Przedmiotowy system oceniania z przyrody

Transkrypt

1 Przedmiotowy system oceniania z przyrody w Liceum Ogólnokształcącym Sióstr Urszulanek UR. we Wrocławiu Opracowany przez: p. mgr Jadwigę Leszczyńską- Kazuro s. mgr Monikę Tomaszewską

2 1. Ustalone zasady są zgodne ze Szkolnym Systemem Oceniania oraz przedstawiają wymagania ze strony nauczyciela. Obowiązują zarówno ucznia jak i nauczyciela. 2. Cele edukacyjne: a) wiadomości przedmiotowe: - zgodnie z programem nauczania i kryteriami wynikającymi z podstaw programowych b) umiejętności przedmiotowe: - dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych - porównywanie i wnioskowanie - korzystanie z różnych źródeł informacji - rozumienie pojęć z danego przedmiotu - rozwiązywanie problemów - stosowanie wiedzy z przedmiotu w sytuacjach praktycznych c) umiejętności ponadprzedmiotowe: - praca w grupie - aktywność na lekcji - odpowiedzialność za podjęte zadania - umiejętność dyskusji - kreatywność 3. Ocenianiu podlegają: - projekty, prezentacje, prace badawcze, referaty oceniane są po zaprezentowaniu przez ucznia na forum klasy - odpowiedzi ustne, kartkówki z trzech ostatnich lekcji - tworzenie i analiza plansz, wykresów - prace domowe sprawdzane na bieżąco W przypadku braku zadania uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. - aktywność na lekcji. W przypadku braku aktywności (nie odpowiada na zadawane pytania, nie uważa na lekcji) uczeń może otrzymać ocenę niedostateczną. - prezentacje i referaty przygotowywane na polecenie nauczyciela 4. Obowiązki i przywileje ucznia: Uczniów obowiązuje posiadanie: podręcznika, zeszytu przedmiotowego Uczeń może zgłosić jedno nieprzygotowanie do lekcji na semestr w przypadku oddziałów z jedną lekcją przyrody w tygodniu lub dwa nieprzygotowania do lekcji na semestr w przypadku oddziałów, w których odbywają się więcej niż jedna godzina lekcyjna przyrody tygodniowo. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na ocenę wg kryteriów podanych w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania, a wszelkie odstępstwa są zawsze na korzyść ucznia.

3 5. Formy poprawy oceny, wystawienie oceny śródrocznej i końcoworocznej: a) uczeń ma możliwość jednorazowej poprawy oceny niedostatecznej lub dopuszczającej ze sprawdzianu w terminie ustalonym z nauczycielem, jednak nie później niż dwa tygodnie po oddaniu sprawdzonych prac Oba stopnie uzyskane przez ucznia z pracy klasowej i jej poprawy są pełnoprawnymi, kolejnymi ocenami cząstkowymi, mającymi wpływ na ocenę śródroczną i końcoworoczną. W przypadku kiedy uczeń nie pisał sprawdzianu w terminie, (z ważnych powodów) jest zobowiązany po powrocie do szkoły zgłosić się do nauczyciela, na pierwszych zajęciach w celu ustalenia terminu, który nie powinien przekroczyć dwóch tygodni. b) cena śródroczna i na koniec roku szkolnego wystawiana jest na podstawie ocen cząstkowych. Największą wagę posiada ocena ze sprawdzianów, w drugiej kolejności są oceny z kartkówek i odpowiedzi ustne. Reszta ocen cząstkowych ma charakter wspomagający. Ocena końcowa jest średnią ważoną ocen z poszczególnych grup wagowych. Na otrzymaną ocenę ma również wpływ stosunek ucznia do przedmiotu i jego zaangażowanie, na lekcjach w czasie całego roku. c) wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom na stronie internetowej szkoły. d) oceny cząstkowe są jawne. Sprawdziany i prace pisemne są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego. e) uczeń, który chce otrzymać wyższą niż przewidywana roczną ocenę klasyfikacyjną zdaje przed nauczycielem sprawdzian z wiadomości i umiejętności. Uczeń ten powinien być obecny na wszystkich sprawdzianach lub je terminowo zaliczyć i mieć przynajmniej 90% frekwencję na zajęciach (ewentualne nieobecności muszą być usprawiedliwione) 5. Wystawienie oceny semestralnej i końcoworocznej: Ocena semestralna i na koniec roku szkolnego wystawiana jest na podstawie ocen cząstkowych Ocena końcowa jest średnią ważoną ocen z poszczególnych grup wagowych. Poszczególne oceny mają następującą wagę: zdobycie w konkursach jednoetapowych tytułu laureata lub finalisty, w konkursach wieloetapowych przejście do kolejnego etapu - 6, praca na lekcji, kartkówka, odpowiedź ustna-3, aktywność na lekcji, streszczenie artykułów, prezentacje -2, prace domowe-1, Na otrzymaną ocenę ma również wpływ stosunek ucznia do przedmiotu i jego zaangażowanie w czasie całego roku na lekcjach Może spowodować podwyższenie oceny. Ocena roczna jest średnią ważoną ocen z całego roku szkolnego. Poszczególne uzyskane średnie ważone w następujący sposób przekładają się na otrzymaną ocenę: Ocena Średnia Celująca > 5,40 Bardzo dobra 4,7 Dobra 3,70 Dostateczna 2,70 Dopuszczająca 1,80 Niedostateczna < 1,80

4 6. Wymagania na poszczególne oceny są udostępnione wszystkim uczniom. PSO jest podawany uczniom na pierwszej lekcji przyrody. Jest również dostępny na stronie internetowej szkoły. 7. Uczeń otrzymuje od nauczyciela informację o tym co potrafi i o tym gdzie nie opanował wiadomości i umiejętności w czasie omawiania sprawdzonych kartkówek i sprawdzianów lub po odpowiedzi ustnej, po przygotowaniu przedstawieniu prezentacji lub innej formy sprawdzenia wiadomości Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 1, fizyka dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania kompletne (ocena celująca) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata definiuje pojęcia: doświadczenia, eksperymentu, problemu badawczego, hipotez, tezy; rodzaje metod badawczych stosowanych w fizyce; zjawisk fizycznych. wyjaśnia różnicę między tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty fizyczne na wybranych przykładach; podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. wyjaśnia różnicę między doświadczeniem a obserwacją; sposób dokumentowania wyników doświadczenia; omawia podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania doświadczenia; omawia schemat działania naukowego w celu sformułowania teorii fizycznej; definiuje indukcję i dedukcję jako dwa sposoby rozumowania. projektuje samodzielnie doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego; obserwację jako główną metodę poznania w astronomii.

