WYBRANE ASPEKTY NARAŻENIA NA LEKI ANTYNOWOTWOROWE W MIEJSCU PRACY. Lek. Szczepan Jędral Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Rzeszowie

Transkrypt

1 WYBRANE ASPEKTY NARAŻENIA NA LEKI ANTYNOWOTWOROWE W MIEJSCU PRACY Lek. Szczepan Jędral Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Rzeszowie

2 AKTY PRAWNE Stan zdrowia wszystkich osób pracujących w dużej mierze zależy od sposobu wykonywania pracy i od warunków w jakich się ona odbywa. Szeroko rozumiane działania profilaktyczne realizowane na podstawie obowiązujących przepisów służą ochronie zdrowia przed negatywnymi skutkami wykonywania pracy. Do najważniejszych aktów prawnych stanowiących zasady ochrony zdrowia pracujących należą: Kodeks pracy Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy ( Dz. U. NR 96 poz. 593 z póź. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy ( Dz. U. nr 69, poz. 332 ze zm.).

3 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Kodeks pracy nakłada na pracodawcę: obowiązek stworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, informowania pracowników o ryzyku zawodowym, zapewnienia pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej ze względu na warunki pracy. Do najważniejszych form zdrowotnej opieki profilaktycznej należą: badania wstępne, okresowe i kontrolne.

4 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Załącznikiem do przywołanego na wstępie Rozporządzenia RM w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników ( ) są Wskazówki Metodyczne do Przeprowadzania Badań Lekarskich Pracowników Czynniki szkodliwe w miejscu pracy zostały podzielone na kilka grup I. Czynniki fizyczne II. Pył przemysłowy III. Czynniki toksyczne IV. Czynniki biologiczne V. Inne czynniki VI. Praca bez określonego czynnika narażenia

5 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Wskazówki te określają w zależności od rodzaju czynnika szkodliwego zakres koniecznych badań dodatkowych oraz konsultacji specjalistycznych, które lekarz przeprowadzający badanie powinien wykonać w trakcie badania wstępnego, okresowego oraz ostatniego badania okresowego. Określono także częstotliwość, z jaką powinny być przeprowadzane badania okresowe. Wskazano także narządy krytyczne dla zdrowia pracującego w zależności od określonego czynnika

6 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Cytostatyki umieszczono zbiorczo w punkcie 53 części III w/w wytycznych. Grupa substancji chemicznych o bardzo różnorodnych mechanizmach działania ATC (Anatomical Therapeutic Chemical Classification System): Grupa L (Leki przeciwnowotworowe i immunomodulujące) Podgrupa L01 Leki przeciwnowotworowe 20 grup różnego rodzaju substancji chemicznych 520 zarejestrowanych preparatów zawierających substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym (cyklofosfamid, chlorambucyl), podejrzewanych o takie działanie (cisplatyna) lub takich co, do których brak jest danych (metotreksat).

7 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Lekarz w trakcie badania wstępnego powinien przeprowadzić lekarskie badanie ogólne, ze zwróceniem uwagi na wątrobę i skórę. Badania dodatkowe to morfologia krwi z rozmazem oraz badania czynności wątroby i badanie ogólne moczu. W trakcie badanie okresowego przeprowadza się badanie ogólne ze zwróceniem uwagi na wątrobę i skórę, badania laboratoryjne w postaci morfologii krwi z rozmazem; badań czynności wątroby oraz badania ogólnego moczu Częstotliwość badań profilaktycznych określono na 2 do 4 lat

8 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Ostatnie badanie okresowe powinno obejmować lekarskie badanie ogólne, ze zwróceniem uwagi na wątrobę i skórę, morfologię krwi z rozmazem, badania czynności wątroby, badanie ogólne moczu Za narządy krytyczne uznano wątrobę i układ krwiotwórczy Dodatkowo zawarto uwagę że cytostatyki są substancjami o prawdopodobnym lub udowodnionym działaniu rakotwórczym oraz są czynnikami zaburzającymi rozrodczość (mają działanie teratogenne lub mutagenne). Ww wskazówki odzwierciedlają stan wiedzy na temat działania cytostatyków sprzed 23 lat.

9 BADANIA PROFILAKTYCZNE PRACOWNIKÓW Kryteria zdrowotne i zakres badań profilaktycznych dla wybranych rodzajów prac i czynników narażenia Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, Medycyna Pracy 1/2019 Wytyczne do przeprowadzania badań profilaktycznych dla 48 nowych substancji chemicznych lub ich grup. Brak wśród nich cytostatyków.

