SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2017) 404 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Podsumowanie rocznych sprawozdań z wdrażania programów operacyjnych współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym w 2015 r. PL PL

2 Podsumowanie rocznych sprawozdań z wdrażania programów operacyjnych współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym w 2015 r. I. Wprowadzenie Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym ustanowiono rozporządzeniem (UE) nr 223/ Ma on przyczynić się do złagodzenia najcięższych form ubóstwa w UE, takich jak bezdomność, ubóstwo dzieci i niedostatek żywności. Zgodnie z warunkami określonymi w rozporządzeniu Fundusz może stanowić wsparcie dla grup społecznych w najbardziej niekorzystnej sytuacji poprzez dostarczanie żywności i podstawowych dóbr konsumpcyjnych, takich jak odzież, obuwie i środki higieny, lub poprzez organizowanie działań na rzecz włączenia społecznego. W ten sposób jego wartość dodana polega na udzielaniu specjalnego wsparcia grupom osób, które mogą nie być w stanie uzyskać bezpośredniego dostępu do innych unijnych instrumentów finansowania, takich jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (EFSI), ani korzystać z tych instrumentów. Łączna dostępna kwota środków Funduszu wynosi mln EUR w cenach bieżących. Wszystkie państwa członkowskie wdrażają Fundusz na poziomie krajowym za pośrednictwem programów operacyjnych. Na etapie programowania państwa członkowskie mogły zdecydować się na opracowanie programu operacyjnego oferującego żywność lub podstawową pomoc materialną (PO I) lub programu operacyjnego na rzecz włączenia społecznego osób najbardziej potrzebujących (PO II) 2. Państwa członkowskie mają również swobodę określania grup docelowych, konkretnych rodzajów udzielanego wsparcia i zasięgu geograficznego programów. Chociaż włączenie społeczne osób najbardziej potrzebujących ma kluczowe znaczenie dla PO II, jest ono również istotnym elementem PO I. Udzielanie pomocy materialnej należy uzupełnić o środki towarzyszące mające na celu propagowanie włączenia społecznego odbiorców końcowych (np. kierowanie ich do właściwych służb, oferowanie wskazówek dotyczących zrównoważonej diety i porad w zakresie gospodarowania budżetem). W ten sposób PO I zaspokaja podstawowe potrzeby materialne osób w najbardziej niekorzystnej sytuacji, a także pomaga im zbliżyć się do społeczeństwa. Państwa członkowskie współpracują z organizacjami partnerskimi na rzecz realizacji programów Funduszu. Organizacje te, które mogą być podmiotami publicznymi lub organizacjami niekomercyjnymi, dostarczają pomoc materialną (PO I) lub inicjują i prowadzą działania na rzecz włączenia społecznego (PO II), jak opisano w odnośnych programach. W ten sposób w ramach Funduszu wspiera się także budowanie zdolności organizacji partnerskich w dziedzinie polityki społecznej. W przepisach dotyczących monitorowania Funduszu określono, że państwa członkowskie muszą przesyłać Komisji coroczne sprawozdania z wdrażania swoich programów do dnia 30 czerwca następnego roku kalendarzowego 3. Komisja analizuje te sprawozdania i w razie potrzeby zwraca się do 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 223/2014 z dnia 11 marca 2014 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (Dz.U. L 72 z , s. 1). 2 W rozporządzeniu (UE) nr 223/2014 dopuszczono możliwość równoczesnej realizacji obu rodzajów programów przez państwa członkowskie, lecz wszystkie państwa członkowskie wolały opracować tylko jeden z nich. 3 Art. 13 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 223/

3 danego państwa członkowskiego o wprowadzenie zmian 4. Komisja jest również zobowiązana do przedstawienia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie podsumowania sprawozdań przedłożonych przez państwa członkowskie 5. W rozporządzeniu przewidziano również, że co najmniej raz w roku Komisja konsultuje się z organizacjami przedstawicielskimi organizacji partnerskich na szczeblu UE w kwestii wykorzystania wsparcia z Funduszu oraz przedkłada sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Niniejsze podsumowanie opiera się na informacjach zawartych w sprawozdaniach z wdrażania za 2015 r. w brzmieniu, w jakim zostały one przyjęte przez Komisję. Zjednoczone Królestwo nie przedłożyło sprawozdania z wdrażania, ponieważ w 2015 r. nie zrealizowano żadnych działań w tym zakresie. Podsumowanie zawiera ogólny przegląd rozwoju sytuacji w odniesieniu do Funduszu na szczeblu UE oraz informacje dostarczone przez