5 2. Historia myśli naukowej 3. Wielcy rewolucjoniści nauki najważniejsze etapy rozwoju fizyki; najważniejszych osiągnięć w dziedzinie fizyki w poszczególnych epokach historycznych; sposoby badawcze stosowane w fizyce; omawia teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika; zna prawo powszechnej grawitacji Isaaca Newtona. poglądy Newtona na temat oddziaływania ciał; opisuj cechy czasu i przestrzeni w teorii względności; definiuje determinizm i indeterminizm; podaje zasadę nieoznaczoności. omawia poglądy na budowę Wszechświata formułowane w starożytności i w średniowieczu; opisuje sposoby badawcze stosowane w różnych dziedzinach fizyki; podaje współczesne poglądy na budowę Wszechświata; określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata; zalety obserwacji pozaatmosferycznej. omawia zasady dynamiki Newtona; postulaty Alberta Einsteina w szczególnej teorii względności; omawia założenia modelu budowy atomu wodoru Nielsa Bohra; rolę fizyki kwantowej w podważaniu poglądów deterministycznych. porównuje poglądy na budowę Wszechświata od czasów starożytnych po współczesność; porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach fizyki; podaje znaczenie teorii Kopernika i obserwacji Galileusza; zna prawa Keplera; wskazuje trudności wynikające z obserwacji optycznych. opisuje dylatację czasu i paradoks bliźniąt; definiuje stan wzbudzony i stan podstawowy w atomie wodoru; odkrycie Maxa Planka dotyczące kwantów promieniowania; wyjaśnia znaczenie zasady nieoznaczoności w mierzeniu wielkości fizycznych. ocenia rolę fizyki w kolejnych epokach historycznych; wybrane wielkie postacie starożytności i średniowiecza formułujące teorie budowy Wszechświata; opisuję obserwacje Galileusza, Kopernika i Keplera i ocenia ich wkład w rozwój astronomii; hierarchiczną budowę Wszechświata. omawia doświadczenia potwierdzające słuszność ogólnej teorii względności; wyjaśnia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej dla rozwoju fizyki teoretycznej; stosuje zasadę nieoznaczoności dla położenia i pędu cząstki. posługuje się jednostką astronomiczną i jednostka świetlną; porównuje teorie budowy Układy Słonecznego: geocentryczną i heliocentryczną. ocenia przełomowe znaczenie zasad dynamiki Newtona; porównuje koncepcje czasu i przestrzeni w dynamice Newtona i w teorii Einsteina; omawia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej; mechanikę kwantową jako teorię indeterministyczną.

6 4. Dylematy moralne w nauce osiągnięcia naukowe, które mają dobry i zły wpływ na życie człowieka. 5. Nauka i pseudonauka odróżnia informacje naukowe od pseudonaukowych. 6. Nauka w mediach omawia najnowsze osiągnięcia w badaniach kosmosu; informacje na temat LHC. 7. Wykorzystanie komputera w nauce omawia przykłady wykorzystania narzędzi informatycznych w fizyce. opisuje wady i zalety środków transportu; wady i zalety wynalezienia prądu elektrycznego; porównuje dylematy moralne naukowców. wyjaśnia, jak krytycznie podchodzić do informacji. porównuje informacje rzetelne z nieprawdziwymi. wykorzystuje program Microsoft Excel do wykonywania obliczeń i wykresów wybranych zjawisk fizycznych. opisuje historię prac nad bronią jądrową i rozterki moralne jej twórców. na przykładach czym jest astrologia, lewitacja, radiestezja. wyjaśnia znaczenie w nauce Europejskiej Agencji Kosmicznej oraz CERN. analizuje symulację zjawisk fizycznych przedstawioną na komputerze. określa argumenty przemawiające za energetyką jądrową i przeciwko niej. ocenia informacje (np. o lewitacji, różdżkarstwie, astrologii) pod kątem naukowym. podaje prawidłowe treści informacji. interpretuje obiekty astronomiczne na symulacjach komputerowych. wskazuje różne aspekty energetyki jądrowej i broni jądrowej, analizując materiały pochodzące ze środków masowego przekazu. innych paranauk i wskazuje ich wpływ na współczesne życie człowieka; wskazuje wiarygodne źródła naukowe poddające w wątpliwość znaczenie naukowe wskazanych paranauk. potrafi poddać krytycznej ocenie przykładowy tekst pseudonaukowy i wskazać jego błędy, niedociągnięcia, nierzetelne informacje bazując na wiarygodnych źródłach wiedzy. dokonuje odpowiedniego wyboru narzędzia do modelowania ciekawych zjawisk przyrodniczych oraz

7 swobodnie porusza się po różnych programach symulujących różne zjawiska przyrodnicze. 8. Polscy badacze i ich odkrycia Dział 2. Nauka i technologia wyjaśnia, na czym polegały odkrycia Mikołaja Kopernika i Marii Skłodowskiej- Curie. analizuje naukowe, społeczne i gospodarcze znaczenie odkryć Kopernika i Skłodowskiej-Curie. proces tworzenia teorii geocentrycznej. historię odkrycia pierwiastków promieniotwórczych i omawia uwarunkowania tego odkrycia. i ocenia znaczenie dokonań naukowych w krystalografii. 9. Wynalazki, które zmieniły świat najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój łączności; najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój transportu; odkrycia i wynalazki związane z transportem i wykorzystujące różne źródła energii. historię odkryć i wynalazków dotyczących przekazu informacji; historię odkryć i wynalazków dotyczących transportu; historię wynalazków: silnika cieplnego, silnika parowego, silnika spalinowego, silnika elektrycznego. podobieństwa i różnice w przekazywaniu informacji za pomocą radia, telefonu, telegrafu i oraz omawia zastosowanie tych wynalazków; analizuje zasadność stosowania silników w pojazdach lądowych i wodnych do transportu ludzi i towarów. ocenia znaczenie i zastosowanie radia, telefonu, telegrafu; ocenia wpływ eksploatacji współczesnych silników na stan gospodarki i środowiska. podaje sposoby promowania pozytywnych postaw społecznych za pomocą nowoczesnych środków łączności; ocenia znaczenie i zastosowanie różnych typów silników w przeszłości i we współczesnym świecie. 10. Energia od Słońca do żarówki naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje, czym jest światło i jakie są jego właściwości. właściwości światła płomienia, żarówki i lasera; określa, czym jest promieniowanie elektromagnetyczne. porównuje naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje powstawanie światła w żarówce i w laserze; omawia sposoby uzyskiwania oświetlenia dawniej i obecnie. przykłady współczesnego wykorzystywania energetyki słonecznej. omawia perspektywy rozwoju energetyki słonecznej.

