Młodzież zachowania ryzykowne. Andrzej Skorupski

Transkrypt

1 Młodzież zachowania ryzykowne Andrzej Skorupski

2 Profilaktyka przegląd definicji PROFILAKTYKA działania, które świadomie zmierzają do usunięcia lub ograniczenia określonych szkód czy problemów, najczęściej związanych z ryzykownymi zachowaniami /K. Wojcieszek/ PROFILAKTYKA to działania stwarzające człowiekowi okazje aktywnego gromadzenia różnych doświadczeń, które powodują wzrost jego zdolności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych /G. Edwards, doradca ds. profilaktyki w USA/ PROFILAKTYKA to ciągły proces, który dostarcza osobom, grupom społecznym i organizacjom sposobności do: wzbogacenia wiedzy lub świadomości osobistych i grupowych możliwości rozwijania umiejętności wykorzystania osobistych potencjałów twórczego wykorzystania pomocy z zewnątrz w celu nabywania zdolności do skutecznego radzenia sobie z problemami życiowymi, aby tym samym skutecznie zapobiegać problemom psychicznym, emocjonalnym czy społecznym /J.D. Floyd/

3 Co to jest profilaktyka? PROFILAKTYKA TO ZAPOBIEGANIE PROBLEMOM ZANIM ONE WYSTĄPIĄ!!!

4 Profilaktyka negatywna defensywna Profilaktyka pozytywna ofensywna Profilaktyka negatywna Działalność defensywna Negatywny przekaz nie rób tego unikaj tamtego Punktem wyjścia są czynniki ryzyka Dąży do eliminowania czynników ryzyka Profilaktyka pozytywna Działalność ofensywna Wzmacnianie umiejętności i innych zasobów Punktem wyjścia jest teoria zachowań problemowych, przywiązania, społecznego uczenia się, koncepcja resilience i salutogenezy Dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka i czynników chroniących Propaguje rozwiązania systemowe

5 Zachowania problemowe / ryzykowne To takie działania człowieka, które niosą wysokie ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego jak i dla jego otoczenia społecznego /K. Ostaszewski 2003/

6 Najpoważniejsze zachowania problemowe wśród dzieci i młodzieży używanie substancji psychoaktywnych (palenie tytoniu, picie alkoholu, upijanie się, używanie marihuany i innych narkotyków, używanie leków psychotropowych) wczesna aktywność seksualna zachowania agresywne, przemoc, cyberprzemoc zagrożenia behawioralne związane z nadmiernym korzystaniem z telefonu, graniem w gry komputerowe, hazardem, internetem i niewłaściwym zachowaniem w sieci stosowanie ryzykownych diet zaniedbywanie obowiązków szkolnych, wagary, porzucanie nauki ucieczki z domu drobne wykroczenia, wandalizm, chuligaństwo, przestępstwa

7 Zachowania konwencjonalne Są to zachowania nastawione na podtrzymywanie w społeczeństwie tradycyjnych norm i wartości. Należą do nich zachowania prospołeczne podejmowane przez dzieci i młodzież oraz pozytywne zaangażowanie młodzieży w działalność rodziny, szkoły, życie religijne, np. przynależność do klubów sportowych, harcerstwa, grup religijnych, samorządów szkolnych itd.

8 Funkcje zachowań ryzykownych i konwencjonalnych dzieci i młodzieży najważniejsze potrzeby psychologicznych (miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności) realizację ważnych celów rozwojowych (np. określenie własnej tożsamości, uzyskanie niezależności od dorosłych) radzenie sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi (redukcja lęku, stresu i frustracji) stanowią formę protestu przeciwko obowiązującym zasadom Teoria zachowań problemowych (Jessor & Jessor 1977)

9

10 Motywy skłaniające do zachowań ryzykownych nabranie śmiałości w kontaktach z ludźmi, nawiązanie znajomości, wprawienie się w stan podniecenia, dla odprężenia się dla zabawy, z ciekawości jak smakuje alkohol, jak jest pod wpływem narkotyków pod wpływem reklamy, z nudów (z braku innych możliwości spędzenia wolnego czasu), ponieważ wszyscy piją, palą żeby uciec przed problemami (rodzinnymi, szkolnymi), obniżenie lęku, znieczulenie dolegliwości fizycznych, zwrócenia na siebie uwagi rodziny i szkoły, prowokowanie dorosłych (przekora), bunt młodzieńczy

11 Motywy sięgania po używki motywy ucieczkowe : ucieczka od problemów rodzinnych i szkolnych ucieczka od pustki, nudy i monotonii ucieczka od samotności i lęku motywy konformizmu : upodabnianie się do innych członków grupy rówieśniczej, aby uzyskać ich uznanie, oparcie, przyjaźń, motywy egzystencjalne: poczucie bezsensu życia pustka wewnętrzna (narkotyk staje się "protezą" własnych przeżyć psychicznych ) motywy poszukiwania: ciekawość (jak działa narkotyk) chęć przeżycia czegoś niezwykłego motywy hedonistyczne: dążenie do przyjemności, motywy prestiżowe i snobistyczne: chęć pokazania się bardziej dorosłym, pokazanie się jako osoba ważna, ciekawa, wyróżniająca się ponad przeciętność.