państwa członkowskie zgodnie ze strukturą sprawozdań. Zawiera ono również przegląd konsultacji w sprawie wdrażania Funduszu, które przeprowadzono z unijnymi przedstawicielami organizacji partnerskich w 2015 r. Wartości przedstawione odnośnie do wspólnych wskaźników znajdują się w załączniku. W celu uwzględnienia czasu upływającego od wdrożenia do momentu złożenia sprawozdania sprawozdanie zawiera również informacje dotyczące postępów poczynionych po 2015 r., o ile są one dostępne. II. Sytuacja ogólna Programowanie zasobów Funduszu zakończono w 2015 r., przy czym Komisja zatwierdziła trzy ostatnie programy (DE, SE, UK) na początku 2015 r. Dwa państwa członkowskie również złożyły pierwsze wnioski w sprawie zmian. Rumunia zaproponowała zmianę w swoim programie służącą ułatwieniu określania odbiorców końcowych. Republika Czeska zaproponowała rozszerzenie zakresu swojego programu, aby uwzględnić w nim wsparcie na rzecz zapewniania bezpłatnych posiłków dla uczniów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. W 2016 r. złożono cztery kolejne wnioski w sprawie zmian. W ciągu roku poczyniono postępy w opracowywaniu wtórnych ram prawnych Funduszu. Do końca 2015 r. Komisja przyjęła i opublikowała trzy akty delegowane i pięć aktów wykonawczych 6, co stanowi 80 % wskaźnika realizacji. Do listopada 2016 r. Komisja przyjęła i opublikowała wszystkie akty delegowane i wykonawcze. 4 W dniu 3 lutego 2017 r. Komisja przyjęła ostatnie ze sprawozdań państw członkowskich za 2015 r. Fakt ten wpłynął na moment przyjęcia niniejszego sprawozdania Komisji. 5 Art. 13 ust. 9 rozporządzenia (UE) nr 223/ Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 532/2014 z dnia 13 marca 2014 r. (Dz.U. L 148 z , s. 54), rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 1255/2014 z dnia 17 lipca 2014 r. (Dz.U. L 337 z , s. 46), rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/1972 z dnia 8 lipca 2015 r. (Dz.U. L 293 z , s. 11), rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 463/2014 z dnia 5 maja 2014 r. (Dz.U. L 134 z , s. 32), rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/212 z dnia 11 lutego 2015 r. (Dz.U. L 36 z , s. 1), rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/341 z dnia 20 lutego 2015 r. (Dz.U. L 60 z , s. 1), rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/1386 z dnia 12 sierpnia 2015 r. (Dz.U. L 214 z , s. 9), rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/1976 z dnia 8 lipca 2015 r. (Dz.U. L 293 z , s. 26). 3

4 W 2015 r. UE doświadczyła dużego napływu migrantów, w tym wielu osób ubiegających się o azyl. Sytuacja ta wzbudziła liczne obawy, w tym dotyczące sposobu zapewnienia tym osobom niezbędnej pomocy materialnej. Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego sporządziła notę 7 dotyczącą wsparcia, jakie osoby ubiegające się o azyl mogą otrzymać w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym. Kwalifikowalność osób ubiegających się o azyl do objęcia pomocą w ramach Funduszu zależy od sposobu określenia beneficjentów funduszu przez państwa członkowskie. Notę przedstawiono państwom członkowskim i omówiono ją z nimi podczas specjalnego posiedzenia, które miało miejsce dnia 25 września 2015 r. W 2016 r. Komisja zrobiła decydujący krok w kierunku budowania zdolności zainteresowanych stron Funduszu, uruchamiając jednocześnie sieć Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym służącą wymianie doświadczeń i dobrych praktyk. W następstwie konferencji poświęconej uruchomieniu sieci, która miała miejsce w czerwcu 2016 r. i w której uczestniczyło 200 zainteresowanych stron ze wszystkich 28 państw członkowskich, do końca roku odbyły się trzy posiedzenia sieci Funduszu Pomocy. Podczas posiedzeń skoncentrowano się na różnych aspektach Funduszu, które są ukierunkowane na wsparcie w zakresie włączenia społecznego osób najbardziej potrzebujących. Uczestnicy przedstawili studia przypadków oraz wspólne wyzwania i rozwiązania dotyczące kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w odniesieniu do realizacji programów Funduszu. Na 2017 r. zaplanowano pięć posiedzeń zainteresowanych stron. W 2016 r. Komisja rozpoczęła również śródokresową ocenę Funduszu, aby ocenić osiągnięcia dokonane w ramach programów Funduszu. W ramach tej oceny rozpoczęto otwarte konsultacje społeczne ukierunkowane na wszystkie zainteresowane strony Funduszu oraz opinię publiczną. Sprawozdanie okresowe będzie gotowe latem 2017 r. Ostateczna wersja sprawozdania zostanie przedstawiona Parlamentowi Europejskiemu i Radzie do