EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2014

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2014 Debata śniadaniowa, czwartek 2 października, godz. 08:00-09:30 Partner: CENTRUM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH Wydarzenie realizowane we współpracy z Fundacją Konrada Adenauera i współfinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Przyszłość Europy: protokół (ro)zbieżności Czy rosnące podziały w Europie przekreślą szanse na dokończenie procesu integracji? Tematyka: Unia energetyczna sposób na bezpieczeństwo energetyczne Europy? Zielona Europa jak połączyć konkurencyjność z niskoemisyjną gospodarką? Oszczędzać czy inwestować konsolidacja finansowa a pobudzanie wzrostu europejskiej gospodarki Spójność Europy jak zachować równowagę pomiędzy strefą euro a resztą państw UE? Wartości a interesy czy Unia Europejska dojrzała do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa? Unia energetyczna sposób na bezpieczeństwo energetyczne Europy? Elementy forsowanej ostatnio przez Polskę koncepcji unii energetycznej są obecne w dyskursie na temat bezpieczeństwa energetycznego UE od lat, jednak dopiero rosyjska agresja na Ukrainę przyspieszyła dyskusję i spowodowała rzeczywistą wolę działania UE. Państwa członkowskie w bardzo zróżnicowany sposób próbują zapewnić sobie bezpieczeństwo energetyczne, pozwala im na to swoboda w wyborze miksu energetycznego. Wynikają jednak z tego poważne rozbieżności, utrudniające formułowanie wspólnej polityki energetycznej UE. 1

2 Polska, która opracowuje obecnie swą strategię energetyczną do 2050 roku, stawia na węgiel, który jeszcze długo będzie jej podstawowym surowcem energetycznym. Niemcy dokonują rewolucji energetycznej (Energiewende) w kierunku odnawialnych źródeł energii, a Francja pozostaje głównym orędownikiem energetyki jądrowej. Jednak kluczem do poprawy bezpieczeństwa energetycznego całej Unii jest wspólnotowe, a nie partykularne podejście, oparte na dobrze funkcjonującym rynku wewnętrznym zakupów i dostaw, zapewnieniu połączeń gazowych i energetycznych między państwami UE, wykorzystaniu w pełni potencjału zasobów wewnętrznych ze szczególnym uwzględnieniem OZE oraz współpracy w określeniu strategii wobec zakupów i dostaw z krajów trzecich. Obecnie UE importuje 53 proc. zużywanej przez siebie energii, a sześć państw członkowskich zależy od Rosji jako jedynego zewnętrznego dostawcy całego importowanego gazu. Aby UE mogła zapewnić sobie bezpieczeństwo energetyczne, ważne jest, by jej członkowie postrzegali unię energetyczną w kategoriach strategicznego projektu całej Wspólnoty oraz zaniechali działań, które stoją w sprzeczności do strategicznych interesów Unii (np. gazociąg South Stream). Pod koniec maja 2014 r. Komisja Europejska przedstawiła europejską strategię bezpieczeństwa energetycznego (EESS). Postuluje w niej m.in.: stworzenie wewnętrznego rynku energii, uniezależnienie się od eksporterów zewnętrznych, pogłębienie solidarności we Wspólnocie w momentach kryzysowych, zwiększenie pozyskiwania energii z własnych źródeł. Czy wobec różnych cen gazu w poszczególnych krajach UE możliwe jest uwspólnotowienie zakupów gazu? Jak zwiększyć siłę przetargową państw członkowskich UE wobec dostawców zewnętrznych? Czy gaz łupkowy może być odpowiedzią UE na wysokie ceny energii? Jakie są możliwości finansowania infrastruktury energetycznej i gazowej w Europie z funduszy europejskich? 2