8 11. Światło i obraz barwy podstawowe i pochodne; opisuje widmo światła białego powstającego podczas przejścia przez pryzmat. 12. Sport opisuje wpływ butów i kombinezonów na wyniki sportowców; rodzajów tarcia korzystnego i niekorzystnego. 13. Technologie przyszłości 14. Współczesna diagnostyka i medycyna opisuje budowę ciekłego kryształu; elementy współczesnej elektroniki. definiuje terminy: terapia, diagnostyka bezinwazyjna; zasady, na których oparte są omawia powstawanie barw na obrazie telewizora; opisuje powstawanie obrazu na siatkówce oka; elementy światłoczułe w aparatach fotograficznych i kamerach. omawia siły działające na sportowca podczas biegu i podczas pływania; opisuje zalety aerodynamicznych kształtów. zastosowanie ciekłego kryształu oraz innych elementów współczesnej elektroniki; opisuje osiągnięcia techniczne wspomagające rozwój gospodarczy na świecie. omawia metody diagnostyczne wykorzystujące USG, EKG, KTG, EMG, rezonans magnetyczny i opisuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; schemat budowy aparatu fotograficznego. właściwości fizyczne sprzętu sportowego wpływające na osiąganie rekordów sportowych. zastosowanie ciekłego kryształu w monitorach i telewizorach. ocenia pozytywne i negatywne skutki terapii bezinwazyjnej; opisuje wady i zalety badań rezonansem porównuje różne systemy zapisu barw; omawia powstawanie obrazu na materiale światłoczułym. omawia materiały stosowane do produkcji sprzętu sportowego. wyjaśnia zasadę działania ciekłego kryształu we wskaźnikach cyfrowych. opisuje zasadę działania USG, rezonansu magnetycznego i tomografii analizuje i opisuje informacje zawarte w ulotkach reklamowych producentów aparatów. właściwości materiałów, z których produkuje się stroje i sprzęt sportowy. opisuje zmiany właściwości ciekłego kryształu zachodzące pod wpływem pola elektrycznego. porównuje badanie rezonansem magnetycznym i tomografem komputerowym.

9 15. Ochrona przyrody. Efekt cieplarniany współczesne metody diagnostyki obrazowej. opisuje, na czym polega efekt cieplarniany. 16. Nauka i sztuka metody analizy obrazowej; metody datowania dzieł sztuki. Dział 3. Nauka wokół nas tomografię komputerową; omawia metody terapii bezinwazyjnej: operację laserową i naświetlanie; materiałów stosowanych w implantach. omawia wpływa działalności człowieka na zmiany klimatyczne. informacje, które można uzyskać za pomocą analizy obrazowej. magnetycznym i tomografem komputerowym; omawia cechy materiałów, z których wykonuje się implanty. mechanizm powstawania efektu cieplarnianego. opisuje metody datowania dzieł sztuki: izotopową i termoluminescencyjną. komputerowej; rozróżnia rodzaje implantów i porównuje je. przyczyny i skutki globalnego ocieplenia. omawia metody analizy obrazowej. przeprowadza bilans energetyczny Ziemi. porównuje metody analizy obrazowej, podając ich wady i zalety. 17. Uczenie się różne nośniki informacji; definiuje nośnik informacji. odróżnia zapis cyfrowy od analogowego; opisuje obecnie stosowane nośniki informacji oraz te, które nie są już używane; podaje zakres stosowalności nośników informacji. wady i zalety zapisów: analogowego i cyfrowego. opisuje różnice między pamięcią flash a optycznym nośnikiem danych. analizuje fakt, że ogromna ilość informacji mieści się w pamięci przenośnej o niewielkich rozmiarach.

10 18. Barwy i zapachy świata omawia pojęcie barwy jako wrażenia wzrokowego; barwy podstawowe i pochodne; podaje definicję dyfuzji. 19. Cykle, rytmy i czas zjawisk okresowych występujących w przyrodzie; rodzaje kalendarzy; podaje definicję zegara. 20. Śmiech i płacz definiuje źródło dźwięku. 21. Zdrowie czynniki niebezpieczne i szkodliwe dla układu kostnego i mięśniowego człowieka; trzy sposoby wymiany wyjaśnia, dlaczego widzimy kolory; omawia powstawanie barw pochodnych; wyjaśnia, na czym polega dyfuzja w gazach, cieczach i ciałach stałych. zjawiska okresowe będące podstawą kalendarza i standardu czasu; opisuje jednostki czasowe takie jak rok ziemski i tydzień. wyjaśnia, na czym polega powstawanie i rozchodzenie się dźwięków; określa zależność natężenia dźwięku od amplitudy i odległości od słuchacza. podaje skutki działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych na człowieka; opisuje, w jaki sposób człowiek wymienia zasady drukowania wielobarwnego na przykładzie systemu zapisu RGB lub CMYK. opisuje podział zegarów ze względu na działanie i zastosowanie. klasyfikuje fale dźwiękowe ze względu na częstotliwość i barwę; rytm i barwę śmiechu lub płaczu. omawia sposoby ochrony układy ruchu człowieka przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych. omawia czynniki przyśpieszające zjawisko dyfuzji; opisuje, na czym polega druk wielobarwny; opisując zjawiska występujące w środowisku, posługuje się poznanymi terminami. - definiuje rok przestępny i wyjaśnia dlaczego on występuje. wyjaśnia proces powstawania echa i pogłosu; wyjaśnia, na czym polega rezonans akustyczny. wyjaśnia, na czym polega wymiana ciepła z otoczeniem za pomocą konwekcji, przewodnictwa i promieniowania. porównuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; wpływ zjawiska dyfuzja na środowisko naturalne człowieka. - omawia zastosowanie zegarów w różnych dziedzinach życia. wykorzystuje swoją wiedzę do wyjaśniania zjawisk akustycznych (śmiechu, płaczu i inne emocji) w życiu codziennym. przykłady praktycznego wykorzystania przewodników i izolatorów cieplnych.

11 ciepła z otoczeniem. 22. Piękno i uroda opisuje, na czym polega harmonia sfer; definiuje pojęcia: symetrii i proporcji. 23. Woda cud natury właściwości fizyczne wody; definiuje rozszerzalność cieplną; definiuje ciepło właściwe. 24. Największe i najmniejsze największe i najmniejsze odkryte obiekty fizyczne; podaje wartości największych prędkości, jakie można osiągnąć. ciepło z otoczeniem; podaje sposoby zapobiegania przegrzaniu lub wychłodzeniu. określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata. opisuje stany skupienia wody; opisuje budowę cząsteczki wody; określa zależność gęstości wody od głębokości, temperatury i zasolenia; omawia, od czego zależy ciśnienie wody. wyjaśnia istnienie granicznych temperatur; omawia najkrótszy i najdłuższy czas mierzalny przez człowieka; największe i najmniejsze odległości. wpływ koncepcji harmonii sfer na poznanie Wszechświata. wyjaśnia znaczenie rozszerzalności cieplnej wody w przyrodzie; wyjaśnia znaczenie ciepła właściwego wody w przyrodzie. omawia budowę przyrządów służących do pomiaru bardzo krótkich i bardzo długich odległości i czasów. historyczne i współczesne teorie budowy Wszechświata; określa rolę kryteriów estetycznych w teorii budowy Wszechświata. wyjaśnia rolę oceanów w kształtowaniu klimatu na Ziemi; stany skupienia wody i omawia ich właściwości. największe i najmniejsze urządzenia zbudowane przez człowieka. porównuje różne koncepcje budowy Wszechświata pojawiające się na przestrzeni dziejów. analizuje szczególne właściwości wody i ich wpływ na życie na Ziemi; analizuje zjawiska i procesy zachodzące podczas obiegu wody w przyrodzie. metody pomiarów bardzo krótkich i bardzo długich czasów i odległości.