dnia 31 grudnia 2018 r. Z pierwszych doświadczeń zdobytych podczas wdrażania programów w terenie oraz informacji zwrotnych otrzymanych od różnych zainteresowanych stron wynika, że możliwe jest ulepszenie przepisów dotyczących Funduszu. We wrześniu 2016 r. Komisja przyjęła wniosek w sprawie przeglądu rozporządzenia finansowego, któremu towarzyszyły proponowane zmiany szeregu przepisów sektorowych 8. Wniosek zawiera szereg zmian dotyczących rozporządzenia (UE) nr 223/2014 mających na celu na dalsze uproszczenie zarządzania funduszem. III. Stopień wdrożenia programów operacyjnych Realizacja finansowa W 2015 r. przyspieszono realizację finansową programów Funduszu. Na działania w ramach Funduszu realizowane w 21 państwach członkowskich przeznaczono 419,3 mln EUR, co stanowi wzrost w porównaniu z 333,5 mln EUR w 2014 r. Tym samym łączna kwota zaciągniętych zobowiązań w okresie wynosi 752,7 mln EUR lub 17 % wszystkich zasobów programów (w ramach COM(2016) 605 final. 4

5 współfinansowania unijnego i krajowego). Przyspieszenie było nawet bardziej wyraźne w zakresie płatności na rzecz beneficjentów: w 2015 r. wypłacono 388 mln EUR, co oznacza czterokrotny wzrost w stosunku do kwoty 96,3 mln EUR wypłaconej w 2014 r. Większość płatności przeznaczono na operacje w ramach wsparcia żywnościowego (97,7 %). W 2015 r. po raz pierwszy przedłożono Komisji wnioski o płatność. Trzy państwa członkowskie (EE, FR i LV) zadeklarowały kwalifikowalne wydatki publiczne w wysokości 46,3 mln EUR. Do dnia 31 grudnia 2016 r. Komisja dokonała płatności rzędu 732,3 mln EUR, z czego 312,8 mln EUR stanowiły płatności okresowe. Realizacja fizyczna (PO I) Przyspieszona realizacja finansowa w 2015 r. była wynikiem dalszych postępów poczynionych w zakresie fizycznej realizacji programów Funduszu. Do końca roku udzielono pomocy w ramach PO I w 16 z 24 państw członkowskich. W 2015 r. rozdysponowano łącznie ton żywności, z czego największy odsetek (21,4 %) przypadł na Włochy. Ponad 93 % całkowitego wsparcia żywnościowego udzieliło pięć państw (ES, FR, IT, PL, RO). Żywność dystrybuowano w formie paczek w 14 państwach członkowskich. Liczba państw uczestniczących w dystrybucji posiłków wzrosła z dwóch w 2014 r. do siedmiu w 2015 r. (BE, BG, ES, FI, IT, LV, PL). Szacuje się, że w 2015 r. Fundusz częściowo lub całkowicie przyczynił się do zapewnienia 47 mln posiłków. Największy odsetek zapewnionego wsparcia żywnościowego ponad połowę całej ilości dostarczonej żywności stanowią produkty mleczne, a następnie żywność bogata w skrobię. Owoce i warzywa stanowią trzeci największy odsetek wynoszący nieco ponad 10 % całej żywności. Komisja chciałaby, aby ilość rozprowadzanych owoców i warzyw stale rosła, ponieważ jest to najlepsza gwarancja skutecznej promocji zdrowego żywienia w niższych grupach społeczno-ekonomicznych. Przykład: Produkty spożywcze rozprowadzane we Francji Masło zamrożone, olej słonecznikowy, masło świeże; mąka, kuskus, makaron, ryż długoziarnisty; mleko częściowo odtłuszczone, mleko zagęszczone, cukier, cukier w kostkach; fasola, groch/marchew, purée ziemniaczane w płatkach, soczewica (gotowana cebula, marchew itp.), cassoulet z warzyw, obrane pomidory, ratatouille; kuskus z kurczakiem, mrożona tarta z porem, ryba biała z ryżem po prowansalsku, zapiekanka pasterska; ser ementalski, ser topiony; krem czekoladowy, ciasto karmelowe z polewą śmietanową, ryż na mleku, czekolada mleczna, herbatniki czekoladowe, mus jabłkowy bez dodatku cukru, brzoskwinie, rozcieńczony syrop ananasowy; ryż i całe ziarna zbóż, kawa mielona, dżem; mrożone eskalopki z indyka, mrożone burgery wołowe, udko z kurczaka, mrożony filet białej ryby, cały tuńczyk pasiasty w solance, sardynki w solance. Oprócz żywności nabytej ze środków Funduszu w 2015 r. działania realizowane w ramach Funduszu przyczyniły się również do ograniczenia marnotrawienia żywności dzięki finansowaniu darowizn żywności. W Luksemburgu 51 % rozprowadzanej żywności stanowiła żywność pochodząca z darowizn, w odniesieniu do której z Funduszu pokryto jedynie koszty transportu i dystrybucji poniesione przez 5

