POTRZEBY INFORMACYJNE JEDNOSTEK POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO POMORSKIM

Transkrypt

1 POTRZEBY INFORMACYJNE JEDNOSTEK POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO POMORSKIM TORUŃ, 2011 ROK

2 SPIS TREŚCI: WPROWADZENIE... 4 CEL I METODOLOGIA BADANIA... 6 DOSTĘP DO DANYCH Z OBSZARU POLITYKI SPOŁECZNEJ... 7 NIEDOBORY INFORMACYJNE DOT. GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM PROBLEMY SPOŁECZNE WYMAGAJĄCE WNIKLIWEJ DIAGNOZY/ANALIZ PREFEROWANE SPOSOBY UPOWSZECHNIANIA WYNIKÓW BADAŃ I ANALIZ PREFEROWANE FORMY DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH PRZEZ OIS WNIOSKI I REKOMENDACJE ZAŁĄCZNIK

3 WPROWADZENIE Obserwatorium Integracji Społecznej (OIS) zostało utworzone w strukturach Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu w styczniu 2011 roku w ramach projektu systemowego Koordynacja na Rzecz Aktywnej Integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego - Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna, działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W realizację projektu zaangażowane są trzy instytucje centralne: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS), Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (CRZL), Instytut Rozwoju Służb Społecznych (IRSS) oraz Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS). W ramach podejmowanych działań projektowych w 12 województwach instytucje ROPS otrzymały wsparcie kadrowo-merytoryczne poprzez zatrudnienie 4-osobowych zespołów analityczno-badawczych. Celem powołania OIS jest stworzenie możliwości monitorowania oraz oceny efektywności działań z zakresu integracji i pomocy społecznej prowadzonych w regionach. Zadania OIS zostały szczegółowo przedstawione w opracowanej przez IRSS koncepcji funkcjonalno-organizacyjnej Obserwatoriów Integracji Społecznej. Dokument zawiera informacje odnośnie sposobu realizacji poszczególnych funkcji OIS, klasyfikację zadań oraz wskazówki dot. struktury organizacyjnej, sprawozdawczości i sposobów monitorowania działalności OIS. Zgodnie z przygotowaną koncepcją zadania OIS będą realizowane w trzech podstawowych funkcjach: badawczej, doradczej i informacyjnej. Funkcja badawcza dotyczy realizacji zadań związanych z przeprowadzeniem całego procesu badawczego, począwszy od sformułowania problemu badawczego, poprzez ustalenie metodologii, przeprowadzenie badań, do opracowania raportu. Przewidziano również środki na wsparcie zespołów OIS w formie możliwości zaangażowania profesjonalnych firm badawczych do określonych etapów badania regionalnego. W ramach badań prowadzonych przez OIS znajdą się zarówno przygotowanie bilansu potrzeb pomocy społecznej/oceny zasobów pomocy społecznej 1, który będzie opracowywany za pomocą narzędzia wypracowanego w ramach Projektu, a także analizy regionalne, które będą powstawały również na podstawie wspólnej metodologii, narzędzi badawczych i w określonym obszarze problemowym, uwzględniającym potrzeby poziomu krajowego, czyli MPiPS. Wybór tematów badawczych będzie także uwzględniał specyfikę województwa kujawsko-pomorskiego i występujące lokalne potrzeby informacyjne w zakresie polityki społecznej. Funkcja doradcza jest oparta na formułowaniu rekomendacji powstałych na podstawie wyników przeprowadzonych badań, które będą m.in. stanowić podstawę do identyfikowania najważniejszych problemów społecznych w województwie. W oparciu o 1 Zgodnie z ustawą z dn r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej w miejsce bilansu pomocy społecznej gmina, powiat i samorząd województwa są zobligowane do sporządzania oceny zasobów pomocy społecznej w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej. 4

4 te informacje zostaną definiowane i wyznaczane lokalne priorytety działań z zakresu polityki społecznej, a w konsekwencji opracowane sposoby ich rozwiązywania i tworzone założenia programów. Doradztwo wiąże się również z przekazywaniem wniosków i rekomendacji z prowadzonych badań marszałkowi i wojewodzie oraz podległym im jednostkom. Funkcja informacyjna będzie polegać na popularyzacji wyników prowadzonych badań, utworzeniu i prowadzeniu strony internetowej OIS, promocji oraz wysyłaniu bezpłatnego newslettera w wersji elektronicznej. Działania Obserwatorium mają służyć wszystkim podmiotom i instytucjom realizującym zadania w obszarze pomocy i aktywnej integracji społecznej, a zwłaszcza instytucjom gminnym i powiatowym, tj. ośrodkom pomocy społecznej i powiatowym centrom pomocy rodzinie. Z tego względu, iż głównym celem OIS jest skuteczne i trafne diagnozowanie potrzeb w zakresie szeroko rozumianej pomocy społecznej, istotne było rozpoczęcie właściwych działań od przeprowadzenia badania na temat potrzeb informacyjnych jednostek pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. 5

5 CEL I METODOLOGIA BADANIA W czerwcu 2011 roku przeprowadzone zostało badanie potrzeb informacyjnych, którym objęte zostały wszystkie ośrodki pomocy społecznej (144) oraz powiatowe centra pomocy rodzinie (19) w województwie kujawsko-pomorskim. Badanie miało charakter badania ilościowego, dane zostały zebrane na podstawie kwestionariusza ankiety, który został rozesłany do wszystkich w/w instytucji. Grupa respondentów została dobrana celowo, gdyż zamysłem badania było ustalenie potrzeb informacyjnych występujących w głównych jednostkach pomocy społecznej, biorąc pod uwagę fakt, iż działalność OIS ma służyć i wspierać szczególnie te instytucje. W badaniu wzięło udział 161 jednostek pomocy społecznej funkcjonujących na terenie województwa 2, w tym 18 PCPR, 137 OPS i 6 Rejonowych Ośrodków Pomocy Społecznej, gdyż MOPS w Bydgoszczy przekazał ankiety do wypełnienia przez swoje rejonowe jednostki. Kwestionariusz ankiety zawierał pytania związane z następującymi kwestiami stanowiącymi w ramach niniejszego badania podstawę zainteresowania badawczego: identyfikacja trudności w dostępie do danych i ich przyczyny, niedobory informacyjne w odniesieniu do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, problemy społeczne wymagające diagnozy i analiz (z uwzględnieniem jednego najbardziej pilnego problemu), preferowane kanały rozpowszechniania wyników badań i analiz OIS, preferowane formy działań podejmowanych przez OIS. W poniższym raporcie przedstawione zostały wyniki badania uzyskane w w/w blokach tematycznych. Dodatkowo na podstawie analizy jakościowej zaprezentowano informacje w zakresie zgłaszanych problemów społecznych, które w pierwszej kolejności wymagają interwencji w formie przeprowadzenia badań i analiz (pod uwagę wzięto argumenty prezentowane jako uzasadnienia dla dokonanego przez respondentów wyboru). W załączniku zawarto szczegółowe dane w formie wykresów w podziale na powiaty dot. problemów społecznych wskazanych przez uczestników badania, które występują na obszarze objętym działalnością reprezentowanej przez nich instytucji. Celem badania było zebranie danych na temat niedoborów informacyjnych, na które napotykają w codziennej pracy pracownicy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Dane te stanowią niezbędny element w procesie wytyczania kierunków prac badawczych i analitycznych podejmowanych przez ROPS w Toruniu w ramach działalności OIS. Na podstawie wyników opracowana została lista tematów badawczych z obszaru polityki społecznej, które będą uwzględniane jako priorytetowe do realizacji. Przedstawione potrzeby informacyjne mogą stać się również inspiracją do realizacji kolejnych przedsięwzięć dla innych instytucji, które działają w sferze analityczno-badawczej. Dzięki wiedzy na temat istniejących deficytów informacyjnych oraz problemów społecznych najpilniej wymagających pogłębionej diagnozy i wnikliwej analizy w województwie możliwe będzie w przyszłości podejmowanie inicjatyw na rzecz ich rozwiązywania. 2 Następujące ośrodki nie przesłały ankiet i nie wzięły udziału w badaniu: MOPS Golub-Dobrzyń, GOPS Wielgie, GOPS Dragacz, MOPS Wąbrzeźno, GOPS Wąbrzeźno, PCPR Żnin i MOPS Barcin. 6

