru i Indiry Gandhi w Indiach (tu: także i później) - w II dekadzie i następnych coraz częstsze dyktatury wojskowe (zwł. Afryka) najbardziej krwawe przykłady: Idi Amin w Ugandzie i Jean Bedel Bokassa w Republice Środkowoafrykańskiej (lata 70.) 12. Indie pod rządami Gandhich największa demokracja świata 1885 powstanie Indyjskiego Kongresu Narodowego 1948 śmierć Mahatmy Gandhiego rządy Jawarhalala Nehru rządy Indiry Gandhi rządy Indiry Gandhi (zabita przez Sikhów) rządy Rajiva Gandhiego (zabity przez Tamilów) 13. Chiński model komunizmu Cechy szczególne: - wyjątkowa rola chłopstwa; nastawienie antyinteligenckie - walka Mao z elitami nomenklaturowymi typu radzieckiego

6 - wyjątkowa skuteczność praktyk reedukacyjnych (laogai) Wydarzenia: - 1 X 1949 zwycięstwo rewolucji komunistycznej powstanie ChRL - okres nacjonalizacji środków produkcji i współpracy z ZSRR (do 1956) hasło stu kwiatów przejaw poszukiwania własnej drogi Chin przez Mao Wielki skok naprzód katastrofa gospodarcza największy głód w dziejach Rewolucja Kulturalna inspirowana odgórnie wymiana elit w ChRL (rozstrzygnięcie konfliktu między Mao Zedongiem, Liu Shaoqui i Lin Biao do 1971) śmierć Mao 14. Regres gospodarczy postkolonialnej Afryki w latach 70. i 80.: - wyż demograficzny zbyt wolny wzrost produkcji żywności - degeneracja środowiska naturalnego - zadłużenie zagraniczne - zależność od światowych cen surowców 15. Modele ustrojowe państw Ameryki Łacińskiej: - populizm Juana Perona w Argentynie ( ) - autorytaryzm Getulio Vargasa w Brazylii ( , ) - gorączka reformatorska i samobójstwo Joao Goularta w Brazylii ( ) - rewolucja kubańska: 26 VII I 1959 rządy braci Castro. Postacie: wymienione w punktach