ASTROBIOLOGIA. Wykład 4
|
|
- Teresa Domagała
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ASTROBIOLOGIA Wykład 4 1
2 EWOLUCJA ZIEMI 2
3 POWSTANIE UKŁADU SŁONECZNEGO 3
4 4
5 WIELKIE BOMBARDOWANIE Czas trwania: mld lat temu (~200 mln lat); Wynik: kratery księżycowe (~1700, d > 20 km); Dowody: Misje Apollo 15, 16, 17: próbki gruntu księżycowego większość skał w kraterach krystalizowała się w wąskim przedziale czasu; uderzenia komet i asteroid ~10km średnicy; katastrofa księżycowa; Meteoryty księżycowe (~nie starsze niż 3.9 mld lat, mld lat) Meteoryty z pasa asteroid (chondryty): wiek większości to mld lat, 4.5 mld lat; prędkość uderzenia (>10 km/s; orbity, nachylenia i ekscentryczności) Struktura kraterów na Merkurym (rozkład kraterów i rozmiary, wiek) 5
6 WIELKIE BOMBARDOWANIE 6
7 WIELKIE BOMBARDOWANIE Przyczyny: Migracje gazowych olbrzymów (Model Nicejski); Późne powstanie Urana i Neptuna; długi czas formowania; Hipoteza piątej planety typu ziemskiego (orbita zaburzona do pasa asteroid: LHB; problem: ułożenie asteroid); Inne mechanizmy. 7
8 MODEL NICEJSKI 1 Autorzy: Rodney Gomes, Hal Levison, Alessandro Morbidelli, Kleomenis Tsiganis 2005, Nature; Mechanizm: Po pozbyciu się gazu i pyłu z układu cztery planety olbrzymy miały inne orbity niż obecnie; początkowo orbity ~kołowe, Odległości od Słońca: ~5.5 i ~17 AU; Dalej: dysk skalistych i lodowych planetozymali, 35 M Z, do odległości 35 AU. 8
9 MODEL NICEJSKI 1 Oddziaływanie grawitacyjne między planetozymalami z zewnętrznej części z planetami olbrzymami; Zmiana orbit planetozymali; rozpraszanie do centrum układu; Wymiana momentu pędu, planety przesuwają się na zewnątrz (ZZMM); Planetozymale zaczynają oddziaływać z Jowiszem: zmiana orbit na eliptyczne lub wyrzucenie poza układ to powoduje, że Jowisz porusza się do środka; 9
10 MODEL NICEJSKI 1 Planetozymale zaczynają oddziaływać z Jowiszem: zmiana orbit na eliptyczne lub wyrzucenie poza układ to powoduje, że Jowisz porusza się do środka; Po wielu setkach milionów lat Jowisz i Saturn: rezonans 1:2; rezonans wzmacnia ekscentryczność, destabilizuje cały układ słoneczny. 10
11 MODEL NICEJSKI 1 Ustawienie planet szybko się zmienia; Jowisz wypycha Saturna na zewnątrz; 11
12 MODEL NICEJSKI 1 Oddziaływania grawitacyjne między Saturnem a Uranem i Neptunem, Uran i Neptun: ekscentryczne orbity, planetozymale z zewnętrznego dysku rozpraszane prawie cały dysk rozproszony (99% masy; to wyjaśnia dzisiejsze obserwacje); Część planetozymali do wnętrza układu Wielkie Bombardowanie (LHB) Koniec: ustalenie orbit; w niektórych modelach zamiana orbit Urana z Neptunem; 12
13 MODEL NICEJSKI 2 Początek: planety olbrzymy w rezonansie, np. J-S 3:2, S-U 3:2 U-N 4:3 (stabilne rezonanse); Oddziaływanie z planetozymalami z zewnętrznego pasa planety migrują do wewnątrz układu i zostają w rezonansie; Ekscentryczność orbit rośnie zmiany rezonansów; zaczyna się oddziaływanie grawitacyjne między planetami; podobnie jak model nicejski 1 13
14 MODEL NICEJSKI 2 Model nicejski 1 i 2: MN1: wybór początkowych orbit niestabilności czas LHB MN1: zależność: czas niestabilności położenie wewnętrznego pasa planetozymali; MN2 odpowiednie warunki początkowe (struktura orbit planet olbrzymów pod koniec fazy dysku); MN2 uwzględnia interakcje pomiędzy planetozymalami: brak korelacji czas niestabilności wewnętrzny pas planetozymali; J-S: 3:2; S-U 3:2 U-N 4:3 14
15 MODEL HIPSTERSKI Dodatkowa planeta olbrzym: Symulacje: warunki początkowe; 1 Problem MN: rezonanse nie dają końcowych orbit planet olbrzymów takich jak dzisiejsze; 2 Problem MN: przetrwanie planet typu ziemskiego wątpliwe (niezależnie od rezonansu); Rozwiązanie: 5 planet olbrzymów (dodatkowy lodowy olbrzym, masa podobna do U lub N) statystycznie najlepsze wyniki; dodatkowa planeta wyrzucona z układu (J) 15
16 ETA CORVI Obserwacje IRAS: nadwyżka promieniowania IR; Dysk pyłowy, T = ~50-80 K, odległość ~ AU; 60% masy Księżyca; do 100 AU: mało materii (wyczyszczony oddziaływanie planet w układzie rezonanse i migracje); powstanie: oddziaływanie planetozymali na zewnętrznych orbitach; Eta Corvi; V = 4.30 mag; SpT: F2 V M = 1.4Ms, R = 1.6 Rs; Wiek: 30% wieku Słońca. 16
17 ETA CORVI Gorętszy dysk wewnętrzny: 3.5 AU: Spitzer: H 2 O, związki organiczne; gorący pył bogaty w węgiel w strefie habitacyjnej układu; Spitzer: związki organiczne typowo kometarne Najlepszy model powstania, budowy i składu: Wielkie Bombardowanie. Eta Corvi; V = 4.30 mag; SpT: F2 V M = 1.4Ms, R = 1.6 Rs; Wiek: 30% wieku Słońca. 17
18 SKĄD SIĘ WZIĘŁA WODA I ATMOSFERA ZIEMI 18
19 SKĄD SIĘ WZIĘŁA WODA NA ZIEMI? Problem 1: woda: Pochodzenie wody; Pochodzenie rozpuszczonych w niej substancji; Problem 2: pochodzenie basenów oceanicznych. 19
20 POCHODZENIE WODY 1. Hipoteza geochemiczna woda pochodzi z magmy, która wydostaje się na powierzchnię planety (zasoby dysku protoplanetarnego); Ostatni etap krzepnięcia magmy, skraplanie i wytrącanie z niej pary wodnej; Magma: chondryt węglowy; 15-20% wody; Wystarczy ocean magmy o głębokości 50 km; Ile było wody? problem co się stało z nadmiarem wody? 20
21 POCHODZENIE WODY 2. Wodę na Ziemię mogły również przynieść obiekty z zewnętrznego Układu Słonecznego (komety i/lub asteroidy), uderzające w naszą planetę w czasie Wielkiego Bombardowania. Pytanie: skąd się wzięła woda w Układzie Słonecznym? 21