6 DOSTĘP DO DANYCH Z OBSZARU POLITYKI SPOŁECZNEJ TRUDNOŚCI W DOSTĘPIE DO DANYCH Ankietę otwierało pytanie diagnozujące występowanie w codziennej pracy trudności z dostępem do potrzebnych danych w zakresie polityki społecznej. Na tak postawione pytanie jedynie 39 jednostek pomocy społecznej, tj. ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie w województwie kujawsko-pomorskim, odpowiedziało w sposób twierdzący, wskazując na występowanie tego rodzaju utrudnień. Trudności w dostępie do danych w zakresie polityki społecznej 24% 76% Trudności w dostępie do danych Brak trudności Wyk.1 Zdecydowana większość respondentów nie stwierdziła występowania w swojej pracy trudności z dostępem do potrzebnych danych. Wynik ten zastanawia, gdyż nie koresponduje z odpowiedziami na kolejne pytanie ankiety dotyczące niedoborów informacyjnych w zakresie wiedzy na temat specyfiki grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, w którym prawie wszyscy respondenci (160) wykazywali w znaczącej liczbie występowanie takich niedoborów. Poza tym z wiedzy pracowników ROPS w Toruniu wynika, że OPS-y i PCPR-y często zgłaszają problemy z pozyskaniem danych dot. niektórych grup społecznych (m.in. osób niepełnosprawnych i starszych), które to grupy stanowią obszar zainteresowania ośrodków, a często brakuje rozeznania, nawet w zakresie ich liczebności. Osiągnięty wynik może być konskekwencją sposobu sformułowania pytania, gdyż mylnie mógł być zinterpretowany fakt uszczegółowienia odnoszącego się do codziennej pracy. Respondenci mogli przyjąć, iż prowadzona przez nich każdego dnia praca opiera się na obcowaniu w środowisku już dobrze poznanym, opisanym w formie wywiadów. W związku z powyższym brak jest deficytów informacyjnych. W ocenie osób odpowiadających na pytania zawarte w ankiecie mogło zabraknąć szerszego rozumienia pojęcia codziennej działalności ośrodka, w którą wpisuje się również opracowywanie dokumentów strategicznych i 7

7 programów naprawczych, realizacja działań profilaktycznych oraz wytyczanie kierunków współpracy z lokalnymi podmiotami na rzecz rozwiązywania najbardziej naglących problemów społecznych. W przypadku powiatów grodzkich na występowanie trudności w pozyskiwaniu danych z obszaru polityki społecznej wskazały jednostki: MOPR Włocławek oraz 3 z 5 Rejonowych Ośrodków Pomocy Społecznej działąjących na terenie miasta Bydgoszczy. Poniższy wykres przedstawia % jednostek pomocy społecznej (biorących udział w badaniu w podziale na powiaty), które wskazały na utrudnienia w pracy związane z deficytem informacyjnym. aleksandrowski brodnicki bydgoski chełmiński golubsko-dobrzyński grudziądzki inowrocławski lipnowski mogileński nakielski radziejowski rypiński sępoleński świecki toruński tucholski wąbrzeski włocławski żniński TRUDNOŚCI W DOSTĘPIE DO DANYCH - W OCENIE OPS/PCPR WG POWIATÓW ZIEMSKICH 0% 10% 20% 30% 40% 50% % wskazań Wyk. 2 Analizując trudności w dostępie do danych według wskazań jednostek pomocy społecznej w poszczególnych powiatach należy stwierdzić, iż najczęściej deficyty informacji zgłaszali pracownicy OPS w miastach grodzkich (blisko 45% responentów z tych instytucji potwierdziło ten fakt w ankiecie). Można to tłumaczyć specyfiką ludności miejskiej, która jest środowiskiem bardziej anonimowym, przez co słabiej poznanym i trudniej rozpoznawalnym pod kątem występujących problemów społecznych. Mimo zdecydowanie większej liczby instytucji i organizacji działających w obszarze szeroko rozumianej pomocy i integracji społecznej, które często dyponują prowadzonymi przez siebie bazami danych, dostęp do potrzebnych informacji sprawia trudności. Ponad 40% respondentów z powiatu tucholskiego i blisko 40% z powiatu toruńskiego również wskazało na występowanie trudności w dostępie 8

8 do danych. Warto zauważyć, iż aż w 6 powiatach (brodnicki, golubsko-dobrzyński, lipnowski, rypiński, wąbrzeski, żniński) żadna z instytucji pomocy społecznej biorących udział w badaniu nie stwierdziła utrudnień w pozyskiwaniu informacji w zakresie polityki społecznej. Są to głównie powiaty ze wschodniego regionu województwa kujawskopomorskiego, które wyróżniają się największą liczbą świadczeniobiorców pomocy społecznej wśród mieszkańców. Można na tej podstawie wskazywać na możliwość istnienia związku wysokiego natężenia korzystania ze świadczeń z brakiem deficytów informacyjnych, gdyż środowiska wymagające wsparcia instytucjonalnego, przez fakt bycia w zdecydowanej mierze klientami ośrodków, są dobrze zdiagnozowane i poznane. RODZAJ TRUDNO DOSTĘPNYCH DANYCH Respondenci przedstawili przykłady danych, z pozyskaniem których mają największe problemy (pyt.2). W dużym stopniu są to dane dot. różnych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Respondenci wskazywali poszczególne rodzaje tych grup, które uzyskiwały średnio od 1 do 4 wskazań. Na tym tle wyróżniło się zjawisko niepełnosprawności, w stosunku do którego aż 22 ośrodki (z 39 deklarujących występowanie deficytów informacyjnych) wskazało na największe problemy z dostępem do danych, zwłaszcza statystycznych określających skalę i specyfikę tego zjawiska. Rodzaj danych trudnych do pozyskania dane statystyczne dot. grup zagrożonych wykluczeniem społ przepisy prawa i ich interpretacje bazy danych instytucji/organizacji/poradni inne Wyk. 3 Powyższe informacje uzyskane za pomocą ankiet potwierdziły, iż największe zapotrzebowanie w zakresie danych dotyczy zwłaszcza danych statystycznych dla grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (respondenci wskazywali zarówno ogólnie na tę kategorię lub dookreślali rodzaj grupy). Wśród tych wskazań aż 36% dotyczyło niedostępności i problemów z pozyskaniem danych związanych ze środowiskiem osób niepełnosprawnych. W ankietach wymienione zostały również inne grupy zagrożone wykluczeniem społecznym, odnośnie których występują trudności w dostępie do potrzebnych informacji ze względu na brak danych w instytucjach: 9

