KONSTYTUCJA KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH Dr Mariusz Paździor egzamin pisemny r. godz

Transkrypt

1 KONSTYTUCJA KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH Dr Mariusz Paździor egzamin pisemny r. godz KSP WK Co to jest konstytucja? termin Konstytucja (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) jest to akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. Przykłady konstytucji polskich: Konstytucja 3 Maja r. Konstytucja Księstwa Warszawskiego r. Konstytucja Królestwa Polskiego r. Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z r. Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z r. Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z r. Statut Organizacyjny dla Królestwa Polskiego 14/ r. Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim r. Mała Konstytucja z r. Konstytucja marcowa r. Nowela sierpniowa r. Konstytucja kwietniowa r. Mała Konstytucja z r. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej r. Ustawa Konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej r. PODZIAŁ KONSTYTUCJI: 1. KONSTYTUCJE SZTYWNE I ELASTYCZNE kryterium stanowi moc prawna konstytucji w stosunku do ustaw zwykłych. Konstytucja elastyczna to taka, która zmienia się w takim trybie jak ustawy. Zatem wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym czyli treści konstytucji, a nie formalnym czyli mocy prawnej regulacji (np. konstytucja Wielkiej Brytanii). Konstytucje sztywne to takie, które wymagają szczególnego trybu dla ich zmian. Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć: - co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, - Senat, - prezydent, Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie przez Senat (w terminie nie dłuższym niż 60 dni). Ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm w obecności co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Po uchwaleniu przez parlament Marszałek Sejmu przedkłada prezydentowi ustawę do podpisu. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w dzienniku ustaw. 2. KONSTYTUCJE JEDNOLITE I ZŁOŻONE (formalna, materialna} Konstytucje jednolite ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie prawnym. Natomiast konstytucje złożone składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien odcinek materii konstytucyjnej. KONSTYTUCJA 1) jest to akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawa danego państwa. Najwyższa moc prawna przepisów konstytucji oznacza, że: - przepisy prawne zawarte w konstytucji są punktem wyjścia dla przepisów prawnych zawartych w aktach niższego rzędu - przepisy aktów niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji - przepisy aktów niższego rzędu powinny rozwijać przepisy konstytucji Nadrzędność konstytucji może zostać złamana nie tylko wówczas, gdy ustawodawca zwykły wyda ustawę sprzeczną z konstytucją, lecz także wówczas, gdy ustawy takiej nie wyda, a jej wydanie jest warunkiem realizacji postanowień konstytucji; 2) akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje. Konstytucja jest ustawą ponieważ uchwalana jest przez parlament jako najwyższego ustawodawcę. Konstytucja zawiera zatem również cechy ustawy, ale przysługują jej pewne specyficzne cechy tylko jej właściwe i dlatego określamy ją mianem ustawy zasadniczej. Cechy konstytucji: 1. szczególna treść 2. szczególna forma 3. szczególna moc prawna Ad.1 Z punktu widzenia treści konstytucje dzielimy na: pełne (tzw. duże) małe (niezawierające wszystkich zakładanych składników treści) Konstytucja pełna obejmuje: nawiązanie do podstaw ustroju politycznego państwa czyli określenie podmiotu władzy suwerennej w państwie ( do kogo ona należy i jak jest sprawowana); uregulowania dotyczące praw człowieka konstytucje określają źródło praw wolności człowieka i obywatela oraz określają gwarancje tych praw i środki ich dochodzenia; nawiązanie do podstaw ustroju gospodarczego i społecznego państwa - podstawą ustroju gospodarczego Polski stanowi społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ustrój społeczny oparty jest na wolności zrzeszania się i pluralizmie (pluralizm oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w

2 państwie, istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej); uregulowania dotyczące systemów organów państwowych czyli określenie na jakich zasadach opiera się ten system i jakie są podstawowe relacje między nimi; Ustrój państwa opiera się na zasadzie podziału i równowagi władz (władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą sprawuje Prezydent i Rada Ministrów, władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały); uregulowania dotyczące zmiany konstytucji. Ustawa konstytucyjna w węższym znaczeniu jest to ustawa służąca do zmiany przepisów konstytucji. Natomiast w szerszym znaczeniu jest to ustawa, doraźnie regulująca którąś z materii konstytucji obok samej ustawy zasadniczej, np. wprowadzenie konstytucji W obydwu przypadkach ustawa konstytucyjna jest przyjmowana w trybie wymaganym do zmiany ustawy zasadniczej i jej przepisy mają najwyższą moc prawną. Od konstytucji odróżnia ją to, że: 1. służy do uchylania norm konstytucyjnych, ewentualnie do ich zmieniania lub uzupełniania; 2. reguluje jedynie pewien aspekt materii konstytucji; 3. może regulować niektóre z materii konstytucji przez okres przejściowy lub na pewnym terytorium państwa. Konstytucje niepełne, tzw. małe konstytucje nie regulują całości tradycyjnej materii konstytucyjnej. Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu naczelnika państwa. Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym. ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO: 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe r. i przyjęta przez naród w ogólnokrajowym referendum r., weszła w życie z dniem r.; 2. ustawy konstytucyjne; 3. ustawy parlamentu (Sejm i Senat, np. ustawa o trybunale konstytucyjnym, ustawa o rzeczniku praw obywatelskich, ustawa o ordynacji wyborczej); 4. umowy międzynarodowe, np. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r.; 5. prawo europejskie zarówno pierwotne, np. Traktat Rzymski z 1957 r., jak i prawo pochodne stanowione przez organy wspólnot (przede wszystkim rozporządzenia); 6. inne akty normatywne parlamentu, czyli uchwały, regulaminy Sejmu i Senatu; 7. podstawowe akty wykonawcze rozporządzenia; 8. akty prawa wewnętrznie obowiązujące (merytorycznie należące do obszaru prawa konstytucyjnego, np. regulamin pracy rady ministrów); 9. orzecznictwo trybunału konstytucyjnego pomimo, że nie stanowi źródeł prawa w ścisłym znaczeniu wywiera bezpośrednie skutki dla kształtu systemu prawnego.