3 Jak powinna wyglądać strategia UE wobec Rosji w kontekście europejskiego bezpieczeństwa energetycznego? Zielona Europa jak połączyć konkurencyjność z niskoemisyjną gospodarką? Poszczególne państwa członkowskie odmiennie podchodzą zarówno do sposobów, jak i tempa dochodzenia do Zielonej Europy. Tym bardziej, że trudna sytuacja gospodarcza zmusza obecnie Unię Europejską do poświęcenia większej uwagi rozwojowi przemysłu, obniżaniu cen energii oraz zapewnieniu Europie efektywności energetycznej. Restrykcyjna polityka klimatyczna UE oraz rewolucja łupkowa na świecie, sprawiły, że przemysł zaczął uciekać z Europy w kierunku państw o niższych kosztach energii. Według szacunków MAE 10 proc. europejskiego rynku energochłonnych produktów przemysłowych może w ciągu najbliższej dekady przenieść produkcję do państw o bardziej konkurencyjnych cenach energii. Już teraz małe i średnie firmy płacą w UE za energię dwukrotnie więcej, niż podobne firmy w Stanach Zjednoczonych. W październiku 2014 r. odbędzie się szczyt UE w sprawie polityki energetycznej do 2030 roku. Wielkim wyzwaniem dla gospodarek europejskich będzie uruchomienie projektów modernizacyjnych i inwestycyjnych w energetyce, przy zatrzymaniu wzrostu cen energii. Na ich poziom wpłynąć może negocjowane porozumienie o wolnym handlu (TTIP) między UE a Stanami Zjednoczonymi. Kluczowe będzie także położenie większego nacisku UE na efektywność energetyczną. Celem nadrzędnym powinno być wprowadzenie na świecie gospodarki niskoemisyjnej. Warto jednak pamiętać, że dwutlenek węgla emitowany przez UE stanowi jedynie 11 proc. emisji globalnych. Dlatego działania na poziomie europejskim muszą być prowadzone równolegle do ograniczania emisji CO2 w innych rejonach świata. Jak TTIP może wpłynąć na koszty energii w UE? Czy próba stworzenia jednolitego rynku energii jest wystarczającą odpowiedzią na wyzwania związane z wysokimi kosztami energii? Jak pogodzić nowe cele klimatyczne do 2030 r., które UE ma przyjąć w październiku 2014 r., z bezpieczeństwem energetycznym UE i koniecznością zwiększenia wzrostu europejskiej gospodarki? 3

4 Oszczędzać czy inwestować konsolidacja finansowa a pobudzanie wzrostu europejskiej gospodarki Od początku kryzysu w UE toczy się dyskusja na temat odmiennych strategii gospodarczych w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego. Północ preferuje konsolidację finansową oraz oszczędności, Południe pobudzanie gospodarki poprzez inwestycje. Cięcia budżetowe to kluczowe założenie w strategii wychodzenia UE z kryzysu zadłużeniowego w niektórych państwach strefy euro. Oszczędności budżetowe są jednak również powodem frustracji, gdyż pociągają za sobą masowe zwolnienia pracowników i mniejsze wydatki konsumpcyjne. Uderza to w szczególności w osoby młode, które mają coraz większe kłopoty ze znalezieniem zatrudnienia. Kampania wyborcza przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, toczona głównie między socjaldemokratami a chadekami, dotyczyła, między innymi, problemu proporcji, jakie należy zachować między wspieraniem wzrostu a polityką oszczędności. W sytuacji kryzysu nie wystarczy bowiem oszczędzać. Potrzeba także uciec do przodu przez inwestycje i wspieranie innowacji. Niektóre państwa postulują bardziej elastyczne stosowanie unijnego Paktu Stabilności i Wzrostu, który wprowadza zasady dyscypliny budżetowej. To temat drażliwy, gdyż łamanie zasad Paktu było jedną z przyczyn kryzysu w UE. Wszyscy zgadzają się natomiast, że Unia powinna skupić się na dokończeniu projektu Jednolitego Rynku, zwiększyć udział przemysłu w gospodarce (20 proc. PKB do 2020 roku), kontynuować realizację Agendy Cyfrowej oraz wspierać małe i średnie przedsiębiorstwa, które tworzą w UE najwięcej miejsc pracy. Odbicie się od gospodarczego dna w państwach UE i zapewnienie im dalszego wzrostu nie będzie możliwe bez podjęcia wysiłku reform strukturalnych. Do tego potrzebna jest jednak nie tylko solidarność wewnętrzna w UE, ale przede wszystkim gotowość rządów do ponoszenia ryzyka zmian. Jak wspierać wzrost w UE, przy zachowaniu równowagi budżetowej? Czy reguły Paktu Stabilności i Wzrostu powinny być elastyczniejsze? Czy istnieje sprzeczność między polityką konsolidacji fiskalnej i oszczędności budżetowych a polityką prowzrostową? 4