6 organizacje partnerskie. Luksemburg prowadził również działania podnoszące świadomość 9, aby zachęcić ewentualnych darczyńców do ofiarowania żywności. Ponadto w 2015 r. trzy państwa członkowskie po raz pierwszy zaczęły świadczyć podstawową pomoc materialną. Austria dostarczyła artykuły szkolne uczniom z rodzin w trudnej sytuacji. Luksemburg połączył dystrybucję żywności z dystrybucją podstawowych środków higieny, takich jak szampon i pasta do zębów; produkty te dotarły do osób. Podobne środki higieny rozprowadzono również na Łotwie wraz z innymi artykułami, takimi jak detergenty przeznaczone do prania i płyn do mycia naczyń, które dostarczono odbiorcom końcowym. Szacuje się, że w 2015 r. ponad 14 mln osób, w tym 47,2 % (6,7 mln) kobiet, skorzystało ze wsparcia żywnościowego w ramach Funduszu. Szacuje się, że około 30 % odbiorców końcowych (4,1 mln) stanowią dzieci w wieku do 15 lat, a 10 % (1,4 mln) stanowią osoby w wieku 65 lat lub starsze. Ponadto szacuje się, że wśród odbiorców końcowych znajduje się 5,5 % (0,8 mln) osób niepełnosprawnych, niemal 14 % (2 mln) migrantów, osób obcego pochodzenia (w tym uchodźców i innych beneficjentów ochrony międzynarodowej) i członków mniejszości narodowych oraz 8,5 % (1,2 mln) osób bezdomnych. Analizując łączne wartości wspólnych wskaźników, należy wziąć pod uwagę fakt, że wskaźniki dotyczące liczby osób, które skorzystały z PO I w ramach Funduszu, opierają się na szacunkach wykonanych przez organizacje partnerskie w celu ograniczenia obciążenia administracyjnego spoczywającego na nich oraz na odbiorcach końcowych. Szacunków można dokonywać w ramach podejścia opartego na próbie (np. polegających na liczeniu odbiorców w określone dni lub tygodnie roku oraz na ekstrapolacji) lub w oparciu o inne metody. Możliwe, że w niektórych przypadkach w celu sporządzenia szacunków przez organizacje partnerskie odbiorcy końcowi są liczeni więcej niż jeden raz. Ponadto odbiorcy końcowi, którzy skorzystali ze wsparcia żywnościowego, mogli również skorzystać z pomocy materialnej. W konsekwencji zastosowania tego podejścia podane wartości należy uważać za przybliżone wartości szacunkowe dotyczące liczby przypadków uczestnictwa, raczej niż pojedynczych uczestników, w działaniach w ramach Funduszu lub liczby przypadków, w których pomoc w ramach Funduszu była udzielana osobom w trudnej sytuacji. Odbiorcy końcowy różnią się w poszczególnych państwach członkowskich, ponieważ każde państwo posiada swoją definicję osób najbardziej potrzebujących. Najczęściej grupę docelową określa się na podstawie kryteriów ekonomicznych, w którym to przypadku organy krajowe przygotowują wykaz osób kwalifikujących się do uzyskania wsparcia w ramach Funduszu. W niektórych państwach istnieją inne, bardziej elastyczne metody określania kwalifikowalności odbiorców końcowych. W niektórych przypadkach organizacje partnerskie mogą same na miejscu określić, czy dana osoba kwalifikuje się do otrzymania wsparcia, na podstawie informacji dostarczonych przez tę osobę na temat jej sytuacji. Niekiedy wsparcie udzielane jest osobom bezdomnym na ulicy lub w publicznej jadłodajni, bez konieczności formalnego zidentyfikowania danej osoby lub bez żądania od niej informacji. W takich przypadkach wartości przedstawione odnośnie do wskaźników rezultatu Funduszu mogą jedynie szacunkowo określać liczbę przypadków, w których udzielono pomocy w ramach Funduszu, a nie dokładną liczbę osób znajdujących się w trudnej sytuacji, które otrzymały wsparcie. 9 Działania te nie były finansowane w ramach Funduszu. 6

7 Jedną z ważnych cech Funduszu jest fakt, że ma on na celu wykraczanie poza zapewnianie wsparcia materialnego poprzez promowanie włączenia społecznego osób najbardziej potrzebujących. Właśnie dlatego pomocy udzielano łącznie z szeregiem środków towarzyszących. Nadal najpowszechniejszym środkiem jest dostarczanie informacji i kierowanie do właściwych służb socjalnych. Ponadto państwa członkowskie często zgłaszają przypadki dostarczania wskazówek na temat zrównoważonego odżywiania, organizowania warsztatów kulinarnych dotyczących sposobów zapobiegania marnotrawieniu żywności oraz udzielania porad w zakresie zarządzania budżetem domowym. W niektórych przypadkach zapewnia się również wsparcie psychologiczne i pomoc w pokonywaniu trudności (LU, LV), a także porady dotyczące wychowywania dzieci (LV) i sposobów postępowania w sytuacjach nadzwyczajnych (BG), zapewnia się również pomoc mającą na celu poprawę umiejętności interpersonalnych odbiorców końcowych i bezpłatną pomoc prawną (SI), dostarcza się informacji o dostępnych lokalach mieszkalnych oraz podejmuje się działania służące poprawie umiejętności czytania i pisania (FR). W Finlandii środki towarzyszące obejmowały również różne działania służące poprawie poziomu aktywności fizycznej oraz promowaniu zdrowego trybu życia wśród odbiorców końcowych, a także dystrybucję broszur z przepisami. Środki towarzyszące są integralną częścią procesu wdrażania