3 NACZELNE ZASADY KONSTYTUCYJNE 74 min Konstytucyjną zasadą prawą jest norma prawna o podstawowym znaczeniu dla charakterystyki ustroju państwa. Są to takie normy prawne zawarte w konstytucji, które cechuje szczególna doniosłość: określa istotne cechy danej instytucji, wynikają z niej inne normy konstytucyjne, wyraża podstawowe wartości konstytucyjne. Zasady naczelne Konstytucji (rozdz. 1 Rzeczypospolita ): 1. zasada republikańskiej formy państwa 2. zasada suwerenności narodu 3. zasada reprezentacji politycznej 4. zasada pluralizmu politycznego 5. zasada demokratycznego państwa prawnego 6. zasada podziału władzy 7. zasada społecznej gospodarki rynkowej 8. zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego 9. zasada przyrodzonej godności człowieka Zasada republikańskiej formy państwa Republika republika rzeczpospolita rzecz wspólna, rzecz ludu Rzeczpospolita jest synonimem dobra wspólnego wszystkich obywateli chodzi tu o zbiorowość obywateli, którzy tworzą wspólnie państwo. Rzeczpospolita jest synonimem republikańskiej formy państwa. Negatywnie zasada ta oznacza wykluczenie w państwie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej. Zasada ta wyznacza formę sprawowania władzy, która jest skupiona w rękach większości obywateli. Zasada suwerenności Zgodnie z art. 4 Konstytucji władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Jan Jakub Rousseau w umowie społecznej z 1762 r. utożsamiał władzę suwerenną z konstrukcją woli powszechnej. Wola powszechna charakteryzuje się następującymi cechami: jest niepozbywalna czyli nie podlega odstąpieniu jest niepodzielna czyli władza jest jednolita i stanowi całość jest nieprzenoszalna suweren musi zatem sprawować wadze bezpośrednio. Koncepcja ta była możliwa do zrealizowania jedynie w małych państwach dlatego też Rousseau był skłonny zmodyfikować swoje twierdzenia i dopuścić sprawowanie władzy zwierzchniej narodu przez przedstawicieli. Wymagał jednak spełnienia następujących warunków: przedstawiciele nie mogą mieć żadnej własnej władzy, czyli nie mogą o niczym samodzielnie decydować; muszą być związani mandatem imperatywnym; ustawa przyjęta przez zgromadzenie ustawodawcze staje się doskonała czyli wchodzi w życie dopiero po jej przyjęciu przez naród w referendum; Naród pojmowany jest w kategoriach politycznych i prawnych, a nie w sensie etnicznym. Pojęcie narodu należy odnosić do wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. W orzeczeniu z dnia r. Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności traktatu akcesyjnego z Konstytucją (traktat akcesyjny to umowa międzynarodowa między 15 starymi członkami Unii a dziesięcioma, którzy teraz do niej wstępują; to najważniejsza umowa w powojennej historii Polski; reguluje warunki wejścia do UE; dokument składa się z: traktatu w sprawie przystąpienia; aktu dotyczącego warunków przystąpienia i dopasowania do już obowiązujących traktatów (tu będą np. opisy okresów przejściowych); protokołów dodatkowych; wspólnych i jednostronnych deklaracji (m.in. polskiej w sprawach ochrony życia poczętego); aktu końcowego). Argumenty, które przemawiają za powyższą zgodnością: 1. art. 90 Konstytucji dopuszcza przekazanie kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach na rzecz organizacji międzynarodowej; 2. tryb i przedmiot przekazania jest zgodny z Konstytucją jako najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej; 3. przedmiot przekazania podlega ocenie konstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny z punktu widzenia respektowania suwerennościi bezpieczeństwa państwa. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa organów państwowych. Podstawową formą jest instytucja referendum. Konstytucja przewiduje 4 rodzaje referendów: referendum ogólnokrajowe art. 125 Konstytucji RP Referendum 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. 2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. 4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy. 5. Zasady i tryb przeprowadzenia referendum określa ustawa. referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach;

4 referendum w sprawie zatwierdzenia zmian Konstytucji dotyczące postanowień zawartych w rozdz. 1 Konstytucji RP Rzeczpospolita, w rozdz. 2 Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela i w rozdz. 12 Zmiana Konstytucji art. 235 ust.6; referendum lokalne art. 170 Konstytucji RP Przejawem demokracji bezpośredniej jest również tzw. inicjatywa ludowa. Zgodnie z art. 118 ust. 2 Konstytucji RP inicjatywa ustawodawcza przysługuje grupie co najmniej 100 tys. Obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zasada demokratycznego państwa prawnego Została wprowadzona do ustroju w toku rewizji Konstytucji PRL z r. Zgodnie z art. 2 Konstytucji Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym rzeczywistniającym zasadę sprawiedliwości społecznej. Państwo prawne to państwo, w którym prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, ale przede wszystkim przez organy państwowe. Organy władzy publicznej mają obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa. Pozycję prawną obywatela powinna kształtować zasada co nie jest zabronione, jest dozwolone. Natomiast w odniesieniu do organów państwa powinna obowiązywać zasada tylko to jest dozwolone, co zostało przez prawo przewidziane jako ich zadanie lub kompetencja. Nie można domniemywać kompetencji jeśli nie wynika ona z wyraźnego przepisu prawa. Zasada demokratycznego państwa prawnego jest pewną konstytucyjną klauzulą generalną, zawiera bowiem w sobie wiele zasad i reguł o bardziej szczegółowym charakterze, które nie zostały bezpośrednio wyartykułowane w Konstytucji: 1. zasady dotyczące praw człowieka, zgodnie z którymi organy władzy publicznej powinny działać tylko w granicach prawa, np. prawo do sądu, prawo do ochrony życia, prawo do prywatności, zasada sprawiedliwości społecznej, zasada praworządności; 2. zasady dotyczące stanowienia prawa, tzw. zasady przyzwoitej legislacji, np. lex retro non agit, zasada określoności prawa czyli jasności przepisów, zachowanie odpowiedniego vacatio legis, ochrona praw nabytych, czyli uzyskane raz prawo nie może być odebrane ani w niekorzystny sposób zmodyfikowane; 3. zasady dotyczące sposobu organizacji i funkcjonowania państwa przede wszystkim zasada trójpodziału władzy; 4. zasada względnej swobody ustawodawczej w stanowieniu prawa oraz zapewnienie równowagi budżetowej. Zasada pluralizmu politycznego i społeczeństwa obywatelskiego wykład z r. Pluralizm polityczny - w znaczeniu szerszym - odnieść należy do wolności tworzenia i działania różnorodnych organizacji społecznych np. stowarzyszeń, związków zawodowych. Pluralizm polityczny w znaczeniu węższym - należy odnieść do wolności tworzenia i działania partii politycznych jako organizacji, które wywierają najsilniejszy wpływ na funkcjonowanie władzy publicznej. Związki zawodowe - są to organizacje zrzeszające pracowników i reprezentujące ich interesy, zarówno wobec pracodawców jak i władz publicznych. Art. 59 Konstytucji Partie polityczne - są to organizacje, które zrzeszają członków na zasadach dobrowolności i równości dążące do zdobycia lub utrzymywania władzy w państwie metodami demokratycznymi. Cechy charakterystyczne partii politycznej 1. Członkami partii politycznej mogą być tylko obywatele polscy. 2. Obywatele mogą się zrzeszać w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości 3. Celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowania władzy publicznej. Partia polityczna aby uzyskać pełnię działania musi zostać wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd nie może odmówić rejestracji, jeżeli partia spełnia wszelkie wymogi formalne. Zgodnie z Konstytucją zakazane jest istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujące się w swoich programach do totalitarnych praktyk i metod działania(nazizmu, faszyzmu i komunizmu), a także tych, których program lub działalność zakładem dopuszcza nienawiść rasową lub narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Partie polityczne są finansowane z budżetu państwa i otrzymują: dotację podmiotową ( jako zwrot poniesionych wydatków w kampanii wyborczej) subwencję statutową ( na działalność statutową partii) Partie polityczne nie mogą nie prowadzić działalności gospodarczej, nie mogą prowadzić zbiórek publicznych, ani wynajmować nieruchomości na działalność gospodarczą. Z otrzymanych środków budżetowych partie muszą składać sprawozdania finansowe, które podlegają badaniu przez Państwową Komisję Wyborczą. Środki masowego przekazu, Kościoły i związki wyznaniowe Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Występuje w Polsce zakaz cenzury prewencyjnej (przed wydaniem). Cenzura prewencyjna środków przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Kościoły i związki wyznaniowe 1.Konstytucja zapewnia równouprawnienie Kościołów i związków wyznaniowych. 2. Bezstronność czyli neutralność państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. 3. Oparcie treści stosunków między państwem i kościołami i innymi związkami wyznaniowymi na zasadach poszanowania ich autonomii wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, oraz współdziałania dla dobra człowieka i do dobra wspólnego. 4. Stosunki między Rzeczypospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa (konkordat) i ustawy 5. Stosunki między Polską, a innymi kościołami określają ustawy na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Zasada podziału władzy Zgodnie z Konstytucją ustrój Rzeczypospolitej Polski opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zasada podziału władzy wymaga odrębnego istnienia organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy tymi władzami jest zasada równości poszczególnych władz. W jej ramach każda władza powinna mieć pewne instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać i hamować działania pozostałych władz.