22 WODA STARSZA NIŻ SŁOŃCE? Woda występuje obficie w Układzie Słonecznym; Pochodzenie wody w Układzie Słonecznym i na Ziemi: podstawa do zrozumienia skąd się wzięło życie na Ziemi i czy jest możliwe w innych układach; Woda: H+H+O, D+D+O, H+D+O. 22
23 WODA STARSZA NIŻ SŁOŃCE? Woda w Układzie Słonecznym jest tam gdzie D/H jest wysoki; wynika to z procesów chemicznych, które zachodziły w niskotemperaturowym środowisku (+promieniowanie kosmiczne (jonizujące)); Skład i ilość wody wynika ze składu gazu, pyłu i cząstek lodu wchodzących w skład dysku protoplanetarnego; pytanie: gdzie powstał lód: 1. W ISM i chmurze molekularnej; przed powstaniem protosłońca; cząsteczki lodu międzygwiazdowego: woda + związki organiczne: mogą być ważne w każdym układzie planetarnym; 2. W mgławicy słonecznej i dysku protoplanetarnym; obfitość wody różna w układach; 23
24 WODA STARSZA NIŻ SŁOŃCE? Pomiary: D/H w Układzie Słonecznym i ISM 24
25 WODA STARSZA NIŻ SŁOŃCE? Symulacje: woda bogata w deuter nie może powstać lokalnie w dysku protoplanetarnym, musi pochodzić z ISM i OM Znaczący procent wody w Układzie Słonecznym jest starsza niż Słońce: Minimalni: 7% w ziemskich oceanach, 14% w kometach; Maksymalnie: 50% i % Nature, wrzesień
26 POCHODZENIE ATMOSFERY Problem: obecny skład (tlen) i jak doszło do jego ustalenia; Atmosfera z mgławicy słonecznej powinna mieć skład słoneczny; 26
27 EWOLUCJA ATMOSFERY 1. Pierwotny skład mgławicy słonecznej (H, He, woda, metan, amoniak) utracony (LHB, wiatr słoneczny etc.); 2. Kolejny etap: azot, dwutlenek węgla, gazy obojętne wulkany, LHB (asteroidy); 3. Kolejny etap: tlen. 27
28 POCHODZENIE ATMOSFERY Pierwotna atmosfera (wodór, metan, amoniak, woda?) wiatr słoneczny + zniszczona podczas LHB; Kolejny etap; skład atmosfery: azot (uwolniony z płaszcza Ziemi); siarka, wodór, para wodna (wulkany); dwutlenek węgla (dowód: występowanie kwasu węglowy było wietrzenie; źródło: płaszcz Ziemi + LHB); zawartość CO 2 : większa niż obecnie; dowody: wapienie, węgiel kamienny, ropa naftowa; Po LHB: oceany i atmosfera (N, CO 2, H 2 O); brak tlenu. 28
29 POCHODZENIE ATMOSFERY Skąd się wziął tlen? Tlen łatwo reaguje z innymi pierwiastkami (więc raczej nie z płaszcza); Do około 2 mld lat temu wietrzenie zachodziło w atmosferze pozbawionej tlenu; Brak tlenu umożliwia syntezę wielu związków organicznych niezbędnych do powstania życia; Mechanizm wytwarzania tlenu: wydajny (mamy tlen w oceanie, atmosferze, skały, minerały); Metabolizm eukariotów nie mógł się zacząć bez odpowiedniej ilości tlenu (0.2 1% dzisiejszej obfitości); początek ~2 mld lat temu (dowody: skamieniałości); eukarioty wynik długiej, mniej wydajnej fotosyntezy prokariotów. 29
30 POCHODZENIE ATMOSFERY Mechanizm 1: fotodysocjacja (fotoliza wody); pod wpływem UV woda rozpada się na wodór i tlen: 2H 2 O + UV 2H 2 + O 2, ale H 2 i O szybko się łączą chyba że usuniemy jeden z nich; H 2 O H + OH; powstaje rodnik OH; CO 2 CO + O; powstaje O; O + OH O 2 + H Wyższe warstwy atmosfery: H ulatnia się, O się gromadzi fotodysocjacja mln ton tlenu/rok (26 mld lat aby poziom tlenu = dzisiejszej wartości); Ograniczenie: wysoko w atmosferze powstaje ozon O 3 osłona przed promieniowaniem UV spowolnienie fotodysocjacji; 30
31 POCHODZENIE ATMOSFERY Mechanizm 2: fotosynteza: CO 2 + H 2 O + energia słoneczna O 2 + CH 2 O (materia organiczna) Fotosynteza: 20 mld ton/rok (wymóg: rośliny zielone); Mechanizmy produkcji tlenu: początkowo fotodysocjacja, fotoliza; potem fotosynteza. 31
32 POCHODZENIE ATMOSFERY Pierwsze organizmy zdolne do fotosyntezy tlenowej tlen w wodzie i reakcje O, Fe, C; Wzrost tlenu w atmosferze: gdy C w organizmach żywych (inaczej: tlen reaguje z metanem pod wpływem UV; maleje ilość metanu i zlodowacenia); Powstaje warstwa ozonowa, mniej UV; 0.2% to w atmosferze. 32
33 POCHODZENIE ATMOSFERY Katastrofa tlenowa: wymieranie bakterii beztlenowych katastrofa ekologiczna wielkie wymieranie; Hipoteza Medei Hipoteza Gai 33
34 SKĄD SIĘ WZIĘŁO ŻYCIE NA ZIEMI 34
35 SKĄD SIĘ WZIĘŁO ŻYCIE NA ZIEMI? Teoria 1 abiogeneza (samorództwo) organizmy żywe powstały w trakcie przemian chemicznych zachodzących na Ziemi; Teoria 2 panspermia komórki (lub materiał na komórki) dotarły na Ziemię z kosmosu; Teoria 3 scenariusz pośredni: związki organiczne, lub bardziej skomplikowane cząsteczki (enzymy) dotarły na Ziemię z kosmosu; życie rozwijało się na Ziemi i na innych ciałach niebieskich. 35
36 PANSPERMIA: PROBLEMY Prawdopodobieństwo transportu materiału biologicznego z planet (księżyców) na Ziemię: 1. Wybicie z obiektu macierzystego; 2. Podróż (czas trwania + niebezpieczne promieniowanie); 3. Ściągnięcie przez pole grawitacyjne innej planety; 4. Przejście prze atmosferę; 5. Uderzenie w planetę. 36
37 PANSPERMIA: PROBLEMY Transport z jednego obiektu na inny: Częste zjawisko w Układzie Słonecznym; Najczęściej (najłatwiej) z zewnętrznych do wewnętrznych części; Ważna: masa celu masywniejszy obiekt łatwiej wychwytuje materiał z kosmosu; np. Mars Ziemia (> 90%), Ziemia Mars (< 10%); Materiał wybity z powierzchni Marsa na Ziemię: ~1 tona/rok; różne orbity, różny czas podróży (do wielu mln. lat); 1/10mln podróż < rok. 37
38 PANSPERMIA: PROBLEMY Transport (problemy): wybicie z obiektu macierzystego (obserwacje i doświadczenia): 1. Są bakterie odporne na duże zmiany prędkości i przyspieszeń; 2. Temperatura po zderzeniu niższa od niszczącej materiał biologiczny; 3. Powód: impakt wywołuje falę ciśnienia dochodzi do powierzchni jej faza zmienia się o 180 stopni: przypowierzchniowa warstwa skał zerowe ciśnienie; głębsze warstwy duże ciśnienie. 38