12 Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 2, chemia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania kompletne (ocena celująca) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 2. Historia myśli naukowej 3. Od Boyle a do Mendelejewa fizycy i chemicy XVII XIX wieku definiuje pojęcia: doświadczenia, problemu badawczego, hipotezy, tezy; rodzaje metod badawczych stosowanych w chemii. wyjaśnia różnicę między tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty chemiczne na dowolnie wybranych przykładach. najważniejsze rozwój etapy rozwoju nauk nauk chemicznych od chemicznych; starożytności po czasy współczesne; najważniejszych metody osiągnięć nauk badawcze stosowane w chemicznych w chemii. poszczególnych epokach historycznych najważniejszych chemików XVII XIX wieku. najważniejszych chemików XVII XIX wieku i potrafi scharakteryzować ich wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu; porównuje obserwację i eksperyment; sposób dokumentowania wyników doświadczenia. porównuje alchemię i chemię; porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach chemii; potrafi opisać rolę teorii okresowości w chemii. zna prawo stałości składu; omawia teorię witalizmu i wie, w jaki sposób została obalona; określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów; wyjaśnia zjawiska biologiczne za pomocą teorii chemicznych; wyjaśnia zjawiska chemiczne za pomocą praw fizyki. sprzęt i odczynniki stosowane przez alchemików i współczesnych chemików; określa pojęcie związku chemicznego i pierwiastka chemicznego, wie, jak ewoluowały te pojęcia. omawia teorię flogistonu i wie, w jaki sposób została obalona; wykazuje znaczenie mechaniki kwantowej w samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski. zna biegle szczegółową chronologię odkryć alchemicznych i chemicznych. wykazuje przełomowe znaczenie poznanych odkryć dla rozwoju chemii.

13 dorobek naukowy. omawia główne założenia mechaniki kwantowej. rozwoju nauk chemicznych. 4. Dylematy moralne w nauce 5. Nauka i pseudonauka zna różnicę między nauką i pseudonauką. potrafi wymienić określa zalety i wady odkrycia chemiczne, w osiągnięć naukowych na związku z którymi przykładzie dynamitu. powstają dylematy moralne; wynalazek Alfreda Nobla. 6. Nauka w mediach potrafi czytać ze zrozumieniem teksty naukowe pojawiające się w mediach. 7. Wykorzystanie komputera w nauce prostych narzędzi informatycznych przydatnych w chemii. potrafi zająć odpowiednie stanowisko w sprawie dylematów moralnych związanych z odkryciami naukowymi. wyjaśnia pojęcie rozpoznaje cechy homeopatii i potrafi charakterystyczne wykazać jej sprzeczność z pseudonauki we obecną wiedzą naukową. wskazanych materiałach. analizuje informacje reklamowe i wskazuje te niepełne, nierzetelne i nieprawdziwe. tworzy model prostej cząsteczki związku chemicznego, np. wody, amoniaku. analizuje i ocenia wpływ reklamowanych produktów (w szczególności żywnościowych, farmaceutycznych i kosmetycznych) na zdrowie. tworzy model bardziej złożonej cząsteczki związku chemicznego, np. benzenu, naftalenu i ich pochodnych. opisuje znaczenie Nagrody Nobla w rozwoju współczesnych nauk; opisuje rolę chemii w produkcji broni (konwencjonalnych materiałów wybuchowych oraz broni chemicznej). uzasadnia swoją opinię na temat homeopatii i szkodliwej chemii. analizuje materiały prasowe pod kątem wybranych problemów globalnych. modeluje wybrane przez nauczyciela atomy, cząsteczki i przemiany chemiczne. na przykładach związek chemii ze współczesnymi rodzajami broni; jasne stanowisko na temat wykorzystania chemii w produkcji różnych rodzajów broni. potrafi samodzielnie wyszukiwać przykłady pseudonauki w mediach. potrafi samodzielnie zredagować tekst artykułu prasowego opisującego wybrane osiągnięcie naukowe. modeluje skomplikowane molekuły chemiczne, np. białko, polimery, DNA, RNA.

14 8. Polscy badacze i ich odkrycia Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat 10. Energia od Słońca do żarówki omawia odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie. najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk chemicznych. 11. Światło i obraz definiuje pojęcie światłoczułości; wyjaśnia, czym jest ciemnia optyczna. najważniejsze osiągnięcia naukowe Ignacego Łukasiewicza, Karola Olszewskiego, Zygmunta Wróblewskiego i Kazimierza Fajansa. opisuje przebieg odkryć najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój chemii. omawia różnicę między reakcjami substancje chemiczne endotermicznymi a używane do budowy egzotermicznymi. żarówki; określa różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym. substancji światłoczułych; sposób powstawania obrazu. omawia różne zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych; znaczenie procesu destylacji ropy naftowej. metodykę badań nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. substancje chemiczne używane do budowy żarówki, jarzeniówki i świetlówki. przeprowadza pod opieką nauczyciela eksperyment: otrzymywanie chlorku srebra (AgCl) jako przykładu substancji światłoczułej. omawia różne zastosowanie skroplonego azotu; opisuje szczegółowo proces destylacji ropy naftowej i zastosowanie poszczególnych frakcji destylacji ropy. dysponując odpowiednim sprzętem i odczynnikami, samodzielnie przeprowadza destylację ropy lub uzyskuje tlen z saletry pod kontrolą nauczyciela. ocenia hierarchię i ocenia znaczenia wybranych wpływ wybranych odkryć odkryć i wynalazków, na rozwój różnych uzasadniając swój wybór. dziedzin nauki, np. pojęcie energii wewnętrznej układu; opisuje ATP jako przenośnik energii chemicznej. wyjaśnia mechanizm powstawania stykowej odbitki fotograficznej. medycyny, gospodarki. potrafi wyjaśnić pojęcia: entropii, entalpii, energii wiązań, energii aktywacji. planuje i przeprowadza pod opieką nauczyciela doświadczenie polegające na wykonaniu stykowej odbitki fotograficznej.