5 Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat piastuni tej władzy zostali określeni w sposób precyzyjny i wyczerpujący, oznacza to, że żaden inny organ w państwie nie ma kompetencji do stanowienia aktów o mocy ustawy. Wyjątek stanowi jedynie Art. 234 Konstytucji Władzę wykonawczą sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polski i Rada Ministrów (wyliczenie to ma jednak charakter przykładowy). Władzę sądowniczą sprawują Sądy i Trybunały TRYBUNAŁY: Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, SĄDY: Sądy Powszechne( rejonowe, okręgowe, apelacyjne) Sądy Administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne) Naczelne Sądy Administracyjne Sądy Wojskowe Sąd Najwyższy - sprawuje nadzór judykacyjny w zakresie działalności Sądów Powszechnych Najwyższa Izba Kontroli NIK jest organem wspomagającym w kontrolowaniu Rządu jej podstawową rolą jest dokonywanie samodzielnych ocen, sposobu wykonywania budżetu przez Rząd i przedkładanie sprawozdań Sejmowi. NIK jest niezależna od Rządu. Rzecznik Praw Obywatelskich Na jego działalność wpływa Sejm, ale z kolei Rzecznik ma duży wpływ na funkcjonowanie administracji czyli władzy wykonawczej. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Wykonuje zadania związane z zakresu władzy wykonawczej Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego, zatem nie należy jej pojmować jako zasady, która zakazuje powierzania Rządowi pewnych kompetencji w zakresie stanowienia prawa, a parlamentowi pewnych decyzji w wykonywaniu prawa. Zasada podziału władzy zakłada oparcie stosunków pomiędzy poszczególnymi władzami na systemie wzajemnych hamulców, które mają gwarantować współdziałanie i równowagę władz. W tym zakresie można wyróżnić 2 modele stosunków między władzą ustawodawczą a wykonawczą 1. System parlamentarno-gabinetowy 2. System prezydencki 3. System mieszany - półprezydencki (Francja). Ad. 1 System parlamentarno gabinetowy 1. Cechą charakterystyczną jest tzw. dualizm egzekutywy tzn. wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej Prezydenta oraz Rządu z Premierem na czele. 2. Kompetencje głowy państwa {Prezydenta} mają charakter ograniczony, rzeczywiste kierowanie należy do Rządu 3. Głowa państwa powoływana jest przez parlament lub przy decydującym udziale parlamentu, z tego względu Prezydent nie może zajmować pozycji równorzędnej z Parlamentem.(nie występuje to w Polsce}. 4. Parlament wyłania również Rząd, regułą jest, że Premier i Ministrowie piastują również mandaty przedstawicielskie. 5. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec Parlamentu, co oznacza, że może zostać zmuszony do dymisji, jeżeli popadnie w konflikt z większością parlamentarną. 6. Rząd w porozumieniu z głową państwa może rozwiązać parlament przed upływem kadencji. Ad. 2 System Prezydencki Występuje w Stanach Ameryki Północnej. Cechą podstawową jest jednolitość egzekutywy. Prezydent jest głową państwa oraz szefem Rządu. Prezydentowi przysługuje bardzo silna pozycja ustrojowa jest bowiem jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej. Prezydent wybierany jest przez naród co daje mu również legitymację demokratyczną. Prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów, którzy są przed nim odpowiedzialni. Prezydentowi nie przysługuje prawo do rozwiązywania Parlamentu. Typową formą realizacji zasady podziału władz jest zracjonalizowany system parlamentarny, charakteryzuje się tym, iż wprowadzone zostają pewne obwarowania, np. odpowiednia większość, mający na celu zapewnienie stabilnego systemu politycznego. Zasada społecznej gospodarki rynkowej W świetle Konstytucji społeczna gospodarka rynkowa oparta jest na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności dialogu i współpracy partnerów społecznych. Społeczna gospodarka rynkowa stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polski Społeczna gospodarka rynkowa opiera się na 3 filarach: 1. Wolności działalności gospodarczej to oznacza swobodę podejmowania działalności gospodarczej przez wszystkie podmioty prawa. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny (zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne). 2. Własność prywatna, którą należy rozumieć jako wszelkie własności należącą do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa. Odjęcie prawa własności czyli wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Ustawa z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami 3. Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych. Rozstrzygnięcia spraw spornych powinno nastąpić z uwzględnieniem dobra wspólnego w drodze dialogu i współpracy. Przykładem formy dialogu jest Instytucja Komisji Trójstronnej w skład której wchodzą przedstawiciele Rządu, Związków Zawodowych i organizacji pracodawców. Przedmiotem działań tej komisji są kwestie płacowe oraz kwestie socjalne o szczególnym charakterze. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej, państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy ( poprzez wprowadzenie płac minimalnych, płatnych urlopów, dni wolnych od pracy, ubezpieczenia społecznego). Wykład CHARAKTERYSTYKA PRAWA WOLNOŚCI OBYWATELA. 1. Podstawowe wolności człowieka i obywatela: prawo do życia od naturalnego poczęcia do naturalnej śmierci; I PODZIAŁ PRAW I WOLNOŚCI ( OSOBISTE)

6 prawo do nietykalności osobistej i bezpieczeństwa osobistego. Pozbawienie lub ograniczenie wolności człowieka może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie; każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny; osoba bezprawnie pozbawiona wolności ma prawo do odszkodowania; prawo do domniemania niewinności, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu;- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz o decydowaniu o swoim życiu osobistym; prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i nie zawistny sąd; 2. Wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz do uzewnętrzniania swojej religii. Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Prawo dostępu człowieka do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Źródła wolności i praw określonych w Konstytucji. Zgodnie. z Konstytucją przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Zasada równości wobec prawa. Zgodnie. z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi. Zasada ta obejmuje: zasadę równości wobec prawa; zasadę równego traktowania wszystkich przez władzę publiczną; zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Standardy ponadnarodowej ochrony praw człowieka. 4. System ONZ. Oparty na powszechnej deklaracji praw człowieka z r. Deklaracja ma charakter uchwały zgromadzenia ogólnego ONZ ( nie jest umową miedzy narodową). 5. System Rady Europy. Jest to organizacja międzynarodowa, której zadaniem jest ochrona praw człowieka oraz rozpowszechnianie demokracji parlamentarnej od Polska jest w systemie Rady Europy. Kluczowym dokumentem jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw człowieka i Podstawowych wolności z r. Najważniejszym organem jest Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu ( Francja). 6. System Unii Europejskiej. 7. Organem jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luxemburgu. II WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE. Związane są ze swobodą wyrażania poglądów i tworzenia zrzeszeń. Czyli każdemu zapewnia się: wolność zrzeszania się. wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, partiach politycznych oraz różnorodnych organizacjach społecznych; Zakazane są takiego rodzaju organizacje, w których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich; prawo do głosowania w wyborach i referendach ( przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat); prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach; prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy i instytucji publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne; prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą; inicjatywa ustawodawcza, która przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. III WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE. 1. Prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia; 2. Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy; 3. Obowiązek pracy może być nałożony przez ustawę. 4. Władze publiczne mają obowiązek prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia;