PO I, ponieważ mają one na celu promowanie włączenia społecznego odbiorców końcowych. Oferowanie środków towarzyszących odbiorcom końcowym jest obowiązkowe, państwa członkowskie mogą jednak zdecydować, czy finansować je z Funduszu, czy też nie. W sprawozdaniach z 2015 r. przedstawiono różne wyniki w zakresie korzystania z tych środków. Chociaż w niektórych państwach odbiorcy końcowi wydają się bardziej otwarci na te działania uzupełniające, w innych państwach zainteresowanie nimi jest raczej niewielkie. W niektórych przypadkach brak doświadczenia odbiorców końcowych w zakresie działań dotyczących włączenia społecznego zniechęca ich do uczestnictwa w tych działaniach. Zwiększenie zaangażowania odbiorców końcowych w podejmowanie środków towarzyszących jest jednym z wyzwań dla organizacji partnerskich w trakcie realizacji programu. Jest to szczególnie ważne, ponieważ środki te służą promowaniu włączenia społecznego odbiorców końcowych oraz mogą służyć jako ogniwo łączące z EFS. Realizacja fizyczna (PO II) W 2015 r. programy włączenia społecznego były poświęcone działaniom przygotowawczym obejmującym ustanowienie komitetów monitorujących i wybór organizacji partnerskich. Niemiecki PO II ma na celu poprawę włączenia społecznego najbardziej potrzebujących imigrantów przybyłych do UE oraz ich dzieci, a także włączenie społeczne osób bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością. W następstwie przyjęcia tego programu na początku 2015 r. ustanowiono komitet monitorujący. Jego pierwsze wstępne posiedzenie odbyło się w styczniu, a kolejne w marcu. W czerwcu 2015 r. instytucja zarządzająca ogłosiła pierwszą rundę zaproszeń do składania wniosków obejmującą lata W ramach pierwszej rundy zebrano łącznie 191 wniosków dotyczących projektów. Zaproszenie uwzględniało zastosowanie stawek ryczałtowych zaplanowanych na poziomie krajowym jako środka upraszczającego. W Danii, gdzie Fundusz jest wykorzystywany do zwalczania ubóstwa i bezdomności oraz ma na celu wzmocnienie włączenia społecznego wśród osób znajdujących się w sytuacji najbardziej niekorzystnej społecznie, nastąpiła zmiana w zarządzaniu programem związana z powołaniem nowej instytucji 7

8 zarządzającej w sierpniu 2015 r. Dania wprowadziła zmianę celem aktualizacji informacji w programie oraz zdołała ogłosić zaproszenie do składania wniosków w kwietniu 2016 r. W Niderlandach, gdzie PO II ma na celu ograniczenie wykluczenia społecznego osób starszych posiadających niski dochód do dyspozycji, wybrano beneficjenta, który począwszy od 2016 r. będzie prowadził działania w zakresie włączenia społecznego w czterech niderlandzkich miastach: Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Utrechcie. Szwedzki PO II, którego celem jest wsparcie obywateli UE/EOG wymagających szczególnego traktowania w ich kontaktach ze społeczeństwem szwedzkim, został rozpoczęty wydarzeniem informacyjnym w marcu 2015 r. Komitet monitorujący ustanowiono w następnym miesiącu. Zaproszenie do składania wniosków ogłoszono w czerwcu 2015 r.; finansowanie przyznano pięciu projektom. Szwecja powołała również grupę badawczą Funduszu, która po raz pierwszy zebrała się w listopadzie 2015 r. Systemy zarządzania i kontroli W 2015 r. państwa członkowskie przeznaczyły znaczne środki na spełnienie wymogów procedury wyznaczenia instytucji określonych w ramach prawnych Funduszu 10. Odnośne działania obejmowały opracowanie odpowiednich procedur na poziomie krajowym, sporządzenie opisu systemów zarządzania i kontroli, opracowanie systemu informatycznego oraz przeprowadzenie audytów wstępnych przez instytucje audytowe. Do końca 2015 r. sześć państw członkowskich (LV, EE, LT, FR, BG i HU) zakończyło procedurę wyznaczania umożliwiającą im przedłożenie Komisji wniosków o płatność okresową. Do grudnia 2016 r. procedurę wyznaczania zakończyło 25 państw członkowskich. Kryzys migracyjny Szereg państw członkowskich skorzystało z Funduszu, aby radzić sobie ze skutkami kryzysu migracyjnego. W Belgii działały organizacje partnerskie specjalizujące się w udzielaniu wsparcia osobom ubiegającym się o azyl i uchodźcom. Litwa i Republika Czeska rozszerzyły zakres swoich grup docelowych o osoby ubiegające się o azyl. Malta i Finlandia wzmocniły koordynację między organami na szczeblu krajowym, aby zapewnić komplementarność między wsparciem z EFS, Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym i Funduszu Azylu, Migracji i Integracji. Aby lepiej informować grupy szczególnie wrażliwe o możliwościach wsparcia w ramach Funduszu, instytucja zarządzająca na Litwie zorganizowała kampanię informacyjną obejmującą również elementy walki z dyskryminacją pomocne w reagowaniu na obawy wyrażane przez społeczeństwo. Oczekuje się, że w Niderlandach uczestnicy projektu będą w większości pochodzić ze środowisk migracyjnych instytucja zarządzająca w odpowiedni sposób dostosowała swoje działania, aby obejmowały kursy językowe. Napotkane problemy Szereg programów Funduszy nie zostało w pełni uruchomionych w ciągu roku. W większości przypadków powodem opóźnień był fakt, że przejście od przepisów regulujących dawny instrument 10 Art. 35 rozporządzenia (UE) nr 223/