39 PANSPERMIA: PROBLEMY Transport (problemy): przejście przez atmosferę i lądowanie na Ziemi: 1. W górnych warstwach atmosfery drobne ziarna pyłu są spowalniane; brak silnego nagrzewania; 2. Większe meteoryty: ważne: kąt i prędkość wejścia w atmosferę, skład i rozmiary meteorytu rozgrzanie i odparowanie lub spowolnienie; 3. Spowalnianie: topi się powierzchnia; przelot krótki, ciepło do kilku mm brak zagrożenia dla ukrytych głębiej organizmów. 39
40 METEORYTY MARSJAŃSKIE Meteoryty kamienne, achondryty Kwiecień meteoryty marsjańskie Pochodzenie skład chemiczny, izotopy, inkluzja gazów o składzie odpowiadającym atmosferze Marsa. NWA
41 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 ALH84001: Znaleziony w 1984 r., Ziemia Wiktorii; meteoryt z grupy SNC (shergottyty, nakhlity, chassignity); waga: 1.93 kg.; wybity z powierzchni Marsa ~15 mln. lat temu; na powierzchnię Ziemi spadł ~13000 lat temu (szacowanie pomiary radiometryczne, aktywność izotopów). Ślady marsjańskich form życia (1996 rok, Science); 41
42 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 ALH84001: Badania skaningowym mikroskopem elektronowym; Struktury: ślady skamieniałości podobnych do ziemskich bakterii; średnica: nm (podobnie jak średnica nanobakterii); Możliwość zanieczyszczenia przez ziemskie mikroorganizmy; Związki organiczne: aminokwasy, PAH (pochodzenie ziemskie?, związki organiczne niebiologicznego pochodzenia?); 42
43 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 ALH84001 po 20 latach od pierwszej publikacji: wciąż zagadka; Pochodzenie struktur: pozostałości po mikroorganizmach czy powstały bez udziału organizmów żywych? Najstarszy meteoryt marsjański; skała powstała ~4 mld. lat temu na Marsie; co działo się na Marsie w tym czasie? Odkrycie: węglany (rozmiary 300 mikronów): 1% skały, takie struktury powstają łatwo w obecności wody dowód na istnienie wody na Marsie; wewnątrz: skamieniałości o kontrowersyjnych kształtach; + związki organiczne = ślady życia? 43
44 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 Geologia + chemia: alternatywny sposób powstania węglanów, związków organicznych bez udziału organizmów żywych; Struktury bardzo małe nanobakterie; inne wyjaśnienie: powstały w trakcie przygotowania próbek do badań mikroskopem elektronowym; Magnetyt: (Fe 3 O 4 ) pospolity minerał; większość powstaje w procesach geologicznych (Fe lub Mg lub Cr); magnetyt z ALH84001 czysty chemicznie (Fe) 44
45 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 Czyste magnetyty: znane w biologii; Bakterie magnetytyczne tworzą łańcuch ziaren magnetytów (pomagają w orientacji przy poszukiwaniu składników odżywczych kompas); najsilniejsze magnetyty tworzy Fe; ziarna o podobnym rozmiarze; Takie magnetyty znaleziona w ALH84001 pochodzenie: marsjańskie mikroby? 45
46 METEORYTY MARSJAŃSKIE: ALH84001 Problemy: Gdzie powstał magnetyt? (w skale: nie) Pole magnetyczne Marsa musiało być silniejsze niż obecnie; Jest inne wyjaśnienie: geochemiczne (fala uderzeniowa podgrzała węglan i umożliwiła powstanie magnetytów) ale problemy: chłodzenie; nie udało się stworzyć podobnych struktur w laboratorium; Geochemiczne wyjaśnienie prostsze nie uwzględnia nieznanej marsjańskiej biologii; Natura jest nieskończenie skomplikowana 46
47 METEORYTY MARSJAŃSKIE Badanie własności magnetycznych meteorytów i uwięzionych gazów: ogrzanie do kilkuset stopni C od momentu oderwania od Marsa; Brak zmian wywołanych wysokim ciśnieniem fali uderzeniowej uderzenie nie podgrzało ich powyżej 100 stopni C; Na takie zmiany temperatur odporne są prokarioty (jednokomórkowe organizmy, bez jądra komórkowego np. bakterie) i eukarioty (organizmy z wyróżnionym jądrem komórkowym); Skały zawierające organizmy żywe nie są wyjałowione podczas przebywania w przestrzeni międzyplanetarnej. 47
48 PANSPERMIA: PROBLEMY Podróż w przestrzeni międzyplanetarnej: Próżnia; Ekstremalne temperatury; Promieniowanie, np. promieniowanie UV od Słońca (niszczy wiązania między atomami węgla; przenika tylko na kilka mm); 48
49 PANSPERMIA: PROBLEMY Podróż w przestrzeni międzyplanetarnej: Eksperyment: NASA, system długoczasowych pomiarów naświetlania LDEF (Long Duration Exposure Facility), 6 lat na orbicie okołoziemskiej, próbki z osłonkami na UV lub bez: temperatury od--200 do +100, próżnia; Bakterie: Bacillus subtilis Po powrocie na Ziemię: 80% reaktywowało funkcje biologiczne: Osłonka przed UV: cienka warstwa glinu; Bez osłonki: przetrwało 1/10 tyś, szanse przeżycia zwiększała obecność cukrów i soli; 49
50 PANSPERMIA: PROBLEMY Wynik eksperymentu: Mikroorganizmy mogą łatwo osłonić się przed UV; Jeśli mikroorganizmy będą wewnątrz ziarna pyłu skuteczna ochrona przed UV. Niska orbita okołoziemska obszar chroniony przez pole magnetyczne Ziemi; wpływ naładowanych cząstek na bakterie niezbadany. 50
51 PANSPERMIA: PROBLEMY Wysokoenergetyczne cząstki główny składnik promieniowania kosmicznego; są też produkowane przez Słońce; Promieniowanie wysokoenergetyczne i promieniowanie gamma destrukcyjny wpływ na organizmy; trudne do wyeliminowania; Bezpieczna głębokość: ~1m (meteoryt o średnicy 2 m); mało takich skał trafia na inną planetę; Ważne: odporność na promieniowanie, krótki czas trwania podróży. 51