5 Spójność Europy jak zachować równowagę pomiędzy strefą euro a resztą państw UE? UE jest podzielona na kraje z i bez eurowaluty. Dzięki głębokim reformom, groźba rozpadu strefy euro została zażegnana. Działania naprawcze w eurolandzie są wprowadzane na mocy umów międzyrządowych i dotyczą w zasadzie krajów eurolandu. Dlatego, aby zachować spójność Unii Europejskiej należy zapewniać udział w dyskusjach i decyzjach także krajom spoza strefy oraz powrócić do metody wspólnotowej. Polska, mimo pozostawania poza strefą euro, aktywnie uczestniczyła w procesie jej reformowania (sześciopak, dwupak). W najbliższych latach strefa euro będzie podejmować kolejne kroki ku pogłębianiu integracji (stworzenie unii bankowej i wspólnego modelu gospodarczego ), rośnie więc obawa o pozycję w UE państw spoza eurolandu. Tym bardziej, że na naszych oczach wyłania się unia trzech prędkości: strefa euro, państwa zamierzające przyjąć euro oraz kraje, które tego nie planują. Jeśli Europa chce utrzymać jedność, kontynuowaniu działań na rzecz dalszej integracji Unii Gospodarczo-Walutowej muszą towarzyszyć takie rozwiązania prawne, które zapobiegną podziałowi całej UE. Unia bankowa, fiskalna i gospodarcza eurolandu musi więc być wpisana w ramy instytucjonalno-prawne UE. Jednocześnie, nowy sposób wyboru komisarzy, biorący pod uwagę wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego, może być ważnym krokiem w kierunku zwiększania legitymizacji demokratycznej UE, potrzebnych także dla decyzji dotyczących eurowaluty. Jak zachować spójność Unii Europejskiej i reformować strefę euro, pogłębiając jednocześnie integrację eurolandu? Jak ograniczyć stosowanie metody międzyrządowej, zachowując jednocześnie zdolność UE do wprowadzania szybkich reform? Czy przy obecnych nastrojach społecznych w UE można myśleć o kolejnej rewizji traktatów? Wartości a interesy czy Unia Europejska dojrzała do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa? 5

6 Reakcja UE na rosyjską agresję na Ukrainie pokazała zderzenie między unijnymi wartościami, a gospodarczymi interesami poszczególnych państw członkowskich UE. Dwie dekady budowania bliższej współpracy Zachód Rosja i poważne myślenie o partnerstwie dla modernizacji doprowadziły do gospodarczego zbliżenia, zwłaszcza w handlu, także surowcami. Niektóre kraje UE uzależniły się od rosyjskich dostaw ropy i gazu. Dopiero zestrzelenie cywilnego samolotu przez rosyjskich separatystów sprawiło, że Europejczycy zdecydowali się wprowadzić ostrzejsze sankcje i ponieść ich gospodarcze koszty. Jeśli UE chce być wierna wartościom, które są jej fundamentem, musi być ich konsekwentnym orędownikiem w stosunkach międzynarodowych. Zwłaszcza wobec krajów najbliższego sąsiedztwa, które jak Ukraina chcą te wartości wprowadzać. Tymczasem, rozpoczęcie procesu stowarzyszeniowego Ukrainy z UE wobec agresywnych zachowań Rosji jest wielu Europejczykom nie na rękę. Zwłaszcza ze względu na rosnące napięcie w stosunkach gospodarczych między Zachodem a Rosją oraz zdestabilizowanie wschodniej granicy UE. W obliczu nowej sytuacji międzynarodowej i pogłębiających się niestabilności w krajach wschodniego i południowego sąsiedztwa, Unia Europejska musi zrewidować swą strategię bezpieczeństwa. Obecna (z 2003 roku) nie przystaje już do wyzwań, przed którymi stoi dziś Europa. W nowej strategii członkowie UE powinni ustalić katalog swoich wspólnych interesów w przestrzeni międzynarodowej, zasady współdziałania NATO-UE oraz instytucjonalne podstawy wspólnych działań i spójnej polityki wobec krajów definiowanych jako rywale lub wrogowie. Obok wymiaru południowego, najważniejszym wyzwaniem dla nowej Komisji Europejskiej Jean- Claude Junkera będzie ułożenie na nowo stosunków między UE a Rosją oraz dostosowanie Partnerstwa Wschodniego do nowych realiów politycznych w sytuacji, gdy nadzieje związane z partnerstwem dla modernizacji oraz demokratyzacją Rosji się nie spełniły. W obliczu rosnących wydatków m.in. Rosji i Chin na armię, państwa członkowskie UE powinny zrobić podobnie. Aprobatę do takiego kierunku zmian zadeklarowała ostatnio Polska. Jak dostosować wymiar południowy i wschodni unijnej polityki zagranicznej do nowych realiów politycznych? Czy słabości Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE to problem woli politycznej państw członkowskich, czy słabości unijnych instytucji? 6

7 Czy w stosunkach międzynarodowych można poświęcać wartości dla realizacji politycznych interesów? Jak zapewnić Europie trwały pokój? AUTOR: MAŁGORZATA BONIKOWSKA, PREZES, CENTRUM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH 7