9 rolny do przepisów dotyczących zarządzania Funduszem zajęło więcej czasu niż początkowo zakładano. Kilka państw członkowskich wolało zakończyć proces ustanawiania systemów zarządzania i kontroli przed wyborem operacji. W innych państwach członkowskich mało miejsce wstępne wdrożenie, np. zakończono wybór organizacji partnerskich, jednak faktyczne działania podjęto w 2016 r. Państwa członkowskie, które osiągnęły pewne wyniki w 2015 r., przekazywały różne informacje o napotkanych trudnościach w zależności od sprawozdania. Częściowo jest to spowodowane łagodnymi wymogami w zakresie sprawozdawczości. W większości przypadków każdy problem rozwiązywano za pośrednictwem konkretnego środka. Największe wyzwania wymieniono poniżej. - Nierówne objęcie terytorium danym środkiem lub nierówne rozdzielanie pomocy: czynniki te okazały się stanowić problem w różnych państwach członkowskich i podczas gdy w niektórych przypadkach wybrano dodatkowe organizacje partnerskie mające za zadanie zapewnienie pozostałej części pomocy, w innych państwach pomoc była przekazywana między organizacjami partnerskimi (LV, PL). - Problemy z określeniem odbiorców końcowych: w jednym przypadku problem ten rozwiązano za pomocą zmiany programu operacyjnego (RO). - Opóźnienia w udzieleniu pomocy spowodowane odwołaniami od wyników procesu udzielania zamówień, odrzuceniem zwycięzców przetargu lub ofertami niespełniającymi warunków. Problemy te rozwiązano głównie poprzez przedłużenie okresu zapewniania pomocy oraz w stosownych przypadkach ponowne ogłoszenie przetargów (BE, BG, MT). - Problemy z jakością nabytej żywności: wymagało to wymiany artykułów niezdatnych do dystrybucji przez wykonawcę oraz starań ze strony instytucji zarządzającej służących przyspieszeniu tego procesu (FR). - W niektórych przypadkach wymogi w zakresie sprawozdawczości dotyczące organizacji partnerskich uznawano za zbyt złożone, więc instytucja zarządzająca podejmowała niezbędne kroki mające na celu ich uproszczenie (PL). IV. Zasady horyzontalne Koordynacja z EFS oraz innymi istotnymi politykami UE 11 Istnieją dwa główne aspekty koordynacji między Funduszem a EFS: unikanie podwójnego finansowania i osiąganie komplementarności między oboma funduszami. Państwa członkowskie wprowadziły różne środki w celu zapobiegania podwójnemu finansowaniu, w tym wymianę informacji między właściwymi organami, stosowanie jednego systemu monitorowania lub zapewnienie braku pokrywania się na etapie programowania przez określenie różnych grup docelowych lub działań objętych finansowaniem. W 2015 r. podjęto wstępne kroki w kierunku osiągnięcia komplementarności między EFS a Funduszem. Zazwyczaj było to możliwe dzięki środkom towarzyszącym w ramach PO I, za pośrednictwem których organizacje partnerskie informowały odbiorców końcowych o możliwości uczestnictwa w operacjach w ramach EFS. W Polsce instytucja zarządzająca wprowadziła wymóg zobowiązujący organizacje 11 Art. 5 ust. 6 rozporządzenia (UE) nr 223/

10 partnerskie na szczeblu lokalnym i regionalnym do przekazywania odbiorcom końcowym Funduszu informacji na temat dostępnych środków w ramach EFS oraz do zapewnienia im pomocy w uczestnictwie w nich. Na Litwie beneficjenci EFS kwalifikujący się do objęcia wsparciem w ramach Funduszu mogą otrzymać dodatkowe wsparcie z obu funduszy jednocześnie. Innych odbiorców końcowych Funduszu zachęca się do uczestnictwa także w operacjach w ramach EFS. We Francji odnotowano przypadki, w których niektóre organizacje partnerskie są również beneficjentami operacji w ramach EFS. Ułatwia to odbiorcom końcowym Funduszu późniejsze uzyskanie dostępu do wsparcia w ramach EFS. Tworzenie powiązań między wsparciem w ramach Funduszu a wsparciem w ramach EFS może wpłynąć na wzrost ogólnego wyniku operacji wspieranych z Funduszu w zakresie wykraczania poza wsparcie na rzecz ograniczenia najcięższych form ubóstwa. Z tego powodu możliwości osiągnięcia