52 PANSPERMIA: PROBLEMY Bakterie z wysoką odpornością na promieniowanie: Bacillus subtilis Deinococcus radiodurans (wewnątrz reaktorów jądrowych), odporna na promieniowanie, na brak wody; (formy ochrony: naprawa DNA, grube ściany komórkowe i in.) Takie bakterie wewnątrz meteorytu: przetrwają długą podróż międzyplanetarną. 52
53 PANSPERMIA: PODSUMOWANIE Panspermia jest teoretycznie możliwa, część hipotez sprawdzono już doświadczalnie: Meteoryty: materia podróżuje między planetami; Mikroorganizmy uwięzione w skale wybitej z Marsa mogły by przeżyć zarówno wyrzucenie w przestrzeń kosmiczną jak i podróż przez atmosferę Ziemi. 53
54 PANSPERMIA: PODSUMOWANIE Panspermia jest teoretycznie możliwa, ale: Hipoteza trudna do udowodnienia obecnie: czy odporne na promieniowanie bakterie są z innej planety? Dodatkowo: badamy współczesne organizmy; Nie znamy prawdopodobieństwa istnienia w przeszłości lub obecnie życia na innej planecie; czy na innej planecie wystąpiła abiogeneza? Jak długo mogła trwać? Transport + adaptacja: na niezamieszkanej planecie? Na zamieszkanej planecie? Pomocne: obserwacje (znamy tylko kilka procent bakterii zamieszkałych na Ziemi); Pomocne: odkrycie życia na innym obiekcie; jeśli biochemia tego życia będzie podobna do ziemskiej: problem panspermii pozostanie otwarty; biochemia różna? brak panspermii? czy są takie organizmy na Ziemi? 54
55 PANSPERMIA: PODSUMOWANIE: Jak powstało (skąd się wzięło życie na Ziemi) bardzo ważny problem; Potwierdzenie występowania panspermii: życie łatwo się przemieszcza; Niezależne organizmy żywe na Marsie (inna biochemia): abiogeneza może zachodzić w dowolnym miejscu we Wszechświecie; Porównanie organizmów: szersza definicja życia; prawa biologii: fundamentalne własności przyrody. 55
56 KONIEC 56
Układ Słoneczny. Powstanie Układu Słonecznego. Dysk protoplanetarny
Układ Słoneczny Powstanie Układu Słonecznego Układ Słoneczny uformował się około 4,6 mld lat temu w wyniku zagęszczania się obłoku materii składającego się głównie z gazów oraz nielicznych atomów pierwiastków
Bardziej szczegółowoASTROBIOLOGIA. Wykład 3
ASTROBIOLOGIA Wykład 3 1 JAK POWSTAJĄ GWIAZDY I UKŁADY PLANETARNE? 2 POWSTANIE GWIAZD I PLANET: SCHEMAT Układ planetarny: obłok molekularny mgławica słoneczna dysk protoplanetarny układ planetarny i planety
Bardziej szczegółowo1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd 5.
Budowa i ewolucja Wszechświata Autor: Weronika Gawrych Spis treści: 1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd
Bardziej szczegółowoPowstanie i ewolucja Układu Słonecznego I
Astrobiologia Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego I Wykład 2 Chondryty węgliste Meteoryty te mają skład chemiczny najbardziej zbliżony do materii pierwotnej, z której powstał Układ Słoneczny. Zawierają:
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy
Układ słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy Układ słoneczny składa się z ośmiu planet, ich księżyców, komet, planetoid i planet karłowatych. Ma on około 4,6 x10 9 lat. W Układzie słonecznym wszystkie
Bardziej szczegółowoFizyka i Chemia Ziemi
Fizyka i Chemia Ziemi Temat 3: Układ Słoneczny cz. 2 T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM 2012-01-26 T.J.Jopek, Fizyka i chemia Ziemi 1 Układ Słoneczny Układ Słoneczny stanowią: Układ Planetarny Słońce,
Bardziej szczegółowoPlanety w układach podwójnych i wielokrotnych. Krzysztof Hełminiak
Planety w układach podwójnych i wielokrotnych. Krzysztof Hełminiak Plan wystąpienia Troszkę niedalekiej historii. Dlaczego wokół podwójnych? Pobieżna statystyka. Typy planet w układach podwójnych. Stabilność
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2
Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2 Rok 2019 1. Wstęp teoretyczny Wszyscy ludzie zamieszkują wspólną planetę Ziemię. Nasza planeta, tak jak siedem pozostałych, obiega Słońce dookoła.
Bardziej szczegółowoPrezentacja. Układ Słoneczny
Prezentacja Układ Słoneczny Układ Słoneczny Układ Słoneczny układ planetarny składający się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich. Ciała te to osiem planet, 166 znanych księżyców
Bardziej szczegółowoETAP II. Astronomia to nauka. pochodzeniem i ewolucją. planet i gwiazd. na wydarzenia na Ziemi.
ETAP II Konkurencja I Ach te definicje! (każda poprawnie ułożona definicja warta jest aż dwa punkty) Astronomia to nauka o ciałach niebieskich zajmująca się badaniem ich położenia, ruchów, odległości i
Bardziej szczegółowoCiała drobne w Układzie Słonecznym
Ciała drobne w Układzie Słonecznym Planety karłowate Pojęcie wprowadzone w 2006 r. podczas sympozjum Międzynarodowej Unii Astronomicznej Planetą karłowatą jest obiekt, który: znajduje się na orbicie wokół
Bardziej szczegółowoWykłady z Geochemii Ogólnej
Wykłady z Geochemii Ogólnej III rok WGGiOŚ AGH 2010/11 dr hab. inż. Maciej Manecki A-0 p.24 www.geol.agh.edu.pl/~mmanecki ELEMENTY KOSMOCHEMII Nasza wiedza o składzie materii Wszechświata pochodzi z dwóch
Bardziej szczegółowoŻycie w Układzie Słonecznym I
Astrobiologia Życie w Układzie Słonecznym I Wykład 4 Wczesne Słońce Moc promieniowania Słońca rośnie wraz z wiekiem Wczesne Słońce Ilość energii, jaką otrzymuje Ziemia w jednostce czasu P in = π R 2 S(1
Bardziej szczegółowoDlaczego wyginęło życie na Marsie? A może nigdy go tam nie było?
