Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 3, biologia dla szkoły ponadgimnazjalnej

Transkrypt

1 Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 3, biologia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 2. Historia myśli naukowej Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) definiuje pojęcia: doświadczenie, problem badawczy, hipoteza, teza; rodzaje metod badawczych stosowanych w biologii; podaje definicję teorii ewolucji. najważniejsze etapy rozwoju nauk biologicznych; podaje przykłady najważniejszych osiągnięć nauk biologicznych w poszczególnych epokach historycznych; sposoby badawcze stosowane w biologii; podaje definicję Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) wyjaśnia różnicę pomiędzy tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty biologicznie na dowolnie wybranych przykładach; omawia założenia teorii ewolucji. Wymagania rozszerzające (ocena dobra) wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu; porównuje obserwację i eksperyment; sposób dokumentowania wyników doświadczenia. rozwój porównuje nauk biologicznych przeddarwinowskie i przed opublikowaniem darwinowskie stadia koncepcji Karola rozwoju nauk Darwina oraz po jej biologicznych; opublikowaniu; porównuje dobór opisuje sposoby metod badawczych badawcze stosowane w wykorzystywanych w różnych dziedzinach różnych dziedzinach nauk biologicznych; biologii; opisuje system podaje znaczenie klasyfikacyjny Karola teorii Linneusza; Linneusza; wielkie wybrane wielkie Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania kompletne (ocena celująca) określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów; ocenia weryfikowalność teorii ewolucji. samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; udowadnia, że teoria ewolucji jest centralną teorią biologii. ocenia rolę nauk biologicznych w kolejnych epokach historycznych; wagę klasyfikacji organizmów zapoczątkowaną przez Linneusza; ocenia słuszność idei lamarkizmu; ewolucyjne znaczenie zjawiska mimikry; teorię ocenia system klasyfikacji organizmów według Linneusza jako naturalny lub sztuczny; docenia wagę osiągnięć Jeana Baptiste'a Lamarcka w kreowaniu późniejszych koncepcji ewolucjonizmu; udowadnia powiązania pomiędzy badaniami Grzegorza Mendla i Thomasa 1

2 3. Wielcy rewolucjoniści nauki 4. Dylematy moralne w nauce kreacjonizmu, specjacji, ewolucji i ewolucjonizmu; definiuje pojęcie systematyki. najsłynniejsze dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. wyjaśnia termin darwinizm społeczny; definiuje pojęcia: nietolerancji, rasizmu, seksizmu, dyskryminacji, homofobii, socjobiologii, bioetyki; podaje przykłady zagadnień wiążących się z bioetyką. 5. Nauka i pseudonauka podaje definicję pseudonauki; wyjaśnia pojęcia: bioenergoterapii i postacie ewolucjonizmu; rolę systematyki w rozwoju biologii i ewolucjonizmu; opisuje teorię lamarkizmu. dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. przyczyny różnych form nietolerancji; wyjaśnia, na czym polegają zachowania altruistyczne. wyjaśnia teorię inteligentnego projektu; opisuje założenia postacie ewolucjonizmu; wyjaśnia różnice pomiędzy kreacjonizmem a ewolucjonizmem; opisuje zjawisko mimikry, podając przykłady. sposoby dokonania odkryć przez Arystotelesa, Linneusza i Darwina. porównuje pojęcia: dyskryminacji i nietolerancji; przyczyny zachowań altruistycznych w świecie zwierząt. wyjaśnia różnicę między twierdzeniami pseudonaukowymi i naukowymi. ewolucjonizmu syntetycznego; powiązania pomiędzy dziedziczeniem a ewolucją. ocenia znaczenie wędrówki Darwina na okręcie Beagle mającej wpływ na tworzenie teorii ewolucji. analizuje możliwości przeciwdziałania nietolerancji i dyskryminacji; analizuje możliwość genetycznego uwarunkowania socjobiologii. wyjaśnia podobieństwa między teorią inteligentnego projektu a Morgana a rozwojem koncepcji ewolucjonizmu. udowadnia wpływ dokonań Arystotelesa, Linneusza i Darwina na rozwój współczesnej biologii. ocenia swoje stanowisko wobec głównych problemów bioetyki; przewiduje pozytywne i negatywne scenariusze dotyczące problemów związanych z bioetyką w przyszłości. argumentuje stanowiska zwolenników i przeciwników 2

3 biodynamicznej uprawy roślin. 6. Nauka w mediach podaje definicję GMO; przykłady organizmów modyfikowanych genetycznie; wyjaśnia, czym jest żywność typu light; definiuje pojęcie suplementu diety. 7. Wykorzystanie komputera w nauce 8. Polscy badacze i ich odkrycia wyjaśnia termin bioinformatyka; podaje przykłady wykorzystania komputerów w badaniach biologicznych. odkrycia Kazimierza Funka i biodynamicznej uprawy roślin. podaje wady i zalety GMO; różne sposoby odchudzania; określa rolę suplementów diety w procesie racjonalnego odżywiania. określa celowość sekwencjonowania gnomów; opisuje sposoby wykorzystania komputerów w badaniach zjawisk biologicznych. opisuje dokonania Funka i Weigla, określa swoje stanowisko wobec GMO, podając konkretne argumenty; porównuje kaloryczność wybranych produktów typu light z ich odpowiednikami o zwykłym poziomie kaloryczności. genomikę i proteomikę jako nowe dziedziny naukowe; techniki komputerowe wykorzystywane w badaniach biologicznych. sposób, w jaki witamina kreacjonizmem. określa wpływ produktów typu light na zdrowie; rolę mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa; analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej. ocenia celowość zastosowania komputerów w przeprowadzaniu symulacji różnych procesów biologicznych; analizuje znaczenie wykorzystania technik statystycznych (przetwarzania baz danych) w rozwoju nauk biologicznych. ocenia znaczenie odkryć Funka i Weigla medycyny niekonwencjonalnej. analizuje doniesienia medialne dotyczące ekologii, mając na uwadze ich rzetelność i autentyczność; ocenia wpływ na zdrowie niekontrolowanego stosowania leków dostępnych bez recepty. analizuje znaczenie wykorzystania bioinformatyki w analizie sekwencji nukleotydów i aminokwasów oraz w badaniach ewolucji molekularnej; przewiduje nowe możliwości wykorzystania technik bioinformatycznych w przyszłości. analizuje metodykę opracowania 3