7 5. Prawo do ochrony zdrowia; 6. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze wzg. na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego; 7. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; 8. Prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa; 9. Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy osobom niepełnosprawnym; 10. Obowiązek uwzględnienia przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny; 11. Rodziny, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej ( wielodzietne i niepełne) maja prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych; 12. Pomoc szczególnie przysługuje matce przed i po urodzeniu dziecka np. urlopu macierzyńskiego, wychowawczego; 13. Obowiązek prowadzenia przez władze publiczną polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłemu pokoleniu; 14. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych; 15. Władze publiczne mają obowiązek prowadzić politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli. W szczególności mają obowiązek przeciwdziałać bezdomności, wspierać rozwój budownictwa socjalnego oraz popierać działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania; 16. Władze publiczne mają obowiązek ochrony konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. IV OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI W KONSTYTUCJI. Żadne z praw i wolności określonych w Konstytucji poza godnością nie ma charakteru absolutnego. Mogą za tym podlegać ograniczeniom na zasadach określonych w Konstytucji. Ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności praw innych osób. Ograniczenia te muszą spełniać następujące warunki: 1. Muszę być ustanowione w ustawie; 2. Muszą być proporcjonalne tzn. wprowadzone w koniecznym zakresie tzn: podjęte środki są skuteczne dla realizacji założenia celu; spośród możliwych środków wybrano ten, który jest najmniej uciążliwy dla jednostki; stopień uciążliwości dla jednostki pozostaje w odpowiedniej proporcjonalności do wartości celu, któremu ograniczenie ma służyć; 3. Ograniczenia musza być konieczne w demokratycznym państwie ze wzg. na sześć kryteriów. 4. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Powyższa reguła dotycząca ograniczenia praw wolności obywatelskich odnosi się do wszystkich konstytucyjnych praw i wolności. Obowiązki jednostki: 1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność RP oraz troska o dobro wspolne; 2. Każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków; 3. Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP; 4. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny; 5. Obowiązkiem jest służba wojskowa przy tym, zakres obowiązkowej służby wojskowej określa ustawa z dnia r. o powszechnym obowiązku obrony RP; 6. Każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie pogorszenie środowiska; Środki ochrony wolności i praw: Prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Szkoda obejmuje wyrządzenie uszczerbku zarówno w dobrach materialnych ( strata rzeczywista) jak również w dobrach niematerialnych np. wyrządzenie krzywdy, straty moralne. Organ władzy publicznej w rozumieniu tego przepisu oznacza zarówno organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej jak również organy władzy samorządowej. Samo zaś (działanie organu) może przybrać postać działania lub zaniechania. Prawo do sądu: 7. zakaz zamykania drogi sądowej; 8. ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postępowania prawnego; 9. dostęp do sądu, co oznacza takie ukształtowanie sądów, by żadna ze spraw jednostki nie była wyłączona z kognicji sądów; 10. odpowiednie ukształtowanie procedury sądowej w ten sposób by umożliwiła rzeczywiste dochodzenie praw jednostki; 11. możliwość uzyskania sprawnej egzekucji wyroku sądowego. Skarga konstytucyjna. Jest to środek prawny, który służy każdemu w celu ochrony jego konstytucyjnych wolności i praw. Skarga kierowana jest do Trybunału Konstytucyjnego. Jest to instytucja tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Przesłanki materialne wniesienia skargi konstytucyjnej. 1. Przysługuje, jeśli nastąpiło naruszenie konstytucyjnych spraw skarżącego w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej,

8 która ma charakter ostateczny; 2. Przedmiotem skargi jest ustawa lub inny akt normatywny na podstawie, którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o prawach skarżącego; 3. Skarga może być wniesiona, gdy skarżący wykorzystał wszystkie przysługujące mu w toku instancji sądowej lub administracyjnej środki zaskarżenia ( skarga ma charakter subsydiarny czyli pomocniczy); 4. Sprawa będąca przedmiotem skargi musi się pojawić w związku zaistniałym sporem prawnym. Przesłanki formalne skargi. 1. Zdolność skargową ma każdy, czyje konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone. Mogły być zarówno osoby fizyczne, prawne jak również podmioty nieposiadające osobowości prawnej; 2. Skarga musi być napisana wyłącznie przez adwokata lub Radcę Prawnego; 3. Skarga musi być złożona do Trybunału Konstytucyjnego w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku czy ostatecznej decyzji. skarga jest wolna od opłat sądowych. 3. Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swojej wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Rzecznik działa w dwóch podstawowych formach: interwencje i wystąpienia w sprawach indywidualnych; interwencje i wystąpienia w sprawach o charakterze ogólnym. Skarga do Europejskiego Trybunału do spraw człowieka w Strasburgu. 6. Skarga musi być skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa będącego stroną konwencji; 7. Może dotyczyć wyłącznie zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było stroną konwencji ( oraz złożyło deklaracje o uznaniu jurysdykcji Trybunału) 8. Skarga nie może być bezzasadna, anonimowa; 9. Muszą być wyczerpane wszystkie środki odwoławcze przewidziane prawem krajowym; 10. skarga musi być wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Wykład 4 z dnia r. KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH Źródła prawa powinny mieć charakter ABSTRAKCYJNOŚCI i GENERALNOŚCI ABSTRAKCYJNOŚĆ normy prawnej oznacza, że wyznacza zachowanie takie, jakie zdarzyć się może w nieokreślonej liczbie przypadku GENERALNOŚĆ normy prawna oznacza, że jest ona kierowana do pewnej kategorii adresatów nie zaś do adresata wskazanego, co do tożsamości. System źródeł prawa określamy Konstytucją RP z 1997 roku i ma charakter dualistyczny. 12. Źródła prawa powszechnie obowiązujące 13. Źródła prawa wewnętrznie obowiązujące Dychotomiczny charakter systemu źródeł prawa polega na tym, że każdy akt normatywny musi być przyporządkowany albo prawu powszechnie obowiązującemu, albo prawu wewnętrznie obowiązującemu. Katalog źródeł prawa powszechnie obowiązujący ma charakter zamknięty zarówno pod względem przedmiotowym, jak i podmiotowym. Aspekt przedmiotowy polega na tym, że Konstytucja wymienia akty prawne powszechnie obowiązujące w sposób enumeratywny, czyli sposób zamknięty Aspekt podmiotowy polega na tym, że poszczególne przepisy Konstytucji wskazują precyzyjnie, które organy są właściwe do wydawania określonych aktów prawnych (jedynie te organy, które zostały wprost wskazane w Konstytucji posiadają kompetencję do ich stanowienia). Źródła prawa powszechnie obowiązujące biorąc pod uwagę kryterium mocy prawnej wyróżniamy: Konstytucja Ustawy konstytucyjne Ustawy Ratyfikowane Umowy Międzynarodowe Prawo wspólnotowe Rozporządzenia Akty prawa miejscowego, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły.. Rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy. może być wydane wyłącznie w czasie stanu wojennego gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie na wniosek Rady Ministrów podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu rozporządzenie może być wydane w zakresie i granicach określonych w Konstytucji, może dotyczyć zasad działania organu władzy publicznej oraz zakres w jakim mogą być ograniczane prawa i wolności człowieka i obywatela w czasie stanów nadzwyczajnych oraz zasady wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia praw i wolności obywatelskich. USTAWY KONSTYTUCYJNE