15 12. Chemia a osiągnięcia sportowe 13. Technologie przyszłości 14. Współczesna diagnostyka i medycyna wyjaśnia, czym jest doping. wyjaśnia pojęcie biodegradowalności. omawia skład chemiczny płynów ustrojowych. działanie dopingu na organizm. omawia zjawisko dopingu w sporcie i uzasadnia szkodliwość stosowanych substancji chemicznych. polimery opisuje w sposób biodegradowalne jako ogólny zasadę działania przykład współczesnej ogniw paliwowych. technologii. omawia chemiczne omawia chemiczne podstawy analizy tkanek i podłoże chorób płynów ustrojowych. wynikających z zaburzeń w składzie płynów ustrojowych. stosowanie dopingu z etycznego punktu widzenia; wyjaśnia, dlaczego celuloidowe piłeczki pingpongowe są tak łatwo palne. opisuje szczegółowo zasadę działania ogniw paliwowych; opisuje zastosowanie fulerenów i nanorurek węglowych jako elementów konstrukcyjnych oraz przewodzących. omawia cechy, którymi muszą charakteryzować się materiały stosowane do przygotowywania implantów, podaje przykłady takich materiałów. wybrane substancje stosowane jako środki dopingujące. przygotowuje referat na temat wybranej chemicznej technologii przyszłości, uzasadnia jej innowacyjność i korzyści wynikające z jej zastosowania. na różnych przykładach najnowocześniejsze osiągnięcia w implantologii. 15. Ochrona przyrody i środowiska rozpoznaje gazy cieplarniane oraz możliwości ograniczenia ich emisji. omawia zalety i wady stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków zwalczania szkodników (środków ochrony roślin). opisuje budowę freonów; wyjaśnia mechanizm powstawania kwaśnych deszczów; ocenia wpływ skażenia metalami ciężkimi na środowisko naturalne. opisuje reakcje rodnikowe i podaje ich przykłady; wyjaśnia pojęcie bioindykatora. wybraną chemiczną metodę oczyszczania ścieków.

16 16. Nauka i sztuka barwniki stosowane w malarstwie dawniej i dziś. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się sposoby ułatwiające zapamiętywanie informacji z dziedziny chemii (np. haki myślowe, skojarzenia, wizualizacje, mnemotechniki). 18. Barwy i zapachy świata substancje barwne i zapachowe stosowane w malarstwie, barwieniu żywności i tkanin. 19. Cykle, rytmy i czas omawia zjawisko korozji; omawia zjawisko psucia się produktów żywnościowych. opisuje zastosowanie chemiczne podstawowych metody analizy dzieł barwników dawniej i dziś. sztuki. różne metody uczenia się; potrafi wyszukiwać szczegółowe informacje chemiczne w tablicach chemicznych i podręcznikach. substancje barwne i zapachowe stosowane w malarstwie, barwieniu żywności i tkanin; analizuje skład podany na opakowaniach produktów spożywczych pod kątem dodanych barwników i aromatów, mając do dyspozycji listę E (wykaz dodatków do żywności). czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznych; omawia proces starzenia się skóry. na przykładach różne metody uczenia się; możliwości wykorzystania współczesnych osiągnięć technicznych w procesie uczenia się chemii. wyjaśnia pojęcia: esteru i olejku eterycznego oraz podaje ich przykłady; potrafi wymienić dla wybranego koloru typowe barwniki stosowane w przemyśle spożywczym. reakcji katalizowanych; wyjaśnia pojęcie enzymu i podaje przykłady. opisuje metodę analizy spektroskopowej i określa jej rolę w badaniu dzieł sztuki. omawia sposoby uczenia się w zależności od predyspozycji i wrażliwości zmysłu ludzkiego; rolę mediów elektronicznych w procesie globalnego rozpowszechniania informacji i wiedzy. wyjaśnia na wybranym przykładzie mechanizm reakcji estryfikacji oraz hydrolizy estrów; wpływ barwników i konserwantów na zdrowie organizmu. wskazuje katalizator w reakcjach wybranych przez nauczyciela; wpływ kosmetyków na procesy inne metody stosowane do identyfikacji dzieł sztuki. omawia działanie synapsy chemicznej. potrafi podzielić barwniki i aromaty ze względu na pochodzenie: roślinne, zwierzęce, mineralne i syntetyczne; dokonuje samodzielnej i krytycznej analizy wybranej etykiety produktu spożywczego. wyjaśnia mechanizm reakcji Habera Boscha (syntezy amoniaku); omawia reakcję utwardzania tłuszczów.

17 starzenia się. 20. Śmiech i płacz chemiczne składniki łez. 21. Zdrowie podstawowe składniki żywności; analizuje i porównuje ulotki leków. 22. Piękno i uroda analizuje i porównuje informacje umieszczone na opakowaniach i etykietach kosmetyków. 23. Woda cud natury opisuje budowę cząsteczki wody. substancje chemiczne powiązane ze stresem. wykazuje omawia mechanizm pokrewieństwo między powstawania stresu i łez adrenaliną i fenyloalaniną. w zależności od sytuacji. rodzaje wyjaśnia rolę węglowodanów i cholesterolu w tłuszczów oraz podaje ich funkcjonowaniu znaczenie dla organizmu; organizmu człowieka; wyjaśnia pojęcia: wskazuje źródła witaminy, mikroelementu, poszczególnych witamin metabolizmu. w pożywieniu. omawia typy substancji chemicznych stosowanych w kosmetykach (nośniki, witaminy, konserwanty, barwniki itp.). wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie jest. działania wybranych składników kosmetyków na organizm człowieka. znaczenie wody w organizmie; wyjaśnia znaczenie wody mineralnej. choroby związane z niedoborem poszczególnych witamin i mikroelementów; opisuje wpływ antybiotyków na zdrowie; określa wpływ chemicznych środków odchudzających na zdrowie; zjawisko metabolizmu. podaje negatywne skutki stosowania niektórych kosmetyków. omawia pojęcie neuroprzekaźników i podaje ich przykłady; uzasadnia na różnych przykładach, że śmiech to zdrowie. teorie powstawania płytek cholesterolowych w tętnicach: lipidową i stresową; dokonuje analizy dowolnej ulotki leku. rozwój przemysłu kosmetycznego i jego współczesny wpływ na kształtowanie się urody i zdrowia człowieka. potrafi wyjaśnia pojęcie scharakteryzować typowe wiązania wodorowego i domieszki znajdujące się opisuje jego wpływ na w wodzie pitnej; właściwości wyjaśnia pojęcie ph. fizykochemiczne wody.