4 Rudolfa Weigla. Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk biologicznych; podaje definicję 10. Energia od Słońca do żarówki antybiotyku. podaje definicje: fotosyntezy, oddychania komórkowego i chemosyntezy; określa funkcje ATP; budowę łańcucha troficznego; wyjaśnia termin: oaza hydrotermalna. 11. Światło i obraz wyjaśnia termin: fotoreceptor; przykładowe określając tło okresu historycznego, w którym żyli i pracowali. opisuje przebieg odkryć najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój biologii. budowę ATP; lokalizuje procesy: fotosyntezy i oddychania komórkowego; opisuje złożoność sieci pokarmowej w ekosystemie; rolę reducentów w ekosystemie. opisuje budowę oka człowieka; mechanizm widzenia w B 1 została odkryta przez Funka. metodykę badań nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. omawia przebieg fotosyntezy i oddychania komórkowego; przepływ energii przez ekosystem w kolejnych ogniwach łańcuchów troficznych; określa wpływ ilości ogniw łańcucha troficznego na poziom zakumulowanej energii. mechanizm działania czopków i pręcików; wyjaśnia mechanizm dla rozwoju biologii i medycyny. ocenia wpływ wybranych odkryć na rozwój różnych dziedzin biologii i medycyny. porównuje przeciwstawność procesów: fotosyntezy i oddychania komórkowego; ekosystem chemoautotroficzny ; przykłady wykorzystania energetyki słonecznej w gospodarce człowieka. porównuje budowę oczu u różnych grup zwierząt; analizuje powiązanie szczepionki przeciwko durowi plamistemu zastosowana przez Weigla. analizuje mechanizm działania polimerazy DNA i określa wpływ jej odkrycia na rozwój biologii molekularnej. analizuje biologiczne znaczenie fotosyntezy, chemosyntezy i oddychania komórkowego; przewiduje możliwości rozwoju energetyki słonecznej w przyszłości. analizuje mechanizm procesu bioluminescencji; przeprowadza 4

5 fotoreceptory występujące w świecie zwierząt; definiuje pojęcie bioluminescencji. 12. Sport czynniki mające wpływ na kondycję sportowców; wyjaśnia, jakie znaczenie dla sportowców ma dieta; podaje przykładowe urazy charakterystyczne dla sportowców uprawiających różne dyscypliny. 13. Technologie przyszłości podaje definicję polimerów; przykłady polimerów naturalnych; wyjaśnia termin sonda molekularna. oku człowieka; podaje przykłady bioluminescencji; określa biologiczne znaczenie bioluminescencji. specyfikę żywienia sportowców; opisuje biologiczną istotę treningu sportowców; określa zadania medycyny sportowej. wyjaśnia, czym są polimery biodegradowalne; wyjaśnia, czym są fotoogniwa; opisuje budowę mikromacierzy DNA. widzenia barwnego; wyjaśnia, na czym polega widzenie stereoskopowe. substancje spożywcze mogące uzupełniać dietę sportowców; określa czynniki mające wpływ na wzrost formy sportowej. omawia wykorzystanie polimerów biodegradowalnych w gospodarce; opisuje barwniki sensybilizowane; rodzaje mikromacierzy DNA. poszczególnych elementów budowy oka z pełnioną funkcją. analizuje techniki wspomagania wysiłku, które można zastosować u sportowców; ocenia wpływ treningu w warunkach hipoksji wysokościowej na organizm. wyjaśnia mechanizm powstawania polimerów biodegradowalnych; opisuje budowę fotoogniwa; mechanizm działania mikromacierzy DNA. 14. Współczesna doświadczenie obrazujące powstawanie zdjęcia na liściu oraz zapisuje wnioski z przebiegu tego doświadczenia. analizuje informacje dotyczące biologicznej granicy rekordów sportowych; ocenia wpływ sportu wyczynowego na zdrowie sportowców. analizuje znaczenie wykorzystywania polimerów biodegradowalnych dla środowiska; mechanizm działania fotoogniwa; analizuje sposoby wykorzystania mikromacierzy DNA w biologii i medycynie. 5

6 diagnostyka i medycyna 15. Ochrona przyrody i środowiska rodzaje metod służących do wykrywania patogenów; wyjaśnia termin mutacje; definiuje termin diagnostyka prenatalna; określa przyczynę badań prenatalnych; definiuje pojęcie medycyny molekularnej. sposoby ochrony przyrody; sposoby ochrony gatunkowej; wyjaśnia znaczenie bioróżnorodności; definiuje termin bank genów. 16. Nauka i sztuka przykłady naturalnych barwników wyjaśnia, czym jest technika PCR; sposoby wykrywania patogenów w diagnostyce molekularnej; przykładowe rodzaje mutacji; opisuje rodzaje badań prenatalnych. opisuje ochronę in situ oraz ex situ; określa celowość tworzenia banków genów; podaje przykłady międzynarodowych porozumień mających na celu ochronę gatunkową; wyjaśnia, na czym polega biologiczne oczyszczanie ścieków. przyporządkowuje przykładowy naturalny metodę PCR i przedstawia możliwości jej wykorzystania; podaje przykłady immunologicznych metod detekcji patogenów; podaje sposoby diagnozowania DNA w celu wykrycia mutacji. porównuje ochronę in situ z ex situ; sposoby przechowywania genotypów w bankach genów; rolę bakterii w biologicznym oczyszczaniu ścieków. opisuje na wybranych przykładach symbolikę porównuje mechanizmy detekcji patogenów w diagnostyce molekularnej; sposoby immunologicznej detekcji patogenów; określa role enzymów restrykcyjnych w diagnozowaniu DNA. analizuje możliwość wykorzystania banków genów w przyszłości; ocenia znaczenie zielonych korytarzy ułatwiających komunikację organizmów i mieszanie się genotypów; przykładowe rodzaje bakterii biorących udział w biologicznym oczyszczaniu ścieków. analizuje na wybranych przykładach ocenia możliwości wykorzystania technik PCR w różnych dziedzinach nauki; analizuje testy Western blot oraz ELISA; analizuje korzyści płynące z wykrywania mutacji w DNA. ocenia utrudnienia płynące ze stosowania GMO w skuteczności ochrony gankowej; analizuje zagrożenia zachowania genotypów roślin użytkowych i chronionych wynikające ze stosowania GMO. ocenia przyczyny wykorzystywania 6

7 używanych w malarstwie. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się formy uczenia się zwierząt; definiuje termin habituacja; wyjaśnia, czym jest pamięć; podaje definicję mnemotechniki. 18. Barwy i zapachy świata definiuje pojęcia: fotoreceptora, atraktantów, repelentów, zoogamii; podaje przykłady znaczenia receptorów światła i zapachu w świecie zwierząt; rodzaje bodźców węchowych; podaje przykłady znaczenia barw w świecie organizmów barwnik organizmowi, który umożliwił jego uzyskanie. opisuje uczenie się percepcyjne, asocjacyjne i motoryczne; podaje rodzaje pamięci; wyjaśnia, czym są odruchy; klasyfikuje procesy pamięciowe. opisuje przykładowe rodzaje fotoreceptorów u zwierząt; znaczenie receptorów węchu w świecie zwierząt; opisuje rolę atraktantów; przykłady przystosowania kwiatów do zapylenia roślin i zwierząt w sztuce. opisuje rodzaje pamięci; czynniki mające wpływ na efektywność procesu uczenia się; porównuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe; określa rolę połączeń nerwowych w procesie uczenia się. porównuje budowę fotoreceptorów u różnych zwierząt; opisuje budowę narządu węchu człowieka; porównuje rolę feromonów u różnych zwierząt; znaczenie repelentów. informacje dotyczące stanu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin utrwalonych na obrazach i rzeźbach. porównuje pamięć świadomą i nieświadomą; ocenia różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie; analizuje doświadczenie Pawłowa. ocenia zależność pomiędzy trybem życia a budową fotoreceptorów u zwierząt; budowę komórek węchowych; opisuje mechanizm działania receptorów zapachu; ocenia znaczenie barw w świecie motywów epidemii, schorzeń czy kalectw w sztuce. analizuje czynników, od których zależy rodzaj pamięci; ocenia biologiczne znaczenie pamięci; wykorzystuje w praktyce i porównuje różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie w zależności od sytuacji. analizuje teorię mechanizmu widzenia barwnego Younga Helmholtza; ocenia możliwości gospodarczego wykorzystania bodźców węchowych; analizuje biologiczne znaczenie barw oraz zapachów kwiatów i owoców. 7