Dlaczego wyginęło życie na Marsie? A może nigdy go tam nie było? Zakład Dydaktyki Fizyki i Pracowania Pokazów Fizycznych Instytut Fizyki, UMK Toruń, 19.02.2019 r. Grzegorz Karwasz, Kamil Fedus, Andrzej
Bardziej szczegółowoENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA. Wojciech Wróblewski Źródło: en.wikipedia.org
ENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA Źródło: en.wikipedia.org Wojciech Wróblewski 2017 PODSTAWOWE DANE DOTYCZĄCE ENCELADUSA Odkryty w 1789 r. Przez Williama Herschela Odległość od Saturna (perycentrum): 237378 km
Bardziej szczegółowoW poszukiwaniu życia pozaziemskiego
W poszukiwaniu życia pozaziemskiego Czy istnieje życie we Wszechświecie? 1473 1543 r. TAK, bo: zasada kopernikaoska mówi, że Ziemia nie jest wyróżnionym miejscem we Wszechświecie Biblioteka Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny Układ Słoneczny
Fizyka i Chemia Ziemi Układ Słoneczny we Wszechświecie Układ Słoneczny cz. 1 T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM 1 2 Układ Słoneczny Układ Słoneczny stanowią: Układ Planetarny Słońce, planety, Obłok Oorta
Bardziej szczegółowoI KONKURS METEORYTOWY
Imię. Nazwisko. Klasa... Pytania: 1. Układ Słoneczny powstał : a) 450 mln lat temu b) ponad 14 mld lat temu c) 3,2 mld lat temu d) ok. 4,5 mld lat temu I KONKURS METEORYTOWY DLA UCZNIÓW KATOLICKIEGO GIMNAZJUM
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny. Rozpocznij
Układ słoneczny Rozpocznij Planety układu słonecznego Mapa Merkury Wenus Ziemia Mars Jowisz Saturn Neptun Uran Sprawdź co wiesz Merkury najmniejsza i najbliższa Słońcu planeta Układu Słonecznego. Jako
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoPROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY
PROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY RUCH OBROTOWY ZIEMI Ruch obrotowy to ruch Ziemi wokół własnej osi. Oś Ziemi jest teoretyczną linią prostą, która przechodzi przez Biegun
Bardziej szczegółowoRuchy planet. Wykład 29 listopada 2005 roku
Ruchy planet planety wewnętrzne: Merkury, Wenus planety zewnętrzne: Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton Ruch planet wewnętrznych zachodzi w cyklu: koniunkcja dolna, elongacja wschodnia, koniunkcja
Bardziej szczegółowoSynteza jądrowa (fuzja) FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Synteza jądrowa (fuzja) Cykl życia gwiazd Narodziny gwiazd: obłok molekularny Rozmiary obłoków (Giant Molecular Cloud) są rzędu setek lat świetlnych. Masa na ogół pomiędzy 10 5 a 10 7 mas Słońca. W obłoku
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoGrawitacja - powtórka
Grawitacja - powtórka 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Jednorodne pole grawitacyjne istniejące w obszarze sali lekcyjnej jest wycinkiem centralnego
Bardziej szczegółowoW poszukiwaniu nowej Ziemi. Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
W poszukiwaniu nowej Ziemi Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego Gdzie mieszkamy? Ziemia: Masa = 1 M E Średnica = 1 R E Słońce: 1 M S = 333950 M E Średnica = 109 R E Jowisz
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne z głębin kosmosu
Cząstki elementarne z głębin kosmosu Grzegorz Brona Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych, Uniwersytet Warszawski 24.09.2005 IX Festiwal Nauki Co widzimy na niebie? - gwiazdy - planety - galaktyki
Bardziej szczegółowo1) Rozmiar atomu to około? Która z odpowiedzi jest nieprawidłowa? a) 0, m b) 10-8 mm c) m d) km e) m f)
1) Rozmiar atomu to około? Która z odpowiedzi jest nieprawidłowa? a) 0,0000000001 m b) 10-8 mm c) 10-10 m d) 10-12 km e) 10-15 m f) 2) Z jakich cząstek składają się dodatnio naładowane jądra atomów? (e
Bardziej szczegółowoSprawdzian 2. Fizyka Świat fizyki. Astronomia. Sprawdziany podsumowujące. sin = 0,0166 cos = 0,9999 tg = 0,01659 ctg = 60,3058
Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A Sprawdzian.. Jedna jednostka astronomiczna to odległość jaką przebywa światło (biegnące z szybkością 300 000 km/h) w ciągu jednego roku. jaką przebywa światło (biegnące
Bardziej szczegółowoBadania bezpośrednie (np.: sondy kosmiczne, meteoryty itp.) Obserwacje form krajobrazu (budowa i ilość kraterów, wylewy magmy itp.
Dariusz Ślązek Badania bezpośrednie (np.: sondy kosmiczne, meteoryty itp.) Obserwacje form krajobrazu (budowa i ilość kraterów, wylewy magmy itp.) Metody porównawcze pomiędzy poszczególnymi ciałami w naszym
Bardziej szczegółowoI etap ewolucji :od ciągu głównego do olbrzyma
I etap ewolucji :od ciągu głównego do olbrzyma Spalanie wodoru a następnie helu i cięższych jąder doprowadza do zmiany składu gwiazdy i do przesunięcia gwiazdy na wykresie H-R II etap ewolucji: od olbrzyma
Bardziej szczegółowoPola Magnetyczne w Układzie Słonecznym
Pola Magnetyczne w Układzie Słonecznym MAGNETOSFERA SŁOŃCA 2 Magnetosfera słońca Szybki wiatr (do 900 km/s) wypływa z niemal nieaktywnych rejonów biegunowych Powolny wiatr (od 200 km/s) z obszarów aktywniejszych,
Bardziej szczegółowoCHEMIA LEKCJA 1. Budowa atomu, Izotopy Promieniotwórczość naturalna i sztuczna. Model atomu Bohra
CHEMIA LEKCJA 1. Budowa atomu, Izotopy Promieniotwórczość naturalna i sztuczna Model atomu Bohra SPIS TREŚCI: 1. Modele budowy atomu Thomsona, Rutherforda i Bohra 2. Budowa atomu 3. Liczba atomowa a liczba
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Reakcje jądrowe Uniwersytet Rzeszowski, 8 listopada 2017 Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 12 Energia wiązania
Bardziej szczegółowoBudowa i ewolucja gwiazd I. Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd
Budowa i ewolucja gwiazd I Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd Dynamiczna skala czasowa Dla Słońca: 3 h Twierdzenie o wiriale Temperatura wewnętrzna Cieplna skala
Bardziej szczegółowoEwolucja w układach podwójnych
Ewolucja w układach podwójnych Tylko światło Temperatura = barwa różnica dodatnia różnica równa 0 różnica ujemna Jasnośd absolutna m M 5 log R 10 pc Diagram H-R Powstawanie gwiazd Powstawanie gwiazd ciśnienie
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny Pytania:
Układ Słoneczny Pytania: Co to jest Układ Słoneczny? Czy znasz nazwy planet? Co jeszcze znajduje się w Układzie Słonecznym poza planetami? Co to jest Układ Słoneczny Układ Słoneczny to układ ciał niebieskich,
Bardziej szczegółowoWoda. Najpospolitsza czy najbardziej niezwykła substancja Świata?