9 osoby z zaburzeniami psychicznymi, osoby długotrwale i przewlekle chore, osoby nieaktywne zawodowo, osoby uzależnione od alkoholu i innych środków odurzających, osoby w wieku poprodukcyjnym, ofiary przemocy w rodzinie, ludność z obszarów popegeerowskich, mniejszość romska. PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W DOSTĘPIE DO DANYCH Pracownicy OPS i PCPR uczestniczący w badaniu przedstawili swoją ocenę przyczyn występujących deficytów informacyjnych (pyt.3). Przedstawia ją poniższy wykres: Przyczyny trudności w pozyskaniu danych brak danych w instytucjach nieodpowiedni zakres/kategoryzacja brak jednolitej i spójnej ewidencji nieaktualność danych skomplikowana procedura ochrona danych osobowych długotrwała procedura konieczność uiszczenia opłat odmowa udzielenia danych brak wiarygodności źródła inne Wyk. 4 Wśród respondentów, którzy deklarowali problemy z pozyskiwaniem informacji, najczęściej wskazywaną przyczyną była kwestia braku określonego rodzaju danych w instytucjach. Następną kwestią jest niewłaściwy zakres prezentowanych danych lub nieodpowiednia ich kategoryzacja m.in.: brak danych zbieranych z poziomu gminy, rozeznanie zjawiska problemowego oparte jedynie na kręgu osób korzystających ze wsparcia instytucjonalnego np. klientów pomocy społecznej, kategoryzowanie danych ze względu na inny aspekt niż potrzebny (np. ze względu na rodzaj przestępstwa, a nie wiek sprawców), odmiennie zdefiniowane kategorie przez instytucje zbierające dane uniemożliwia ich porównywanie, przedstawiane kategorie danych nie są odzwierciedleniem potrzeb występujących w danej grupie problemowej. 10

10 Równie często wskazywano na brak jednolitej i spójnej ewidencji danych. Często dane odnoszące się do tego samego zjawiska zbierane są przez różne instytucje i brakuje wypracowanego systemu gromadzenia oraz weryfikowania zebranych informacji. Wskazania inne zawierały odpowiedzi: niewystarczająca liczba szkoleń oraz brak dostępu do istniejących elektronicznych baz danych. Pracownicy OPS i PCPR przedstawili również inne zakresy danych (niż dane statystyczne związane z grupami zagrożonymi wykluczeniem), których pozyskiwanie sprawia trudności, bądź jest niemożliwe. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie przyczyn tych utrudnień. Poniższe zestawienie tabelaryczne prezentuje, na podstawie analizy jakościowej, uzyskane odpowiedzi w tym zakresie. RODZAJ DANYCH PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W DOSTĘPIE Informacje dot. przepisów prawa i ich interpretacji Dane dot. problemów i zjawisk społecznych (m.in. ubóstwa, przemocy) Dane o wysokości świadczeń otrzymywanych (m.in. z ZUS) przez osoby starające się o zasiłki z pomocy społecznej Informacje nt. postanowień i wyroków sądu konieczność uiszczenia opłat (płatny dostęp do programu LEX), długotrwały proces pozyskiwania informacji dot. interpretacji przepisów prawa, brak jednolitego i spójnego źródła interpretacji przepisów, nieaktualność dostępnych informacji, niewystarczająca liczba szkoleń w tym zakresie. brak danych w instytucjach, nieodpowiedni zakres / kategoryzacja danych. odmowa udzielenia danych, ochrona danych osobowych, brak dostępu do istniejących elektronicznych baz danych. skomplikowana procedura pozyskania danych. Tab. 1 Przyczyny trudności w dostępie do wybranych danych DANE ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z udzielonych przez respondentów odpowiedzi (na pyt. 1-3) wynika, iż w sferze deficytów informacyjnych najbardziej znaczący dla działalności jednostek pomocy społecznej jest brak danych związanych ze środowiskiem osób niepełnosprawnych. Całkowity zakres zjawiska niepełnosprawności wymyka się bowiem z prowadzonych statystyk, gdyż brakuje spójnego systemu zbierania danych (skala zjawiska może być oceniana jedynie fragmentarycznie, na podstawie baz danych prowadzonych przez różne instytucje ze względu na niejednolitą procedurę orzecznictwa). Trudności sprawia już samo oszacowanie liczby osób niepełnosprawnych, gdyż PCPR posiadają jedynie dane dot. osób z orzeczeniem 11

11 powiatowego zespołu, a nie są to liczby rzetelne, gdyż nie uwzględniają niepełnosprawnych z orzecznictwa ZUS. Respondenci przedstawili w ujęciu mniej i bardziej szczegółowym, rodzaje danych związanych z niepełnosprawnością, które są szczególnie potrzebne i jednocześnie słabo albo całkowicie niedostępne. Rodzaj trudno dostępnych danych dot. zjawiska niepełnosprawności 12% 2% 2% 3% 2% 10% 15% 15% 22% 17% dane statystyczne stopień niepełnosprawności rodzaj dysfunkcji liczba osób niepełnosprawnych podział na płeć podział na wiek źródła dochodu zdolność do pracy miejsce zamieszkania potrzeby i poziom ich zaspokojenia Wyk. 5 W ankiecie przedstawione zostały również przyczyny utrudnionego dostępu do danych związanych ze zjawiskiem niepełnosprawności, wśród których dominują dwie kwestie po pierwsze brak danych w instytucjach oraz po drugie brak ich jednolitej i spójnej ewidencji umożliwiającej korzystanie ze zweryfikowanych i opartych na rzeczywistości zasobów informacyjnych. Przyczyny trudności w dostępie do danych dot. zjawiska niepełnosprawności brak danych w instytucjach brak jednolitej i spójnej ewidencji nieodpowiedni zakres/kategoryzacja skomplikowana procedura odmowa udzielenia danych Wyk. 6 12