8 19. Cykle, rytmy i czas definiuje pojęcie rytmu biologicznego; wyjaśnia, czym jest sen; rolę hormonów; podaje definicję fenologii; definiuje pojęcie hibernacji i podaje przykłady zwierząt hibernujących; wyjaśnia pojęcie fotoperiodyzmu u roślin. 20. Śmiech i płacz podaje definicje: śmiechu i płaczu; określa biologiczną rolę gruczołu łzowego i łez. 21. Zdrowie definiuje pojęcie homeostazy; podaje czynniki chorobotwórcze. 22. Piękno i uroda podaje definicję żywych. przez owady. zwierząt. opisuje rytmy porównuje różne endogenne i rodzaje biorytmów; egzogenne; rolę fazy snu; szyszynki; opisuje mechanikę żeński działania układu cykl menstruacyjny; hormonalnego; rodzaje podaje przykłady migracji u ryb; przedmiotów analiz fenologicznych; sezonowość pory opisuje sezonowość godowej u zwierząt; kamuflażu u zwierząt. porównuje fotoperiodyzm roślin dnia krótkiego i roślin znaczenie śmiechu i płaczu; określa przyczyny płaczu w zależności od wieku człowieka. omawia czynniki mające wpływ na zachowanie homeostazy. opisuje człowieka dnia długiego. opisuje fizjologię śmiechu i płaczu; przykłady różnych sposobów wyrażania emocji w świecie zwierząt. czynniki mające wpływ na kondycję psychofizyczną człowieka. podaje cechy twarzy okołodobową rytmikę funkcji fizjologicznych i psychicznych; analizuje znaczenie melatoniny u różnych grup zwierząt; ocenia rolę poszczególnych hormonów w żeńskim cyklu menstruacyjnym. analizuje wpływ śmiechu na układ immunologiczny; ocenia chemiczny skład łez emocjonalnych. analizuje reakcje organizmu w momencie przegrzania i wychłodzenia. wyjaśnia założenia analizuje czynniki dezorganizujące okołodobową rytmikę fizjologiczną; ocenia wpływ wieku człowieka na zmiany poziomu melatoniny ; analizuje przystosowanie zwierząt do sezonowych migracji. analizuje rolę śmiechu w zachowaniach społecznych; ocenia rolę łez jako sposobu emocjonalnej komunikacji. analizuje środowiskowe przyczyny chorób. analizuje biologiczne 8

9 złotego środka; podaje przykłady witamin wchodzących w skład kosmetyków pielęgnacyjnych. 23. Woda cud natury parametry fizyczne i chemiczne wody; przykładowe przystosowania kręgowców do życia w środowisku wodnym; definiuje pojęcia: hipertoniczny, hipotoniczny; podaje przykładowe gatunki roślin występujących w środowiskach suchych, mokrych i wilgotnych; wyjaśnia pojęcia: sucha masa i świeża masa. 24. Największe i najmniejsze podaje przykłady rekordowych osiągnięć w świecie przyrody; podaje definicję ontogenezy; witruwiańskiego Leonarda da Vinci; wybrane witaminy mające wpływ na wygląd zewnętrzny oraz ich źródła. właściwości fizykochemiczne wody; opisuje mechanizm osmoregulacji u ryb; wpływ wieku człowieka na zmianę ilości wody w organizmie; opisuje procentową zawartość wody w różnych tkankach i organach roślinnych; ekologiczne grupy roślin. wyjaśnia, od czego zależy szybkość przemiany materii wewnątrz komórek; łączy przykłady grup harmonijnej; wybrane substancje roślinne stosowane w kosmetyce. porównuje przystosowanie do osmoregulacji u ryb morskich i słodkowodnych; różnice w stopniu uwodnienia różnych typów tkanek człowieka; warunki życia w wodzie; lokalizuje różne grupy ekologiczne roślin w zależności od ich preferencji dotyczących ilości wody w otoczeniu. wyjaśnia, dlaczego małe zwierzęta mają niekorzystny stosunek powierzchni do objętości. doboru płciowego; wybrane produkty pochodzenia zwierzęcego stosowane w kosmetyce. ocenia, które właściwości fizykochemiczne wody umożliwiają występowanie w niej organizmów; analizuje przystosowanie ryb chrzęstnoszkieletowych oraz ssaków morskich do występowania w środowisku hipertonicznym. analizuje przyczyny szybkiego metabolizmu małych zwierząt stałocieplnych. przyczyny atrakcyjności symetrycznej twarzy; analizuje czynniki mające wpływ na zahamowanie procesu starzenia się skóry. analizuje przystosowanie anatomiczne, fizjologiczne i morfologiczne organizmów żywych do występowania w środowisku wodnym; analizuje i porównuje bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach. analizuje porównawczo metabolizm stałocieplnych ssaków dużych i małych. 9

10 wyjaśnia termin ekstremofile. ekstremofili ze środowiskiem ich występowania. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 2, chemia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające Wymagania dopełniające Wymagania kompletne (ocena bardzo dobra) (ocena celująca) (ocena dobra) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata definiuje pojęcia: wyjaśnia różnicę między wyjaśnia sens określa warunki doświadczenia, problemu tezą a hipotezą; stosowania próby prawidłowego badawczego, hipotezy, kontrolnej w planowania i przeprowadzania tezy; doświadczeniu; obserwacje i eksperymentów; rodzaje eksperymenty chemiczne porównuje obserwację i metod badawczych na dowolnie wybranych eksperyment; wyjaśnia zjawiska biologiczne za pomocą stosowanych w chemii. przykładach. sposób teorii chemicznych; dokumentowania wyników doświadczenia. wyjaśnia zjawiska chemiczne za pomocą praw fizyki. samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski. 2. Historia myśli naukowej najważniejsze rozwój etapy rozwoju nauk nauk chemicznych od starożytności po czasy chemicznych; współczesne; podaje przykłady porównuje alchemię i chemię; sprzęt i odczynniki stosowane przez alchemików i współczesnych zna biegle szczegółową chronologię odkryć alchemicznych i chemicznych. porównuje dobór metod badawczych 10