Woda Najpospolitsza czy najbardziej niezwykła substancja Świata? Cel wykładu Odpowiedź na pytanie zawarte w tytule A także próby odpowiedzi na pytania typu: Dlaczego woda jest mokra a lód śliski? Dlaczego
Bardziej szczegółowoLoty Załogowe KOSMONAUTYKA Wykład nr 10. Piotr Wolański
Loty Załogowe KOSMONAUTYKA Wykład nr 10 Piotr Wolański Wykład jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego LOTY ZAŁOGOWE WOSTOK MERCURY WOSCHOD GEMINI APOLLO
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Pokaz
Układ Słoneczny Pokaz Rozmiary planet i Słońca Orbity planet Planety typu ziemskiego Merkury Najmniejsza planeta U.S. Brak atmosfery Powierzchnia podobna do powierzchni Księżyca zryta kraterami część oświetlona
Bardziej szczegółowo( W.Ogłoza, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Pracownia Astronomiczna)
TEMAT: Analiza zdjęć ciał niebieskich POJĘCIA: budowa i rozmiary składników Układu Słonecznego POMOCE: fotografie róŝnych ciał niebieskich, przybory kreślarskie, kalkulator ZADANIE: Wykorzystując załączone
Bardziej szczegółowoPowstanie i ewolucja Układu Słonecznego II
Astrobiologia Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego II Wykład 3 Migracje typu II Masywne planety generują nieciągłość w rozkładzie masy dysku poprzez zaakreowanie materii lub przesunięcie jej na dalsze
Bardziej szczegółowoOdkryj planety naszego Układu Słonecznego W ciągu 90 minut przez wszechświat Na wycieczkę między Ehrenfriedersdorf i Drebach
Odkryj planety naszego Układu Słonecznego W ciągu 90 minut przez wszechświat Na wycieczkę między Ehrenfriedersdorf i Drebach układ planetarny - Sonnensystem Układ Słoneczny układ planetarny składający
Bardziej szczegółowodoświadczenie Rutheforda Jądro atomowe składa się z nuklonów: neutronów (obojętnych elektrycznie) i protonów (posiadających ładunek dodatni +e)
1 doświadczenie Rutheforda Jądro atomowe składa się z nuklonów: neutronów (obojętnych elektrycznie) i protonów (posiadających ładunek dodatni +e) Ilość protonów w jądrze określa liczba atomowa Z Ilość
Bardziej szczegółowoEFEKT CIEPLARNIANY. Efekt cieplarniany występuje, gdy atmosfera zawiera gazy pochłaniające promieniowanie termiczne (podczerwone).
Efekt cieplarniany występuje, gdy atmosfera zawiera gazy pochłaniające promieniowanie termiczne (podczerwone). Promieniowanie termiczne emitowane z powierzchni planety nie może wydostać się bezpośrednio
Bardziej szczegółowoPodziaŁ planet: Zewnętrzne: Wewnętrzne: Merkury. Jowisz. Wenus. Saturn. Ziemia. Uran. Mars. Neptun
UKŁAD SŁONECZNY PodziaŁ planet: Wewnętrzne: Merkury Wenus Ziemia Mars Zewnętrzne: Jowisz Saturn Uran Neptun słońce Słońce jest zwyczajną gwiazdą. Ma około 5 mld lat. Jego temperatura na powierzchni osiąga
Bardziej szczegółowoAplikacje informatyczne w Astronomii. Internet źródło informacji i planowanie obserwacji astronomicznych
Aplikacje informatyczne w Astronomii Internet źródło informacji i planowanie obserwacji astronomicznych Planowanie obserwacji ciał Układu Słonecznego Plan zajęć: planety wewnętrzne planety zewnętrzne systemy
Bardziej szczegółowoTo ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nie mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki
Jest to początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej wszechświat. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się wszechświata opracowany w 1920 przez Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch
Bardziej szczegółowoSztuczny satelita Ziemi. Ruch w polu grawitacyjnym
Sztuczny satelita Ziemi Ruch w polu grawitacyjnym Sztuczny satelita Ziemi Jest to obiekt, któremu na pewnej wysokości nad powierzchnią Ziemi nadano prędkość wystarczającą do uzyskania przez niego ruchu
Bardziej szczegółowoBudowa Galaktyki. Materia rozproszona Rozkład przestrzenny materii Krzywa rotacji i ramiona spiralne
Budowa Galaktyki Materia rozproszona Rozkład przestrzenny materii Krzywa rotacji i ramiona spiralne Gwiazdy w otoczeniu Słońca Gaz międzygwiazdowy Hartmann (1904) Delta Orionis (gwiazda podwójna) obserwowana
Bardziej szczegółowoOdkrycie jądra atomowego - doświadczenie Rutherforda 1909 r.
Odkrycie jądra atomowego - doświadczenie Rutherforda 1909 r. 1 Budowa jądra atomowego Liczba atomowa =Z+N Liczba masowa Liczba neutronów Izotopy Jądra o jednakowej liczbie protonów, różniące się liczbą
Bardziej szczegółowoEfekt cieplarniany i warstwa ozonowa
Efekt cieplarniany i warstwa ozonowa Promieniowanie ciała doskonale czarnego Ciało doskonale czarne ciało pochłaniające całkowicie każde promieniowanie, które padnie na jego powierzchnię, niezależnie od
Bardziej szczegółowoFizyka układów planetarnych. Merkury. Wykład 5
Fizyka układów planetarnych Merkury Wykład 5 101 10 6 km -1,4 mag, 14 55,8 10 6 km -2,9 mag, 25 parametr Merkury Ziemia półoś wielka 0,387 j.a. 1,0 j.a. okres orbitalny 0,24 roku 1 rok okres synodyczny
Bardziej szczegółowoTajemnice Srebrnego Globu
Tajemnice Srebrnego Globu Teorie powstania Księżyca Księżyc powstał w wyniku zderzenia pra Ziemi z ciałem niebieskim o rozmiarach zbliżonych do ziemskich Ziemia i Księżyc powstały równocześnie, na początku
Bardziej szczegółowoEwolucja Wszechświata Wykład 14
Ewolucja Wszechświata Wykład 14 Ewolucja układu słonecznego Planety pozasłoneczne Układ słoneczny Słońce jest okrążane przez 8 planet, które poruszają po prawie kołowych orbitach położonych mniej więcej
Bardziej szczegółowoKsiężyc to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego.
2b. Nasz Księżyc Księżyc to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego. Obiega on największe ciała układów planetarnych, tj. planeta, planeta karłowata czy planetoida. W niektórych przypadkach kiedy jest
Bardziej szczegółowoAstronomia. Znając przyspieszenie grawitacyjne planety (ciała), obliczyć możemy ciężar ciała drugiego.
Astronomia M = masa ciała G = stała grawitacji (6,67 10-11 [N m 2 /kg 2 ]) R, r = odległość dwóch ciał/promień Fg = ciężar ciała g = przyspieszenie grawitacyjne ( 9,8 m/s²) V I = pierwsza prędkość kosmiczna
Bardziej szczegółowoJak możemy obliczyć odległość burzy od Nas? W jaki sposób możemy ocenić, widząc błyskawicę i słysząc grzmot jak daleko od Nas uderzył piorun? Licząc s
CIEKAWOSTKI Z FIZYKI Jak możemy obliczyć odległość burzy od Nas? W jaki sposób możemy ocenić, widząc błyskawicę i słysząc grzmot jak daleko od Nas uderzył piorun? Licząc sekundy między grzmotem, a błyskiem.