12 NIEDOBORY INFORMACYJNE DOTYCZĄCE GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM Na podstawie ankiet zebrano informacje, co do których grup społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym w opinii badanych istnieją największe braki informacyjne (pyt.4 w kwestionariuszu ankiety). Przedstawiona została obszerna kafeteria zawierająca wskazania dot. 22 grup zagrożonych zjawiskiem wykluczenia społecznego (+ 23. kategoria inne ), opracowana z myślą o jak najbardziej szczegółowym określeniu potencjalnych środowisk, z którymi pracownicy OPS i PCPR realizują pracę socjalną. Respondenci zostali poproszeni o wybór tylko tych grup, z którymi pracują i w stosunku do których stwierdzają największe braki informacyjne, a następnie uszeregowali je od najważniejszych do mniej ważnych, pod względem zadań realizowanych przez ich jednostki. W odpowiedzi respondenci wskazali na wiele różnych grup (161 respondentów dokonało wskazań). Ze względu na tak dużą liczbę odpowiedzi, żadna z grup nie została wyróżniona w znaczący sposób i nie wystąpiły zdecydowane trendy (% wskazań dla poszczególnych grup wahał się od 8,1% do 1,3%). Aż 21 grup uzyskało od 3% do 8% wskazań. Największa liczba wskazań (ok. 8% z ogółu) dotyczyła ofiar przemocy w rodzinie, osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnych. Najrzadziej wskazywano na kategorie: osoby należące do mniejszości romskiej oraz inne *. Kolejnym istotnym aspektem jest fakt, że prawie każda z zaproponowanych w kafeterii grup stanowi przedmiot zainteresowania badanych instytucji z punktu widzenia realizowanych przez nie zadań. Poniższy wykres (wyk.7) prezentuje liczbę ośrodków, które zaznaczyły poszczególne grupy w ankiecie (w badaniu uczestniczyło 161 jednostek pomocy społecznej). Najliczniej wybierane grupy były wskazywane przez blisko 60% respondentów. * W ramach kategorii inne respondenci wskazali: osoby objęte kuratelą, sprawców przemocy w rodzinie, osoby 50+, kombatantów oraz osoby uzależnione od czynników cywilizacyjnych (hazard, Internet). 13

13 Niedobory informacyjne dot. grup zagrożonych wykluczeniem - % respondentów, którzy udzielili danego wskazania ofiary przemocy w rodzinie osoby z zaburzeniami psychicznymi osoby niepełnosprawne osoby starsze osoby uzależnione od alkoholu rodziny dysfunkcyjne osoby bezrobotne dzieci/młodzież ze środowisk zaniedbanych osoby przewlekle chore osoby żyjące w ubóstwie osoby niekatywne zawodowo sieroty migracyjne (eurosieroty) rodziny wielodzietne osoby opuszczające zakłady karne nieletnie matki os. uzal. od innych środków odurzających rodziny niepełne osoby bezdomne dzieci/młodzież wychowywane poza rodziną ludność z obszarów popegeerowskich młodzież opuszczająca placówki i rodz zastęp osoby należące do mniejszości romskiej inne 2% 10% 47% 45% 45% 39% 39% 37% 35% 35% 34% 29% 27% 27% 26% 25% 24% 24% 22% 22% 63% 63% 60% 0% 20% 40% 60% 80% % wskazań Wyk. 7 Na podstawie odpowiedzi udzielonych na to pytanie można wnioskować, iż prawie wszystkie jednostki pomocy społecznej biorące udział w tym badaniu (160 na 161) wskazują na występowanie deficytów informacji związanych ze środowiskami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, które są adresatami prowadzonej przez nie działalności. Jednak w zestawieniu z wynikami dot. zagadnienia trudności w dostępie do danych, okazuje się, iż pomimo stwierdzanych braków informacji, niewielka liczba instytucji (OPS/PCPR) podejmuje próby ich pozyskiwania. Reasumując, niedobory informacyjne dotyczą wielu grup zagrożonych wykluczeniem społecznym i stwierdzają ich występowanie prawie wszyscy respondenci badania, lecz niewielu z przedstawicieli jednostek angażuje się w poszukiwanie dostępu do danych (dlatego nie stwierdza trudności w tym zakresie). Wynikać to może z wielu różnych kwestii, związanych z brakiem potrzeb, czasu, czy umiejętności pracowników odnośnie poszukiwania przydatnych danych z obszaru polityki społecznej. Omawiane pytanie ankiety zawierało prośbę o uszeregowanie wskazywanych odpowiedzi w kolejności od najbardziej ważnych do mniej istotnych ze względu na zakres 14

14 realizowanych działań, co uczyniła większość respondentów (151 na 161). Poddając analizie tylko te ankiety, w których została określona w powyższy sposób kolejność, biorąc pod uwagę jedynie pierwsze wskazania oznaczające największe braki informacyjne ze względu na zakres prowadzanej przez instytucję działalności, wyłoniły się następujące grupy (na wykresie uwzględniono tylko te, dla których liczba wskazań przekroczyła 5%): GRUPY ZAGROŻONE WYKLUCZENIEM SPOŁ O NAJWIĘKSZYCH DEFICYTACH INFORMACYJNYCH - 1. WSKAZANIE 7% 8% 9% 6% 10% 20% 11% ofiary przemocy w rodzinie osoby z zaburzeniami psychicznymi osoby bezrobotne (w tym długotrwale bezrobotne) osoby niepełnosprawne rodziny dysfunkcyjne sieroty migracyjne (eurosieroty) osoby żyjące w ubóstwie Wyk. 8 odpowiedzi powyżej 5% wskazań Zgodnie z wynikami dwie grupy, które były najczęściej wskazywane, są tożsame z grupami prezentowanymi w ogólnym zestawieniu (ofiary przemocy domowej oraz osoby z zaburzeniami psychicznymi). Analizując pozostałe kategorie z pierwszego wskazania należy zauważyć, iż 10% dot. niedoborów informacyjnych odnośnie środowiska osób bezrobotnych (w tym długotrwale). Ten aspekt jest szczególnie istotny w kontekście codziennej pracy badanych ośrodków ze względu na konieczność przestrzegania przez nie ustawowego kryterium dochodowego przy rozpatrywaniu decyzji o przyznaniu świadczeń. Następną grupą najczęściej wskazywaną przez respondentów były osoby niepełnosprawne (znajduje to swoje potwierdzenie również w ogólnym zestawieniu wyk. 7). Wpływ na ten wynik może mieć fakt, iż informacje dotyczące środowiska osób niepełnosprawnych są szczególnie potrzebne jednostkom pomocy społecznej przy opracowywaniu projektów systemowych w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Zgodnie z wytycznymi dot. realizacji w/w projektów od roku 2011 został wprowadzony obowiązek objęcia formami wsparcia określonej liczby osób niepełnosprawnych: w przypadku projektów systemowych OPS (w ramach Poddziałania 7.1.1) 10% uczestników winny stanowić osoby niepełnosprawne, a w projektach systemowych PCPR (Poddziałanie 7.1.2) liczba niepełnosprawnych uczestników projektu powinna być uwzględniona w takiej samej proporcji, jak udział osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie wszystkich klientów centrum. 15

15 GRUPY ZAGROŻONE WYKLUCZENIEM SPOŁ O NAJWIĘKSZYCH DEFICYTACH INFORMACYJNYCH - 2. WSKAZANIE osoby z zaburzeniami psychicznymi osoby niepełnosprawne 10% 9% 10% 8% 7% 11% 17% 12% 16% ofiary przemocy w rodzinie osoby bezrobotne dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych osoby uzależnione od alkoholu osoby niekatywne zawodowo nieletnie matki Wyk. 9 odpowiedzi powyżej 5% wskazań Analizując grupy, które zostały wskazane w drugiej kolejności pod względem deficytu informacyjnego, w zestawieniu kategorii, które otrzymały powyżej 5% wskazań pojawiły się dodatkowo następujące grupy zagrożone wykluczeniem społecznym: dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych, osoby uzależnione od alkoholu, osoby nieaktywne zawodowo, nieletnie matki, osoby przewlekle chore. Jako trzecie zostały wskazane następujące grupy: osoby uzależnione od innych niż alkohol środków odurzających, osoby starsze, ludność z obszarów popegeerowskich, osoby opuszczające zakłady karne. GRUPY ZAGROŻONE WYKLUCZENIEM SPOŁ O NAJWIĘKSZYCH DEFICYTACH INFORMACYJNYCH - 3. WSKAZANIE osoby z zaburzeniami 9% 8% 8% 33% psychicznymi osoby niepełnosprawne rodziny dysfunkcyjne 9% 10% 11% 12% os. uzal. od środków odurzających (innych niż alk.) ofiary przemocy w rodzinie osoby starsze ludność z obszarów popegeerowskich osoby opuszczające zakłady karne Wyk. 10 odpowiedzi powyżej 5% wskazań 16