11 najważniejszych osiągnięć metody nauk chemicznych w badawcze stosowane w poszczególnych epokach chemii. historycznych. wykorzystywanych w różnych dziedzinach chemii; potrafi opisać rolę teorii okresowości w chemii. chemików; określa pojęcie związku chemicznego i pierwiastka chemicznego, wie, jak ewoluowały te pojęcia. 3. Od Boyle a do Mendelejewa fizycy i chemicy XVII XIX wieku najważniejszych chemików XVII XIX wieku. najważniejszych chemików XVII XIX wieku i potrafi scharakteryzować ich dorobek naukowy. zna prawo stałości składu; omawia teorię witalizmu i wie, w jaki sposób została obalona; omawia główne założenia mechaniki kwantowej. omawia teorię flogistonu i wie, w jaki sposób została obalona; wykazuje znaczenie mechaniki kwantowej w rozwoju nauk chemicznych. wykazuje przełomowe znaczenie poznanych odkryć dla rozwoju chemii. 4. Dylematy moralne w nauce potrafi wymienić odkrycia chemiczne, w związku z którymi powstają dylematy moralne; wynalazek Alfreda Nobla. określa zalety i wady osiągnięć naukowych na przykładzie dynamitu. potrafi zająć odpowiednie stanowisko w sprawie dylematów moralnych związanych z odkryciami naukowymi. opisuje znaczenie Nagrody Nobla w rozwoju współczesnych nauk; opisuje rolę chemii w produkcji broni (konwencjonalnych materiałów wybuchowych oraz broni chemicznej). na przykładach związek chemii ze współczesnymi rodzajami broni; jasne stanowisko na temat wykorzystania chemii w produkcji różnych rodzajów broni. 11

12 5. Nauka i pseudonauka zna różnicę między nauką i pseudonauką. wyjaśnia pojęcie homeopatii i potrafi wykazać jej sprzeczność z obecną wiedzą naukową. rozpoznaje cechy charakterystyczne pseudonauki we wskazanych materiałach. uzasadnia swoją opinię na temat homeopatii i szkodliwej chemii. potrafi samodzielnie wyszukiwać przykłady pseudonauki w mediach. 6. Nauka w mediach potrafi czytać ze zrozumieniem teksty naukowe pojawiające się w mediach. analizuje informacje reklamowe i wskazuje te niepełne, nierzetelne i nieprawdziwe. analizuje i ocenia wpływ analizuje materiały reklamowanych prasowe pod kątem produktów (w wybranych problemów szczególności globalnych. żywnościowych, farmaceutycznych i kosmetycznych) na zdrowie. potrafi samodzielnie zredagować tekst artykułu prasowego opisującego wybrane osiągnięcie naukowe. 7. Wykorzystanie komputera w nauce podaje przykłady prostych narzędzi informatycznych przydatnych w chemii. tworzy model prostej cząsteczki związku chemicznego, np. wody, amoniaku. tworzy model bardziej złożonej cząsteczki związku chemicznego, np. benzenu, naftalenu i ich pochodnych. modeluje wybrane przez nauczyciela atomy, cząsteczki i przemiany chemiczne. modeluje skomplikowane molekuły chemiczne, np. białko, polimery, DNA, RNA. 8. Polscy badacze i ich odkrycia omawia odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie. najważniejsze osiągnięcia naukowe Ignacego Łukasiewicza, Karola Olszewskiego, Zygmunta Wróblewskiego i Kazimierza Fajansa. omawia różne zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych; znaczenie procesu omawia różne zastosowanie skroplonego azotu; opisuje szczegółowo proces destylacji ropy naftowej i zastosowanie dysponując odpowiednim sprzętem i odczynnikami, samodzielnie przeprowadza destylację ropy lub uzyskuje tlen z saletry pod kontrolą 12

13 destylacji ropy naftowej. poszczególnych frakcji destylacji ropy. nauczyciela. Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk chemicznych. opisuje przebieg odkryć najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój chemii. metodykę badań nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. ocenia hierarchię i ocenia znaczenia wybranych wpływ wybranych odkryć odkryć i wynalazków, na rozwój różnych uzasadniając swój wybór. dziedzin nauki, np. medycyny, gospodarki. 10. Energia od Słońca do żarówki omawia różnicę między reakcjami endotermicznymi a egzotermicznymi. substancje chemiczne używane do budowy żarówki; określa różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym. substancje chemiczne używane do budowy żarówki, jarzeniówki i świetlówki. pojęcie energii wewnętrznej układu; opisuje ATP jako przenośnik energii chemicznej. potrafi wyjaśnić pojęcia: entropii, entalpii, energii wiązań, energii aktywacji. 11. Światło i obraz definiuje pojęcie światłoczułości; wyjaśnia, czym jest ciemnia optyczna. podaje przykłady przeprowadza pod substancji światłoczułych; opieką nauczyciela eksperyment: sposób otrzymywanie chlorku powstawania obrazu. srebra (AgCl) jako przykładu substancji wyjaśnia mechanizm powstawania stykowej odbitki fotograficznej. planuje i przeprowadza pod opieką nauczyciela doświadczenie polegające na wykonaniu stykowej odbitki fotograficznej. 13

14 światłoczułej. 12. Chemia a osiągnięcia sportowe wyjaśnia, czym jest doping. działanie dopingu na organizm. omawia zjawisko dopingu w sporcie i uzasadnia szkodliwość stosowanych substancji chemicznych. stosowanie wybrane dopingu z etycznego substancje stosowane punktu widzenia; jako środki dopingujące. wyjaśnia, dlaczego celuloidowe piłeczki pingpongowe są tak łatwo palne. 13. Technologie przyszłości wyjaśnia pojęcie biodegradowalności. polimery opisuje w sposób biodegradowalne jako ogólny zasadę działania przykład współczesnej ogniw paliwowych. technologii. opisuje szczegółowo zasadę działania ogniw paliwowych; opisuje zastosowanie fulerenów i nanorurek węglowych jako elementów konstrukcyjnych oraz przewodzących. przygotowuje referat na temat wybranej chemicznej technologii przyszłości, uzasadnia jej innowacyjność i korzyści wynikające z jej zastosowania. 14