Bardziej szczegółowoModele atomu wodoru. Modele atomu wodoru Thomson'a Rutherford'a Bohr'a
Modele atomu wodoru Modele atomu wodoru Thomson'a Rutherford'a Bohr'a Demokryt: V w. p.n.e najmniejszy, niepodzielny metodami chemicznymi składnik materii. atomos - niepodzielny Co to jest atom? trochę
Bardziej szczegółowoNajbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy,
Położenie pierwiastka w UKŁADZIE OKRESOWYM Nazwa Nazwa łacińska Symbol Liczba atomowa 1 Wodór Hydrogenium Masa atomowa 1,00794 Temperatura topnienia -259,2 C Temperatura wrzenia -252,2 C Gęstość H 0,08988
Bardziej szczegółowoa TB - średnia odległość planety od Słońca Giuseppe Piazzi OCR ( )
Fizyka i Chemia Ziemi Układ Słoneczny cz. 2 T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM Układ Słoneczny Układ Słoneczny stanowią: Układ Planetarny Słońce, planety, Obłok Oorta (komety) Pas Kuipera (planety karłowate
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Fizyka i Chemia Ziemi. Odkrycie małych planet. Odległości planet od Słońca. Układ Słoneczny stanowią:
Fizyka i Chemia Ziemi Układ Słoneczny cz. 2 T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM Układ Słoneczny Układ Słoneczny stanowią: Układ Planetarny Słońce, planety, Obłok Oorta (komety) Pas Kuipera (planety karłowate
Bardziej szczegółowoWykład Budowa atomu 1
Wykład 30. 11. 2016 Budowa atomu 1 O atomach Trochę historii i wprowadzenie w temat Promieniowanie i widma Doświadczenie Rutherforda i odkrycie jądra atomowego Model atomu wodoru Bohra sukcesy i ograniczenia
Bardziej szczegółowoAtmosfera. struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi
Atmosfera struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi Składniki stałe Ziemia Mars Wenus Nitrogen (N2) Oxygen (O2) Argon (Ar) Neon, Helium, Krypton 78.08% 20.95% 0.93%
Bardziej szczegółowoOdczarujmy mity II: Kto naprawdę zmienia ziemski klimat i dlaczego akurat Słooce?
Odczarujmy mity II: Kto naprawdę zmienia ziemski klimat i dlaczego akurat Słooce? Kilka pytao na początek Czy obecnie obserwujemy zmiany klimatu? Co, poza działaniem człowieka, może wpływad na zmiany klimatu?
Bardziej szczegółowoO egzotycznych nuklidach i ich promieniotwórczości
O egzotycznych nuklidach i ich promieniotwórczości Marek Pfützner Instytut Fizyki Doświadczalnej Uniwersytet Warszawski Tydzień Kultury w VIII LO im. Władysława IV, 13 XII 2005 Instytut Radowy w Paryżu
Bardziej szczegółowoEgzamin maturalny z fizyki i astronomii 5 Poziom podstawowy
Egzamin maturalny z fizyki i astronomii 5 Poziom podstawowy 14. Kule (3 pkt) Dwie małe jednorodne kule A i B o jednakowych masach umieszczono w odległości 10 cm od siebie. Kule te oddziaływały wówczas
Bardziej szczegółowoSZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA
SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Reakcja między substancjami A i B zachodzi według
Bardziej szczegółowopobrano z serwisu Fizyka Dla Każdego - http://fizyka.dk - zadania fizyka, wzory fizyka, matura fizyka
4. Pole grawitacyjne. Praca. Moc.Energia zadania z arkusza I 4.8 4.1 4.9 4.2 4.10 4.3 4.4 4.11 4.12 4.5 4.13 4.14 4.6 4.15 4.7 4.16 4.17 4. Pole grawitacyjne. Praca. Moc.Energia - 1 - 4.18 4.27 4.19 4.20
Bardziej szczegółowoPiotr Brych Wzajemne zakrycia planet Układu Słonecznego
Piotr Brych Wzajemne zakrycia planet Układu Słonecznego 27 sierpnia 2006 roku nastąpiło zbliżenie Wenus do Saturna na odległość 0,07 czyli 4'. Odległość ta była kilkanaście razy większa niż średnica tarcz
Bardziej szczegółowoAnaliza spektralna widma gwiezdnego
Analiza spektralna widma gwiezdnego JG &WJ 13 kwietnia 2007 Wprowadzenie Wprowadzenie- światło- podstawowe źródło informacji Wprowadzenie- światło- podstawowe źródło informacji Wprowadzenie- światło- podstawowe
Bardziej szczegółowoŚwiatło fala, czy strumień cząstek?
1 Światło fala, czy strumień cząstek? Teoria falowa wyjaśnia: Odbicie Załamanie Interferencję Dyfrakcję Polaryzację Efekt fotoelektryczny Efekt Comptona Teoria korpuskularna wyjaśnia: Odbicie Załamanie
Bardziej szczegółowoObliczenia chemiczne
strona 1/8 Obliczenia chemiczne Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach chemicznych masa atomowa
Bardziej szczegółowoPrawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna
Prawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna G m m r F = r r F = F Schemat oddziaływania: m pole sił m Prawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna Masa M jest
Bardziej szczegółowoMETODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO POMIARU STOSUNKÓW IZOTOPOWYCH PIERWIASTKÓW LEKKICH. Spektrometry IRMS akceptują tylko próbki w postaci gazowej!
METODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK DO POMIARU STOSUNKÓW IZOTOPOWYCH PIERWIASTKÓW LEKKICH Spektrometry IRMS akceptują tylko próbki w postaci gazowej! Stąd konieczność opracowania metod przeprowadzania próbek innych
Bardziej szczegółowoSonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym?