12 Jednostki skłonne do podejmowania zachowań ryzykownych Wysoki poziom lęku, niepokoju Słaba odporność na frustrację Niska samoocena i poczucie własnej wartości Niedojrzałość emocjonalna i społeczna Niska samokontrola Nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i otoczenia Poczucie odrzucenia

13 Profilaktyka oparta na teorii zachowań problemowych wspiera poztywny rozwój młodzieży pomaga zrozumieć czemu służą zachowania problemowe pomaga zaspokajać potrzeby życiowe w prawidłowy sposób. kształtuje umiejętności życiowe pokazuje alternatywy i stwarza możliwości podejmuje wczesną interwencje profilaktyczną

14 Czynniki ryzyka CZYM SĄ CZYNNIKI RYZYKA? Czy są przyczynami chorób, zaburzeń, dysfunkcji? NIE! Są predykatorami zapowiadają i zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, zaburzenia, dysfunkcji. GRUPY CZYNNIKÓW RYZKA INDYWIDUALNE RODZINNE SZKOLNE ŚRODOWISKOWE I WIEK DOJRZEWANIA

15 Indywidualne czynniki ryzyka trudny temperament zaburzenia uwagi i koncentracji duże zapotrzebowanie na stymulację pozytywne oczekiwania dotyczące skutków używania substancji psychoaktywnych niska lub nieadekwatna samoocena niższa samoskuteczność Nieśmiałość doświadczanie wysokiego poziomu stresu gorsze funkcjonowanie intelektualne wysoka tolerancja na alkohol bez wyraźnych konsekwencji

16 Czynniki ryzyka związane z rodziną niski status socjoekonomiczny rodziny (niskie dochody, niski poziom edukacji rodziców, brak stałej pracy) nadużywanie alkoholu i/lub używanie narkotyków przez rodziców choroby psychiczne rodziców (depresja, schizofrenia) rozwód lub separacja rodziców nieprzyjazny klimat w rodzinie (nadmierny krytycyzm, wrogość, pobłażliwość) negatywne wzory starszego rodzeństwa przemoc w rodzinie wykorzystanie seksualne dziecka

17 Czynniki ryzyka związane z rodziną niski status socjoekonomiczny rodziny (niskie dochody, niski poziom edukacji rodziców, brak stałej pracy) nadużywanie alkoholu i/lub używanie narkotyków przez rodziców choroby psychiczne rodziców (depresja, schizofrenia) rozwód lub separacja rodziców nieprzyjazny klimat w rodzinie (nadmierny krytycyzm, wrogość, pobłażliwość) negatywne wzory starszego rodzeństwa przemoc w rodzinie wykorzystanie seksualne dziecka

18 Czynniki ryzyka związane z realizacją ról rodzicielskich niekorzystne czynniki prenatalne (np. używanie substancji psychoaktywnych w czasie ciąży) nieprawidłowe relacje między rodzicami i dzieckiem (np. brak troskliwej opieki we wczesnym okresie życia dziecka, emocjonalne odrzucenie dziecka, trudności w porozumiewaniu się z dzieckiem) niewystarczające umiejętności wychowawcze rodziców (np. brak spójności i konsekwencji w postępowaniu, brak jasnych zasad obowiązujących w rodzinie, kary cielesne, brak umiejętności okazywania dziecku zainteresowania) chroniczne konflikty rodzinne z udziałem dziecka wrogość między rodzicami wychowanie skrajnie restrykcyjne lub skrajnie liberalne

19 Czynniki ryzyka związane ze szkołą i nauką w szkole niepowodzenia w szkole złe wyniki w nauce, trudności w czytaniu i pisaniu, mały zasób słów negatywny stosunek do obowiązków szkolnych wagary, nieodrabianie prac domowych, negatywny stosunek do nauczycieli, problemy z zachowaniem w szkole - konflikty z rówieśnikami i nauczycielami, niestosowanie się do regulaminu, norm i zasad problemy indywidualne - poczucie osamotnienia, doświadczanie przemocy psychicznej i fizycznej w szkole, zbyt duże wymagania niewystarczający czas poświęcony na zdania domowe spędzanie czasu wolnego poza domem, przy komputerze, w internecie bez opieki i nadzoru szkoły - brak jasnych przepisów dotyczących podejmowania zachowań ryzykownych przez młodzież, brak konsekwencji wynikających z nieprzestrzegania przepisów