18 24. Największe i najmniejsze elementy składowe atomu: elektron, proton, neutron. dokonania Johna Daltona; opisuje właściwości elementów składowych atomu. najważniejsze etapy odkrywania najmniejszych cząstek materii. najważniejszych badaczy, którzy przyczynili się do odkrycia najmniejszych cząstek; metody obserwacji najmniejszych cząstek. wyjaśnia pojęcie kwarku; omawia metody obserwacji najmniejszych cząstek; szczegółowo rozwój wiedzy o budowie cząsteczki i wskazuje praktyczne znaczenie dla chemii oraz innych dziedzin życia. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 3, biologia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany Wymagania konieczne jako lekcja) (ocena dopuszczająca) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 2. Historia myśli naukowej definiuje pojęcia: doświadczenie, problem badawczy, hipoteza, teza; rodzaje metod badawczych stosowanych w biologii; podaje definicję teorii ewolucji. najważniejsze etapy rozwoju nauk biologicznych; Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) wyjaśnia różnicę pomiędzy tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty biologicznie na dowolnie wybranych przykładach; omawia założenia teorii ewolucji. rozwój nauk biologicznych przed opublikowaniem koncepcji Karola Darwina oraz po jej Wymagania rozszerzające (ocena dobra) wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu; porównuje obserwację i eksperyment; sposób dokumentowania wyników doświadczenia. porównuje przeddarwinowskie i darwinowskie stadia rozwoju nauk biologicznych; Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów; ocenia weryfikowalność teorii ewolucji. ocenia rolę nauk biologicznych w kolejnych epokach historycznych; wagę Wymagania kompletne (ocena celująca) samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; udowadnia, że teoria ewolucji jest centralną teorią biologii. ocenia system klasyfikacji organizmów według Linneusza jako naturalny lub sztuczny;

19 3. Wielcy rewolucjoniści nauki 4. Dylematy moralne w nauce najważniejszych osiągnięć nauk biologicznych w poszczególnych epokach historycznych; sposoby badawcze stosowane w biologii; podaje definicję kreacjonizmu, specjacji, ewolucji i ewolucjonizmu; definiuje pojęcie systematyki. najsłynniejsze dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. wyjaśnia termin darwinizm społeczny; definiuje pojęcia: nietolerancji, rasizmu, seksizmu, dyskryminacji, homofobii, socjobiologii, bioetyki; zagadnień wiążących się z bioetyką. opublikowaniu; opisuje sposoby badawcze stosowane w różnych dziedzinach nauk biologicznych; opisuje system klasyfikacyjny Karola Linneusza; wielkie postacie ewolucjonizmu; rolę systematyki w rozwoju biologii i ewolucjonizmu; opisuje teorię lamarkizmu. dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. przyczyny różnych form nietolerancji; wyjaśnia, na czym polegają zachowania altruistyczne. porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach biologii; podaje znaczenie teorii Linneusza; wybrane wielkie postacie ewolucjonizmu; wyjaśnia różnice pomiędzy kreacjonizmem a ewolucjonizmem; opisuje zjawisko mimikry, podając przykłady. sposoby dokonania odkryć przez Arystotelesa, Linneusza i Darwina. porównuje pojęcia: dyskryminacji i nietolerancji; przyczyny zachowań altruistycznych w świecie zwierząt. klasyfikacji organizmów zapoczątkowaną przez Linneusza; ocenia słuszność idei lamarkizmu; ewolucyjne znaczenie zjawiska mimikry; teorię ewolucjonizmu syntetycznego; powiązania pomiędzy dziedziczeniem a ewolucją. ocenia znaczenie wędrówki Darwina na okręcie Beagle mającej wpływ na tworzenie teorii ewolucji. analizuje możliwości przeciwdziałania nietolerancji i dyskryminacji; analizuje możliwość genetycznego uwarunkowania socjobiologii. 5. Nauka i pseudonauka docenia wagę osiągnięć Jeana Baptiste'a Lamarcka w kreowaniu późniejszych koncepcji ewolucjonizmu; udowadnia powiązania pomiędzy badaniami Grzegorza Mendla i Thomasa Morgana a rozwojem koncepcji ewolucjonizmu. udowadnia wpływ dokonań Arystotelesa, Linneusza i Darwina na rozwój współczesnej biologii. ocenia swoje stanowisko wobec głównych problemów bioetyki; przewiduje pozytywne i negatywne scenariusze dotyczące problemów związanych z bioetyką w przyszłości.

20 podaje definicję pseudonauki; wyjaśnia pojęcia: bioenergoterapii i biodynamicznej uprawy roślin. 6. Nauka w mediach podaje definicję GMO; organizmów modyfikowanych genetycznie; wyjaśnia, czym jest żywność typu light; definiuje pojęcie suplementu diety. 7. Wykorzystanie komputera w nauce 8. Polscy badacze i ich odkrycia wyjaśnia termin bioinformatyka; wykorzystania komputerów w badaniach biologicznych. odkrycia Kazimierza Funka i Rudolfa Weigla. wyjaśnia teorię inteligentnego projektu; opisuje założenia biodynamicznej uprawy roślin. podaje wady i zalety GMO; różne sposoby odchudzania; określa rolę suplementów diety w procesie racjonalnego odżywiania. określa celowość sekwencjonowania gnomów; opisuje sposoby wykorzystania komputerów w badaniach zjawisk biologicznych. opisuje dokonania Funka i Weigla, określając tło okresu wyjaśnia różnicę między twierdzeniami pseudonaukowymi i naukowymi. określa swoje stanowisko wobec GMO, podając konkretne argumenty; porównuje kaloryczność wybranych produktów typu light z ich odpowiednikami o zwykłym poziomie kaloryczności. genomikę i proteomikę jako nowe dziedziny naukowe; techniki komputerowe wykorzystywane w badaniach biologicznych. sposób, w jaki witamina B 1 została odkryta przez wyjaśnia podobieństwa między teorią inteligentnego projektu a kreacjonizmem. określa wpływ produktów typu light na zdrowie; rolę mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa; analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej. ocenia celowość zastosowania komputerów w przeprowadzaniu symulacji różnych procesów biologicznych; analizuje znaczenie wykorzystania technik statystycznych (przetwarzania baz danych) w rozwoju nauk biologicznych. ocenia znaczenie odkryć Funka i Weigla dla rozwoju biologii i argumentuje stanowiska zwolenników i przeciwników medycyny niekonwencjonalnej. analizuje doniesienia medialne dotyczące ekologii, mając na uwadze ich rzetelność i autentyczność; ocenia wpływ na zdrowie niekontrolowanego stosowania leków dostępnych bez recepty. analizuje znaczenie wykorzystania bioinformatyki w analizie sekwencji nukleotydów i aminokwasów oraz w badaniach ewolucji molekularnej; przewiduje nowe możliwości wykorzystania technik bioinformatycznych w przyszłości. analizuje metodykę opracowania szczepionki przeciwko