16 Dokonując analizy odpowiedzi udzielanych tylko przez respondentów będących pracownikami powiatowych centrów pomocy rodzinie należy zauważyć, że 3 grupy, które otrzymały największą liczbę wskazań korespondują z przedstawionymi w zestawieniu ogólnym (wyk. 7). W ten sposób w ich przypadku potwierdzone zostało występowanie największych niedoborów informacyjnych. Pozostałe grupy są związane typowo z obszarem działalności PCPR. ZAPOTRZEBOWANIE NA INFORMACJE DOT. WYBRANYCH GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM - WEDŁUG WSKAZAŃ PCPR ofiary przemocy w rodzinie osoby niepełnosprawne osoby z zaburzeniami psychicznymi dzieci i młodzież wychowujące się poza rodziną dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych młodzież opuszczająca placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze rodziny dysfunkcyjne sieroty migracyjne (eurosieroty) nieletnie matki Wyk. 11 odpowiedzi powyżej 5% wskazań WYKORZYSTANIE DANYCH DOT. GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁ. Respondenci udzielili odpowiedzi na pytanie dot. sposobów wykorzystania danych i zasobów informacyjnych odnośnie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. W największym stopniu tego rodzaju informacje są potrzebne do przygotowywania i opracowywania projektów/programów aktywizacyjnych dla klientów pomocy społecznej (odpowiedziało w ten sposób ponad 90 ośrodków). Wpływ na tę sytuację ma z pewnością realizacja Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Od 2008 roku ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie rozpoczęły realizować projekty systemowe, do opracowania których niezbędna była wnikliwa diagnoza oparta na danych i zasobach informacyjnych dla wybranych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przy pracach związanych z wypełnieniem wniosków o dofinansowanie projektów największe trudności dla 17

17 pracowników jednostek pomocy społecznej sprawiało pozyskanie wiedzy dotyczącej danych statystycznych w w/w zakresie. WYKORZYSTYWANIE DANYCH DOT. GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁ RODZAJE ZADAŃ Wyk. 12 Zasoby informacyjne w obszarze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym są wykorzystywane do planowania najbardziej efektywnej oferty pomocowej ośrodków, w tym ustalania zakresu poradnictwa specjalistycznego, a także tworzenia i prowadzenia istniejącej infrastruktury pomocowej (54 wskazania). Posiadanie danych potrzebne jest do realizowania skutecznej pracy socjalnej (36 wskazań) oraz trafnej diagnozy środowiska lokalnego pod względem problemów społecznych jak i potrzeb występujących w grupach zagrożonych wykluczeniem (29). Respondenci (pracownicy z 29 ośrodków) wskazali również w dużym uogólnieniu, że wiedza z zakresu danych statystycznych jest niezbędna do odpowiedniej realizacji zadań wynikających z zapisów ustawy o pomocy społecznej. W przypadku 24 ośrodków dysponowanie zasobami informacyjnymi jest konieczne do wdrażania działań profilaktyczno-naprawczych, w których zakres wchodzą wszelkie inicjatywy na rzecz wspierania i opieki nad dzieckiem oraz rodziną (w tym przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz profilaktyka uzależnień). W związku z obowiązującymi przepisami ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie zostały zobligowane do opracowania i uaktualniania dokumentów 18

18 lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych. Do realizacji tego obowiązku nieodzowny jest dostęp do odpowiednich zasobów informacyjnych (20 wskazań), na podstawie których wprowadzone zostaną właściwe zapisy umożliwiające podjęcie działań na rzecz łagodzenia i/lub rozwiązywania problemów społecznych w środowisku lokalnym. PROBLEMY SPOŁECZNE WYMAGAJĄCE WNIKLIWEJ DIAGNOZY/ANALIZ W dalszej części ankiety respondenci wskazywali na problemy społeczne występujące na obszarach gmin i powiatów, które nie zostały w wystarczającym stopniu zdiagnozowane i wymagają wnikliwych analiz. Wyniki, będące wskazaniami respondentów, prezentuje wykres poniżej. PROBLEMY SPOŁECZNE WYMAGAJĄCE WNIKLIWYCH ANALIZ przemoc w rodzinie niepełnosprawność uzależnienia wsparcie osób z zaburzeniami psych problemy osób starszych problemy rodzin dysfukcyjnych trudności z motywacją do podjęcia pracy eurosieroctwo ubóstwo nieprzystosowanie społ młodzieży trudności z diagnozą syt.dochodowej klientów ops bezdomność organizacja pieczy zastępczej wsparcie młodzieży usamodzielniającej się niewystarczająca opieka zdrowotna readaptacja po opuszczeniu ZK wykluczenie społ mniejszość romska rodziny niepełne wielodzietność wzrost przestępczości ludność z obszarów popegeerowskich inne brak wsk liczba wskazań Wyk. 13 Problemy społeczne wymagające analiz w opinii pracowników jednostek pomocy społecznej uczestniczących w badaniu Zdecydowana większość udzielonych odpowiedzi dotyczyła problemu przemocy w rodzinie, który został wskazany w ankietach z 78% instytucji biorących udział w badaniu. Niecałe 50% respondentów uznało, iż wnikliwych analiz wymagają zagadnienia: sytuacji osób niepełnosprawnych oraz uzależnień. W opinii 40% ankietowanych zjawiskiem wymagającym przeprowadzenia analiz jest zagadnienie trafnej diagnozy oraz wsparcia 19

19 udzielanego osobom zaburzonym psychicznie. Wśród 5 najczęściej wymienianych problemów badawczych pojawiła się również potrzeba zbadania sytuacji osób starszych, ich potrzeb oraz problemów (według wskazań 35% osób biorących udział w badaniu). Respondenci zostali poproszeni w ankiecie o wskazanie jednego problemu, który ich zdaniem wymaga najpilniejszego poddania dogłębnej analizie (wyniki prezentuje wykres poniżej). NAJPILNIEJSZE PROBLEMY/ZAGADNIENIA WYMAGAJĄCE ANALIZY przemoc w rodzinie wsparcie osób z zaburzeniami psych niepełnosprawność uzależnienia problemy rodzin dysfukcyjnych problemy osób starszych eurosieroctwo trudności z diagnozą syt.dochodowej klientów ops trudności z motywacją do podjęcia pracy organizacja pieczy zastępczej ubóstwo nieprzystosowanie społ młodzieży bezdomność niewystarczająca opieka zdrowotna readaptacja po opuszczeniu ZK ludność z obszarów popegeerowskich inne* brak wskazania Wyk Wyniki potwierdzają najpilniejszą potrzebę informacyjno-diagnostyczną w zakresie zjawiska przemocy w rodzinie (wskazał tak blisko co 4 ankietowany). Respondenci prezentowali uzasadnienie dla wyboru jednego z problemów, jako wymagającego rozpoznania w pierwszej kolejności. Na podstawie analizy jakościowej udzielonych odpowiedzi, poniżej zostały zaprezentowane argumenty odnośnie niektórych ze zgłoszonych problemów. 3 W ramach kategorii inne wskazano na następujące problemy: zjawisko wykluczenia społecznego; izolacji mniejszości romskiej; niewystarczający zakres wsparcia udzielanego usamodzielniającej się młodzieży (opuszczającej placówki opiekunczo-wychowawcze lub rodziny zastępcze); wielodzietność, zwłaszcza wśród rodzin na wsi. 20