15 14. Współczesna diagnostyka i medycyna 15. Ochrona przyrody i środowiska omawia skład chemiczny płynów ustrojowych. rozpoznaje gazy cieplarniane oraz możliwości ograniczenia ich emisji. omawia chemiczne omawia chemiczne podstawy analizy tkanek i podłoże chorób płynów ustrojowych. wynikających z zaburzeń w składzie płynów ustrojowych. omawia zalety i wady stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków zwalczania szkodników (środków ochrony roślin). opisuje budowę freonów; wyjaśnia mechanizm powstawania kwaśnych deszczów; omawia cechy, którymi muszą charakteryzować się materiały stosowane do przygotowywania implantów, podaje przykłady takich materiałów. opisuje reakcje rodnikowe i podaje ich przykłady; wyjaśnia pojęcie bioindykatora. na różnych przykładach najnowocześniejsze osiągnięcia w implantologii. wybraną chemiczną metodę oczyszczania ścieków. ocenia wpływ skażenia metalami ciężkimi na środowisko naturalne. 16. Nauka i sztuka barwniki stosowane w malarstwie dawniej i dziś. opisuje zastosowanie chemiczne podstawowych metody analizy dzieł barwników dawniej i dziś. sztuki. opisuje metodę analizy inne spektroskopowej i określa metody stosowane do jej rolę w badaniu dzieł identyfikacji dzieł sztuki. sztuki. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się sposoby ułatwiające zapamiętywanie różne metody uczenia się; na przykładach różne omawia sposoby uczenia się w zależności od predyspozycji i omawia działanie synapsy chemicznej. 15

16 informacji z dziedziny potrafi wyszukiwać chemii (np. haki myślowe, szczegółowe informacje skojarzenia, wizualizacje, chemiczne w tablicach mnemotechniki). chemicznych i podręcznikach. metody uczenia się; możliwości wykorzystania współczesnych osiągnięć technicznych w procesie uczenia się chemii. wrażliwości zmysłu ludzkiego; rolę mediów elektronicznych w procesie globalnego rozpowszechniania informacji i wiedzy. 18. Barwy i zapachy świata substancje barwne i zapachowe stosowane w malarstwie, barwieniu żywności i tkanin. substancje barwne i zapachowe stosowane w malarstwie, barwieniu żywności i tkanin; analizuje skład podany na opakowaniach produktów spożywczych pod kątem dodanych barwników i aromatów, mając do dyspozycji listę E (wykaz dodatków do żywności). wyjaśnia pojęcia: esteru i olejku eterycznego oraz podaje ich przykłady; potrafi wymienić dla wybranego koloru typowe barwniki stosowane w przemyśle spożywczym. wyjaśnia na wybranym przykładzie mechanizm reakcji estryfikacji oraz hydrolizy estrów; wpływ barwników i konserwantów na zdrowie organizmu. potrafi podzielić barwniki i aromaty ze względu na pochodzenie: roślinne, zwierzęce, mineralne i syntetyczne; dokonuje samodzielnej i krytycznej analizy wybranej etykiety produktu spożywczego. 19. Cykle, rytmy i czas omawia zjawisko korozji; omawia zjawisko psucia się produktów żywnościowych. czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznych; omawia proces starzenia się skóry. przykłady reakcji katalizowanych; wyjaśnia pojęcie enzymu i podaje przykłady. wskazuje katalizator w reakcjach wybranych przez nauczyciela; wpływ kosmetyków na procesy wyjaśnia mechanizm reakcji Habera Boscha (syntezy amoniaku); omawia reakcję utwardzania tłuszczów. 16

17 starzenia się. 20. Śmiech i płacz chemiczne składniki łez. substancje chemiczne powiązane ze stresem. wykazuje pokrewieństwo między adrenaliną i fenyloalaniną. omawia mechanizm powstawania stresu i łez w zależności od sytuacji. omawia pojęcie neuroprzekaźników i podaje ich przykłady; uzasadnia na różnych przykładach, że śmiech to zdrowie. 21. Zdrowie podstawowe składniki żywności; analizuje i porównuje ulotki leków. rodzaje wyjaśnia rolę węglowodanów i cholesterolu w tłuszczów oraz podaje ich funkcjonowaniu znaczenie dla organizmu; organizmu człowieka; wyjaśnia pojęcia: witaminy, mikroelementu, metabolizmu. wskazuje źródła poszczególnych witamin w pożywieniu. choroby teorie związane z niedoborem powstawania płytek poszczególnych witamin i cholesterolowych w mikroelementów; tętnicach: lipidową i stresową; opisuje wpływ antybiotyków na zdrowie; dokonuje analizy określa wpływ chemicznych środków odchudzających na zdrowie; zjawisko metabolizmu. dowolnej ulotki leku. 17

18 22. Piękno i uroda analizuje i porównuje informacje umieszczone na opakowaniach i etykietach kosmetyków. omawia typy substancji chemicznych stosowanych w kosmetykach (nośniki, witaminy, konserwanty, barwniki itp.). podaje przykłady działania wybranych składników kosmetyków na organizm człowieka. podaje negatywne skutki stosowania niektórych kosmetyków. rozwój przemysłu kosmetycznego i jego współczesny wpływ na kształtowanie się urody i zdrowia człowieka. 23. Woda cud natury opisuje budowę cząsteczki wody. wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie jest. znaczenie wody w organizmie; wyjaśnia znaczenie wody mineralnej. potrafi wyjaśnia pojęcie scharakteryzować typowe wiązania wodorowego i domieszki znajdujące się opisuje jego wpływ na w wodzie pitnej; właściwości fizykochemiczne wody. wyjaśnia pojęcie ph. 24. Największe i najmniejsze elementy składowe atomu: elektron, proton, neutron. dokonania Johna Daltona; opisuje właściwości elementów składowych atomu. najważniejsze etapy odkrywania najmniejszych cząstek materii. najważniejszych badaczy, którzy przyczynili się do odkrycia najmniejszych cząstek; metody obserwacji najmniejszych cząstek. wyjaśnia pojęcie kwarku; omawia metody obserwacji najmniejszych cząstek; szczegółowo rozwój wiedzy o budowie cząsteczki i wskazuje praktyczne znaczenie dla chemii oraz innych dziedzin życia. 18

19 Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 1, fizyka dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania kompletne (ocena celująca) definiuje pojęcia: doświadczenia, eksperymentu, problemu badawczego, hipotez, tezy; rodzaje metod badawczych stosowanych w fizyce; przykłady zjawisk fizycznych. wyjaśnia różnicę między tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty fizyczne na wybranych przykładach; podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. wyjaśnia różnicę między doświadczeniem a obserwacją; sposób dokumentowania wyników doświadczenia; omawia podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania doświadczenia; omawia schemat działania naukowego w celu sformułowania teorii fizycznej; definiuje indukcję i dedukcję jako dwa sposoby rozumowania. projektuje samodzielnie doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; podaje przykłady rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego; obserwację jako główną metodę poznania w astronomii. Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 19