komplementarności między dwoma funduszami w formie ścieżek i środków uzupełniających należy analizować w pierwszej kolejności w przypadku planowania operacji na szczeblu krajowym. Równouprawnienie płci, uwzględnianie problematyki płci i zapobieganie dyskryminacji 12 W większości przypadków osoby najbardziej potrzebujące określa się na podstawie kryteriów ekonomicznych. Działanie to zapobiega dyskryminacji w udzielaniu dostępu do pomocy ze względu na płeć, pochodzenie, religię lub światopogląd, niepełnosprawność lub orientację seksualną. W niektórych państwach członkowskich organizacje partnerskie mogą zapewniać pomoc w miejscu zamieszkania, jeżeli odbiorca końcowy nie jest w stanie dotrzeć do punktu dystrybucji. Republika Czeska uznała, że samotne matki lub kobiety z dziećmi przebywające w schroniskach należą do grupy osób wymagających szczególnego traktowania, i przekazuje im specjalne paczki z środkami higieny. Słowacja dostosowała wagę paczek, aby mogły być niesione zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Łotwa podjęła szereg działań na rzecz zapewniania stosowania zasad antydyskryminacyjnych. Obejmują one zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do centrów dystrybucyjnych, umożliwienie elastycznych godzin otwarcia oraz zapewnienie opieki nad dziećmi rodzicom, którzy otrzymują pomoc lub korzystają ze środków towarzyszących. Aspekty klimatyczne i ekologiczne w celu ograniczenia marnotrawienia żywności 13 Aby ograniczyć marnotrawienie żywności, przy wyborze produktów spożywczych państwa członkowskie stosują kryteria trwałości i łatwości przechowywania, a także długości okresu przydatności do spożycia. Luksemburg finansuje ponadto zbiórkę i dystrybucję żywności pochodzącej z darowizn. W Bułgarii niepobrane paczki są ponownie rozdzielane innym odbiorcom końcowym, natomiast na Łotwie zachęca się odbiorców końcowych do pozostawiania produktów, których nie zamierzają używać, w wyznaczonym miejscu w centrach dystrybucyjnych. Sposobem na zwiększanie świadomości są także środki towarzyszące: jedne z podstawowych warsztatów oferowanych w Polsce dotyczą zapobiegania marnotrawieniu żywności. Równoważenie diety osób najbardziej potrzebujących Art. 5 ust. 11 rozporządzenia (UE) nr 223/ Art. 5 ust. 13 rozporządzenia (UE) nr 223/

11 Państwa członkowskie uwzględniły wymogi dotyczące żywienia i bezpieczeństwa żywności w specyfikacjach dotyczących zakupu żywności. Konsultują się one z organizacjami partnerskimi, partnerami społecznymi, właściwymi organami i ekspertami co do wyboru produktów spożywczych, które przyczynią się do zachowania zrównoważonego sposobu odżywiania. Podczas opracowywania wykazu produktów spożywczych uwzględniono również to, jak grupy docelowe postrzegały produkty w przeszłości. Belgia zaktualizowała swój wykaz produktów w 2015 r., traktując priorytetowo nieprzetworzone i mniej przetworzone produkty, które pasują do potraw wszystkich kultur, oraz zachęciła odbiorców końcowych do gotowania. Zwiększono liczbę produktów, aby zapewnić większą różnorodność; podjęto również decyzję o dostarczeniu większej ilości białka roślinnego, np. w formie soczewicy. Podjęto również decyzję o priorytetowym traktowaniu białka zwierzęcego pochodzącego z ryb, które było zazwyczaj łatwiej akceptowane przez odbiorców końcowych. Republika Czeska dążyła do zapewnienia wysokiego poziomu jakości żywności, uwzględniając kluczowe składniki zrównoważonej diety: przy wyborze produktów kierowano się potrzebą zapewnienia produktów o dużej zawartości mięsa, niskiej zawartości dodatków i tłuszczu, dużego udziału owoców itp. Aby zapewnić użyteczność produktów, określono również minimalny wymagany pozostały okres przydatności każdego produktu z chwilą dostawy. W Estonii z paczek wyeliminowano orzechy najbardziej powszechne alergeny natomiast rozdawano konserwy rybne i mięsne, a także zboża o wysokich wartościach odżywczych. Zawartość paczek z żywnością różni się przy każdej dystrybucji w celu zapewnienia odbiorcom końcowym większej różnorodności. Celem Hiszpanii było spełnienie wymogów żywieniowych odbiorców końcowych przez dostarczanie podstawowych składników odżywczych (białka, węglowodanów, tłuszczów, błonnika, witamin i minerałów). Dostarczano specjalne produkty dla dzieci w celu zapewnienia ich prawidłowego wzrostu i rozwoju. W Finlandii określono szczegółowe wymogi jakościowe w odniesieniu do każdego produktu. Na przykład wymagano, aby zawartość mięsa w zupie grochowej wynosiła co najmniej 5 %, natomiast mleko w proszku miało zawierać witaminę D. V. Konsultacje z przedstawicielami organizacji partnerskich na szczeblu UE W 2015 r. odbyły się dwa posiedzenia przedstawicieli organizacji partnerskich na szczeblu UE. Pierwsze posiedzenie odbyło się w dniu 9 marca. Komisja zaprezentowała podstawowe cechy Funduszu i przedstawiła przegląd wyników programowania nowych zasobów. Omówiono również aktualną sytuację dotyczącą przygotowania sieci Funduszu. Uczestnicy podnieśli szereg kwestii, w szczególności dotyczących zaangażowania partnerów w zapewnianie wsparcia w ramach Funduszu na szczeblu krajowym. 14 Art. 5 ust. 13 rozporządzenia (UE) nr 223/