20 PROBLEMY / ZAGDANIENIA WYMAGAJĄCE NAJPILNIEJSZEGO ROZPOZNANIA NA PODSTAWIE UZASADNIEŃ PRZEDSTAWIONYCH PRZEZ RESPONDENTÓW W BADANIU PRZEMOC W RODZINIE Największa liczba wskazań dotyczyła zjawiska przemocy w rodzinie, które było zdecydowanie najczęściej zgłaszane jako problem wymagający pilnej interwencji w formie rzetelnej i wnikliwej diagnozy oraz analiz. W uzasadnieniach swojego wyboru respondenci wskazywali na następujące aspekty: specyfika tego zjawiska sprawia, że trudno je wykryć, zlokalizować, co uniemożliwia jak najszybsze objęcie rodziny potrzebną pomocą; w ostatnich latach można zauważyć eskalację tego problemu, choć trudno określić realną skalę tego zjawiska; rozpoznanie i zdiagnozowanie problemu powinno dotyczyć zarówno ofiar, jak i sprawców; przemoc w rodzinie jest problemem tragicznym w skutkach, gdyż oddziaływuje na wszystkich członków rodziny, zwłaszcza dzieci; w środowiskach lokalnych jest to problem ukrywany, funkcjonujący jako temat tabu, przez co nie jest odpowiednio nagłaśniany i diagnozowany; występują błędne przekonania społeczne, iż przemoc to zjawisko typowe dla rodzin patologicznych, a w rzeczywistości często dotyczy również rodzin funkcjonujących na zewnątrz prawidłowo (w tych przypadkach jest jeszcze trudniej wykrywalne); podjęcie właściwych działań interwencyjnych na rzecz rodzin, w których występuje przemoc, musi poprzedzić dogłębne i rzetelne zbadanie tego zjawiska; praca ze sprawcami przemocy jest bardzo utrudniona, gdyż brakuje specjalistycznego zaplecza instytucjonalnego; rozeznanie zjawiska przemocy winno obejmować również rozwiązania prawne, które w opinii pracowników jednostek pomocy społecznej nie są wystarczająco skuteczne i wymagają zmian; należy poddać ocenie stopień rozpowszechnienia informacji o możliwościach i miejscach udzielania pomocy rodzinom, w których występuje zjawisko przemocy. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Następnym problemem wskazywanym przez respondentów jest zjawisko zagrożenia wykluczeniem społecznym z powodu niespełnosprawności. W ankietach przedstawiono następujące wyjaśnienia dla udzielonych wskazań: brakuje analiz poświęconych charakterystyce środowiska osób niepełnosprawnych, rozpoczynając od jego liczebności, poprzez strukturę, prezentację najistotniejszych problemów i potrzeb tej grupy; 21

21 potrzeba wnikliwej analizy jest związana z planowaniem działań na rzecz likwidacji barier architektonicznych w miejscach, gdzie jest ona najpilniejsza; analiza środowiska osób niepełnosprawnych jest szczególnie uzasadniona ze względu na wykorzystanie informacji przy realizacji projektów systemowych, konkursowych, czy programów aktywności lokalnej finansowanych z Priorytetu VII PO KL; zjawiskiem wymagającym zbadania jest stopień świadomości społecznej dot. praw przysługujących osobom niepełnosprawnym, miejsc i form udzielania im pomocy oraz wsparcia; warte zdiagnozowania są przejawy izolacji od uczestnictwa w życiu społecznym, których doświadczają osoby niepełnosprawne; badanie dot. zjawiska niepełnosprawności powinno uwzględniać ocenę sytuacji finansowej rodzin osób niepełnosprawnych; analiza winna dotyczyć stopnia spójności działań na rzecz środowiska osób niepełnosprawnych na różnych płaszczyznach, m.in. na linii jednostki samorządu terytorialnego a organizacje pozarządowe. UZALEŻNIENIA Kolejnym zjawiskiem wymagającym rzetelnej diagnozy i wnikliwych badań są uzależnienia, zarówno od alkoholu, innych środków odurzających, jak również od hazardu, czy internetu. Uzasadnienia respondentów dla wskazań udzielonych w tym obszarze przedstawiają się następująco: w ocenie respondentów wśród klientów pomocy społecznej, poza bezrobociem, często wystepującym problemem jest uzależnienie od alkoholu; zbadania i wnikliwej analizy wymaga procedura zobowiązania do podjęcia leczenia, gdyż w ocenie pracowników jednostek pomocy społecznej jest ona długotrwała i mało skuteczna; uzależnienie od innych środków odurzających coraz częściej dotyczy młodzieży szkolnej, staje się przyczyną wielu dysfunkcji w środowisku rodzinnym i szkolnym, powodując często nieodwracalne zmiany w zachowaniu nastolatków; nasielenie się zjawiska zażywania środków odurzających i dopalaczy zauważane jest również w gminach typowo wiejskich, choć nie jest to nagłaśniane; trafna diagnoza zjawiska uzależnień pozwoli na zaplanowanie skutecznej profilaktyki, zwłaszcza adresowanej do ludzi młodych; badanie diagnozujące skalę zjawiska i jego charakter to podstawa niezbędna do podejmowania właściwych działań naprawczych; występowanie niskiego poziomu wiedzy i umiejętności rozpoznawania objawów zażywania środków odurzających wśród rodziców, nauczycieli, otoczenia; respondenci wskazali również na kwestie niewystarczającej wiedzy wśród pracowników socjalnych nt. uzależnień oraz braku umiejętności pracy z osobami uzależnionymi. 22