20 2. Historia myśli naukowej 3. Wielcy rewolucjoniści nauki najważniejsze etapy rozwoju fizyki; podaje przykłady najważniejszych osiągnięć w dziedzinie fizyki w poszczególnych epokach historycznych; sposoby badawcze stosowane w fizyce; omawia teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika; zna prawo powszechnej grawitacji Isaaca Newtona. poglądy Newtona na temat oddziaływania ciał; opisuj cechy czasu i przestrzeni w teorii względności; definiuje determinizm i indeterminizm; podaje zasadę nieoznaczoności. omawia poglądy na budowę Wszechświata formułowane w starożytności i w średniowieczu; opisuje sposoby badawcze stosowane w różnych dziedzinach fizyki; podaje współczesne poglądy na budowę Wszechświata; określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata; zalety obserwacji pozaatmosferycznej. omawia zasady dynamiki Newtona; postulaty Alberta Einsteina w szczególnej teorii względności; omawia założenia modelu budowy atomu wodoru Nielsa Bohra; rolę fizyki kwantowej w porównuje poglądy na budowę Wszechświata od czasów starożytnych po współczesność; porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach fizyki; podaje znaczenie teorii Kopernika i obserwacji Galileusza; zna prawa Keplera; wskazuje trudności wynikające z obserwacji optycznych. opisuje dylatację czasu i paradoks bliźniąt; definiuje stan wzbudzony i stan podstawowy w atomie wodoru; odkrycie Maxa Planka dotyczące kwantów promieniowania; wyjaśnia znaczenie ocenia rolę fizyki w kolejnych epokach historycznych; wybrane wielkie postacie starożytności i średniowiecza formułujące teorie budowy Wszechświata; opisuję obserwacje Galileusza, Kopernika i Keplera i ocenia ich wkład w rozwój astronomii; hierarchiczną budowę Wszechświata. omawia doświadczenia potwierdzające słuszność ogólnej teorii względności; wyjaśnia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej dla rozwoju fizyki teoretycznej; stosuje zasadę nieoznaczoności dla położenia i pędu posługuje się jednostką astronomiczną i jednostka świetlną; porównuje teorie budowy Układy Słonecznego: geocentryczną i heliocentryczną. ocenia przełomowe znaczenie zasad dynamiki Newtona; porównuje koncepcje czasu i przestrzeni w dynamice Newtona i w teorii Einsteina; omawia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej; mechanikę kwantową 20

21 podważaniu poglądów deterministycznych. zasady nieoznaczoności w mierzeniu wielkości fizycznych. cząstki. jako teorię indeterministyczną. 4. Dylematy moralne w nauce osiągnięcia naukowe, które mają dobry i zły wpływ na życie człowieka. 5. Nauka i pseudonauka odróżnia informacje naukowe od pseudonaukowych. 6. Nauka w mediach omawia najnowsze osiągnięcia w badaniach kosmosu; informacje na temat LHC. opisuje wady i zalety środków transportu; wady i zalety wynalezienia prądu elektrycznego; porównuje dylematy moralne naukowców. wyjaśnia, jak krytycznie podchodzić do informacji. porównuje informacje rzetelne z nieprawdziwymi. opisuje historię prac nad bronią jądrową i rozterki moralne jej twórców. na przykładach czym jest astrologia, lewitacja, radiestezja. wyjaśnia znaczenie w nauce Europejskiej Agencji Kosmicznej oraz CERN. określa argumenty przemawiające za energetyką jądrową i przeciwko niej. ocenia informacje (np. o lewitacji, różdżkarstwie, astrologii) pod kątem naukowym. podaje prawidłowe treści informacji. wskazuje różne aspekty energetyki jądrowej i broni jądrowej, analizując materiały pochodzące ze środków masowego przekazu. podaje przykłady innych paranauk i wskazuje ich wpływ na współczesne życie człowieka; wskazuje wiarygodne źródła naukowe poddające w wątpliwość znaczenie naukowe wskazanych paranauk. potrafi poddać krytycznej ocenie przykładowy tekst pseudonaukowy i wskazać jego błędy, niedociągnięcia, nierzetelne informacje bazując na 21

22 wiarygodnych źródłach wiedzy. 7. Wykorzystanie komputera w nauce 8. Polscy badacze i ich odkrycia Dział 2. Nauka i technologia omawia przykłady wykorzystania narzędzi informatycznych w fizyce. wyjaśnia, na czym polegały odkrycia Mikołaja Kopernika i Marii Skłodowskiej- Curie. wykorzystuje program Microsoft Excel do wykonywania obliczeń i wykresów wybranych zjawisk fizycznych. analizuje naukowe, społeczne i gospodarcze znaczenie odkryć Kopernika i Skłodowskiej-Curie. analizuje symulację zjawisk fizycznych przedstawioną na komputerze. proces tworzenia teorii geocentrycznej. interpretuje obiekty astronomiczne na symulacjach komputerowych. historię odkrycia pierwiastków promieniotwórczych i omawia uwarunkowania tego odkrycia. dokonuje odpowiedniego wyboru narzędzia do modelowania ciekawych zjawisk przyrodniczych oraz swobodnie porusza się po różnych programach symulujących różne zjawiska przyrodnicze. i ocenia znaczenie dokonań naukowych w krystalografii. 9. Wynalazki, które zmieniły świat najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój łączności; najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój transportu; historię odkryć i wynalazków dotyczących przekazu informacji; historię odkryć i wynalazków dotyczących transportu; podobieństwa i różnice w przekazywaniu informacji za pomocą radia, telefonu, telegrafu i oraz omawia zastosowanie tych wynalazków; ocenia znaczenie i zastosowanie radia, telefonu, telegrafu; ocenia wpływ eksploatacji współczesnych silników na stan gospodarki i środowiska. podaje sposoby promowania pozytywnych postaw społecznych za pomocą nowoczesnych środków łączności; ocenia znaczenie i zastosowanie różnych 22

23 10. Energia od Słońca do żarówki odkrycia i wynalazki związane z transportem i wykorzystujące różne źródła energii. naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje, czym jest światło i jakie są jego właściwości. 11. Światło i obraz barwy podstawowe i pochodne; opisuje widmo światła białego powstającego podczas przejścia przez pryzmat. 12. Sport opisuje wpływ butów i kombinezonów na wyniki sportowców; historię wynalazków: silnika cieplnego, silnika parowego, silnika spalinowego, silnika elektrycznego. właściwości światła płomienia, żarówki i lasera; określa, czym jest promieniowanie elektromagnetyczne. omawia powstawanie barw na obrazie telewizora; opisuje powstawanie obrazu na siatkówce oka; elementy światłoczułe w aparatach fotograficznych i kamerach. omawia siły działające na sportowca podczas biegu i podczas analizuje zasadność stosowania silników w pojazdach lądowych i wodnych do transportu ludzi i towarów. porównuje naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje powstawanie światła w żarówce i w laserze; omawia sposoby uzyskiwania oświetlenia dawniej i obecnie. opisuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; schemat budowy aparatu fotograficznego. właściwości fizyczne sprzętu sportowego przykłady współczesnego wykorzystywania energetyki słonecznej. porównuje różne systemy zapisu barw; omawia powstawanie obrazu na materiale światłoczułym. omawia materiały stosowane do produkcji sprzętu sportowego. typów silników w przeszłości i we współczesnym świecie. omawia perspektywy rozwoju energetyki słonecznej. analizuje i opisuje informacje zawarte w ulotkach reklamowych producentów aparatów. właściwości materiałów, z których 23