Schemat 1 Strefy reakcji Rodzaje efektów sonochemicznych Oscylujący pęcherzyk gazu Woda w stanie nadkrytycznym? Roztwór Znaczne gradienty ciśnienia Duże siły hydrodynamiczne Efekty mechanochemiczne Reakcje
Bardziej szczegółowoFizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1
Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1 prof. dr hab. Szymon Malinowski Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski malina@igf.fuw.edu.pl dr hab. Krzysztof Markowicz Instytut Geofizyki, Wydział
Bardziej szczegółowoBudowa i ewolucja gwiazd I. Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd
Budowa i ewolucja gwiazd I Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd Dynamiczna skala czasowa Dla Słońca: 3 h Twierdzenie o wiriale Temperatura wewnętrzna Cieplna skala
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Układ Słoneczny. Gloria Delgado Inglada. 4 No. 4. Instytut Astronomii UNAM, Meksyk
Wszechświat w mojej kieszeni Układ Słoneczny 4 No. 4 Gloria Delgado Inglada Instytut Astronomii UNAM, Meksyk 2 Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich ciał niebieskich podróżujących wokół niego:
Bardziej szczegółowoElektron w fizyce. dr Paweł Możejko Katedra Fizyki Atomowej i Luminescencji Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechnika Gdańska
Elektron w fizyce dr Paweł Możejko Katedra Fizyki Atomowej i Luminescencji Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechnika Gdańska Gdańsk, 16.04.2011 Powstanie elektronów i Model Wielkiego
Bardziej szczegółowoFizyka i Chemia Ziemi
Fizyka i Chemia Ziemi Temat 4: Ruch geocentryczny i heliocentryczny planet T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM Układ Planetarny - klasyfikacja. Planety grupy ziemskiej: Merkury Wenus Ziemia Mars 2. Planety
Bardziej szczegółowopobrano z serwisu Fizyka Dla Każdego - - zadania z fizyki, wzory fizyczne, fizyka matura
14. Fizyka jądrowa zadania z arkusza I 14.10 14.1 14.2 14.11 14.3 14.12 14.4 14.5 14.6 14.13 14.7 14.8 14.14 14.9 14. Fizyka jądrowa - 1 - 14.15 14.23 14.16 14.17 14.24 14.18 14.25 14.19 14.26 14.27 14.20
Bardziej szczegółowoTeoria grawitacji. Grzegorz Hoppe (PhD)
Teoria grawitacji Grzegorz Hoppe (PhD) Oddziaływanie grawitacyjne nie zostało dotychczas poprawnie opisane i pozostaje jednym z nie odkrytych oddziaływań. Autor uważa, że oddziaływanie to jest w rzeczywistości
Bardziej szczegółowoWpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych
BIOWĘGIEL W POLSCE: nauka, technologia, biznes 2016 Serock, 30-31 maja 2016 Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych dr hab. inż. Jacek Dach, prof. nadzw.* dr inż.
Bardziej szczegółowoSzkolny konkurs chemiczny Grupa B. Czas pracy 80 minut
Szkolny konkurs chemiczny Grupa B Czas pracy 80 minut Piła 1 czerwca 2017 1 Zadanie 1. (0 3) Z konfiguracji elektronowej atomu (w stanie podstawowym) pierwiastka X wynika, że w tym atomie: elektrony rozmieszczone
Bardziej szczegółowoFizyka 3. Konsultacje: p. 329, Mechatronika
Fizyka 3 Konsultacje: p. 329, Mechatronika marzan@mech.pw.edu.pl Zaliczenie: 2 sprawdziany (10 pkt każdy) lub egzamin (2 części po 10 punktów) 10.1 12 3.0 12.1 14 3.5 14.1 16 4.0 16.1 18 4.5 18.1 20 5.0
Bardziej szczegółowoNastępnie powstały trwały izotop - azot-14 - reaguje z trzecim protonem, przekształcając się w nietrwały tlen-15:
Reakcje syntezy lekkich jąder są podstawowym źródłem energii wszechświata. Słońce - gwiazda, która dostarcza energii niezbędnej do życia na naszej planecie Ziemi, i w której 94% masy stanowi wodór i hel
Bardziej szczegółowoRotacja. W układzie związanym z planetą: siła odśrodkowa i siła Coroilisa. Potencjał efektywny w najprostszym przypadku (przybliżenie Roche a):
Rotacja W układzie związanym z planetą: siła odśrodkowa i siła Coroilisa. Potencjał efektywny w najprostszym przypadku (przybliżenie Roche a): Φ = ω2 r 2 sin 2 (θ) 2 GM r Z porównania wartości potencjału
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Układ Słoneczny. Gloria Delgado Inglada. 4 No. 4. Instytut Astronomii UNAM, Meksyk
Wszechświat w mojej kieszeni Układ Słoneczny 4 No. 4 Gloria Delgado Inglada Instytut Astronomii UNAM, Meksyk Powstawanie Układu Słonecznego Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich ciał niebieskich
Bardziej szczegółowoFizyka układów planetarnych. Wenus. Wykład 3
Fizyka układów planetarnych Wenus Wykład 3 parametr wartość okres synodyczny 583 d (1 rok i 7 mies) rozm. kątowy 10 66 WENUS MERKURY HORYZONT Słońce pod horyzontem Źródło: NASA Źródło: NASA Źródło: Wordpress
Bardziej szczegółowoAstronomiczny elementarz
Astronomiczny elementarz Pokaz dla uczniów klasy 5B Szkoły nr 175 Agnieszka Janiuk 25.06.2013 r. Astronomia najstarsza nauka przyrodnicza Stonehenge w Anglii budowla z okresu 3000 lat p.n.e. Starożytni
Bardziej szczegółowoARKUSZ 1 POWTÓRZENIE DO EGZAMINU Z CHEMII
ARKUSZ 1 POWTÓRZENIE DO EGZAMINU Z CHEMII Zadanie 1. Na rysunku przedstawiono fragment układu okresowego pierwiastków. Dokoocz zdania tak aby były prawdziwe. Wiązanie jonowe występuje w związku chemicznym
Bardziej szczegółowoOptyka falowa. Optyka falowa zajmuje się opisem zjawisk wynikających z falowej natury światła
Optyka falowa Optyka falowa zajmuje się opisem zjawisk wynikających z falowej natury światła Optyka falowa Fizjologiczne, fotochemiczne, fotoelektryczne działanie światła wywołane jest drganiami wektora
Bardziej szczegółowoTworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Bardziej szczegółowoGRAWITACJA MODUŁ 6 SCENARIUSZ TEMATYCZNY LEKCJA NR 2 FIZYKA ZAKRES ROZSZERZONY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA.
MODUŁ 6 SCENARIUSZ TEMATYCZNY GRAWITACJA OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES ROZSZERZONY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI Z ELEMENTAMI TECHNOLOGII
Bardziej szczegółowoEfekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach
Efekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach Efekt Comptona. p f Θ foton elektron p f p e 0 p e Zderzenia fotonów
Bardziej szczegółowouczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe
1 Agnieszka Wróbel nauczyciel biologii i chemii Plan pracy dydaktycznej na chemii w klasach pierwszych w roku szkolnym 2015/2016 Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowe niedostateczna uczeń nie opanował
Bardziej szczegółowoZderzenia. Fizyka I (B+C) Wykład XVI: Układ środka masy Oddziaływanie dwóch ciał Zderzenia Doświadczenie Rutherforda
Zderzenia Fizyka I (B+C) Wykład XVI: Układ środka masy Oddziaływanie dwóch ciał Zderzenia Doświadczenie Rutherforda Układ środka masy Układ izolowany Izolowany układ wielu ciał: m p m 4 CM m VCM p 4 3
Bardziej szczegółowoEnergia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe
Dr inż. Mariusz Szewczyk Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Katedra Termodynamiki 35-959 Rzeszów, ul. W. Pola 2 Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe
Bardziej szczegółowoSprawdzian Na rysunku przedstawiono siłę, którą kula o masie m przyciąga kulę o masie 2m.
Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A Sprawdzian 1. 1. Orbita każdej planety jest elipsą, a Słońce znajduje się w jednym z jej ognisk. Treść tego prawa podał a) Kopernik. b) Newton. c) Galileusz. d) Kepler..
Bardziej szczegółowo