22 ZABURZENIA PSYCHICZNE W ankietach równie często pojawiały się opinie dot. problemów związanych z trafną diagnozą i wsparciem osób z zaburzeniami psychicznymi. W udzielonych odpowiedziach podkreślano następujące kwestie: wysoki wskaźnik osób z zaburzeniami psychicznymi wśród klientów pomocy społecznej (zdaniem respondentów systematycznie wzrastający); środowisko osób zaburzonych psychicznie jest słabo zdiagnozowane, gdyż trafna diagnoza nastręcza wiele problemów (jest to kwestia ukrywana i wypierana); brakuje scharakteryzowania grupy pod względem płci, wieku, stopnia zaburzeń, źródła utrzymania, skali korzystania z form pomocy oraz środowiskowego wsparcia i ich skuteczności oraz adekwatności; izolacja osób zaburzonych psychicznie ze względu na naturę ich problemu, który jest wstydliwy i ukrywany przez osobę oraz jej rodzinę; osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne to trudni klienci pomocy społecznej, problem stanowi podjęcie z nimi współpracy m.in. w celu motywowania do podjęcia leczenia; przedmiotem badań powinno stać się określenie zagrożonych środowisk i analiza wpływu różnych czynników na rozwój zaburzeń psychicznych; drobiazgowa analiza środowiska osób zaburzonych psychicznie jest niezbędna do zapewnienia odpowiednich warunków udzielania pomocy specjalistycznej i efektywnego leczenia; wyniki rzetelnie przeprowadzonego badania posłużyłyby do stworzenia systemu wsparcia dla osób zaburzonych psychicznie, szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym; alienacja społeczna i poczucie wyobcowania osób zaburzonych jest konsekwencją braku społecznego zrozumienia oraz wiedzy na temat specyfiki zaburzeń psychicznych i związanych z nimi zachowań; niewystarczająca infrastruktura (brak w gminach placówek oferujących wsparcie osobom z zaburzeniami psychicznymi lub zbyt mała do potrzeb liczba miejsc) należałoby zbadać, w odniesieniu do działających w województwie instytucji, czas oczekiwania na miejsce w placówce i liczbę chętnych. PROBLEMY OSÓB STARSZYCH Respondenci wskazywali na problemy osób starszych jako wymagające rozeznania w formie badań i analiz, uzasadniając to w następujący sposób: ze względu na proces szybkiego starzenia się społeczeństwa istotne znaczenie ma objęcie wsparciem osób starszych, które są szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym; badanie winno dotyczyć skali problemów i potrzeb osób starszych, zwłaszcza z uzwględnieniem skali zjawiska samotności wśród seniorów; 23

23 diagnoza sytuacji osób starszych jest konieczna do podejmowania właściwych działań na rzecz łagodzenia i rozwiązywania problemów oraz zaspokajania potrzeb seniorów, m.in. poprzez organizowanie pomocy usługowej i opieki, umożliwiającej im jak najdłuższe pozostawanie w środowisku, a także tworzenie infrastruktury w formie mieszkań chronionych i innych placówek; brakuje oceny zapotrzebowania na wsparcie rodzin opiekujących się przewlekle chorymi osobami bliskimi w podeszłym, np. w formie zapewnienia opieki zastępczej, poradnictwa, grup wsparcia; szczególne zainteresowanie należy skierować na problemy osób starszych mieszkających na obszarach wiejskich ze względu na ich bardzo utrudniony dostęp do różnego rodzaju świadczeń oraz oferty pomocowej świadczonej przez specjalistyczne placówki i instytucje. PROBLEMY RODZIN DYSFUNKCYJNYCH Istotna jest również analiza problemów występujących w rodzinach dysfunkcyjnych, głównie ze względu na fakt, iż: rodzice bezradni w sprawach opiekuńczo-wychowawczych stanowią znaczną część klientów pomocy społecznej; badanie powinno opierać się na wieloaspektowej analizie sytuacji rodzin dysfunkcyjnych, wraz z diagnozą problemów, z którymi się borykają, ich przyczyn i skutków; analiza tych środowisk jest istotna w związku z wprowadzonymi na mocy ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej rozwiązaniami prawnymi, m.in. praca z asystentami rodziny; współczesne polskie rodziny są narażone na wiele zagrożeń prowadzących do ich dysfunkcjonalności i mających negatywny wpływ na dzieci w tych rodzinach; badanie wpływu otoczenia na kształtowanie się młodego pokolenia, określenie czynników determinujących zmiany w zachowaniach będące przejawami nieprzystosowania społecznego. BRAK SKUTECZNYCH NARZĘDZI MOTYWUJĄCYCH DO PODJĘCIA ZATRUDNIENIA Kolejnym problemem jest zjawisko bezrobocia, często będącego konsekwencją braku narzędzi motywujących klientów pomocy społecznej do podjęcia zatrudnienia. Respondenci wskazali na następujące aspekty: największa liczba świadczeniobiorców OPS to osoby bezrobotne; bezrobocie generuje wiele innych problemów społecznych, prowadzi do ubóstwa, jest źródłem innych zachowań patologicznych; pozostawanie osobą długotrwale bezrobotną prowadzi do rezygnacji z podejmowania jakichkolwiek form aktywnego poszukiwania pracy i całkowitego przyzwyczajenia do korzystania z finansowej pomocy instytucjonalnej; 24

24 przeprowadzenie wnikliwych analiz jest szczególnie istotne ze względu na specyfikę zjawiska bezrobocia, jego koszty nie tylko ekonomiczne, ale i społeczne; aspektem wartym zbadania jest stopień współpracy między instytucjami działającymi w zakresie pomocy osobom faktycznie bezrobotnym. EUROSIEROCTWO Uzasadniając wybór problemu eurosieroctwa ankietowani wskazywali na następujące argumenty: eurosieroctwo jest problemem, który narasta; zjawisko jest niezbadane i trudne do analiz, gdyż dotyczy najczęściej środowisk niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej; podstawowym problemem jest kwestia nieuregulowanej sytuacji prawnej, braku wyznaczonych prawnie opiekunów pozostawionych w kraju dzieci; skutki tego zjawiska są związane z różnymi groźnymi przejawami demoralizacji dzieci i młodzieży, jak prostytucja nieletnich, przestępczość, narkomania, agresja; dzieci pozostawiane przez rodziców wyjeżdzających do pracy za granicę są oddawane pod opiekę dziadków, którzy nie radzą sobie z problemami wychowawczymi (są nadopiekuńczy, bądź przeciwnie nie interesują się sytuacją dzieci); konsekwencje eurosieroctwa to gorszy start życiowy, nieprawidłowy przebieg procesu socjalizacji, a niekiedy także konflikty z prawem pozostawionych w kraju dzieci. UBÓSTWO Wskazywano również na ubóstwo jako problem wymagający analiz: w opinii respondentów jest to problem narastający; w analizie powinno się uwzględnić eskalację tego problemu w społeczności lokalnej oraz ocenę poziomu zabezpieczenia podstawowych potrzeb życiowych jej członków; warto uwzględnić również zjawisko dziedziczenia biedy. TRUDNOŚCI Z DIAGNOZĄ SYTUACJI DOCHODOWEJ KLIENTÓW POMOCY SPOŁECZNEJ Zdaniem niektórych pracowników jednostek pomocy społecznej biorących udział w badaniu zjawisko trudności w ocenie sytuacji zawodowej i dochodowej rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej powinno stać się przedmiotem wnikliwych badań i analiz. Uzasadniając swoją opinię przedstawiali następujące argumenty: problem dysproporcji pomiędzy udokumentowaną wysokością dochodu, a sytuacją majątkową osoby/rodziny jest trudny do udowodnienia; warto podkreślić, iż klientów pomocy społecznej charakteryzuje coraz bardziej roszczeniowa i bierna postawa; 25