24 13. Technologie przyszłości 14. Współczesna diagnostyka i medycyna przykłady rodzajów tarcia korzystnego i niekorzystnego. opisuje budowę ciekłego kryształu; elementy współczesnej elektroniki. definiuje terminy: terapia, diagnostyka bezinwazyjna; zasady, na których oparte są współczesne metody diagnostyki obrazowej. pływania; opisuje zalety aerodynamicznych kształtów. zastosowanie ciekłego kryształu oraz innych elementów współczesnej elektroniki; opisuje osiągnięcia techniczne wspomagające rozwój gospodarczy na świecie. omawia metody diagnostyczne wykorzystujące USG, EKG, KTG, EMG, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową; omawia metody terapii bezinwazyjnej: operację laserową i naświetlanie; podaje przykłady materiałów stosowanych w implantach. wpływające na osiąganie rekordów sportowych. zastosowanie ciekłego kryształu w monitorach i telewizorach. ocenia pozytywne i negatywne skutki terapii bezinwazyjnej; opisuje wady i zalety badań rezonansem magnetycznym i tomografem komputerowym; omawia cechy materiałów, z których wykonuje się implanty. wyjaśnia zasadę działania ciekłego kryształu we wskaźnikach cyfrowych. opisuje zasadę działania USG, rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej; rozróżnia rodzaje implantów i porównuje je. produkuje się stroje i sprzęt sportowy. opisuje zmiany właściwości ciekłego kryształu zachodzące pod wpływem pola elektrycznego. porównuje badanie rezonansem magnetycznym i tomografem komputerowym. 24

25 15. Ochrona przyrody. Efekt cieplarniany opisuje, na czym polega efekt cieplarniany. 16. Nauka i sztuka metody analizy obrazowej; metody datowania dzieł sztuki. Dział 3. Nauka wokół nas omawia wpływa działalności człowieka na zmiany klimatyczne. informacje, które można uzyskać za pomocą analizy obrazowej. mechanizm powstawania efektu cieplarnianego. opisuje metody datowania dzieł sztuki: izotopową i termoluminescencyjną. przyczyny i skutki globalnego ocieplenia. omawia metody analizy obrazowej. przeprowadza bilans energetyczny Ziemi. porównuje metody analizy obrazowej, podając ich wady i zalety. 17. Uczenie się różne nośniki informacji; definiuje nośnik informacji. odróżnia zapis cyfrowy od analogowego; opisuje obecnie stosowane nośniki informacji oraz te, które nie są już używane; podaje zakres stosowalności nośników informacji. wady i zalety zapisów: analogowego i cyfrowego. opisuje różnice między pamięcią flash a optycznym nośnikiem danych. analizuje fakt, że ogromna ilość informacji mieści się w pamięci przenośnej o niewielkich rozmiarach. 25

26 18. Barwy i zapachy świata omawia pojęcie barwy jako wrażenia wzrokowego; barwy podstawowe i pochodne; podaje definicję dyfuzji. 19. Cykle, rytmy i czas przykłady zjawisk okresowych występujących w przyrodzie; rodzaje kalendarzy; podaje definicję zegara. 20. Śmiech i płacz definiuje źródło dźwięku. wyjaśnia, dlaczego widzimy kolory; omawia powstawanie barw pochodnych; wyjaśnia, na czym polega dyfuzja w gazach, cieczach i ciałach stałych. zjawiska okresowe będące podstawą kalendarza i standardu czasu; opisuje jednostki czasowe takie jak rok ziemski i tydzień. wyjaśnia, na czym polega powstawanie i rozchodzenie się dźwięków; określa zależność natężenia dźwięku od amplitudy i odległości od słuchacza. zasady drukowania wielobarwnego na przykładzie systemu zapisu RGB lub CMYK. opisuje podział zegarów ze względu na działanie i zastosowanie. klasyfikuje fale dźwiękowe ze względu na częstotliwość i barwę; rytm i barwę śmiechu lub płaczu. omawia czynniki przyśpieszające zjawisko dyfuzji; opisuje, na czym polega druk wielobarwny; opisując zjawiska występujące w środowisku, posługuje się poznanymi terminami. - definiuje rok przestępny i wyjaśnia dlaczego on występuje. wyjaśnia proces powstawania echa i pogłosu; wyjaśnia, na czym polega rezonans akustyczny. porównuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; wpływ zjawiska dyfuzja na środowisko naturalne człowieka. - omawia zastosowanie zegarów w różnych dziedzinach życia. wykorzystuje swoją wiedzę do wyjaśniania zjawisk akustycznych (śmiechu, płaczu i inne emocji) w życiu codziennym. 26

27 21. Zdrowie czynniki niebezpieczne i szkodliwe dla układu kostnego i mięśniowego człowieka; trzy sposoby wymiany ciepła z otoczeniem. 22. Piękno i uroda opisuje, na czym polega harmonia sfer; definiuje pojęcia: symetrii i proporcji. 23. Woda cud natury właściwości fizyczne wody; definiuje rozszerzalność cieplną; definiuje ciepło właściwe. podaje skutki działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych na człowieka; opisuje, w jaki sposób człowiek wymienia ciepło z otoczeniem; podaje sposoby zapobiegania przegrzaniu lub wychłodzeniu. określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata. opisuje stany skupienia wody; opisuje budowę cząsteczki wody; określa zależność gęstości wody od głębokości, temperatury i zasolenia; omawia, od czego zależy ciśnienie wody. omawia sposoby ochrony układy ruchu człowieka przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych. wpływ koncepcji harmonii sfer na poznanie Wszechświata. wyjaśnia znaczenie rozszerzalności cieplnej wody w przyrodzie; wyjaśnia znaczenie ciepła właściwego wody w przyrodzie. wyjaśnia, na czym polega wymiana ciepła z otoczeniem za pomocą konwekcji, przewodnictwa i promieniowania. historyczne i współczesne teorie budowy Wszechświata; określa rolę kryteriów estetycznych w teorii budowy Wszechświata. wyjaśnia rolę oceanów w kształtowaniu klimatu na Ziemi; stany skupienia wody i omawia ich właściwości. przykłady praktycznego wykorzystania przewodników i izolatorów cieplnych. porównuje różne koncepcje budowy Wszechświata pojawiające się na przestrzeni dziejów. analizuje szczególne właściwości wody i ich wpływ na życie na Ziemi; analizuje zjawiska i procesy zachodzące podczas obiegu wody w przyrodzie. 27