12 Drugie posiedzenie odbyło się w dniu 16 listopada. Komisja przedstawiła projekt podsumowania rocznych sprawozdań z wdrażania Funduszu złożonych przez państwa członkowskie celem ich omówienia. Następnie przeprowadzono dyskusję na temat mobilizacji zasobów Funduszu (i EFS) w odpowiedzi na kryzys migracyjny. Ostatnim punktem porządku obrad było przedstawienie najważniejszych cech sieci Funduszu. VI. Podsumowanie Zasadniczy cel strategii Europa 2020, jakim jest ograniczenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym co najmniej o 20 mln, odzwierciedla wagę, jaką UE przywiązuje do zwalczania ubóstwa. Komisja wspiera państwa członkowskie w ich staraniach na rzecz ograniczenia liczby osób zagrożonych ubóstwem, w tym przy pomocy Funduszu. Ponieważ ubóstwo jest złożoną kwestią wymagającą zintegrowanego podejścia, komplementarność z EFS i innymi instrumentami i środkami na szczeblu krajowym i unijnym ma jednak zasadnicze znaczenie Biorąc pod uwagę ograniczone zasoby Funduszu, jego szczególną rolą jest ograniczenie ubóstwa i promowanie włączenia społecznego, również przez tworzenie powiązań z innymi dostępnymi usługami. W ten sposób Fundusz może stanowić pierwszy krok na drodze do wyeliminowania ubóstwa. Nowe modele wsparcia w ramach Funduszu oferują większą różnorodność pomocy, co stanowi warunek wstępny lepiej dostosowanego podejścia w zakresie pomagania konkretnym grupom docelowym. Z doświadczenia zdobytego w 2015 r. wynika, że do populacji docelowej mogą należeć osoby ubiegające się o azyl i uchodźcy, a także przedstawiciele społeczności zmarginalizowanych, takich jak społeczność romska. Fundusz przyczynia się również do ograniczenia marnotrawienia żywności, powodując wzrost zdolności organizacji partnerskich oraz zwiększenie zaufania ewentualnych darczyńców ofiarujących żywność i pomoc materialną. Wyniki przedstawione w sprawozdaniach dotyczących Funduszu za 2015 r. są obiecujące, choć rozkładają się nierównomiernie. Na koniec roku 12 państw członkowskich nie osiągnęło jeszcze swoich pierwotnie zakładanych wyników. Fakt ten świadczy o tym, że w niektórych przypadkach okres poprzedzający realizację operacji w terenie może przekroczyć jeden rok od dnia przyjęcia danego programu. Aby można było wykorzystać cały potencjał Funduszu, zasadnicze znaczenie ma możliwość wskazania w sprawozdaniach za 2016 r., że zdecydowana większość państw członkowskich osiągnęła wyniki. W sprawozdaniach za 2015 r. wskazano, że wkrótce po uruchomieniu programów państwa członkowskie napotkały na szereg różnych problemów i podjęły określone działania, aby je rozwiązać. Przyjęto kilka zmian programów operacyjnych mających zapewnić odpowiedni zasięg w danym państwie członkowskim i ułatwić populacji docelowej dostęp do Funduszu. Efektywne rozwiązywanie problemów ma zasadnicze znaczenie, biorąc pod uwagę fakt, że Fundusz ustanowiono jako instrument podlegający prostym procedurom zarządzania, który jest w stanie poradzić sobie z trudną sytuacją społeczną. W praktyce wdrożenie Funduszu może być proste tylko wtedy, gdy uproszczone wymogi zawarte w przepisach są stosowane na poziomie poszczególnych operacji. Z tego powodu ważne jest wykorzystywanie wszystkich dostępnych możliwości w zakresie wymiany doświadczeń i dobrych praktyk, zarówno na poziomie organów zarządzających programem, jak i organizacji partnerskich, za 12

13 pośrednictwem istniejących kanałów: grupy ekspertów ds. Funduszu, sieci Funduszu oraz regularnych konsultacji z zainteresowanymi stronami na szczeblu krajowym i UE. W rocznych sprawozdaniach z wdrażania za 2016 r. państwa członkowskie po raz pierwszy przedstawią ocenę wkładu programów w osiągnięcie szczegółowych i ogólnych celów Funduszu. Dzięki tym informacjom możliwe będzie przeprowadzenie bardziej szczegółowej oceny wszystkich zbiorczych wyników i skutków w odniesieniu do celów Funduszu w ramach kolejnego podsumowania opracowanego przez Komisję. 13