25 w oświadczeniach o zarobkach klienci pomocy zatajają dochody z zatrudnienia w szarej strefie, z prac dorywczych, z nielegalnej pracy za granicą; występowanie zjawiska swoistego uzależnienia od pomocy społecznej w grupie świadczeniobiorców przejawiających zainteresowanie jedynie otrzymywaniem zasiłków i nie podejmujących działań na rzecz konstruktywnych rozwiązań ich sytuacji życiowej. BEZDOMNOŚĆ Część respondentów wskazała również na problem bezdomności (i zgłaszane przez większe ośrodki miejskie zjawisko żebractwa), gdyż nadal pozostaje szerzej nierozpoznany, wymagający wprowadzenia nowych rozwiązań na rzecz przeciwdziałania zjawisku bezdomności. TRUDNOŚCI Z ORGANIZACJĄ PIECZY ZASTĘPCZEJ Problemów nastręcza zdaniem biorących udział w badaniu organizacja pieczy zastępczej i zapewnienie dzieciom oraz młodzieży warunków do prawidłowego rozwoju oraz egzystencji w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych: analizy wymaga określenie przyczyn braku osób chętnych do pełnienia funkcji niespokrewnionej rodziny zastępczej zawodowej, zwłaszcza w formie pogotowia rodzinnego; zbadać należałoby ramy organizacyjno-formalne związane z funkcjonowaniem rodzicielstwa zastępczego. SYTUACJA DZIECI I MŁODZIEŻY WYCHOWYWANEJ POZA RODZINĄ /NIEWYSTARCZAJĄCA POMOC DLA MŁODZIEŻY USAMODZIELNIAJĄCEJ SIĘ W opinii uczestników badania, zwłaszcza pracowników PCPR, ważnym tematem do rozeznania w ramach badań i analiz jest sytuacja dzieci i młodzieży wychowującej się poza rodziną, z uwzględnieniem zakresu pomocy i wsparcia potrzebnego młodzieży w okresie usamodzielnienia: analizie powinny być poddane zagadnienia związane z rodzajem wsparcia realizowanego w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, jego adekwatności do wieku i typu zaburzeń oraz zachowań patologicznych wychowanków; warto dokonać porównania i wskazać na różnice w funkcjonowaniu społecznym wychowanków po opuszczeniu placówek i rodzin zastępczych; rzetelnych analiz wymaga niepokojące zjawisko występowania myśli samobójczych u dzieci i młodzieży umieszczanych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych. TRUDNOŚCI Z READAPTACJĄ OSÓB OPUSZCZAJĄCYCH ZAKŁADY KARNE W ankietach uwzględniony przez respondentów został problem związany z readaptacją osób opuszczających zakłady karne, zwłaszcza ze względu na: 26

26 zbyt wąski wachlarz form wsparcia udzielanego osobom opuszczającym zakłady karne przez ośrodki pomocy społecznej (oferta oparta jedynie na zasiłku celowym); problem braku chęci u opuszczających zakład karny do współpracy w podejmowaniu starań na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej (rezygnacja z porad psychologicznych, udziału w grupach samopomocowych AA); analiza powinna dotyczyć różnych przejawów trudności z readaptacją, m.in. z odnalezieniem się na rynku pracy, z reintegracją społeczną, z uzyskaniem miejsca stałego pobytu (badanie winno zawierać także analizę stanu mieszkalnictwa socjalnego). MNIEJSZOŚĆ ROMSKA Wśród respondentów znalazły się osoby, które wskazały na problem izolacji społeczności romskiej, którego analiza jest niezbędna do planowania i opracowania programów przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu środowiska romów (jest to grupa, która zgodnie z wytycznymi winna być szczególnie wspierana instrumentami finansowanymi ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego). MIESZKAŃCY OBSZARÓW POPEGEEROWSKICH Problemy związane z funkcjonowaniem ludności z obszarów popegeerowskich to tematyka, którą w opinii ankietowanych należy poddać wnikliwym analizom, gdyż jest to problem bardzo złożony, na który wpływa wiele czynników. PREFEROWANE SPOSOBY UPOWSZECHNIANIA WYNIKÓW BADAŃ I ANALIZ Ostatnie pytania ankiety zostały poświęcone zbadaniu opinii pracowników jednostek pomocy społecznej na temat aspektów związanych z działalnością utworzonej w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Toruniu Sekcji Obserwatorium Integracji Społecznej. PREFEROWANE SPOSOBY PREZENTACJI WYNIKÓW BADAŃ I ANALIZ OIS newsletter 8% publikacja 19% inne*; 1% brak info na wskazania stronie 2% internetowej; 29% artykuł w biuletynie 19% Wyk konferencj a/seminari um 22% 4 W ramach kategorii inne wskazano na: organizacja szkoleń ze specjalistami. 27

27 Jedno z pytań dotyczyło preferowanych sposobów rozpowszechniania wyników i rekomendacji opracowanych przez zespół OIS na podstawie przeprowadzonych badań. Co trzeci respondent wskazał na informację na stronie internetowej jako wybraną formę dostarczania informacji o działaniach OIS. NAJBARDZIEJ PREFEROWANY SPOSÓB ROZPOWSZECHNIANIA WYNIKÓW BADAŃ I ANALIZ OIS artykuł w biuletynie; 10 publikacja ; 14 konferencja /seminarium; 27 newsletter; 10 informacja na stronie internetowej; 80 Wyk. 17 Respondenci byli poproszeni o wskazanie trzech odpowiedzi w kolejności, od formy najbardziej do najmniej preferowanej. Analizując tylko pierwsze wskazania (na podstawie ankiet, w których została określona kolejność odpowiedzi 141) uzyskano potwierdzenie dla powyższych wyników, gdyż aż 57% respondentów w pierwszej kolejności wskazało na informacje na stronie internetowej jako najbardziej preferowaną formę rozpowszechniania wyników badań/analiz. Inne propozycje były wskazywane zdecydowanie rzadziej. 28

28 PREFEROWANE FORMY DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH PRZEZ OIS Kolejne pytanie dotyczyło wskazania najbardziej preferowanych w opinii respondentów form działań, które powinien realizować zespół Obserwatorium Integracji Społecznej w Toruniu. Wyniki prezentuje poniższy wykres: REFEROWANE FORMY DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH PRZEZ OIS kalendarz wydarzeń naukowych; 8 brak wskazania; 14 baza danych; 88 badania i monitorowanie zjawisk; 117 upowszechnianie dobrych praktyk; 133 rekomendacje zmian; 123 Wyk. 18 Analizując wszystkie udzielone odpowiedzi można stwierdzić, iż 3 z podanych form działania otrzymały zdecydowanie największą liczbę wskazań (70-80%). Pracownicy jednostek pomocy społecznej w związku z działalnością OIS oczekują na realizację zwłaszcza następujących przedsięwzięć: upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie pomocy i integracji społecznej, przedstawianie rekomendacji zmian w prowadzonych działaniach oraz proponowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy i integracji społecznej, przeprowadzanie badań i monitorowanie zjawisk oraz problemów społecznych występujących w województwie. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie trzech odpowiedzi w kolejności, od formy działań najbardziej do najmniej preferowanych. Analizując tylko pierwsze wskazania (na podstawie ankiet, w których została określona kolejność odpowiedzi 155) należy wskazać, iż ok. 30% ankietownych podało jeden z dwóch rodzajów działalności najbardziej 29

29 oczekiwanej do realizacji przez zespół OIS: prowadzenie badań i monitorowanie zjawisk oraz upowszechnianie dobrych praktyk. rekomendacje zmian; 32 NAJBARDZIEJ PREFEROWANA FORMA DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH PRZEZ OIS baza danych; 29 badania i monitorowanie zjawisk; 46 upowszechnianie dobrych praktyk; 47 Wyk