9 Podobieństwa do Konstytucji mają najwyższą moc prawną są uchwalane w szczególnym trybie Różnice 5. Ustawy konstytucyjne regulują pewien aspekt materii konstytucyjnej np. funkcjonowanie władzy publicznej 6. Ustawy konstytucyjne regulują materię konstytucyjną przez okres przejściowy 7. Ustawy konstytucyjne mogą służyć przygotowaniu i zmianom Konstytucji USTAWA Ustawa jest aktem prawnym tworzonym przez Sejm przy udziale Senatu w specjalnej procedurze ustawodawczej. W Polskim systemie prawnym ustawa ma nieograniczony zakres przedmiotowy. Zatem materią ustawy może być objęta każda dziedzina życia, jeżeli spełnione są 2 warunki: nie zakazuje tego wyraźnie Konstytucja uchwalane przepisy będą miały charakter normatywny tzn. generalny i abstrakcyjny a nie indywidualny i konkrety. Wyłączność ustawy oznacza, że warunkiem zaliczenia danej regulacji do źródła prawa powszechnie obowiązującego jest posiadanie wyraźnej podstawy i upoważnienia w przepisach ustawowych. UMOWY MIĘDZYNARODOWE Umowy Międzynarodowe stają się częścią porządku krajowego po ratyfikacji. Ratyfikacja oznacza ostateczną zgodę państwa na związanie się umową międzynarodową. Ten akt urzędowy Prezydenta podlega kontrasygnacie Prezesa Rady Ministrów. Wyróżniamy ratyfikację dużą (za zgodą sejmu w postaci ustawy} i małą {nie wymaga zgody). Procedurą dużej ratyfikacji są objęte umowy dotyczące: Pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych Wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym Spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. W tych przypadkach Umowy Międzynarodowe ratyfikowane są za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie przez Sejm. Projekt takiej ustawy przedkłada Sejmowi Rada Ministrów W pozostałych przypadkach Prezydent może ratyfikować umowy samodzielnie, Jeżeli nie jest wymagana zgoda ustawowa Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm o przedłożeniu umowy Prezydentowi. Ratyfikowana Umowa Międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana (chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy) Umowy międzynarodowe ratyfikowane mają moc prawną równą ustawy, jednakże umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą. jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Natomiast Umowy Międzynarodowe Ratyfikowane bez zgody ustawowej ( w trybie małej ratyfikacji) ustępują przepisom ustawowym w razie kolizji. PRAWO WSPÓLNOTOWE Prawo pierwotne tzw. założycielskie i prawo pochodne czyli wtórne. Prawo pierwotne- do prawa pierwotnego należą przede wszystkim traktaty na mocy których powstały i kształtują się Wspólnoty Europejskie i Unie Europejskie Prawo wtórne- do prawa wtórnego zaliczamy przede wszystkim rozporządzenia i dyrektywy. Prawo pierwotne po ratyfikacji i ogłoszeniu w Dz U staje się częścią krajowego porządku prawnego i powinno być stosowane bezpośrednio (chyba że wymaga ustawy wprowadzającej) Jeżeli umowa była ratyfikowana w trybie tzw. dużej ratyfikacji to ma ona pierwszeństwo zarówno przed ustawą jak i przed pozostałymi aktami podstawowymi. Wtórne prawo wspólnotowe jest stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. ROZPORZĄDZENIA Podmioty upoważnione do wydawania rozporządzeń : 5. Prezes Rada Ministrów 6. Rada Ministrów 7. Ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej 8. Przewodniczący określonych w ustawach komitetów 9. Prezydent RP 10. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Rozporządzenie jest aktem prawnym bardzo ściśle związanym z ustawą. Pozostaje z ustawą 3) w związku kompetencyjnym co oznacza, że może być wydana tylko na podstawie ustawy

10 4) w związku funkcjonalny co oznacza, że może być wydany wyłącznie w celu wykonania ustawy. Podstawą wydania rozporządzenia jest decyzja ustawowa, która powinna określać: 4. Organ właściwy do wydania rozporządzenia 5. Zakres spraw przekazanych do uregulowania 6. Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia Wytyczne pozostają w sferze ustawodawcy. Ustawodawca zwykły określa sferę materii, która powinna być regulowana w rozporządzeniu. Rozporządzenie nie może bez wyrażnego uprawnienia ustawy wkraczać w sferę materii regulowanych innymi ustawami. Rozporządzenie jest aktem wtórnym wobec ustawy. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Mogą być stanowione przez Organy Samorządu Terytorialnego oraz Terenowe Organy Administracji Rządowej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Są one wtórne względem ustawy. Upoważnienie do wydania prawa miejscowego nie musi być tak szczegółowe i rozbudowane jak w przypadku rozporządzeń wykonawczych. Akty Prawa Miejscowego obowiązują tylko na obszarze działania organów, które miały prawo je ustanowić. Akty muszą być ogłoszone w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym a tzw. przepisy porządkowe muszą być dodatkowo obwieszczone w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach społecznego przekazu. Prawo miejscowe podlega kontroli z punktu widzenia legalności przez sądy administracyjne (Wojewódzkie Sądy Administracyjne i Naczelny Sąd Administracji). WYKŁAD PARLAMENT ( SEJM I SENAT). Zasada dwuizbowości. Jedną z zasad Konstytucji jest zasada dwuizbowości Parlamentu, która zakłada istnienie dwóch odrębnych izb parlamentarnych( Sejm i Senat). W Polsce międzywojennej dwuizbowy parlament występował zarówno na gruncie Konstytucji marcowej jak i kwietniowej. Po II wojnie Senat został zlikwidowany. Konstytucja z 1952r. zgodnie z zasada jednolitej władzy państwowej nie przewidywała istnienia Senatu. Aktualnie Senat stanowi druga izbę Parlamentu biorąc aktywny udział w procedurze ustawodawczej. Zgromadzenie Narodowe jest to organ odrębny od sejmu i Senatu. W skład Zgromadzenia wchodzą posłowie i senatorowie, czyli Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu w wypadkach ściśle określonych w Konstytucji: 5) odbieranie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta; 6) decyduje o uznaniu trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze wzg. na stan zdrowia ( uchwalą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków zgromadzenia.) 7) decyduje o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa na wniosek co najmniej 140 członków zgromadzenia ( uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków zgromadzenia. 8) Prezydent może zwracać się z orędziem do Zgromadzenia Narodowego. Zasady funkcjonowania Sejmu. Kadencja jest to czas określony w Konstytucji, w którym Parlament działa zasadniczo w tym samym składzie pochodzącym z jednym z wyborów. Kadencje obu izb są równe. Sejm i Senat są wybierane na 4 letnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się sejmu następnej kadencji. Skutkiem upływu kadencji Sejmu jest zakończenie: 7. funkcjonowania dotychczasowej Rady Ministrów; 8. wraz z upływem kadencji Sejmu kończy się kadencja Senatu; 9. projekty ustaw, które nie zostały rozpatrzone, muszą być ponownie wniesione po rozpoczęciu kadencji izby; Przedłużenie kadencji. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, a jeśliby kończyła się w tym okresie, ulega odpowiedniemu przedłużeniu.