20 Czynniki ryzyka związane z wiekiem dojrzewania wzrost znaczenia wpływów rówieśniczych brak kontroli i wsparcia ze strony rodziców i nauczycieli duża dostępność alkoholu i narkotyków, ekspozycja na przemoc w szkole i w miejscu zamieszkania przebywanie w towarzystwie młodzieży używającej substancji psychoaktywnych rówieśnicy, którzy przejawiają zachowania ryzykowne spostrzeganie u znaczących rówieśników aprobaty dla używanych substancji psychoaktywnych u dziecka buduje się przekonanie, że oczekują tego od niego

21 Czym są czynniki chroniące? Czy są odwrotnością czynników ryzyka? Na przykład: zła rodzina - dobra rodzina

22 Czynniki chroniące Silna więź emocjonalna i bliskość z rodziną Pozytywna postawa wobec szkoły i zajęć szkolnych Poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych Przynależność do pozytywnej grupy społecznej Regularne praktyki religijne Kompetencje interpersonalne Poczucie własnej wartości Optymizm życiowy Umiejętność poznania i zaspokajania własnych potrzeb Umiejętność funkcjonowania w sytuacjach konfliktowych Umiejętność znoszenia stresu i napięcia Umiejętność poznania celu życia i dążenia do jego realizacji Umiejętność poznania swojego środowiska i wartości w nim obowiązujących Umiejętność mówienia NIE i przyjmowania odmowy

23 Jak pracować?

24 Profilaktyka pozytywna Trzy znaczące nurty pozytywnego rozwoju dzieci i młodzieży Rozwijanie i wzmacnianie indywidualnych potencjałów i zasobów (np. kształtowanie umiejętności życiowych) Praca nad relacjami z rodzicami i innymi znaczącymi osobami (np. rozwój umiejętności wychowawczych rodziców) Tworzenie przyjaznego środowiska społecznego (np. kluby młodzieżowe, dobry klimat szkoły)

25 Umiejętności życiowe Umiejętności życiowe umożliwiają pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym radzimy sobie z zadaniami i wyzwaniami życia codziennego (WHO 2003) Grupy umiejętności Porozumiewania się i relacji interpersonalnych Radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami oraz budowania własnej wartości Podejmowania decyzji i krytycznego myślenia

26 Metody pracy /K. Ostaszewski/ Metody Podające Nauczyciel-uczeń; komunikacja jednostronna. Bierna rola uczniów w przyswajaniu wiedzy. Pogadanki, wykłady, filmy itp. Metody Aktywizujące Nauczyciel-uczeń. Komunikacja dwustronna. Nauczyciel aktywizuje uczniów na zajęciach. Dyskusje prowadzone przez nauczyciela, quizy gry i zabawy dydaktyczne, itd. Metody interaktywne Nauczyciel inicjuje proces interakcji, porozumiewania się, dyskusji, stawiania i weryfikowania umiejętności, uczenia się z kontaktach z innymi, np. sytuacjach zadaniowych itd.

27 Przykład nauka asertywności /K. Ostaszewski/ Metody Podające Nauczyciel wykłada, czym jest asertywność, czym różni się od agresywności i uległości. Rozdaje materiały pomocnicze Metody Aktywizujące Nauczyciel organizuje ćwiczenie, w którym każdy uczeń ma bronić swojego balonika. Następnie omawia, jak czuli się uczniowie, którym ktoś zniszczył balonik, itd. wyjaśnia czym jest asertywność Metody interaktywne Nauczyciel wpierw uczy czym jest asertywność. A następnie tworzy sytuacje, w których uczniowie mogą wykorzystać swoje umiejętności w zajęciach z innymi uczniami

28 Perspektywa nastoletniego ucznia (badania MJ Sochocki) szanowanie godności podopiecznych, nawiązywanie partnerskich relacji (co nie oznacza relacji koleżeńskich), wysoki poziom wiedzy profesjonalnej, otwartość i empatia w kontaktach interpersonalnych (wzbudzanie zaufania), umiejętne moderowanie dyskusji, używanie zrozumiałego języka, klarowny sposób argumentacji, umożliwianie swobodnego wyrażanie opinii w trakcie zajęć (aktywne techniki pracy), dbanie o przyjacielską atmosferę spotkań (poczucie humoru profilaktyków), duże zaangażowanie w pracę. elementy, które odbiegają od zwyczajnych lekcji w szkole, takie jak odgrywanie scenek

29 Gdzie szukać pomocy? Poradnia Profilaktyki i Terapii Uzależnień MONAR, ul. Srebrniki 9, tel , MONAR Ośrodek Rehabilitacyjno- Readaptacyjny dla Dzieci i Młodzieży w Gdańsku, ul. Agrarna 2, tel , tel MROWISKO - Towarzystwo Profilaktyki Środowiskowej, ul. Słomiana 2, tel Gdańskie Centrum Profilaktyki Uzależnień, ul. Dyrekcyjna 5, tel , Poradnia Terapii i Profilaktyki Uzależnień, ul. Gospody 7, tel , NZOZ Pomorskie Centrum Toksykologii, ul. Kartuska 4/6 tel

30 Dziękujemy za uwagę