10 GRUPY NARAŻONE ZAWODOWO NA CYTOSTATYKI Służba zdrowia: Personel oddziałów onkologii, hematologii, reumatologii dermatologii, transplantologii (pielęgniarki, salowe, sprzątaczki, lekarze) Farmaceuci aptek szpitalnych Personel podwykonawców zajmujących się praniem odzieży i pościeli szpitalnej Serwisanci sprzętu medycznego

11 GRUPY NARAŻONE ZAWODOWO NA CYTOSTATYKI Osoby zajmujące się utylizacją odpadów medycznych Personel zajmujący się onkologia weterynaryjną. Pracownicy zakładów produkcji leków cytostatycznych.

12 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Informacje o działaniu rakotwórczym leków przeciwnowotworowych - lata 40 XX wieku Informacje o toksycznym wpływie na narządy oraz wpływie na rozrodczość lata 60 XX wieku Pierwsza duża praca (Falck, 1979) opisująca skutki narażenia zawodowego na cytostatyki w postaci zwiększonej mutagenności moczu pielęgniarek zatrudnionych przy podawaniu leków.

13 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Drogi narażenia: Droga wziewna (wytwarzanie aerozolu zawierającego cytostatyki podczas ich przygotowywania np. wypychanie pozostałego powietrza ze strzykawki) Droga przezskórna Kontakt z płynami ustrojowymi lub skażonymi nimi powierzchniami, pościelą, odzieżą pacjenta lub personelu Droga pokarmowa

14 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Ostre skutki zdrowotne wywoływane przez leki przeciwnowotworowe (różne prace) Wypadanie włosów i rzęs Bóle głowy Podrażnienie spojówek Podrażnienie skóry Zawroty głowy Podrażnienie błony śluzowej ust i gardła Krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego Zaburzenia płodności Uszkodzenie wątroby Leukopenia i trombopenia

15 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Zaburzenia płodności: Duże badanie amerykańskie - ponad 8000 uczestników Occupational exposures among nurses and risk of spontaneous abortion z 2012 wykazało, że poronienie spontaniczne występuje od 2 do 3,5 raza częściej w zależności od okresu ciąży u pielęgniarek narażonych na leki przeciwnowotworowe w miejscu pracy Wady wrodzone płodów (ok. 8-krotny wzrost ryzyka ciężkich wad wrodzonych płodu) Niepłodność męska

16 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Specyficzne toksyczne działanie niektórych cytostatyków. Winkrystyna, winblastyna, cisplatyna, dakarbazyna - zaburzenia czucia głębokiego Leki alkilujące - chlorambucyl, cyklofosfamid, tiotepa zaburzenia pola widzenia Antracykliny, cyklofosfamid, fluorouracyl zaburzenia przewodnictwa śródkomorowego Bleomycyna, busulfan, cyklofosfamid, metotreksat włóknienie śródmiąższowe płuc Za (Walusiak, Wągrowska-Koski, Pałczyński, Zasady postępowania profilaktycznego i orzeczniczego... ) Medycyna Pracy 2001:1

17 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Nowotwory złośliwe wśród personelu narażonego na leki przeciwnowotworowe Brak jednoznacznych dowodów zwiększonej częstości występowania nowotworów The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) - 2 metaanalizy i 23 prace dotyczące ryzyka wystąpienia odległych skutków zdrowotnych Leukemia from Dermal Exposure to Cyclophosphamide among Nurses in the Netherlands: Quantitative Assessment of the Risk Fransman, 2014 This study indicates that the risk of an oncology nurse in a Dutch hospital with an average dermal exposure to cyclophosphamide is well below the maximum tolerable risk of one extra death from cancer per 250 deaths after 40 years of occupational exposure, and that this level is not exceeded in a worst-case scenario

18 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Nowotwory złośliwe wśród personelu narażonego na leki przeciwnowotworowe Cancer risk assessment for health care workers occupationally exposed to cyclophosphamide, Sessink PJM, 1993 Oszacowano, że ryzyko powstania białaczki lub raka pęcherza u osoby zatrudnionej wynosi od 1,4 do 10 przypadków na każde 10 lat pracy na osób narażonych

19 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Choroby związane z narażeniem na cytostatyki, a wykaz chorób zawodowych. Poz.1 - Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne Poz. 6 - Astma oskrzelowa Poz. 9 - Ostre uogólnione reakcje alergiczne Poz Alergiczny nieżyt nosa Poz. 13 Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym Poz Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi

20 SKUTKI ZDROWOTNE NARAŻENIA ZAWODOWEGO NA CYTOSTATYKI Choroby zawodowe związane z narażeniem na cytostatyki, a wykaz chorób zawodowych. Poz. 18 Choroby skóry Poz Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry Poz Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia Poz Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi Poz Alergiczne zapalenie spojówek

21 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