11 Skrócenie kadencji. Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu. Dokonuje się Zarządzeniem Prezydenta po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Senatu na mocy postanowienia, które wymaga ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Skrócenie kadencji może wystąpić: 11. w razie nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania Radzie Ministrów zwykłą większością głosów w tak zwanej trzeciej procedurze powoływania RM( III Tryb powoływania RM). Prezydent ma wówczas obowiązek skrócenia kadencji i zarządzenia nowych wyborow. 12. jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Prezydent może wówczas w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Sejm może skrócić swoją kadencję (samoskrócenie) uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu. Parlament obraduje permanentnie (ciągłość prac Sejmu). System permanentnych prac polega na tym, że dana izba na mocy własnych decyzji lub decyzji swego kierownictwa, może zebrać się zawsze na posiedzenie i obradować w czasie całej swej kadencji. Częstotliwość posiedzeń zależy od posiedzeń izby. Zasada jawności obrad Sejmu. 4. jeżeli wymaga tego sytuacja państwa, może bezwzględną liczbą głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. 5. rozpatrywanie projektów ustaw w trzech czytaniach; 6. uchwalanie ustaw zwykłą większością głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów; 7. zróżnicowanie uprawnień Senatu w procesie uchwalania ustaw; Ustawę uchwaloną przez Sejm, Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może: 7. przyjąć ją bez zmian 8. uchwalić poprawki 9. uchwalić odrzucenie jej w całości Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od przekazania ustawy nie podejmie uchwały, wówczas ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Uchwałą Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną przez Senat uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. ORGANY SEJMU I SENATU. Marszałek Sejmu jest to kierowniczy jednoosobowy organ Sejmu. Wybór Marszałka jest dokonywany na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Kandydata na Marszałka oraz wicemarszałków Sejmu może zgłosić grupa co najmniej 15 posłów. Wybór następuje w głosowaniu imiennym bezwzględną większością głosów. Marszałek sejmu przewodniczy obradom Sejmu; strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz; Zarządza wyborem Prezydenta; występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności prawa z Konstytucją. występowanie do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. występowanie z wnioskiem do Trybunału gdy poseł nie przestrzega zakazu nie prowadzenia działalności gospodarczej. Liczbę wicemarszałków ustala Sejm na mocy ustawy. Prezydium Sejmu W skład wchodzą Marszałek i wicemarszałkowie. Kompetencje: 8. uchwalanie prac Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; 9. dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu 10. organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowaniem ich działania; Konwent Seniorów W skład wchodzą Marszałek, wicemarszałkowie, szefowie klubów poselskich oraz klubów parlamentarnych. Jest to organ o charakterze opiniodawczym i doradczym wzg. Marszałka i Prezydenta. Opiniuje: 14. projekty prac Sejmu

12 15. projekty porządku dziennego 16. wnioski co do wyborów przez Sejm jego organów 17. wnioski dotyczące trybów posiedzenia i dyskusji Komisja parlamentarna rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac izby. Wyróżniamy komisje stałe, czyli powoływane na całą kadencje. komisje nadzwyczajne mogą być powoływane do załatwienia określonej sprawy; Koła i kluby poselskie. W Sejmie klub tworzy co najmniej 15 posłów. Koło tworzy co najmniej 3 posłów. W Senacie klub tworzy 7 posłów a koło 3 posłów. Poseł lub Senator mogą należeć tylko do jednego klubu lub kola. Utworzenie klubu, koła nie wymaga zgody izby. Marszałek powinien być tylko o tym poinformowany. MANDAT POSELSKI Posłowie są przedstawicielami całego narodu, nie są związani instrukcjami swoich wyborców. Mandat przedstawicielski ma zatem charakter wolny. Cechy tego mandatu: ma charakter generalny, co oznacza, że poseł wyraża wolę całego narodu, a nie wole swoich wyborców czy partii politycznej; ma charakter niezależny. Poseł nie jest prawnie związany wolą wyborców.nie ma on obowiązku uzgadniania z wyborcami. Niezależność poselska jest zabezpieczona rozwiązaniami przyjętymi w konstytucji. mandat ma charakter nieodwoływalny, co oznacza, że wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego poparcia. Poseł ma obowiązek brać czynny udział w posiedzeniu Sejmu, brać udział w pracach komisji, uczestniczyć w obradach Sejmu. Immunitet parlamentarny( nietykalność). Immunitet materialny polega na tym, że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Immunitet materialny ma charakter trwały, nie jest możliwe zrzeczenie się przez posła immunitetu materialnego ani odebranie tego przywileju na mocy uchwały izby. Immunitet formalny ma charakter nie trwały, co oznacza, że ochrona nim przewidziana ustaje z chwilą wygaśnięcia mandatu. Polega na tym, że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej, jeżeli zgody na to nie udzieli Sejm. Immunitet ten dotyczy wszystkich czynów, popełnionych przez posła, bez wzg. na które podlegają odpowiedzialności karnej to czy maja związek z wykonywaniem mandatu i niezależnie od tego czy zostały popełnione przed uzyskaniem mandatu czy w trakcie jego sprawowania. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu w tym czasie ulega zawieszeniu bieg przedawnienia. Jeżeli czyn został popełniony po uzyskaniu mandatu lub postępowanie wszczęto w trakcie sprawowania mandatu to prowadzenie postępowania karnego jest niedopuszczalne przed uprzednią zgodą izby. W przypadku podjęcia uchwały większością bezwzględną głosów, immunitet zostaje uchylony i poseł sam może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Może zrzec się immunitetu formalnego.

13 STANY NADZWYCZAJNE Stany nadzwyczajne wywołują skutki w sferze wewnętrznej w przeciwieństwie do stanu wojny. O stanie wojny i zawarciu pokoju decyduje Sejm w imieniu RP. Sejm może podjąć uchwałą o stanie wojny w dwóch przypadkach: w razie zbrojnej napaści na terytorium Polski; 10. gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli sejm nie może zebrać się na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent RP. Wyróżniamy 3 stany nadzwyczajne: wojenny wyjątkowy Klęski żywiołowej. Stany nadzwyczajne mogą być wprowadzone jedynie w sytuacjach szczególnych zagrożeń i jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające( środki ujęte w Rozdz. I-X). Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. Stan wojenny oraz wyjątkowy wprowadza Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego. Ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu, nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP. Kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Przesłanki wprowadzenia stanu wojennego: 1. Zewnętrzne zagrożenie państwa 2. Zbrojna napasć na terytorium RP; 3. Gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego: W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa; Bezpieczeństwa obywateli Zagrożenie porządku publicznego W przypadku wystąpienia tych przesłanek Prezydent może wprowadzić stan wyjatkowy na czas oznaczony nie dłużej niż 90 dni. Przedłużenie stanu wyjątkowego może wystąpić tylko raz na czas nie dłuższy niż 60 dni. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego, Prezydent w ciągu 48 godz. przedstawia Sejmowi. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta i w sytuacji, gdy uzna że nie zachodzą konstytucyjne przeslanki może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony w celu zapobieżenia skutkom katastrofy naturalnych lub awarii technicznej. Może wprowadzić stan klęski żyw. na części albo na całym terytorium państwa na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni. Przedłużenie tego stanu może nastąpić tylko za zgodą Sejmu. W czasie stanu nadzwyczajnego może dojść do ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela. Niedopuszczalne jest jednak ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. 13 KONSTYTUCJA - WYKŁAD SZÓSTY Z DN FUNKCJE SEJMU (PARLAMENTU)- funkcja ustawodawcza, funkcja kontrolna, funkcja kreacyjna parlamentu FUNKCJA USTAWODAWCZA SEJMU Inicjatywa ustawodawcza przysługuje; 8. Posłom ( co najmniej 15 posłów) lub Komisjom Sejmowym 9. Senatowi ( z inicjatywą występuje Komisja Sejmowa lub grupa co najmniej 10 Senatorów)