28 24. Największe i najmniejsze największe i najmniejsze odkryte obiekty fizyczne; podaje wartości największych prędkości, jakie można osiągnąć. wyjaśnia istnienie granicznych temperatur; omawia najkrótszy i najdłuższy czas mierzalny przez człowieka; największe i najmniejsze odległości. omawia budowę przyrządów służących do pomiaru bardzo krótkich i bardzo długich odległości i czasów. największe i najmniejsze urządzenia zbudowane przez człowieka. metody pomiarów bardzo krótkich i bardzo długich czasów i odległości. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 4, geografia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Dział 1. Nauka i świat 1. Jak wyjaśniano historię Wszechświata? 2. Rozwój myśli geograficznej Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) zna zasady prowadzenia i dokumentowania obserwacji; rodzaje metod badawczych stosowanych w geografii; teorie budowy Wszechświata. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) określa zasady prowadzenia obserwacji; wybrane elementy Wszechświata; streszcza teorie powstania Wszechświata. Wymagania rozszerzające (ocena dobra) zasady dokumentowania obserwacji; porównuje obserwację i eksperyment jako metody badawcze; porównuje teorie budowy Układu Słonecznego: geocentryczną i heliocentryczną. określa wpływ Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) ocenia znaczenie obserwacji w rozwoju nauki; analizuje wyniki wybranych obserwacji; wyjaśnia teorię Wielkiego Wybuchu. porównuje sposoby Wymagania kompletne (ocena celująca) planuje i przeprowadza obserwację dowolnego elementu środowiska; analizuje poglądy na nieskończoność Wszechświata. ocenia wpływ rozwoju 28

29 3. Świat przed Kolumbem i po nim najważniejsze etapy rozwoju nauk geograficznych; znaczące odkrycia geograficzne; zna zasadę aktualizmu geograficznego; rozumie poglądy filozoficzno-naukowe określające relacje człowiek środowisko przyrodnicze. najważniejszych odkrywców. wybrane odkrycia geograficzne; wyjaśnia pojęcia: nihilizmu, determinizmu i posybilizmu geograficznego; określa sposoby gospodarowania zasobami przyrody na kolejnych etapach rozwoju gospodarczego świata. największe osiągnięcia odkrywców; konsekwencje najważniejszych odkryć geograficznych. wybranych wynalazków i odkryć na rozwój nauk geograficznych; określa znaczenie obserwacji i eksperymentu w rozwoju nauk geograficznych. osiągnięcia wybranych odkrywców na tle okresów historycznych, w których żyli; objaśnia sposoby dokonywania wybranych odkryć. gospodarowania zasobami środowiska naturalnego na poszczególnych etapach rozwoju gospodarczego; ocenia przyczyny zmian w sposobie gospodarowania zasobami środowiska na przestrzeni wieków. ocenia wpływ odkryć starożytnych filozofów na rozwój nauk geograficznych; określa negatywne skutki odkryć geograficznych; ocenia wpływ eksploracji wybranych regionów świata na ich zmiany społeczne i gospodarcze. nauk geograficznych na gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego. dowodzi przełomowego znaczenia wybranych odkryć geograficznych. 4. Ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze przykładowe regiony klęsk ekologicznych; rodzaje działalności człowieka najbardziej ingerujące wskazuje na mapie świata regiony najbardziej przekształcone przez człowieka; wyjaśnia wpływ konsekwencje nadmiernej eksploatacji surowców mineralnych; określa zmiany środowiska określa argumenty przemawiające za ingerencją człowieka w środowisko i przeciwko niej; proponuje przewiduje konsekwencje nadmiernej eksploatacji zasobów przyrody przez człowieka. 29

30 5. Czym różni się nauka i pseudonauki? 6. Problemy globalne w mediach w środowisko naturalne; zna terminy: antropopresja, degradacja środowiska, dewastacja środowiska. metody weryfikowania informacji; rozumie różnicę między teorią naukową a pseudonaukową; zna teorię kreacjonizmu. środki masowego przekazu prezentujące informacje geograficzne; problemy globalne przedstawiane w mediach. działalności człowieka na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego. rozróżnia naukowe i pseudonaukowe treści; wyjaśnia teorię kreacjonizmu; naukowe zasady odtwarzania historii geologicznej Ziemi. streszcza różne informacje na temat problemów globalnych przedstawiane w mediach; poglądy przemawiające za zjawiskiem efektu cieplarnianego i obalające to zjawisko. powodowane nadmiernym poborem wody i rabunkową gospodarką leśną. klasyfikuje treści o tematyce geograficznej na naukowe i pseudonaukowe; wskazuje niekonsekwencje w wybranych tekstach pseudonaukowych. porównuje poglądy zwolenników i przeciwników funkcjonowania elektrowni jądrowych; wyszukuje i wskazuje błędne informacje prezentowane w mediach. rozwiązania problemu degradacji środowiska spowodowanej działalnością człowieka. ocenia informacje i poglądy pod względem naukowym; porównuje naukowe i pseudonaukowe teorie dotyczące powstania Ziemi. porównuje obraz świata prezentowany w mediach ze światem rzeczywistym; ocenia wpływ wybiórczego przekazywania informacji na kształtowanie poglądów o świecie. posługuje się naukowymi metodami weryfikowania informacji. ocenia informacje geograficzne prezentowane w mediach pod kątem ich zgodności z aktualną wiedzą naukową. 30

31 7. Modelowanie zjawisk geograficznych 8. Odkrycia polskich podróżników przykłady wykorzystania narzędzi informatycznych w geografii; przykłady modelowania zjawisk geograficznych. najważniejszych polskich badaczy i odkrywców z dziedziny geografii; największe osiągnięcia polskich badaczy. Dział 2. Nauka i technologia 9. GPS świat na wyciągnięcie ręki elementy składowe systemu GPS; urządzenia nawigacji satelitarnej; określa możliwości wykorzystania narzędzi informatycznych w geografii; przykłady modeli zjawisk i procesów geograficznych. największe osiągnięcia polskich badaczy, m.in. Pawła Edmunda Strzeleckiego, Jana Dybowskiego, Ignacego Domeyki; społecznogospodarcze konsekwencje odkryć polskich badaczy. omawia krótko historię powstania i rozwoju systemu GPS; przykłady wyszukuje w internecie i selekcjonuje informacje na wybrany temat; określa możliwości wykorzystania modeli zjawisk i procesów geograficznych w różnych dziedzinach nauki; korzyści i zagrożenia płynące z korzystania z internetu jako źródła informacji. określa wkład polskich badaczy w rozwój nauk geograficznych; wybrane osiągnięcia na tle wydarzeń politycznych danych okresów historycznych. przykłady urządzeń i sposobów określania współrzędnych opracowuje informacje na wybrany temat na podstawie treści znalezionych w internecie; wyjaśnia sposoby wykorzystania modeli zjawisk i procesów geograficznych w uczeniu się; ocenia możliwości korzystania z internetu jako źródła informacji. ocenia znaczenie odkryć polskich badaczy z punktu widzenia naukowego i społecznego; określa gospodarcze i polityczne konsekwencje osiągnięć polskich badaczy. rozwój systemów nawigacji satelitarnej w różnych częściach ocenia możliwości przewidywania zmian środowiska, w tym zmian klimatycznych, z wykorzystaniem modelowania zjawisk i procesów. analizuje uwarunkowania polityczne, społeczne i kulturowe okresów historycznych, w których dokonano odkryć. ocenia znaczenie nawigacji satelitarnej w rozwoju usług; stosuje GPS w 31