21 Dział 2. Nauka i technologia 9. Wynalazki, które zmieniły świat najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk biologicznych; podaje definicję 10. Energia od Słońca do żarówki antybiotyku. podaje definicje: fotosyntezy, oddychania komórkowego i chemosyntezy; określa funkcje ATP; budowę łańcucha troficznego; wyjaśnia termin: oaza hydrotermalna. 11. Światło i obraz wyjaśnia termin: fotoreceptor; przykładowe fotoreceptory występujące w świecie zwierząt; definiuje pojęcie bioluminescencji. historycznego, w którym żyli i pracowali. opisuje przebieg odkryć najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój biologii. budowę ATP; lokalizuje procesy: fotosyntezy i oddychania komórkowego; opisuje złożoność sieci pokarmowej w ekosystemie; rolę reducentów w ekosystemie. opisuje budowę oka człowieka; mechanizm widzenia w oku człowieka; bioluminescencji; określa biologiczne znaczenie bioluminescencji. Funka. medycyny. durowi plamistemu zastosowana przez Weigla. metodykę badań nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. omawia przebieg fotosyntezy i oddychania komórkowego; przepływ energii przez ekosystem w kolejnych ogniwach łańcuchów troficznych; określa wpływ ilości ogniw łańcucha troficznego na poziom zakumulowanej energii. mechanizm działania czopków i pręcików; wyjaśnia mechanizm widzenia barwnego; wyjaśnia, na czym polega widzenie stereoskopowe. ocenia wpływ wybranych odkryć na rozwój różnych dziedzin biologii i medycyny. porównuje przeciwstawność procesów: fotosyntezy i oddychania komórkowego; ekosystem chemoautotroficzny ; przykłady wykorzystania energetyki słonecznej w gospodarce człowieka. porównuje budowę oczu u różnych grup zwierząt; analizuje powiązanie poszczególnych elementów budowy oka z pełnioną funkcją. 12. Sport analizuje mechanizm działania polimerazy DNA i określa wpływ jej odkrycia na rozwój biologii molekularnej. analizuje biologiczne znaczenie fotosyntezy, chemosyntezy i oddychania komórkowego; przewiduje możliwości rozwoju energetyki słonecznej w przyszłości. analizuje mechanizm procesu bioluminescencji; przeprowadza doświadczenie obrazujące powstawanie zdjęcia na liściu oraz zapisuje wnioski z przebiegu tego doświadczenia.

22 13. Technologie przyszłości 14. Współczesna diagnostyka i medycyna czynniki mające wpływ na kondycję sportowców; wyjaśnia, jakie znaczenie dla sportowców ma dieta; podaje przykładowe urazy charakterystyczne dla sportowców uprawiających różne dyscypliny. podaje definicję polimerów; polimerów naturalnych; wyjaśnia termin sonda molekularna. rodzaje metod służących do wykrywania patogenów; wyjaśnia termin mutacje; definiuje termin diagnostyka prenatalna; określa przyczynę badań prenatalnych; definiuje pojęcie medycyny molekularnej. specyfikę żywienia sportowców; opisuje biologiczną istotę treningu sportowców; określa zadania medycyny sportowej. wyjaśnia, czym są polimery biodegradowalne; wyjaśnia, czym są fotoogniwa; opisuje budowę mikromacierzy DNA. wyjaśnia, czym jest technika PCR; sposoby wykrywania patogenów w diagnostyce molekularnej; przykładowe rodzaje mutacji; opisuje rodzaje badań prenatalnych. substancje spożywcze mogące uzupełniać dietę sportowców; określa czynniki mające wpływ na wzrost formy sportowej. omawia wykorzystanie polimerów biodegradowalnych w gospodarce; opisuje barwniki sensybilizowane; rodzaje mikromacierzy DNA. metodę PCR i przedstawia możliwości jej wykorzystania; immunologicznych metod detekcji patogenów; podaje sposoby diagnozowania DNA w celu wykrycia mutacji. analizuje techniki wspomagania wysiłku, które można zastosować u sportowców; ocenia wpływ treningu w warunkach hipoksji wysokościowej na organizm. wyjaśnia mechanizm powstawania polimerów biodegradowalnych; opisuje budowę fotoogniwa; mechanizm działania mikromacierzy DNA. porównuje mechanizmy detekcji patogenów w diagnostyce molekularnej; sposoby immunologicznej detekcji patogenów; określa role enzymów restrykcyjnych w diagnozowaniu DNA. analizuje informacje dotyczące biologicznej granicy rekordów sportowych; ocenia wpływ sportu wyczynowego na zdrowie sportowców. analizuje znaczenie wykorzystywania polimerów biodegradowalnych dla środowiska; mechanizm działania fotoogniwa; analizuje sposoby wykorzystania mikromacierzy DNA w biologii i medycynie. ocenia możliwości wykorzystania technik PCR w różnych dziedzinach nauki; analizuje testy Western blot oraz ELISA; analizuje korzyści płynące z wykrywania mutacji w DNA.

23 15. Ochrona przyrody i środowiska sposoby ochrony przyrody; sposoby ochrony gatunkowej; wyjaśnia znaczenie bioróżnorodności; definiuje termin bank genów. 16. Nauka i sztuka naturalnych barwników używanych w malarstwie. Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się formy uczenia się zwierząt; definiuje termin habituacja; wyjaśnia, czym jest pamięć; podaje definicję mnemotechniki. opisuje ochronę in situ oraz ex situ; określa celowość tworzenia banków genów; międzynarodowych porozumień mających na celu ochronę gatunkową; wyjaśnia, na czym polega biologiczne oczyszczanie ścieków. przyporządkowuje przykładowy naturalny barwnik organizmowi, który umożliwił jego uzyskanie. opisuje uczenie się percepcyjne, asocjacyjne i motoryczne; podaje rodzaje pamięci; wyjaśnia, czym są odruchy; klasyfikuje procesy pamięciowe. porównuje ochronę in situ z ex situ; sposoby przechowywania genotypów w bankach genów; rolę bakterii w biologicznym oczyszczaniu ścieków. opisuje na wybranych przykładach symbolikę roślin i zwierząt w sztuce. opisuje rodzaje pamięci; czynniki mające wpływ na efektywność procesu uczenia się; porównuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe; określa rolę połączeń nerwowych w procesie uczenia się. analizuje możliwość wykorzystania banków genów w przyszłości; ocenia znaczenie zielonych korytarzy ułatwiających komunikację organizmów i mieszanie się genotypów; przykładowe rodzaje bakterii biorących udział w biologicznym oczyszczaniu ścieków. analizuje na wybranych przykładach informacje dotyczące stanu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin utrwalonych na obrazach i rzeźbach. porównuje pamięć świadomą i nieświadomą; ocenia różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie; analizuje doświadczenie Pawłowa. ocenia utrudnienia płynące ze stosowania GMO w skuteczności ochrony gankowej; analizuje zagrożenia zachowania genotypów roślin użytkowych i chronionych wynikające ze stosowania GMO. ocenia przyczyny wykorzystywania motywów epidemii, schorzeń czy kalectw w sztuce. analizuje czynników, od których zależy rodzaj pamięci; ocenia biologiczne znaczenie pamięci; wykorzystuje w praktyce i porównuje różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie w zależności od sytuacji.