14 10. Prezydent RP 11. Rada Ministrów 12. Grupie co najmniej 100 tyś obywateli mających prawo wybierania do Sejmu 4 Etapy wspólne dla każdego procesu ustawodawczego Wykonanie prawa inicjatywy ustawodawczej Praca Sejmu nad projektem ustawy Praca Senatu nad ustawą Podpisanie ustawy przez prezydenta RP i jej ogłoszenie Podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej mogą złożyć projekt ustawy. Projekt ten powinien spełniać wymogi określone w regulaminie Sejmu. Wymogi: powinien wskazywać źródła finansowania powinien zawierać opis przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych, finansowych i prawnych. przebieg konsultacji społecznych powinien zawierać założenia podstawowych aktów wykonawczych powinien zawierać klauzurę o stosunku ustawy do prawa wspólnotowego W SEJMIE PROJEKT USTAWY ODBYWA SIĘ W TRZECH CZYTANIACH Pierwsze czytanie ma miejsce na posiedzeniu Sejmu lub Komisji Sejmowej. Obowiązkowo na posiedzeniu Sejmu odbywają się czytania projektów ustaw dotyczących zmian Konstytucji, ustaw budżetowych, dotyczących wyboru Prezydenta, wyboru Sejmu czy Senatu a także Ustaw i Kodeksu. Pierwsze czytanie jeżeli toczy się na posiedzeniu Izby kończy się skierowaniem projektu do Komisji. Drugie czytanie odbywa się nie wcześniej niż 7-go dnia od przedstawienia Posłom sprawozdania z prac komisji w pierwszym czytaniu ma ono miejsce na posiedzeniu Sejmu. Trzecie czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu i kończy się głosowaniem. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który powinien zająć stanowisko w terminie 30 dni od dnia przekazania ustawy. Sejm może zachować się w trojaki sposób: Może ustawę przyjąć bez zmian Może uchwalić poprawki do ustawy Może ustawę odrzucić w całości Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie uchwały wówczas uznaje się ustawę za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Senat. Natomiast uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawki Senatu uważa się za przyjęte jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Sejm uchwala ustawę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby Posłów ( chyba że Konstytucja przewiduje inną większość). Po zakończeniu postępowania w parlamencie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu prezydentowi RP. Prezydent może w tym czasie: 4. Podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dz. U (jest to akt promulgacyjny) 5. Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów ustawy z Konstytucją jest to tzw. Prewencyjna Kontrola Konstytucyjności prawa. Jeżeli Trybunał uzna, że ustawa jest zgodna z Konstytucją to prezydent musi ją podpisać. 6. Jeżeli prezydent nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału o zbadanie Konstytucyjności ustawy może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia tzn. weto ustawodawcze. Sejm może ponownie uchwalić ustawę większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W takim przypadku prezydent musi podpisać ustawę w ciągu 7 dni. W przypadku ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm prezydentowi nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego. Poszczególne procedury ustawodawcze 10. Pilny tryb ustawodawstwa Jedynym podmiotem uprawnionym do zainicjowania tego trybu jest Rada Ministrów. Tryb pilny nie może jednak dotyczyć projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru prezydenta, Sejmu i Senatu, Organów Samorządu Terytorialnego, ustaw regulujących właściwość i ustrój władz publicznych. Prezydent RP ma 7 dni na podpis tej ustawy, a Senat 14 dni na rozpatrzenie tej ustawy 11. Uchwalanie ustawy budżetowej Jedynym podmiotem uprawnionym do inicjatywy ustawodawczej jest Rada Ministrów, która ma obowiązek przedłożenie projektu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Senat ma 20 dni na uchwalenie poprawek lub przyjęcie ustawy bez poprawek. Nie ma prawa ustawy odrzucić. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 7 dni. 12. Ustawa o zmianie Konstytucji Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć: i. najmniej co 1/5 ustawowej liczby posłów ii. Senat iii. Prezydent RP Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby Senatorów. 13. Uchwalanie kodeksu Pierwsze czytanie projektu może się odbyć nie wcześniej niż 30 dnia od dnia doręczenia posłom druku projektu. Do rozpatrzenia projektów powołuje się Komisję Nadzwyczajną. 14. Ustawy implementujące dyrektywy unijne Podmiotem uprawnionym do wniesienia projektu nowej ustawy jest wyłącznie Rada Ministrów

15 FUNKCJA KONTROLNA Głównymi środkami kontroli są: interpelacyjne, zapytania i pytania w sprawach bieżących Interpelacje - członkami są członkowie RM dotyczą spraw o charakterze zasadniczym i odnoszące się do problemów związanych z zasadami polityki państwa. W ciągu 21 dni należy udzielić odpowiedzi na piśmie. Zapytania - adresat ten sam czyli członkowie RM dotyczą spraw o charakterze jednostkowym odnoszących się do prowadzonej przez RM polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządowa. Pytania w sprawach bieżących wymagają bezpośredniej odpowiedzi przez członków RM w formie ustnej. FUNKCJA KREACYJNA PARLAMENTU 11. wybiera 15 sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Wybór jest dokonywany Sejm indywidualnie 12. Sejm wybiera 4 członków spośród posłów a Senat 2 członków spośród Senatorów do Krajowej Rady Sądownictwa 13. Sejm wybiera członków Trybunału Stanu. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybierających przez Sejm z poza grona posłów i Senatorów na czas kadencji Sejmu. 14. Sejm powołuje za zgodą Senatu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (NIK). Powołany jest na 6 lat i może być ponownie wybrany tylko raz. 15. Sejm powołuje za zgodą Senatu Rzecznika Praw Obywatelskich 16. Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP na 6 lat 17. Sejm i Senat powołuje część członków Krajowe Rady Radiofonii i telewizji

16 PREZYDENT RP. PREZYDENT jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Jest wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Kadencja trwa 5 lat i można ją ponowić tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy w dniu wyborów ukończyli 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu. Na prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnych oddanych głosów. Jeżeli w pierwszej turze żaden z kandydatów nie uzyska podanej większości wówczas 14 dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponownie głosowanie (do którego przechodzą dwaj kandydaci, którzy otrzymali kolejno największą liczbę głosów). W drugiej turze wybrany zostaje kandydat, który dostaje największą liczbę głosów. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy. Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi i od tego dnia rozpoczyna się kadencja Prezydenta. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Parlamentem Akty podejmowane przez niego wymagają kontrasygnaty Prezesa RM, który w ten sposób przyjmuje na siebie odpowiedzialność polityczną. Prezydent ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnione przestępstwa. Konstytucja nie wyłącza odpowiedzialności karnej Prezydenta. Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Kompetencje Prezydenta można podzielić na 4 grupy; o Związane z parlamentem o Związane z RM o Związane z siłami zbrojnymi o Tradycyjne kompetencje głowy państwa KOMPETENCJE PREZYDENTA 9) Związane z Parlamentem Np. zwołuje pierwsze posiedzenie Izb w wyborach, zarządza wybory 10) Związane z Radą Ministrów 4. przyjmuje dymisje ustępujących gabinetów 5. decyduje kandydata na premiera 6. powołuje premiera a na jego wniosek Ministrów 7. w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową, a tę radę tworzy Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta. Nie przysługują jej jednak kompetencje RM 8. prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe 9. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i organizacjach międzynarodowych. 10. Prezydent w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem RM i właściwym Ministrem 11. prezydent RP przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. 11) Związane z siłami zbrojnymi 5. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych 6. w czasie pokoju Prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej 7. natomiast w czasie wojny prezydent na wniosek Prezesa RM mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych 8. mianuje również Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych. 9. Prezydent na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone stopnie wojskowe 10. w razie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent na wniosek Premiera zarządza częściową lub powszechną mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony państwa. Organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. 12) Tradycyjne kompetencje głowy państwa 18. posiada prawo zarządzania referendum w sprawach szczególnych dla państwa 19. nadaje ordery i odznaczenia 20. nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego 21. Prezydent stosuje prawo łaski 22. posiada również uprawnienia kreacyjne 23. powołuje pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego 24. powołuje również Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego 25. Prezydent powołuje także część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 26. Prezydent w drodze rozporządzenia na wniosek RM wprowadza stan wojenny lub stan wyjątkowy. Stan wojenny - może być wprowadzony w razie zewnętrznego zagrożenia państwa zbrojnej napaści na terytorium RP lub też w przypadku gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wyjątkowy - może być wprowadzony w razie zagrożenia Konstytucyjnego Ustroju Państwa bezpieczeństwa obywateli lub porządku

17 publicznego. Konstytucja przewiduje możliwość wystąpienia wakatu na stanowisku głowy państwa jeżeli: 8. Jeżeli Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta. Jeżeli głowa państwa nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożliwości sprawowania urzędu wówczas o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu 9. Wakat może być spowodowany poważniejszymi przyczynami jeśli nastąpi opróżnienie urzędu 13. przypadku śmierci Prezydenta 14. zrzeczenie się urzędu przez Prezydenta 15. stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta lub z innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze 16. złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu 17. uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu. Jednakże osoba wykonująca obowiązki Prezydenta RP nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu.

18 WYKŁAD Z DNIA R. RADA MINISTRÓW Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP. W skład Rady Ministrów wchodzą zawsze Prezes Rady Ministrów i Ministrowie, oprócz nich mogą wchodzić: wiceprezesi RM oraz przewodniczący określonych w ustawach Komitetów. Konstytucja przewiduje dwojaki Status Ministrów : 4. Ministrów kierujących określonymi działami administracji rządowej(minister Działowy Resortowy) 5. Minister wypełniający zadania wyznaczone przez Prezesa RM (bez teki) Zakres działania Ministra kierującego działem administracji rządowej określa ustawa z r o działaniu adm. rządowej Minister działowy jest: 10. Naczelnym Organem administracji państwowej 11. Ma prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych Powoływanie Ministrów jest uzależnione od Premiera Wiceprezes RM nie jest w pełni samodzielnym Organem Państwowym, nie posiada własnych uprawnień wykonuje zadania i kompetencje w zakresie powierzonym mu przez Premiera i w imieniu Premiera Prezes Rady Ministrów reprezentuje Radę Ministrów występuje z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie RM kieruje pracami RM wydaje rozporządzenia zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania koordynuje i kontroluje pracę członków RM jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach określonych w Konstytucji i ustawach przesądza również o losie rządu ponieważ sam podaje go do dymisji (obalenie szefa rządu oznacza również upadek całego Gabinetu) Kompetencje Rady Ministrów RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP Zapewnia wykonywanie ustaw ( RM przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej) Wydaje rozporządzenia Koordynuje i kontroluje prace Organów administracji rządowej Organy adm. rządowej dzielimy: na szczeblu centralnym na: Organy Naczelne Organy Centralne Natomiast w terenie wyróżniamy 6. adm. rządową zespoloną 7. adm. rządową nie zespoloną Chroni interesy Skarbu Państwa przy udziale Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa Uchwala projekt budżetu państwa Zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny Zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa Sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi Zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zawiera i wypowiada inne umowy międzynarodowe Sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa liczbę osób powoływanych do czynnej służby wojskowej POWOŁANIE RADY MINISTRÓW (3 PROCEDURY WYŁONIENIA RZĄDU) Pierwsza procedura wyłonienia rządu 3. Prezydent desygnuje kandydata na Premiera, który proponuje skład Rady Ministrów 4. Prezydent powołuje Premiera wraz z pozostałymi członkami RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów 5. Następnie Prezydent odbiera przysięgę od nowo powołanej RM 6. Następnie Premier przedstawia w Sejmie program działania rządu wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. 7. Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Druga procedura wyłonienia rządu

19 11. W razie niepowodzenia pierwszej procedury powołonienia rządu Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 12. Prezydent powołuje tak wybraną RM i odbiera przysięgę od jej członkó Trzecia procedura wyłonienia rządu Ma miejsce wówczas, gdy rządu nie dało się wyłonić w procedurze 1 lub 2. Jest ona identyczna do procedury 1-wszej, z tym zastrzeżeniem, że Sejm udziela wotum zaufania RM w ciągu 14 dni większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nie udzielenia wotum zaufania Gabinetowi wyłonionemu w 3-ciej procedurze. Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. Premier składa dymisję Gabinetu na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Prezes Rady Ministrów również składa dymisję rządu w razie: 11. nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów 12. wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności Otóż Sejm wyraża wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony, przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa RM (tzw. konstruktywne wotum nieufności). Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm Prezydent RP przyjmuje dymisję rządu i powołuje wybranego przez Sejm nowego Premiera, a na jego wniosek pozostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm może również wyrazić Ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony, przez co najmniej 69 posłów. Prezydent odwołuje Ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów. 13. rezygnacji Prezesa RM ( w takim przypadku Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji RM) Prezydent przyjmując dymisję RM powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. RM ponosi przed Sejmem odpowiedzialność polityczną, może ona przybrać postać odpowiedzialności solidarnej czyli zbiorowej lub indywidualnej Przykładem odpowiedzialności solidarnej jest konstruktywne wotum nieufności, a indywidualnej wotum nieufności wyrażonej Ministrowi. Prezes RM może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania następuje większością głosów ustawowej liczby posłów. Konstytucja wk r. Prezydent cd Prezydent RP pełni funkcję arbitra. Przyjęcie tej koncepcji oznacza, że w przypadku zakłócenia wzajemnych stosunków między rządem a Sejmem, Prezydent powinien dążyć do normalizacji tych stosunków. Niezależność prezydenta znajduje wyraz w zasadzie niepołączalności. Incompantybilitas - niepołączalność stanowisk Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu, ani pełnić żadnej innej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu. Prezydent jest wybierany przez naród w wyborach powszechnych równych bezpośrednich głosowaniu tajnym Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawieni praw wyborczych lub nie utracili ich w inny sposób. Bierne prawo wyboru przysługuje obywatelom, którzy korzystają z pełni praw wyboru do sejmu o ile ukończyli lat 35. Wybory Prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu, pierwsza tura wyborów musi się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta RP. Wybory muszą zawsze zakończyć się przed upływem kadencji. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Marszałek Sejmu w ciągu 14 dni po opróżnieniu zarządza wybory, muszą się odbyć w ciągu 60 dni od zarządzenia wyborów. Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy. Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powinno mieć miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta. Prezydent za swoją działalność urzędową nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, natomiast w przypadku naruszenia konstytucji lub ustawy prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej.

20 Kadencja prezydenta upływa 5 lat po objęciu urzędu- licząc od dnia złożenia przysięgi. Opróżnienie urzędu prezydenta może nastąpić: 13) W przypadku śmierci prezydenta 14) Zrzeczenia się urzędu (Prezydent może dokonać zrzeczenia się w każdym czasie i akt zrzeczenia staje się skuteczny z momentem jego złożenia) 15) Trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia 16) Złożenia prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu 17) Stwierdzenia nieważności wyboru prezydenta lub z innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze. Skutkiem prawnym opróżnienia urzędu jest powstanie po stronie Marszałka Sejmu obowiązku zarządzenia nowych wyborów prezydenckich. Marszałek Sejmu przejmuje wykonywanie obowiązków Prezydenta. Od opróżnienia urzędu należy odróżnić przejściową niemożność sprawowania urzędu np. w skutek choroby. Wówczas Marszałek Sejmu przejmuje obowiązki Prezydenta. Kompetencje prezydenta związane z władzą sądowniczą Prezydent może stosować prawo łaski, które morze polegać na darowaniu lub złagodzeniu kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem karnym( z wyjątkiem osoby skazanej przez Trybunał Stanu). Prawo łaski ma, więc charakter indywidualny i konkretny i należy je odróżnić od aktów amnestii, czyli dozowania lub złagodzenia kar określonym kategoriom skazanym lub abolicji zniesienie karalności za określone czyny w stosunku do pewnych kategorii osób Amnestia i abolicja są aktami o charakterze generalnym (ogólnym) i mogą być przyjmowane przez parlament w formie ustawy.