24 18. Barwy i zapachy świata definiuje pojęcia: fotoreceptora, atraktantów, repelentów, zoogamii; znaczenia receptorów światła i zapachu w świecie zwierząt; rodzaje bodźców węchowych; znaczenia barw w świecie organizmów żywych. 19. Cykle, rytmy i czas definiuje pojęcie rytmu biologicznego; wyjaśnia, czym jest sen; rolę hormonów; podaje definicję fenologii; definiuje pojęcie hibernacji i podaje przykłady zwierząt hibernujących; wyjaśnia pojęcie fotoperiodyzmu u roślin. 20. Śmiech i płacz podaje definicje: śmiechu i płaczu; określa biologiczną rolę gruczołu łzowego i łez. opisuje przykładowe rodzaje fotoreceptorów u zwierząt; znaczenie receptorów węchu w świecie zwierząt; opisuje rolę atraktantów; przykłady przystosowania kwiatów do zapylenia przez owady. opisuje rytmy endogenne i egzogenne; fazy snu; opisuje mechanikę działania układu hormonalnego; przedmiotów analiz fenologicznych; opisuje sezonowość kamuflażu u zwierząt. znaczenie śmiechu i płaczu; określa przyczyny płaczu w zależności od wieku człowieka. porównuje budowę fotoreceptorów u różnych zwierząt; opisuje budowę narządu węchu człowieka; porównuje rolę feromonów u różnych zwierząt; znaczenie repelentów. porównuje różne rodzaje biorytmów; rolę szyszynki; żeński cykl menstruacyjny; rodzaje migracji u ryb; sezonowość pory godowej u zwierząt; porównuje fotoperiodyzm roślin dnia krótkiego i roślin dnia długiego. opisuje fizjologię śmiechu i płaczu; przykłady różnych sposobów wyrażania emocji w świecie ocenia zależność pomiędzy trybem życia a budową fotoreceptorów u zwierząt; budowę komórek węchowych; opisuje mechanizm działania receptorów zapachu; ocenia znaczenie barw w świecie zwierząt. okołodobową rytmikę funkcji fizjologicznych i psychicznych; analizuje znaczenie melatoniny u różnych grup zwierząt; ocenia rolę poszczególnych hormonów w żeńskim cyklu menstruacyjnym. analizuje wpływ śmiechu na układ immunologiczny; ocenia chemiczny skład łez emocjonalnych. analizuje teorię mechanizmu widzenia barwnego Younga Helmholtza; ocenia możliwości gospodarczego wykorzystania bodźców węchowych; analizuje biologiczne znaczenie barw oraz zapachów kwiatów i owoców. analizuje czynniki dezorganizujące okołodobową rytmikę fizjologiczną; ocenia wpływ wieku człowieka na zmiany poziomu melatoniny ; analizuje przystosowanie zwierząt do sezonowych migracji. analizuje rolę śmiechu w zachowaniach społecznych; ocenia rolę łez jako sposobu emocjonalnej komunikacji.

25 21. Zdrowie definiuje pojęcie homeostazy; podaje czynniki chorobotwórcze. 22. Piękno i uroda podaje definicję złotego środka; witamin wchodzących w skład kosmetyków pielęgnacyjnych. 23. Woda cud natury parametry fizyczne i chemiczne wody; przykładowe przystosowania kręgowców do życia w środowisku wodnym; definiuje pojęcia: hipertoniczny, hipotoniczny; podaje przykładowe gatunki roślin występujących w środowiskach suchych, mokrych i wilgotnych; wyjaśnia pojęcia: sucha masa i świeża masa. 24. Największe i najmniejsze omawia czynniki mające wpływ na zachowanie homeostazy. opisuje człowieka witruwiańskiego Leonarda da Vinci; wybrane witaminy mające wpływ na wygląd zewnętrzny oraz ich źródła. właściwości fizykochemiczne wody; opisuje mechanizm osmoregulacji u ryb; wpływ wieku człowieka na zmianę ilości wody w organizmie; opisuje procentową zawartość wody w różnych tkankach i organach roślinnych; ekologiczne grupy roślin. wyjaśnia, od czego zwierząt. czynniki mające wpływ na kondycję psychofizyczną człowieka. podaje cechy twarzy harmonijnej; wybrane substancje roślinne stosowane w kosmetyce. porównuje przystosowanie do osmoregulacji u ryb morskich i słodkowodnych; różnice w stopniu uwodnienia różnych typów tkanek człowieka; warunki życia w wodzie; lokalizuje różne grupy ekologiczne roślin w zależności od ich preferencji dotyczących ilości wody w otoczeniu. wyjaśnia, dlaczego analizuje reakcje organizmu w momencie przegrzania i wychłodzenia. wyjaśnia założenia doboru płciowego; wybrane produkty pochodzenia zwierzęcego stosowane w kosmetyce. ocenia, które właściwości fizykochemiczne wody umożliwiają występowanie w niej organizmów; analizuje przystosowanie ryb chrzęstnoszkieletowych oraz ssaków morskich do występowania w środowisku hipertonicznym. analizuje przyczyny analizuje środowiskowe przyczyny chorób. analizuje biologiczne przyczyny atrakcyjności symetrycznej twarzy; analizuje czynniki mające wpływ na zahamowanie procesu starzenia się skóry. analizuje przystosowanie anatomiczne, fizjologiczne i morfologiczne organizmów żywych do występowania w środowisku wodnym; analizuje i porównuje bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach. analizuje

26 rekordowych osiągnięć w świecie przyrody; podaje definicję ontogenezy; wyjaśnia termin ekstremofile. zależy szybkość przemiany materii wewnątrz komórek; łączy przykłady grup ekstremofili ze środowiskiem ich występowania. małe zwierzęta mają niekorzystny stosunek powierzchni do objętości. szybkiego metabolizmu małych zwierząt stałocieplnych. porównawczo metabolizm stałocieplnych ssaków dużych i małych. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 4, geografia dla szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Dział 1. Nauka i świat 1. Jak wyjaśniano historię Wszechświata? 2. Rozwój myśli geograficznej zna zasady prowadzenia i dokumentowania obserwacji; rodzaje metod badawczych stosowanych w geografii; teorie budowy Wszechświata. najważniejsze etapy rozwoju nauk geograficznych; znaczące odkrycia geograficzne; zna zasadę aktualizmu geograficznego; rozumie poglądy określa zasady prowadzenia obserwacji; wybrane elementy Wszechświata; streszcza teorie powstania Wszechświata. wybrane odkrycia geograficzne; wyjaśnia pojęcia: nihilizmu, determinizmu i posybilizmu geograficznego; określa sposoby gospodarowania zasady dokumentowania obserwacji; porównuje obserwację i eksperyment jako metody badawcze; porównuje teorie budowy Układu Słonecznego: geocentryczną i heliocentryczną. określa wpływ wybranych wynalazków i odkryć na rozwój nauk geograficznych; określa znaczenie obserwacji i eksperymentu w rozwoju nauk geograficznych. Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) ocenia znaczenie obserwacji w rozwoju nauki; analizuje wyniki wybranych obserwacji; wyjaśnia teorię Wielkiego Wybuchu. porównuje sposoby gospodarowania zasobami środowiska naturalnego na poszczególnych etapach rozwoju gospodarczego; ocenia przyczyny zmian w sposobie gospodarowania Wymagania kompletne (ocena celująca) planuje i przeprowadza obserwację dowolnego elementu środowiska; analizuje poglądy na nieskończoność Wszechświata. ocenia wpływ rozwoju nauk geograficznych na gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego.