Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły Zamawiający: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ul. Grzybowska 80/ Warszawa Jednostka projektująca: Dyrektor Techniczny, Doradztwo Infrastrukturalne Woda i Środowisko Mott MacDonald Polska Sp. z o.o. mgr inż. Mirosława Rybczyńska Szewczyk Data: Warszawa, 2014 r.

2 2

3 3

4 Spis treści 1. Wprowadzenie Podstawa opracowania prognozy Podstawa prawna i zakres prognozy Przedmiot i cel prognozy Metoda opracowania prognozy Konsultacje dokumentu Zakres MasterPlanu oraz ocena zgodności z celami uzgodnionymi w innych dokumentach Zakres dokumentu Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla unijnego i międzynarodowego Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla krajowego i regionalnego Ocena zgodności MasterPlanu z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz polityką ekologiczną Ocena zgodności celu MasterPlanu z adaptacją do zmian klimatu Stan środowiska, potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji MasterPlanu jak również w przypadku jego realizacji Ludzie w tym jakość życia i zdrowia Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Różnorodność biologiczna, flora i fauna Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Wody powierzchniowe Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Wody podziemne Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań

5 5.5. Zasoby naturalne nieodnawialne Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Powietrze Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Powierzchnia ziemi Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Krajobraz Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Klimat Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Zabytki i dobra materialne Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Propozycja rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko mogących być rezultatem realizacji dokumentu MasterPlanu, w szczególności na cele i przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Transgraniczne oddziaływanie na środowisko Ocena oddziaływań skumulowanych Propozycja rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w MasterPlanie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru Metody analizy skutków realizacji postanowień analizowanego dokumentu i częstotliwość jej przeprowadzania Podsumowanie Materiały i literatura Spis tabel Spis rysunków

6 15. Spis wykresów Lista załączników

7 Wykaz skrótów użytych w opracowaniu: apgw aktualizacja Planu Gospodarowania Wodami GIOŚ Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urząd Statystyczny JCW Jednolita Część Wód JCWP Jednolita Część Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolita Część Wód Podziemnych KE _ Komisja Europejska KZGW _ Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MŚ Ministerstwo Środowiska MAiC Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej MEW Mała Elektrownia Wodna MPHP Mapa podziału hydrograficznego Polski MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OOŚ Ocena Oddziaływań na Środowisko PEP Polityka Ekologiczna Państwa PGW Plany Gospodarowania Wodami PWP Polityka Wodna Państwa PWŚK Program Wodno Środowiskowy Kraju RDW Ramowa Dyrektywa Wodna SRWŁ 2020 Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 SZCW Silnie Zmienione Części Wód TOP Tabela Oceny Projektów UUIŚ Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku 7

8 1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa opracowania prognozy Podstawa prawna i zakres prognozy Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) skutków realizacji dokumentów strategicznych (np.: koncepcji, polityk, strategii i planów) opracowywanych przez organy administracji nakładają artykuły 46 i 47 niniejszej ustawy. Zgodnie z art. 46 przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura, 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony. Art. 47. określa, iż przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane także w przypadku projektów dokumentów, innych niż wymienione w art. 46, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem, o którym mowa w art. 57, organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. Zgodnie z zapisem art. 3 UUIŚ, przez strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko rozumie się postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu, obejmujące w szczególności: uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko; sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko; uzyskanie wymaganych ustawą opinii; zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. 8

9 Zgodnie z art. 51 ustawy prognoza oddziaływania na środowisko powinna zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; analizę i ocenę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody; analizę i ocenę celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; analizę i ocenę przewidywalnych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnie ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Zgodnie z art. 52 ustawy, prognoza oddziaływania na środowisko powinna być opracowana stosownie do współczesnego stanu wiedzy i metod oceny. Prognoza powinna uwzględniać informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzone dla innych, przyjętych już dokumentów powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania. Prognoza oddziaływania na środowisko została sporządzona w zakresie zgodnym z treścią pisma Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska uzgadniającego zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko, wydanego na podstawie art. 53 w związku z art. 57 UUIŚ oraz na podstawie art. 51 UUIŚ (pismo w załączniku nr 1). 9

10 W prognozie oddziaływania na środowisko ujęto również uzgodnienia z Urzędami Morskimi zawarte w: Uzgodnieniu zakresu i stopniu szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Szczecinie (pismo w załączniku nr 2). Uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Słupsku (pismo w załączniku nr 3). Uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Gdyni (pismo w załączniku nr 4) Przedmiot i cel prognozy Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły. Zgodnie z założeniami zawartymi w Załączniku do Uchwały Rady Ministrów nr 118/2013 z dnia 2 lipca 2013 r. Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej, przygotowane zostały MasterPlany dla obszarów dorzecza Wisły i Odry. Dokumenty te przedstawiają inwestycje, których realizacja może spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód podziemnych, dobrego stanu/potencjału ekologicznego lub pogorszenie stanu części wód powierzchniowych lub podziemnych. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla analizowanych rodzajów inwestycji na wyszczególnione komponenty środowiska. Prawidłowe określenie zakresu potencjalnego oddziaływania pozwala na dobór odpowiednich środków minimalizujących lub kompensujących, na etapie przygotowań do realizacji inwestycji. Jest to podstawa do minimalizowania strat w środowisku przy jednoczesnym realizowaniu tych inwestycji. W niniejszym dokumencie opisano typowe rodzaje potencjalnych oddziaływań oraz zaproponowano odpowiednie dla nich sposoby minimalizacji presji lub kompensacji. Przedstawiono również istniejące problemy środowiska z punktu widzenia projektowanego dokumentu. Oprócz określenia potencjalnego wpływu na środowisko, celem prognozy jest analiza zgodności przedstawionych zamierzeń inwestycyjnych z dokumentami planistycznymi i strategicznymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym. 10

11 1.2. Metoda opracowania prognozy Prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu uwzględnia: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji analizowanego dokumentu; stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji analizowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia aanalizowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Opis istniejącego stanu środowiska przyrodniczego sporządzono na podstawie dostępnej literatury, danych statystycznych oraz aktualnych map. Do analizy stanu środowiska a także graficznego przedstawienia wyników wykorzystywano również technikę GIS. Podczas oceny wpływu MasterPlanu na poszczególne komponenty środowiska, określono charakter oddziaływania, czas trwania oraz wpływ danego przedsięwzięcia na poszczególne komponenty środowiska: ludzi (w tym, jakość życia i zdrowia), różnorodność biologiczną, florę, faunę, wody powierzchniowe, wody podziemne, zasoby naturalne, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat oraz zabytki i dobra materialne. Prognoza ocenia skumulowane oddziaływania planowanych przedsięwzięć na obszar dorzecza Wisły. Ponadto prognoza wskazuje: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji analizowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru; 11

12 rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w analizowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opisem metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru bądź wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych. Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru. Prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły odnosi się do raportów oddziaływania na środowisko wykonanych dla poszczególnych projektów o ile wystąpiły ku temu przesłanki z art. 59 UUIŚ, a także powiązana jest z innymi dokumentami wykonywanymi dla potrzeb aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (np. analiza presji, cele środowiskowe, apwśk, międzynarodowe plany gospodarowania wodami, itp.) Konsultacje dokumentu Projekt MasterPlanu wraz z projektem prognozy oddziaływania na środowisko, został w myśl brzmienia art. 54 UUIŚ poddany konsultacjom społecznym. Konsultacje przeprowadzone zostały zgodnie z zasadami przedstawionymi w Rozdziale 3 UUIŚ. Odbyły się one w dniach kwietnia 2014 r. W trakcie tych konsultacji projekty dokumentów zostały udostępnione zainteresowanym stronom, a informacja o terminie i miejscu składania wniosków do dokumentu została podana do publicznej wiadomości. Konsultacjom podlegały cztery dokumenty: Projekt MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły; Projekt MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry; Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko dla Projektu MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły; Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko dla Projektu MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Uwagi oraz wnioski można było składać poprzez: formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej drogą elektroniczną na adres masterplany@kzgw.gov.pl; pisemnie na adres KZGW; ustnie do protokołu w siedzibie KZGW. Uwagi lub wnioski złożone po upływie wskazanego terminu, tj. 25 kwietnia 2014r. pozostały bez rozpatrzenia. W konsultacjach społecznych oprócz osób prywatnych wzięły udział m. in: Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej; 12

13 Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych; Ministerstwo Środowiska; Urzędy marszałkowskie, wojewódzkie, miejskie, gmin; Zarządy Portów Morskich; Organizacje pozarządowe, takie jak: WWF, Nasza Natura, Fundacja Greenmind, Centrum Ochrony Mokradeł i inne; Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska; inne jednostki administracji publicznej i przedsiębiorstwa związane gospodarką wodną. W sumie zarejestrowano uwagi od 60 instytucji oraz 14 osób prywatnych. Spływające uwagi oraz wnioski w głównej mierze dotyczyły: 1. Projekty MasterPlanów: braku akceptacji dokonanej oceny dla inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów, a zamieszczonych na liście nr 1 (inwestycje nie wpływające negatywnie na stan JCWP) lub liście nr 2 (inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla którego należy rozważyć zastosowanie odstępstwa); zmiany oceny inwestycji w celu umieszczenie jej na liście nr 1; nie umieszczenia w projekcie MasterPlanów inwestycji planowanych przez jednostki; braku zamieszczenia w konsultowanych dokumentach danych roboczych np. macierzy oddziaływania; zamieszczenia w MasterPlanach inwestycji, dla których beneficjenci nie przekazali danych niezbędnych do przeprowadzenia oceny; zamieszczenia w MasterPlanach nowych inwestycji (zrealizowanych, będących w trakcie realizacji, planowanych do realizacji), dla których beneficjenci nie zdążyli przygotować wystarczających danych, aby powyższe inwestycje zgłosić do opracowania poddanego konsultacjom. 2. Projekty prognozy oddziaływania na środowisko: braku indywidualnej oceny poszczególnych inwestycji; braku oceny wpływu poszczególnych inwestycji na obszary sieci Natura 2000; oceny wpływu poszczególnych rodzajów przedsięwzięć na środowisko. Po upływie terminu konsultacji społecznych rozpatrzone zostały wszystkie zgłoszone uwagi i wnioski. W wyniku pozytywnego rozpatrzenia części z nich, w projektach MasterPlanów oraz Prognoz wprowadzono następujące zmiany: 1. Projekt MasterPlanu: Wprowadzono podział na: - inwestycje zrealizowane, 13

14 - inwestycje będące w trakcie realizacji, - planowane do realizacji; na podstawie uzupełnionych przez beneficjentów braków w dokumentacji dokonano oceny projektów uprzednio znajdujących się na liście inwestycji nieocenionych; dodano nowe inwestycje; uzupełniono uzasadnienie odstępstwa z art. 4. ust. 7. RDW dla każdej z analizowanych inwestycji jego wymagającej; uzupełniono dokument o podsumowanie każdej inwestycji; uzupełniono dokument o inwestycje zgłoszone po konsultacjach społecznych w terminie do dnia r.; nowa wersja dokumentu będzie zawierała bazę danych. Narzędzie to umożliwi filtrowanie danych o zamieszczonych inwestycjach w celu zidentyfikowania inwestycji wg różnego rodzaju informacji oraz stanowić będzie źródło infrormacji dla każdej z inwestycji poddanych ocenie w ramach opracowania Projektu MasterPlanu; naniesiono poprawki odnoszące się do treści dokumentów. 2. Projekt prognozy oddziaływania na środowisko: dodano załącznik prezentujący inwestycje, dla których stwierdzono wpływ na cele obszarów Natura 2000, w tym również znaczący negatywny wpływ; rozszerzono opis wpływu poszczególnych rodzajów inwestycji na środowisko; uzupełniono Shadow List ; zaktualizowano dane statystyczne dotyczące zgłoszonych inwestycji wprowadzono szereg zmian w treści dokumentu. Po r. do Projektu MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły zgłoszono 149 całkiem nowych projektów oraz uzupełniono dokumentację do 7434 inwestycji uprzednio znajdujących się na liście inwestycji, dla których zakres przekazanych danych był niewystarczający do przeprowadzenia oceny. W wyniku rozszerzenia listy inwestycji wchodzących w zakres opracowania projektu MasterPlanów oraz poddania ich ocenie, po uzgodnieniu z zamawiającym, przeprowadzono kolejne konsultacje społeczne, które odbyły się w dniach r. Konsultacjom poddano wszystkie z czterech wcześniej konsultowanych dokumentów: Projekty MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły oraz Odry wraz z prognozami oddziaływania na środowisko. Sposób zgłaszania wniosków oraz uwag do konsultowanych dokumentów pozostał identyczny jak w przypadku pierwszych konsultacji (uwagi można było przekazywać za pośrednictwem elektronicznego formularza umieszczonego na stronie internetowej zamawiającego, mailowo na adres zamawiającego, pisemnie lub ustnie w siedzibie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej). W trakcie drugich konsultacji społecznych MasterPlanów wraz z prognozami zarejestrowano uwagi od 58 instytucji oraz 2 osób prywatnych. Zgłaszane w trakcie drugich konsultacji społecznych uwagi i wnioski dotyczyły przede wszystkim: 14

15 1. Projekt MasterPlanu: zgłoszonych w trakcie pierwszych konsultacji społecznych uwag i ich niepełne uwzględnienie lub niesatysfakcjonujące ustosunkowanie się do tych uwag przez wykonawcę dokumentacji; braku akceptacji dokonanej oceny dla poszczególnych inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów, uznanych w dokumentacji za inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla którego należy rozważyć zastosowanie odstępstwa, a które nie spełniają wszystkich przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW; wnioski o zamieszczenie w MasterPlanach inwestycji, dla których beneficjenci nie przekazali danych (dokumentacji) niezbędnych do przeprowadzenia oceny; uwagi dotyczące metodyki i celowości realizacji dokumentów, jakimi są MasterPlany. 2. Projekt prognozy oddziaływania na środowisko: zgłoszonych w trakcie pierwszych konsultacji społecznych uwag i ich niepełne uwzględnienie lub niesatysfakcjonujące ustosunkowanie się do tych uwag przez wykonawcę dokumentacji; rozszerzenia analiz dotyczących obszarów chronionych w związku z realizacją inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie oraz wpływu na inne komponenty środowiska przyrodniczego, nieścisłości przytaczanych w treści dokumentów danych liczbowych (danych statystycznych). Po upływie terminu konsultacji społecznych przeanalizowane i rozpatrzone zostały wszystkie zgłoszone uwagi i wnioski. W wyniku pozytywnego rozpatrzenia części z nich, w projektach MasterPlanów oraz Prognoz wprowadzono szereg zmian, mających na celu przede wszystkim usunięcie wskazanych błędów i nieścisłości dotyczących poszczególnych inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów. 15

16 2. ZAKRES MASTERPLANU ORAZ OCENA ZGODNOŚCI Z CELAMI UZGODNIONYMI W INNYCH DOKUMENTACH 2.1. Zakres dokumentu MasterPlan stanowi szczególną analizę potrzeb w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej, zidentyfikowanych na poziomie dorzecza oraz poszczególnych jego regionów, dla których odpowiedzią są analizowane inwestycje. Rozumiane w ten sposób zintegrowane podejście do gospodarowania wodami na obszarze dorzecza pozwoli na połączenie planowanych działań z wymogami i celami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W skład inwestycji objętych MasterPlanem włączono projekty, które powinny zostać uwzględnione w apgw. Inwestycje te przez swój charakter mogą potencjalnie wpływać na nieosiągnięcie, lub nieutrzymanie dobrego stanu/potencjału ekologicznego JCW, co jest niezgodne z założeniami RDW. W zakres dokumentu stanowiącego propozycję MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły wchodzą m.in.: 1. analiza inwestycji na obszarze dorzecza Wisły zgodnie z przyjętą metodyką, w odniesieniu do zdefiniowanych potrzeb i problemów, stwierdzonych w poszczególnych regionach wodnych, 2. indywidualna ocena poszczególnych inwestycji obszaru dorzecza Wisły w odniesieniu do wytycznych Ramowej Dyrektywy Wodnej, a także klasyfikacja przedsięwzięcia zgodnie z przyjętą metodyką, 3. charakterystyka JCW oraz obszarów chronionych, na których zlokalizowane zostały analizowane inwestycje, 4. ocena skumulowana efektów oddziaływania obejmujących zasięg od zlewni JCW po obszar dorzecza, z wyszczególnieniem oddziaływania na inne JCW, 5. podsumowanie oddziaływania inwestycji na obszary objęte siecią Natura 2000 w przypadku zidentyfikowania takiego oddziaływania i możliwości oceny na podstawie posiadanej dokumentacji, 6. analiza odstępstw od celów środowiskowych zgodnie z art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej. W MasterPlanie nie ujęto inwestycji związanych z gospodarką ściekową. Problematyką tą zajmuje się Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. MasterPlan obejmuje projekty zrealizowane, w trakcie realizacji oraz planowane do realizacji w perspektywie do 2021 r., na obszarze dorzecza Wisły w następujących sektorach: ochrona przeciwpowodziowa i gospodarka wodna; żegluga śródlądowa i morska; hydroenergetyka. Projekty przeanalizowano pod względem potencjalnego wpływu ich realizacji na nieosiągnięcie lub pogorszenie dobrego stanu/ potencjału części wód. W analizowanym dorzeczu dominującą częścią 16

17 ocenionych JCW stanowią rzeki ok. 97%. Analizę wpływu inwestycji na obszarze dorzecza odniesiono także do poszczególnych jednolitych części wód, dla których indywidualnie rozpatrywano wpływ podejmowanych w jej zasięgu działań na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych. MasterPlan zawiera zbiorcze zestawienie inwestycji ujętych w dokumentach i programach planistycznych szczebla lokalnego, regionalnego i krajowego a zatem powstaje w powiązaniu z tymi dokumentami, wskazując m.in. na konieczność podjęcia działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów (zawartych w RDW) i kierunków zrównoważonego rozwoju. Analizowane przedsięwzięcia obejmują budowy oraz remonty następującej zabudowy: wały i poldery przeciwpowodziowe, rowy i kanały melioracyjne, zabudowę poprzeczną i budowle piętrzące (jazy, ostrogi, stopnie wodne, śluzy, zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepławki dla ryb, prace w korycie rzecznym (w tym renaturyzację), pompownie i ujęcia wody, mosty, porty, przystanie pomosty rekultywacje zbiorników wodnych MEWy itp.). Wytyczne i rekomendacje zawarte w MasterPlanach współgrają i wynikają z przesłanek zawartych w dyrektywach Unii Europejskiej, które są sukcesywnie implementowane do polskiego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla unijnego i międzynarodowego Podstawowym zadaniem MasterPlanu jest zintegrowanie strategii i planów sektorowych dotyczących dorzecza Wisły w zakresie inwestycji mogących oddziaływać na hydromorfologię wszystkich kategorii wód powierzchniowych. Ocenie poddano inwestycje w sektorach: ochrony przeciwpowodziowej, gospodarki wodnej, żeglugi śródlądowej i morskiej oraz hydroenergetyki. Inwestycje ocenione w ramach MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły wpisują się w pełni w cele określone w dokumentach wymienionych poniżej zarówno na szczeblu krajowym, unijnym jak i międzynarodowym. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna RDW) Zgodnie z art. 1 RDW celem niniejszego dokumentu jest ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych, które: zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych; promują zrównoważone korzystanie z wód oparte na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych; 17

18 dążą do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego między innymi poprzez szczególne środki dla stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych oraz zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych; zapewniają stopniową redukcję zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegają ich dalszemu zanieczyszczaniu; przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz. Art. 4 RDW definiuje cele środowiskowe odnośnie wód powierzchniowych i podziemnych, które odnoszą się do zapewnienia dobrego stanu chemicznego wód, a także osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego wód powierzchniowych oraz dobrego stanu wód podziemnych poprzez zapewnienie równowagi między poborami, a zasilaniem tych wód. Nadrzędnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku Zakłada się, że wody powierzchniowe, w tym silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód, powinny do tego czasu osiągnąć dobry stan chemiczny, oraz odpowiednio, dobry stan ekologiczny lub dobry potencjał ekologiczny, gdzie: stan ekologiczny obowiązuje dla naturalnych jednolitych części wód; potencjał ekologiczny dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód. Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych ustalane są zgodnie z zapisami art. 4 RDW. Stosowana jest przy tym zasada jeśli do danej części wód odnosi się więcej niż jeden z celów, ustala się cel najbardziej rygorystyczny. Przeniesienie zapisów RDW do prawodawstwa polskiego nastąpiła przede wszystkim poprzez ustawę Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U.2012 Nr 0 poz.145 z późn. zm.) wraz z aktami wykonawczymi. Ponadto RDW transponowana jest także poprzez ustawę Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U.2013 Nr 0 poz z późn. zm.) oraz ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity Dz.U.2006 Nr 123 poz. 858 z późn. zm.) wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim Nadrzędnym celem Dyrektywy Powodziowej jest ograniczanie ryzyka powodziowego i zmniejszanie następstw powodzi w państwach Unii Europejskiej. Dąży do właściwego zarządzania ryzykiem, jakie może stwarzać powódź dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i dziedzictwa kulturowego. 18

19 Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie konieczność opracowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz ich publicznego udostępnienia. Państwa członkowskie zobligowane zostały do sporządzenia: wstępnej oceny ryzyka powodziowego do grudnia 2011 roku; map zagrożenia i map ryzyka powodziowego do grudnia 2013 roku; planów zarządzania ryzykiem powodziowym do grudnia 2015 roku. Wyżej wymienione dokumenty zawierają m.in. opis odpowiednich celów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zestawienie środków służących osiągnięciu tych celów, ze wskazaniem stopnia ich priorytetowości. Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego Celem Dyrektywy Azotanowej jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego azotanami ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. Realizacja tego celu wymagała wdrożenia przepisów dyrektywy do prawodawstwa państw członkowskich UE i realizacji wymogów wynikających z tych przepisów. Najistotniejsza transpozycja została dokonana w ustawie Prawo wodne Artykuł 47 tejże ustawy zobligował dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej do wyznaczenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i obszarów szczególnie narażonych, do opracowania programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych. Treść przyjętej Dyrektywy Azotanowej wdrożona została w następujących etapach: identyfikacja wód wrażliwych (zanieczyszczonych i zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzenia rolniczego) i wyznaczenie obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu do tych wód należy ograniczyć; opracowanie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych; wdrażanie zapisów programu działań; weryfikacja co 4 lata. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu Niniejsza Dyrektywa ustanawia szczególne środki, określone w art. 17 ust. 1 i 2 Dyrektywy nr 2000/60/WE (RDW) w celu zapobiegania i ochrony przed zanieczyszczeniem wód podziemnych. Środki te obejmują w szczególności: kryteria oceny dobrego stanu chemicznego wód podziemnych, kryteria służące identyfikacji i odwróceniu znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych oraz kryteria służące definiowaniu początkowych punktów odwrócenia takich trendów. 19

20 Dyrektywa uzupełnia zawarte w dyrektywie 2000/60/WE przepisy zapobiegające wprowadzaniu zanieczyszczeń do wód podziemnych lub ograniczające je oraz ma na celu zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich jednolitych części wód podziemnych. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Ma ona na celu ochronę tych gatunków, gospodarowanie nimi oraz ich kontrolę i ustanawia reguły ich eksploatacji. W świetle wymogów Dyrektywy, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki w celu ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa, o którym mowa w akapicie powyżej. Ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów i naturalnych siedlisk obejmuje przede wszystkim następujące środki: stworzenie obszarów ochrony; utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi; przywracanie zniszczonych biotopów; tworzenie biotopów. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Niniejsza Dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą Dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory ważnych dla Wspólnoty. Ponadto środki podejmowane zgodnie z niniejszą Dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne. Dyrektywa odnosi się do ochrony gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym. Znaczna ich część to gatunki i siedliska związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi. Stanowi fundament utworzonej sieci obszarów chronionych Natura Wskazane jest także promowanie takiego zagospodarowania terenów położonych pomiędzy terenami objętymi siecią, aby zachować ekologiczną spójność sieci. Dotyczy to przede wszystkim różnego rodzaju korytarzy ekologicznych, w tym przypadku dolin rzecznych. 20

21 Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko Celem niniejszej Dyrektywy jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do uwzględniania aspektów środowiskowych w przygotowaniu i przyjmowaniu planów i programów. Plany i programy mogą bowiem w znaczny sposób wpływać na środowisko. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza, jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsar dnia 2 lutego 1971 r. Celem konwencji jest ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym, a także współpracę międzynarodową. Zgodnie z Konwencją Ramsarską obszarami wodno-błotnymi są "...tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, tak naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów". Strony konwencji, w tym również Polska, zobowiązane są m.in. do wyznaczenia odpowiednich obszarów w celu włączenia ich do listy obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu, wdrożenia planowania mającego na celu ochronę obszarów wodno-błotnych umieszczonych na liście oraz w miarę możliwości racjonalne użytkowanie wszystkich mokradeł a także współpracy międzynarodowej w zakresie wdrażania konwencji. Konwencja Ramsarska jest jedynym układem międzynarodowym w zakresie środowiska poświęconym określonemu typowi ekosystemu - mokradłom, a państwa, które podpisały konwencję reprezentują wszystkie regiony geograficzne naszej planety. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. Przedmiotem konwencji jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współpracy kilku państw, oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk kierowany jest na ochronę gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne zagrożone i ginące. Zgodnie z jej założeniami państwa członkowskie podejmą działania mające na celu wdrożenie krajowej polityki ochrony dzikiej flory i fauny oraz siedlisk naturalnych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków zagrożonych i ginących, zwłaszcza gatunków endemicznych oraz tych, których siedliska są zagrożone, w rozumieniu postanowień niniejszej konwencji. Ponadto uwzględnia się również ochronę dzikiej fauny i flory w swojej polityce dotyczącej planowania i rozwoju oraz w swych działaniach ukierunkowanych na ograniczenie zanieczyszczeń. Ponadto konwencja narzuca wspieranie edukacji i rozpowszechnianie ogólnych informacji o potrzebie ochrony dzikiej flory i fauny oraz ich siedlisk. 21

22 Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. Konwencja ustala ramy dla przedsięwzięć polegające na: podejmowaniu, indywidualnie lub wspólnie, wszelkich odpowiednich i skutecznych środków mających na celu zapobieganie, redukcję i kontrolowanie znaczącego szkodliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko wynikające z planowanej działalności; podejmowaniu czynności w celu wprowadzenia postanowień niniejszej konwencji w życie, włącznie z ustanowieniem procedury ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanych działalności, które mogą powodować znaczące szkodliwe oddziaływania transgraniczne, pozwalające na uwzględnienie opinii publicznej i przygotowanie dokumentacji oceny oddziaływania na środowisko; zapewnieniu, żeby zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko nastąpiło przed podjęciem decyzji o zatwierdzeniu lub podjęciu planowanej działalności, która może spowodować znaczące szkodliwe oddziaływanie transgraniczne; zapewnieniu, zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji o powiadamianiu, o każdej planowanej działalności, która może spowodować znaczące szkodliwe oddziaływanie transgraniczne; zapewnieniu, że zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji Strona pochodzenia zapewni opinii publicznej możliwość udziału w stosownych procedurach ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanej działalności, a także zapewni, żeby możliwość udziału w tych procedurach przewidziana dla opinii publicznej Strony narażonej była taka sama, jak możliwość przewidziana dla opinii publicznej Strony pochodzenia; zapewnieniu, że ocena oddziaływania na środowisko, jak wymaga tego niniejsza konwencja, będzie podjęta jako wymagane minimum na etapie projektowania planowanej inwestycji. Strony będą starały się stosować we właściwym stopniu zasady ocen oddziaływania na środowisko do polityki, planów i programów. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzona w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. Podpisana konwencja określa warunki i zasady ochrony i użytkowania cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych stanowiących ważne i pilne zadania, których efektywne wykonanie może być zapewnione jedynie przez ścisłą współpracę. Państwa, które podpisały konwencję podejmują wszelkie odpowiednie przedsięwzięcia mające w szczególności na celu: zapobieganie, kontrolowanie i zmniejszanie zanieczyszczenia wód, które powoduje lub może spowodować oddziaływanie transgraniczne; zapewnienie użytkowania wód transgranicznych zgodnego z ekologicznie uzasadnionym i racjonalnym gospodarowaniem zasobami wodnymi, ich zachowaniem i ochrona środowiska; 22

23 zapewnienie użytkowania wód transgranicznych w rozsądny i sprawiedliwy sposób, ze szczególnym uwzględnieniem ich charakteru transgranicznego w czasie prowadzenia działalności, która powoduje lub może spowodować oddziaływanie transgraniczne; zapewnienie zachowania ekosystemów i, jeżeli jest to niezbędne, ich restytuowanie. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. Podstawowymi celami Konwencji są: zapobieganie i eliminacja zanieczyszczenia w celu popierania odnowy ekologicznej obszaru Morza Bałtyckiego i zachowania jego równowagi ekologicznej; podejmowanie środków zaradczych, kiedy zaistnieją podstawy do przypuszczenia, że substancje lub energie wprowadzone, bezpośrednio lub pośrednio, do środowiska morskiego mogą stworzyć zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, szkodzić żywym zasobom i morskim ekosystemom, niszczyć jego walory lub przeszkadzać dozwolonemu wykorzystaniu morza nawet wtedy, gdy brak jest jednoznacznego dowodu, że istnieje związek przyczynowy między tym wprowadzaniem a jego domniemanymi skutkami; zapobieganie i eliminowanie zanieczyszczenia obszaru Morza Bałtyckiego przy zastosowaniu Najlepszych Praktyk Ekologicznych i Najlepszych Dostępnych Technologii; zasada zanieczyszczający płaci; zapewnienie, ze pomiary i obliczenia emisji i zrzutów ze źródeł punktowych oraz ze źródeł rozproszonych do wody będą przeprowadzane w sposób właściwy z naukowego punktu widzenia, w celu oceny stanu środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego oraz zapewnienia realizacji niniejszej konwencji; zapewnienie, aby wykonywanie niniejszej konwencji nie powodowało transgranicznego zanieczyszczenia na obszarach leżących poza obszarem Morza Bałtyckiego. Ponadto wskazano zasady i zobowiązania dotyczące zanieczyszczeń ze źródeł lądowych, wśród których wymieniono następujące działania polegające w szczególności na: zapobieganiu i eliminowaniu zanieczyszczenia obszaru Morza Bałtyckiego ze źródeł lądowych stosując, miedzy innymi, najlepszą Praktykę Ekologiczną dla wszystkich źródeł i najlepszą Dostępną Technologię dla źródeł punktowych; uniemożliwieniu wprowadzania substancji szkodliwych ze źródeł punktowych, z wyjątkiem nieznacznych ilości, bezpośrednio lub pośrednio do środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, bez uprzedniego specjalnego zezwolenia, które może być okresowo weryfikowane, wystawionego przez właściwe organy krajowe; wspólnym zapobieżeniu zanieczyszczenia jego eliminacji w ciekach wodnych przepływających przez terytoria dwóch lub więcej państw bądź stanowiący granice między nimi. 23

24 Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. Celem Konwencji jest ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych. Podstawową metodą zachowania różnorodności biologicznej jest ochrona in-situ polegająca na ochronie w miejscu naturalnego występowania danego elementu. W tym celu tworzy się m.in. obszary chronione, a także podejmuje się regulacje służące ochronie zasobów biologicznych ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej poza tymi obszarami chronionymi. Zwrócono w niej również uwagę na ochronę elementów różnorodności biologicznej ex-situ ustanawiając i utrzymując środki ułatwiające ich ochronę poprzez m.in. pozyskiwanie zasobów biologicznych z naturalnych siedlisk dla ochrony ex-situ w taki sposób, aby nie zagrażało ono ekosystemom i populacjom gatunków In-situ z pewnymi odstępstwami. Europejskie porozumienie w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (AGN) zawarte w Genewie w dniu 19 stycznia 1996 r. Porozumienie AGN, sporządzone na forum Śródlądowego Komitetu Transportu EKG ONZ, zaleca budowę dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym i przypisanie im właściwych parametrów eksploatacyjnych. W umowie tej wskazuje się również na brakujące w sieci europejskiej drogi wodne oraz pożądaną rozbudowę szlaków wodnych, które mogą mieć europejskie znaczenie transportowe. Dla obszaru Polski wyodrębniono trzy trasy dróg wodnych: E30 łączący Morze Bałtyckie z Dunajem - Odra od Szczecina do granicy państwa, ewentualnie poprzez odnogę łączącą Odrę z Dunajem poprzez Olzę i Wag; E40 łączący Morze Bałtyckie z Dnieprem poprzez Wisłę od Gdańska do Warszawy i poprzez Bug do Brześcia; E70 łączący Holandię z Rosją i Łotwą poprzez Odrę od Kanału Odra-Hawela do ujścia Warty, drogę wodną Odra-Wisła (Warta, Noteć, Kanał Bydgoski) oraz Wisłę i Nogat lub Szkarpawę do Elbląga. Drogi te potencjalnie mogłyby stanowić elementy jednolitej sieci europejskich dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym. Przystąpienie Polski do tego porozumienia oznaczałoby wolę pełnego wywiązania się z jego postanowień i realizacji sugerowanych inwestycji. Podstawowe kryterium dla dróg wodnych o międzynarodowym znaczeniu to posiadanie parametrów co najmniej IV klasy drogi wodnej. Wpisane do AGN drogi wodne przebiegające przez terytorium Polski nie spełniają wymaganych kryteriów. Jest to podstawowa przyczyna, dla której strona polska nie podpisała porozumienia w latach 90. ubiegłego wieku i nie przystępuje do niego obecnie, mając na względzie realne możliwości planowania i realizacji inwestycji hydrotechnicznych. 24

25 Inventory of main standards and parameters of the E waterway network (Niebieska Księga), Organizacja Narodów Zjednoczonych, Nowy Jork Niebieska Księga zawiera opis techniczny śródlądowych dróg wodnych i portów o międzynarodowym znaczenia w Europie. Księga stanowi swojego rodzaju inwentarz aktualnie istniejących parametrów dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym i cele, jakie powinny wypełniać zgodnie z porozumieniem AGN. W dokumencie wymienione zostały trzy trasy dróg wodnych na terenie Polski, których parametry nie spełniają wymogów zastosowania dróg wodnych do żeglugi o znaczeniu międzynarodowym (zgodnie z klasyfikacją europejskich śródlądowych dróg wodnych): E30 łączący Morze Bałtyckie z Dunajem - Odra od Szczecina do granicy państwa, ewentualnie poprzez odnogę łączącą Odrę z Dunajem poprzez Olzę i Wag; E40 łączący Morze Bałtyckie z Dnieprem poprzez Wisłę od Gdańska do Warszawy i poprzez Bug do Brześcia; E70 łączący Holandię z Rosją i Łotwą poprzez Odrę od Kanału Odra-Hawela do ujścia Warty, drogę wodną Odra-Wisła (Warta, Noteć, Kanał Bydgoski) oraz Wisłę i Nogat lub Szkarpawę do Elbląga. Z kolei wśród portów zlokalizowanych na drogach śródlądowych o znaczeniu międzynarodowym zaliczono na terenie Polski następujące porty: Gdańsk (ujście Wisły do Morza Bałtyckiego); Bydgoszcz, Warszawa (dorzecze Wisły). Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobnooszczędnego systemu transportu zatwierdzony przez Komisję Europejską (Biała Księga) Biała Księga Komisji w sprawie europejskiej polityki transportowej zaleca zintegrowane podejście, obejmujące między innymi środki zmierzające do ożywienia sektora kolejowego, w szczególności transportu towarów, promowania żeglugi śródlądowej i transportu morskiego na krótkich trasach, wspierania większej komplementarności między bardzo szybką koleją i transportem lotniczym oraz wspierania interoperacyjnych inteligentnych systemów transportu w celu zapewnienia większej skuteczności i bezpieczeństwa sieci. Dokument wskazuje, że w przypadku śródlądowych dróg wodnych istnieje niewykorzystany potencjał. Powinny one odegrać większą rolę, w szczególności poprzez transport towarów w głąb lądu i stworzenie połączenia z morzami europejskimi. Zalecane jest, aby państwa członkowskie do 2030 r. przeniosły 30% drogowego transportu towarów na odległości większe niż 300 km na inne środki transportu (np. transport wodny), zaś do 2050 r. powinno to być ponad 50% tego typu transportu. Przyczyni się to do rozwoju efektywnych ekologicznych korytarzy transportowych. 25

26 Aby osiągnąć ten cel, należy rozbudować stosowną infrastrukturę w sposób zapewniający dobre połączenie najważniejszych portów morskich z systemem wodnego transportu śródlądowego. W Białej Księdze wskazano, iż powinno się stworzyć odpowiednie ramy pozwalające na optymalizację rynku wewnętrznego wodnego transportu śródlądowego oraz na likwidację barier stojących na przeszkodzie częstszemu korzystaniu z tego rodzaju transportu. Plan ochrony zasobów wodnych Europy (A Blueprint to Safeguard Europe's Water Resources) COM(2012)0673 Celem planu jest usunięcie przeszkód, które utrudniają działania na rzecz ochrony zasobów wodnych Europy. Plan swoim zakresem obejmuje zagadnienia związane z lepszym użytkowaniem gruntów, zapobieganiem zanieczyszczeniu wód, większą efektywnością wodną i odpornością zasobów wodnych. A także lepszym zarządzaniem gospodarką wodną. Wśród celów szczegółowych dokumentu wymienione zostały m.in.: Zmniejszenie nielegalnego poboru lub spiętrzania wody; Maksymalizacja stosowania środków w zakresie naturalnego potencjału retencyjnego (zielona infrastruktura); Ograniczenie ryzyka wystąpienia powodzi; Ograniczenie ryzyka wystąpienia suszy. Spośród konkluzji dokumentu znajdują się zapisy idące w zgodzie z założeniami MasterPlanu: Państwa członkowskie mogą i powinny poprawić wdrażanie dyrektywy RDW oraz zmniejszyć presję hydromorfologiczną w europejskich dorzeczach poprzez odtworzenie ciągłości rzek, na przykład dzięki zielonej infrastrukturze. Takie rozwiązanie zmniejsza również podatność UE na powodzie i susze. Należy zaprzestać nadmiernej alokacji zasobów wody i szanować potrzeby przyrody, a mianowicie przepływ hydrobiologiczny. Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie promocji żeglugi śródlądowej NAIADES Zintegrowany Europejski Program Działań na Rzecz Żeglugi Śródlądowej Komunikat podkreśla zalety żeglugi śródlądowej oraz stawienie czoła przeszkodom, które mogą uniemożliwiać wykorzystanie oferowanych przez nią możliwości. Żegluga śródlądowa cieszy się znacznym powodzeniem, jednak nadal istnieje wiele przeszkód, które należy pokonać, aby móc w pełni wykorzystać jej potencjał. Program na Rzecz Rozwoju Żeglugi Śródlądowej oraz Dróg Wodnych w Europie opiera się na szczegółowej ocenie i intensywnych konsultacjach przeprowadzonych z branżą i państwami członkowskimi. Skupia się na pięciu uzależnionych od siebie, strategicznych obszarach polityki w zakresie żeglugi śródlądowej, które obejmują: rynek, flotę, zatrudnienie i kwalifikacje, wizerunek oraz infrastrukturę. Zawiera zalecenia działań, jakie Wspólnota Europejska, państwa członkowskie oraz pozostałe zainteresowane strony miały podjąć w latach

27 Komunikat Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej (Propozycja Komisji dla Rady Europejskiej w Goeteborgu) Przewodnim celem wskazanym w Komunikacie Komisji jest zrównoważony rozwój w szczególności Unii Europejskiej. Strategia określona w dokumencie koncentruje się na małej liczbie problemów, stwarzających poważne lub nieodwracalne zagrożenie dla przyszłego dobrobytu społeczeństwa Europy. Wśród nich wymieniono istotne z punktu widzenia ochrony środowiska problemy: emisje gazów cieplarnianych z działalności człowieka powodują globalne ocieplenie. Zmiana klimatu spowoduje prawdopodobnie więcej ekstremalnych zjawisk meteorologicznych (huragany, powodzie) o poważnych skutkach dla infrastruktury, własności, zdrowia i przyrody; utrata bioróżnorodności w Europie uległa w ostatnich dziesięcioleciach dramatycznemu przyspieszeniu. Zasoby ryb w wodach europejskich są bliskie załamaniu. Ilość odpadów nieustannie wzrasta w tempie szybszym od PKB. Niszczenie gleb i spadek żyzności wpływają na efektywność użytkowania gruntów rolnych. Rozwiązanie tych trendów sprzecznych z zasadami zrównoważonego rozwoju i realizacja wizji oferowanej przez rozwój zrównoważony wymaga: pilnych działań, oddanego i myślącego długoterminowo przywództwa politycznego, nowego podejścia do tworzenia polityk sektorowych, szerokiego udziału różnych partnerów społecznych oraz odpowiedzialności międzynarodowej. Jedną z kwestii jest chęć zwiększenia odpowiedzialności zarządzania zasobami naturalnymi w tym ochrona i przywrócenie ekosystemów oraz obszarów przyrodniczych, zatrzymanie degradacji bioróżnorodności. Także polepszenie zarządzania rybołówstwem w celu odwrócenia tendencji zmniejszających populację ryb oraz wprowadzenie zrównoważonej gospodarki morskiej oraz zdrowych ekosystemów, zarówno w skali Unii Europejskiej jak i całego świata uznano za strategiczny cel w zarządzaniu zasobami naturalnymi. Decyzja nr 884/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniająca decyzję nr 1692/96/WE w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej Decyzja ustala wytyczne dotyczące zadań, priorytetów i ogólnych kierunków przewidywanych działań w obszarze transeuropejskiej sieci transportowej; wytyczne te identyfikują projekty stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania, których realizacja powinna mieć swój udział w rozwoju sieci we Wspólnocie. Wytyczne, o których mowa powyżej wyznaczają ogólne ramy działań mające zachęcić państwa członkowskie i, jeśli to konieczne, Wspólnotę do realizacji projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania, celem których jest zapewnienie spójności, wewnętrznych połączeń i interoperacyjności transeuropejskiej sieci transportowej, jak również zagwarantowanie dostępu do tej sieci. 27

28 W trakcie prac nad Projektem i jego realizacji Państwo Członkowskie zobowiązane jest do przestrzegania zagadnień związanych z ochroną środowiska naturalnego, poprzez dokonanie oceny wpływu na środowisko naturalne projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania, które będą realizowane, stosownie do dyrektywy 85/337/EWG i dyrektywy 92/43/EWG. Ponadto w decyzji określono minimalne wymagania techniczne dla dróg wodnych tworzących część sieci. Muszą odpowiadać normom ustalonym dla drogi wodnej IV klasy. Jeśli droga wodna wchodząca w skład sieci jest modernizowana lub budowana, wymagania techniczne muszą odpowiadać przynajmniej IV klasie i pozwalać w przyszłości na osiągnięcie poziomu klasy Va/Vb oraz stwarzać dogodne warunki do przepłynięcia statków używanych w transporcie kombinowanym. Decyzja nr 1386/2013/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety Decyzją określa cele priorytetowe w zakresie ochrony środowiska wraz z programem działań, na który składają się: ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną; ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu; maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa; doskonalenie bazy wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska; zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz podjęcie kwestii ekologicznych efektów zewnętrznych; lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki; wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii; zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań związanych ze środowiskiem i klimatem. Dodatkowo dokument nakazuje zasadę ostrożności, zasadę działania zapobiegawczego i usuwania zanieczyszczeń u źródła oraz zasadę zanieczyszczający płaci. 28

29 Układ między Rzeczpospolita Polska a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy W dniu 6 października 1991 r. został sporządzony w Krakowie Układ między Rzeczpospolitą Polska a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy polegającej m.in. na: ścisłej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. Zgodnie z jego założeniami ww. kraje stwarzać będą warunki dla stałej poprawy jakości środowiska, w tym w szczególności wód, powietrza, gleb i lasów oraz fauny i flory, zwłaszcza w strefach przygranicznych. Kraje będą wspólnie zapobiegać zanieczyszczeniom transgranicznym i dążyć do ich zmniejszenia i likwidacji. Współpraca i wzajemne udzielanie sobie pomocy w celu zapobiegania i zwalczania nadzwyczajnych zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska. Kraje będą współpracować przy wprowadzaniu i rozwoju technologii ekologicznie czystych i uczestniczyć w opracowaniu i realizacji skoordynowanej strategii ochrony środowiska naturalnego na skalę międzynarodową, w szczególności europejską. PODSUMOWANIE Najważniejszym celem planowania w gospodarce wodnej jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju dla dorzecza, w tym przypadku Wisły przy jednoczesnym zabezpieczeniu potrzeb dotyczących gospodarki wodnej. Jedną z priorytetowych kwestii w procesie planowania przedsięwzięć związanych z gospodarką wodną jest implementacja założeń Ramowej Dyrektyw Wodnej w celu zagwarantowania ochrony zasobów środowiska naturalnego, a także niepogorszenie jego stanu. Oceniając powiązanie MasterPlanu z przywołanymi w niniejszym rozdziale dokumentami (Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywy, Konwencje, Decyzje, Umowy) należy uznać, iż t MasterPlan wpisuje się w ustanowione normami europejskimi prawo i zasady postępowania. Wynika to z faktu, iż zostały one uwzględnione i wdrożone do planowanych przedsięwzięć w taki sposób, który umożliwia spełnienie nadrzędnych celów środowiskowych: zapobiegania dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy stanu ekosystemów wodnych, lądowych i terenów podmokłych, zrównoważonego korzystania z wód opartego na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych, dążenia do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego, zapewnienia stopniowej redukcji zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegnięcia ich dalszemu zanieczyszczaniu, zmniejszeniu skutków powodzi i susz. Ponadto zaznaczyć należy, iż poprzez swoją spójność dokument ten stanowi również źródło wskazówek i rekomendacji dla kolejnych przedsięwzięć już na etapie ich wczesnego planowania w celu zachowania zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. 29

30 2.3. Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla krajowego i regionalnego Poniżej opisano główne cele, kierunki i strategie poszczególnych dokumentów, które bezpośrednio lub pośrednio powiązane są z zapisami zawartymi w MasterPlanie. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U Nr 0, poz. 145 z późn. zm.) Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Ponadto prowadzone jest w taki sposób, aby działając w zgodzie z interesem publicznym, nie dopuszczać do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od wód. Z kolei zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie: zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności; ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją; utrzymywania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zależnych; ochrony przed powodzią oraz suszą; zapewnienia wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu; zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją; tworzenia warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód. Przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zachowaniem dobrego stanu wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U Nr 0 poz z późn. zm.) Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach; doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. Poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. 30

31 Plan Gospodarowania Wodami (PGW) na obszarze dorzecza Wisły zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej został zobowiązany do opracowania dla każdego obszaru dorzecza w Polsce planów gospodarowania wodami. Wymaganiem priorytetowym Ramowej Dyrektywy Wodnej jest zapobieganie dalszemu pogarszaniu się stanu wszystkich jednolitych części wód, zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie zrzutów niebezpiecznych oraz szczególnie niebezpiecznych substancji chemicznych, a do roku 2015 zapewnienie osiągnięcia dobrego stanu wód tam, gdzie jest to technicznie oraz ekonomicznie możliwe. Zgodnie z art. 4 Ramowej Dyrektywy Wodnej, w Planach ustanowiono cele środowiskowe w odniesieniu zarówno do wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Najważniejszym przesłaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest ochrona zasobów wodnych. Wprowadza ona zintegrowaną politykę wodną mającą na celu zapewnienie ludziom dostępu do czystej wody pitnej po rozsądnej cenie, która umożliwi rozwój gospodarczy i społeczny przy równoczesnym poszanowaniu potrzeb środowiska. Głównym celem RDW jest osiągniecie dobrego stanu wszystkich części wód, poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań w państwach członkowskich do 2015 r. Według RDW plany gospodarowania wodami są narzędziem planistycznym, które ma usprawnić proces osiągania celów środowiskowych. Stanowić one będą fundament podejmowania decyzji mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz zasady gospodarowania wodami w przyszłości. PGW, jako dokumenty, które obejmują działania zmierzające do spełnienia celów RDW w zakresie osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych nie stoją w sprzeczności z realizacją działań mogących wpłynąć na pogorszenie stanu wód, o ile działania te służą nadrzędnemu celowi społecznemu lub wynikają z przyjętych polityk, planów lub programów, a ich realizacja jest uzasadniona pod względem ekonomicznym, społecznym lub gospodarczym. W myśl zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej, zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo wodne, w granicach terytorium Polski wyznaczono obszary dorzeczy. Poziom obszarów dorzeczy jest najogólniejszym poziomem, na którym planuje się gospodarowanie wodami. W przyszłości, plany gospodarowania wodami będą skorelowane z planami zarządzania ryzykiem powodziowym, opracowywanymi na podstawie Dyrektywy Powodziowej 2007/60/WE, a także z planami przeciwdziałania skutkom suszy. Elementem Planów gospodarowania wodami jest podsumowanie działań przewidzianych dla danego obszaru w Programie wodno środowiskowym kraju. Działania te winny zostać zrealizowane na obszarze dorzecza w celu zapewnienia utrzymania lub poprawy jakości wszystkich wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach w terminie późniejszym. Dotyczą one zarówno konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych jak i środków o charakterze administracyjnym, ekonomicznym, badawczym, informacyjnym czy edukacyjnym. 31

32 Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych, ustalonych na mocy art. 4 RDW. Przy ustalaniu celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych brano pod uwagę aktualny stan JCWP w związku z wymaganymi RDW zgodnie z warunkiem niepogarszania ich stanu. Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowych będzie utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie, co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obu przypadkach w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowe utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego. Dla obszarów chronionych funkcjonujących na obszarze dorzeczy nie zostały obecnie podwyższone cele środowiskowe, z uwagi na częstokroć wyższe wymagania w stosunku do wartości granicznych wskaźników jakości wody przyjętych jako wartości graniczne dla dobrego stanu ekologicznego bądź dla dobrego lub powyżej dobrego potencjału ekologicznego wód, niż w poszczególnych aktach prawa regulujących sposób postępowania i wymagania co do stanu wód w obrębie obszarów chronionych. Wyjątkiem w tym zakresie będą prawdopodobnie wymagania zgodne z wymogami wynikającymi z planów ochrony dla obszarów Natura 2000 wyznaczonych na podstawie dyrektywy 2009/147/WE (dyrektywa stanowi skonsolidowaną wersję wcześniejszej dyrektywy 79/409/EWG) oraz dyrektywy 92/43/EWG, jednak w obecnym cyklu planistycznym z uwagi na brak planów ochrony ww. obszarów, nie zostaną zaostrzone cele środowiskowe dla części wód, na których takie obszary zostały wyznaczone. Celem środowiskowym dla tych obszarów będzie zatem osiągniecie lub utrzymanie co najmniej dobrego stanu. Cele środowiskowe dla wód podziemnych ustalonych na mocy art. 4 RDW Zgodnie z definicją umieszczoną w RDW dobry stan wód podziemnych oznacza stan osiągnięty przez część wód podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony, jako co najmniej dobry. RDW w art. 4 przewiduje dla wód podziemnych następujące główne cele środowiskowe: zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych; zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionym w RDW); zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych; wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka. Dla spełnienia wymogu niepogarszania stanu części wód, dla części wód będących w co najmniej dobrym stanie chemicznym i ilościowym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu. 32

33 Odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych Zgodnie z art. 4 RDW cele środowiskowe powinny zostać osiągnięte do 2015 r. Dyrektywa przewiduje odstępstwa od założonych celów środowiskowych, jeżeli ich osiągniecie dla danej części wód w ustalonym terminie nie będzie możliwe z określonych przyczyn. W myśl art. 4 RDW, odstępstwa zdefiniowane są następująco: odstępstwa czasowe dobry stan wód może zostać osiągnięty do roku 2021 lub najpóźniej do 2027 (art RDW); ustalenie celów mniej rygorystycznych (art RDW); czasowe pogorszenie stanu wód (art. 4.6 RDW); nieosiągnięcie celów ze względu na realizację nowych inwestycji (art. 4.7 RDW). Odstępstwa czasowe, czyli przedłużenie terminu realizacji zadań RDW do 2021 r. lub 2027 r., można wyznaczać dla części wód ze względu na: brak możliwości technicznych wdrażania działań; dysproporcjonalne koszty wdrożenia działań; warunki naturalne nie pozwalające na poprawę stanu części wód. Dążenie do osiągnięcia celów mniej rygorystycznych jest możliwe dla tych części wód, które zostały zmienione w wyniku działalności człowieka w taki sposób, że doprowadzenie ich do stanu (potencjału) dobrego jest możliwe ze względu na: brak możliwości technicznych wdrożenia działań; dysproporcjonalne koszty wdrożenia działań. RDW dopuszcza wyznaczenie derogacji dla jednolitych części wód również w sytuacji, gdy osiągniecie celów jest niemożliwe w wyniku: nowych zmian w charakterystykach fizycznych jednolitych części wód; nowych form zrównoważonej działalności gospodarczej człowieka. Stosowanie powyższych odstępstw w osiągnięciu celów środowiskowych możliwe jest w określonych warunkach, wymienionych w art. 4 RDW. RDW dopuszcza realizację inwestycji mających wpływ na stan wód, powodujących zmiany w charakterystykach fizycznych jednolitych części wód, jeżeli cele którym służą, stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa. 33

34 II Polityka Ekologiczna Państwa dokument przyjęty przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i Sejm RP w sierpniu 2001 r. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Podstawowym celem nowej polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy założeniu, że strategia zrównoważonego rozwoju Polski pozwoli na wdrażanie takiego modelu tego rozwoju, który zapewni na tyle skuteczną regulację i reglamentację korzystania ze środowiska, aby rodzaj i skala tego korzystania realizowane przez wszystkich użytkowników nie stwarzały zagrożenia dla jakości i trwałości przyrodniczych zasobów. Wśród celów polityki ekologicznej w zakresie jakości środowiska znalazła się tematyka stosunków wodnych i jakości wód. Jako strategiczne kierunki działania w zakresie ochrony wód określono m.in. realizację budowy zbiorników retencyjnych i małej retencji dla wyrównania przepływu w rzekach oraz zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne, głównie w ramach działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej. Większość celów zarówno średniookresowych, jak i perspektywicznych dotyczy poprawy jakości wód. W Polityce przewidziano również różnorodne działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Wskazano tu m.in. na potrzebę ochrony rzek oraz innych ciągów obszarowych mających duże znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, w tym jako korytarze ekologiczne. Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6. Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju; przystosowanie do zmian klimatu; ochronę różnorodności biologicznej. W powyższe wyzwania wpisuje się ochrona zasobów naturalnych w postaci racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi. Głównym celem średniookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem, jakie przewidziano w tym zakresie jest m.in. zwiększenie retencji wodnej. Wśród kierunków działań na lata wyznaczono m.in.: realizację projektów z środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko mających na celu zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz ochrony przed powodzią, a także modernizację systemów melioracyjnych przez zaopatrzenie ich w urządzenia piętrzące wodę, umożliwiające sterowanie odpływem. 34

35 Nadrzędnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Ten długofalowy cel powinien być zrealizowany do 2015 r. tak, jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE, natomiast w polskim prawodawstwie ustawa - Prawo wodne. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. Projekt Polityki Wodnej Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Celem nadrzędnym projektu Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji regionalnych. Cele strategiczne dla osiągnięcia nadrzędnego celu są następujące: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód oraz związanych z nimi ekosystemów; zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia w wodę; zaspokojenie społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki; ograniczenie wystąpienia negatywnych skutków powodzi i susz oraz zapobieganie zwiększeniu ryzyka wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, jak i ograniczenie wystąpienia ich negatywnych skutków; reforma systemu zarządzania i finansowania gospodarki wodnej. W dokumencie tym wskazano na szereg problemów z zakresu gospodarki wodnej, istotnych z punktu widzenia projektu Polityki. Są to m.in.: zaburzenia ciągłości ekologicznej rzek, brak danych i metodyk określania potrzeb ekosystemów wodnych i od wody zależnych, przekształcanie naturalnych warunków morfologicznych wód powierzchniowych poprzez zabudowę hydrotechniczną, regulację rzek i potoków, niezadowalający stan bezpieczeństwa obiektów hydrotechnicznych, utrata naturalnej retencji zlewni na skutek urbanizacji, melioracji odwadniających i stosunkowo niskiej powierzchni lasów, prowadząca do zwiększenia zagrożenia powodzią i suszą, niewystarczająca pojemność zbiorników retencyjnych, czy niewystarczający zakres wykorzystania nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi. 35

36 Polityka Transportowa Państwa na lata Jako podstawowy cel Polityki Transportowej przyjmuje się zdecydowaną poprawę jakości systemu transportowego i jego rozbudowę zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Cele Polityki Transportowej zostaną osiągnięte przez skoncentrowanie się na realizacji następujących sześciu celów szczegółowych: Cel 1: Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu, jako czynnik poprawy warunków życia i usuwania barier rozwojowych gospodarki. Cel 2: Wspieranie konkurencyjności gospodarki polskiej, jako kluczowy instrument rozwoju gospodarczego. Cel 3: Poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego. Cel 4: Integracja systemu transportowego w układzie gałęziowym i terytorialnym. Cel 5: Poprawa bezpieczeństwa prowadząca do radykalnej redukcji liczby wypadków i ograniczenia ich skutków (zabici, ranni) oraz w rozumieniu społecznym do poprawy bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu i ochrony ładunków. Cel 6: Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko i warunki życia. Biorąc pod uwagę założenia zrównoważonego rozwoju transportu zakłada się, że transport wodny śródlądowy powinien odegrać większą rolę w wybranych segmentach rynku, takich jak: obsługa portów morskich, przewozy międzynarodowe w relacji z Niemcami, czy też transport towarów masowych na wybranych odcinkach korytarzy transportowych. Stworzenie warunków dla rozwoju żeglugi w tym kierunku jest celowe ze względu na: istniejące drogi wodne, tradycje oraz ugruntowaną pozycję polskich przewoźników; rozwijanie integracji systemu transportowego Polski z europejskim systemem transportowym. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju transportu wodnego śródlądowego mają drogi wodnej dolnej Wisły. Podwyższenie parametrów technicznych tych odcinków spowodowałoby wzrost przewozów ładunków (w tym również przewozów intermodalnych). Jednakże muszą być brane pod uwagę ograniczenia cennych przyrodniczo dolin rzecznych w ramach sieci Natura W związku z powyższym zakłada się: podwyższenie standardów dróg wodnych dolnej Wisły, wybór odcinków, zakres i harmonogram realizacji są przedmiotem analiz; wspieranie odnowy floty dla przewozów towarowych; promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do: aktywizacji żeglugi śródlądowej w obsłudze zaopatrzenia aglomeracji, w tym rozwoju centrów dystrybucji położonych w portach rzecznych; rozwoju przewozów pasażerskich, głównie, jako elementu podnoszącego atrakcyjność turystyczna obszarów. 36

37 Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Program działań na lata Naczelnym celem Krajowej Strategii jest: zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jej organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego i ponadgatunkowego), z uwzględnieniem potrzeb rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz konieczności zapewnienia odpowiednich warunków życia i rozwoju społeczeństwa. Całokształt działań podejmowanych we wszystkich sferach działalności człowieka (ekonomicznej, naukowo-badawczej, prawnej i edukacyjnej) powinien służyć osiągnięciu tego celu. Osiągnięcie celów strategicznych uwarunkowane jest realizacją szeregu celów o charakterze operacyjnym, spośród których szczególne znaczenie dla efektywnej ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej w świetle gospodarki wodnej mają: odtworzenie i utrzymanie sieci korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy populacjami lokalnymi; ochrona in situ i ex situ ginących, zagrożonych i kluczowych gatunków roślin, grzybów i zwierząt, z uwzględnieniem ich regionalnej zmienności; ochrona in situ cennych i zagrożonych siedlisk przyrodniczych i ekosystemów, szczególnie wodno-błotnych, górskich i morskich; poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów, w tym dolin rzecznych, obszarów wodno-błotnych i leśnych; utworzenie warunków na rzecz minimalizowania zanieczyszczeń wód, powietrza i gleb, negatywnie oddziałujących na stan różnorodności biologicznej; wzmocnienie działań na rzecz osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a także ekosystemów wodnych i od wód zależnych, w tym utrzymania wszędzie tam gdzie jest to możliwe, naturalnego lub zbliżonego do naturalnego charakteru rzek i ich dolin; odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek; wdrożenie działań w zakresie ochrony ekosystemów wód morskich i wód śródlądowych. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju poprzez harmonijne połączenie wzrostu gospodarczego z wymogami ochrony środowiska stanowić będzie dla Polski w najbliższym dziesięcioleciu jedno z głównych wyzwań rozwojowych. Zachowanie zasobów przyrodniczych w stanie niepogorszonym, a docelowo zwiększenie ich trwałości i jakości, nie może być traktowane, jako bariera w rozwoju kraju. Jest to warunek konieczny dla dalszej poprawy jakości życia, realizacji prawa dostępu człowieka do środowiska w dobrym stanie. Czynnikami decydującymi o jakości środowiska są przede wszystkim: czystość powietrza, wód, gleb oraz właściwa gospodarka odpadami. W tych obszarach istnieją w dalszym ciągu kwestie wymagające regulacji i dostosowania do poziomu zgodnego ze strategicznymi kierunkami działań Unii Europejskiej. 37

38 Istotne zatem będzie inwestowanie w ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową, gospodarkę odpadami czy ochronę powietrza, a także podejmowanie działań umożliwiających dostosowanie uczestników rynku do wyzwań zrównoważonego rozwoju. Wzmocnione zostaną działania mające na celu ochronę wód podziemnych i powierzchniowych poprzez ograniczenie zanieczyszczenia ze źródeł punktowych i obszarowych. Poprawie jakości wód będą służyć działania związane z porządkowaniem systemu gospodarki ściekowej, w tym zwłaszcza dokończenie realizacji celów i zadań Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), który zakłada wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnie ścieków komunalnych i systemy kanalizacji zbiorczej oraz realizację zadań równoległych na terenach nie objętych KPOŚK. W celu ograniczenia ilości zanieczyszczeń wynikających z prowadzenia działalności rolniczej, promowany będzie rozwój wiedzy na temat ochrony środowiska poprzez upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych. Będą również podejmowane działania w zakresie ochrony unikalnych ekosystemów oraz flory i fauny związanych z gospodarką rolną i rybacką oraz działania służące minimalizacji ryzyka wprowadzania do środowiska gatunków obcych, zagrażających gatunkom rodzimym. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie Narodowa Strategia Spójności Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Pomoże to w zdefiniowaniu kluczowych wskaźników, pozwalających na analizę globalnych rezultatów uzyskanych w ramach konsekwentnie realizowanej polityki, a jednocześnie oznacza, że wszystkie programy, działania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizują je jednocześnie aczkolwiek w różnym zakresie. Jednym z celów wpisujący się w inwestycje opisane w MasterPlanie jest: Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. Strategia NSRO w odniesieniu do sektora transportu będzie się koncentrowała na zapewnieniu, żeby inwestycje transportowe mające znaczenie regionalne, krajowe i międzynarodowe prowadziły do stworzenia spójnej sieci odzwierciedlającej kierunki relacji gospodarczych i społecznych. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej w największych portach morskich i autostrad morskich ma duże znaczenie nie tylko dla konkurencyjności transportu morskiego, który może być alternatywną formą transportu w stosunku do transportu drogowego i kolejowego, ale także wpłynie na podniesienie konkurencyjności miast nadmorskich, jako miejsc koncentracji pewnych typów działalności gospodarczej i punktów tranzytowych oraz logistycznych. Rozwój żeglugi śródlądowej ma istotne znaczenie ze względu na jej ekologiczny charakter, dlatego też niezbędne będą inwestycje o charakterze odtworzeniowym, które umożliwią powstrzymanie regresu żeglugi śródlądowej. 38

39 Strategia Gospodarki Wodnej Strategia wyznacza trzy cele kierunkowe. Jako pierwszy cel określono osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych, co zamierza się osiągnąć poprzez m.in.: renaturyzację silnie antropogenicznie zmodyfikowanych odcinków koryt rzecznych, o ile nie stoją na przeszkodzie względy gospodarcze i społeczne, czy odbudowie retencji obszarowej poprzez usprawnienie eksploatacji systemów melioracji podstawowych. Kolejnym celem jest zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód. Jako cel trzeci wyznaczono podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy poprzez m.in. budowę i modernizację urządzeń przeciwpowodziowych (zbiorników, stopni wodnych, wałów przeciwpowodziowych, polderów) oraz utrzymanie rzek i związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie technicznym. Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata ), zatwierdzona przez Ministra Środowiska w dniu 10 października 2006 r. Strategia jest wynikiem ratyfikowania Konwencji Ramsarskiej. Cel nadrzędny przyjęty w Strategii to powszechna ochrona środowisk wodno-błotnych w kraju na drodze: zapewnienia ciągłości istnienia i naturalnego charakteru środowisk zachowanych dotychczas obszarów wodno-błotnych oraz pełnionych przez nie funkcji ekologicznych; zatrzymania procesu degradacji i zanikania środowisk wodno-błotnych; restytucji przyrodniczej obszarów zdegradowanych. Ochrona ta powinna być realizowana w odniesieniu do całych ekosystemów, jak i pojedynczych elementów składających się na różnorodność biologiczną: biotopów wodno-błotnych, zbiorowisk roślinnych, a także cennych gatunków fauny i flory. Osiągnięcie nadrzędnych celów Strategii wymaga zastosowania różnego rodzaju działań m.in.: wdrażanie zasad gospodarki zasobami wodnymi na poziomie zlewni, poprawę retencji kraju; wypracowanie zasad "proekologicznego zabezpieczenia przeciwpowodziowego" i zagospodarowania dolin rzecznych, w tym regulacji rzek; wypracowanie strategii alokacji środków na regulacje i utrzymanie cieków, uwzględniającej potrzeby ochrony przyrody i gospodarki, z pozostawieniem części cieków do naturalnej dynamiki; rygorystyczne wdrożenie zasady budowy przepławek dla ryb we wszystkich nowych i remontowanych obiektach przegradzających cieki oraz uzupełnienie przepławek w obiektach istniejących. 39

40 Powyższe cele są zgodne z celami II Polityki Ekologicznej Państwa, która podkreśla, że zachowanie naturalnego charakteru oraz ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej są istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego państwa, a także precyzuje zadania władz państwowych, do których należy tworzenie warunków sprzyjających ochronie różnorodności biologicznej poprzez: poprawę stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej; zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody i osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) Głównym celem Strategii Rozwoju Transportu jest zwiększenie dostępności terytorialnej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego poprzez utworzenie spójnego, zrównoważonego, i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym (lokalnym), europejskim i globalnym. Strategia obejmuje dwa nadrzędne cele: stworzenie zintegrowanego systemu transportowego; stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych, przyjętych m.in. dla sektora transportu morskiego i wodnego śródlądowego. W celach szczegółowych wymieniono m.in. ograniczenie negatywnego wpływu transportu na stan środowiska. Najważniejszymi kierunkami interwencji w strategii dla transportu morskiego i wodnego śródlądowego są: osiągnięcie i utrzymanie określonych w europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych warunków nawigacyjnych na szlakach wodnych; poprawa warunków żeglugowych i nawigacyjnych oraz modernizacja infrastruktury na drogach wodnych o znaczeniu turystycznym; stworzenie nowoczesnej infrastruktury śródlądowych dróg wodnych o stabilnych warunkach dla przewozów lokalnych i regionalnych; dostosowanie infrastruktury ustalonych polskich śródlądowych dróg wodnych lub ich odcinków do wymagań europejskiej sieci dróg wodnych; dążenie do stworzenia warunków sprzyjających korzystaniu z ekologicznych rodzajów transportu towarowego na odległości powyżej 300 km; wzmocnienie morskich powiązań transportowych Polski ze światem, poprzez rozbudowę głębokowodnej infrastruktury portów morskich i zwiększenie potencjału przeładunkowego istniejących portów morskich; rozwój infrastruktury transportowej korytarzy lądowych drogowych i kolejowych oraz niektórych szlaków rzecznych, zapewniającej lepszą dostępność transportową do portów morskich od strony lądu. 40

41 Strategia Działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata z perspektywą do 2020 r. Generalnym celem Strategii NFOŚiGW jest poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku. Priorytetami środowiskowymi, na których koncentruje się merytoryczna działalność NFOŚiGW w perspektywie są m.in: ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi polegające na: ochronie wód w szczególności przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia; osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód; racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi; realizacja inwestycji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz innych obiektów hydrotechnicznych z wykorzystaniem ich potencjału energetycznego; ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów polegająca na zahamowaniu spadku różnorodności biologicznej oraz zapewnieniu właściwego stanu ochrony dla gatunków i ich siedlisk przyrodniczych. Program Wodno-Środowiskowy Kraju (PWŚK) Celem Programu Wodno-Środowiskowego kraju jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie przez wody celów środowiskowych do 2015 r. W myśl art. 4 Ramowej Dyrektywy Wodnej, cele sformułowano następująco: niepogarszanie stanu części wód; osiągnięcie dobrego stan wód: dobry stan ekologiczny i chemiczny dla wód powierzchniowych, dobry stan chemiczny i ilościowy dla wód podziemnych; spełnienie wymagań specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych; zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. W Programie zestawiono działania dla realizacji założonych celów środowiskowych, których wypełnienie w określonym czasie pozwoli uzyskać efekty w postaci lepszego stanu wód. Analiza możliwości technicznych, finansowych oraz czasowych wykazała, iż niektóre z części wód nie osiągną do 2015 r. założonych celów środowiskowych. Zapisy ustawy - Prawo wodne i RDW dopuszczają takie odstępstwo w formie przedłużenia terminów lub ustalenia mniej rygorystycznych celów. Ustalenia zawarte w Programie powinny zostać przeniesione do innych dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, poprzez uwzględnienie ich zapisów w strategiach, programach operacyjnych i rozwojowych, planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a także w planach i programach tematycznych związanych w sposób bezpośredni bądź pośredni z gospodarką wodną. Taka sytuacja powinna umożliwić pełne wdrożenie zaplanowanych działań. 41

42 Program Ochrony Przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły Program Ochrony Przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły jest ukierunkowany na zabezpieczenie przed wielkimi, katastrofalnymi powodziami i ma charakter ramowy dla poszczególnych rozwiązań w tym zakresie. Obejmuje on 39 zintegrowanych zadań, których zakres i zasięg obszarowy dostosowany został do rodzaju źródeł i przyczyn zagrożenia powodziowego oraz kierunków interwencji mających na celu ograniczenie wielkości i zasięgu powodzi oraz jej skutków. Zadania oraz zawarte w nich projekty będą korygowane poprzez studia wykonalności i oceny oddziaływania na środowisko. Głównym celem Programu jest sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły. W tym celu zakres Programu został dostosowany do potrzeb wynikających z uzasadnionego poziomu ograniczenia zagrożenia powodziowego i obejmuje: prace przygotowawcze w zakresie oceny zagrożenia i ryzyka powodziowego dla zadań na obszarach gdzie nie wykonywano lub nie wykonuje się aktualnie takich prac; działania mające na celu ograniczenie zasięgu i skutków powodzi poprzez powiększenie przepustowości koryt wielkiej wody lub budowę kanałów ulgi, modernizację i rozbudowę systemu obwałowań oraz zabudowę i lokalne umocnienia łożysk rzek i potoków dla ograniczenia erozji dennej i bocznej; działania mające na celu ograniczenie wielkości powodzi poprzez retencjonowanie wód wezbraniowych w zbiornikach retencyjnych i polderach, a także przywracanie retencji naturalnej; działania ochronne w terenie silnie zurbanizowanym, łączące retencję wód opadowych na tym terenie i ochronę przed skutkami powodzi od strony rzek. Projekt Narodowego Planu Rozwoju Podstawowym celem strategicznym Planu jest utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego, wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrostu zatrudnienia oraz podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Do realizacji priorytetów Narodowego Planu Rozwoju zaproponowano 117 działań ujętych w 24 kierunkach. Wynikają one z dokumentów strategicznych zarówno horyzontalnych jak i regionalnych oraz stanowią podstawę do opracowania programów operacyjnych. W zakres MasterPlanu wpisują się następujące kierunki i działania: rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej polegającej m.in. na: modernizacji i rozbudowie transportu drogą wodną; inwestycje służące ochronie środowiska polegające m.in. na: ograniczeniu ilości substancji szczególnie szkodliwych oraz ładunków azotanów i fosforu odprowadzanych do środowiska wodnego; racjonalna gospodarka zasobami wodnymi polegająca m.in. na: prowadzeniu zrównoważonej gospodarki wodnej oraz rozwoju i wzmocnieniu systemu obszarów chronionych. 42

43 Raport z Wykonania Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego Wstępna Ocena Ryzyka Powodziowego implementuje zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa). Celem Oceny jest: opracowanie map obszarów dorzeczy z zaznaczeniem granic dorzeczy, granic zlewni, granicy pasa nadbrzeżnego, ukazujących topografię terenu oraz jego zagospodarowanie; opis powodzi historycznych: które spowodowały znaczące negatywne skutki dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej zawierający ocenę tych skutków, zasięg powodzi oraz trasy przejścia wezbrania powodziowego; jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że podobne zjawiska powodziowe będą miały znaczące negatywne skutki dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej; ocenę potencjalnych negatywnych skutków powodzi mogących wystąpić w przyszłości dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, z uwzględnieniem: topografii terenu, położenia cieków wodnych i ich ogólnych cech hydrologicznych oraz geomorfologicznych, w tym obszarów zalewowych, jako naturalnych obszarów retencyjnych, skuteczności istniejących budowli przeciwpowodziowych i regulacyjnych, położenia obszarów zamieszkanych, położenia obszarów, na których jest wykonywana działalność gospodarcza; w miarę możliwości prognozę długofalowego rozwoju wydarzeń, w szczególności wpływu zmian klimatu na występowanie powodzi; określenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Program Wisła 2020 Program dla Wisły i jej dorzecza 2020 jest programem inwestycyjnym, powstałym z inicjatywy Związku Miast Nadwiślańskich. Założone cele Programu to: Ochrona przed powodzią, suszą i innymi nadzwyczajnymi zagrożeniami zakładająca że: ryzyko strat powodziowych powinno być ograniczone do 25 proc. do roku 2020 r. w porównaniu z rokiem 1997; do 2006 r. ryzyko to powinno być ograniczone do 60 proc.; ryzyko strat wywołanych suszą powinno być ograniczone do 25 proc. do 2020 r. w porównaniu z rokiem 2003; ryzyko strat wywołanych awariami obiektów hydrotechnicznych powinno być ograniczone do 90 proc. w porównaniu z rokiem 2003; 43

44 Poprawa ekosystemu dorzecza Wisły poprzez wzmocnienie działań mających na celu zwiększenie bioróżnorodności biologicznej na obszarze całego dorzecza, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy ekosystemów wodnych: w zakresie ichtiofauny przywrócenie naturalnych gatunków ryb migrujących; ptaki utrzymanie i rozwój korytarzy ekologicznych; fauna przywrócenie naturalnych siedlisk zwierząt nadrzecznych, jednak z zachowaniem ostrożności w restytucji niektórych gatunków jak np. bobry; Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych polegająca na: osiągnięciu klasy czystości wód umożliwiających; pobórze wody dla ludności i przemysłu z zastosowaniem prostych technik uzdatniania; możliwości kąpieli w rzekach i jeziorach, w tym do 2020 r. w całej Wiśle; Umożliwienie rozwoju gospodarczego, w tym rolnictwa, w dorzeczu Wisły, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju w następującym zakresie: dostateczna ilość wody do celów rolniczych i hodowlanych; możliwość rozwoju rekreacji związanej z wodą, od możliwości kąpieli, poprzez żeglugę do możliwości uzyskania kompleksowego produktu turystycznego; infrastruktura międzybrzegowa pozwalająca na swobodny przepływ osób i towarów; umożliwienie poboru wody dla przemysłu; żegluga śródlądowa, szczególnie o charakterze turystyczno rekreacyjnym; energetyka wodna, jako podstawowe odnawialne źródło energii, do wykorzystania, których Polska jest zobowiązana przepisami unijnymi, w efekcie powstanie wielu nowych miejsc pracy. Pochodną wyżej wymienionych zapisów jest wypracowanie założeń koordynacji działań w dorzeczu rzeki Wisły na poziomie ponadregionalnym na zasadzie współpracy i współdziałania jednostek samorządowych, rządowych, naukowo-badawczych i podmiotów gospodarczych, jako systemu realizacji Programu dla Wisły i jej dorzecza na lata Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej W związku z niezgodnością planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz wątpliwości zgłaszanych w kontekście realizowanych i planowanych przedsięwzięć przeciwpowodziowych powstała konieczność opracowania przejściowych dokumentów strategicznych dla obszarów dorzeczy Odry i Wisły, które stanowiłyby uzupełnienie obowiązujących planów gospodarowania wodami do czasu ich aktualizacji w 2015 r. Działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej obejmują cztery nadrzędne obszary aktywności: podejście do programów sektorowych; opracowanie MasterPlanów dla obszarów dorzecza Wisły i Odry; szkolenia dla przedstawicieli administracji publicznej zaangażowanych w proces inwestycyjny w gospodarce wodnej; zapewnienie właściwych ram prawnych w dziedzinie gospodarki wodnej. 44

45 Program Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) zwany Programem Żuławskim 2030 Nadrzędnym celem programu jest zwiększenie skuteczności ochrony przeciwpowodziowej stymulującej wzrost potencjału dla zrównoważonego rozwoju Żuław. W ramach działań przewidzianych w Programie planowane są działania związane z: Poprawą rozpoznania zagrożenia powodziowego i możliwości przeciwdziałania mu, przy wykorzystaniu najlepszych dostępnych technologii i narzędzi, oraz zgodnie z wymaganiami prawodawstwa wspólnotowego i krajowego, Zwiększeniem znaczenia naturalnych metod ochrony przeciwpowodziowej, Zwiększeniem świadomości społeczności lokalnych oraz przedstawicieli administracji i instytucji w zakresie zagrożenia powodziowego i przeciwdziałania jego występowaniu, Poprawą struktur organizacyjnych ochrony przeciwpowodziowej i zarządzania ryzykiem powodziowym na szczeblu regionalnym i lokalnym, Przebudową, odbudową i budową przeciwpowodziowych urządzeń technicznych. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO /Uchwała Nr XI/135/03 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 czerwca 2003r,/ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego jest podstawowym dokumentem zawierającym zasady polityki rozwoju przestrzennego województwa. Głównym celem zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego jest: Zbudowanie struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców. Wymaga to przyjęcia następujących zasad naczelnych zagospodarowania przestrzennego: zrównoważonego rozwoju, tj. rozwoju, który znamionuje poszanowanie zasobów, harmonizowanie ekonomicznych, społecznych i ekologicznych celów rozwoju, w sposób nienaruszający możliwości zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń; wielofunkcyjności rozwoju struktur przestrzennych; ładu przestrzennego wyrażającego: harmonię, porządek, właściwe proporcje i równowagę w środowisku człowieka. Zróżnicowana problematyka zagospodarowania przestrzennego województwa wymaga stosowania również szczególnych zasad zagospodarowania. Określono je w zakresach m.in.: ochrony i kształtowania struktur środowiska przyrodniczego o następujących zasadach: podporządkowanie działalności gospodarczej wymogom ochrony zasobów i walorów przyrodniczych, zapewnienie spójności (ciągłości) przestrzennej najcenniejszych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów województwa, 45

46 objęcie szczególną ochroną przed zanieczyszczeniami zlewni rzek zasilających ujęcia wody pitnej dla ludności (na obszarze dorzecza Wisły jest to: Brda, Drwęca i Wełna) oraz zbiorników wód podziemnych, regulowanie stosunków wodnych preferujące małą retencję, ograniczanie chemizacji rolnictwa na obszarach cennych przyrodniczo, zalesianie gruntów o niskiej przydatności dla rolnictwa (wyłączanych z produkcji rolnej), wprowadzanie zalesień, zadrzewień i zakrzewień wzdłuż brzegów rzek oraz w zlewniach jezior na obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo, przebudowa drzewostanów zgodna z warunkami siedliskowymi. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO DO ROKU 2020 PLAN MODERNIZACJI /Uchwała Nr XLI/693/13 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 października 2013r./ Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym. Pokazującym optymalny kierunek rozwoju województwa. Bazuje on na istniejącym potencjale i wykorzystujące pojawiające się szanse rozwojowe. Osią przewodnią Strategii jest modernizacja województwa, rozumiana jako zdecydowane działania skoncentrowane na wybranych dziedzinach, szczególnie ważnych dla jakości życia mieszkańców i konkurencyjności województwa. Strategia zawiera zapisy 8 celów strategicznych wraz z kierunkami działań i identyfikacją przedsięwzięć kluczowych. Jednym z celów jest bezpieczeństwo. Kwestie bezpieczeństwa można podzielić na obszar bezpieczeństwa pasywnego i prewencyjnego (takie przygotowanie środowiska, w którym funkcjonuje człowiek, aby minimalizować możliwość wystąpienia wcześniej zdiagnozowanego zagrożenia) oraz bezpieczeństwa aktywnego (system reagowania, likwidowania zaistniałych już zagrożeń oraz proces odbudowywania zanieczyszczeń). Szczególnie istotną sferą jest m.in. minimalizacja zagrożenia powodziowego. W zakresie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego wskazuje się na działania na wszystkich rzekach stwarzających tego typu zagrożenie, ale w szczególności na Wiśle, wobec której jako kierunek działań wskazuje się kompleksowe zagospodarowanie doliny, przy czym wskazywany do realizacji w ramach tych kompleksowych działań stopień poniżej Włocławka został wskazany jako już dotąd zidentyfikowane przedsięwzięcie. Szczególnego znaczenia nabiera ogół działań związanych z prewencją przeciwpowodziową czyli realizacja, modernizacja i utrzymywanie we właściwym stanie całości infrastruktury składającej się na system zabezpieczeń przed możliwością wystąpienia powodzi oraz reagowania na wypadek powodzi. 46

47 Kolejnym istotnym celem strategicznym jest sprawne zarządzanie. Zasadniczym działaniem w ramach ww celu jest zapewnienie właściwego zarządzania na wszystkich szczeblach sektora publicznego w województwie w aspektach administracyjnych jak i przestrzennych. Cel łączy się bezpośrednio z ideą zrównoważonego rozwoju, która rozumiana jest jako racjonalne i oszczędne gospodarowanie zasobami ekonomicznymi i środowiskowymi, na rzecz przyszłych pokoleń. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO /Uchwała Nr XLV/597/02 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 lipca 2002r./ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego stanowi podstawowe narzędzie dla kształtowania regionalnej polityki przestrzennej. W Planie określa elementy, z których składa się układ, ich wzajemne relacje, wartości i funkcje oraz zjawiska określające zagospodarowanie przestrzenne województwa. Porządkują one obraz stanu istniejącego i intencje przyszłego działania w sferze gospodarki przestrzennej. Cele zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego są pochodną celów określonych w Strategii rozwoju województwa lubelskiego. Podejście to wynika z zasady zintegrowanego planowania przestrzennego i programowania społeczno-gospodarczego, przyjmującej założenie, że kształt przestrzeni (środowiska przyrodniczego i zurbanizowanego) jest efektem działalności człowieka. Sposobem przełożenia celów strategicznych na przestrzenne jest ich odniesienie do trzech głównych elementów zagospodarowania przestrzennego, jakimi są: środowisko przyrodnicze i kulturowe, osadnictwo oraz infrastruktura społeczna, gospodarcza i techniczna. Zachodzące miedzy nimi relacje określają kształt i sposób funkcjonowania zagospodarowania przestrzennego w skali regionalnej. Jednym z elementów zagospodarowania jest środowisko przyrodnicze. Głównym celem jest tu kształtowanie struktur przestrzennych powstrzymujących dewaloryzację środowiska i umożliwiających aktywną ochronę jego wartości w warunkach gospodarczego wykorzystania. Cele operacyjne to: dostosowanie zagospodarowania przestrzennego do cech naturalnych, predyspozycji, walorów i odporności środowiska na antropopresję harmonizacja zagospodarowania przestrzennego z układem przyrodniczym; ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi; zachowanie i pomnażanie dziedzictwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych; poprawa jakości środowiska; wzrost bezpieczeństwa ekologicznego województwa. W dążeniu do lepszego dostosowania zagospodarowania przestrzennego do cech naturalnych, walorów i odporności środowiska na antropopresję ustalono zasady gospodarowania przestrzenią, m.in. wzmacniania lub przywracania środowisku przyrodniczemu odporności na nasilającą się antropopresję, a zwłaszcza zdolności regeneracyjnych najbardziej wrażliwym ekosystemom, poprzez zachowywanie w zagospodarowaniu przestrzennym integralności ekologicznej przestrzeni krajobrazowej. 47

48 Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlan uwzględnia potrzeby rozwoju społeczno gospodarczego województwa przy jednoczesnej ocenie możliwości realizacji planowanych zadań w odniesieniu do celów w zakresie ochrony środowiska i kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA (Z PERSPEKTYWĄ DO 2030 ROKU) / Uchwała Nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 24 czerwca 2013r./ Z celów tworzących misję Strategii wynika cel generalny, ukierunkowujący działania organizacyjne i przestrzenne na uaktywnienie najważniejszych potencjałów rozwojowych województwa w połączeniu z jego specyficznym położeniem w kraju i w Europie. Za cel generalny Strategii uznano osiąganie trwałego rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez wykorzystanie geograficznego położenia regionu jako platformy współpracy krajów Europy Wschodniej i Zachodniej. Cel generalny implikuje konieczność wzmocnienia pozycji ekonomicznej regionu i podniesienia jego rangi społeczno-kulturowej adekwatnie do potrzeb i aspiracji społeczności oraz założeń polityki regionalnej Samorządu Województwa Lubelskiego, m.in. poprzez poprawę czystości środowiska, rozbudowę infrastruktury ochrony środowiska przyrodniczego i wzbogacenie struktury przyrodniczej, warunkujących zrównoważony rozwój regionu. Jednym z priorytetów rozwojowych województwa jest poprawa kondycji ekologicznej środowiska. Jednym z celów operacyjnych jest racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego, w którym kierunkami działań są m.in. poprawa jakości i efektywności korzystania z zasobów wodnych wraz z rozwojem funkcji towarzyszących (np. przeciwpowodziowa, gospodarcza, rekreacyjna, przyrodnicza). Realizacja celu będzie prowadziła do poprawy jakości środowiska przyrodniczego regionu i jego racjonalnego wykorzystania przez gospodarkę, a tym samym do rozwoju gospodarczego i poprawy warunków życia mieszkańców. W Strategii wyróżnione zostały Obszary Strategicznej Interwencji stanowiące przestrzenne odzwierciedlenie potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa lubelskiego. Jednym z nich są Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Są to obszary wymagające modernizacji systemów melioracyjnych, budowy zbiorników retencyjnych i wielofunkcyjnych. Wsparcie rozwoju tych obszarów będzie służyć rozwiązaniu problemów gospodarowania zasobami wodnymi i zrównoważonemu rozwojowi oraz wykorzystaniu specyficznego potencjału obszarów funkcjonalnych poprzez ograniczenie zagrożeń dla rozwoju funkcji gospodarczych i osadnictwa. 48

49 W Strategii zwrócono uwagę, że przedsięwzięcia realizowane w ramach tej Strategii będą uwzględniały cele środowiskowe przyjęte w krajowych i regionalnych dokumentach oraz obowiązujących przepisach prawa. Ich realizacja będzie ograniczała do minimum wpływ podejmowanych działań na środowisko, w tym uwzględniała systemy ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych województwa. MasterPlan jest dokumentem obejmującym najważniejsze projekty sektorowo powiązane z gospodarką wodną dla obszaru dorzecza Wisły, oceniający możliwość ich realizacji pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną oraz innymi dokumentami prawa europejskiego, wspólnie tworzącymi podstawy unijnej polityki w dziedzinie różnorodności biologicznej i ochrony zasobów naturalnych, przez co wpisuje się w główne cele i założenia Strategii. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO /Uchwała Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010r./ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest elementem regionalnego planowania strategicznego, w którym następuje konkretyzacja przestrzenna celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa, Stanowi on podstawowe narzędzie dla kształtowania przez samorząd wojewódzki regionalnej polityki przestrzennej, określa on cele i kierunki rozwoju przestrzennego regionu. W PZPWŁ określono sfery działań, w ramach których zdefiniowano główne cele: 1. Sfera działania: System osadniczy. 2. Sfera działania: Powiązania infrastrukturalne. 3. Sfera działania: powiązania środowiskowe i kulturowe Cel główny: Kształtowanie tożsamości regionalnej z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i turystycznych regionu. 4. Sfera działania: środowisko przyrodnicze Cel główny: Ochrona i poprawa stanu środowiska. 5. Sfera działania: Obronność i bezpieczeństwo publiczne. 6. Sfera działania: Obszary problemowe. W Planie jednym z głównych celów jest kształtowanie tożsamości regionalnej opartej na walorach przyrodniczych, kulturowych i turystycznych regionu. Walory przyrodnicze i kulturowo-turystyczne tworzą system powiązań środowiskowych i kulturowych. Do głównych kierunków działań zaliczono m.in. ochronę najcenniejszych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zapewnienie ciągłości systemu ekologicznego. W zakresie ochrony środowiska w Planie wskazano następujące kierunki działań: ochronę i wzrost różnorodności biologicznej, zwiększanie lesistości województwa, ochronę powierzchni ziemi i gleb, zwiększanie zasobów wodnych i poprawę ich jakości, racjonalizację gospodarki odpadami, poprawę klimatu akustycznego, 49

50 poprawę jakości powietrza, ograniczenie zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym. Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlan uwzględnia potrzeby rozwoju społeczno-gospodarczego województwa przy jednoczesnej ocenie możliwość realizacji planowanych zadań w odniesieniu do celów w zakresie ochrony środowiska i kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2020 /Uchwała Nr XXXIII/644/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 lutego 2013 r./ Strategia rozwoju województwa jest najważniejszym dokumentem samorządu województwa określającym wizję rozwoju, cele oraz główne sposoby ich osiągania w kontekście występujących uwarunkowań. W systemie realizacji polityki rozwoju pełni rolę najważniejszego planu działania władz samorządowych. Generalnym wyzwaniem jest zrównoważony rozwój województwa. Do pozostałych głównych wyzwań rozwojowych należy m.in. ochrona zasobów przyrodniczych (tj. ochrona stanu i poprawa jakości środowiska przyrodniczego oraz racjonalne wykorzystanie jego zasobów i różnorodności kulturowej jako potencjału rozwojowego dla turystyki). Jednym z celów operacyjnych jest wysoka jakość środowiska przyrodniczego. Osiągnięcie tego celu będzie sprzyjać poprawie spójności przestrzennej, gospodarczej i społecznej, pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału województwa łódzkiego oraz przyczyni się do podniesienia jakości życia mieszkańców regionu. Strategicznymi kierunkami działań ww celu są: ochrona i kształtowanie powiązań przyrodniczo-krajobrazowych: utworzenie spójnego wewnętrznie regionalnego systemu obszarów chronionych w powiązaniu z systemem krajowym, utrzymanie różnorodności biologicznej, utworzenie systemu przyrodniczo-kulturowego. przeciwdziałanie i zwalczanie skutków zagrożeń naturalnych i antropogenicznych: zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej, zwiększenie retencjonowania wód, zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych (pożary, powodzie, wichury, szkodniki owadzie) i poważnych awarii. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa łódzkiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. Zakładana jest teza, że ich realizacja będzie ograniczała do minimum wpływ podejmowanych działań na środowisko, w tym uwzględniała systemy ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych województwa. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWŁ

51 PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO /Uchwała Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003r./ Podstawą formułowania ustaleń Planu jest zasada zrównoważenia rozwoju województwa, zakładająca spójność środowiska przyrodniczego, społecznego i gospodarczego. Nadrzędnym celem Planu jest integrowanie działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi środowiska naturalnego oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. Wśród uniwersalnych priorytetów zagospodarowania przestrzennego w Planie uwzględnia się m.in. wymagania ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnym celem zagospodarowania przestrzennego jest harmonijne gospodarowanie przestrzenią jako podstawa dynamicznego i zrównoważonego rozwoju województwa, przy uwzględnieniu m.in. takich potrzeb jak: zintegrowana ochrona zasobów wodnych przez zanieczyszczeniem oraz nadmiernym lub nieuzasadnionym zużyciem, zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, wykorzystanie zasobów glebowych przy uwzględnieniu warunków ekonomicznych i racjonalności ekologicznej, zapewnienie trwałości ekosystemów leśnych, ochrona przyrody i różnorodności biologicznej poprzez zachowanie, wzbogacanie i odtwarzanie zasobów przyrody. Ponadto Plan zawiera wskazania dotyczące podstawowych problemów związanych z obszarami predestynowanymi do gospodarczego wykorzystania potencjałów przyrodniczych województwa małopolskiego, z obszarami wymagającymi działań przywracających równowagę w środowisku, w tym o substandardowych warunkach sanitarno-zdrowotnych oraz obszarami lub korytarzami proponowanymi do objęcia różnymi formami ograniczonego użytkowania. Wskazania te dotyczą m.in. sfery ekologicznej, tj.: ochrony i gospodarowania kopalinami, ochrony prawnej, minimalizacji zużycia i przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom wód podziemnych, racjonalnego kształtowania zasobów wodnych opartego na korzystnym ekologicznie i gospodarczo zagospodarowaniu zlewniami rzek, właściwego zagospodarowania przestrzennego terenów zagrożonych powodzią, w tym poprawy i rozbudowy systemu regulacji cieków i infrastruktury przeciwpowodziowej, wykorzystania energii wodnej, ochrony przed zagrożeniami osuwiskowymi, ochrony powietrza, ochrony środowiska przed hałasem, wibracjami i promieniowaniem niejonizującym, ochrony zasobów glebowych i leśnych, ochrony przyrody i krajobrazu poprzez kształtowanie spójnej przestrzennie małopolskiej sieci powiązań przyrodniczych, gospodarki odpadami, 51

52 obszarów działań przywracających równowagę w środowisku. MasterPlanu dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa małopolskiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011r./ Strategia rozwoju województwa jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni regionalnej. Głównym celem wskazanym w SRWM jest Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Realizacji celu głównego Strategii służyć będą polityki publiczne oparte na 7 zasadniczych obszarach aktywności samorządu województwa, tj. obszarach polityki rozwoju: OBSZAR 1: Gospodarka wiedzy i aktywności. OBSZAR 2: Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego. OBSZAR 3: Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej. OBSZAR 4: Krakowski Obszar Metropolitarny i inne subregiony. OBSZAR 5: Rozwój miast i terenów wiejskich. OBSZAR 6: Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne. Cel strategiczny: Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców Małopolski w wymiarze środowiskowym, zdrowotnym i społecznym. OBSZAR 7: Zarządzanie rozwojem województwa. Cel strategiczny: Efektywne zarządzane województwo, którego rozwój oparty jest na współpracy i mobilizowaniu zasobów. W realizacji Strategii zastosowane będą cztery generalne zasady postępowania: zasada zintegrowanego zarządzania rozwojem województwa, zasada efektywności ekonomicznej, społecznej i przestrzennej, zasada ochrony środowiska oznaczająca potrzebę i celowość wdrożenia warunków dla zabezpieczenia i poprawy jakości środowiska naturalnego jako czynnika kształtującego zrównoważony rozwój regionu w warstwie społecznej i gospodarczej. Polityka województwa w dziedzinie ochrony środowiska przyczyni się do osiągnięcia celów wyznaczonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, do których należy: zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego, ochrona zdrowia człowieka, ostrożne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, promowanie na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego, szczególnie zwalczania skutków zmian klimatu. zasada partnerstwa. 52

53 MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWM PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO /Uchwała Nr 65/2004 Sejmiku Województwa mazowieckiego z dnia 7 czerwca 2004r,/ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego jest podstawowym dokumentem zawierającym zasady polityki rozwoju przestrzennego województwa. Głównym celem Planu jest określenie polityki przestrzennej dla Mazowsza, polegającej na ustaleniu zasad organizacji struktury przestrzennej województwa w zakresie: podstawowych elementów sieci osadniczej, rozmieszczenia infrastruktury technicznej i społecznej oraz wymagań dotyczących ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. Misja Planu realizowana będzie m.in. przez cel: Zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego, który realizowany będzie poprzez: ochronę i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochronę dziedzictwa kulturowego, krajobrazu i kształtowanie ładu przestrzennego, wzmacnianie wielofunkcyjności struktur przestrzennych, wzrost bezpieczeństwa ekologicznego. Priorytetowymi kierunkami wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Polityka ta zostaje odniesiona do dwóch sfer jakości środowiska: ochrony walorów przyrodniczych, poprawy standardów środowiska. W zakresie ochrony walorów przyrodniczych celem polityki samorządu województwa jest stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych poprzez: wzmocnienie ochrony unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia, zapewnienie ciągłości powiązań przyrodniczych (korytarz ekologiczne regionalne i ponadregionalne), objęcie ochroną obszarów wodno-błotnych, stanowiących siedliska szczególnie ważne dla zachowania różnorodności biologicznej, zwiększenie lesistości i ochrona lasów. W zakresie poprawy standardów środowiska za priorytetowe cele wojewódzkiej polityki przyjmuje się: zachowanie korzystnych warunków aerosanitarnych, racjonalizację gospodarki wodnej, ochronę gleb, porządkowanie gospodarki odpadami. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa mazowieckiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. 53

54 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DO 2030 ROKU /Załącznik do Uchwały Nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013r./ Strategia jest dokumentem, którego zapisy powinny mieć wpływ na kształt przyszłego rozwoju przez określenie długookresowych procesów rozwojowych w regionie. Jednym z elementów Strategii jest określenie właściwych dla regionu rozwiązań, a tym samym wskazanie działań, które najlepiej mogą przygotować gospodarkę i społeczeństwo regionu do potrzeb i wyzwań przyszłości. Nadrzędnym (głównym) celem Strategii jest spójność terytorialna, rozumiana jako zmniejszenie dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim oraz wzrost znaczenia Obszaru Metropolitarnego Warszawy w Europie. Dążenie do poprawy stanu środowiska jest celem, który powinien być uwzględniony przy realizacji wszystkich działań podejmowanych w ramach wdrażania Strategii. Należy podejmować działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej i zapewnienie spójnej przestrzeni przyrodniczej, w tym poprzez zachowanie i przywrócenie drożności korytarzy ekologicznych, utworzenie spójnego przestrzennie systemu obszarów chronionych oraz zalesianie gruntów w ramach uzupełniania systemu powiązań przyrodniczych. Należy prowadzić systematyczny monitoring wód powierzchniowych i podziemnych, jakości powietrza, zanieczyszczenia hałasem oraz natężeń pól elektromagnetycznych. Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia ważne jest prowadzenie działań naprawczych, w tym mających na celu m.in. przywrócenie wymaganych standardów jakości wody. Skutecznym narzędziem dla tego działania jest zatem opracowywany MasterPlan, który zestawia i dokonuje analizy wszystkich inwestycji w dorzeczu Wisły mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLVIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002r,/ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego określa zasady organizacji struktury przestrzennej województwa, w tym podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej, obszary strategiczne dla zagospodarowania przestrzennego, w tym pasma koncentracji rozwoju oraz obszary realizacji dla programów rządowych i wojewódzkich, wymagania w zakresie ochrony środowiska i ochrony dóbr kultury, ochrony przeciwpowodziowej. Celem polityki przestrzennej województwa jest sterowanie rozwojem przestrzennym, podejmowanie działań oraz określenie i sposób realizacji zadań publicznych, które w efekcie przyniosą miedzy innymi korzystniejsze warunki dla zrównoważonego rozwoju województwa oraz podnoszenie poziomu i jakości życia. 54

55 Cele polityki przestrzennej województwa w dziedzinie środowiska naturalnego obejmują m.in.: efektywne wykorzystanie stanu zainwestowania, w tym m.in.: racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów środowiska poprzez dostosowanie organizacji struktury, funkcji i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych, utrzymanie trwałości i odnawialności procesów ekologicznych, stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej i dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt wraz z siedliskami, ochrona powierzchni ziemi i gleb, głównie poprzez wielkoobszarowy system ochrony przyrody. poprawę jakości życia i zrównoważenie rozwoju, w tym m.in. podniesienie jakości wody do poziomu zgodnego z regulacjami prawa Unii Europejskiej, ochrona i zwiększenie dyspozycyjności zasobów wodnych o relatywnie wysokiej klasie czystości, stanowiących źródło zaopatrzenia w wodę na potrzeby komunalne i przemysłowe dla kraju i województwa. Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa podkarpackiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIE 2020 /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXVII/697/13 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 26 sierpnia 2013r. Strategia rozwoju województwa podkarpackiego jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym. Pokazuje optymalny kierunek rozwoju województwa, bazujący na istniejącym potencjale i wykorzystujący pojawiające się szanse rozwojowe. Głównym celem strategii województwa podkarpackiego jest Efektywne wykorzystanie zasobów wewnętrznych i zewnętrznych dla zrównoważonego i inteligentnego rozwoju społecznogospodarczego drogą do poprawy jakości życia mieszkańców. Główny cel zostanie osiągnięty w wyniku realizacji celów strategicznych. W dokumencie sformułowano 4 cele, w tym CEL 4. Środowisko i energetyka (tj. Racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów z poszanowaniem środowiska naturalnego sposobem na zapewnienie bezpieczeństwa i dobrych warunków życia mieszkańców oraz rozwoju gospodarczego województwa). Priorytetami w ww. celu są m.in. Priorytet 4.1. Zapobieganie i przeciwdziałanie zagrożeniom oraz usuwanie ich negatywnych skutków oraz Priorytet 4.2. Ochrona środowiska. Głównym celem Priorytetu 4.1. jest zabezpieczenie mieszkańców województwa podkarpackiego przed negatywnymi skutkami zagrożeń wywołanych czynnikami naturalnymi oraz wynikającymi z działalności człowieka. Jednym z kierunków działań jest zapobieganie, przeciwdziałanie oraz usuwanie negatywnych skutków powodzi. 55

56 Zakładane efekty realizowanego działania to: budowa, rewitalizacja i modernizacja urządzeń hydrotechnicznych zapewniających ochronę bierną przed powodziami, tj.: polderów, zbiorników retencyjnych oraz wałów przeciwpowodziowych na terenach zabudowanych, na których występuje zagrożenie powodzią, opracowanie i realizowanie programu małej retencji na terenach województwa podkarpackiego zagrożonych powodzią, opracowanie i budowa systemu retencji wodnej obejmującego województwo podkarpackie z uwzględnieniem sąsiednich województw, odtworzenie powierzchni naturalnych terenów zalewowych i podmokłych, nowoczesne oraz adekwatnie wyszkolone i wyposażone służby ratownicze i interwencyjne, których jednostki zlokalizowane są na obszarze województwa podkarpackiego (jednostki służb działających w systemie ratowniczym, interwencyjnym i odpowiedzialnym za reagowanie kryzysowe), wykluczenie lokalizacji zabudowy na obszarach zagrożonych powodzią, rozwój nowoczesnych systemów ostrzegania i reagowania w sytuacji wystąpienia zagrożenia oraz likwidacji negatywnych skutków powodzi, tzw. usługa ratownicza świadczona w czasie przewidzianym standardami, społeczeństwo świadome zagrożeń i ich konsekwencji, poprawa bezpieczeństwa lokalnej społeczności. Głównym celem Priorytetu 4.2. jest osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu środowiska oraz zachowanie bioróżnorodności poprzez zrównoważony rozwój województwa. Kierunkami działań są: zapewnienie dobrego stanu środowiska w zakresie czystości powietrza i hałasu, zapewnienie właściwej gospodarki odpadami, zapewnienie właściwej gospodarki wodno ściekowej, którego celem jest osiągniecie i utrzymanie na terenie całego województwa podkarpackiego dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych, zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa podkarpackiego. Również w MasterPlanie nadrzędnym celem planowania w gospodarce wodnej jest zagwarantowanie zrównoważonego rozwoju dla każdego obszaru dorzecza poprzez zaspokojenie kluczowych potrzeb związanych z gospodarką wodną, przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych i stanu środowiska. 56

57 PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr IX/80/03 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 czerwca 2003r,/ Generalnym celem zagospodarowania przestrzennego województwa jest kształtowanie przestrzeni województwa podlaskiego w kierunku wyrównywania dysproporcji w poziomie jego zagospodarowania w stosunku do rozwiniętych regionów kraju, zgodnie z wymogami integracji europejskiej, współpracy transgranicznej i obronności, w sposób generujący wzrost konkurencyjności, efektywności gospodarczej i poprawę warunków cywilizacyjnych życia mieszkańców, z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i położenia. Celem ogólnym zagospodarowania przestrzennego jest m.in. kształtowanie struktur przestrzennych tworzących warunki ekorozwoju z aktywną ochroną, wzbogacaniem i racjonalnym wykorzystaniem środowiska przyrodniczego, a w szczególności: prawnie chronionych, unikalnych w skali kraju i Europy walorów ekologicznych, zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, złóż surowców mineralnych i organicznych, rolniczej przestrzeni produkcyjnej i zasobów leśnych. Plan określa zasady zagospodarowania przestrzennego województwa, do których należą m.in.: Zasady ochrony środowiska i korzystania z jego zasobów, w tym m.in. ochrona wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona przeciwpowodziowa. Kierunki zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego stanowiące element polityki przestrzennej administracji publicznej województwa zostały określone dla obszaru całego województwa w zakresie m.in. ochrony zasobów środowiska przyrodniczego. Jednym z kierunków ochrony zasobów środowiska przyrodniczego jest ochrona wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych poprzez: utrzymanie ilości wód powierzchniowych na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej tj. przepływów nienaruszalnych ustalonych według kryteriów hydrologicznych, doprowadzenie jakości wód powierzchniowych powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, eliminowanie źródeł zanieczyszczeń, zwłaszcza w zlewniach rzek wchodzących w skład obszarów prawnie chronionych, prowadzenie racjonalnej gospodarki zasobami wodnymi opartej na zasadach zlewniowego gospodarowania wodą oraz na systemowych metodach zarządzania, głównie w zlewniach zasilających komunalne ujęcia wód, wdrażanie dyrektyw UE w dziedzinie ochrony wód, opracowanie planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, które m.in. określą warunki korzystania z wód uwzględniając potrzeby ludności, przemysłu, rolnictwa, rybactwa oraz możliwości powiększenia zasobów wodnych poprzez realizację zbiorników wodnych małej retencji, ustanowienie obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, realizowanie międzynarodowych porozumień z Białorusią i Litwą w sprawie kontroli jakości i ochrony wód granicznych, 57

58 przestrzeganie zakazów i nakazów zawartych w decyzjach administracyjnych wyznaczających strefy ochrony pośredniej i bezpośredniej komunalnych ujęć wód, prowadzenie stałego monitoringu wód śródlądowych w zakresie jakości i ich ilości. MasterPlan jest kluczowym dokumentem wdrażającym dyrektywy UE w dziedzinie ochrony wód. Dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa podlaskiego oraz stanowi źródło wskazówek i rekomendacji dla przedsięwzięć na etapie ich wczesnego planowania w celu zachowania zgodności z RDW. Dokument obejmuje przede wszystkim projekty odpowiadające na lokalne i regionalne potrzeby związane z gospodarowaniem wodami. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO DO ROKU 2020 /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 150/2157/2013 Zarządu Województwa Podlaskiego z dnia 19 marca 2013r. Strategia rozwoju województwa jest kluczowym dokumentem programowym określającym zasady i kierunki długofalowej koncepcji rozwoju regionu. Polityka regionalna jest ukierunkowana na wzmacnianie i wykorzystanie potencjałów endogenicznych terytoriów dla osiągania celów rozwoju kraju kreowania wzrostu, zatrudnienia i spójności. Wizja województwa w horyzoncie czasowym 2030 roku wymagać będzie determinacji i konsekwencji w realizacji wytyczonych trzech wzajemnie powiązanych celów strategicznych: Cel strategiczny 1: Konkurencyjna gospodarka. Cel strategiczny 2: Powiązania krajowe i międzynarodowe. Cel strategiczny 3: Jakość życia. U podstaw realizacji ww celów leżą następujące cele horyzontalne: Wysokiej jakości środowisko przyrodnicze podstawą harmonii aktywności człowieka i natury oraz Infrastruktura techniczna i teleinformatyczna otwierająca region dla inwestorów, mieszkańców, sąsiadów i turystów. Wysokiej jakości środowisko przyrodnicze województwa podlaskiego ma stanowić nie tyle samoistny cel rozwojowy, co wzmacniać naturalną przewagę województwa postrzeganego jako posiadające doskonale zachowane środowisko naturalne. Konieczna dbałość o utrzymanie wysokiej jakości środowiska jest w układzie celów traktowana jako ważny czynnik zwiększający możliwości wzrostu konkurencyjnej gospodarki szczególnie jej zielonych sektorów. Wizerunek regionu o unikalnym środowisku będzie czynnikiem sprzyjającym rozwojowi powiązań zewnętrznych, poprzez przyciąganie inwestorów zainteresowanych szybko rozwijającą się zieloną gospodarką i jako element promujący na zewnętrznych rynkach regionalne marki. Utrzymanie dobrej jakości środowiska to także kluczowa determinanta wysokiej jakości życia mieszkańców regionu. Jednym z celów operacyjnych celu strategicznego nr 3 (Jakość życia) jest Cel operacyjny 3.4. Ochrona środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami. Rozwój gospodarki jest zawsze związany z korzystaniem z zasobów naturalnych. 58

59 W trosce o zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wód dobrej jakości na potrzeby gospodarki i społeczeństwa, należy dążyć do jak najlepszego oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, a także do propagowania zmian sposobu gospodarowania w zlewni, tak aby doprowadzić do zmniejszenia ryzyka zanieczyszczenia wód ze źródeł rozproszonych (rolniczych). Szczególnie intensywne działania powinny być skierowane na jak najskuteczniejszą ochronę głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochrony ujęć wód podziemnych i powierzchniowych. Efektywna gospodarka wodna powinna prowadzić także do utrzymania niezbędnej ilości zasobów wody oraz usuwania bądź zmniejszania wszelkich zagrożeń związanych z jej deficytem i nadmiarem. Główne kierunki interwencji: Edukacja ekologiczna i zwiększenie aktywności prośrodowiskowej społeczeństwa; Ochrona powietrza, gleb, wody i innych zasobów; Efektywny system gospodarowania odpadami; Gospodarka niskoemisyjna (w tym efektywność energetyczna); Ochrona zasobów przyrodniczych i wartości krajobrazowych oraz odtwarzanie i renaturalizacja ekosystemów zdegradowanych. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa podlaskiego. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO / Załącznik do uchwały nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r./ Głównym celem Planu jest realizacja zadań w zakresie: określenia i realizowania strategii rozwoju województwa, uwzględniającej m.in. kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego, przy czym na prowadzoną przez samorząd województwa politykę rozwoju województwa składają się m.in.: racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa; zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, transportu zbiorowego i dróg publicznych. Dokument zakłada, że rozwój zrównoważony i ład struktur przestrzennych, będzie zgodny z oczekiwaniami polityki europejskiej. W sferze przyrodniczej Plan zakłada uzyskanie wysokiej jakości parametrów środowiska w tym także dla Morza Bałtyckiego. Wskazane są obszary o wysokich walorach i zróżnicowanym środowisku tworzące przestrzenną spójność systemu ekologicznego kraju i wiążącego go z układami europejskimi. 59

60 Są to m. in.: wody przybrzeżne Bałtyku z Wybrzeżem Słowińskim i Pobrzeżem Gdańskim oraz z jeziorami przybrzeżnymi; Dolina Wisły z Żuławami Wiślanymi; doliny rzeczne obszaru Borów Tucholskich (Brdy, Wdy, Gwdy), łączące go ze strukturami dolin Wisły i Noteci. Ponadto Plan kładzie nacisk na utrzymanie dobrego stanu i polepszanie jakości wód odprowadzanych do Morza Bałtyckiego w celu poprawy jego stanu biologicznego i fizykochemicznego. MasterPlan wpisuje się w cele i strategie zawarte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk Załącznik nr 1 do Uchwały nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Głównym założeniem Strategii jest jej realizacja zgodnie z wymogami wynikającymi z ogólnych zasad prowadzenia polityki rozwoju regionu. Jedną z istotnych zasad jest zasada korzystnego oddziaływania na środowisko, która oznacza, że przedsięwzięcia identyfikowane jako istotne dla realizacji Strategii analizowane będą przez pryzmat kryterium efektu środowiskowego promującego poprawę efektywności wykorzystania zasobów i redukcję negatywnych oddziaływań środowiskowych lub działania kompensujące. Ta i inne zasady, które wpływają na osiągnięcie trwałej poprawy poziomu życia mieszkańców, realizowanego przy zapewnieniu równowagi społecznej, ekologicznej i przestrzennej mają na celu zachowanie zrównoważonego rozwoju. MasterPlan wpisuje się w cele strategiczne zawarte w Strategii rozwoju województwa pomorskiego. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO /Przyjęty uchwałą nr II/21/2/2004 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 21 czerwca 2004 r./ Plan wyznacza cel generalny jakim jest: Kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa. Cele polityki przestrzennej to: I. Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni województwa. II. Wzmocnienie funkcji węzłów sieci osadniczej. III. Ochrona zasobów środowiska, wzmocnienie systemu obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych. IV. Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury. V. Stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarządzania przestrzenią. VI. Rozwój współpracy międzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego. 60

61 Plan zakłada realizację polityki kształtowania ładu przestrzennego w procesie rozwoju województwa, współzależnie z kształtowaniem ładu społecznego, ekonomicznego i ekologicznego, prowadzącego do równoważenia rozwoju w takim stopniu, w jakim umożliwiają to uwarunkowania wynikające z realiów kształtowanej rzeczywistości z równoczesnym uwzględnianiem rozwoju społecznego, ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz naturalnych praw ładu ekologicznego. Zasadzie równoważenia rozwoju w opisywanym dokumencie jest podporządkowany cały system długookresowych celów polityki przestrzennej województwa śląskiego. Tego rozwinięciem są: zasada kształtowania regionu jako zrównoważonego policentrycznego systemu przestrzennego, tak, aby eliminować nadmierną centralizację i marginalizację oraz zapewniać zrównoważony rozwój regionalny, zasada kształtowania efektywnej sieci infrastruktury, przyjaznej dla środowiska i tworzącej udogodnienia we współdziałaniu dla osiągania celów rozwoju regionu, zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych o podstawowym znaczeniu dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią, takich jak: wymagania ładu przestrzennego; walory architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony środowiska (w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych); wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także osób niepełnosprawnych; walory ekonomiczne przestrzeni; prawa własności; potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa; potrzeby interesu publicznego. W Planie zwrócono również uwagę na potrzebę ochrony terenów wzdłuż cieków wodnych. Dotyczyć to ma głównie prawidłowego funkcjonowania systemów melioracyjnych w dolinach cieków, ochrony biologicznej i poprawy stanu sanitarnego wód z uwzględnieniem umożliwienia wędrówki ryb dwuśrodowiskowych, zakazu zabudowy naturalnych terenów zalewowych oraz stopniowego wycofywania z nich istniejącej zabudowy. Opracowywane MasterPlany analizują i oceniają inwestycje, które będą realizowane w myśl polityki kształtowania ładu przestrzennego województwa przy jednoczesnym zastosowaniu zasady równoważenia rozwoju, wskazując m.in. na konieczność podjęcia działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ŚLĄSKIE Katowice, Lipiec 2013 Strategia ta stanowi plan samorządu województwa śląskiego określający wizję rozwoju, cele oraz główne sposoby ich osiągania w kontekście występujących uwarunkowań w perspektywie do 2020 roku. Jest to dokument będący aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020 zatwierdzonego uchwałą Nr III/47/1/2010 z dnia 17 lutego 2010 roku. W Strategii po dokonanych analizach całościowych zasobów gospodarki wraz z analizą problemów województwa śląskiego wskazano 4 podstawowe grupy wyzwań stojących przed polityką regionu wraz z celami i kierunkami jego rozwoju. Jednym z kierunków są: Wyzwania związane z równoważeniem procesów rozwoju regionu, które obejmują m.in.: poprawę jakości i zapewnienie dostępu do infrastruktury komunalnej i infrastruktury ochrony środowiska; zapewnienie efektywnej gospodarki odpadami; 61

62 właściwe gospodarowanie zasobami wodnymi; kontynuację działań związanych z gospodarką dorzecza Górnej Wisły; zmniejszenie uciążliwości związanych z hałasem pochodzącym z przemysłu i komunikacji; redukcję emisji pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza; ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na środowisko i zwiększenie poziomu lokalnego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii; rozwijanie infrastruktury i technologii ograniczającej negatywne oddziaływanie gospodarki na środowisko; rozwój i upowszechnienie zastosowania technologii energooszczędnych w regionie; Rozwój funkcji gospodarczych w otoczeniu rolnictwa; efektywne zarządzanie przestrzenią dla zmniejszenia presji na środowisko; zahamowanie procesu suburbanizacji w regionie; minimalizację skutków zjawisk naturalnych, w tym poprawę bezpieczeństwa powodziowego; W ramach celu operacyjnego C.1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska wyznaczono szereg kierunków działań. Ma o być osiągnięty m.in. poprzez podjęcie działań: promowanie działań oraz wdrażanie technologii ograniczających antropopresję na środowisko przyrodnicze (infrastruktura ograniczająca negatywny wpływ działalności gospodarczej i komunalnej). przeciwdziałanie skutkom i ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, w tym na tkankę miejską; wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w zlewni, w tym ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy; racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wykorzystywanymi do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz utrzymanie i rozwój systemów zaopatrzenia w wodę w województwie; wspieranie działań na rzecz poprawy jakości wód powierzchniowych oraz ochrony wód podziemnych i racjonalizacji ich wykorzystania; wspieranie wdrożenia rozwiązań ograniczających niską emisję oraz zużycie zasobów środowiska i energii w przedsiębiorstwach, gospodarstwach domowych, obiektach i przestrzeni użyteczności publicznej. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWŚ

63 PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO - Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XXIX/399/02 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia r. W dokumencie tym podstawą formułowania ustaleń planu jest zasada równoważenia rozwoju województwa, zakładająca spójność środowiska przyrodniczego, społecznego i gospodarczego. Natomiast nadrzędnym celem tego dokumentu jest integrowanie działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi środowiska naturalnego oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. Wiodącą prawidłowością w omawianej dziedzinie, która stanowi jednocześnie kryterium realizacji głównego celu zagospodarowania przestrzennego województwa będzie przyjęta w Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju. Jej podstawowym założeniem jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie regionalnym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Tak sformułowany motyw i cel generalny pociąga za sobą m. in. cel współzależny jakim jest ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego, które prowadzić będzie do coraz pełniejszego urzeczywistniania zasad ekorozwoju, w tym do ochrony wód i walorów przyrodniczych. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa świętokrzyskiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia Planu. AKTUALIZACJA STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO DO ROKU Kielce, lipiec 2013r. /Załącznik nr 1 do Uchwały NR XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca 2013 r. Stratega Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego realizowana jest w drodze sześciu celów strategicznych, z czego najistotniejszym celem, z punktu widzenia opracowywanego MasterPlanu jest: "Koncentracja na ekologicznych aspektach rozwoju regionu". Cel ten opiera się przede wszystkim na zrównoważonym rozwoju jako postulacie wzrostu gospodarczego mało inwazyjnego dla środowiska naturalnego. W Strategii tej podkreśla się, że jakość środowiska zależy przede wszystkim od racjonalnej gospodarki wodnej i ściekowej, efektywnej gospodarki odpadami oraz poprawy mechanizmów zarządzania środowiskiem. W dokumencie tym zwraca się również uwagę, że głównym zagrożeniem na danym terenie jest ryzyko powodzi i podtopień. Efektywne przeciwdziałanie temu zagrożeniem pozwoli na wyeliminowanie strat z nim związanych. Ponadto, przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej obszarów doliny Wisły zlokalizowanych na terytorium województwa świętokrzyskiego. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWŚ do

64 Ponadto zawiera szereg wytycznych mających na celu podjęcie działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów i kierunków zrównoważonego rozwoju. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO- MAZURSKIEGO: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego stanowi podstawowe narzędzie dla kształtowania przez samorząd wojewódzki regionalnej polityki przestrzennej. W Planie zawarta jest ogólna charakterystyka zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań zrównoważonego rozwoju, cele, zasady i kierunki zagospodarowania przestrzennego regionu oraz najważniejsze zadania ponadlokalne realizujące cele publiczne. Głównym celem dokumentu jest ukształtowanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by było to atrakcyjne, przyjazne i wyjątkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju społeczno-gospodarczego w kraju i Europie. Osiągnięcie celu nadrzędnego (głównego) będzie możliwe poprzez realizację celów generalnych. Celem generalnym w zakresie ochrony środowiska jest ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego przy uwzględnieniu następujących potrzeb: zachowanie równowagi przyrodniczej w środowisku naturalnym, ochrona walorów i warunków funkcjonowania oraz ciągłości przestrzennej systemów ekologicznych, ochrona jakości i zasobów wód powierzchniowych i podziemnych dla celów rozwoju społecznogospodarczego oraz zabezpieczenia zasobów wód w niezmienionym stanie dla przyszłych pokoleń, powiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa m.in. poprzez stwarzanie warunków do bezpośredniego kontaktu ze środowiskiem na terenach o wysokich walorach przyrodniczych, zwiększenie lesistości regionu w celu utrzymania ciągłości systemów ekologicznych oraz zagospodarowania gruntów mało przydatnych dla rolnictwa, ochrona walorów krajobrazowych obszarów wiejskich z uwzględnieniem zachowania ich wysokiego stopnia naturalności, utrzymanie tożsamości kulturowej regionu przez zachowanie istniejących wartości kulturowych, kształtowanie ładu przestrzennego w systemach osadniczych w celu tworzenia harmonijnego krajobrazu współczesnego, ochrona przestrzeni nie zurbanizowanej przed chaotyczną zabudową niszczącą walory krajobrazowe. Jedną z zasad zagospodarowania przestrzennego jest zasada ochrony i utrzymania w równowadze środowiska przyrodniczego. Ponadto w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego zostały określone główne kierunki ochrony dla całego województwa. 64

65 Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa warmińsko-mazurskiego oraz wskazuje między innymi przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO- MAZURSKIEGO DO ROKU 2025: Strategia rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego stanowi jeden z podstawowych wojewódzkich dokumentów planistycznych. Głównym celem strategii województwa jest Spójność ekonomiczna, społeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy. Jednym z podstawowych zagadnień w kontekście idei trwałego rozwoju jest utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego. Kompleksowe dbanie o czystość powietrza, wód, ziemi oraz poziom hałasu itp. wymaga nie tylko dalszych usprawnień, ale również coraz bardziej rzeczowego traktowania relacji środowisko-gospodarka. W ramach realizacji tego celu działania powinny koncentrować się wokół następujących zagadnień: zapewnienie ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, w tym ochrony przed powodziami i deficytem wody, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego do roku MasterPlan jest dokumentem obejmującym najważniejsze projekty sektorowo powiązane z gospodarką wodną dla obszaru dorzecza Wisły, oceniający i analizując możliwość ich realizacji pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną oraz zapewniającym osiągnięcie dobrego stanu i jakości wód przez co wpisuje się w główne cele strategiczne dokumentu. PODSUMOWANIE Najważniejszym celem planowania w gospodarce wodnej jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju dla obszaru dorzecza, w tym przypadku Wisły przy jednoczesnym zabezpieczeniu potrzeb dotyczących gospodarki wodnej. Jedną z priorytetowych kwestii w procesie planowania inwestycji związanych z gospodarką wodną jest implementacja założeń Ramowej Dyrektyw Wodnej w celu zagwarantowania ochrony zasobów środowiska naturalnego, a także niepogorszenie jego stanu. 65

66 Oceniając obustronne powiązania opisanych w MasterPlanie inwestycji z przywołanymi w niniejszym rozdziale dokumentami (Ustawy, Programy, Strategie, Plany) należy uznać, iż MasterPlan wpisuje się w ustanowione na podstawie norm europejskich krajowe prawo i zasady postępowania. Wynika to z faktu, iż zostały one uwzględnione i wdrożone do planowanych inwestycji w taki sposób, który umożliwia spełnienie nadrzędnych celów środowiskowych: zapobiegania dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy stanu ekosystemów wodnych, lądowych i terenów podmokłych, zrównoważonego korzystania z wód opartego na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych, dążenia do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego, zapewnieniu stopniowej redukcji zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegania ich dalszemu zanieczyszczaniu, zmniejszeniu skutków powodzi i susz. Poprzez swoją spójność dokument ten stanowi również źródło wskazówek i rekomendacji dla kolejnych przedsięwzięć już na etapie ich wczesnego planowania w celu zachowania zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. 66

67 3. OCENA ZGODNOŚCI MASTERPLANU Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ORAZ POLITYKĄ EKOLOGICZNĄ Definicję zrównoważonego rozwoju podsumowano w 27 Zasadach Zrównoważonego Rozwoju. Zasady te zostały określone w Deklaracji z Rio, podczas trwania Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Według Deklaracji z Rio aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego. Idea zrównoważonego rozwoju zawarta jest również w najważniejszych dokumentach UE oraz w Konstytucji RP ( art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju"). Konieczność uwzględniania zasad ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w politykach, strategiach i planach lub programach dotyczących gospodarki wodnej zapisana jest również w art. 8. ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Generalnie zasada zrównoważonego rozwoju wskazuje, że rozwój gospodarczy winien odbywać się z poszanowaniem zasad ochrony środowiska, tak aby przyszłe pokolenia również mogły zaspokajać wszystkie swoje potrzeby. Oceny zgodności MasterPlanu dla dorzecza Wisły z zasadą zrównoważonego rozwoju dokonano w odniesieniu do dokumentów programowych i polityk na poziomie UE i Polski, które zawierają główne cele i priorytety ochrony środowiska. Cele i priorytety ochrony środowiska zapisane w dokumentach strategicznych porównano z przyjętym w MasterPlanie celem i wykorzystaną metodyką, którą przyjęli wykonawcy. Ocenę zgodności z zasadą zrównoważonego rozwoju i polityką ekologiczną Unii Europejskiej analizowano odnosząc się do następujących dokumentów: Strategia Europa 2020 ; Inicjatywa Przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów ; Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.; 7 Wspólnotowy program działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety. Na poziomie kraju analizowano obowiązującą obecnie Politykę Ekologiczną Państwa na lata z perspektywą do roku 2016 (PEP). Nie odniesiono się natomiast do poziomu województwa ponieważ spójność priorytetów i celów przyjętych w obowiązującej PEP z priorytetami, celami i kierunkami działań przyjętymi w wojewódzkich programach ochrony środowiska wynika z zapisów ustawy Prawo ochrony środowiska. 67

68 Obecnie, na postawie informacji uzyskanych z Ministerstwa Środowiska, nie są prowadzone prace nad aktualizacją Polityki Ekologicznej Państwa. Najistotniejsze aktualne aspekty ochrony środowiska, zawarte są w Projekcie Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko stanowiącej jedną z dziewięciu strategii zintegrowanych Strategia Rozwoju Kraju 2020, przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 22 listopada 2012 roku (Dz.U. z 2012 poz. 882). Prace nad przyjęciem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko są w fazie uzgodnień międzyresortowych. MasterPlan nie ma typowego układu dokumentu strategicznego z przyjętymi priorytetami, celami i wynikającymi z nich działaniami dlatego dla potrzeb stwierdzenia zgodności z zasadą zrównoważonego rozwoju przyjęto, za metodyką zawartą w MasterPlanie, dwa zasadnicze założenia iż: - nadrzędnym celem sposobu postępowania przy sekwencyjnym wyborze przedsięwzięć, będzie zasadność ich realizacji z równoczesnym zachowaniem potrzeb ochrony zasobów wodnych oraz ekosystemów od nich zależnych i - w dokumencie analizowane będą głównie projekty z sektorów: ochrony przed powodzią, gospodarki wodnej, żeglugi śródlądowej i morskiej oraz hydroenergetyki. POZIOM UE Polityka UE w zakresie zrównoważonego rozwoju wyraża się poprzez przyjmowanie strategicznych celów rozwoju, w tym celów ochrony środowiska, które odpowiadają najistotniejszym zdiagnozowanym problemom. Do najważniejszych zagrożeń środowiskowych zidentyfikowanych w skali UE należą zmiany klimatu, utrzymujący się zły stan ekologiczny wód oraz utrata różnorodności biologicznej. Wymienione zagrożenia znalazły odzwierciedlenie zarówno w dokumentach w perspektywie programowania rozwoju w latach jak w latach Obecnie, najważniejszym dokumentem strategicznym UE jest Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Strategia jest nowym, długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej (UE), który zastąpił realizowaną od 2000 r., zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską. Obecne cele środowiskowe polityki UE, których wypełnienie ma zapewnić zrównoważony rozwój zapisane zostały w: Inicjatywie przewodniej Europa efektywnie korzystająca z zasobów jest to jedna z siedmiu inicjatyw przewodnich strategii Europa 2020 Strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. 7 Wspólnotowym programie działań na rzecz ochrony środowiska. 68

69 Inicjatywa Przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów Podstawowymi instrumentami realizacji celów strategii Europa 2020 są opracowywane przez państwa członkowskie UE Krajowe Programy Reform oraz przygotowane przez KE siedem inicjatyw przewodnich, realizowanych na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Inicjatywa przewodnia dotycząca ochrony środowiska to: Europa efektywnie korzystająca z zasobów, w której między innymi wskazano działania średniookresowe: nową wspólnotową strategię ochrony różnorodności biologicznej na 2020 r. na rzecz powstrzymania dalszych strat oraz odbudowania różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów w świetle ich obciążenia; wczesne działania mające na celu dostosowanie do zmiany klimatu w taki sposób, aby zminimalizować zagrożenia dla ekosystemu i zdrowia człowieka, wspomagać rozwój gospodarczy oraz wspierać przystosowanie naszej infrastruktury do nieuniknionej zmiany klimatu; politykę wodną, której priorytetami są działania na rzecz oszczędzania wody oraz bardziej oszczędnego gospodarowania nią, tak aby woda była dostępna w odpowiedniej ilości, właściwej jakości, by korzystać z niej w sposób zrównoważony przy minimalnym użyciu zasobów oraz aby jakość wody, która na końcu jest zwracana do naturalnego obiegu, była do przyjęcia. MasterPlan nie jest dokumentem o charakterze polityki i nie zawiera w związku z tym działań z zakresu oszczędzania wody i bardziej oszczędnego gospodarowania nią lub zadań mających na celu odbudowę różnorodności biologicznej. Pośrednio wpisuje się natomiast w jeden z priorytetów polityki wodnej tj. zrównoważonego użycia zasobów wodnych ponieważ jednym z podstawowych zadań MasterPlanu jest ocena czy planowane działania (które dotyczą inwestycji uznawanych za mogące negatywnie oddziaływać na wody) są zasadne i czy ich realizacja nie spowoduje pogorszenia zasobów wodnych i ekosystemów od wody zależnych. Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. Strategia ukazała się jako Komunikat Komisji z dnia 3 czerwca 2011 r. Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. COM (2011) 244. Strategia ma na celu powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów w Unii Europejskiej do 2020 r. poprzez określenie sześciu celów priorytetowych i stanowi integralną część strategii Europa 2020, w szczególności inicjatywy przewodniej Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Strategia jest odpowiedzią na dwa główne zobowiązania podjęte przez przywódców europejskich w marcu 2010 r., dotyczące powstrzymania utraty różnorodności biologicznej w UE do 2020 r. oraz ochrony, oceny i przywrócenia różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2050 r. 69

70 Cel 1: Ochrona i przywrócenie stanu przyrody (rozumiana między innymi jako lepsze egzekwowanie przez państwa członkowskie UE zapisów dyrektywy ptasiej i siedliskowej; w szczególności państwa członkowskie muszą czuwać nad zarządzaniem strefami Natura 2000 i przywracaniem ich stanu poprzez inwestowanie w nie niezbędnych zasobów; działania te mają się przyczynić do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej i umożliwienia jej odtworzenia do 2020). Cel 2: Utrzymanie i wzmocnienie ekosystemów i ich funkcji (kluczowymi środkami dla zachowania i poprawy funkcji ekosystemu będą przede wszystkim: integracja infrastruktury ekologicznej i odbudowa przynajmniej 15% zdegradowanych ekosystemów do 2020 r. oraz rozwój inicjatywy mającej na celu zapobieganie wszelkim stratom netto ekosystemów i ich funkcji do 2015 r.). Cel 3: Zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnictwa i leśnictwa (m.in. zapewnienie zachowania różnorodności biologicznej i wymiernej poprawy stanu ochrony gatunków i siedlisk, które zależą od rolnictwa lub podlegają jego wpływowi, a także poprawę w zakresie zapewniania usług ekosystemowych). Cel 4: Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych (poprzez odpowiednie środki w ramach reformy wspólnej polityki rybołówstwa) Cel 5: Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych (gatunki inwazyjne stanowią poważne zagrożenie dla europejskiej różnorodności biologicznej; konieczne jest zidentyfikowanie, kontrola lub eliminacja takich gatunków i zarządzanie ich drogami przedostawania się w celu zapobiegania wprowadzaniu nowych; w tym celu Komisja będzie uzupełniać braki w polityce walki z inwazyjnymi gatunkami obcymi za pomocą specjalnego instrumentu prawnego). Cel 6: Podjęcie kwestii światowego kryzysu różnorodności biologicznej. MasterPlany wykazują się niską spójnością z wyżej wymienionymi celami. Wynika to poniekąd z charakteru tego dokumentu, który nie zajmuje się strategicznym planowaniem w gospodarowaniu wodami (za to będą odpowiadać polityka wodna państwa i zaktualizowane plany gospodarowania wodami w obszarze dorzecza), a jedynie oceną planowanych przedsięwzięć, które potencjalnie mogą oddziaływać na stan wód powierzchniowych i ekosystemy od wód zależnych. Z tych względów nie znalazły się w MasterPlanie działania mające na celu zwalczanie gatunków inwazyjnych, czy na przykład wzmocnienie i utrzymanie ekosystemów i ich funkcji. Pośrednio MasterPlan wpisuje się w Cel 1, ponieważ jednym z ważniejszych aspektów MasterPlanów jest ocena, które inwestycje mogą oddziaływać na stan siedlisk wodnych i od wód zależnych. 70

71 7 Wspólnotowy program działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety Program, określa strategiczne plany kształtowania polityki w zakresie środowiska z dziewięcioma priorytetowymi celami, które mają zostać osiągnięte do 2020: 1) ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; 2) przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną; 3) ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem obciążeniami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu; 4) maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie ochrony środowiska; 5) poprawa dowodów stanowiących podstawę polityki ochrony środowiska; 6) zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki ochrony środowiska i przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz urealnienie cen; 7) poprawa uwzględniania aspektu ochrony środowiska i zwiększeniu spójności polityki; 8) wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii; 9) zwiększenie efektywności Unii w przeciwdziałaniu regionalnym i globalnym wyzwaniom w zakresie ochrony środowiska. MasterPlan wpisuje się pośrednio w Cel 1 w zakresie ochrony kapitału naturalnego rozumianego jako zachowanie istniejących funkcji ekosystemów. Ponieważ do analizy przyjęto projekty, które potencjalnie uważane są za mogące pogorszyć stan wód, MasterPlan miał za zadanie weryfikację zasadności realizacji planowanych inwestycji przy zachowaniu potrzeb ochrony zasobów wodnych oraz ekosystemów od nich zależnych. W tym kontekście spełnia on warunek ochrony kapitału naturalnego Unii. POZIOM KRAJOWY Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Obecne cele i priorytety ochrony środowiska zawarte są w polityce ekologicznej państwa z perspektywą do roku 2016 (PEP), przyjętej przez Sejm RP uchwałą dnia 22 maja 2009 r. (Monitor Polski z 4 czerwca 2009 r.). Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska politykę ekologiczną państwa przygotowuje się na najbliższe 4 lata z perspektywą na kolejne 4. Ustalenia polityki ekologicznej państwa prowadzane są następnie do wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. 71

72 Ministerstwo Środowisko przygotowuje aktualnie sprawozdanie z wykonania ustaleń PEP i trwają prace nad jej aktualizacją, uwzględniającą aktualne wyzwania w zakresie ochrony środowiska. Polityka ekologiczna państwa określa trzy główne kierunki działań strategicznych. W ramach działań systemowych, w kontekście problematyki uwzględniania aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym, zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w planach zagospodarowania przestrzennego. Pozostałe kierunki działań strategicznych obejmują ochronę zasobów naturalnych oraz poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Bezpośrednio do problematyki gospodarowania wodami odniesiono się w priorytecie 3.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody. Podkreślono, że problemy związane z ochroną przeciwpowodziową wiążą się z niewystarczającymi środkami finansowymi na utrzymanie urządzeń i budowli wodnych, w tym infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej, a w konsekwencji z jej niezadowalającym stanem technicznym. Kolejnym problemem jest brak skutecznego systemu planowania przestrzennego, który spowodował wejście budownictwa na tereny zalewowe, co w przypadku powodzi wiąże się ze znacznym zwiększeniem strat materialnych, a w skrajnych przypadkach z zagrożeniem życia ludzkiego. Wśród celów średniookresowych (do 2016 r.) wskazano racjonalizację gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Natomiast jako naczelne zadanie wskazano między innymi zwiększenie retencji wodnej. Do realizacji w okresie zaplanowano szereg kierunków działań, spośród których z ochroną przeciwpowodziową wiążą się: pełne dostosowanie polskiego prawa do prawa UE, opracowanie i wdrożenie systemu informatycznego gospodarowania wodami spójnego z systemem informatycznym resortu Środowisko, przygotowanie oceny ryzyka powodziowego, która wskazywała będzie obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, dla których należało do 2013 r. opracować mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego, wyznaczenie obszarów zalewowych tam, gdzie nie zostały jeszcze wyznaczone, rozwój tzw. małej retencji wody przy wsparciu finansowym z programów UE, realizacja projektów ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (priorytet III), mających na celu zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz ochrony przed powodzią, modernizacja systemów melioracyjnych przez zaopatrzenie ich w urządzenia piętrzące wodę, umożliwiające sterowanie odpływem. 72

73 Pomimo że PEP nie wskazuje bezpośrednio celów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa powodziowego, wskazuje szereg kierunków rozwiązań, z którymi działania przewidziane do realizacji w ramach MasterPlanu są spójne. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020r. (projekt z dnia 25 listopada 2013 r.). W dniu 24 listopada 2009 r. Rada Ministrów przyjęła dokument Plan uporządkowania strategii rozwoju, który wprowadza działania porządkujące w obszarze obowiązujących dokumentów strategicznych, w szczególności polityk, strategii i programów rozwoju. Głównym celem Planu jest ograniczenie liczby dokumentów strategicznych do długookresowej strategii rozwoju kraju (Polska Trzecia fala nowoczesności), średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020) oraz 9 strategii zintegrowanych obejmujących najważniejsze obszary funkcjonowania państwa, co zapewnić ma większą przejrzystość, efektywność i spójność systemu planowania strategicznego w Polsce. Procedowana obecnie Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest strategią integrującą działania z zakresu ochrony środowiska i energetyki. Będzie to najważniejszy z punktu widzenia rozwoju zrównoważonego krajowy dokument do roku 2020, ponieważ realizując przytoczoną wyżej idee ograniczenia dokumentów strategicznych, w szczególności polityk, strategii i programów rozwoju, nie będzie opracowywana nowa polityka ekologiczna państwa. Podstawowym warunkiem zrównoważonego rozwoju, zapisanym w Strategii jest zagwarantowanie wysokiej jakości życia obecnym i przyszłym pokoleniom, przy racjonalnym korzystaniu z dostępnych zasobów. Podejście to ma charakter dominujący w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a w ostatnich latach koncentruje się na konieczności transformacji systemów społecznogospodarczych w kierunku tzw. zielonej gospodarki. W strategii jako priorytetowe w zakresie ochrony środowiska uznaje się zmiany w zakresie ograniczenia zanieczyszczeń powietrza oraz reformę systemu gospodarki wodnej. Główne założenia zmian w gospodarce wodnej Polski zapisane w strategii to nowy system zarządzania zasobami wód, dokończenie inwestycji wodościekowych, inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, z wykorzystaniem dużych zbiorników wodnych na cele energetyczne. Strategia wskazuje również niezwykle istotną rolę właściwego funkcjonowania systemu oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsięwzięć oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko, które są podstawowym narzędziem wdrażania polityki zrównoważonego rozwoju. 73

74 W Strategii ustalono 3 cele rozwojowe i odpowiadające im łącznie 16 kierunków interwencji: Cel. 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska w którym wydzielono cztery kierunki interwencji, w tym 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią i suszą. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię w którym wydzielono siedem kierunków interwencji. Cel. 3. Cel 3. Poprawa stanu środowiskaw którym wydzielono pięć kierunków interwencji w tym 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. Omawiana strategia odpowiada na obecne problemy i wyzwania związane z jednej strony z koniecznością podjęcia w Polsce działań na rzecz energetyki wodnej, zaopatrzenia w wodę, ochrony przed powodzią i suszą. Z drugiej natomiast z koniecznością zatrzymania utraty różnorodności biologicznej inwestowania w działania poprawiające stan ekosystemów, w tym ekosystemów od wód zależnych. Podobny cel został postawiony przed MasterPlanem, w którym zawarto wszystkie pilne zadania z zakresu gospodarowania wodami, które odpowiadają potrzebom rozwojowym kraju i koniecznością ochrony mieszkańców przed zagrożeniami powodziowymi. Zadania te poddano ocenie zgodności zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej, w celu wskazania, czy mogą one potencjalnie pogorszyć stan ekologiczny wód i siedlisk od wód zależnych. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko podobnie jak MasterPlan wskazuje na konieczność skutecznego korzystania z takich narzędzi jak oceny oddziaływania na środowisko, jako podstawowego narzędzia równoważenia rozwoju i poszanowania zasad ochrony środowiska. Spójność MasterPlanu z projektem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne jest duża i bezpośrednia i dotyczy przede wszystkim dwóch kierunków interwencji: gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią i suszą (cel 1.2.) zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. (cel 3.1.) Podsumowanie MasterPlan, ze względu na swój charakter, wykazuje spójność z priorytetami i celami zawartymi w obowiązujących obecnie dokumentach strategicznych UE. Wykazuje również dużą spójność z nowym dokumentem w zakresie polityki środowiskowej Polski, tj. z projektem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. 74

75 4. OCENA ZGODNOŚCI CELU MASTERPLANU Z ADAPTACJĄ DO ZMIAN KLIMATU W ostatnich dekadach zaobserwować można znaczne skutki zmian klimatu, jakimi są zwłaszcza wzrost temperatury, a także częstotliwości i nasilenia zjawisk ekstremalnych. Zmiany te stanowią zagrożenie dla rozwoju wielu krajów na świecie, również dla Polski. Dlatego też temat ten stał się przedmiotem zainteresowania rządów i społeczności międzynarodowej. Tematem tym zajęła się również Unia Europejska. Komisja Europejska opublikowała w 2009 r. białą księgę: Adaptacja do zmian klimatu: Europejskie ramy działań, COM(2009) 147, określając zakres działań UE na okres m.in. w ramach przygotowania unijnej strategii adaptacji do zmian klimatu, która ostatecznie została opublikowana przez KE w kwietniu 2013 r. (COM(2013) 216. Główne cele formułowane na poziomie UE to: gromadzenie faktów i obserwacji z zakresu zmian klimatu, uwzględnienie adaptacji w kluczowych politykach UE, finansowanie adaptacji oraz szeroko pojęta współpraca nad badaniami. Polska przygotowała Strategię adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu SPA , która jest elementem szerszego projektu badawczego KLIMADA, obejmującego okres do 2070 r. Analizowana strategia SPA 2020 bazuje na konkluzjach uzyskanych w ramach projektu KLIMADA. SPA 2020 określa cele i kierunki działań adaptacyjnych niezbędne do realizacji, w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach do roku 2020, m.in. w: gospodarce wodnej, różnorodności biologicznej i obszarach prawnie chronionych, rolnictwie, leśnictwie, zdrowiu, budownictwie, transporcie, energetyce, obszarach górskich, strefie wybrzeża, gospodarce przestrzennej i obszarach zurbanizowanych. Formułując działania SPA ustalono, że dokument powinien zawierać różne grupy działań adaptacyjnych, obejmujących zarówno przedsięwzięcia techniczne (np. budowę niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej i ochrony wybrzeża), jak i zmiany regulacji prawnych (np. zmiany w systemie planowania przestrzennego ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami, podtopieniami i osuwiskami, bardziej elastyczne procedury szybkiego reagowania na klęski żywiołowe), a także wdrożenie systemów monitoringu odnoszących się do poszczególnych dziedzin i obszarów. Analizowane przestrzenne zróżnicowanie warunków klimatycznych Polski pokazuje, iż na przestrzeni lat zaszły niewielkie zmiany uśrednionych warunków klimatycznych, z tendencją wzrostową temperatury powietrza. Może to za sobą pociągać wzrost zmienności i częstsze występowanie w badanym okresie zjawisk ekstremalnych. Wzrost okresów upalnych (t max >25 o C) obejmuje cały kraj, podobnie jak spadek liczby dni z okresami mroźnymi (t min <-10 o C). Konsekwencją zmian temperatury (zwłaszcza maksymalnej) jest trwałość okresów suchych i mokrych. 1 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, MŚ, Warszawa, październik

76 Okresy suche wydłużać się będą najbardziej we wschodniej i południowo-wschodniej Polsce, podobnie jak i okresy mokre. Natomiast w przypadku opadów ulewnych (>20mm/dobę) wzrostu częstotliwości należy oczekiwać w Polsce południowej, zwłaszcza w rejonie Bieszczadów. W Strategii SPA 2020 opisano m.in. wpływ zmian klimatu na sektor gospodarki wodnej do roku Podkreślono, iż Polska jest krajem o stosunkowo małych zasobach wodnych, jak również o niskiej efektywność ich użytkowania. Stąd w niektórych regionach Polski występują okresowe trudności w zaopatrzeniu w wodę. Przeprowadzone analizy przepływów maksymalnych rzek nie wskazują na wyraźnie zaznaczony trend. Jednak w latach ich częstotliwość występowania wzrosła dwukrotnie w porównaniu z okresem od 1961 do Na Rysunku 1 przedstawiono graficznie rozmieszczenie zagrożeń powodziowych na obszarze dorzecza Wisły. Różne formy powodzi będące zagrożeniem na praktycznie całym terytorium kraju, wynikają nie tylko ze zmian klimatycznych ale również mogą być skutkiem działania czynników pochodzenia antropogenicznego. Analizując Rysunek 1 wywnioskować można, iż zagrożenie powodziowe rozmieszczone jest dość równomiernie na obszarze Dorzecza Wisły, przy czym w części południowej dominują powodzie opadowe i letnie spowodowane przez deszcze nawalne, natomiast w północnej i centralnej części dorzecza powodzie roztopowe. Ponadto znaczne zagrożenie stanowią powodzie sztormowe w północnej części obszaru dorzecza. Wśród miast w granicach obszaru dorzecza Wisły, szczególnie zagrożonych powodzią wymienić należy: Bielsko-Białą, Kraków, Rzeszów, Warszawę, Toruń i Gdańsk. 76

77 Rysunek 1. Zagrożenie powodziowe w Polsce Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, Warszawa, październik 2013 Do wzrostu zagrożenia powodziowego, poza zmianami klimatu, przyczynia się również niewłaściwa gospodarka przestrzenna, jak np. inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna w postaci naturalnej jak i sztucznych zbiorników. Istnieje znaczne ryzyko, że w przyszłości zjawiska powodzi i suszy będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Dlatego też bardzo istotne jest podejmowanie działań zmierzających do minimalizacji zagospodarowania terenów zagrożonych, a także wzrostu retencji. MasterPlan stanowi swoistą analizę potrzeb w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej zidentyfikowanych na poziomie dorzecza i poszczególnych jego regionów, dla których odpowiedzią są analizowane inwestycje. Rozumiane w ten sposób zintegrowane podejście do gospodarowania wodami na obszarze dorzecza pozwoli na połączenie planowanych działań z wymaganiami i celami Ramowej Dyrektywy Wodnej. 77

78 W analizowanym dokumencie zestawiono inwestycje planowane w perspektywie do 2021 roku na obszarze dorzecza Wisły, jednocześnie dokonując ich oceny pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. MasterPlan obejmuje inwestycje w następujących sektorach: ochrona przeciwpowodziowa i gospodarka wodna, żegluga śródlądowa i morska, hydroenergetyka. MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły wpisuje się w główny cel planowania w gospodarce wodnej, jakim jest zagwarantowanie zrównoważonego rozwoju dla każdego obszaru dorzecza zaspokojenie kluczowych potrzeb związanych z gospodarką wodną, przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych i stanu środowiska. Ponadto dokument ten stanowi źródło wskazówek i rekomendacji dla inwestycji na etapie ich wczesnego planowania, w celu zachowania zgodności z RDW. Dokument obejmuje przede wszystkim projekty odpowiadające na lokalne i regionalne potrzeby związane z gospodarowaniem wodami, zgłoszone głównie przez lokalne samorządy, urzędy regionalne, rzadziej przez inwestorów prywatnych. Podkreślić należy fakt, iż spośród wszystkich inwestycji przeanalizowanych w MasterPlanie przeważają te związane z ochroną przeciwpowodziową. Przewaga tego typu przedsięwzięć nad grupą inwestycji realizowanych z uwagi na inny cel jest wyraźna i jasno wskazuje, iż problem ochrony powodziowej generuje większość potrzeb inwestycyjnych dla obszaru dorzecza Wisły. Mając na uwadze powyższe wnioskuje się, iż cel MasterPlanu jest zgodny z adaptacją do zmian klimatu. Przewiduje się, iż w następnych latach wzrastać będzie częstotliwość i nasilenie zjawisk ekstremalnych, takich jak zagrożenie powodziowe czy susza. Realizacja założeń tego dokumentu wpłynie również pozytywnie na wzrost retencji, co w znacznym stopniu może złagodzić negatywne następstwa ekstremalnych zagrożeń naturalnych. Analizując przyszłe zagrożenia będące następstwem niekorzystnych zjawisk klimatycznych, mogące wystąpić w obszarze dorzecza Wisły, wnioskuje się, iż cel MasterPlanu wpisuje się bezpośrednio w założenia adaptacji do zmian klimatu. 78

79 5. STAN ŚRODOWISKA, POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI MASTERPLANU JAK RÓWNIEŻ W PRZYPADKU JEGO REALIZACJI W poniższym rozdziale przedstawiono aktualny stan poszczególnych komponentów środowiska oraz charakterystykę potencjalnych rodzajów oddziaływania jakie mogą być efektem realizacji zgłoszonych rodzajów przedsięwzięć. W MasterPlanie dokonano podziału zgłoszonych przedsięwzięć ze względu na rodzaj i cel przedsięwzięcia. Podziałem tym posłużono się również w niniejszym opracowaniu. Na jego bazie dokonano próby oceny wpływu realizacji zgłoszonych inwestycji na środowisko. Przedsięwzięcia posiadające dokumentację, na podstawie której można określić ich wpływ na obszary w sieci Natura 2000, zostały przedstawione w Załączniku nr 7. Wpływ na pozostałe komponenty środowiska przedstawiony został na podstawie katalogu typowych, potencjalnych oddziaływań charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów przedsięwzięć. 79

80 Rysunek 2. Obszar dorzecza Wisły Źródło: opracowano na podstawie podziału hydrograficznego wg bazy MPHP, rok wydania 2007, skala 1:50000, w układzie PUWG

81 5.1. Ludzie w tym jakość życia i zdrowia Stan aktualny Obszar dorzecza Wisły zamieszkuje 23,9 mln ludzi, co stanowi 62% populacji Polski. Największa liczba osób mieszka w środkowej części obszaru (woj. mazowieckie 5,3 mln), najmniej zaludniona jest północno wschodnia część obszaru (woj. warmińsko mazurskie 0,9 mln i podlaskie 1,2 mln). W tabeli poniżej przedstawiono liczbę ludności zamieszkującą obszar dorzecza Wisły. Tabela 1. Liczba osób zamieszkujących obszar dorzecza Wisły, w podziale na województwa Województwo Liczba ludności [mln] Procent ludności w poszczególnych województwach w stosunku do liczby ludności w całym obszarze dorzecza Wisły [%] Gęstość zaludnienia [osób/km 2 ] kujawsko pomorskie (część) 1,7 7,1 125 lubelskie (całe) 2,2 9,2 86 łódzkie (część) 1,2 5,0 131 małopolskie (całe) 3,4 14,2 221 mazowieckie (całe) 5,3 22,2 149 podkarpackie (całe) 2,1 8,8 119 podlaskie (część) 1,2 5,0 60 pomorskie (część) 2,2 9,2 137 śląskie (część) 2,4 10,0 424 świętokrzyskie (całe) 1,3 5,5 109 warmińsko mazurskie (część) 0,9 3,8 56 Obszar Dorzecza Wisły 23, Źródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013 Średnia gęstość zaludnienia na obszarze dorzecza Wisły jest wyższa od średniej gęstości zaludnienia Polski (123 osób/km 2 ) i wynosi 129 osób/km 2. Największa gęstość zaludnienia występuje w południowo zachodniej części obszaru (woj. śląskie osób/km 2, woj. małopolskie osób/km 2 ), najmniejsza natomiast w północno - wschodniej części obszaru (woj. warmińsko mazurskie - 56 osób/km 2 i podlaskie - 60 osób/km 2 ). Gęstość zaludnienia na obszarze dorzecza Wisły w podziale na województwa przedstawiono na Rysunku 3. 81

82 Rysunek 3. Mapa poglądowa gęstości zaludnienia w obszarze dorzecza Wisły Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Tereny zurbanizowane w obrębie dorzecza Wisły zajmują powierzchnię 6000 km 2 co stanowi około 3% dorzecza. Największe miasta pod względem liczby ludności, które położone są na obszarze dorzecza Wisły to: w województwie kujawsko pomorskim Bydgoszcz (361,3 tys. osób), Toruń (204,3 tys. osób), Włocławek (115,5 tys. osób); w województwie lubelskim Lublin (347,7 tys. osób); w województwie łódzkim Łódź (719,0 tys. osób) 1/3 miasta leży w obszarze dorzecza Wisły; w województwie małopolskim Kraków (758,5 tys. osób), Tarnów (113,0 tys. osób); w województwie mazowieckim Warszawa (1715,5 tys. osób), Radom (219,7 tys. osób), Płock (123,6 tys. osób); w województwie podkarpackim Rzeszów (182,0 tys. osób); w województwie podlaskim Białystok (294,9 tys. osób); w województwie pomorskim Gdańsk (460,4 tys. osób), Gdynia (248,7 tys. osób); 82

83 w województwie śląskim Katowice (307,2 tys. osób) 2/3 miasta leży w obszarze dorzecza Wisły, Sosnowiec (213,5 tys. osób), Tychy (129,1 tys. osób); w województwie świętokrzyskim Kielce (200,9 tys. osób); w województwie warmińsko mazurskim Elbląg (123,7 tys. osób). 1 Większość ludności zamieszkującej omawiany obszar zatrudniona jest w rolnictwie. Zatrudnienie w przemyśle i budownictwie nie przekracza 30% w poszczególnych województwach Największy procent osób aktywnych zawodowo odnotowano w centralnej części, najniższy natomiast w północno wschodniej części obszaru dorzecza (woj. warmińsko mazurskie). Najniższy przyrost naturalny według danych GUS występuje w centralnej części obszaru dorzecza Wisły (woj. mazowieckie: 0,5/1000 os., woj. świętokrzyskie: -1,9/1000 os., woj. łódzkie: -3/1000 os.), najwyższy natomiast w południowej (woj. podkarpackie: 1,3/1000 os., woj. małopolskie: 1,4/1000 os.) oraz północnej (woj. pomorskie: 2/1000 os.) części obszaru. 2 Czynnikiem mającym wpływ na zdrowie człowieka są zanieczyszczenia, szczególnie groźne są zanieczyszczenia pyłowe, powodujące choroby układu oddechowego, układu krążenia oraz alergie. Największe zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 zanotowano w południowo wschodniej części obszaru dorzecza. Zanieczyszczenia pyłowe zawierają metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, polichlorodifenyle, które są przyczyną nie tylko chorób układu oddechowego, ale także wspomnianych wyżej chorób nowotworowych. Dużym zagrożeniem dla bezpieczeństwa zdrowia i życia ludzi jest wzrastający trend zabudowy na obszarach zalewowych, w szczególności w dużych aglomeracjach miejskich. Wynika to z braku spójności Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego z Mapami Zagrożenia Powodziowego, a także z brakiem ograniczeń prawnych związanych z zabudową takich obszarów. W przypadku wystąpienia powodzi mieszkańcy narażeni są na straty materialne, jak również na ograniczenie lub brak dostępności do czystej wody, w wyniku czego następuje pogorszenie warunków sanitarnych oraz wzrasta ryzyko wystąpienia zachorowań. Przebieg powodzi w dorzeczu Wisły jest charakterystyczny, ma to związek z rozmiarami dorzecza oraz dużym zróżnicowaniem rzeki na poszczególnych jej odcinkach. Spośród katastrofalnych powodzi jakie wystąpiły w tym dorzeczu nie ma informacji aby kiedykolwiek powódź dotknęła cały obszar dorzecza. Przy największych powodziach poziom zniszczeń był bardzo zróżnicowany w zależności od odcinka rzeki. Fale powodziowe na Wiśle są kształtowane najczęściej przez jej karpackie dopływy jednak przy takich powodziach fala powodziowa jest neutralizowana w środkowym biegu rzeki i nie dociera na obszar dolnej Wisły. Jednak dolna Wisła również nie jest wolna od ryzyka powodziowego, największym zagrożeniem w tej części dorzecza są powodzie zatorowe. Z źródeł historycznych należy wyróżnić największe wylewy Wisły takie jak: powódź z 1475 roku pod Krakowem, powódź z 1653 roku, która dotknęła Warszawę, powódź z 1774 roku która dotknęła zarówno Kraków jak i Warszawę. 2 Rocznik Statystyczny Województw,

84 Z zachowanych znaków wodnych udokumentowano powodzie z 1570, 1584, 1593, 1697, 1719, 1813, 1844, 1867, W XX wieku największe stany maksymalne wód notowano w latach: 1903, 1924, 1934, 1960, 1970, 1979, Najpoważniejsze powodzie z ostatniego dwudziestolecia: Powódź 1997 roku: Powódź, która miała miejsce w Polsce w lipcu 1997 jest niewątpliwie jedną z większych klęsk żywiołowych jakie nawiedziły kraj w ubiegłym stuleciu. Pomimo, iż powódź spowodowała największe zniszczenia na obszarze dorzecza Odry to przebieg tego kataklizmu na obszarze dorzecza Wisły był również dramatyczny. Intensywne opady spowodowane niżem gueńskim oraz strefami niżowymi, które wytworzyły się wówczas nad Karpatami i spowodowały transport wilgotnych i ciepłych mas powietrza znad Morza Śródziemnego i zetknięcie z chłodnymi masami znad Bałtyku. Intensywne opady wystąpiły wtedy na obszarze górnego regionu wodnego Wisły. Fala powodziowa która się wtedy wytworzyła była głównie spływem wód ze zlewni Małej Wisły, Soły, Dunajca, Sanu. W niektórych częściach tego regionu sumy dobowe opadów osiągnęły wartości maksimów z wielolecia. Trzy fale powodziowe które się wówczas wytworzyły (8-9 lipca, lipca oraz 29 lipca). Łączna wartość strat powodziowych na obszarze dorzecza Wisły wyniosła 2,1 miliarda złotych (kwota ta w 81% dotyczyła dorzecza górnej Wisły), zalanych zostało ok. 142 tysiące hektarów terenów rolnych (grunty orne oraz użytki zielone). Wały przeciwpowodziowe zostały zniszczone bądź uszkodzone na łącznym odcinku 220 kilometrów. Woda zniszczyła ok. 21 tysięcy budynków mieszkalnych, 2070 mostów, 7097 kilometrów dróg. Zniszczonych zostało 2169 budowli hydrotechnicznych, zniszczenia objęły również brzegi rzek i potoków na łącznym odcinku ok 9000 kilometrów. Na terenie całego kraju w wyniku tej powodzi 54 osoby straciły życie. 4 Powódź z 2001 roku: Powódź z 2001 roku miała miejsce na przełomie lipca i sierpnia. Wezbranie wód wpłynęło najbardziej na obszary górnej i środkowej Wisły. Opady które wtedy nawiedziły region, cechowały się dużym natężeniem (200% wartości średniej z wielolecia) oraz długim czasem trwania. Fala powodziowa jaka się wówczas wytworzyła była spowodowana głównie dopływem z małych rzek, na których nie istniała infrastruktura pomiarowa. Burzliwy przebieg miały spływy licznych potoków (obszaru dorzecza górnej Wisły), które po przejściu przez pojedyncze miejscowości spowodowały uformowanie długotrwałej fali na Wiśle której kulminacja miała miejsce 26 lipca. Przebieg powodzi był odmienny od tej z 1997 roku, w regionie Wisły górnej stany wód były niższe natomiast w środkowej części dorzecza stany wód były wyższe od tych z 1997 roku. Sama fala powodziowa był charakterystyczna dla terenów nizinnych (długotrwałe, płaskie wezbranie wody). 3 Vademecum ochrony przeciwpowodziowej; Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej; S. Bednarczyk; T. Jarzębińska; S. Mackiewicz; E. Wołoszyn; Gdańsk 2006 r. 4 Dorzecze Wisły. Monografia powodzi, lipiec 1997; J. Grell; H. Słota; J. Zieliński; Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej 84

85 Prze to, iż wysoki poziom wody utrzymywał się aż 13 do 15 dni (w zależności od miejsca) zaś długość fali wzdłuż biegu rzeki wynosiła ok. 300 kilometrów doprowadził do uszkodzenia wałów poprzez rozmycie. Straty spowodowane w tamtym okresie oszacowano na ok 3 miliardy złotych, śmierć poniosły 33 osoby. 5 Powódź z 2010 roku: Powódź z 2010 roku miała miejsce na przełomie maja i czerwca. Na wezbranie wód wpływ miały dwa czynniki. Według opracowania IMiGW były to: długa zima, w jej trakcie przez 75 dni utrzymywała się okrywa śniegowa, roztopy trwały praktycznie do końca marca co miało wpływ na duże uwodnienie gruntów i zmniejszenie możliwości retencji gruntowej; obserwowany w tym okresie duży gradient temperatury nad Polską oraz duża wilgotność powietrza co doprowadziło do silnych opadów atmosferycznych. Dodatkowo rozłożenie układów wyżowych na północy, zachodzie i wschodzie Polski uniemożliwiało ruch mas powietrza. Miedzy 15 a 17 maja w efekcie intensywnych opadów atmosferycznych w rejonie górnej Wisły nastąpił gwałtowny przybór wód w większości dopływów rzeki Wisły (m.in. w Małej Wiśle, Skawie, Sole, Skawince, Przemszy i Rudawie) co skutkowało kulminacyjną falą powodziową, która 18 maja na wodowskazie w Bielanach (Kraków) osiągnęła stan 957 cm. Kulminacyjna fala powodziowa dotarła na na wysokość Warszawy 22 maja. Stany wody zbliżone do fali kulminacyjnej utrzymywały się na obszarach przez 2-3 dni natomiast stany alarmowe były przekroczone nawet do 13 dni. Stan wód podniósł się również na dopływach środkowej i dolnej Wisły. W dniach 30 maja i 2 czerwca doszło do ponownych silnych opadów i powstania kolejnej fali powodziowej. Najdłużej efekt wezbrania wód (do 25 dni) oddziaływał na ujściowy odcinek Wisły gdzie w wyniku silnych wiatrów doszło do podpietrzenia wód od strony morza. Długo utrzymujące się wysokie stany wód doprowadziły do rozmycia korpusów wałów i w następstwie do przerwania obwałowań. Pomimo wzmożonych działań i użytych środków oraz poświęcenia ludności, wały na obszarze dorzecza Wisły zostały przerwane w 41 miejscach. Na samej Wiśle doszło do 17 przerwań wałów natomiast pozostałe 24 przerwania nastąpiły na dopływach rzeki. Do ich największej liczby doszło na rzekach: Uszwicy 4 przerwania wałów, Trześniówce 3 przerwania wałów, Nidzie 2 przerwania wałów, Cieku Iłownica 2 przerwania wałów. W wyniku powodzi w 2010 roku w całej Polsce zginęło 25 osób. Ewakuowano ok osób, poszkodowanych zostało ok rodzin. W wyniku oddziaływania wody zniszczonych zostało ok budynków w tym 800 szkół i 160 przedszkoli. 5 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły; J. Winter; Ł. Chudy; M. Marcinkowski; Opracowanie dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji; Kraków 2010 r. 85

86 Powódź doprowadziła do uszkodzenia ok 10 tysięcy kilometrów dróg (głównie gminnych powiatowych i wojewódzkich) naruszyła konstrukcje bądź zniszczyła 1625 mostów. Zniszczenia dotyczyły również sieci energetycznych i telekomunikacyjnych, kanalizacyjnych i wodociągowych. Ucierpiało około gospodarstw rolnych, pod wodą znalazło się hektarów gruntów rolnych, łąk i pastwisk. Wały przeciwpowodziowe uległy uszkodzeniu na długości kilometrów. Łączne straty oszacowano na 2,9 miliarda euro. 6,7, Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Analizowane w dokumencie projekty związane są głównie z ochroną przeciwpowodziową 69%, polepszeniem warunków wodno gruntowych 9% inne cele 17%, retencja i ochrona przed suszą 3%, energetyka 1%, pobór wody niewiele powyżej 0%, rekreacja/żegluga 1%. Większość inwestycji pełnić będzie więcej niż jedną funkcję, jednak głównie są to działania podjęte w celu ochrony przeciwpowodziowej powiązane z pozostałymi celami. W przypadku braku realizacji działań związanych z modernizacją urządzeń związanych z ochroną przeciwpowodziową oraz budową nowych urządzeń, będzie wzrastało zagrożenie powodziowe. Niedostateczna ochrona przeciwpowodziowa będzie sprzyjać częstszym występowaniem podtopień i powodzi, powodując starty materialne, dodatkowo może dochodzić do zagrożenia życia lub zdrowia ludności w miejscach wystąpienia powodzi. Zaniechanie budowy nowych bądź modernizacji lub remontów systemów rowów melioracyjnych inwestycji spowoduje problemy związane z gospodarką wodną na obszarach rolniczych i zmniejszenie plonowania. Zaniechanie budowy bądź modernizacji zbiorników wodnych należących do małej retencji zmniejszy możliwości wykorzystania zretencjonowanej wody podczas suszy. Natomiast brak realizacji dużych zbiorników wodnych, których głównym celem jest ochrona przeciwpowodziowa, może spowodować wzrost zagrożenia życia i zdrowia ludzi Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Opracowanie MasterPlanu ma na celu ocenę wpływu przedsięwzięć realizowanych na obszarze dorzecza Wisły na osiągnięcie celów środowiskowych: osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód dla jednolitych części wód naturalnych, osiągnięcie lub utrzymanie dobrego potencjału wód dla jednolitych części wód silnie zmienionych i sztucznych. Zadania prowadzące do osiągnięcia ww celów będą miały pozytywny wpływ na zdrowie ludzi. 6 Raport o stanie Środowiska w 2010 r. rozdział 10 informacje o klęsce powodzi 2010 roku; T. Rybak; Główny Inspektorat Ochrony Środowiska; Warszawa 2011 r. 7 Monografia powodzi Wisła maj czerwiec 2010; T. Walczykiewicz; Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy; Warszawa 2011 r. 8 Powódź w województwie małopolskim w 2010 roku.; K. Jakóbik M. Marosz; M. Piwowarczyk; M. Skuciński; Małoploski Ośrodek Badań Regionalnych; Urząd statystyczny w Krakowie; Kraków 2011 r. 86

87 Krótkotrwały negatywny wpływ na jakość życia ludzi może pojawić się na etapie realizacji przedsięwzięć, uciążliwości będą miały związek z pracami budowlanymi oraz wynikłymi z ich przeprowadzania emisjami np.: zanieczyszczeniami powietrza, hałasem. Spośród wszystkich przeanalizowanych inwestycji, zdecydowana większość realizowana będzie z uwagi na cel ochrony przeciwpowodziowej. Projekty, które przyczynią się do poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, w centralnej części obszaru dorzecza Wisły (usytuowane będą głównie wzdłuż rzeki Wisły), w północnej części (wzdłuż rzeki Wisły i Osy), a w południowej (wzdłuż rzeki Wisły oraz Wisłoki). Wszelkie projekty związane z ochroną przeciwpowodziową będą miały pozytywny, długoterminowy, pośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi. Budowa wielkoobszarowych zbiorników wodnych oprócz pozytywnego wpływu, jakim jest ochrona przed powodzią, może wiązać się z lokalnym negatywnym wpływem na życie mieszkańców w związku z ewentualną koniecznością wysiedlenia mieszkańców poza przyszłą czaszę zbiornika retencyjnego. Budowa bądź modernizacja zbiorników wodnych sprawi, iż oprócz funkcji przeciwpowodziowej będą one służyć lepszemu wykorzystaniu zasobów wodnych. W czasie niedoborów wody, zretencjonowane zasoby będą mogły być wykorzystane do celów komunalnych lub rolniczych. Pozytywnym aspektem budowy zbiorników wodnych na jakość życia ludności będzie możliwość wykorzystywania niektórych z nich rekreacyjnie. Na obszarze dorzecza Wisły najwięcej zbiorników wodnych zlokalizowanych będzie w południowej i środkowej części obszaru dorzecza. Projekty, których celem jest polepszenie warunków wodno gruntowych oraz retencja wody i ochrona przed suszą są kolejną grupą przedsięwzięć uwzględnionych w MasterPlanie. Najwięcej inwestycji związanych z realizacją tych celów prowadzonych jest w centralnej i północnej części obszaru dorzecza. Przedsięwzięcia polegające na budowie i modernizacji rowów i kanałów oraz urządzeń melioracyjnych (pompowni) również przyczynią się w sposób pozytywny, długoterminowy, pośredni na jakość życia ludzi. Grupa inwestycji, która może w pozytywny sposób wpłynąć na jakość życia mieszkających na obszarze dorzecza Wisły to infrastruktura związana z transportem rzecznym i rekreacją (realizacja tych inwestycji służyć będzie między innymi tym celom). Budowa portów i przystani, zagospodarowanie nabrzeży dla celów turystycznych, może przyczynić się do rozwoju, regionu i poprawić warunki życia jego mieszkańców. Rozwój transportu rzecznego może się przyczynić również do zmniejszenia emisji CO 2 jest on bowiem najbardziej opłacalnym ze względów środowiskowych (emisji zanieczyszczeń, zużycia energii) rodzajem transportu. Pozostałe przedsięwzięcia uwzględnione w MasterPlanie w odniesieniu do skali obszaru całego dorzecza, których celem jest m.in. ochrona brzegów morskich, pobór wód na cele komunalne i inne niż komunalne, nie będą miały znaczącego wpływu na jakość życia i zdrowia ludzi. 87

88 5.2. Różnorodność biologiczna, flora i fauna Stan aktualny OBSZARY NATURA 2000 Natura 2000 to program mający na celu ochronę siedlisk przyrodniczych o szczególnych walorach przyrodniczych oraz cennych gatunków flory i fauny. Obszary Natura 2000 zostały ustanowione na podstawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z 30 listopada 2009 r. (dyrektywy ptasiej dyrektywa stanowi skonsolidowaną wersję wcześniejszej dyrektywy 79/409/EWG). W skład obszarów wchodzą obszary specjalnej ochrony (OSO), wyznaczone na podstawie dyrektywy ptasiej, oraz specjalne obszary ochrony (SOO), wyznaczone na podstawie dyrektywy siedliskowej. 9 Obecnie, obszary Natura 2000 zajmują ok. 18% powierzchni Unii Europejskiej, w Polsce obszary te zajmują prawie 20% powierzchni kraju. 10 Dyrektywa siedliskowa wymienia ok. 200 siedlisk oraz 700 gatunków roślin i zwierząt, których ochrona ma istotne znaczenie dla zachowania bioróżnorodności we Wspólnocie. 11 Efektywne zarządzanie gospodarką wodną na obszarach Natura 2000 ma szczególne znaczenie dla ochrony siedlisk, zwłaszcza dla mokradeł. Nieracjonalna gospodarka wodna może się przyczynić do obniżenia poziomu wód gruntowych, co z kolei doprowadzi do wysuszenia ekosystemu. 12 W dorzeczu Wisły około 34% wszystkich inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie, zlokalizowanych jest w granicach obszarów Natura Na rysunku 4 przedstawiono rozmieszczenie obszarów Natura 2000 na terenie dorzecza Wisły z zaznaczeniem obszarów, na które mogą wpływać inwestycje opisywane w prognozie. Wszystkie obszary Natura 2000, na których zlokalizowane są inwestycje ujęte w MasterPlanie, zostały krótko scharakteryzowane w załączniku nr 5. W MasterPlanie dokonano oceny wpływu projektów na obszary Natura 2000 (zarówno na obszary, na których dana inwestycja się znajduje, jak i zlokalizowanych poza granicami inwestycji, jednak znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania). Oceny tej dokonano zgodnie z art. 6.3 Dyrektywy Siedliskowej. Dla projektów, dla których stwierdzono, iż wpływ na cele obszarów Natura 2000 jest prawdopodobny, wzięto pod uwagę konieczność zastosowania odstępstw przewidzianych w art Dyrektywy Siedliskowej (na obszarze dorzecza Wisły nie stwierdzono, aby którakolwiek z analizowanych inwestycji wymagała zastosowania odstępstw z tego tytułu). Wszystkie te z inwestycji, dla których stwierdzono wpływ na cele obszarów Natura 2000 w związku z realizacją poszczególnych inwestycji, opisano w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. W załączniku tym scharakteryzowano wpływ poszczególnych inwestycji na obszar Natura 2000 znajdujący się w zasięgu 9 Kowalczak, P., Nieznański, P., Stańko, R., Mas, F.M., i Bernués Sanz, M. (2009). Natura 2000 a gospodarka wodna. Ministerstwo Środowiska, Warszawa Siebielec, G. i Łopatka, A. (2013). Kryteria wyodrębnienia oraz charakterystyka obszarów specyficznych. Rolnictwo na obszarach specyficznych (red. M. Matyka). Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Dokument roboczy Komisji nt. Natura 2000, Bruksela, Zacharias, I., Dimitriou, E., Koussouris, T. (2005). Integrated water management scenarios for wetland protection.: application in Trichonis Lake. Environmental Modelling and Software 20(2),

89 jej oddziaływania, przedstawiono działania minimalizujące oraz ewentualnie kompensacje skutków ich oddziaływania. Inwestycje poddane tej analizie przedstawiono na tle obszarów Natura 2000, na które oddziałują (mapa w załączniku nr 7). Na zamieszczonej poniżej mapie (Rysunek 4) przedstawiono rozmieszczenie obszarów Natura 2000 z zaznaczeniem tych obszarów, na terenie których zlokalizowane sa inwestycje uzwględnione w MasterPlanie. Rysunek 4 Obszary sieci Natura 2000 na obszarze dorzecza Wisły Źródło: opracowanie własne SHADOW LIST Lista obszarów Natura 2000 jest uzupełniana o obszary z tzw. Shadow List. Jest to lista tworzona przez organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody (w Polsce są to m.in.: Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, Klub Przyrodnika, WWF Polska, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków). Listy te tworzone są przez ekspertów na podstawie badań, analiz, monitoringów przyrodniczych i potwierdzonych doniesień o siedliskach, odkrytych populacjach gatunków zagrożonych/rzadkich. Listy obszarów do uwzględnienia w sieci natura 2000 lub 89

90 powiększenia terytoriów wcześniej stworzonych powstają od 2003 roku. Dodatkowo w trakcie Bilateralnego Seminarium Biogeograficznego z 2010, które odbyło się z udziałem przedstawicieli KE, GDOŚ-u, DGLP, naukowców i organizacji pozarządowych zweryfikowano stan siedlisk i ich ochrony i zaproponowano również rozszerzenia i nowe obszary Natura Ostatnia Shadow List została stworzona 8 stycznia 2013 roku (uzupełnienie z 11 lutego 2013 r.) i jest dziełem dwóch organizacji pozarządowych (Klubu Przyrodnika oraz PTOP Salamandra ). 13,14 Mimo wcześniejszych uzupełnień listy obszarów Natura 2000, wskazano na niewystarczającą ochronę niektórych gatunków i siedlisk. Uwzględniono w niej ustalenia z Shadow List z 2012 roku (obszary, które z różnych przyczyn nie zostały wysłane do KE). Jak również informacje uzyskane podczas Bilateralnych Seminariów Biogeograficznych oraz najnowsze doniesienia o lokalizacji siedlisk oraz gatunków chronionych flory i fauny. Przeprowadzono opiniowanie projektowanych i zmienianych istniejących obszarów Natura W tabeli poniżej zamieszczono listę projektowanych obszarów Natura Tabela 2. Lista zaproponowanych w Shadow List 2013 obszarów Natura 2000 na obszarze dorzecza Wisły L.p. Nazwa obszaru: Województwo: 1 Brok Mazowieckie/Podlaskie 2 Drzesno Mazowieckie 3 Drzewiczka Mazowieckie Cel włączenia do sieci Natura 2000: Ochrona populacji różanki Rhodeus sericeus amarus Ochrona stanowiska (95,3 ha, jezioro i sąsiadujące mechowisko) największej populacji lipiennika Liparis loeseli na Mazowszu Ochrona populacji różanki Rhodeus sericeus amarus oraz minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae 4 Jaskinia Oblica Małopolskie 5 Jaskinie Grudziądzkie Kujawsko-Pomorskie Ochrona jednego z ważniejszych zimowisk nocka orzęsionego Myotis emarginatus. Poszerzenie obszaru ochrony siedliska 8310 (jaskinie nieudostępnione do zwiedzania) Poszerzenie obszaru ochrony siedliska 8310 (jaskinie nieudostępnione do zwiedzania) 13 Shadow List; PTOP Salamandra I Klub Przyrodników; Świebodziń-Poznań 8 stcznia 2013; 14 Shadow List; PTOP Salamandra I Klub Przyrodników; Świebodziń-Poznań 11 lutego 2013; 90

91 L.p. Nazwa obszaru: Województwo: 6 Jodły Międzyborskie Mazowieckie Cel włączenia do sieci Natura 2000: Poszerzenie obszaru ochrony siedliska 91P0 (Jodłowy bór świętokrzyski Abietetum polonicum) 7 Kirszniter Warmińsko-Mazurskie Ochrona 12 ha mechowiska z silna populacją lipiennika Liparis loeseli oraz bogatego florystycznie torfowiska 8 Kłocie Rąciaskie Mazowieckie Poszerzenie obszaru ochrony siedliska 7239 (torfowiska alkaliczne) 9 Łany Śląskie Ochrona kolonii i żerowisk nocka orzęsionego Myotis emarginatus 10 Lubiatowskie Bory Bażynowe Pomorskie Poszerzenie obszaru ochrony siedlisk 2170 (wydmy nadmorskie z wierzbą piaskową) oraz 2180 (lasy mieszane i bory na wydmach) 11 Mechowiska Bembeńskie Małopolskie Ochrona siedliska 7230 (torfowiska alkaliczne) 12 Mechowiska Orawskie Małopolskie Ochrona siedliska 7230 (torfowiska alkaliczne) 13 Murawy nad Dolna Narwią Mazowieckie Ochrona siedliska 6120 (ciepłe murawy napiaskowe) 14 Orzyc i Węgierka Mazowieckie Ochrona populacji różanki Rhodeus sericeus amarus oraz minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae 15 Sikory Juskie Warmińsko-Mazurskie Ochrona jednego z większych stanowisk lipiennika Liparis loeseli w Polsce 91

92 L.p. Nazwa obszaru: Województwo: Cel włączenia do sieci Natura 2000: 16 Skrwa Prawa Mazowieckie Ochrona populacji różanki Rhodeus sericeus amarus oraz populacji głowacza białopłetwego Cottus gobio. 17 Sławków Śląskie Ochrona największej znanej kolonii rozrodczej nocka orzęsionego Myotis emarginatus (530 osobników) 18 Szczakowa Małopolskie Ochrona jednego z większych stanowisk lipiennika Liparis loeseli w Polsce 19 Toczna Mazowieckie/Podlaskie Ochrona populacji różanki Rhodeus sericeus amarus oraz populacji głowacza białopłetwego Cottus gobio. 20 Torfowisko Serafin Mazowieckie Ochrona siedliska 7230 (torfowiska alkaliczne), największego w woj. mazowieckim torfowiska i mechowiska (322,6 ha) 21 Uroczyska Puszczy Sandomierskiej Podkarpackie Ochrona siedliska 4030 (suche wrzosowiska) 22 Zatoka Gdańska Pomorskie/ Warmińsko-Mazurskie Propozycja nowego obszaru (wariant zamiast powiększania obszaru Zatoka Pucka i Półwysep helski). Ochrona foki szarej Halichoerus grypus, morświna Phocoena phocoena, paprosza Alosa fallax. 23 Zbiornik na Oruni Pomorskie Ochrona zimowiska nocka dużego Myotis myotis. Źródło: opracowanie własne na podstawie Shadow List 2013 oraz 92

93 Ponadto dla części obszarów Natura 2000, znajdujących się na obszarze dorzecza Wisły, z uwagi na niedostateczną ochronę siedlisk lub też konieczność zastosowania działań kompensacyjnych, zgłoszono konieczność zwiększenia powierzchni. Lista obszarów oraz powierzchnia, o jaką zostaną powiększone ww. tereny, została przedstawiona w tabeli poniżej. 93

94 Tabela 3. Lista obszarów Natura 2000 z obszaru dorzecza Wisły proponowanych do powiększenia ich powierzchni L.p. Nazwa obszaru Kod obszaru Powierzchnia, o którą będzie powiększany obszar [ha] Województwo Cel powiększenia: 1 Bednarka PLH Małopolskie 2 Bieszczady PLC Podkarpackie 3 Dolina Prądnika PLH Malopolskie Rozszerzenie obszaru o kolonie podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkryte w Cieklinie i Rozdzielu. Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Bereżnicy Wyżnej i Górzance Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Korzkwi 4 Dolinki Jurajskie PLH Małopolskie Poszerzenie obszaru o nowo odkryte kolonie rozrodcze nocka orzęsionego Myotis emarginatus 5 Jasiołka PLH Podkarpackie Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Dukli (ok. 20 osobnikow) 6 Kościół w Równem PLH Podkarpackie Włączenie do obszaru kolonii rozrodczych nocka dużego Myotis myotis, odkrytych w Kobylanach i Równem 94

95 L.p. Nazwa obszaru Kod obszaru Powierzchnia, o którą będzie powiększany obszar [ha] Województwo 7 Krzeszowice PLH Małopolskie 8 Łąka w Bęczkowicach 9 Lasy Janowskie PLB Ostoja Nadbużańska Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH Łódzkie Lubelskie/ Podkarpackie PLH ,5 Mazowieckie PLH Małopolskie PLH Małopolskie Cel powiększenia: Poszerzenie obszaru o nowo odkryte kolonie rozrodcze nocka orzęsionego Myotis emarginatus Włączenie do obszaru kompleksu torfowisk niskich w Dolinie Luciaży z unikatową florą mszaków i roślin naczyniowych w tym licznej populacji lipiennika Liparis loeseli oraz haczykowca błyszczącego Hamatocaulis vernicosus Włączenie do obszaru stanowiska sasanki otwartej Pulsatilla patens Powiekszenie terenu o murawy kserotermiczne na zboczach Doliny Bugu Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkryte w Gruszowicach, Trzcianie k. Bochni, Wieruszycach i Trzemeśni (w sumie około 250 osobników) Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros położone w Łużnej, 95

96 L.p. Nazwa obszaru Kod obszaru Powierzchnia, o którą będzie powiększany obszar [ha] Województwo Cel powiększenia: Ropie i Koniecznej (w sumie około 120 osobników) Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca Przełom Wisły w Małopolsce Solecka Dolina Wisły PLH Małopolskie PLH Małopolskie PLH Kujawsko-Pomorskie 16 Trzciana PLH Podkarpackie Poszerzenie obszaru o kolonię rozrodczą podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkrytą w Domoslawicach (około 40 osobników) Powiększenie o cenne murawy koło Solca nad Wisłą. Powiekszenie obszaru o zespół jaskiń Bajka siedlisko 8130 (jaskinie nieudostępnione do zwiedzania) Poszerzenie obszaru o kolonię rozrodczą podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkrytą w Tylawie (około 40 osobników) 17 Uroczyska Lasów Janowskich PLH Lubelskie Włączenie do obszaru stanowisk sasanki otwartej Pulsatilla patens 18 Uroczysko Łopień PLH Małopolskie Poszerzenie obszaru o jaskinie masywu Mogielnicy w celu ochrony zimowisk podkowca małego Rhinolophus hipposideros Źródło: opracowanie własne na podstawie Shadow List 2013 oraz 96

97 Ponadto 28 stycznia 2014 r. Rada Ministrów zaakceptowała uzupełnienie sieci Natura 2000 o nowe obszary siedliskowe. Na obszarze dorzecza Wisły zaakceptowane zostały następujące obszary: Murawy na Poligonie Orzysz PLH280056; Wydmy Kotliny Toruńskiej PLH040041; Enklawy Puszczy Sandomierskiej PLH Zaakceptowane obszary traktowane są jako obszary Natura 2000, co oznacza, że mają do nich zastosowanie przepisy art. 33 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Nowe obszary obejmują tereny wykorzystywane w celach wojskowych, na których znajdują się poligony, koszary i ośrodki szkoleniowe. Mimo że tereny te służą wojsku, to jednocześnie charakteryzują się wyjątkową wartością przyrodniczą w skali Unii Europejskiej z powodu występowania cennych siedlisk i gatunków wymienionych w Dyrektywie siedliskowej i ptasiej. INNE OBSZARY CHRONIONE ORAZ KORYTARZE EKOLOGICZNE NA OBSZARZE DORZECZA WISŁY Na obszarze dorzecza Wisły znajduje się 17 parków narodowych, 964 rezerwatów oraz ponad 70 parków krajobrazowych. Część z analizowanych w MasterPlanie przedsięwzięć zlokalizowanych jest na terenie następujących form ochrony przyrody, wymienionych w ustawie o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 r. (innych niż obszary Natura 2000): Park narodowy to bezpośrednia forma ochrony przyrody terenów o minimalnej powierzchni 1000 ha, na których chroni się całą przyrodę oraz krajobraz. 15 Planowane inwestycje analizowane w MasterPlanie zlokalizowane są na terenie sześciu spośród siedemnastu parków narodowych na obszarze dorzecza Wisły: Słowińskim Parku Narodowym, Biebrzańskim Parku Narodowym, Narwiańskim Parku Narodowym, Magurskim Parku Narodowym, Poleskim Parku Narodowym, Ojcowskim Parku Narodowym. Krótką charakterystykę inwestycji zlokalizowanych na wymienionych powyżej obszarach chronionych, wraz z opisem ich oddziaływania na wyznaczone cele ochrony dla poszczególnych parków narodowych, zamieszczono w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. Rezerwat przyrody jest to obszar chroniony, w którym występują naturalne lub niezmienione ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, i które posiadają szczególne walory przyrodnicze, kulturowe, naukowe, czy krajobrazowe. Na obszarze dorzecza Wisły występuje 964 rezerwatów 15 Zgorzelski, M. (2011). Uwagi na temat roli otulin w polskim, przestrzennym systemie obszarów chronionych. Prace i Studia Geograficzne 46,

98 przyrody. Część przedsięwzięć analizowanych w MasterPlanie zlokalizowanych jest na terenie 16 rezerwatów przyrody, wyznaczonych na obszarze dorzecza Wisły. Są to: Bagna nad Stążką, Beka, Cisy Staropolskie imienia Leona Wyczółkowskiego, Dolina Kłodawy, Dybanka, Jar Rzeki Raduni, Jezioro Drużno, Jezioro Rakutowskie, Kępa Bazarowa, Kępa Rakowska, Las Bielański, Las Piwnicki, Łęgi na Ostrowiu Panieńskim, Mewia Łacha, Opalenie Dolne, Opalenie Górne, Ostrów Panieński, Piaśnickie Łąki, Przełom Białki pod Krempachami, Rawka, Rzeka Drwęca, Ujście Nogatu,. Wisła pod Zawichostem, Zabłocie, Zatoka Elbląska, Dęby Biesiadne, Skarpa Mołożewska, Przylądek Rozewski, Ostrów Panieński. Krótką charakterystykę inwestycji zlokalizowanych na wymienionych powyżej obszarach chronionych, wraz z opisem ich oddziaływania na wyznaczone cele ochrony dla poszczególnych rezerwatów, zamieszczono w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. W załączniku 6 do niniejszej prognozy przedstwiono listę Parków Krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu, na terenie których zlokalizowana jest część przedsięwzięć uwzględnionych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły. KORYTARZE EKOLOGICZNE Sieć ECONET-POLSKA pokrywa znaczną część obszaru dorzecza. W jej skład wchodzą obszary węzłowe i łączące je korytarze ekologiczne, wyznaczone na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Korytarze ekologiczne obejmują dolinę Wisły oraz wszystkie większe dopływy. Służą przede wszystkim do przemieszczania się gatunków, mogą również stanowić siedliska dla gatunków. 16 W skład ECONET-POLSKA wchodzą również obszary podlegające prawnej ochronie, ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są elementem najbardziej cennych fragmentów obszarów węzłowych stanowiąc ich biocentra. Ich rozmieszczenie w skali dorzecza Wisły przedstawiono na Rysunku 5. Korytarze ekologiczne są bardzo ważne dla wielu gatunków zwierząt, szczególnie ważną rolę pełnią dla gatunków dużych ssaków, wpływają na możliwości przemieszczania się zwierząt pomiędzy ich naturalnymi siedliskami. Wszelkie prace wykonywane w dorzeczu Wisły powinny uwzględniać potencjalne zagrożenia dla przerwania ciągłości korytarzy ekologicznych. Zaburzenia w sieci przejść 16 Wojciechowski, K. (2004) Wdrażanie idei korytarzy ekologicznych, w: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu możliwości i ograniczenia koncepcji, str Cieszewska, A. (red.) Problemy Ekologii Krajobrazu, tom XIV, Warszawa. 98

99 migracyjnych mają kluczowe znaczenie dla gatunków mogących migrować na znaczne odległości takich jak: ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus, żubr Bison bonsus, łoś Alces alces, jeleń szlachetny Cervus elaphus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos. Naruszenie bądź przerwanie korytarzy ekologicznych może przyczyniać się do takich zjawisk jak ograniczenie puli genetycznej populacji izolowanych, co może prowadzić w dłuższym okresie czasu do dryfu genetycznego, skrajnie nawet do depresji inbredowej oraz utraty cennych genetycznie osobników co ma kluczowe znaczenie dla gatunków o ograniczonej populacji (ryś, wilk, niedźwiedź). Rzeki i tereny z nimi związane (doliny przyrzeczne, międzywale) są bardzo ważnymi korytarzami ekologicznymi, a ich rola jako miejsc migracji zwierząt staje się coraz poważniejsza. Ma to związek z rozbudową sieci drogowej w Polsce, zwłaszcza dróg ekspresowych i autostrad, które są odgrodzone siatkami i mimo posiadania przejść dla zwierząt w sposób znaczny ograniczają możliwości migracji dla wielu gatunków zwierząt. Wszelkie przedsięwzięcia ujęte w prognozie powinny zostać przeanalizowane pod względem naruszeń ciągłości korytarzy ekologicznych. W wypadku wpływu inwestycji na ciągłość korytarzy należy przeprowadzać inwestycje w sposób minimalizujący straty, a w wypadku braku możliwości ograniczenia negatywnych wpływów, wyznaczyć kompesacje. Na całym obszarze dorzecza Wisły rozwinęły się struktury siedlisk umożliwiające migracje zwierzętom, lasy łęgowe, grądy położone w dolinach rzecznych, podmokle łąki i tereny bagienne ze starorzeczami, lasy występujące na krawędziach dolin (bory mieszane i iglaste, suche lasy grądowe). Kolejnymi elementami umożliwiającymi migracje jest sama rzeka Wisła i jej dopływy, osuszone łąki i międzywale. Szczególnie ważnymi, chociaż mocno zróżnicowanymi pod względem jakości siedlisk, częściami korytarzy ekologicznych położonych na obszarze dorzecza Wisły są: Żuławy Wiślane, Dolina Biebrzy, Dolina Dolnej Narwi, Kotlina Warszawska, Dolina Środkowej Wisły, Małopolski Przełom Wisły, Dolina Dolnego Sanu, Nizina Nadwiślańska. 99

100 Rysunek 5 Korytarze ekologiczne na obszarze dorzecza Wisły Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu dla NFOŚ Selva N. (red.) (2012) Plan ochrony niedźwiedzia brunatnego w Polsce; SGGW warszawa; raport dla NFOŚ załącznik C 100

101 OSTOJE PTAKÓW IBA Ostoje Ptaków (Important Bird Areas) są obszarami siedlisk ptaków, wyznaczonymi przez organizację BirdLife International, która w Polsce jest reprezentowana przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP). Ostoje IBA to obszary mające znaczenie w ochronie ptaków z perspektywy międzynarodowej. Są to miejsca występowania zagrożonych gatunków ptaków oraz ich naturalne ostoje, na których powinny się skupić działania ochronne. Kryteria, na podstawie których są wyznaczane, to: występowanie zagrożonych gatunków, granice zasięgu występowania poszczególnych gatunków, miejsca koncentracji ptaków (migrujących, zimujących, odbywających lęgi). Ustanowienie ostoi ptaków IBA jest równoznaczne z wskazaniem danego obszaru jako kluczowego w skali międzynarodowej i polecenie tego obszaru do ochrony w ramach istniejących form ochrony obszarowej. Na terenie Unii Europejskiej ostoje IBA są traktowane jako obszary referencyjne przy wyznaczaniu obszarów specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura W Polsce wyznaczono 174 ostoje ptaków, w których zidentyfikowano 292 gatunki ptaków. Ostoje IBA w Polsce podlegają monitoringowi siedliskowemu i są częścią programu monitoringowego BirdLife International. Ostoje ptaków są monitorowane pod względem następujących kryteriów: presji na obszar ostoi, stan ochrony ptaków i ich siedlisk (profil kraju: Polska, BirdLife International, 2013). Na obszarach dorzecza Wisły głównymi ostojami IBA są: PL027 Ujście Wisły, PL028 Dolina Dolnej Wisły, PL029 Zalew Wiślany, PL044 Dolina Biebrzy, PL051 Przełomowa Dolina Narwi, PL052 Dolina Dolnej Narwi, PL054 Doliny Wkry i Mławki, PL056 Dolina Górnego Nurca, PL057 Dolina Dolnego Bugu, PL083 Dolina Środkowej Wisły, PL094 Dolina Pilicy, PL095 Puszcza Kozienicka, PL096 Małopolski Przełom Wisły, PL153 Mierzeja Wiślana, PL163 Puszcza Sandomierska, PL143 Dolina Dolnego Sanu, PL152 Lasy Sieniawskie. KONWENCJA RAMSAR Konwencja o obszarach wodno błotnych, popularnie zwana Konwencją Ramsar, jest międzynarodowym traktatem określającym ramy działań krajowych i współpracy międzynarodowej dotyczącej ochrony i racjonalnego użytkowania obszarów wodno błotnych oraz ich zasobów. Traktat został przyjęty w 1971 r. w irańskim mieście Ramsar, a Polska jest jego stroną od 1978 r. Obecnie konwencja obejmuje 160 państw. Celem konwencji jest ochrona i mądre korzystanie z terenów podmokłych poprzez lokalne, krajowe i międzynarodowe działania. Konwencja wyróżnia szereg typów mokradeł, m. in. jeziora, bagna, mokradła, wilgotne łąki i torfowiska, delty, ujścia rzek itd. W Polsce wyznaczono 13 obszarów wodno błotnych, w tym 8 na obszarze dorzecza Wisły. Obszary chronione zgodnie z Konwencją Ramsar na obszarze dorzecza Wisły: 1) rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno" - na terenie rezerwatu znajduje się polodowcowe, słodkowodne jezioro, otoczone bagnami i łąkami porośniętymi trzcinowiskami; - występują tu rzadkie i zagrożone w skali kontynentu siedliska i rośliny; - obszar jest szczególnie ważną ostoją łabędzia niemego. 101

102 2) rezerwat przyrody Jezioro Karaś" - obszar obejmuje płytkie, eutroficzne jezioro oraz otaczający je kompleks torfowisk i bagien; - można tu zaobserwować wszystkie etapy procesu zarastania jeziora, które objawiają się w naturalnym gradiencie zagrożonych zbiorowisk roślinności od roślinności zanurzonej do lasu, zachodzące na dużej powierzchni; - obszar jest ostoją i miejscem żerowania dużych stad ptaków migrujących wiosną i jesienią. 3) Biebrzański Park Narodowy: - powierzchnia: ha; - największy i najlepiej zachowany obszar niskich torfowisk na skalę europejską; - ochroną objęta jest dolina rzeki Biebrzy torfowiska, ekosystemy bagienne, olszyny; - 80% polskiej populacji ptaków zasiedla ten obszar; - największa europejska populacja wodniczki; - 40% powierzchni Parku zajmują rzadkie siedliska zależne od wody; - krytycznie zagrożone siedliska bagienne (na poziomie europejskim) zajmują powierzchnię ha. 4) Słowiński Park Narodowy: - powierzchnia: ha; - obejmuje 33 km odcinek Wybrzeża Bałtyckiego oraz 2-milowy odcinek wód przybrzeżnych ( ha) wraz z występującą tam fauną i florą obszar wodny Parku zajmuje 64% jego powierzchni; - występują tutaj torfowiska wysokie typu bałtyckiego, wrzosowiska i łąki w okolicy słonych jezior nadmorskich; - cenne siedliska roślinne: jednoroczna roślinność w strefie przyboju, nadmorskie lasy sosnowe, białe i szare wydmy nadmorskie, torfowiska typu bałtyckiego, turzyce; - ważna ostoja ptasia; - powierzchnia zdegradowanych torfowisk wynosi 17% powierzchni Parku. 5) Narwiański Park Narodowy: - powierzchnia: ha; - bardzo dobrze rozwinięta sieć hydrograficzna terenu Narew płynie naturalnym korytem silnie meandrując powstało wiele starorzeczy, łuków; - 90% terenu jest bagniste i niedostępne dla ludzi stanowi siedlisko fauny i flory wodno-błotnej; - obejmuje rzadkie i unikalne w skali międzynarodowej typy mokradeł zachowane w stanie naturalnym; - ważna ostoja ptasia. 102

103 6) Wigierski Park Narodowy - zawiera kilka rzadkich i unikalnych typów mokradeł zachowanych w stanie niemal naturalnym, jak i wielką różnorodność nisz ekologicznych; - godne uwagi są zbiorowiska bagienne, w szczególności obszar torfowisk wysokich i torfowisk przejściowych; - torfowiska są ważnym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Mimo, że zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej obszaru. 7) Rezerwat przyrody Jezioro Drużno" - wzdłuż brzegów jeziora ciągnie się szeroki pas zarośli, szuwarów, trzcinowisk i roślinności pływającej, co stanowi ważną ostoję ptactwa wodno-błotnego; - trzcinowiska i lasy olszowe są reliktem Zalewu Wiślanego. 8) Poleski Park Narodowy - obejmuje powierzchnię ok. 10 tys. ha, ale są to przede wszystkim obszary wodnobłotne; - zawiera unikalny kompleks płytkich jezior i torfowisk; - obejmuje zachowane naturalne fragmenty torfowisk niskich, przejściowych i wysokich, z charakterystyczną dla nich różnorodnością gatunkową; - występują tu rozlewiska, przyciągające migrujące ptaki wodno-błotne. UŻYTKI EKOLOGICZNE Użytki ekologiczne są jedną z form ochrony stosowaną w przypadku szczególnie cennych przyrodniczo obszarów, które mają zbyt małą powierzchnię aby być objęte inną formą ochrony. Najczęściej są to pozostałości cennych ekosystemów znajdujące się w mozaice z innymi, mniej cennymi przyrodniczo obszarami. Mają one dużą wartość ze względu na gatunki na nich występujące oraz jako rezerwuar genowy często unikatowy oraz dużą bioróżnorodność. Na terenie użytków ekologicznych mogą zostać nałożone konkretne ograniczenia i zakazy, w tym szczególnie ważne dla użytków ściśle związanych ze środowiskiem wodnym takie jak: prac ziemnych trwale zmieniających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z bezpieczeństwem powodziowym lub sztormowym; zanieczyszczanie oraz naruszanie gleby; wprowadzanie zmian stosunków wodnych, o ile zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce leśnej, rolnej, wodnej bądź rybackiej; likwidowanie, zasypywanie lub przekształcanie naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy lub obszarów wodno-błotnych; wylewania gnojowicy z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; umyślnego niszczenia tarlisk. 103

104 Według danych GUS z 2012 roku w Polsce utworzono 6877 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 51029,5 hektara co daje średnią powierzchnię użytku ekologicznego o wartości 7,42 ha. Analizując wpływ inwestycji na użytki ekologiczne, podobnie jak w przypadku innych obszarów objętych ochroną, należy zwrócić uwagę na różnorodność zarówno celów ustanowienia użytków ekologicznych jak i rodzajów inwestycji. Przedstawiony w niniejszym dokumencie katalog potencjalnego wpływu charakterystycznych rodzajów przedsięwzięć analizowanych w MasterPlanie można zastosować również w stosunku do użytków ekologicznych. Również przedstawione środki służące minimalizowaniu negatywnego wpływu, możliwe do zastosowania przy podejrzeniu jego wystąpienia ze strony analizowanych inwestycji są analogiczne jak w pozostałych formach ochrony. ICHTIOFAUNA OBSZARU DORZECZA WISŁY Dorzecze Wisły charakteryzuje bardzo bogaty skład gatunkowy rodzimej ichtiofauny, zaliczyć do niej możemy około 54 gatunków ryb i 4 gatunki minogów. Poza gatunkami rodzimymi, w wodach Wisły możemy spotkać około 24 gatunków obcych dla polskiej ichtiofauny. W dorzeczu Wisły bytuje 15 gatunków ryb i 4 gatunki minogów objętych w Polsce prawną ochroną gatunkową. Część gatunków podlega pod II i V załącznik Dyrektywy Siedliskowej. Poniżej przedstawiono spis gatunków chronionych i należących do dyrektywy siedliskowej, z zaznaczeniem występowania oraz aktualnych zagrożeń. - Minóg morski (Petromyzon marinus) (DS II; OG; CL-CR): gatunek minoga występujący obecnie wyłącznie u ujścia rzeki Wisły, sporadyczne występuje również w ujściach rzek: Brdy, Łeby, Słupi, Wierzycy, Wdy. Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, larwy przez 6-8 lat zasiedlają rzeki, w maju/czerwcu spływają do morza. Tarło - kwiecień/maj. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna oraz zanieczyszczenia rzek. Zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych nanosach). - Minóg rzeczny (Lamperta fluvitsilis) (DS II; OG; CL-EN): gatunek minoga występujący w ujściowym odcinku Wisły, Zalewie Wiślanym, Drwęcy, Wdzie, Łebie, Słupi, Wierzycy i Brdzie. Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, tarło - kwiecień/maj, larwy dojrzewają w wieku 4 lat, spływają w dół rzeki późną wiosną. Zagrożenia: zanieczyszczenie, zabudowy hydrotechniczne. Zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych nanosach). - Minóg strumieniowy (Lamperta planeri) (DS II; OG; CL-VU): gatunek minoga występujący na terenie całego kraju. Gatunek mniej liczny w środkowym i wschodnim biegu Wisły. Cechy: gatunek potamodromiczny, migruje na niewielkie odległości, tarło kwiecień/maj. Zagrożenia: zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna, zwłaszcza poprzeczna (progi, jazy), zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych odsypach, jednak tarło odbywa się na podłożu żwirowo-kamienistym). 104

105 - Minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) (DS II; OG; CL-VU): gatunek minoga spotykany w systemie rzecznym Narwi i Bugu, jak i niektórych dopływach Wisły, Pilicy, Jeziorki, Wieprzu. Cechy: gatunek potamodromiczny, tarło w kwietniu. Zagrożenia: zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna poprzeczna, jak również umacnianie i prostowanie brzegów (larwy bytujące na piaszczystych/mulistych łachach i strefach przybrzeżnych). - Jesiotr bałtycki (Aclipenser oxyrhynchus oxyrhynchus) (DS II i IV; OG; CL-EXP): gatunek ryb z rodziny jesiotrowatych - uznaje się, że bałtycka populacja tego gatunku wyginęła, nie można jednak wykluczyć występowania pojedynczych osobników tego gatunku. Historycznie udokumentowano występowanie tego gatunku na praktycznie całym biegu Wisły. Gatunek reintrodukowany. Planowane zarybienia Wisły. Cechy: gatunek diadromiczny, odbywający andaromiczne wędrówki w okresie marca/kwietnia, zwykle przy wysokim stanie wody. Narybek w wieku 2-3 lat spływał do Bałtyku. Tarło odbywało się na przełomie lipca i sierpnia. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna uniemożliwiająca wędrówki, niszczenie tarlisk poprzez regulacje koryt rzek i eksploatację żwirowisk, zanieczyszczenia. - Aloza (Alosa alosa) (DS II i V; OG; CL-CR): gatunek ryb z rodziny śledziowatych występujący sporadycznie w dolnym biegu Wisły oraz innych rzekach przymorskich. Historycznie obserwowana w Wiśle nawet na wysokości Warszawy. Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, wędrujący do 200 km, tarło w maju. Zagrożenia: gatunek wrażliwy na gospodarcze przekształcanie rzek. Szacuje się, iż zanik populacji w Europie spowodowały działania takie jak: bagrowanie, rozwój portów oraz stoczni, intensyfikacja transportu rzecznego, tworzenie śluz oraz zbiorników zaporowych. - Paprosz (Alosa fallax) (DS II i V; OG; CL-CR); gatunek ryb z rodziny śledziowatych, populacja tego gatunku, podobnie jak w przypadku alozy, jest w zaniku, jest jednak od niej liczniejszy. Występuje w dolnym biegu Wisły oraz rzekach przymorskich. Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, migruje do 100 kilometrów, tarło odbywa się w estuariach rzek na przełomie maja i czerwca. Narybek spływa do morza, osobniki dorosłe po tarle wpływają w górę rzek. Zagrożenia: gatunek wrażliwy na zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna uniemożliwia mu migracje, wszelkie zabiegi związane z regulacją dna rzeki, zwłaszcza w estuariach, negatywnie wpływają na rozród tego gatunku. - Łosoś (Salmo salar) (DS II i V; CL-CR): gatunek ryb z rodziny łososiowatych, w trakcie restytucji. Miejsca zarybiane: dolny bieg dorzecza Wisły - Drwęca, Wda i Brda oraz w rzeki Pomorza. Cechy: gatunek diadromiczny, andaromiczny, migrujący na znaczne odległości, nawet do 1000 kilometrów w górę rzek. Tarło odbywa się w strumieniach, 3-letnie łososie wstępują do rzek w dwóch okresach: letnim i zimowym. Populacje letnie tarło odbywały w dolnym biegu Wisły, zimowe docierały do jej górnego biegu. Tarło przypada na okres od października do grudnia. Smolty w wieku 1-3 lat spływają do morza. Zagrożenia: poprzeczna zabudowa hydrotechniczna, zanieczyszczanie, eksploatacja żwiru na tarliskach, przełowienie zarówno w rzekach jak i w morzu, wycinanie nadbrzeżnej roślinności. 105

106 - Głowacica (Hucho hucho) (DS II i V; CL-EWP/CD): gatunek ryb z rodziny łososiowatych, występuje w górnym biegu Wisły Dunajcu, Popradzie, Sanie, Skawie, Sole. Cechy: gatunek potamodromiczny, tarło - marzec/kwiecień w strumieniach o żwirowo-kamienistej strukturze dna. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna i związane z nią zmiany hydrologiczne (np.: zrzuty wody ze zbiorników retencyjnych), eksploatacja żwiru z koryta rzek w miejscach tarlisk, zanieczyszczenia wody, przełowienie. - Ciosa (Pelecus cultratus) (DS II i V; OG; CL-CR): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w dolnych partiach Wisły. W Wiśle najsilniejsza populacja zasiedla zalew Wiślany, Szkarpawę i ujściowy bieg rzeki, pojedyncze obserwacje w środkowym biegu Wisły oraz Sanie. Cechy: gatunek reofilny, tarło maj/czerwiec, stan populacji podlega cyklom. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna poprzeczna, zanieczyszczenia. - Strzebla błotna (Eupalasella perenurus) (DS II; OG;CL-EN): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje na Nizinie Mazowieckiej, Pojezierzu Kaszubskim oraz Polesiu Lubelskim. Cechy: tarło maj/czerwiec, ryba związana z małymi zbiornikami, populacje najczęściej izolowane bez możliwości migracji. Zagrożenia: zabiegi melioracyjne, osuszanie terenów, eutrofizacja zbiorników poprzez zanieczyszczenia rolnicze, nieracjonalne zarybianie drapieżnikami drobnych zbiorników. - Boleń (Aspius aspius) (DS II;OG ;CL-NT): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w całej Polsce we wszystkich dużych rzekach, w Wiśle obecny w większości rzek zlewni (San, Biebrza, Narew, Bug, Pilica, Drwęca, Dunajec, Tyśmienica). Cechy: gatunek potamodromiczny, tarło w marcu/kwietniu poprzedzone wędrówką w górę rzeki. Tarliska zwykle o kamienisto-żwirowej strukturze dna. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna ograniczająca możliwości migracji na tarliska i żerowiska. W mniejszym stopniu przełowienie, obecnie głównie wędkarskie. - Piekielnica (Alburnoides bipunctatus) (OG; CL-EN): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w górnym biegu Wisły i jej dopływach. Największe jej populacje występują w Sanie. Cechy: gatunek potamodromiczny, wędrujący na krótkie dystanse, tarło odbywa się od kwietnia do czerwca. Zagrożenia: gatunek szczególnie nieodporny na zanieczyszczenia i eutrofizację, wymagający mocno natlenionych wód. - Różanka (Rhodeus sericeus amarus) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w całej Polsce. Najczęściej zasiedla starorzecza oraz niewielkie zbiorniki stojące. W dorzeczu Wisły notowana była w takich rzekach jak: Bug, Wieprz, Krzna, Wisłoka. Ze względu na specyfikę rozrodu wymaga obecności małży z rodziny Unionidae. Cechy: gatunek stacjonarny, tarło odbywa od kwietnia do lipca. Jest gatunkiem ostrakofilnym - ikrę składa od jamy skrzelowej małży, najczęściej skójek: malarskiej Unio pictorum i zaostrzonej Unio tumidus lub szczeżuj Anodonta sp.. Zagrożenia: zanieczyszczenia wód, prace związane z regulacją dna rzek (jak bagrowanie), powodujące eliminowanie małży, osuszanie zbiorników. 106

107 - Brzanka (Barbus meridionalis) (DS II i V;CL-NT): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, orientacyjną granicą występowania brzanki jest wysokość 200 m.n.p.m.. Brzanka występuje w górnym biegu Wisły i jej karpackich dopływach: Skawie, Sole, Skawince, Rabie, Uszwicy, Dunajcu z Popradem, Wisłoce, Sanie z Wisłokiem. Izolowane populacje stwierdzano również w Rudawie, Nidzie, Pilicy, Wolicy Bystrzycy, Wierzycy. Cechy: gatunek potamodromiczy, odbywa krótkie wędrówki na tarło, które odbywa się od maja do początku lipca. Podłoże na tarliska powinno być drobno kamieniste, rzadziej żwirowe. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna, zwłaszcza poprzeczna, tworzenie zbiorników/zalewów, zmiany w przepływie wody, zanieczyszczenia. - Kiełb białopłetwy (Gobio albipinnatus) (DS II; OG; CL-VU/EN): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, mało poznany, występuje w całym biegu Wisły oraz jej dopływach (Sanie, Bugu, Narwi). Cechy: tarło od kwietnia do czerwca, na dnie piaszczystym, uważa się, że preferencje tarliskowe tego gatunku podobne są do kiełbia krótkowąsego. Zagrożenia: regulacje rzek i budowa zbiorników zaporowych, zanieczyszczenia. - Kiełb Kesslera (Gobio Kessleri) (DS II; OG; CL-NT): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występowanie ogranicza się do dopływów Wisły (Raby, Brnia i Sanu z Wisłokiem). Cechy: tarło od maja do lipca, zasięg wędrówek tarłowych nie poznany, tarło odbywa się na dnie drobno żwirowym lub piaszczystym. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna, przekształcenie wywołujące zmianę temperatury rzek, zanieczyszczenia. - Koza (Cobitis taenia) (DS II; OG; CL-LC): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje zarówno w wodach stojących jak i płynących, występuje w praktycznie całym dorzeczu Wisły z wyjątkiem rzek typowo górskich. Cechy: gatunek fitofiliczny, tarło od maja do początku lipca. Preferuje dno piaszczyste lub muliste, zasiedla wody stojące, jak i wolno płynące. Zagrożenia: pozyskiwanie kruszywa z dna rzek, konserwacje w korytach rzek, zanieczyszczenia oraz budowle hydrotechniczne. - Koza złotawa (Sabanajevia aurata) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje przede wszystkim w dopływach Wisły: Bugu, Pilicy, Nidzie, Strwiążu. Cechy: tarło od maja do drugiej połowy lipca, gatunek reofilny, chociaż spotykany w wodach wolno płynących, preferuje dno piaszczysto-żwirowe. Zagrożenia: zanieczyszczenia, prace związane regulacją dna, wybieranie żwiru i piasku, zmiany prędkości wód poprzez budowle hydrotechniczne. - Piskorz (Misgurnus fossilis) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje w całej Polsce, dawniej bardzo pospolity, zasiedla większość systemów rzek nizinnych. Spotykany najczęściej w wodach stojących, starorzeczach, śródpolnych zbiornikach i rowach melioracyjnych. Cechy: gatunek osiadły, tarło od kwietnia do czerwca, gatunek preferuje dno piaszczyste, jednak w okresie tarła wybiera miejsca muliste, często pokryte roślinnością wodną. Piskorz jest odporny na deficyty tlenowe, potrafi oddychać tlenem atmosferycznym. Migruje jedynie przy przesychaniu zbiorników. Zagrożenia: pozyskiwanie piasku z koryta rzek, niekontrolowane spuszczanie wody ze stawów, osuszanie terenów, zanieczyszczenia. 107

108 - Śliz (Barbatula barbatula) (OG; CL-LC): gatunek ryb z rodziny przylgowatych, występuje pospolicie w dorzeczu Wisły, preferuje strumienie i małe rzeki. Spotykany jest również w piaszczystych kanałach oraz nad brzegami jezior. Cechy: tarło od marca do maja, preferuje podłoża od piaszczystego po kamieniste. Zagrożenia: bagrowanie, spowolnienia przepływu wody, gatunek odporny na zanieczyszczenia organiczne, wrażliwy na zanieczyszczenia metalami ciężkimi. - Głowacz białopłetwy (Cottus gobio) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny głowaczowatych, występuje licznie w karpackim fragmencie dorzecza Wisły, na Warmii. Mniej liczny w środkowej Polsce w zlewniach Wieprza, Pilicy, Warty i Bobru. Cechy: ryba speleofilna, tarło wczesną wiosną, zwykle na przełomie marca i kwietnia. Głowacze prowadzą przydenny tryb życia, preferują wody o umiarkowanej prędkości i kamienistym dnie, zasiedlają jednak również rzeki o piaszczystym dnie pokryte rumoszem drzewnym. Zagrożenia: zabudowy hydrotechniczne, spowalnianie przepływu wody, gatunek bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia, wydobywanie kruszywa z koryta rzek oraz prace konserwacyjne prowadzone w ciekach wodnych. - Głowacz pręgopłetwy (Cottus poecilopus) (OG;CL-VU): gatunek ryb z rodziny głowaczowatych, występuje w małych rzekach w Karpatach i Podkarpaciu, Wyżynach Śląskiej i Lubelskiej. Często współbytuje z głowaczem białopłetwym w tych samych zbiornikach. W takich przypadkach spotykany w górnych częściach rzeki. Cechy: ryba speleofilna, tarło od lutego do kwietnia. Powadzi przydenny tryb życia, preferuje kamieniste lub żwirowe dno. Zagrożenia: zabudowy hydrotechniczne, spowalnianie przepływu wody, gatunek bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia, wydobywanie kruszywa z koryta rzek oraz prace konserwacyjne prowadzone w ciekach wodnych. Zmiany struktury dna na mulistą. Legenda skrótów: DS II - gatunek z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej DS V - gatunek z załącznika V Dyrektywy Siedliskowej DS II i V gatunek z załączników II i V Dyrektywy Siedliskowej OG - ochrona gatunkowa na podstawie Rozporządzenia ministra środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną CL - gatunek na czerwonej liście minogów i ryb Klasyfikacje IUCN dla gatunków z czerwonej listy ryb i minogów: EXP - gatunek wymarły na obszarze Polski EWP - wymarły w wolnej przyrodzie na terenie Polski CR - gatunek krytycznie zagrożony EN - gatunek silnie zagrożony VU - gatunek narażony NT - gatunek bliski zagrożenia LC - gatunek najmniejszej troski DD - gatunek o statusie słabo rozpoznanym CD - gatunek zależny od ochrony 108

109 Informacje dotyczące poszczególnych gatunków ryb, minogów oraz potencjalnych zagrożeń ze strony planowanej infrastruktury, minimalizowania ich skutków, opracowano na podstawie dostępnej aktualnie literatury. 18,19,20,21,22,23,24 ZAGROŻENIE ZE STRONY GATUNKÓW INWAZYJNYCH Zagrożenie ze strony obcych gatunków flory i fauny stanowi poważny czynnik mogący wpłynąć na funkcjonowanie środowiska. Określenie obce gatunki odnosi się do wszelkich elementów flory i fauny rozwijających się poza swoim naturalnym środowiskiem. Gatunki te poprzez swoją obecność poza swoimi naturalnymi biotopami mogą w sposób istotny wpływać na rodzime gatunki zajmujące tę samą niszę środowiskową. Zazwyczaj organizmy te odznaczają się dużą plastycznością środowiskową i są w stanie konkurować skuteczniej z gatunkami rodzimymi. Wszelkie przekształcenia środowiska sprzyjają presji ze strony gatunków inwazyjnych. Często również organizmy te wykazują większą odporność na różne negatywne wpływy środowiskowe (np.: pasożyty często wykazujące specyfikę odnośnie żywiciela, jak również choroby). Występowanie poza naturalnym środowiskiem sprzyja im również ze względu na brak naturalnych wrogów. W skrajnych przypadkach gatunki te mogą doprowadzić do wyginięcia współkonkurentów bądź swoich ofiar, a co za tym idzie wpływać na przekształcenie siedlisk, składów gatunkowych flory i fauny oraz zmniejszać bioróżnorodność w lokalnych siedliskach. Kolejnym zagrożeniem może być fakt krzyżowania (tworzenia mieszańców międzygatunkowych) z gatunkami rodzimymi i w efekcie powstawanie nowych odrębnych genetycznie organizmów, które mogą w sposób nieodwracalny zaburzyć pulę genetyczną danego gatunku w rodzimych środowiskach. Najważniejsze inwazyjne gatunki roślin w Polsce: - Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) zagrożenie dla dolin rzecznych (południe Polski), tworzy jednolite płaty roślinności. - Rudbekia naga (Rudbeckia laciniata) zagrożenie dla runa lasów łęgowych. - Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) - zagrożenie dla runa lasów łęgowych. - Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) gatunek mocno ekspansywny, obecny w całej Polsce. - Barszcz Sosnowskiego (Heraceleum sosnowskyi) ciężki do usunięcia, szkodliwy dla ludzi. 18 Kowalczyk. P (red.) (2009) Natura 2000 a gospodarka wodna; Ministerstwo Środowiska Warszawa; Makomaska-Juchiewicz M. (red.) (2010) Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa. Ryby aktualizacja Kowalczyk. P (red.) (2009) Natura 2000 a gospodarka wodna; Ministerstwo Środowiska Warszawa; Błachuta J. (red.) (2010) Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiagniecia dobrego stanu i potencjału części wód w Polsce; Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie; 2010 Warszawa 22 Wiśniewolski W., Augustyn L., Bartel R., Depowski R., Dębowski P., Klich M., Kolman R., Witkowski A; (2004); Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF Polska, Warszawa Witkowski A., Kotusz J. (2008) Stan ichtiofaunistycznych badań inwentaryzacyjnych rzek Polski. Rocz. Nauk. PZW, 21: Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M; (2009); Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb stan Chrońmy Przyr. Ojcz., 65:

110 - Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) gatunek szybko wzrastający, silnie konkurencyjny, w dłuższych okresach czasu tworzy ubogie gatunkowo, bardzo trwałe siedliska. 25 Najważniejsze inwazyjne gatunki ryb i bezkręgowców wodnych w Polsce: - Sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus), ryba konkurencja pokarmowa z gatunkami rodzimymi, żerowanie na ikrze i narybku innych gatunków ryb. - Karaś srebrzysty (Carasius gibelio), ryba rozprzestrzeniony w większości cieków wodnych w Polsce. Populacja w lepszym stanie niż rodzimego karasia pospolitego (Carasius carasius). - Czebaczek amurski (Pseudorasbora parva), ryba szybka ekspansja, w roku 1990 po raz pierwszy stwierdzony w Polsce, obecnie zasiedla większość cieków wodnych w całym kraju. - Trawianka (Perccottus glenii), ryba plastyczny środowiskowo gatunek, zasiedlił większą część wód kraju, pierwszy raz zanotowany w wodach Wisły w 1993 roku. Populacja w dobrym stanie, wykazuje tendencje wzrostowe. - Babki bycza (Negobius melanostomus), łysa (Negobius gymnotrachelus), szczupła (negobius fluviatilis), ryby konkurencja pokarmowa z rodzimymi gatunkami, prawdopodobne żerowanie na ikrze i narybku rodzimych gatunków. - Racicznica zmienna (Dreissena polymorpha), małża gatunek o dużych możliwościach filtracyjnych, teoretycznie wpływa pozytywnie poprzez oczyszczenie wód, jednak w miejscach inwazji często dochodzi przez to do przekształcenia siedlisk i zmian gatunkowych wszystkich organizmów zasiedlających dany ciek wodny. - Raki pręgowaty (Orconectes limosus), sygnałowy (Pacifastacus leniusculus) obydwa gatunki są udokumentowanymi nosicielami dżumy raczej (na którą są odporne) i przyczyniły się do wymierania rodzimych gatunków raka szlachetnego (Astacus astacus) i raka błotnego (Astacus leptodactylus). Rak pręgowaty i rak sygnałowy są dodatkowo oportunistami środowiskowymi, przez co zadomowiły się w wielu ciekach niedostępnych dla gatunków rodzimych. 26,27 Najważniejsze inwazyjne gatunki ssaków w Polsce: - Szop pracz (Procyon lotor) gatunek skolonizował Niemcy i obecnie coraz częściej widywany jest w Polsce, jest drapieżnikiem, wybitnym oportunistą środowiskowym. Stanowi duże zagrożenie zwłaszcza dla lęgów ptaków, świetnie wspina się i pływa. 25 Tokarska-Guzik B., Dajdok Z, Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz.; 2012; Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych.; Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 26 Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) Gatunki obce w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. 27 Grabowska J., Witkowski A., Kotusz J.; 2008; Inwazyjne gatunki ryb w polskich wodach zagrożenie dla rodzimej ichtiofauny; Użytkownik rybacki Nowa rzeczywistość; PZW s

111 - Norka amerykańska (Mustela vison) drapieżnik ten jest dużym zagrożeniem zwłaszcza dla ptaków (szczególnie gnieżdżących się kolonijnie) oraz drobnych ssaków. W niektórych miejscach przyczynił się do zdziesiątkowania populacji mew (Larinae), rybitw (Sternidae) i karczownika ziemnowodnego (Arvicola terrestris). Podsumowując, należy dodać iż, wpływ na obszary objęte ochroną mają nie tylko inwestycje zlokalizowane bezpośrednio na ich terenach ale również te, które położone są poza tymi obszarami. W przypadku inwestycji położonych poza obszarami podlegającymi ochronie, niezmiernie istotne jest określenie, czy mogą one potencjalnie negatywnie wpływać w sposób pośredni na takie obszary. Należy mieć na uwadze fakt, że oddziaływanie przedsięwzięć związanych z ciekami wodnymi nie ogranicza się wyłącznie do miejsca realizacji, ale z racji na ciągły linowy charakter cieków może ono objawiać się nawet w znacznej odległości oraz wpływać bezpośrednio na inne rzeki położone poniżej. Oddziaływanie takie w krytycznych sytuacjach może mieć wpływ na cele ochrony obszarów chronionych w tym także na integralność obszarów Natura Sposób oraz siła takiego oddziaływania jest ściśle zależna od specyfiki inwestycji oraz miejsca jej realizacji. W przypadku stwierdzenia potencjalnego wystąpienia takiego wpływu na planowaną inwestycję, powinien zostać nałożony obowiązek wykonania procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w wyniku której zaproponowane zostaną rozwiązania eliminujące lub minimalizujące możliwy negatywny wpływ. Analizy oddziaływania na środowisko ujęte w MasterPlanach oraz prognozie dotyczyły głównie oddziaływania na obszary objęte ochroną prawną w tym obszary sieci Natura 2000, należy jednak założyć, iż analizy, a także zalecenia odnośnie działań minimalizujących, kompensacji, rozwiązań alternatywnych, można odnieść do wszystkich elementów środowiska przyrodniczego, w tym również nie objętych żadnymi prawnymi aktami ochrony Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Istniejące siedliska rzeczne to złożone ekosystemy poddawane wielu procesom przebiegającym w sposób naturalny, ich stan dynamicznie zmienia się w czasie. Dodawanie czynników presji, jakimi niewątpliwie są prace związane z realizacją przedsięwzięć w większości przypadków wpłynie niekorzystnie na stan i jakość środowiska. Jednak zaniechanie wszelkich działań na obszarach chronionych nie musi być najkorzystniejszym dla środowiska przyrodniczego rozwiązaniem. W określonych przypadkach realizacja inwestycji może wpłynąć pozytywnie na stan i jakość środowiska. Jako przykłady można podać budowę przepławki dla ryb przy istniejących budowlach hydrotechnicznych, ułatwiające migrację organizmów, renaturyzacje rzek, odtwarzanie starorzeczy. Inwestycje planowane do realizacji na obszarze dorzecza Wisły obejmują wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, suche zbiorniki, budowle piętrzące, rowy i kanały, prace w korycie (umocnienia brzegów, profilowanie koryta i odmulanie, prace porządkowe), pompownie, mosty i inne (MEW, porty wodne, przystanie, mariny, pirsy, ostrogi i falochrony). Są to zarówno remonty istniejących urządzeń wodnych, jak i budowa nowych. 111

112 Wały przeciwpowodziowe: Zaniechanie budowy nowych wałów przeciwpowodziowych nie wpłynie na stan środowiska przyrodniczego. Inaczej w przypadku projektów związanych z remontem lub odbudową istniejących obwałowań. Wały przeciwpowodziowe narażone są na działanie wielu czynników (np. erozja skarp, drążenie nor przez zwierzęta i inne) i z czasem ulegają degradacji. Zaniechanie jakichkolwiek działań może doprowadzić do poważnego uszkodzenia korpusu wałów, co z kolei może skutkować ich przerwaniem i przelaniem się wody na tereny za wałem. Efektem będzie częściowe lub całkowite zniszczenie siedlisk, które na przestrzeni lat wykształciły się na zawalu. Zbiorniki wodne: Głównym celem istnienia zbiorników wodnych jest wydłużenie czasu obiegu wody w granicach zlewni rzecznych, a tym samym poprawa bilansu wodnego poprzez zmniejszenie deficytu wody i zwiększenie jej zasobów. Ma to bezpośrednie przełożenie na stan siedlisk, gatunków fauny i flory zamieszkujących dany teren, uzależnionych od warunków wodnych. Prowadzi to do przekształceń w środowisku, w pobliżu zbiornika, jak i w obrębie całego cieku wodnego i jego terenów przyległych. Ich skala i zasięg jest trudny do oszacowania i zależy od lokalizacji i wielkości zbiornika. Założyć trzeba, iż budowa, pociągnie za sobą negatywne skutki dla obszarów Natura Możliwe są jednak w określonych przypadkach skutki pozytywne. Brak realizacji zadań związanych z modernizacją i utrzymaniem istniejących obiektów, w stanie umożliwiającym pełnienie jego funkcji prowadzić może np.: do wzmożonej erozji wodnej gleb i cieków. Nie wybudowanie zbiornika na danym terenie nie spowoduje zmiany w nawodnieniu terenów przyległych do zbiornika jak i zmian w cieku położonym poniżej jego akwenu. Brak realizacji przedsięwzięcia będzie miał również inne pozytywne skutki, nie przeprowadzenie prac ziemnych i niezalewanie terenu pod planowany zbiornik nie pociągnie za sobą bezpośredniego zniszczenia siedlisk na zalewanym terenie. Suche zbiorniki przeciwpowodziowe: Głównym celem budowy suchych zbiorników przeciwpowodziowych jest obniżenie kulminacji fali powodziowej. W związku z tym budowane są zapory boczne i czołowe ograniczające rozlewanie się wód na pobliskich terenach w przypadku nadejścia wezbrania. W okresach pomiędzy wezbraniami teren czaszy zbiorników wykorzystuje się np. jako pastwiska, pola uprawne. Na terenach zurbanizowanych użytkowane mogą być, jako tereny rekreacyjne, parki. Brak podjęcia zadań związanych z suchymi zbiornikami, które na obszarze dorzecza Wisły zlokalizowane są w regionie Górnej Wisły, może mieć zróżnicowany wpływ na siedliska. Zalewy są pozytywnym czynnikiem, jeśli chodzi o siedliska łęgowe. Jednak brak ich uregulowania może prowadzić do tego, że zalew ten będzie trwał zbyt długo lub poziom wody będzie zbyt wysoki. Drzewa tolerują wysokość wody do 1,5 m, natomiast, jeśli zalew trwa dłużej niż 10 dni drzewostany mogą ulec znacznemu uszkodzeniu. 28 Zatem budowa suchych zbiorników może przynieść negatywne skutki dla lasów łęgowych położonych poniżej ich usytuowania, jednak będzie ona stanowić ochronę dla zagrożonych drzewostanów mniej odpornych na działanie wody (zwłaszcza długoterminowe). Brak realizacji przedsięwzięć i nie przeprowadzenie prac (zwłaszcza ziemnych) nie pociągnie za sobą bezpośredniego zniszczenia siedlisk. Budowa zbiorników suchych może wpływać na wszystkie organizmy wodne w danym cieku. 28 Stodolak R Środowiskowe aspekty gospodarowania wodą na suchym zbiorniku przeciwpowodziowym, na przykładzie projektowanego zbiornika Racibórz. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 2008/

113 W związku z brakiem realizacji tych inwestycji ichtiofauna jak i organizmy wodne nie zostaną poddane presji a ich środowisko nie zostanie przekształcone. Budowle piętrzące: Do budowli piętrzących zalicza się m.in. jazy, zastawki, zapory, progi, śluzy. Niepodejmowanie działań to zaniechanie remontów, przebudowy już funkcjonujących obiektów, a także zaniechanie budowy nowych budowli tego typu. Budowle hydrotechniczne należą do obiektów, które charakteryzują się znacznym wpływem na środowisko. Budowle piętrzące mogą powodować zmiany warunków przepływu i wywoływać zmiany transportu rumowiska, erozję i sedymentację. W przypadku braku działań (w szczególności budowa nowych obiektów), cieki zachowują swój naturalny reżim hydrologiczny, co wiąże się z zachowaniem naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt. Trzeba jednak zauważyć, że istniejące budowle hydrotechniczne często są w złym stanie technicznym i stanowi barierę migracyjną dla ichtiofauny. Zaniechanie działań związanych z budową nowych przepławek oraz remontami istniejących może negatywnie wpływać na migrację wielu gatunków ryb. Uniemożliwienie migracji ryb może spowodować fragmentację populacji oraz wpłynąć na ich różnorodność genetyczną i kondycję. Dla wielu gatunków ryb przebudowa zapory z przepławką we Włocławku jest warunkiem dla odtworzenia populacji (certa, aloza, łosoś, restytucja jesiotra). Brak realizacji tej inwestycji wpłynie negatywnie na odtworzenie lub poprawę stanu populacji tych gatunków. Rowy i kanały (melioracje): Różne cele, dla jakich prace melioracyjne są wykonywane (osuszanie, nawadnianie) powodują, iż wpływ tych inwestycji na środowisko może być bardzo zróżnicowany. Uważa się, iż melioracje przeprowadzane na dużą skalę razem z regulacją rzek doprowadziły do zaniknięcia terenów podmokłych w zachodniej Europie. Szacuje się, iż na przestrzeni XX wieku zanikło około 50% terenów podmokłych. Tereny rolnicze są siedliskiem wielu organizmów zarówno flory i fauny, wiele gatunków jest wrażliwa na zmiany hydrologiczne, które przy melioracjach występują praktycznie zawsze. Należy również zaznaczyć, iż kluczowe znaczenie ma skala danych przedsięwzięć oraz przedsięwzięcia położone blisko siebie (mogące wpływać na środowisko w sposób skumulowany). Jednak prawidłowe użytkowanie urządzeń melioracyjnych (odpowiednie rozplanowanie, konserwacja) może mieć ograniczony wpływ na środowisko, a w określonych sytuacjach np.: utrzymanie nawodnienia terenu w okresach suchych, odprowadzanie nadmiarów wody w okresach zbyt mokrych jej wpływ będzie minimalny bądź pomijalny. Brak prowadzenia prac związanych z właściwym utrzymaniem urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych może prowadzić do zabagnienia użytkowanych rolniczo terenów, a tym samym przekształcenia siedliska, może to spowodować wypieranie gatunków dla nich charakterystycznych. Z drugiej strony prace konserwacyjne (takie jak udrażnianie cieków, odmulanie) mogą doprowadzić do bezpośredniego zniszczenia organizmów zasiedlających małe cieki. Brak realizacji budowy nowych rowów/kanałów nie doprowadzi do bezpośredniego zniszczenia siedlisk i zmian w nawodnieniu terenu (przekształceń siedlisk). Większość inwestycji melioracyjnych zgłoszonych do MasterPlanu dotyczyła budowy lub remontu istniejących systemów melioracji szczegółowych, które służą utrzymaniu odpowiednich warunków wilgotnościowych gleb, i jeśli są odpowiednio zaprojektowane, nie wpływają znacząco na środowisko przyrodnicze. 113

114 W okolicznościach rezygnacji z budowy melioracji, stan gleb rolniczych może ulec degradacji, jednak brak budowy może mieć pozytywny wpływ na środowisko (brak zmian w uwodnieniu terenu nie spowoduje przekształceń środowiska). W przypadku rezygnacji z remontów istniejącej infrastruktury melioracyjnej, jakość urządzeń będzie się stopniowo pogarszać, co może mieć negatywny wpływ na aktualne siedliska jak ich składy gatunkowe. Należy zaznaczyć, iż część inwestycji z zakresu melioracji polega na budowie zastawek oraz zasypywaniu rowów melioracyjnych, są to prace mające na celu odtwarzanie siedlisk podmokłych prowadzone m.in. na terenach zalesionych, torfowiskach np.: w Parkach Narodowych. Brak ich realizacji przyniesie negatywne skutki dla środowiska i bioróżnorodności tych terenów. Prace w korycie: Prace w korycie obejmują kształtowanie przekroju poprzecznego i podłużnego, odmulanie, umocnienia brzegów oraz prace konserwacyjne (tj. wycinka roślinności, usuwanie odpadów). Kształt koryta naturalnie zmienia się w czasie m. in. przez rozwój roślinności wodnej zanurzonej i wynurzonej czy proces akumulacji: - umocnienia brzegów: Głównym działaniem realizowanym w tym obszarze jest wykonywanie opasek brzegowych głównie faszynowych lub z materacy betonowo-kamiennych, pozwalających uniknąć negatywnych skutków procesów erozyjnych, szczególnie w przypadku dużych rzek meandrujących lub rzek, w których przepływ wody jest dynamiczny. Wariant polegający na niepodejmowaniu działań spowoduje, że rzeki będą płynęły w sposób naturalny, poddane procesom erozyjnym. Ich brzegi ulegać będą rozmyciu, w dalszej perspektywie czasowej powstawać będą meandry, zakola oraz starorzecza, zwiększeniu ulegnie retencja wód, co sprzyjać będzie odtwarzaniu naturalnych warunków siedliskowych - profilowanie koryta i odmulanie: Głównym celem realizacji przedsięwzięć z tej grupy jest zachowanie odpowiedniej zdolności przepustowej koryta rzeki. Brak realizacji zadań związanych z profilowaniem podłużnym i poprzecznym koryta rzeki, jak i jego odmulaniem prowadzić będzie w konsekwencji do zmian przepływu wód w korycie, zmianie stopnia nachylenia skarp, a pośrednio zmianie parametrów fizykochemicznych. Wpływać to będzie szczególnie na organizmy zasiedlające danych ciek, ponieważ zmianie ulegnie reżim hydrologiczny, może doprowadzić do przemiany siedlisk i zmian składów gatunkowych w obrębie danego cieku. Brak ingerencji będzie często pozytywnie wpływał na stan siedlisk. - prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów): Wycinka drzew i krzewów wzdłuż koryta rzeki i ze strefy brzegowej, jak również usuwanie zanieczyszczeń pozwala na usprawnienie przepływu wody w cieku. W przypadku braku realizacji prac porządkowych możliwa jest postępująca sukcesja zbiorowisk leśnych i zakrzaczeń w obrębie strefy brzegowej danej rzeki. Może to przyczynić się do zmiany bioróżnorodności biologicznej na danym obszarze przez zmianę warunków np. zacienienie terenów do tej pory bardzo dobrze nasłonecznionych. Sytuacja odwrotna może mieć miejsce w ciekach o strefach przybrzeżnych pokrytych roślinnością, w których wycięcie drzew może znacząco wpłynąć na siedlisko poprzez zmianę warunków fizykochemicznych (temperatury), i może doprowadzić 114

115 do zmian składów gatunkowych w obrębie cieku. W tym wypadku brak realizacji działań odniesie pozytywne skutki. - renaturyzacja rzek: Jest to rodzaj prac mających za zadanie przywrócenie naturalnych warunków w danym cieku. Stosowane często współcześnie ekologiczne metody regulacji rzek spełniają cele postawione przez inżynierów jak też ekologów, zapewniają bowiem ochronę przed niszczeniem koryta rzeki oraz tworzą strefy, gdzie ryby znajdują siedliska. 29 Większość konstrukcji jest wykonana z materiałów naturalnych (drewno, kamień, faszyna, sadzonki drzew i krzewów), a ich rozmieszczenie i sposób wykorzystania w konstrukcji poza osiągnięciem celu (ochrony przed erozją, zwolnienie przepływu itp.) daje możliwość wkomponowania: w środowisko (stworzenie siedlisk, ułatwienie wegetacji roślin np.: darń zbrojona). Brak realizacji tych inwestycji może mieć negatywny skutek zarówno ze względów ochrony przed erozją cieków jak i ze względów na florę i faunę z nim związaną. Jedyne pozytywne skutki braku realizacji tych przedsięwzięć to brak presji związanej z pracami budowlanymi na danych terenach. Pompownie: W obszarze dorzecza Wisły inwestycje dotyczące pompowni obejmowały najczęściej odbudowy i remonty istniejących obiektów. Zaniechanie tych działań nie wpłynie na stan środowiska przyrodniczego. Mosty: Nierealizowanie tego typu inwestycji nie spowoduje zmian w środowisku. Inne: Do przedsięwzięć określanych mianem Inne zalicza się m.in. porty, mariny, przystanie, falochrony, ostrogi, małe elektrownie wodne (MEW). MEW nie zanieczyszczają środowiska (nie emitują CO 2 ), mogą być lokalizowane na małych ciekach, zwiększają tzw. małą retencję wodną powyżej progu. Jednak brak realizacji MEW, nie spowoduje negatywnych zmian zwłaszcza w składzie gatunkowym fauny cieków na, których miały powstać Jeśli chodzi o porty wodne, przystanie, mariny to zaniechanie działań w tym zakresie nie powinno spowodować zmian w środowisku przyrodniczym. Odstąpienie od realizacji przedsięwzięć związanych z budową falochronów, ostróg może negatywnie wpływać na strefę brzegową (zmniejszenie powierzchni siedlisk, podmywanie klifów) Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Analizując wpływ przedsięwzięć ujętych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły na różnorodność biologiczną, florę i faunę, należy uwzględnić rodzaj i skalę planowanego działania oraz specyfikę obszarów chronionych. Oczywiste jest, że oddziaływanie nowych budowli hydrotechnicznych, takich jak jazy, tamy, wały czy MEWy, będzie dużo większe niż w przypadku remontów istniejących obiektów. Prace w korycie także będą miały różny wpływ w zależności od zakresu. Lokalne umocnienie brzegów przy pomocy naturalnych materiałów stanowi mniejszą ingerencję w środowisko niż profilowanie koryta wraz z odmulaniem. 29 Duszyński R.; (2007) Ekologiczne techniki ochrony brzegów i rewitalizacji rzek. Inżynieria i geotechnika nr 6/2007 s

116 Na ocenę wpływu ich realizacji składa się wiele czynników, których uwzględnienie jest niezbędne, lecz złożoność oddziaływań powoduje, że omawiana analiza jest trudna i wymaga podejścia indywidualnego do poszczególnych typów przedsięwzięć. Dla dużej części przedsięwzięć uwzględnionych w MasterPlanie została przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko. Został w niej w sposób szczegółowy przedstawiony zakres planowanych prac oraz oszacowane zostało oddziaływanie danej inwestycji na środowisko. Zaproponowano również działania kompensujące w przypadku zaistnienia takiej potrzeby. W niniejszym dokumencie, z racji liczby analizowanych projektów, przedstawiono jedynie typowe dla przedstawionych rodzajów przedsięwzięć oddziaływanie na ściśle związane z wodą komponenty środowiska przyrodniczego. Wały przeciwpowodziowe: Budowa nowych wałów powodziowych może wpływać znacząco na zmiany poziomu wody w ciekach wodnych, zjawisko związane jest z ograniczaniem spływania wody, jak również z okresowym wylewem wód rzecznych, zmiany dotyczą również okresowych fluktuacji prędkości wody. Budowa wałów przekłada się również na zmniejszenie strefy zalewowej, ograniczając dopływ substancji pokarmowych z terasy zalewowej. Wpływ tych inwestycji jest jednak uzależniony od ich skali oraz umiejscowienia. W miejscu realizacji takiej inwestycji pojawia się nowy rodzaj presji na ciek wodny: wylewy wody w międzywale, które wiążą się z okresowym silnym wpływem na koryto rzeki oraz teren przywala. W trakcie zwiększonego przepływu wody przesuwa się materiał niesiony z wodą i powiększa erozję dna i strefy przybrzeżnej. Może to powodować potencjalne pogorszenie warunków siedlisk związanych często ze strefami przybrzeżnymi. Zalewy mają również wpływ na roślinność międzywala. Większość inwestycji związanych z rozbudową sieci wałów dotyczy górnego biegu Wisły. Intensywniej rozbudowywana jest też część infrastruktury przeciwpowodziowej na Żuławach Wiślanych. Wały położone w górnej części dorzecza mogą oddziaływać okresowo na poziomy wód i ich prędkość w partiach rzek dorzecza położonych poniżej. Zmiany mogą znacząco wpływać na koryto rzeki, erozję brzegów. Rozbudowa sieci wałów w dolnym biegu rzeki będzie w mniejszym stopniu wpływać na ichtiofaunę. Przebudowa i powiększanie istniejących już wałów nie powinno znacząco wpływać na ichtiofaunę. Na etapie realizacji przedsięwzięć dojdzie do bezpośredniego zniszczenia siedlisk w czasie prac ziemnych i silnego wpływu na tereny (powstającego) międzywala oraz strefy przybrzeżnej. Zniszczeniu mogą ulec również ostoje i siedliska ryb. Zapiaszczanie i zamulenie wody oraz zanieczyszczenia będą okresowe i mogą wpłynąć na stan wszystkich organizmów zasiedlających ciek w pobliżu prowadzonych prac jak i w biegu usytuowanym poniżej robót. Do przekształceń siedlisk może dojść również na terenie zawala, które często było biotopem zalewanym a ograniczenie wylewu wody i lokalnych podtopień wpłynie zarówno, na jakość i skład gatunkowy roślin jak i zwierząt. Zbiorniki wodne: Zasięg oddziaływań negatywnych związanych z tym typem inwestycji będzie zależny od skali przedsięwzięcia (wielkości zbiornika), prędkości przepływu wody i jego zmiany (spowodowanej zatrzymaniem części wody w zbiorniku i sztuczną regulacją jaj przepływu) na danym odcinku rzeki. 116

117 Wszelkie zmiany w prędkości przepływu i stanu fizykochemicznego (zmiany temperatury, natlenienia) wody skutkują bardzo często drastyczną zmianą składów gatunkowych ryb bentosu oraz bezkręgowców zasiedlających ciek (ze względu na preferencje siedliskowe). Spuszczanie nagrzanej wody ze zbiorników zaporowych powoduje wypieranie ze środowisk gatunków ryb i bezkręgowców tleno- i zimnolubnych, ma to duże znaczenie zwłaszcza w górskich odcinkach rzek. Odwrotna sytuacja może mieć miejsce latem w przypadku spuszczania chłodnych wód z dna zbiornika, która doprowadzić może do wyparcia gatunków ciepłolubnych. Po realizacji dochodzi do zmniejszenia bioróżnorodności w miejscu powstałego zbiornika i w rzece poniżej. Najbardziej drastyczna zmiana środowiska zachodzi przy budowie zbiorników zaporowych, które przerywają ciągłość rzeki i tworzą zupełnie odmienne nowe środowisko. W powstałym zbiorniku przez wiele lat występują dość jałowe środowiska, zwłaszcza organizmy bentosowe mają zmniejszony skład gatunkowy. Często również dochodzi do kolonizowania zbiorników przez ryby mniej cenne. Nieodpowiedzialne zarybianie (np.: drapieżnikami) takich zbiorników także skutkuje zmniejszeniem różnorodności ichtiofauny. Nanoszenie osadów spływających ciekiem może spowodować zmiany w strukturze dna rzeki odkładanie osadów w zbiorniku i potencjalne zwiększenie erozji w dolnej części cieku wodnego. W przypadku małych zbiorników retencyjnych, zalewanych okresowo, zagrożeniem dla ichtiofauny będzie gwałtowna zmiana warunków bytowania (brak przepływu wody, zmiana warunków fizykochemicznych). Jednak negatywny wpływ pojawia się już na etapie budowy z wykorzystaniem ciężkiego sprzętu (bezpośrednie niszczenie siedlisk) i następujące po pracach podniesienie zawiesiny. Sam ciek wodny, na którym prace będą realizowane może zostać narażony okresowo na zapiaszczenie i zamulenie, co wpłynie na wszystkie organizmy w nim bytujące. Na etapie realizacji budowy dochodzić może również do zanieczyszczeń. Bezpośrednim zniszczeniom w trakcie realizacji prac ziemnych jak i na późniejszym etapie zalewania zbiornika ulegną siedliska roślin i zwierząt. W przypadku, gdy jednym z założonych w związku z realizacją inwestycji celów jest rekreacja, należy założyć zwiększoną penetrację terenu poprzez dojazd do zbiornika (związane z tym bezpośrednie zanieczyszczenia), intensyfikacje żeglugi (potencjalne płoszenie ryb). Jednak powstające zbiorniki pełniące m.in. funkcje rekreacyjne mogą mieć także wpływ pozytywny na środowisko. Jeżeli zbiornik zostanie odpowiednio zaplanowany np.: strefa brzegowa będzie nieregularna (obsadzona dodatkowo przybrzeżną roślinnością) a część zbiornika zostanie wyłączona z użytku dla ludzi, może on stać się siedliskiem dla np. ptactwa wodnego. Budowa zbiorników wodnych planowana jest głównie w środkowym i górnym jej biegu. W południowej części dorzecza Wisły, większość planowanych zbiorników wodnych utworzona będzie na dopływach Wisły (m.in. Wisłoce, Wisłoku, Sanie). Jedną z ważniejszych inwestycji dorzecza Wisły tego typu jest planowany zbiornik w Świnnej Porębie. Z kolei w centralnej części dorzecza najwięcej prac związanych z budową lub modyfikacją zbiorników wodnych występować będzie w dorzeczu Pilicy i Bzury. Bezpośrednim zniszczeniom w trakcie realizacji prac ziemnych jak i na późniejszym etapie zalewania zbiornika ulegną siedliska roślin i zwierząt. 117

118 Suche zbiorniki przeciwpowodziowe: Zbiorniki takie, ze względu na czasowy charakter zalewów, mają okresowy wpływ na środowisko. Niektóre gatunki ryb mogą być bardziej narażone, związane jest to z okresem np.: wczesnowiosennego tarła (okres najczęstszych wezbrań wody). Jednym z czynników jest potencjalne zwiększenie eutrofizacji rzeki oraz jej zanieczyszczenia ze względu na zalewy i zbieranie zanieczyszczeń i odpadów komunalnych ze strefy zalewowej. Konieczne w tym wypadku jest stworzenie stref buforowych wokół stref zalewowych (wyłączonych z nawożenia). Okresowe spiętrzenie wody wpływa również na właściwości fizykochemiczne wody (podniesienie temperatury) i zmianę prędkości przepływu. Może to mieć wpływ na gatunki fauny i flory, tlenoi zimnolubne. Wpływ na środowisko tych zbiorników jest zależny od ich konstrukcji, zabezpieczenia terenu wokół oraz składu gatunkowego cieków, na których zostają utworzone. Oddziaływania negatywne związane z pracami ziemnymi przy realizacji tych inwestycji pośrednio mogą wpływać na środowisko rzek poprzez zanieczyszczenia, zamulenie odcinka rzeki, na którym prowadzone są prace, zaś bezpośrednio poprzez zniszczenie siedlisk przybrzeżnych. Oddziaływania bezpośrednie po realizacji przedsięwzięcia będą miały związek z okresowym zalewaniem zbiornika. Zmianą warunków fizykochemicznych (nagrzewaniem wody w zbiorniku i zmianą jej temperatury w cieku poniżej), może doprowadzić do wyparcia gatunków tlenolubnych i zimnolubnych. Może dojść do wzmożenia tego oddziaływania poprzez eutrofizację (w wyniku zanieczyszczenia rzeki w czasie zalewów). Oddziaływania te po dłuższym czasie prowadzić mogą do zasiedlania cieku przez gatunki inwazyjne i plastyczne środowiskowo. Oddziaływanie pozytywne zbiorników suchych, to ograniczenie erozji rzeki oraz zmniejszenie jej wylewów. Ograniczenie wylewów oraz zmniejszenie spływu substancji organicznych (odżywczych) do cieku (co ma znaczenie w przypadku fauny wodnej) może mieć jednak również negatywny wpływ na takie środowiska jak lasy łęgowe. Większość planowanych suchych zbiorników zlokalizowanych będzie wyłącznie na obszarze górnej Wisły (głównie w województwach: małopolskim, świętokrzyskimi podkarpackim). Największe skupisko prac związanych z remontem bądź budową nowych zbiorników wodnych wystąpi w obrębie dorzecza Wisłoki. Budowle piętrzące: Wpływ budowli piętrzących w zależności od skali przedsięwzięcia (rozmiarów piętrzeń, wielkości cieku) jest zróżnicowany. Jednym z najbardziej wrażliwych na tego typu inwestycje elementów ekosystemów wodnych są diadromiczne ryby i minogi. Dla tych gatunków najpoważniejszym zagrożeniem jest każda zabudowa hydrotechniczna powodująca zaburzenie ciągłości morfologicznej rzeki. Bariera migracyjna prokuruje ryzyko fragmentacji populacji ryb, wpływu na ich różnorodność genetyczną (tworzenie izolowanych subpopulacji bez swobodnej wymiany genów) i może w skrajnych przypadkach skutkować depresją inbredową. Uniemożliwienie wędrówek na żerowiska może wpływać również na kondycję ryb w danych populacjach. Wymagana jest budowa przepławek, a ich konstrukcja powinna być dostosowana do składu gatunkowego ryb występujących i migrujących danym ciekiem. 118

119 Wszelkie spiętrzenia wody powodują zmianę reżimu wodnego i powodują wystąpienie różnic w poziomie wody między stanowiskiem górnym a dolnym. Zwłaszcza w miejscach, gdzie powstałe budowle służą piętrzeniu wody na potrzeby elektrowni te różnice są większe ze względu na regulowanie prędkości przepływu zależne od zapotrzebowania na energię. Dodatkowo w miejscach ujęcia wody może dochodzić do: obniżenia lustra wody, zarastania obszarów pokrytych wodą, zmiany składu chemicznego wód (zmiana stężeń substancji chemicznych i metali w tym ciężkich). Podniesieniu ulega również poziom wód gruntowych w stanowisku górnym. Natomiast w miejscu położonym poniżej może dojść do przesuszenia gruntów i w rezultacie może dojść do zaniku (zarastania) starorzeczy i małych zbiorników odizolowanych. Negatywne w skutkach mogą się również okazać zmiany w prędkości przepływu wody - niektóre gatunki ryb są szczególnie wrażliwe na ten czynnik - zwłaszcza poniżej elektrowni, gdzie poziom wody często podlega dziennym fluktuacjom, gdyż jest zależny od poboru energii. Następnym czynnikiem szkodliwym jest wpływ na transport rumowiska wleczonego. W skrajnych przypadkach może dochodzić do blokowania się nanosu na zaporze/jazie i w konsekwencji okresowego niskiego poziomu wody w cieku - do gnicia materiału organicznego. W efekcie, czego może dojść do deficytów tlenowych. W przypadku, gdy jednym z celów przyświęcających realizacji planowanych inwestycji jest rekreacja, należy założyć zwiększoną penetrację terenu poprzez dojazd do zbiornika (związane z tym zanieczyszczenia), intensyfikacje żeglugi (potencjalne płoszenie ryb). Jedną z ważniejszych inwestycji dla ichtiofauny dorzecza Wisły jest przebudowa stopnia wodnego we Włocławku oraz związana z nią przebudowa przepławki. Obecna przepławka jest niefunkcjonalna i uważa się, iż przez wadliwe działanie przyczyniła się ona do wymarcia łososia i spadku liczebności populacji troci i certy w wodach Wisły. Planowana przepławka szczelinowa zapewni poprawę, jakości szlaku migracyjnego zwłaszcza dla ryb łososiowatych i karpiowatych. Ichtiolodzy od lat wskazują na istniejącą zaporę we Włocławku, jako jedno z najważniejszych obecnych zagrożeń dla ichtiofauny dorzecza Wisły. Mimo, iż przepławka szczelinowa rozwiązuje częściowo problemy migracji większych ryb, to nadal będzie barierą dla ryb mniejszych i słabiej pływających. Planowane na obszarze dorzecza Wisły inwestycje często wiążą się z przebudową bądź remontem zabudowy hydrotechnicznej. Przeważająca część istniejącej już zabudowy nie posiada przepławek dla ryb bądź są one wadliwe. W tym przypadku remonty i przebudowy znacząco poprawią warunki dla ichtiofauny, ze względu na umożliwienie rybom migracji. W miejscach nowopowstającej zabudowy może dochodzić do przerywania ciągłości szlaków migracyjnych, jednak wymagane obecnie (w 1996 r. ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów OŚZNiL w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz.U. Nr.21, poz. 111), w którym w rozdz zapisano: Budowle hydrotechniczne przegradzające rzekę powinny być wyposażone w urządzenia zapewniające swobodne przemieszczanie się ryb przez przeszkodę, a zbiorniki wodne powinny być tak ukształtowane, aby były pozostawione ostoje i tarliska dla ryb. 119

120 Powyższa ustawa zobowiązuje do budowy przejść dla ryb w miejscach, gdzie rzeka przegrodzona jest budowlą piętrzącą wodę. 30 Drugim aktem prawnym nakładającym obowiązek budowy przepławki jest Prawo Wodne według art. 63 ust. 2, budowle piętrzące powinny umożliwiać migrację ryb, o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami środowiska. Przy takich zabudowach przepławki powinny regulować ten problem i zmniejszać negatywne skutki przegradzania cieku. Prace konserwacyjne i remontowe minimalizują potencjalne wystąpienie awarii, a ich przeprowadzenie będzie miało pozytywny wpływ na bezpieczeństwo środowiska. Oddziaływanie będące wynikiem prowadzenia prac związanych z realizacją budowli piętrzących będą miały charakter pośredni i krótkotrwały, związany z potencjalnym zanieczyszczeniem i zamuleniem cieku wodnego. Planowana zabudowa hydrotechniczna powstawać będzie praktycznie na całym obszarze dorzecza Wisły. Ich największa koncentracja obejmować będzie środkowy i górny bieg Wisły oraz jej północnowschodnie dopływy. Rowy i kanały: Budowa rowów i kanałów melioracyjnych w odpowiednich warunkach będzie oddziaływać w sposób ograniczony na środowisko, jak i różnorodności biologiczną, zwłaszcza przy dobrze zaprojektowanej i zaplanowanej infrastrukturze melioracyjnej, której celem jest odpowiednia racjonalna regulacja warunków hydrologicznych. Rowy melioracyjne służą najczęściej poprawie warunków rolnych na danym terenie. Kanały i rowy, o ile nie są zbyt często poddawane pracom konserwacyjnym, mogą się zbliżyć warunkami do naturalnych biotopów dla wielu żyjących organizmów, w tym ryb. Przykładem mogą być ślizy, piskorze, strzeble błotne, które niejednokrotnie stwierdzano w kanałach melioracyjnych. Melioracje mogą również zagrażać siedliskom (zwłaszcza melioracje odwadniające) najbardziej narażone w tym przypadku będą siedliska o dużej bioróżnorodności związane z terenami podmokłymi. Zagrożeniami dla cieków wodnych i organizmów je zasiedlających mogą być zanieczyszczenia powstałe w wyniku nawożenia pól położonych w bezpośrednim sąsiedztwie takich cieków. Prace konserwacyjne (takie jak udrażnianie i odmulanie) w takich miejscach powinny być przeprowadzane z uwzględnieniem odpowiednich terminów, gdyż mają negatywny wpływ na organizmy bytujące w kanałach. W czasie prac mogą zostać bezpośrednio zniszczone zarówno organizmy bentosowe, jak i ryby (i ich narybek) żyjące w mule, dlatego prace powinny być poprzedzone inwentaryzacją ichtiofauny w ciekach, a termin prac powinien być dostosowany w taki sposób, aby zminimalizować szkody. Większość inwestycji związanych z budową rowów i kanałów analizowanych w MasterPlanie będzie miała miejsce w północnej części obszaru dorzecza Wisły. Prace z zakresu melioracji mające na celu odtworzenie siedlisk podmokłych (budowa jazów i zastawek na rowach melioracyjnych, zasypywanie rowów) po etapie realizacji będą miały pozytywne oddziaływanie na środowisko i bioróżnorodność. 30 Mokwa M.; (2007) Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich; Przepławki dla ryb na stopniach regulacyjnych potoków górskich.; Polska Akademia Nauk w Krakowie Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi; s

121 Prace w korycie: Wszelkie prace w korycie rzeki powinny być przeprowadzane w odpowiednich terminach specyficznych dla danego miejsca z uwzględnieniem warunków panujących w danym cieku i zasiedlających go organizmów. Odpowiednio dobrany termin prac pozwala zminimalizować negatywne oddziaływanie prac na przyrodę danego obszaru. - umocnienia brzegów: w zależności od lokalizacji, sposobu realizacji oraz zakresu przeprowadzenia inwestycja może mieć silny, bądź niski wpływ na ichtiofaunę danego rejonu. Wpływ na ekosystem rzeki jest uzależniony od sposobu planowania i wykonania prac. Źle przeprowadzone umacnianie brzegów może doprowadzić do unifikacji siedlisk w danym odcinku rzeki. Głównymi zagrożeniami związanymi z umacnianiem brzegów jest zniszczenie bądź pogorszenie, jakości namulisk rzecznych i kamieńców. Prace wykonane przy użyciu np.: betonu lub kamienia płaskiego powodują zniszczenie roślinności przybrzeżnej (uniemożliwiają również jej powrót) i drastycznie wpływają, na jakość bytowania wszystkich organizmów zasiedlających dany ciek wodny. Na etapie realizacji przedsięwzięcia dochodzić może do okresowego zamulenia/zapiaszczenia tarlisk i żerowisk, zniszczenia naturalnych siedlisk strefy brzegowej. Wpływ po realizacji przedsięwzięć to możliwość eliminacji płycizn, ograniczenie dostępu do środowisk przyrzecznych (utrata miejsc tarlisk powodujące zmniejszenie efektywności reprodukcyjnej ryb), ujednolicenie koryta, a co za tym idzie potencjalne zwiększenie częstotliwości i intensywności wezbrań (systematyczne pogarszanie kondycji i składu ilościowego ryb). - profilowanie koryta i odmulanie: prace prowadzone w korycie rzeki powinny być przeprowadzane rzadko i być ściśle kontrolowane, gdyż mają negatywny wpływ na wiele aspektów związanych z florą i fauną rzeki. Do najważniejszych należą: bezpośrednie niszczenie organizmów żyjących w mule, zarówno ryb, minogów, płazów, jak i bentosu, wzrost erozji i zaburzenia procesu sedymentacji, zmiana charakteru koryta rzeki, a co za tym idzie, zmiana sposobu przepływu wody, potencjalne zniszczenie siedlisk położonych w dolnym biegu danego cieku poprzez zmiany w przepływie wody i zaburzenie sedymentacji, spadek poziomu wód gruntowych, a w rezultacie potencjalne osuszenie pobliskich izolowanych małych zbiorników wodnych, czasowy wzrost zmętnienia rzeki, utrata cennych z punktu widzenia fauny i morfologii rzeki miejsc takich jak bystrza, wysp, łachy przybrzeżne, nieodpowiednie składowanie wydobytego materiału (np.: w strefie zalewowej). - prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów i śmieci): prace takie, jak wycinka nadbrzeżnej roślinności mogą wpływać na wszystkie organizmy zasiedlające rzekę na wiele sposobów, podstawowym problemem jest pogarszanie, jakości siedlisk. Niektóre gatunki ryb, zwłaszcza w formach młodocianych, wymagają zacienionych fragmentów cieków wodnych. Zwiększenie nasłonecznienia może wpłynąć na zmianę temperatury w cieku i drastyczną zmianę składu gatunkowego. Usuwanie odpadów z cieku oraz jego okolicy wpłynie pozytywnie poprzez poprawienie czystości cieku oraz punktowe udrożnienie przepływu. 121

122 - renaturyzacje rzek: przedsięwzięcia tego typu mające na celu odtworzenie naturalnego charakteru cieków wodnych, będą w większości oddziaływać pozytywnie na środowisko. Przy renaturyzacji osiągane są cele: zapobieganie erozji, odtwarzanie siedlisk, powrót naturalnych dla cieków elementów roślinności. Jednak efekty tych działań są osiągane po stosunkowo długim czasie. W czasie realizacji, często ingerencja w środowisko jest duża i wymaga natężonych prac ziemnych, będą one krótkookresowo wpływały na środowisko cieków wodnych poprzez potencjalne zanieczyszczenia oraz zamulenia/zapiaszczenia, bezpośrednie niszczenie organizmów żyjących w mule. Jednak dobrze przygotowane i przeprowadzone prace mogą przyczynić się do poprawy jakości środowiska, zwiększenia bioróżnorodności i poprawie jakości siedlisk na danym terenie. Mosty: W trakcie realizacji inwestycji dojść może do okresowej zmiany składu gatunkowego ryb na danym terenie poprzez prace ziemne, które doprowadzić mogą do zamulenia i zapiaszczenia wody. Zniszczeniu mogą ulec tarliska oraz wszelkie organizmy bentosowe, jak i ryby żyjące w mule. W trakcie realizacji budowy mostów zniszczone mogą zostać siedliska oraz ostoje ryb (piaszczyste łachy, wypłycenia, kryjówki strefy brzegowej). Oddziaływanie wtórne mostów mające wpływ na organizmy związane z wodą to przede wszystkim zanieczyszczenie wód oraz hałas. Realizacja tego typu przedsięwzięć może również doprowadzić do naruszenia ciągłości korytarzy ekologicznych. Pompownie: Działanie pompowni wywiera bezpośredni wpływ na ryby, powodując ich śmierć lub okaleczenie Punkty ujęcia wody mogą negatywnie wpływać na stan okolicznych wód poprzez obniżanie lustra wody, a w rezultacie: zarastanie stref pokrytych dotąd wodą, obniżanie poziomu wód gruntowych oraz zmianę składu chemicznego cieku wodnego. Po realizacji inwestycji może również dochodzić do zubożenia siedliska poprzez obniżenie prędkości przepływu i głębokości wody (zwłaszcza w okresach niskich przepływów). Inne: Skala tych przedsięwzięć jest bardzo różna i ich wpływ jest z nią ściśle powiązany. Pomosty i małe przystanie rekreacyjne będą oddziaływały w zanikowym stopniu natomiast porty rzeczne oraz duże przystanie będą oddziaływać na środowisko w znacznie większym stopniu. Odziaływania bezpośrednie w trakcie budowy to zniszczenie siedlisk przybrzeżnych oraz bentosu i ryb bytujących w mule, związane z pracami budowlanymi, zamulenie i zapiaszczenie odcinków rzeki, zniszczenie miejsc ostoi ryb w strefie przybrzeżnej, odcięcie od środowisk przybrzeżnych. Oddziaływania pośrednie związane z okresem porealizacyjnym to kolejno: zanieczyszczenia, intensyfikacja transportu i żeglugi i związany z tym hałas (płoszenie ryb), wymuszony ruch wody (zwłaszcza przy dużych jednostkach pływających) i podnoszenie mułu i piasku wpływające na skład gatunkowy oraz ilościowy ichtiofauny, intensyfikacja turystyki związanej z wodą, niszczenie siedlisk przybrzeżnych, przełowienie ryb. Budowa nowych obiektów związanych z energetyką jakich jak MEW, zawsze będzie powodować negatywny wpływ na środowisko naturalne tworząć barierę migracyjną dla organizmów wodnych oraz stwarzając niebezpieczeństwo zwiększenia śmiertelności poprzez dostawanie się ryb do turbin elektrowni. 122

123 Przy szacowaniu potencjalnego oddziaływania analizowanych przedsięwzięć na obszary Natura 2000, a w szczególności na obszary, na których planowane są inwestycje, wytypowano cele ochrony wyznaczone dla tych obszarów, które są związane ze środowiskiem wodnym i które są zależne od zmian zachodzących w tym środowisku. Inwestycje zlokalizowane na terenie obszarów Natura 2000, a także te położone poza granicami sieci, lecz ze względu na potencjalne znaczące oddziaływanie mogące wpłynąć na cele ochrony tych obszarów, są obligatoryjnie poddane ocenie oddziaływania na dany obszar tj. oceniany jest wpływ na cele ochrony oraz integralność obszaru. Poniżej w tabeli przedstawiono wpływ poszczególnych rodzajów przedsięwzięć na wytypowane cele ochrony obszarów, na których zlokalizowane są niektóre projekty. Lista i opis tych obszarów znajduje się w załączniku 5. Tabela 4. Potencjalny wpływ na wybrane cele ochrony obszarów Natura 2000 dla różnych typów działań. Rodzaj przedsięwzięcia Wały przeciwpowodziowe Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Siedliska: 1330 (atlantyckie słone łąki (Glauco-Puccinellietalia maritimae) zakłócenie swobodnego i naturalnego zasilania w słoną wodą przez wały; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) zmiana dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki, co wpływa na możliwość powstawania nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 3270 (zalewane muliste brzegi rzek) zakłócenie występowania stanów wezbraniowych i niżówkowych; 4010 (wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym) zakłócenie wilgotności wrzosowisk z wrzoścem bagiennym; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia) zmiana wilgotności siedliska; 6430 (ziołorosla górskie i ziołorośla nadrzeczne) bezpośrednie zniszczenie w trakcie prowadzenia prac ziemnych 6440 (aluwialne łąki selernicowe) ograniczenie zalewania łąk selernicowych; 7110 (aktywne torfowiska wysokie), 7120 (zdegradowane torfowiska wysokie) i 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) zaburzenie naturalnych, bagiennych warunków wodnych; 91D0 (lasy bagienne) zaburzenie uwodnienia bagien; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) zmiana uwodnienia i dynamiki zalewów; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) ograniczenie zalewów wodami rzecznymi, zmiana wilgotnych warunków wodnych. Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula querquedula ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; 123

124 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 błotniak stawowy Circus aeruginosus ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych oraz naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem podmokłych szuwarów, stawów i zbiorników wodnych; krzyżówka Anas platyrhynchos, krakwa Mareca strepera, śmieszka Larus ridibundus, łabędź niemy Cygnus olor, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek Tachybaptus ruficollis, rybitwa czarna Chlidonias Niger, głowienka Aythya ferin, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, czernica Aythya fuligula, łyska Fulica atra, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, świstun Anas penelope, rożeniec Anas acuta, czapla biała Ardea alba, gęś białoczelna Anser albifrons ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych (mechowisk i podmokłych szuwarów), dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; bocian czarny Ciconia nigra - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, niebezpieczeństwo zanikania bagiennych i podmokłych olsów; cyraneczka Anas crecca - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wolnych od antropopresji; żuraw Grus grus, kszyk Gallinago gallinago wpływ na zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, zachowanie zabagnień, dostępność spokojnych noclegowisk; podróżniczek Luscinia svecica, zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu; kulik wielki Numenius arquata wpływ na zachowanie dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk i ich podmokłego charakteru; wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ na zachowanie odkrytych bagiennych turzycowisk o stabilnych warunkach wodnych; błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; derkacz Crex crex wpływ na zachowanie uwilgotnienia wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodno błotnych i podmokłych łąk; krwawodziób Tringa totanus ograniczenie dostępności podmokłych łąk i pastwisk będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami; orlik grubodzioby Aquila clanga wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących lasów i zadrzewień liściastych (łęgowych i bagiennych); bocian biały Ciconia ciconia wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych (wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk); bąk Botaurus stellaris wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; zausznik Podiceps nigricollis - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; 124

125 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 kropiatka Porzana porzana wpływ na zachowanie bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; bielik Haliaeetus albicilla wpływ na zachowanie dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; ohar Tadorna tadorna wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych z naturalnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach; samotnik Tringa ochropus wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; cietrzew Tetrao tetrix wpływ na zachowanie warunków wodnych, w tym bagiennego charakteru torfowisk; głuszec Tetrao urogallus wpływ na zachowanie zabagnień lub charakteru borów bagiennych; sowa błotna Asio flammeus wpływ na zachowanie rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; batalion Philomachus pugnax wpływ na zachowanie w okresie wędrówek terenów z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie bagiennych szuwarów; remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie podmokłego terenu i zadrzewień przy ciekach; czajka Vanellus vanellus wpływ na zachowanie wiosną podmokłych pastwisk w mozaice z płytkimi rozlewiskami; łabędź Bewicka Cygnus columbianus bewickii wpływ na zachowanie ekosystemów wodno błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; dubelt Gallinago media wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopów, w tym rozległych terenów bagiennych lub mozaiki bagien w krajobrazie, wykluczenie odwadniania i przesuszania; kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus wpływ na zachowanie terenów podmokłych w krajobrazie; pliszka cytrynowa Motacilla citreola wpływ na zachowanie podmokłego i bagiennego charakteru terenu; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych, w tym układu tworzących się łach; rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących oraz umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów piaszczystych wyniesień na terenach zalewowych; Ssaki: bóbr Castor fiber ograniczenie osiedlania się bobrów; Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ na zachowanie drobnych zbiorników wodnych, zanikanie kałuż i oczek wodnych w krajobrazie; 125

126 Rodzaj przedsięwzięcia Zbiorniki wodne Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ryby: strzebla błotna Eupalasella perenurus, piskorz Misgurnus fossilis, - wpływ poprzez odcięcie koryta rzeki od starorzeczy, drobnych cieków i oczek wodnych, powodujące izolacje populacji oraz potencjalne wysuszenie małych okresowo zalewanych zbiorników. Rośliny: haczykowiec błyszczący Hamatocaulis (Drepanocladus) vernicosus, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica, tocja karpacka Tozzia alpina subsp. carpatica, lipiennik Loesela Liparis loeselii, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus wpływ na stabilność warunków wodnych siedlisk (wymagana duża wilgotność terenu); Siedliska: 3130 (wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea) potencjalny wpływ poprzez zmiany reżimu zmian poziomu wód jezior/stawów; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, wystepujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris) wpływ poprzez zmianę naturalnych warunków wodnych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) potencjalny wpływ poprzez zmianę uwodnienia i zmianę zrenaturalizowanego charakteru i reżimu hydrologicznego cieków; 6430 (hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich) potencjalny wpływ poprzez ingerencję w naturalność koryt rzecznych, które wpływają na swobodne wykształcanie się ziołorośli; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) potencjalny wpływ poprzez ingerencję w stan zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez bezpośrednie zniszczenie siedliska w trakcie zalewania zbiornika 7230 (górskie i nizinne torfowiska zasadowe) wpływ poprzez bezpośrednie zniszczenie siedliska w trakcie zalewania zbiornika 4010 (północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix) wpływ poprzez potencjalną zmianę wilgotności siedliska; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho - Batrachion) potencjalny wpływ poprzez zmianę wskaźników fizykochemicznych wody; 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica), 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów) potencjalny wpływ poprzez zmianę reżimu hydrologicznego cieku; 3160 (naturalne dystroficzne jeziora i stawy) zmianę naturalnego stanu hydrologii; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) potencjalny wpływ poprzez zmianę paramerów fizykochemicznych oraz zmianę naturalnej dynamiki i reżimu hydrologicznego rzek; 126

127 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: błotniak stawowy Circus aeruginosus, krzyżówka Anas platyrhynchos, cyraneczka Anas crecca, zausznik Podiceps nigricollis, krakwa Mareca strepera, śmieszka Larus ridibundus, rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus, bocian czarny Ciconia nigra, łabędź niemy Cygnus olor, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek Tachybaptus ruficollis, rybitwa czarna Chlidonias niger, błotniak łąkowy Circus pygargus, rycyk Limosa limosa, krzyżówka Anas platyrhynchos, łyska Fulica atra, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, czernica Aythya fuligula, rożeniec Anas acuta, świstun Anas penelope, cyraneczka Anas crecca, łabędź niemy Cygnus olor, czapla biała Ardea alba, rybitwa wielkodzioba Hydroprogne caspia, rybitwa czubata Thalasseus sandvicensis, dubelt Gallinago media, łabędź Bewicka Cygnus columbianus bewickii, gęś białoczelna Anser albifrons potencjalny wpływ poprzez zmianę naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; cyranka Spatula querquedula, płaskonos Spatula clypeata, krakwa Mareca strepera, gęś gęgawa Anser anser potencjalny wpływ poprzez zmianę naturalnych ekosystemów wodno-błotnych oraz zmianę w naturalnej mozaice mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp. gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis potencjalny wpływ poprzez ingerowanie w naturalne ekosystemy wodno-błotne wykorzystywane jako noclegowiska; głowienka Aythya ferin, czernica Aythya fuligula potencjalny wpływ na zachowanie naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, w szczególności zachowanie dużych, płytkich zbiorników z rozwiniętą roślinnością wodną i makrobentosem; żuraw Grus grus, podróżniczek Luscinia svecica potencjalny wpływ poprzez osuszanie podtopionych zabagnień; kulik wielki Numenius arquata potencjalny wpływ na zachowanie podmokłego charakteru dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk; rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida potencjalny wpływ poprzez niezachowanie roślinności pływającej; orlik grubodzioby Clanga clanga potencjalny wpływ poprzez oddziaływanie na ekstensywnie użytkowanye łąki i sąsiadujące z nimi lasy i zadrzewienia liściaste, optymalnie łęgowe i bagienne; bocian biały Ciconia ciconia potencjalny wpływ poprzez oddziaływanie na biotopy żerowiskowe; bocian czarny Ciconia nigra, pliszka Motacilla alba potencjalne odziaływanie poprzez zmianę naturalnego charakteru cieków; bączek Ixobrychus minutus, kropiatka Porzana porzana wpływ poprzez potencjalne osuszanie podtopionych szuwarów; kokoszka Gallinula chloropus, cyraneczka Anas crecca, krzyżówka Anas platyrhynchos, czernica Aythya fuligula, głowienka Aythya ferin, mewa mała Hydrocoloeus minutus, wodnik Rallus aquaticus potencjalny wpływ poprzez niszczenie strefy szuwarowo-brzegowej zbiorników wodnych; bielik Haliaeetus albicilla potencjalny wpływ poprzez penetrację zbiorników wodnych przez człowieka; mewa białogłowa Larus cachinnans, nurogęś Mergus merganser potencjalny wpływ poprzez możliwość niszczenia naturalnych brzegów akwenów; 127

128 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 szablodziób Recurvirostra avosetta potencjalny wpływ poprzez zmianę naturalnego reżimu hydrologicznego; cietrzew Tetrao tetrix potencjalny wpływ poprzez zmianę warunków wodnych; ogorzałka Aythya marila, bielaczek Mergellus albellus, uhla Melanitta fusca, szlachar Mergus serrator, nurogęś Mergus merganser, gągoł Bucephala clangula, markaczka Melanitta nigra, lodówka Clangula hyemalis potencjalny wpływ poprzez ograniczenie bazy pokarmowej, głównie małży; mewa srebrzysta Larus argentatus potencjalny wpływ poprzez zmianę naturalnych brzegów akwenów; szlachar Mergus serrator potencjalny wpływ poprzez antropopresję na biotopy lęgowe; czapla purpurowa Ardea purpurea, czapla biała Ardea alba potencjalny wpływ poprzez możliwe usuwanie trzcinowisk; pliszka cytrynowa Motacilla citreola, kania ruda Milvus milvus, kania czarna Milvus migrans wpływ poprzez zmiany w podmokłym i bagiennym charakterze terenu; czajka Vanellus vanellus potencjalny wpływ poprzez możliwe osuszenie pastwisk i drobnych zbiorniczków wodnych; remiz Remiz coron potencjalny wpływ poprzez zmiany podmokłego charakteru terenu i możliwe usuwanie zadrzewień przy ciekach; batalion Philomachus pugnax potencjalny wpływ poprzez zmiany stosunków wodnych na silnie podmokłych terenach; łabędź krzykliwy Cygnus cygnus potencjalny wpływ poprzez zmiany w naturalnym stanie zbiorników wodnych, na których gniazduje; sowa błotna Asio flammeus potencjalny wpływ poprzez zmianę uwodnienia kompleksów bagiennych z dominacją podmokłych turzycowisk; wodniczka potencjalny wpływ poprzez zmianę warunków wodnych Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ poprzez zmianę stabilności zbiornika wodnego, bogactwa struktur do wygrzewania i ukrywania się (roślinności wodnej, powalonych drzew, konarów), obfitość bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Płazy: kumak górski Bombina variegata, traszka karpacka Lissotriton montandoni - wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci kompleksów drobnych zbiorników wodnych i kałuż, stałych lub okresowych; kumak nizinny Bombina bombina wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci (zależnie od specyfiki obszaru) stawów lub kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie; traszka grzebieniasta Triturus cristatus - wpływ poprzez zachowanie kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie. Ryby: Głowacica (hucho hucho), Kiełb białopłetwy (Gabio albipinnatus), Głowacz białopłetwy (Cottus gobio), Minóg rzeczny (Lamperta fluvitsilis), Minóg strumieniowy (Lamperta planeri), Minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) Aloza (Alosa alosa) Łosoś (Salmo salar) 128

129 Rodzaj przedsięwzięcia Suche zbiorniki przeciwpowodziowe Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Boleń (Aspius aspius) wpływ poprzez: zmianę właściwości fizykochemicznych wody, zmianę prędkości przepływu wody. Wpływ na populacje poprzez przegrodzenie cieku, uniemożliwienie migracji do tarlisk i żerowisk. Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus (L.) Scop wpływa poprzez zmianę wilgotności siedliska; aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa L. wpływ poprzez zmianę stopnia zarośnięcia zbiornika wodnego i jego zacienienia; Siedliska: 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, wystepujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris) wpływ poprzez ograniczenie terenów zalewowych; 91D0 (lasy bagienne) potencjalny wpływ przez ograniczenie bagiennego uwodnienia i antropogeniczne odwadnianie terenu; 7230 (torfowiska alkaliczne) potencjalny wpływ poprzez obniżenie poziomu wód; 6440 (aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych (Cnidion dubii) potencjalny wpływ poprzez niezalewanie łąk selernicowych i zmianę reżimu hydrologicznego; 7220 (petryfikujące źródła z utworami tufowymi (Cratoneurion) potencjalny wpływ poprzez zmianę poziomu wód; 4010 (północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix) potencjalny wpływ poprzez odwodnienie terenu; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) potencjalny wpływ poprzez zmianę zmiennowilgotnych I wilgotnych warunków siedliskowych; 7110 (aktywne torfowiska wysokie) potencjalny wpływ poprzez zmianę naturalnych warunków wodnych; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez zmianę bagiennych, naturalnych warunków wodnych; 7150 (zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion) wpływ poprzez potencjalne obniżenie poziomu wody; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) wpływ poprzez zmianę uwodnienia (w tym jeśli dotyczy dynamiki zalewów); Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula, querquedula, krwawodziób Tringa totanus, dziwonia Carpodacus erythrinus możliwy wpływ poprzez ograniczenie zalewania łąk; pliszka Motacilla alba, bocian czarny Cicionia nigra potencjalny wpływ poprzez niezachowanie naturalnego charakteru cieków; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola potencjalny wpływ poprzez niezachowanie w okresie wędrówki wiosennej płytko zalanych terenów łąkowych; zausznik Podiceps nigricollis wpływ poprzez ograniczenie 129

130 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 występowania płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; batalion Philomachus pugnax wpływ poprzez ograniczenie występowania terenów w okresie wędrówek z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; łabędź Bewicka Cygnus columbianus bewickii potencjalny wpływ poprzez ograniczenie terenów rozlewiskowych; Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni potencjalny wpływ poprzez ingerencję w miejsca rozorodu; Ryby: koza złotawa (Sabanajevia aurata), koza (Cobitis taenia), różanka (Rhodeus sericeus amarus), piekielnica (Alburnoides bipunctatus), Wpływ poprzez potencjalne zanieczyszczenia cieków w okresach zalewów związane ze spływem zanieczyszczen ze strefy zalewowej. Budowle piętrzące Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus (L.) Scop wpływa poprzez zmianę wilgotności siedliska; Siedliska: 1130 (ujścia rzek- estuaria) - zmiana naturalnych procesów przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych; 1150 (przybrzeżne laguny) - zmiana naturalnego reżimu, zagrożenie dla różnorodności roślinności; 2190 (wilgotne zagłębienia międzywydmowe) - obniżenie poziomu śródwydmowych wód gruntowych; 3130 (wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea) - zmiana reżimu wód jezior/stawów; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) - zmiana naturalnej dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki uniemożliwiają powstawanie nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica), 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos) - zmiana naturalnego reżimu zagraża okresowemu przemodelowywaniu kamieńców i odsypów; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion) - występowanie sztucznych piętrzeń oraz zmiana parametrów fizykochemicznych; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) - zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; 6440 (aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych (Cnidion dubii))- zmiana reżimu hydrologicznego; 7110 (aktywne torfowiska wysokie), 7120 (zdegradowane torfowiska wysokie, nadal zdolne do naturalnej regeneracji), 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) - zmiana naturalnych warunków wodnych (w tym zmiana poziomu wód gruntowych); 130

131 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura (zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion)), 7220 (petryfikujące źródła z utworami tufowymi (Cratoneurion)), 7230 (torfowiska alkaliczne) - zmiana poziomu wód gruntowych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) - zmiana naturalnego lub zrenaturalizowanego reżimu hydrologicznego cieku sąsiadującego z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robu, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) - zmiana naturalnych wilgotnych warunków wodnych; Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula querquedula ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; błotniak stawowy Circus aeruginosus ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych oraz naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem podmokłych szuwarów, stawów i zbiorników wodnych; cyraneczka Anas crecca, świstun Anas penelope, śmieszka Larus ridibundus, rybitwa czarna Chlidonias Niger, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, rożeniec Anas acuta ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych; gęś białoczelna Anser albifrons, czapla biała Ardea alba, łyska Fulica atra, czernica Aythya fuligula, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena, perkozek Tachybaptus ruficollis, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, głowienka Aythya ferin - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w krajobrazie zbiorników wodnych różnych typów krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor, krakwa Mareca strepera - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w stanie naturalnym zbiorników wodnych; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych (mechowisk i podmokłych szuwarów), dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; bocian czarny Ciconia nigra - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, niebezpieczeństwo zanikania bagiennych i podmokłych olsów, zanikanie drobnych akwenów śródleśnych na terenach poniżej budowli piętrzącej; żuraw Grus grus, kszyk Gallinago gallinago wpływ na zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, zachowanie zabagnień, dostępność spokojnych noclegowisk; podróżniczek Luscinia svecica, wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu; zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, występowanie oczek wodnych, stawów rybnych; kulik wielki Numenius arquata wpływ na zachowanie dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk i ich podmokłego charakteru; 131

132 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ na zachowanie odkrytych bagiennych turzycowiska o stabilnych warunkach wodnych; błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; derkacz Crex crex wpływ na zachowanie uwilgotnienia wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodno błotnych i podmokłych łąk; krwawodziób Tringa totanus ograniczenie dostępności podmokłych łąk i pastwisk będącą wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami; orlik grubodzioby Aquila clanga wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących lasów i zadrzewień liściastych (łęgowych i bagiennych); bocian biały Ciconia ciconia wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych (wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk), zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień, oczek wodnych; bąk Botaurus stellaris wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; zausznik Podiceps nigricollis - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, małych zbiorników wodnych na bagnach, płytkich stawów i jezior oraz płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; kropiatka Porzana porzana wpływ na zachowanie bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; bielik Haliaeetus albicilla wpływ na zachowanie dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; ohar Tadorna tadorna wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych z naturalnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach; samotnik Tringa ochropus wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; cietrzew Tetrao tetrix wpływ na zachowanie warunków wodnych, w tym bagiennego charakteru torfowisk; głuszec Tetrao urogallus wpływ na zachowanie zabagnień lub charakteru borów bagiennych; sowa błotna Asio flammeus wpływ na zachowanie rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; batalion Philomachus pugnax wpływ na zachowanie terenów w okresie wędrówek z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie bagiennych szuwarów; remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie podmokłego terenu i zadrzewień przy ciekach; czajka Vanellus vanellus wpływ na zachowanie podmokłych pastwisk 132

133 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 w mozaice wiosną z płytkimi rozlewiskami i drobnymi zbiornikami wodnymi; łabędź Bewicka Cygnus columbianus bewickii wpływ na zachowanie ekosystemów wodno błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; dubelt Gallinago media wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopów, w tym rozległych terenów bagiennych lub mozaiki bagien w krajobrazie, wykluczenie odwadniania i przesuszania; kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus wpływ na zachowanie terenów podmokłych w krajobrazie; pliszka cytrynowa Motacilla citreola wpływ na zachowanie podmokłego i bagiennego charakteru terenu; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych, w tym układu tworzących się łach; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących oraz umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów piaszczystych wyniesień na terenach zalewowych, stawy, zbiorniki, roślinność wodna); zimorodek Alcedo atthis, brzegówka Riparia riparia zmiana naturalnej dynamiki rzek; kokoszka Gallinula chloropus, ślepowron Nycticorax nycticorax wpływ na zachowanie w krajobrazie różnych zbiorników wodnych; gągoł Bucephala clangula wpływ na zachowanie dużych, płytkich zbiorników; szablodziób Recurvirostra avosetta zaburzenie naturalnych procesów transportu rumowiska, powstawania i rozwoju łach, zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; Ssaki: wydra Lutra lutra zubożenie bazy żerowej (zmniejszenie liczebności płazów i ryb); Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ na zachowanie drobnych zbiorników wodnych, zanikanie kałuż i oczek wodnych w krajobrazie; Ryby: ciosa (Pelecus cultratus), boleń (Aspius aspius), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), głowacica (hucho hucho), łosoś (Salmo salar), paprosz (Alosa fallax), aloza (Alosa alosa) wpływ poprzez zabużenie ciągłości morfologicznej cieku i uniemożliwienie wędrówek tarliskowych i żerowiskowych. Rośliny: skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica; lipiennik Loesela Liparis loeselii; haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus; starodub łąkowy Ostericum palustre - zmiana poziomu wód gruntowych (zmiana uwodnienia siedliska); tocja karpacka Tozzia carpatica - zmiana stabilnej wilgotności siedliska; 133

134 Rodzaj przedsięwzięcia Rowy i kanały Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Siedliska: 1330 (atlantyckie słone łąki (Glauco - Puccinellietalia maritimae) wpływa poprzez ograniczenie zasilania w wodę solnisk nadmorskich sztucznymi elementami, jak wały i rowy; 2190 (wilgotne zagłębienia międzywydmowe) wpływ poprzez antropogeniczne odwadnianie; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach) wpływ poprzez potencjalny presję związaną z dopływem zanieczyszczeń ze zlewni o dopływu kwaśnych wód z odwadniania torfowisk w zlewni; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus mino, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, wystepujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris) wpływ poprzez zmianę naturalnych warunków wodnych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) wpływ poprzez zmianę uwodnienia i zmianę zrenaturalizowanego charakteru i reżimu hydrologicznego cieków; 91D0 (lasy bagienne) potencjalny wpływ przez antropogeniczne odwadnianie terenu; 7230 (torfowiska alkaliczne) wpływ poprzez budowę sieci rowów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź udrażnianie infrastruktury melioracyjnej; 7220 (petryfikujące źródła z utworami tufowymi (Cratoneurion)) wpływ poprzez zmianę poziomu wody; 7150 (zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion)) wpływ poprzez obniżenie poziomu wody oraz budowę rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź udrażnianie infrastruktury melioracyjnej; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez istnienie sieci rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź udrażnianie infrastruktury melioracyjnej; 7110 (aktywne torfowiska wysokie) wpływ poprzez istnienie sieci rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź udrożnienie infrastruktury melioracyjnej; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) potencjalny wpływ poprzez ingerencję w stan zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych; 4010 (północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix) wpływ poprzez wykonywanie sztucznych odwodnień; 3160 (naturalne dystroficzne jeziora i stawy) potencjalny wpływ poprzez zmiane stanu hydrologii i roślinności powiązanych torfowisk, budowę, przebudowę, remonty sieci czynnych sztucznych rowów odwadniających lub doprowadzających wody spoza torfowiska; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) potencjalny wpływ poprzez dopływ zanieczyszczeń ze zlewni; 3140 (twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic 134

135 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Chara spp.) potencjalny wpływ poprzez dopływ zanieczyszczeń i możliwy wzmożony efekt eutrofizacji; 7210 (torfowiska nakredowe) wpływ na siedlisko poprzez odwodnienie terenu, doprowadzić może do zmniszczenia bądź przekształcenia siedliska, zniszczenia w trackie robót ziemnych; Ptaki: żuraw Grus grus wpływ poprzez ingerencję w zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, w tym zachowanie silnie podtopionych zabagnień i ich odwadniania; dostępności spokojnych noclegowisk; kulik wielki Numenius arquata, derkacz Crex crex, dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ poprzez niezachowanie dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk oraz ich podmokłego charakteru; derkacz Crex crex, remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie uwilgotnienia i wykluczenie odwadniania wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ poprzez niezachowanie podmokłych łąk i pastwisk o wysokim poziomie wody utrzymywanej do początku lata; krwawodziób Tringa totanus wpływ poprzez niemożliwe odwadnianie podmokłych łąk i pastwisk z niską roślinnością będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami, o stabilnym i wysokim w okresie lęgowym poziomie wody oraz w okresie wiosennym płytko zalanych terenów łąkowych; orlik grubodzioby Clanga clanga wpływ poprzez możliwe odwadnianie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących z nimi lasów i zadrzewień liściastych, optymalnie łęgowych i bagiennych; bocian biały Ciconia ciconia wpływ poprzez możliwe odwadnianie biotopów żerowiskowych, w tym wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk; siewka złota Pluvialis apricaria wpływ poprzez niezachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; kszyk Gallinago gallinago wpływ poprzez możliwe odwadnianie bagiennych i podmokłych łąk; łęczak Tringa glareola wpływ poprzez ograniczenie dostępności wiosną płytko zalanych terenów łąkowych; czajka Vanellus vanellus wpływ poprzez ingerencję w zachowanie podmokłych pastwisk w mozaice wiosną z płytkimi rozlewiskami; Ssaki: bóbr Castor fiber wpływ poprzez ingerowanie w siedliska bobra; Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ poprzez ograniczenie stabilności zbiorników wodnych, zmiany w obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Płazy: kumak górski Bombina variegata, traszka karpacka Lissotriton montandoni - wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci kompleksów drobnych zbiorników wodnych i kałuż, stałych lub okresowych; kumak nizinny Bombina bombina wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci (zależnie od specyfiki obszaru) stawów lub kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie; 135

136 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 traszka grzebieniasta Triturus cristatus- wpływ poprzez zachowanie kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie. Prace w korycie umocnienia brzegów Ryby: piskorz (Misgurnus fossilis), śliz (Barbatula barbatula), strzebla błotna (Eupalasella perenurus) różanka (Rhodeus sericeus amarus) wpływ poprzez potencjalnie osuszanie małych izolowanych zbiorników wodnych, oczek wodnych i starorzeczy. Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus (L.) Scop wpływa poprzez zmianę wilgotności siedliska Siedliska: 1130 (ujścia rzek (estuaria)) wpływ na zachowanie naturalnej strefy brzegowej; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), napiaszczystych równinach) fragmentacja strefy brzegowej, szuwarów i litoralu, presja zniekształcająca strefę brzegową i litoral; 3140 (twarde oligo- mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) fragmentacja strefy brzegowej, szuwarów i litoralu, która może pogorszyć parametry wody lub stan roślinności ramienicowej; 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica) i 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos) zahamowanie procesów erozji bocznej; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie rzeki z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho Batrachion) wpływ na naturalne odsypy boczne, meandrowe, erodujące i stabilne podcięcia brzegów; 3270 (zalewane muliste brzegi rzek) wpływ na naturalne ukształtowanie koryta i brzegów rzek, zaburzenie procesu erozji i rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych; 6430 (ziołorośla górskie i nadrzeczne) wpływ na naturalne strefy brzegowe umożliwiające swobodne wykształcenie się ziołorośli; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) wpływ na naturalność cieków sąsiadujących z łęgami; Ptaki: piskliwiec Actitis hypoleucos wpływ na zachowanie naturalnych dolin i brzegów rzek; zimorodek Alcedo atthis, brzegówka Riparia riparia zahamowanie procesu erozji bocznej, powstawania, utrzymywania i rozwoju skarp (wyrw) brzegowych; bocian czarny Ciconia nigra, pliszka górska Motacilla cinerea zmiana naturalnego charakteru cieków; mewa białogłowa Larus cachinnans, mewa srebrzysta Larus argentatus, mewa mała Larus minutus wpływ na zachowanie naturalnych brzegów rzek i akwenów; nurogęś Mergus merganser wpływ na zachowanie akwenów z naturalną leśną strefą brzegową; 136

137 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 pluszcz Cinclus cinclus - wpływ na zachowanie naturalnego charakteru potoków; łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, gągoł Bucephala clangula, łabędź niemy Cygnus olor wpływ na zachowanie w naturalnym stanie zbiorników wodnych; cyraneczka Anas crecca, krzyżówka Anas platyrhynchos, czernica Aythya fuligula, głowienka Aythya ferin, kokoszka Gallinula chloropus zakłócenie naturalności i spokoju stref brzegowych zbiorników wodnych; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk bobrów; wydra Lutra lutra niszczenie siedlisk płazów i ryb (baza pokarmowa) profilowanie koryta i odmulanie Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, traszka grzebieniasta Triturus cristatus wpływ na naturalny charakter stawów i zbiorników wodnych; Siedliska: 1130 (ujścia rzek (estuaria)) wpływ na proces przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych, zachowanie naturalnej strefy brzegowej; 1150 (przybrzeżne laguny) zaburzenie naturalnego rytmu i reżimu co najmniej okazjonalnego zasilania wodami słonymi 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), napiaszczystych równinach) zmiana parametrów fizykochemicznych wody; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) zmiana dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki, co wpływa na możliwość powstawania nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 3160 (naturalne dystroficzne jeziora i stawy) niszczenie planktonu z dominacją gat. miksotroficznych i ewentualnie sprzężnic, z obecnością gatunków acydofilnych; 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica) i 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos) zaburzenie procesu akumulacji odsypów żwirowych w obszarze, ingerencja w istniejące kamieńce, żwirowiska i odsypy, zmiana reżimu hydrologicznego może wpłynąć na przemodelowywanie kamieńców i odsypów, występowanie stanów wysokich przemodelowujące naturalnie koryto, niszczenie i przekształcanie istniejących odsypów żwirowych i kamieńców w różnych fazach rozwoju; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie rzeki z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho Batrachion) wpływ na naturalne wyspy i głazy w korycie; 3270 (zalewane muliste brzegi rzek) wpływ na naturalne ukształtowanie koryta, ograniczenie rozwoju odsypisk i namulisk śródkorytowych; zaburzenie naturalnego reżimu hydrologicznego umożliwiającego występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych; 6430 (ziołorośla górskie i nadrzeczne) wpływ na naturalność koryt rzecznych / potoków, umożliwiającą swobodne wykształcenie się ziołorośli; 6440 (aluwialne łąki selernicowe) możliwy wpływ na reżim hydrologiczny powodujący ograniczenie wezbrań zalewających łąki selernicowe; 137

138 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) zaburzenie reżimu hydrologicznego cieków oraz wpływ na naturalność koryt cieków sąsiadujących z łęgami; Ptaki: sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, sieweczka rzeczna Charadrius dubius, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie naturalnych łach, odsypisk okresowo odsłanianych spod wody oraz na procesy ich powstawania; kulik wielki Numenius arquata, ostrygojad Haematopus ostralegus, biegus Calidris sp. wpływ na dostępność odsłanianych spod wody plaż, łach lub namulisk; bocian czarny Ciconia nigra, pliszka górska Motacilla cinerea zmiana naturalnego charakteru cieków; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących i umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów łachy aluwialne na rzekach, biotopy żwirowe, piaszczyste wyniesienia na terenach zalewowych; krwawodziób Tringa totanus ograniczenie dostępności odsłanianych łach, błot i namulisk; śmieszka Larus ridibundus wpływ na zachowanie kolonii i istniejących biotopów lęgowych wyspy, łachy aluwialne na dużych rzekach; mewa czarnogłowa Larus melanocephalus wpływ na zachowanie wysp w nurcie rzek lub na stawach; szablodziób Recurvirostra avosetta zaburzenie naturalnych procesów transportu rumowiska, powstawania i rozwoju łach, zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; pluszcz Cinclus cinclus - wpływ na zachowanie naturalnego charakteru potoków; łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, gągoł Bucephala clangula, łabędź niemy Cygnus olor wpływ na zachowanie w naturalnym stanie zbiorników wodnych; rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na naturalne procesy osadzania się i dynamiki łach; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; płatkonóg Phalaropus sp. wpływ na kształtowanie się łach i wysp w miejscach zimowania; rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na zachowanie układu tworzących się łach; głowienka Aythya ferin, czernica Aythya fuligula ograniczenie dostępności makrobentosu; Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk bobrów; wydra Lutra lutra niszczenie siedlisk płazów i ryb (baza pokarmowa) Gady: żółw błotny Emys orbicularis zubożenie obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców (baza pokarmowa); Ryby: paprosz (Alosa fallax), strzebla błotna (Eupalasella perenurus), kiełb białopłetwy (Gabio albipinnatus), koza (Cobitis taenia), koza złotawa 138

139 Rodzaj przedsięwzięcia prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów) Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 (Sabanajevia aurata), Piskorz (Misgurnus fossilis), śliz (Barbatula barbatula), strzebla błotna (Eupalasella perenurus), wpływ poprzez niszczenie narybku jak i dorosłych osobników w trakcie odmulania cieku. Rośliny: aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa L. wpływ na zamulenie i zatorfienie dna; Siedliska: 1130 (ujścia rzek (estuaria)) - wpływ na proces przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych, zachowanie naturalnej strefy brzegowej; 1150 (przybrzeżne laguny) zubożenie naturalnej roślinności; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), napiaszczystych równinach) wpływ na zachowanie występowania roślin charakterystycznych dla jezior lobeliowych, wykluczenie presji, które mogłyby pogarszać stan roślinności; 3140 (twarde oligo- mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) fragmentacja strefy brzegowej, szuwarów i litoralu, która może pogorszyć stan roślinności ramienicowej; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) zmiana naturalnego litoralu; 3270 (zalewane muliste brzegi rzek) wpływ na naturalne ukształtowanie koryta, ograniczenie rozwoju odsypisk i namulisk śródkorytowych; zaburzenie naturalnego reżimu hydrologicznego umożliwiającego występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych; 6430 (ziołorośla górskie i nadrzeczne) zmiana naturalności koryt rzecznych / potoków i stref brzegowych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) zmiana naturalności koryt cieków sąsiadujących z łęgami; Ptaki: głowienka Aythya ferin, czernica Aythya fuligula, gągoł Bucephala clangula wpływ na zachowanie dużych, płytkich zbiorników z roślinnością wodną i makrobentosem; rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, rybitwa białoczelna Sterna albifrons zniszczenie potencjalnych miejsc lęgowych skupień roślinności pływającej; podgorzałka Aythya nyroca wpływ na zachowanie szuwarów wodnych wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; bączek Ixobrychus minutus, bąk Botaurus stellaris, błotniak stawowy Circus aeruginosus, wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie podtopionych szuwarów; zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennych wysokich szuwarów, zwykle jako komponentu stawów rybnych; zausznik Podiceps nigricollis wpływ na zachowanie bujnej roślinności zanurzonej, wynurzonej i pływającej w stawach, jeziorach i zbiornikach wodnych; krakwa Mareca strepera, gęś gęgawa Anser anser wpływ na zachowanie silnie zarośniętych zbiorników wodnych; kokoszka Gallinula chloropus wpływ na zachowanie naturalnej strefy szuwarowo brzegowej zbiorników wodnych; śmieszka Larus ridibundus wpływ na zachowanie kolonii i istniejących biotopów lęgowych roślinność pływająca; 139

140 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek Tachybaptus ruficollis wpływ na zachowanie naturalnej roślinności szuwarowej i pływającej; mewa czarnogłowa Larus melanocephalus wpływ na zachowanie skupień roślinności na stawach i w nurcie rzek; hełmiatka Netta rufina wpływ na zachowanie bujnych stref szuwarowych; nurogęś Mergus merganser wpływ na zachowanie naturalnej leśnej strefy brzegowej akwenów; łyska Fulica atra wpływ na zachowanie roślinności zanurzonej w dużych, płytkich zbiornikach; czapla purpurowa Ardea purpurea wpływ na dostępność stawów z trzcinowiskami; czapla biała Ardea alba wpływ na zachowanie podtopionych trzcinowisk; remiz Remiz pendulinus, gągoł Bucephala clangula wpływ na zachowaniu zadrzewień na strefach brzegowych; Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk i bazy pokarmowej bobrów; wydra Lutra lutra niszczenie siedlisk płazów i ryb (baza pokarmowa) Gady: żółw błotny Emys orbicularis zubożenie obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców (baza pokarmowa), zmniejszenie ilości struktur do wygrzewania i ukrywania się (roślinności wodnej, powalonych drzew, konarów); Ryby: wpływ na wszystkie gatunki związane ze strefą brzegową, poprzez ograniczenie miejsc ostojowych i wyeksponowanie ich na działanie słońca. Może to również mnieć wpływ na warunki fizykochemiczne (temperaturę wody dotyczy to głównie małych cieków). Rośliny: aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa L. niszczenie siedlisk (usuwanie roślin); Pompownie brak potencjalnego wpływu na cele ochrony obszarów Natura 2000 Mosty Siedliska: 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica), 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos) wpływ na naturalne procesy erozji bocznej, zaburzenie transportu żwirowiska; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion) pogorszenie wskaźników fizykochemicznych wody 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) wpływ na naturalne ukształtowanie brzegów, ograniczenie procesu erozji brzegowej, ograniczenie rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych; 6430 (ziołorośla górskie i nadrzeczne) zakłócenie naturalności koryt rzecznych i stref brzegowych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) wpływ na naturalny charakter cieków sąsiadujących z łęgami; 140

141 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, sieweczka rzeczna Charadrius dubius wpływ na zachowanie naturalnych łach, odsypisk i procesów ich powstawania; zimorodek Alcedo atthis, brzegówka Riparia riparia zaburzenie naturalnych procesów erozji bocznej; pliszka górska Motacilla cinerea, bocian czarny Ciconia nigra, pluszcz Cinclus cinclus wpływ na naturalność cieków; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących i powstawanie nowych miejsc lęgów (łachy aluwialne na rzekach); śmieszka Larus ridibundus wpływ na zachowanie istniejących biotopów lęgowych (wysp na dużych rzekach, łachy aluwialne); szablodziób Recurvirostra avosetta zaburzenie naturalnych procesów transportu rumowiska, powstawania i rozwoju łach, zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; rybitwa czubata Sterna sandvicensis, rybitwa wielkodzioba Sterna caspia wpływ na naturalne procesy osadzania się i dynamiki łach; kulon Burhinus oedicnemus wpływ na naturalność doliny rzecznej; płatkonóg Phalaropus sp. wpływ na kształtowanie się łach i wysp w miejscach zimowania; Inne MEW Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria)) - zmiana naturalnych procesów przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych; 1150 (przybrzeżne laguny) - zmiana naturalnego reżimu, zagrożenie dla różnorodności roślinności; 2190 (wilgotne zagłębienia międzywydmowe) - obniżenie poziomu śródwydmowych wód gruntowych; 3130 (wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea) - zmiana reżimu wód jezior/stawów; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) - zmiana naturalnej dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki uniemożliwiająca powstawanie nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów), 3230 (potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica), 3240 (potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos) - zmiana naturalnego reżimu zagraża okresowemu przemodelowywaniu kamieńców i odsypów; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion) - występowanie sztucznych piętrzeń oraz zmiana parametrów fizykochemicznych; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) - zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; 6440 (aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych (Cnidion dubii))- zmiana reżimu hydrologicznego; 7110 (aktywne torfowiska wysokie), 7120 (zdegradowane torfowiska wysokie, nadal zdolne do naturalnej regeneracji), 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) - zmiana naturalnych warunków wodnych (w tym zmiana poziomu wód gruntowych); 7150 (zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion)), 7220 (petryfikujące źródła z utworami tufowymi (Cratoneurion)), 7230 (torfowiska alkaliczne) - zmiana poziomu wód gruntowych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem 141

142 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) - zmiana naturalnego lub zrenaturalizowanego reżimu hydrologicznego cieku sąsiadującego z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robu, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) - zmiana naturalnych wilgotnych warunków wodnych; Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula querquedula ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; błotniak stawowy Circus aeruginosus ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych oraz naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem podmokłych szuwarów, stawów i zbiorników wodnych; cyraneczka Anas crecca, świstun Anas penelope, śmieszka Larus ridibundus, rybitwa czarna Chlidonias Niger, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, rożeniec Anas acuta ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych; gęś białoczelna Anser albifrons, czapla biała Ardea alba, łyska Fulica atra, czernica Aythya fuligula, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena, perkozek Tachybaptus ruficollis, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, głowienka Aythya ferin - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w krajobrazie zbiorników wodnych różnych typów krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor, krakwa Mareca strepera - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w stanie naturalnym zbiorników wodnych; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych (mechowisk i podmokłych szuwarów), dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; bocian czarny Ciconia nigra - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, niebezpieczeństwo zanikania bagiennych i podmokłych olsów, zanikanie drobnych akwenów śródleśnych na terenach poniżej budowli piętrzącej; żuraw Grus grus, kszyk Gallinago gallinago wpływ na zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, zachowanie zabagnień, dostępność spokojnych noclegowisk; podróżniczek Luscinia svecica wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu; zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, występowanie oczek wodnych, stawów rybnych; kulik wielki Numenius arquata wpływ na zachowanie dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk i ich podmokłego charakteru; wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ na zachowanie odkrytych bagiennych turzycowiska o stabilnych warunkach wodnych; błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem dużych kompleksów 142

143 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; derkacz Crex crex wpływ na zachowanie uwilgotnienia wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodno błotnych i podmokłych łąk; krwawodziób Tringa totanus ograniczenie dostępności podmokłych łąk i pastwisk będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami; orlik grubodzioby Aquila clanga wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących lasów i zadrzewień liściastych (łęgowych i bagiennych); bocian biały Ciconia ciconia wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych (wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk), zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień, oczek wodnych; bąk Botaurus stellaris wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; zausznik Podiceps nigricollis - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, małych zbiorników wodnych na bagnach, płytkich stawów i jezior oraz płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; kropiatka Porzana porzana wpływ na zachowanie bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; bielik Haliaeetus albicilla wpływ na zachowanie dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; ohar Tadorna tadorna wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych z naturalnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach; samotnik Tringa ochropus wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; cietrzew Tetrao tetrix wpływ na zachowanie warunków wodnych, w tym bagiennego charakteru torfowisk; głuszec Tetrao urogallus wpływ na zachowanie zabagnień lub charakteru borów bagiennych; sowa błotna Asio flammeus wpływ na zachowanie rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; batalion Philomachus pugnax wpływ na zachowanie w okresie wędrówek terenów z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie bagiennych szuwarów; remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie podmokłego terenu i zadrzewień przy ciekach; czajka Vanellus vanellus wpływ na zachowanie podmokłych pastwisk w mozaice wiosną z płytkimi rozlewiskami i drobnymi zbiornikami wodnymi; łabędź Bewicka Cygnus columbianus bewickii wpływ na zachowanie ekosystemów wodno błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; 143

144 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 dubelt Gallinago media wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopów, w tym rozległych terenów bagiennych lub mozaiki bagien w krajobrazie, wykluczenie odwadniania i przesuszania; kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus wpływ na zachowanie terenów podmokłych w krajobrazie; pliszka cytrynowa Motacilla citreola wpływ na zachowanie podmokłego i bagiennego charakteru terenu; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych, w tym układu tworzących się łach; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących oraz umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów piaszczystych wyniesień na terenach zalewowych, stawy, zbiorniki, roślinność wodna); zimorodek Alcedo atthis, brzegówka Riparia riparia zmiana naturalnej dynamiki rzek; kokoszka Gallinula chloropus, ślepowron Nycticorax nycticorax wpływ na zachowanie w krajobrazie różnych zbiorników wodnych; gągoł Bucephala clangula wpływ na zachowanie dużych, płytkich zbiorników; szablodziób Recurvirostra avosetta zaburzenie naturalnych procesów transportu rumowiska, powstawania i rozwoju łach, zmiana naturalnego reżimu hydrologicznego; Ssaki: wydra Lutra lutra zubożenie bazy żerowej (zmniejszenie liczebności płazów i ryb); Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ na zachowanie drobnych zbiorników wodnych, zanikanie kałuż i oczek wodnych w krajobrazie; Ryby: Wpływ na wszystkie gatunki ryb zwłaszcza charakteryzujących się dużymi migracjami na żerowiska i tarliska. Wpływ poprzez zabijanie/ranienie poprzez turbiny, wyjątkiem od tego są MEW-y wyposażone w śrubę Archimedesa. porty wodne, przystanie, mariny Rośliny: skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, ponikło kraińskie Eleocharis carniolica; lipiennik Loesela Liparis loeselii; haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus; starodub łąkowy Ostericum palustre - zmiana poziomu wód gruntowych (zmiana uwodnienia siedliska); tocja karpacka Tozzia carpatica - zmiana stabilnej wilgotności siedliska; Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria)), 1160 (duże płytkie zatoki) antropogenizacja strefy brzegowej; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach), 3140 (twarde oligo- mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic 144

145 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Chara spp.), 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) zmiana naturalnego charakteru strefy brzegowej, emisja zanieczyszczeń, rekreacja; Ptaki: rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus niepokojenie kolonii; gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, bielik Haliaeetus albicilla, gęś białoczelna Anser albifrons zakłócenie spokoju zbiorników wodnych; podgorzałka Aythya nyroca wpływ na zachowanie szuwarów wodnych wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; kokoszka Gallinula chloropus zakłócenie naturalnej strefy szuwarowo - brzegowej; perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek Tachybaptus ruficollis, hełmiatka Netta rufina wpływ na zachowanie roślinności szuwarowej; mewa białogłowa Larus cachinnans, mewa srebrzysta Larus argentatus, cyraneczka Anas crecca, krzyżówka Anas platyrhynchos, czernica Aythya fuligula, głowienka Aythya ferin, mewa mała Larus minutus wpływ na zachowanie naturalnych brzegów akwenów nurogęś Mergus merganser, szlachar Mergus serrator antropogenizacja strefy brzegowej, wystąpienie presji rekreacji i turystyki; czapla purpurowa Ardea purpurea ograniczenie występowania trzcinowisk; łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, łabędź niemy Cygnus olor zakłócenie naturalności zbiorników wodnych; Ssaki: foka szara Halichoerus grypus ograniczenie dostępności spokojnych plaż; Ryby: Potencjalny wpływ na wszystkie gatunki ryb poprzez płoszenie oraz powstałe w wyniku żeglugi zanieczyszczenia. pirsy, ostrogi, falochrony Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, traszka grzebieniasta Triturus cristatus wpływ na zachowanie naturalnych zbiorników wodnych; Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria)) - zmiana naturalnych procesów przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych, antropogenizacji strefy brzegowej; 1150 (przybrzeżne laguny) - zmiana naturalnego reżimu, zagrożenie dla różnorodności roślinności; 1160 (duże płytkie zatoki) antropogenizacja strefy brzegowej; 1210 (jednoroczna roślinność na linii przyboju) zaburzenie naturalnej dynamiki akumulacji kidziny, naturalnego falowania morza; 1230 (pokryte roślinnością morskie klify wybrzeży Atlantyku i Morza Bałtyckiego) zaburzenie naturalnych procesów abrazji i tworzenia klifów; 1330 (atlantyckie słone łąki (Glauco-Puccinellietalia maritimae)) zaburzenie swobodnego i naturalnego zasilania w słoną wodę; 145

146 Ochrona powodziowa Mała retencja Budowle hydrotechniczne Rowy, kanały Prace w korycie Pobór wody Zanieczyszczenia i eutrofizacja Rekreacja Prognoza oddziaływania na środowisko Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: ostrygojad Haematopus ostralegus wpływ na zachowanie piaszczystych plaż wraz z mechanizmami ich powstawania; Ssaki: foka szara Halichoerus grypus zakłócenie spokoju. Poniżej w tabeli 5 przedstawiono zagrożenia dla siedlisk ze strony planowanych inwestycji. Należy mieć na uwadze, iż poziom zagrożenia siedliska przedstawiony w ostatniej kolumnie tabeli odnosi się do stanu aktualnego zagrożenia siedliska w perspektywie całego kraju, a nie wyłącznie zagrożenia wynikającego ze strony analizowanych rodzajów przedsięwzięć. Tabela została sporządzona na podstawie danych zawartych Przewodniku Metodycznym GIOŚ w którym oceniano go przedziale od 0 do 5 gdzie 0 oznaczało nikle zagrożenie, zaś 5 duże zagrożenie. Stanowi wskazanie potencjalnie najbardziej zagrożonych siedlisk, na które należy zwrócić największą uwagę podczas prac związanych z realizacją inwestycji. Dodatkowo wyróżniono siedliska priorytetowe. 31 Tabela 5. Potencjalne zagrożenia na wybrane siedliska przyrodnicze Potencjalne zagrożenia ze strony planowanych inwestycji: Siedlisko: Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom aktualnego zagrożenia siedliska: 1110 piaszczyste brzegi mórz znajdujące się stale pod wodą Nie Nie Tak Nie Nie Nie Tak Nie Nie ujścia rzek (estuaria) Nie Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie przybrzeżne laguny Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Tak P duże płytkie zatoki Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie rafy Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie 2 31 Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cz I, II i III. GIOŚ, Warszawa. 146

147 Ochrona powodziowa Mała retencja Budowle hydrotechniczne Rowy, kanały Prace w korycie Pobór wody Zanieczyszczenia i eutrofizacja Rekreacja Prognoza oddziaływania na środowisko Siedlisko: Potencjalne zagrożenia ze strony planowanych inwestycji: Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom aktualnego zagrożenia siedliska: jednoroczna roślinność na linii przyboju 1230 pokryte roślinnością morskie klify wybrzeży Atlantyku i Morza Bałtyckiego Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie solirodek Salicornia i inne jednoroczne rośliny kolonizujące muł i piasek Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie atlantyckie słone łąki (Glauco- Puccinellietalia maritimae) Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie śródlądowe słone łąki Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie P wilgotne zagłębienia międzywydmowe Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Nie Wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae Nie Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie 2 Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Tak Nie 1 147

148 Ochrona powodziowa Mała retencja Budowle hydrotechniczne Rowy, kanały Prace w korycie Pobór wody Zanieczyszczenia i eutrofizacja Rekreacja Prognoza oddziaływania na środowisko Siedlisko: Potencjalne zagrożenia ze strony planowanych inwestycji: Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom aktualnego zagrożenia siedliska: twarde oligomezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition naturalne dystroficzne jeziora i stawy Nie Nie Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie 1 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 2 Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Nie potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie rzeki nizinne i podgórskie rzeki z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie zalewane muliste brzegi rzek Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie Nie 0 148

149 Ochrona powodziowa Mała retencja Budowle hydrotechniczne Rowy, kanały Prace w korycie Pobór wody Zanieczyszczenia i eutrofizacja Rekreacja Prognoza oddziaływania na środowisko Siedlisko: Potencjalne zagrożenia ze strony planowanych inwestycji: Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom aktualnego zagrożenia siedliska: 4010 wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Nie Nie łąki trzęślicowe Molinia Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie ziołorośla górskie i nadrzeczne Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie aluwialne łąki selemicowe Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie aktywne torfowiska wysokie Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak P zdegradowane torfowiska wysokie, nadal zdolne do naturalnej regeneracji torfowiska przejściowe i trzęsawiska Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie Nie 2 Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion ) 7210 torfowiska nakredowe Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 3 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak P Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie P 4 149

150 Ochrona powodziowa Mała retencja Budowle hydrotechniczne Rowy, kanały Prace w korycie Pobór wody Zanieczyszczenia i eutrofizacja Rekreacja Prognoza oddziaływania na środowisko Siedlisko: Potencjalne zagrożenia ze strony planowanych inwestycji: Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom aktualnego zagrożenia siedliska: petryfikujace źródła z zaroślami turfowymi 7230 torfowiska alkaliczne Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 3 91D0 - lasy bagienne Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie P 3 91E0 lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie P 3 91F0 - nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Na szczególną uwagę i ochronę zasługują nadrzeczne siedliska przyrodnicze, w tym szczególnie lasy i zadrzewienia łęgowe, także te położone poza obszarami Natura Siedliska te, ze względu na swoje znaczenie przyrodnicze, wymienione są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. nr 92, poz. 1029) oraz w rozporządzeniu z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795 z póżn. zm.). 150

151 Tego typu zbiorowiska stanowią w rozumieniu art. 5, pkt. 12 pkt 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z póżn. zm.) ostoję czyli miejsce umożliwiające egzystencję oraz siedlisko czyli miejsce występowania gatunków grzybów, roślin i zwierząt wymienionych w rozporządzeniach Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237 poz. 1419), z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2012 r. poz. 81), z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765) Wody powierzchniowe Stan aktualny Obszar dorzecza Wisły zajmuje powierzchnię km 2, stanowiąc 59% powierzchni kraju. Główną rzeką obszaru oraz największą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego jest Wisła. Będąc najdłuższą rzeką Polski, od źródeł położonych w Beskidzie Śląskim do delty w zatoce Gdańskiej mierzy 1047 km. Do większych rzek leżących na obszarze jej dorzecza można zaliczyć: Wieprz, Pilicę, Bug, Biebrzę, Narew, Wkrę, Drwęcę, Brdę, Dunajec, San oraz Wisłok. Wisła na odcinku źródłowym ma charakter rzeki górskiej, przechodząc następnie w rzekę o charakterze wyżynnym i dalej nizinnym. W swym dolnym i środkowym biegu tworzy liczne meandry. Znaczna część obszaru dorzecza Wisły położona jest na wysokości m n.p.m. stanowiąc 75% dorzecza. Górski charakter południowej części dorzecza Wisły wpływa na ilość wezbrań rzeki i jej dopływów. W ostatnich kilkudziesięciu latach praktycznie w każdym roku miały miejsce wezbrania. Największe wystąpiły w roku 1970, 1997, 2001 i Wezbrania te obejmują poszczególne zlewnie, a nie cały obszar dorzecza, co jest typowe dla tego obszaru dorzecza. Najbardziej zagrożonymi obszarami są dorzecza Soły, Dunajca, Skawy, Raby, Wisłoka i Wisłoki. W efekcie dochodzi okresowo do podtopień, wylewów i powodzi. W środkowej części obszaru dorzecza Wisły charakterystyczne są powodzie zatorowe, które najczęściej występują w rejonie Włocławka i Płocka na Wiśle czy Wyszkowa na Bugu. Z kolei w obrębie północnej części dorzecza Wisły typowym zjawiskiem są tak zwane powodzie żuławskie, występujące na terenach depresyjnych i przydepresyjnych. Charakteryzują się one tym, że po wylaniu, woda nie powraca do koryta Wisły po przejściu fali powodziowej. Do problemów związanych z zagrożeniem powodziowym w rejonie Dolnej Wisły można zaliczyć również powodzie sztormowe. Reasumując, problem zagrożenia powodziowego, choć najbardziej istotny w południowej części dorzecza, dotyka cały obszar, choć w różnym stopniu. W związku z tym, dążenie do zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego jest sprawą priorytetową. Na obszarze dorzecza Wisły pobory wód powierzchniowych na cele gospodarcze znacząco przewyższają pobory wód podziemnych. Zaobserwować to można zwłaszcza w południowej części dorzecza, gdzie pobór wód powierzchniowych stanowi około 90% całkowitego poboru wód. Związane jest to z lokalizacją przemysłu, czyli najbardziej wodochłonnego sektora gospodarki, który w obszarze Wisły występuje w rejonie aglomeracji śląskiej. 151

152 Szczególnie istotnym problemem jest ochrona zasobów wodnych, zarówno w zakresie ilości i jakości w zlewniach rzek, gdzie zlokalizowane są ujęcia wód na cele komunalne (m.in. obszary metropolitalne, takie jak: Toruń, Bydgoszcz czy też Gdańsk). Związane jest to z bardzo dużym zapotrzebowaniem na wodę, co w konsekwencji wiąże się ze zmniejszeniem jej zasobów przy jednoczesnym wprowadzeniu do wód znacznej ilości ścieków. Dorzecze Wisły położone jest w zasięgu 3 ekoregionów: Karpat, Równin Wschodnich, Równin Centralnych. Na obszarze dorzecza Wisły wyznaczonych jest obecnie: 2660 jednolitych części wód rzek, z czego 904 stanowią silnie zmienione części wód, co stanowi około 33% JCWP tego obszaru, 5 jednolitych części wód przejściowych, 6 jednolitych wód przybrzeżnych, w obrębie których 1 zakwalifikowano jako SZCW 484 jednolite części wód jezior w skład których wchodzi 58 SZCW jeziornych. Wyróżniono również 58 sztucznych części wód rzecznych. W dorzeczu Wisły całkowita długość jednolitych części wód powierzchniowych rzek wynosi ok. 65 tys. km. W tym długość naturalnych części wód to ponad 39 tys. km, sztucznych ok. 0,8 tys. km, natomiast silnie zmienionych wynosi ponad 25 tys. km. Aktualny stan wód w obszarze dorzecza Wisły przedstawiono na podstawie oceny stanu jednolitych części wód, wykonanej przez GIOŚ na podstawie badań monitoringowych przeprowadzonych w latach Ocena ta została wykonana w oparciu o Projekt Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 maja 2013 r., o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Z łącznej liczby 2660 jednolitych części wód rzek w obszarze dorzecza Wisły badania monitoringowe przeprowadzone zostały na 992 jednolitych częściach wód rzek. Ocena za lata wykonana została z uwzględnieniem tzw. dziedziczenia, natomiast w przypadku jednolitych części wód niemonitorowanych zastosowano tzw. ocenę przeniesienia. Stan lub potencjał 614 JCW rzek został oceniony jako dobry, natomiast 2043 jako zły. Dla 3 JCW rzek nie dokonano oceny, ze względu na brak cech podobieństwa, które umożliwiłyby dokonanie przeniesienia oceny z innych JCW. Decydującymi o kwalifikacji elementami oceny stanu lub potencjału poniżej dobrego były najczęściej substancje biogenne. W obszarze dorzecza Wisły wyznaczono 484 jednolite części wód jezior o powierzchni przekraczającej 50 ha (znaczące części wód jezior). Badania monitoringowe prowadzone były na 392 spośród nich, z czego jedynie na 152 w latach Podobnie jak w przypadku rzek, podczas oceny stanu lub potencjału zastosowano dziedziczenie lub przeniesienie oceny. 152

153 Stan lub potencjał tylko 25 jezior został oceniony jako dobry. Dla 172 jezior nie dokonano oceny, ze względu na brak danych na temat stanu chemicznego. Stan lub potencjał ekologiczny tych jezior został oceniony jako dobry lub wyższy. Stan 287 jezior został oceniony jako zły. Decydującymi o kwalifikacji elementami oceny stanu lub potencjału poniżej dobrego były najczęściej, podobnie jak w przypadku rzek, substancje biogenne a także elementy biologiczne. W obszarze dorzecza Wisły wyznaczono 4 jednolite części wód przejściowych oraz 6 jednolitych części wód przybrzeżnych. Stan lub potencjał wszystkich JCW przybrzeżnych i przejściowych został oceniony jako zły. O takiej ocenie zadecydowały przede wszystkim substancje biogenne oraz elementy biologiczne Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocenę zmian stanu w przypadku zaniechania realizacji działań zamieszczonych i ocenionych w analizowanym dokumencie, przedstawiono w podziale na grupy inwestycji, w zależności od ich oceny pod kątem wpływu na stan wód. W przypadku inwestycji ocenionych jako mogące negatywnie wpłynąć na stan wód, brak ich realizacji skutkować będzie w większości przypadków brakiem negatywnych zmian stanu lub potencjału ekologicznego wód powierzchniowych. Niewątpliwie korzyści dla środowiska naturalnego byłyby w tym przypadku znaczące. Jednakże istotnym jest, iż realizacja tego typu przedsięwzięć nie będzie możliwa w każdym przypadku. Celem ocenianego dokumentu, czyli MasterPlanu, była między innymi ocena spełnienia przez nie przesłanek artykułu 4 ust. 7 RDW, warunkujących możliwość ich realizacji. Oznacza to w praktyce, iż dopuszczona będzie realizacja jedynie przedsięwzięć, które są niezbędne dla zachowania szeroko pojętego bezpieczeństwa społecznego i rozwoju, a jednocześnie są najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia środowiska. Tak więc, w przypadku braku realizacji tej grupy przedsięwzięć, może nastąpić szereg negatywnych skutków społecznych bezpośrednio związanych z wodami, jak przede wszystkim zagrożenie możliwości zaopatrzenia w wodę na potrzeby komunalne mieszkańców, czy też zwiększenie zagrożenia powodziowego. Wiązać się to będzie zarówno ze znaczącym zmniejszeniem poczucia bezpieczeństwa społecznego, jak i z wymiernymi stratami, zarówno finansowymi jak i kulturowymi czy też gospodarczymi, na przykład w przypadku wystąpienia powodzi na terenach gęsto zaludnionych, z zabudową historyczną, czy też przemysłową. Odrębną grupą przedsięwzięć są zadania związane z hydroenergetyką. Są to inwestycje, które mogą w negatywny sposób wpływać na stan ekologiczny wód powierzchniowych ich oddziaływanie polega przede wszystkim na zmianie charakterystyki przepływu, zarówno powyżej, jak i poniżej takiego urządzenia, na przerwaniu ciągłości morfologicznej cieku, a także na niebezpieczeństwie bezpośredniego uszkadzania organizmów przez urządzenia elektrowni. Dlatego też zaniechanie realizacji tego typu zadań niewątpliwie może odnieść pozytywny skutek z punktu widzenia stanu ekologicznego wód, jako że nie wystąpią wyżej opisane czynniki. 153

154 Inwestycje, które w ramach sporządzonej w dokumencie oceny, zakwalifikowano jako niewpływające negatywnie na stan wód, zgodnie z ww. oceną pozostaną bez wpływu na wody powierzchniowe. Są to głównie działania polegające na: remontach istniejących już urządzeń wodnych, budowie wałów przeciwpowodziowych na niewielkich odcinkach oraz pracach w korytach cieków, na niewielkich odcinkach. Jedyne negatywne oddziaływanie tego typu przedsięwzięć może wystąpić lokalnie i krótkotrwale podczas prowadzenia robót budowlanych, jednak wpływ ten będzie tak znikomy i nie będzie miał znaczenia w skali JCW. Do MasterPlanu zgłoszono również szereg przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu ekologicznego wód. Są to głównie prace renaturyzacyjne, polegające na odtwarzaniu naturalnych warunków w ciekach, odtwarzaniu starorzeczy, czy też udrożnieniu istniejących budowli poprzecznych dla organizmów wodnych. Rezygnacja z realizacji tej grupy działań niewątpliwie utrudni, a często wręcz uniemożliwi poprawę stanu ekologicznego części wód, w obrębie których są zaplanowane Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Jednym z celów opracowania MasterPlanu jest wyeliminowanie realizacji działań, mogących wpłynąć negatywie na osiągnięcie celów środowiskowych, czyli inaczej mówiąc działań, które mogą wywołać negatywny wpływ na środowisko wodne. Niespełniających jednocześnie warunków określonych w RDW, dopuszczających ich realizację. Tak więc ogólnie można stwierdzić, że realizacja zapisów tego dokumentu wpłynie pozytywnie na gospodarkę wodną, rozumianą jako równowaga między potrzebami człowieka oraz środowiska przyrodniczego. Jednakże, jeżeli rozpatrujemy jedynie wpływ na środowisko przyrodnicze, w przypadku części z zawartych w dokumencie zadań wpływ ten może być negatywny, z zastrzeżeniem spełniania przez te inwestycje przesłanek artykułu 4 ust. 7 RDW. Przeprowadzona analiza wykazała, iż dla dorzecza Wisły prawie 84% inwestycji stanowią te, które nie będą negatywnie wpływały na osiągnięcie dobrego stanu lub potencjału wód lub nie będą pogarszały ich stanu lub potencjału. Oznacza to, iż w przypadku ich realizacji, stan wód nie ulegnie negatywnym zmianom. Jak już wspomniano wyżej, w niektórych przypadkach może nastąpić wręcz poprawa stanu ekologicznego JCW. Dotyczy to przede wszystkim działań ukierunkowanych na przywrócenie naturalnego charakteru cieków poprzez ich renaturyzację lub udrożnienie przegród. Przedsięwzięcia, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu/potencjału wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla których należy rozważyć zastosowanie odstępstwa w myśl art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej, stanowią w dorzeczu Wisły blisko 16% wszystkich analizowanych przedsięwzięć. W przypadku realizacji tych przedsięwzięć, nie ulega wątpliwości, iż wystąpi negatywne oddziaływanie na stan wód. Dotyczy to w szczególności działań związanych ze znaczącą ingerencją w koryto cieku, czy też z przegradzaniem cieków na potrzeby budowy zbiorników retencyjnych. Jednak z drugiej strony działania te będą miały zdecydowanie pozytywne odziaływanie w kontekście zaspokojenia bezpośrednio powiązanych z wodami potrzeb społecznych i gospodarczych, w szczególności zapewnienie odpowiedniej ochrony przeciwpowodziowej, czy też zapewnienie dostaw wody, z którymi to wiąże się szeroko pojęte poczucie bezpieczeństwa społecznego. Podobna sytuacja ma miejsce przy przedsięwzięciach związanych z szeroko pojętą infrastrukturą dla żeglugi i transportu wodnego. Ich wpływ na stan wód jest ściśle powiązany 154

155 z wpływem na ekosystemy wodne, co zostało opisane w rozdziale dotyczącym różnorodności biologicznej. Negatywne oddziaływanie na wody będzie miała większość przedsięwzięć związanych z hydroenergetyką, za wyjątkiem realizowanych na istniejących już obiektach Wody podziemne Stan aktualny Jednolite części wód podziemnych (JCWPd) w Polsce podzielone zostały na 161 jednostek, jednak planowany jest nowy podział na 172 części oraz 3 subczęści, który ma wejść w życie od 2015 roku. 32 Jako, że prognoza jest dokumentem odnoszącym się do wpływu planowanych inwestycji, podczas analiz posługiwano się nowym podziałem, który wejdzie w życie w roku Występowanie wód podziemnych uwarunkowane jest w znacznej mierze budową geologiczną. Aktualnie na obszarze dorzecza Wisły występują 94 jednolite części wód podziemnych. Ocena stanu przeprowadzona w roku 2013 przez Państwowy Instytut Geologiczny wykazała, iż stan 73 z nich jest dobry, natomiast 21 słaby. Jednakże w przypadku 5 JCWPd nieosiągnięcie dobrego stanu wynika z przyczyn geogenicznych. W całym dorzeczu znajdują się także 93 zasobne zbiorniki potraktowane jako Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP), z których część jest wspólna dla dorzecza Wisły i dorzeczy sąsiednich Ich łączna powierzchnia to ok km 2. W regionie wodnym Dolnej Wisły użytkowe poziomy wodonośne związane są z piętrami: czwartorzędowym - w obrębie wodonośnych poziomów związanych z utworami piaszczystożwirowymi z różnowiekowych struktur dolin rzecznych i pradolin, dolin kopalnych, poziomów wodnolodowcowych, paleogeńskim (oligocen) i neogeńskim (miocen), kredowym w porowych i szczelinowo - porowych utworach kredy górnej, W jego obszarze znajdują się 24 GZWP, z których większość została wyodrębniona w czwartorzędowych strukturach wodonośnych. W regionie wodnym Środkowej Wisły użytkowe poziomy wodonośne występują w piętrach: czwartorzędowym - piaszczysto-żwirowe utwory związane z dolinami rzecznymi, pradolinami, różnowiekowymi dolinami kopalnymi oraz poziomami międzymorenowymi, paleogeńskim - utwory porowe oligocenu (niecka mazowiecka), 32 Propozycja nowego podziału obszaru Polski na JCWPd Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd: 33 Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1: A.S. Kleczkowski (red.), 1990, wyd. AGH Kraków 34 Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce (A.S. Kleczkowski red.,1990) obszary zasilania i ochrony GZWP, ze zmianami (L. Skrzypczyk, red., 2002) 155

156 kredowym porowo-szczelinowe utwory kredy górnej (niecka łódzka, miechowska i lubelskoradomska) oraz porowe kredy dolnej (niecka łódzka), jurajskim w obrębie utworów szczelinowo porowych jury dolnej, środkowej oraz szczelinowych jury górnej (obrzeżenie mezozoiczne Gór Świętokrzyskich, fragment Jury Krakowsko-Częstochowskiej), triasowym szczelinowo-porowe utwory triasu dolnego i szczelinowe triasu środkowego (lokalnie w łączności hydraulicznej z piętrem permskim), dewońskim mały zbiornik związany z ośrodkiem szczelinowym dewonu środkowego i górnego w rejonie Bodzentyna, W jego obszarze znajduje się 29 GZWP*, z których kilka ma bardzo duże rozprzestrzenienie, wyodrębnionych w różnych wiekowo strukturach geologicznych. W regionie wodnym Górnej Wisły występuje duża rozmaitość struktur geologicznych i pięter zawierających użytkowe poziomy wodonośne: czwartorzędowe współczesne i kopalne doliny rzeczne, rzadziej poziomy międzyglinowe; z dolinami współczesnymi i kopalnymi związana jest większość GZWP tego regionu, paleogeńskie (lokalnie wespół z utworami dolnego miocenu oraz kredy) szczelinowo-porowe piaskowce w obrębie fliszu karpackiego, neogeńskie - użytkowy poziom wodonośny występuje lokalnie w utworach porowych miocenu morskiego, w 3 rejonach na tyle zasobnych, że tworzą GZWP, kredowe w porowo-szczelinowych utworach kredy górnej (niecka miechowska i niecka lubelska), jurajskie w obrębie utworów szczelinowo porowych jury dolnej, środkowej oraz szczelinowych jury górnej monokliny śląsko-krakowskiej, triasowe szczelinowo-porowe utwory triasu dolnego i szczelinowe triasu środkowego monokliny śląsko-krakowskiej, dewońskie szczelinowe utwory dewonu środkowego i górnego Gór Świętokrzyskich, W jego obrębie znajdują się 43 GZWP o stosunkowo niewielkiej powierzchni, z których zdecydowana większość związana jest z czwartorzędowymi strukturami dolinnymi. W regionie wodnym Małej Wisły użytkowe poziomy wodonośne związane są z utworami: piaszczystymi czwartorzędu - w obrębie wodonośnych poziomów związanych z utworami piaszczysto-żwirowymi struktur współczesnych dolin rzecznych i dolin kopalnych, 156

157 fliszowymi - użytkowy poziom wodonośny w szczelinowo-porowych piaskowcach, które osadziły się w szerokim przedziale czasowym kreda dolny miocen, szczelinowo-krasowymi - triasu dolnego i środkowego (monoklina śląsko-krakowska). W jego obszarze znajdują się fragmenty 10 GZWP, wyodrębnionych we wszystkich trzech typach litogenetycznych. Część GZWP obejmuje fragmenty sąsiadujących regionów wodnych, stąd suma GZWP w poszczególnych przekracza ich ilość w całym dorzeczu. W przypadku JCWPd, dla których zidentyfikowano antropogeniczne przyczyny nieosiągnięcia dobrego stanu, najczęstszą tego przyczyną było przekroczenie dopuszczalnych wartości azotu amonowego, żelaza, a także nadmierne pobory wód Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Z uwagi na fakt, iż zdecydowaną większość planowanych przedsięwzięć oceniono jako niewpływające na stan wód podziemnych, brak ich realizacji nie powinien mieć również żadnego wpływu na ten stan. Wyjątkiem są tu działania związane z poborem wód powierzchniowych zaniechanie ich realizacji może skutkować zwiększeniem poboru wód podziemnych. Jednakże skala tych potencjalnych oddziaływań byłaby jedynie lokalna i nie miałyby one wpływu w skali jednolitych części wód, a tym bardziej w skali obszaru dorzecza Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Jak zaznaczono powyżej, prawie wszystkie planowane przedsięwzięcia zostały ocenione jako niewpływające na stan jednolitych części wód podziemnych. Przeprowadzone analizy wykazały, iż spośród zaplanowanych inwestycji (będących na etapie projektowania) jedynie trzy mogłyby potencjalnie spowodować zmiany stanu JCWPd: Budowa nowego parku wodnego: geotermalna innowacja w usługach leczniczo-rekreacyjnych w Białce Tatrzańskiej Przedsięwzięcie to zakłada rozbudowę kompleksu geotermalnego w Białce Tatrzańskiej i związane z tym bezpośrednio inwestycje takie jak wykonanie odwiercenia nowych otworów geotermalnych. Prowadzenie robót wiertniczych za wodami geotermalnymi na znacznych głębokościach niesie szereg potencjalnych zagrożeń dla stanu wód podziemnych, które opisane zostały przy okazji przedsięwzięć Wykonanie otworu badawczego Celejów i Kawernowy podziemny magazyn gazów Kosakowo i z uwagi na to, nie będą tu ponownie podnoszone. Podczas realizacji przedsięwzięcia zalecana jest szczególna ostrożność na każdym jego etapie związana z niedopuszczeniem do mieszania się wód podziemnych różnych poziomów wodonośnych. 157

158 Wykonanie otworu badawczego Celejów GT-1 dla określenia możliwości występowania wód geotermalnych w miejscowości Celejów Przedsięwzięcie to zakłada wykonanie otworu badawczego w rejonie miejscowości Celejów dla określenia możliwości występowania wód geotermalnych w ilościach i o charakterze pozwalających na wykorzystanie ich w rekreacji i balneoterapii. Wiercenia za wodami geotermalnymi zawsze niosą ze sobą niebezpieczeństwa dla stanu wód podziemnych. Z reguły należy wiercić bardzo głęboko (w tym przypadku minimum 1200 m do 2500 m), a to wiąże się z przecinaniem podczas prac wyżej ległych poziomów wód podziemnych, w tym użytkowych. Prace wiertnicze bez zachowania odpowiednich środków ostrożności mogą doprowadzić do połączenia tych poziomów i mieszanie się wód podziemnych z głębokich poziomów, często bardzo zmineralizowanych i zawsze występujących pod bardzo dużym ciśnieniem z wodami poziomów użytkowych, co może doprowadzić do trwałego pogorszenia stanu chemicznego tych ostatnich. Zaleca się prowadzenie takich prac jedynie w uzasadnionych przypadkach popartych innymi przesłankami dotyczącymi istnienia w górotworze wód o parametrach pozwalających na ich wykorzystanie, oraz zachowanie szczególnej ostrożności podczas prowadzenia prac wiertniczych. Budowa Kawernowego Podziemnego Magazynu Gazu Kosakowo Przedsięwzięcie to związane jest z budową kawernowego podziemnego magazynu gazu Kosakowo o pojemności 100 mln metrów sześciennych, który został już częściowo oddany do użytkowania w styczniu 2014 r. Inwestycja ta była potencjalnie niebezpieczna dla stanu wód podziemnych przede wszystkim na etapie budowy. Podczas wykonywania odwiertów dochodziło do przecinania wyżej ległych poziomów wodonośnych w tym użytkowych. Zalegające niżej wody silnie zmineralizowane występujące pod znacznym ciśnieniem potencjalnie mogły przedostawać się ku górze i mieszać z wodami z poziomów użytkowych. Podczas ługowania kawern i transportu solanki ku powierzchni, w celu zrzucenia jej do Bałtyku, zagrożenia dla wód podziemnych przejawiały się głównie w postaci uszkodzenia kolumny rur lub rozszczelnienia instalacji. Obecnie, kiedy zbiornik został oddany do użytkowania zażegnano większość niebezpieczeństw związanych z realizacją inwestycji, natomiast doszły zagrożenia dla wód podziemnych związane z eksploatacją i wykorzystaniem magazynu. Podczas eksploatacji zbiornika, należy zachować szczególną ostrożność przejawiającą się ciągłym monitoringiem stanu kolumny rur zatłaczających gaz oraz stanu zabezpieczeń odcinających poziomy kolejnych wód podziemnych, w tym mineralizowanych oraz użytkowych. Dwa z wymienionych przedsięwzięć związane są z odwiertami geotermalnymi, zaś jedno z budową kawernowego podziemnego magazynu gazu. Wszystkie te przedsięwzięcia oceniono jako mogące potencjalnie wpłynąć negatywnie na stan wód podziemnych, jednakże wpływ ten jest ściśle uzależniony od sposobu realizacji inwestycji, a następnie eksploatacji obiektów. Zachowanie ściśle określonych warunków realizacji pozwoli uniknąć tego wpływu. W związku z powyższym można stwierdzić, iż realizacja działań MasterPlanu nie będzie miała negatywnego oddziaływania na wody podziemne w skali poszczególnych JCWPd na obszarze dorzecza Wisły. 158

159 Podsumowując powyższe (po uwzględnieniu przeprowadzonych rozważań dotyczących możliwego wpływu wskazanych trzech inwestycji na jednolite części wód podziemnych) oceniono, iż realizacja działań MasterPlanu w skali dorzecza Wisły nie będzie miała negatywnego oddziaływania na wody podziemne Zasoby naturalne nieodnawialne Stan aktualny Według ustawy o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju z 2011 r. ( Dz. U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051, z 2003 r. Nr 113, poz. 1068) do strategicznych zasobów naturalnych zaliczane są wody podziemne i powierzchniowe w ciekach naturalnych i źródłach, wody polskich obszarów morskich, lasy państwowe, złoża kopalin oraz zasoby przyrodnicze parków narodowych. 35 Państwowy Instytut Geologiczny wyróżnia podział kopalin podstawowych na cztery grupy. Są to: surowce energetyczne (gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel brunatny, węgiel kamienny), surowce metaliczne (między innymi rudy cynku i ołowiu, miedzi i srebra, wolframu i molibdenu), surowce chemiczne (siarka, sól potasowo-magnezowa, sól kamienna), surowce skalne i inne (m.in.: bentonity, kalcyt, dolomity, gipsy, granity, gliny, kwarcyty, kredę, piaski i żwiry oraz torf). Surowce energetyczne: W obszarze dorzecza Wisły znajduje się najwięcej zasobów węgla kamiennego. Surowiec ten wydobywany jest w dwóch rejonach: Górnośląskim Zagłębiu Węglowym oraz w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Złoża węgla brunatnego znajdują się w rejonie radomskim oraz łódzkim. Niewielkie ilości tego surowca występują również w rejonie bełchatowskim i konińskim. Ropa naftowa oraz gaz ziemny wydobywane są na południu dorzecza na terenie Pogórza Karpackiego oraz Karpat. Surowce metaliczne: Wśród surowców metalicznych występujących na obszarze dorzecza Wisły w opracowaniu uwzględniono rudy cynku i ołowiu oraz żelazo. W woj. mazowieckim, występuje jedyne istniejące złoże żelaza w Polsce. Obszar dorzecza Wisły jest tradycyjnym obszarem występowania zasobów cynku i ołowiu. Rudy cynku i ołowiu stwierdzono przede wszystkim w dolomitach triasu północnego i północno-wschodniego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Bilansowe zasoby tej 35 Ustawa z dnia 6 lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, Dz. U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051, z 2003 r. Nr 113, poz

160 kopaliny na 2012 r. wynosiły 77,15 mln. ton rudy zawierającej 3,42 mln t cynku i 1,45 mln t ołowiu. Aktualnie eksploatacja tej rudy prowadzona jest w kopalniach Olkusz, Pomorzany i Klucze I. Surowce chemiczne: Wśród surowców chemicznych największe znaczenie ma wydobycie soli kamiennej, która występuje w Polsce w obrębie dwóch głównych formacji solonośnych. Najwięcej jej zasobów występuje na obszarze cechsztyńskiej formacji solonośnej zlokalizowanej na terenie Niżu Polskiego oraz w północnej części obszaru dorzecza, w okolicy Zatoki Puckiej oraz Łeby. Złoża soli formacji mioceńskiej, zlokalizowane są w zapadlisku przedkarpackim. Wydobycie soli potasowo magnezowej odbywa się jedynie w obrębie woj. pomorskiego. Na podkarpaciu znajdują się jedyne w Polsce udokumentowane złoża skały diatomitowej. Surowce skalne: Spośród surowców skalnych największym wydobyciem charakteryzują się zasoby gipsu. Złoża gipsu i anhydrytu występują w Polsce towarzysząc osadom solnym, głównie w południowej części dorzecza. Skały osadowe (piaskowiec, dolomit, margiel, wapień) występują na większej części obszaru dorzecza Wisły. Udokumentowane złoża występują od centralnej jego części- województwo mazowieckie, łódzkie, lubelskie aż do południowych granic Polski. Północny obszar dorzecza Wisły jest jedynym w kraju gdzie wydobywany jest bursztyn. Jedyne istotne zasoby glin ceramicznych leżą na terenie województwa świętokrzyskiego, natomiast glin ogniotrwałych, mazowieckiego. Kopaliny pospolite: Kopaliny pospolite występują na terenie całego obszaru dorzecza. Rejon północny i centralny charakteryzuje się największymi zasobami torfu oraz kredy. Surowce szklarskie występują głównie w centrum, na terenie województwa mazowieckiego, natomiast piasków i żwirów, które pospolicie występują na terenie całego obszaru dorzecza, największe zasoby zlokalizowane są w rejonie centralnym oraz południowym Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na ,M. Szuflicki, A. Malon, M. Tymiński, Panstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa,

161 Tabela 6. Zasoby i wydobycie kopalin na obszarze dorzecza Wisły Rodzaj złoża Liczba złóż geologiczne zbilansowane Zasoby ogółem przemysłowe i eksploatacyjne [tys. Mg] Wydobycie lub pobór węgiel kamienny węgiel brunatny gaz ziemny ropa naftowa rudy cynku i ołowiu siarka sól kamienna sól potasowo-magnezowa piaskowiec dolomit, margiel, wapień piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych piaski kwarcowe do produkcji cegły gliny ogniotrwale betonity gips i anhydryt bursztyn piaski i żwiry kreda surowce szklarskie torf Źródło: opracowanie własne na podstawie Bilansu zasobów złóż kopalin Występowanie złóż surowców na obszarze dorzecza Wisły przedstawia poniższy rysunek. 161

162 Rysunek 6 Surowce mineralne w obszarze dorzecza Wisły Źródło: opracowanie własne na podstawie warstwy MIDAS złoża kopalin (shp), Centralna Baza Danych Geologicznych, Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Zaniechanie przedsięwzięć ujętych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły może w dwojaki sposób wpłynąć na zasoby naturalne. Niepodejmowanie działań związanych z ochroną przeciwpowodziową np.: budowa/modernizacja wałów przeciwpowodziowych, jazów, zapór czy pompowni może przyczynić się do okresowego wyłączenia z eksploatacji złóż surowców zlokalizowanych na terenach zalewanych w czasie powodzi. Dotyczyć to będzie głównie złóż kopalin skalnych i innych takich jak piaski i żwiry. Z drugiej strony, podniesienie poziomu wód gruntowych, jak również przywrócenie pierwotnych terenów okresowo zalewanych może spowodować poprawę stanu zasobów torfu. 162

163 Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Realizacja inwestycji zawartych w MasterPlanie potencjalnie wpłynie jedynie na niektóre zasoby surowców naturalnych, szczególnie występujących na miejscu lub w pobliżu realizowanych inwestycji. Najbardziej narażone na negatywny wpływ realizowanych inwestycji mogą być pokłady piasków, żwirów i torfów. Przedsięwzięcia polegające na budowie wielkoobszarowych obiektów takich jak zbiorniki wodne, melioracje oraz inne budowle poważnie ingerujące w powierzchnię terenu, mogą doprowadzić do częściowego lub całkowitego zniszczenia złóż surowców. Realizacja projektów mających na celu ochronę przeciwpowodziową oraz ograniczenie terenów zalewowych może mieć pośredni negatywny wpływ na złoża surowców, w szczególności torfów. Pozostałe przedsięwzięcia polegające na budowie lub modernizacji mostów, wałów przeciwpowodziowych, przepompowni, budowli piętrzących czy regulacji koryt cieków nie będą miały znaczącego wpływu na złoża kopalin użytecznych Powietrze Stan aktualny Monitoring jakości powietrza w Polsce prowadzony jest w oparciu o zapisy art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz z późn. zm.), według których każdego roku wojewódzki inspektor ochrony środowiska dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu za rok poprzedni, a następnie dokonuje klasyfikacji stref, dla każdej substancji odrębnie, według określonych kryteriów. Analizowany układ stref określony jest rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza i obejmuje 46 stref dla każdego z zanieczyszczeń pod kątem ochrony zdrowia oraz 16 stref pod kątem ochrony roślin. Ocena jakości powietrza za rok 2012, wykonana w oparciu o kryteria ochrony zdrowia obejmowała 12 substancji, z kolei pod kątem ochrony roślin 3 substancje, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031). W ocenach prowadzonych pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uwzględnia się dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO), benzen (C 6 H 6 ), ozon (O 3 ), pył PM10, ołów (Pb) w PM10, arsen (As) w PM10, kadm (Cd) w PM10, nikiel (Ni) w PM10, benzo(a)piren (B(a)P) w pyle PM10, pył PM2,5. Oceny prowadzone pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin odnoszą się do dwutlenku siarki (SO 2 ), tlenków azotu (NO x ) oraz ozonu (O 3 ). W rezultacie oceny za 2012 rok, wykonanej w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia, w przypadku tlenku węgla oraz ołowiu, kadmu i niklu, zawartych w pyle PM10, wszystkie strefy dorzecza Wisły zaliczono do klasy A (przypisanie strefie klasy A dla danego zanieczyszczenia oznacza, że na jej terenie nie stwierdzono występowania przekroczeń wartości normatywnych danego zanieczyszczenia obowiązujących w Polsce). 163

164 Spośród stref objętych oceną tylko w jednej (w Aglomeracji Lubelskiej) dla wszystkich rozważanych zanieczyszczeń klasę strefy określono jako A. W każdej z pozostałych stref odnotowano przekroczenie wartości normatywnych stężeń dla jednego lub więcej niż jednego zanieczyszczenia, którego efektem było przypisanie strefie klasy C dla tego zanieczyszczenia. Zdecydowana większość stref w dorzeczu została zaliczona do klasy C ze względu na pył PM10 (Rysunek 7). Pod kątem dwutlenku siarki przekroczenia notowano jedynie w południowej części zlewni - strefa śląska, małopolska oraz Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska (Rysunek 8), z kolei w odniesieniu do dwutlenku azotu, przekroczenia obserwuje się jedynie w strefach silnie zurbanizowanych aglomeracjach miejskich tj. miasto Włocławek, Aglomeracja Krakowska, Aglomeracja Warszawska oraz Aglomeracja Górnośląska (Rysunek 9). Zaliczenie strefy do klasy C nie oznacza złej jakości powietrza na terenie całej strefy, przypisanie strefie klasy C oznacza potrzebę podjęcia lub kontynuowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w odniesieniu do wybranych obszarów w strefie (zwykle o ograniczonym zasięgu) i dla określonych zanieczyszczeń Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

165 Rysunek 7. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic obszaru dorzecza Wisły) dla PM10 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

166 Rysunek 8. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic obszaru dorzecza Wisły) dla SO 2 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

167 Rysunek 9. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic obszaru dorzecza Wisły) dla NO 2 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Brak realizacji zaplanowanych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły przedsięwzięć dotyczących budowy, rozbudowy czy przebudowy takich obiektów jak: wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, zbiorniki suche, budowle piętrzące, rowy, kanały, pompownie, mosty oraz prac realizowanych w korytach cieków, nie będzie miało wpływu na jakość powietrza. 167

168 Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Zaplanowane do realizacji w ramach MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły przedsięwzięcia, dotyczą głównie środowiska wodnego i nie mają bezpośredniego wpływu na jakość powietrza. Prace budowlane związane z realizacją inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie mogą oddziaływać negatywnie na jakość powietrza, ze względu na emisję spalin z pojazdów i maszyn oraz pylenie spowodowane przemieszczaniem znacznych ilości materiałów, np. podczas budowy obwałowań. Spodziewane oddziaływanie będzie miało charakter lokalny i krótkoterminowy, na etapie realizacji inwestycji. Pośrednio czynnikiem mogącym mieć wpływ na jakość powietrza jest również zwiększone zapotrzebowanie na materiały budowlane oraz energię, a co za tym idzie zwiększona presja ze strony przemysłu. Ocena działań zawartych w MasterPlanie dotyczących budowy, rozbudowy czy przebudowy takich obiektów jak: wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, zbiorniki suche, budowle piętrzące, rowy, kanały, pompownie, mosty oraz prace realizowane w korytach cieków, nie wykazuje, że ich realizacja może nieść za sobą negatywne skutki na stan jakości powietrza w skali dorzecza Wisły Powierzchnia ziemi Stan aktualny Obszar dorzecza Wisły to region odznaczający się urozmaiconą rzeźbą, obejmujący prawie wszystkie formy ukształtowania terenu występujące w Polsce. Kontrast ten wynika ze zróżnicowania litologicznego i tektonicznego. Rzeźba terenu charakteryzuje się równoleżnikowym, pasowym układem, który jest wynikiem procesów górotwórczych oraz zlodowaceń na obszarze Polski. Wyróżniamy następujące typy rzeźby terenu: góry i kotliny przedgórskie, powstałe podczas fałdowania alpejskiego, stare górotwory i wyżyny, niziny staro- i młodoglacjalne (pojezierza) oraz nadmorskie niziny (pobrzeża) Bałtyku. Obszar omawianego dorzecza zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski wg Kondrackiego, leży w zasięgu trzech megaregionów: Region Karpacki (5), Pozaalpejska Europa Środkowa (3) i Niż Wschodnioeuropejski (8) oraz 5 prowincji: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym (51), Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim (52), Wyżyny Polskie (34), Wyżyny Ukraińskie (85), Niż Środkowoeuropejski (31), Niż Wschodniobałtycko Białoruski (84). Szczegółowy podział regionów, na podprowincje i makroregiony wg klasyfikacji fizjograficznej Kondrackiego, przedstawia mapa poniżej. 168

169 Rysunek 10. Obszar dorzecza Wisły z uwzględnieniem podziału na podprowincje i makroregiony wg fizjograficznej klasyfikacji Kondrackiego Źródło: opracowanie własne na podstawie warstwy Środowisko - regiony fizyczno-geograficzne Polski (J. Kondracki 2002) (shp), Centralna Baza Danych Geologicznych, Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Południowa część obszaru dorzecza Wisły to przede wszystkim obszar młodych gór fałdowych orogenezy alpejskiej - Karpat oraz pasa kotlin przedgórskich - zapadliska przedkarpackiego. Do południowego obszaru dorzecza zaliczane są następujące podprowincje: Centralne Karpaty Zachodnie (514), Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513), Beskidy Wschodnie (522), Podkarpacie Wschodnie (521) oraz Podkarpacie Północne (512). Kolejną swoistą częścią obszaru dorzecza Wisły jest krajobraz wyżynny. Charakteryzujący się urozmaiconą rzeźbą terenu, o falistej powierzchni z licznymi wzniesieniami. W skład obszaru dorzecza Wisły wchodzi 5 podprowincji: Wyżyna Śląsko Krakowska (341), Wyżyna Małopolska (342), Wyżyna Lubelsko Lwowska (343), Wyżyna Wołyńsko Podolska (851) oraz Polesie (845). 169

170 Centralną część obszaru dorzecza Wisły zajmuje pas Nizin Polskich. W ukształtowaniu terenu wyraźnie widać podział rzeźby na obszar glacjalny, peryglacjalny, fluwioglacjalny i eoliczny. W skład nizin wchodzą następujące podprowincje: Niziny Środkowopolskie (318), Wysoczyzny Podlasko Białoruskie (843), Pojezierza Wschodniobałtyckie (842) oraz Pojezierza Południowobałtyckie ( ). 38 Północną część obszaru dorzecza Wisły zajmują: Pobrzeża Południowobałtyckie (313), Pojezierza Południowobałtyckie ( ) oraz zachodnia część Pobrzeża Wschodniobałtyckiego (841) i Pojezierza Wschodniobałtyckiego (842). Budowa geologiczna Na obszarze Polski stykają się trzy podstawowe struktury geologiczne Europy: prekambryjska platforma wschodnioeuropejska zlokalizowana w północno-wschodniej Polsce, paleozoiczna platforma zachodnioeuropejska położona w zachodniej i środkowej Polsce oraz alpejskie pasmo fałdowe, leżące w południowo-wschodniej Polsce. Obszar dorzecza Wisły położony jest na wszystkich wyżej wymienionych makrostrukturach, co w efekcie skutkuje jego dużą zmiennością morfologiczną. Południowa część obszaru dorzecza Wisły znajduje się w obrębie kilku dużych jednostek strukturalnych. Najdalej na południe wysunięte jest pasmo Karpat, które dzieli się na Karpaty wewnętrzne, zewnętrzne (fliszowe) i zapadlisko przedkarpackie. W skład Karpat wewnętrznych wchodzą: Tatry zbudowane ze skał krystalicznych wraz z ich mezozoiczną pokrywą osadową, pieniński pas skałkowy utworzony jedynie z mezozoicznych i paleogeńskich skał osadowych, oddzielający Karpaty wewnętrzne od zewnętrznych oraz niecka podhalańska, wypełniona fliszowymi osadami kredy i paleogenu. Na północ od Karpat położone są zapadlisko przedkarpackie, niecka górnośląska, monoklina krakowsko-częstochowska, niecka miechowska oraz strefa kielecka Gór Świętokrzyskich. 39 Najbardziej na południu, środkowej części obszaru dorzecza Wisły, znajduje się strefa łysogórska, która obejmuje trzon paleozoiczny Gór Świętokrzyskich. Strefa ta od północy graniczy z centralną częścią wału środkowopolskiego. W skład antyklinorium środkowopolskiego wchodzą: południowa część wału kujawskiego, wał kutnowski i antyklina Gielniowa. Pod pokrywą kenozoiczną wału kujawskiego, zalegają osady dolnokredowe, poniżej których leżą utwory cechsztyńskie o znacznej miąższości. W obrębie środkowej części obszaru dorzecza Wisły zlokalizowane są dwa regiony niecki brzeżnej: niecka warszawska i lubelska. Budowa północno-wschodniej części obszaru dorzecza środkowej Wisły jest typowa dla wszystkich platform prekambryjskich. Składa się z dwóch pięter strukturalnych. W podłożu występują prekambryjskie skały, których głębokość zalegania rośnie w kierunku ze wschodu na zachód. Na nich, prawie poziomo, zalegają skały osadowe wieku od górnego proterozoiku do czwartorzędu. 38 Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, pod red. L. Starkel, PWN, Warszawa Geologia regionalna Polski, Stupnicka E., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

171 Na obszarze tym można wyróżnić następujące jednostki tektoniczne: wyniesienie mazurskie, obniżenie podlaskie oraz struktury zrębowe podlasko-lubelskie. 40 W obszarze dorzecza północnej Wisły występują dwie główne jednostki tektoniczne: niecka pomorska oraz obniżenie perybałtyckie. Niecka pomorska będąca północną częścią niecki brzeżnej, rozciąga się od wybrzeża Bałtyku do niecki warszawskiej. Jednostka ta, wypełniona jest osadami górnej kredy oraz dolnego trzeciorzędu, pod którymi zalegają utwory permu, triasu i jury. Obniżenie perybałtyckie to duża struktura, która ciągnie się poza granice Polski. Przypowierzchniowy kompleks stanowią najmłodsze utwory trzecio- i czwartorzędowe, pokrywające niemal cały obszar dorzecza Wisły. Gleby Gleba jest przypowierzchniowym elementem łączącym podłoże geologiczne z ożywioną częścią ekosystemu. W Polsce gleby wykazują odmienne cechy w porównaniu z glebami Europy Zachodniej i Wschodniej. Występują tu zarówno gleby zaliczane do strefowych brunatne, bielicowe oraz czarnoziemy, jednak nie wykazują one strefowości. Kolejną typową cechą dla naszego obszaru jest zależność rozmieszczenia gleb od skał macierzystych znajdujących się w podłożu. Najważniejszą grupę skał macierzystych stanowią przypowierzchniowe osady czwartorzędowe, głównie plejstoceńskie i holoceńskie, które występują na ponad 90% powierzchni kraju. W wyniku współoddziaływania wyżej wymienionych czynników, dominującymi glebami Polski są gleby brunatnoziemne i bielicoziemne. Jednakże przemywny typ gospodarki wodnej, który związany jest z przewagą opadów nad parowaniem, prowadzi do zubożenia powierzchniowych warstw glebowych tworząc gleby bielicowe i płowe, które stanowią ponad połowę pokrywy glebowej Polski. 41 Ogólna charakterystyka typologiczna gleb obszaru dorzecza Wisły Gleby występujące w południowym obszarze dorzecza Wisły cechują się dużą różnorodnością. Na południu występują górskie kompleksy glebowe. W dorzeczach rzek występują wyłącznie, dobrej jakości mady rzeczne. Na północ od Katowic występują gleby antropogeniczne. Zajmują one powierzchnie pomiędzy Tarnowskimi Górami, Dąbrową Górniczą a Mysłowicami. Środkowy obszar dorzecza Wisły to obszar, gdzie można wydzielić trzy kompleksy glebowe: gleby bielicowe na południu, gleby płowe w centralnej części i gleby rdzawe na północy. Na obszarze Gór Świętokrzyskich dominują gleby brunatne kwaśne i właściwe. Na wschód od Wisły wykształciły się gleby płowe, zaś na Roztoczu dominują gleby brunatne właściwe. W dolinach rzek wykształciły się gleby mułowe i gruntowo glejowe. Południowo-wschodni skraj obszaru środkowej Wisły to rejon, gdzie dominującymi glebami są gleby brunatne właściwe, a w dolinach rzek występują gleby murszowe i torfowe. Centralna część obszaru środkowej Wisły to tereny nizinne. Na Nizinie Środkowomazowieckiej dominują gleby opadowo glejowe i płowe opadowo-glejowe, które sąsiadują z glebami rdzawymi. W bezpośrednim sąsiedztwie dolin rzecznych leżą gleby bielicowe i bielice. 40 Regionalizacja tektoniczna Polski, Żelaźniewicz A., Aleksandrowski P., Buła Z., Karnkowski P., Konon A., Oszczypko N., Ślączka A., Żaba J., Żytko K., Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław Elementy geografii gleb i gleboznawstwa, Stanisław U., Klimowicz Z., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin

172 Gleby północnego obszaru dorzecza Wisły cechują się dość dużą strefowością. Na południu występują gleby rdzawe. Makroregiony Dolina Dolnej Wisły oraz wschodnia i centralna część Pobrzeża Gdańskiego reprezentowane są przez mady rzeczne. Tylko w zachodniej części Pobrzeża Gdańskiego występują gleby brunatne właściwe oraz opadowo glejowe i płowe opadowo-glejowe. Strefa przybrzeżna oraz Mierzeja Helska zbudowana jest z gleb inicjalnych i luźnych słabo wykształconych. 42 Rysunek 11. Klasyfikacja genetyczna gleb na obszarze dorzecza Wisły Źródło: Opracowanie własne na podstawie Gleby- klasyfikacja genetyczna, Białousz Stanisław, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, mapa 1: Gleby - klasyfikacja genetyczny, Białousz S., Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, mapa 1:

173 W obszarze dorzecza Wisły udział gruntów wymagających rekultywacji to 304 km 2 co stanowi 0,17% powierzchni całego obszaru. W tym 7,8% stanowią grunty zdegradowane, a 92,2% to grunty zdewastowane. Z czego tylko ok 3,5% zostało podanych rekultywacji, a 1,9% zagospodarowano. Największy udział w procesie degradacji na obszarze dorzecza Wisły ma górnictwo i wydobycie surowców innych niż energetyczne oraz inne stanowiące odpowiednio 47,8% i 44,4% gruntów zdegradowanych. Południowy obszar dorzecza jest szczególnie narażony na degradację w wyniku działalności kopalni wydobywających surowce na cele energetyczne oraz w wyniku zaopatrzenia w energię, gaz i wodę. Natomiast północna część pod względem odziaływań jest znacznie bardziej zróżnicowana. Główne przyczyny degradacji gleb na tym obszarze to działalność kopalń wydobywających surowce na cele inne niż energetyczne oraz inne oddziaływania. Wykres 1. Procentowy udział różnych zakresów działalności mających wpływ na degradację gleb na obszarze dorzecza Wisły górnictwo i wydobycie surowców energetycznych 6.4% pozostałe zakresy działalności 44.4% górnictwo i wydobycie surowców innych niż energetyczne 47.8% zaopatrzenie w energię, gaz i wodę 1.1% produkcja metali 0.3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statystyka gruntów, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań W przypadku braku realizacji działań ujętych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły, nie przewiduje się wystąpienia zmian istniejącego stanu powierzchni ziemi. Odnosi się to głównie do realizacji przedsięwzięć związanych z budową nowych obiektów. Zachowany zostanie istniejący charakter powierzchni ziemi, oraz wytworzona przez lata struktura i forma użytkowania terenu. W przypadku działań mających na celu zahamowanie lub odwrócenie niekorzystnych zjawisk, brak ich realizacji, bezpośrednio nie wpłynie na stan powierzchni ziemi. Jednak ich niewykonanie przyczynić się może do dalszych niekorzystnych przekształceń. 173

174 Przykładem takich działań są: prace renaturyzacyjne które mogą przyczynić się do poprawy stanu rzek i cieków wcześniej przekształconych oraz remont wadliwie działających systemów melioracyjnych mogący wpłynąć na poprawę stosunków wodnych w glebach. Jedynie w momencie zaniechania prac związanych z remontem i utrzymaniem już istniejących obiektów, mogą wystąpić zmiany w stanie powierzchni ziemi. Dotyczy to tylko i wyłącznie sytuacji, w której w wyniku nieprzeprowadzenia robót modernizacyjnych, następuje częściowe lub całkowite zniszczenie obiektu, skutkujące niespełnianiem wyznaczonych funkcji. Wielkość oraz charakter tych zmian uzależniona jest w pełni od rodzaju budowli, oraz jej dotychczasowych funkcji Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań W przypadku realizacji przedsięwzięć zawartych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły, głównymi antropogenicznymi oddziaływaniami na gleby są przekształcenia geomechaniczne i hydrologiczne. Do pierwszej grupy zaliczyć można prace prowadzące do likwidacji gleb w wyniku przykrycia, bądź całkowitego zdjęcia warstwy gleby, zaburzenia naturalnego układu poziomów glebowych lub zniszczenia przypowierzchniowej struktury przez długotrwałe ugniatanie. Przekształcenia hydrologiczne gleb polegają w głównej mierze na zmianie stosunków wodnych. Do tego typu oddziaływań można zaliczyć meliorację i różnego rodzaju odwadniania terenów. W mniejszym stopniu występować będą również przekształcenia o charakterze chemicznym, które związane są ze zmianą odczynu gleby bądź skażeniami substancjami ropopochodnymi. 43 Główne rodzaje przedsięwzięć/inwestycji mogących oddziaływać na powierzchnię ziemi w obszarze dorzecza Wisły: Wały przeciwpowodziowe: Budowa nowych wałów przeciwpowodziowych może w istotny sposób oddziaływać na powierzchnię. Dotyczy to zarówno rzeźby terenu, jak i gleb występujących w miejscu inwestycji. Nowe obwałowania mogą mieć niekorzystny wpływ na rzeźbę przez zwężenia naturalnych dolin zalewowych rzek oraz odcięcie ich od starorzeczy i terenów podmokłych, znajdujących się w niewielkiej odległości do koryta. Wpływ tych inwestycji uzależniony jest przede wszystkim od skali przedsięwzięcia i lokalizacji. Inwestycje tego typu mogą również w sposób negatywny oddziaływać na glebę. W dolinach rzek dominującymi kompleksami glebowymi są dobrej jakości mady rzeczne, dlatego wszystkie prace prowadzone na terenie zalewowym należy zaliczyć do mogących potencjalnie negatywnie oddziaływać. W wyniku tych prac wystąpić mogą przekształcenia hydrologiczne okolicznych terenów. Dotyczy to przede wszystkim zmniejszenia terenów okresowo zalewanych. Dodatkowo, nowe wały ograniczą spływ powierzchniowy wód do rzek, co wpłynie na zmianę stosunków wilgotnościowych i terenów przyległych do wałów. Przewiezienie i zgromadzenie tak dużej ilości materiału, niezbędnego do budowy wałów spowoduje również zmianę struktury gleb. W tym przypadku wystąpią przekształcenia geomorfologiczne o krótkotrwałym charakterze, które po prawidłowym uporządkowaniu terenu powinny wrócić do naturalnego stanu. Modernizacja istniejącego obwałowania, polegająca głównie na doszczelnieniu, może wpłynąć na zmianę struktury gleb, w wyniku używania ciężkiego sprzętu i ubicia górnej części wału. 43 Zagadnienia z gleboznawstwa, Kowalik S., Uczelnianie Wydawnictwo Naukowo - Dydaktyczne, Kraków

175 Największe nagromadzenie robót związanych z budową i modernizacją wałów przeciwpowodziowych, zlokalizowana jest w regionie wodnym Małej Wisły i zlewni rzeki Elbląg. Duże nagromadzenie prac występować będzie w obrębie południowego obszaru dorzecza Wisły, zwłaszcza dorzecza Wisłoki i północnego obszaru dorzecza Wisły. Z kolei w środkowej części obszaru dorzecza Wisły, dominują prace bezpośrednio w dolinie Wisły. Zbiorniki wodne: Budowa nowych zbiorników wodnych w sposób bezpośredni może wpłynąć zarówno na rzeźbę jak i glebę, a przemiany wynikające z realizacji tego typu przedsięwzięcia będą stałe. Na skutek zalania terenu, zniszczone zostaną różne formy geomorfologiczne w obrębie obszaru, gdzie zlokalizowany będzie nowy zbiornik, a naturalna rzeźba terenu zostanie sztucznie zmieniona. Przegrodzenie doliny rzecznej i zalanie obszarów może w sposób negatywny wpłynąć także na gleby. Wystąpi głównie przekształcenie geomechaniczne, polegające na wyłączeniu dużych obszarów kompleksów gleb. Dodatkowo, poniżej zbiornika, zwiększeniu ulegnie erozja dna i brzegów dolin rzecznych. W wyniku budowy zapory czołowej oraz zapór bocznych i nagromadzeniu ogromnej ilości materiału niezbędnego do budowy, zmianom ulegnie również struktura gleb. Budowa zbiorników wodnych może wpłynąć, także na zmianę gospodarki wodnej oraz poziomu wód gruntowych, a przez co na zmianę stosunków wilgotnościowych gleb znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika jak i gleb położonych poniżej. Remont zbiorników wodnych wiąże się głównie z modernizacją zapór, co może wpłynąć na zmianę struktury gleb na zaporach. Największe skupisko prac związanych z remontem bądź budową nowych zbiorników wodnych wystąpi w obrębie dorzecza Sanu, Pilicy i Bzury oraz na południowym skraju dorzecza Wisły. Suche zbiorniki wodne: W przypadku budowy suchych zbiorników ich oddziaływanie na powierzchnię będzie zdecydowanie mniejsze, niż w przypadku zbiorników wodnych. Zależne będzie również od samej konstrukcji takiego zbiornika. Przegrodzenie doliny rzecznej zaporą czołową może mieć negatywny wpływ na rzeźbę terenu. Budowa suchych zbiorników wodnych okresowo może wpłynąć na lokalną zmianę gospodarki wodnej, co w konsekwencji może prowadzić do chwilowej zmiany stosunków wilgotnościowych gleb, leżących w okolicy przedsięwzięcia. Okresowe zalewanie zbiornika wiązać się będzie z czasowym wyłączeniem z użytkowania gleb. W zależności od budowy czaszy zbiornika może nastąpić całkowite wyłącznie gleb z użytkowania. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku zdjęcia wierzchniej warstwy gleby w celu pogłębienia zbiornika, a przede wszystkim utwardzenia dna przez ułożenie kamieni. Poniżej zapory czołowej występować będzie również efekt erozji, którego nasilenie występować będzie chwilowo i zależne będzie od czasu i ilości zatrzymywanej wody. Oddziaływania te będą miały charakter chwilowy i po pewnym czasie ustąpią. Zaś na stałe przekształceniom geomechanicznym ulegnie niewielki pas ziemi, znajdujący się bezpośrednio pod zaporą czołową. Modernizacje suchych zbiorników, w głównej mierze związane będą z doszczelnianiem zapory czołowej, co w konsekwencji może wpłynąć na zmianę struktury gleby. Oddziaływanie to w głównej mierze będzie występowało w obrębie samej zapory. Prace z zakresu modernizacji lub budowy będą występowały wyłącznie w południowej części obszaru dorzecza Wisły. Największa intensyfikacja tych prac wystąpi w obrębie dorzecza Wisłoki. 175

176 Budowle piętrzące: Przedsięwzięcia o charakterze budowli piętrzących mogą mieć bezpośredni, negatywny wpływ na powierzchnię ziemi. Skala oddziaływania zależna będzie od typu budowli piętrzącej. Budowa progu, zastawki lub stopnia wodnego będzie miała mniejszy wpływ zarówno na rzeźbę i glebę, niż w przypadku budowy jazu lub zapory. Parametrem, który w najistotniejszym stopniu wpłynie na skalę oddziaływania jest wysokość piętrzenia. Decydować on będzie o zasięgu podtopienia okolicznych terenów oraz o wielkości erozji poniżej zbiornika. Budowa nowych stopni piętrzących, głównie jazów i zapór może mieć niekorzystny wpływ na rzeźbę terenu. Wynikać to będzie z faktu podtopienia lokalnych form geomorfologicznych oraz przegrodzenia naturalnej doliny rzecznej. Wpływ przedsięwzięć powyżej budowli piętrzącej, polegać będzie na zajęciu gleb przez spiętrzoną wodę, jak i samą budowlę piętrzącą oraz zmianę stosunków wodno-gruntowych terenów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie. Oddziaływania te należą do przekształceń geomechanicznych i hydrologicznych. Poniżej budowli piętrzącej intensyfikacji może ulec erozja denna, jednak odpowiednie umocnienia mogą skutecznie temu przeciwdziałać. Modernizacja istniejących budowli piętrzących nie będzie miała wpływu na powierzchnię ziemi. Prace z zakresu remontu lub budowy nowych budowli piętrzących występują w obrębie całego obszaru dorzecza Wisły. Najwięcej prac z tego zakresu zlokalizowanych jest w południowej części obszaru dorzecza Wisły, w szczególności w dorzeczu Nidy i Wisłoki oraz w północno-wschodniej części środkowego obszaru dorzecza Wisły zwłaszcza w dorzeczu Narwi. Jeżeli chodzi o południowy obszar dorzecza Wisły to oddziaływania typowe dla budowli piętrzących mogą najbardziej wpływać w północnym rejonie Pobrzeża Gdańskiego i wschodniej części Pobrzeża Koszalińskiego. Rowy i kanały: Prace melioracyjne należą do grupy prac najsilniej oddziałujących na gleby. Wielkość takiego oddziaływania i ich charakter uzależniony jest głównie od skali i rodzaju inwestycji oraz funkcji jakie spełniają te budowle. W przypadku wykonania nowych rowów mamy do czynienia z bezpośrednim wpływem na powierzchnię ziemi przez wykonanie liniowego wykopu i wypełnienie go wodą, a czas trwania takiej zmiany będzie miał stały charakter. W przypadku gleb zostanie zniszczona warstwa zarówno na trasie planowanego wykopu jak i w miejscu składowania urobku. Podobny wpływ bezpośredni będą miały prace związane z budową kanałów. Oddziaływania wynikające z realizacji tych inwestycji mogą mieć wpływ zarówno na powierzchnię ziemi poprzez wykonanie otwartych rowów melioracyjnych, jak i wykonania studzienek zbiorczych. Natomiast na gleby znacząco będzie oddziaływać wykonanie sączków i zbieraczy, których zadaniem w przypadku melioracji odwadniająco-nawadniającej jest utrzymanie właściwego poziomu uwilgotnienia gleby, a przy melioracji odwadniającej odprowadzenie nadmiaru wody. W momencie właściwego wykonania urządzeń melioracyjnych możemy mieć do czynienia z pozytywnym wpływem na gleby użytkowane rolniczo, jednak źle funkcjonujący system może spowodować lub nasilić zjawisko erozji i degradacji. Melioracje będą natomiast negatywnie oddziaływały na gleby takie jak np.: torfy. Budowa nowych rowów i kanałów może mieć bezpośredni i stały wpływ na powierzchnię terenu. Kanały są inwestycjami większymi od rowów, a więc ich skala oddziaływania będzie większa. Budowa przedsięwzięć o tym zakresie wpłynie na zmianę naturalnej rzeźby terenu na sztuczną, przez 176

177 wykonanie wykopu oraz stabilizację dna i brzegów. Wystąpi również bezpośrednie, stałe i negatywne oddziaływania na gleby, głównie w miejscu planowanych prac wykopowych. Czynności te ograniczą się liniowo do terenu, który został wyznaczony pod budowę nowego rowu bądź kanału. W wielu przypadkach tego typu przedsięwzięcia mogą mieć pozytywny wpływ na stosunki wilgotnościowe gleb w bezpośrednim otoczeniu rowu. Z kolei modernizacja istniejących rowów i kanałów nie będzie miała wpływu na rzeźbę terenu. Tego typu przedsięwzięcia mogą najsilniej oddziaływać w obrębie północnego obszaru dorzecza Wisły, a zwłaszcza w dorzeczu rzeki Elbląg. Prace w korycie: Prace w korycie obejmują swym zakresem inwestycje, które w różnym stopniu będą oddziaływać na powierzchnię terenu. Pod względem zakresu inwestycje te należy podzielić na dwa główne typy. Pierwszy z nich dotyczy umacniania brzegów i dna, drugi tyczy się profilowania koryt. Inwestycje polegające na umacnianiu koryt rzek praktycznie nie będą oddziaływały na rzeźbę terenu. Jedynie zmniejszeniu ulegnie powierzchnia gleb, znajdująca się w pasie brzegowym w wyniku umacniania np. kiszką faszynową. Prace umocnieniowe będą również ograniczać erozję boczną i denną nurtu rzeki, co można uznać za pozytywny wpływ tych działań. Profilowanie koryt rzek może niekorzystnie wpłynąć na rzeźbę terenu, w wyniku zmiany naturalnego biegu rzek. Dotyczy to głównie przełożenia koryta w planie, czyli prac polegających na wykonaniu różnego rodzaju przekopów bądź też łagodzeniu zakoli rzek. Takie działania mogą również w sposób bezpośredni i negatywny oddziaływać na gleby, tyczy się to głównie wyłączenia z użytkowania gleb, na których będą odbywały się inwestycje. Zadania z zakresu prac w korycie występować będą głównie w południowym obszarze dorzecza Wisły, zwłaszcza w obrębie regionu wodnego Małej Wisły. Z kolei w północnym obszarze dorzecza Wisły, prace z tego zakresu będą dominować na południowo-wschodnim skraju oraz w dorzeczu rzeki Elbląg. Pompownie: Budowa nowych pompowni będzie miała dwojaki wpływ na powierzchnię terenu. Z jednej strony mogą oddziaływać negatywnie na rzeźbę, przez zmianę naturalnego ukształtowania terenu. Z kolei źle dobrane parametry pracy stacji pomp mogą doprowadzić wręcz do obniżania poziomu wód gruntowych, co w konsekwencji może skutkować nadmiernym wysuszaniem gleb. Z drugiej strony stacje pomp są istotnym elementem odpowiedzialnym za utrzymanie odpowiednich stosunków wodno-gruntowych terenów, na których niemożliwy jest odpływ grawitacyjny. W drugim przypadku oddziaływania te można uznać za pozytywne o długoterminowym charakterze. Modernizacje pompowni polegają głównie na przywróceniu odpowiednich parametrów pracy, czyli utrzymaniu założeń projektowych, przez co prace te można zaliczyć do pozytywnie oddziaływujących na środowisko wodno-gruntowe. Przedsięwzięcia z zakresu bodowy lub modernizacji pompowni będą głównie występować w północnej części obszaru dorzecza Wisły, zwłaszcza w obrębie Żuław Wiślanych. Mosty: Budowa nowych mostów może w sposób negatywny oddziaływać na powierzchnię terenu. Wiąże się to ze zmianą naturalnie ukształtowanej rzeźby terenu. Zmiany te będą miały charakter stały. W miejscach, gdzie budowane będą nowe mosty oraz drogi dojazdowe, nastąpi trwałe wyłączenie z użytkowania gleb. Zwiększy się również spływ wód opadowych z powierzchni dróg, 177

178 co w konsekwencji może doprowadzić do zmiany wilgotności, zwiększenia erozji powierzchniowej i zanieczyszczenia gleb bezpośrednio przyległych do inwestycji. Dodatkowo przy niektórych inwestycjach konieczne jest odwadnianie terenów, palowanie i umacnianie brzegów. Lokalnie może wpłynąć to na stosunki wodno-gruntowe oraz prowadzić do punktowego zniszczenia profili glebowych. Najwięcej przedsięwzięć z zakresu remontu bądź budowy nowych mostów będzie zlokalizowane w południowej części obszaru dorzecza Wisły, zwłaszcza w obrębie dorzecza Dunajca. Inne: Pozostałe inwestycje, które nie zostały przypisane do wyżej wymienionych głównych rodzajów przedsięwzięcia, można podzielić ze względu na podobny charakter oddziaływań. Prace polegające na rewitalizacji szlaków żeglownych. Inwestycje te ze względu na znaczącą skalę mogą w sposób negatywny oddziaływać na powierzchnię. Na rzeźbę największy wpływ będą miały budowle różnego rodzaju obiektów przybrzeżnych np. przystani lub pomostów cumowniczych wraz niezbędną infrastrukturą. Przykładem takiej inwestycji jest Rewitalizacja szlaku wodnego na rzece Brdzie na odcinku Bydgoszcz - Zalew Koronowski. Oddziaływanie na grunty w tym przypadku wynikało będzie z umacniania brzegów lub odmulania i pogłębiania koryt rzecznych. Innym rodzajem są Małe Elektrownie Wodne (MEW). Oddziaływania tych inwestycji na powierzchnię jest analogiczne do oddziaływań budowli piętrzących, gdyż są one niezbędnym elementem każdej MEW. Inwestycje tego typu najliczniej występować będą w obrębie południowego obszaru dorzecza Wisły, szczególnie w dorzeczu Sanu oraz w mniejszym stopniu w południowej części środkowego obszaru dorzecza Wisły Krajobraz Stan aktualny Obszar dorzecza Wisły od południa kształtuje się jako krajobraz wysokogórski, z łańcuchem górskim Karpat obejmującym Tatry reprezentujące rzeźbę wysokogórską typu alpejskiego oraz Beskidy, które charakteryzują się rzeźbą gór średnich i niskich. Roślinność terenów górskich kształtuje się w zależności od wysokości. Teren ten cechuje się niezwykle cennymi walorami zarówno turystycznymi ze względu na ukształtowanie terenu, jak również przyrodniczymi. Świadczyć o tym mogą liczne formy ochrony przyrody. Dalej na północ przechodzi w pas kotlin obejmujący: Kotlinę Oświęcimską i największa Kotlinę Sandomierską. Kotlina Sandomierska to obszar lekko pofałdowany o wzniesieniach rzędu kilku do kilkunastu metrów. W jej obszarze można wyróżnić kilka krain: Płaskowyż Tarnowski, Płaskowyż Kolbuszowski, Płaskowyż Tarnogrodzki. 44 Kolejnym istotnym elementem krajobrazu obszaru dorzecza Wisły jest pas wyżyn obejmujący Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Małopolską oraz Wyżynę Lubelską. Wyróżnia się trzy główne gatunki, krajobrazu: wyżyny lessowe, wyżyny węglanowe, wyżyny krzemianowe i glinkokrzemianowe. 45,46 44 Analiza atrakcyjności turystycznej Województwa Podkarpackiego, Rzeszów, Geografia fizyczna Polski, A. Richling, K. Ostaszewska, PWN, Warszawa

179 Na obszarze dorzecza Wisły krajobraz nizinny występuje w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego oraz Niżu Wschodniobałtycko Białoruskiego. Litologia i rzeźba terenu powodują bardzo duże zróżnicowanie krajobrazowe. Według klasyfikacji krajobrazu naturalnego Polski (Richling, 1992), na obszarze dorzecza Wisły znajdują się cztery klasy krajobrazu nizin: peryglacjalne, glacjalne, fluwioglacjalne, eoliczne. 47 Krajobrazy peryglacjalne zostały podzielone na poszczególne rodzaje: mogą występować jako obszary równinne, faliste, pagórkowate i wzgórza. Na powierzchni terenu wykształciły się takie formy jak, rozległe równiny moreny dennej, pagórki i wzgórza. Dominują tu zbiorowiska leśne - bory mieszane i grądy. Krajobrazy pagórkowate i wzgórzowe to głównie formy powstałe z denudacji moren czołowych. Na obszarze pojezierzy charakterystyczne jest występowanie zagłębień jeziornych bądź torfowiskowych z lasami olsowymi. 48 Krajobrazy glacjalne charakteryzują się zróżnicowaną rzeźbą terenu. Na powierzchni terenu rozróżnia się pagórkowate wysoczyzny morenowe i równiny sandrowe. 49 Wyróżnione zostały trzy gatunki krajobrazu, równinne i faliste charakteryzujące się występowaniem moren dennych, pagórkowate w przewadze składające się z moreny czołowej z zagłębieniami w postaci licznych jezior rynnowych oraz wzgórzowe, dla których typowe są morenowe formy w postaci wyniesień. Obszary krajobrazu charakteryzują się dużą ilością zagłębień bezodpływowych często powypełnianych jeziorami i torfowiskami. Krajobrazy fluwioglacjalne powstały poprzez działalność akumulacyjną wód płynących z lodowca. Są to głównie tereny równinne zbudowane z utworów moreny dennej płaskiej i falistej oraz powierzchni sandrowych. Materiał obszarów sandrowych jest ukształtowany przez wody roztopowe płynące od lodowca po zewnętrznej stronie wału moreny czołowej. Tereny sandrowe często urozmaicone są dolinami rzecznymi i zagłębieniami wytopiskowymi, jeziorami rynnowymi, a także licznymi formami eolicznymi, ozami, kemami. 50 Krajobraz eoliczny, to głównie płaskie równiny akumulacyjne wznoszące się od 5 do 30 m n.p.m., na których występują osady akumulacji morskiej i eolicznej. Powierzchnia nachylona jest w kierunku południowym, tak jak spływ wód roztopowych. Formy eoliczne w postaci wydm występują miejscowo na całym obszarze Niżu Polski. Do form wydmowych należą gatunki krajobrazu pagórkowate w postaci prostych wałów wydmowych i wałów parabolicznych oraz wzgórzowe, występujące przede wszystkim w postaci ruchomych wydm na Mierzei Łebskiej. 51,52 46 Krajobrazy Kulturowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rozważania O Przyrodzie, Historii, Wartościach i Zagrożeniach, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, Kompleksowa geografia fizyczna, A. Richling, PWN, Warszawa Geografia fizyczna Polski, A. Richling, K. Ostaszewska, PWN, Warszawa Hydrogeologia regionalna Polski, pod red. B. Paczyński, A. Sadurski, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa Geografia fizyczna Polski, A. Richling, K. Ostaszewska, PWN, Warszawa Geografia Polski, Środowisko przyrodnicze, L. Starkel, PWN Warszawa Hydrogeologia regionalna Polski, pod red. B. Paczyński, A. Sadurski, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

180 Krajobraz dolin i obniżeń to zagłębienia o różnej genezie i wielkości. Charakteryzują się wąskimi przełomowymi odcinkami, które są ograniczone brzegami np. Małopolski Przełom Wisły. W obszarze dorzecza Wisły w okolicach Warszawy i Płocka otaczają je wysokie skarpy i system tarasów akumulacyjnych. W dolinie rzecznej występują często lasy łęgowe oraz łąki. W krajobrazie dolinnym wyróżnimy krajobraz: zalewowych den dolin oraz tarasów nadzalewowych. 53 Kolejnym typem krajobrazu jest krajobraz deltowy. Delta Wisły Żuławy Wiślane to terytorium o całkowicie płaskim ukształtowaniu. Delta Wisły została ukształtowana w wyniku naniesienia przez rzekę osadów o dużym zróżnicowaniu. Lesistość w tym rejonie wynosi jedynie 3,6% ogólnej powierzchni delty. Układ hydrograficzny stanowi głównie sztuczna sieć rowów i kanałów melioracyjnych. Żuławy są obszarem typowo rolniczym. 54 Ostatnimi typami krajobrazu dolin i obniżeń jest krajobraz równin bagiennych oraz obniżeń denudacyjnych. Zbiorowiskami roślinnymi są olsy, bory bagienne, torfowiska niskie i wysokie. Działalność gospodarcza człowieka spowodowała, że w większości naturalne typy krajobrazu zostały przekształcone. Przekształcenie sieci hydrograficznej i wód gruntowych polegało na: skróceniu i wyprostowaniu rzek, zwężeniu koryt, budowie obwałowań i ustabilizowaniu nurtu. Zastosowanie melioracji spowodowało osuszanie bagien i podmokłych łąk. W wyniku likwidacji siedlisk zmniejszono roślinność hydrofilną oraz lasów łęgowych. Zmiana sposobu użytkowania ziemi zwiększenie powierzchni gruntów ornych doprowadziła do zmniejszenia powierzchni łąk i pastwisk. W czasie realizacji inwestycji hydrotechnicznych powstało wiele antropogenicznych form terenu np. wały przeciwpowodziowe, rowy odwadniające. 55 W obszarze dorzecza Wisły duże zróżnicowanie przyrodnicze terenu wpływa na jego charakter i stan zagospodarowania. Południowa część obszaru charakteryzuje się dużą ilością uzdrowisk oraz terenów poprzemysłowych i kopalni. 56 W środkowej części dominuje zabudowa miejska i przemysłowa, pomiędzy którymi rozciągają się obszary rolnicze. Największym ośrodkiem miejskim środkowej części obszaru dorzecza Wisły jest aglomeracja Warszawska. W części północnej obszaru dorzecza Wisły dominuje krajobraz rolniczy. Największym ośrodkiem miejskim jest Trójmiasto Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań W przypadku braku realizacji działań, dotyczących budowy planowanych inwestycji na obszarze dorzecza Wisły, krajobraz naturalny nie ulegnie znacznym przekształceniom antropogenicznym. 53 Geografia fizyczna Polski, A. Richling, K. Ostaszewska, PWN, Warszawa Poradnik kształtowania krajobrazów pomorskich, Politechnika Gdańska, A. Górka, B. Lipińska, J Rayss 55 Zarządzanie krajobrazem dolin rzecznych. J. Plit, w: Prace komisji krajobrazu kulturowego nr 10, Sosnowiec Hydrogeologia regionalna Polski, pod red. B. Paczyński, A. Sadurski, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

181 Sytuacja inaczej przedstawia się w przypadku modernizacji istniejących obiektów. Brak jakichkolwiek działań, mających na celu modernizację i poprawę stanu technicznego urządzeń hydrotechnicznych, może potencjalnie wpływać na lokalne walory krajobrazowe. Dlatego też, działania polegające na przebudowie bądź remoncie urządzeń wodnych mogą się przyczynić do zachowania stanu aktualnego krajobrazu. Do MasterPlanu zgłoszony został szereg inwestycji polegający na rewitalizacji czy odtworzeniu naturalnego charakteru cieków (często są to wymiany materiałów używanych do umacniania brzegów takich jak beton na ekologiczne tj. materace gabionowe, faszyny itp.). Działania pomimo faktu negatywnego oddziaływania krótkotrwałego na krajobraz na etapie prac budowlanych, w dłuższej perspektywie czasu przyczyniać się mogą do poprawienia walorów krajobrazowych terenów. Założyć trzeba, iż zaniechanie ich realizacji będzie miało negatywny wpływ na krajobraz Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań W przypadku realizacji planowanych przedsięwzięć na obszarze dorzecza Wisły, krajobraz naturalny i antropogeniczny, może ulec przekształceniom zarówno w pozytywnym oraz negatywnym znaczeniu. Wpływ planowanych działań można rozpatrywać ze względu na charakter i rodzaj wykonywanych prac. Oddziaływanie polegające na budowie, czy modernizacji, najczęściej będzie wpływać na walory krajobrazowe, w sposób bezpośredni bądź skumulowany z istniejącą zabudową. Rozpatrując czas trwania oddziaływania, będzie on zazwyczaj długoterminowy i stały. Zmiany w krajobrazie naturalnym mogą być trudno odwracalne. Krótkoterminowe oddziaływania na walory krajobrazowe, występują głównie na etapie realizacji przedsięwzięć. Największy wpływ na krajobraz będzie mieć budowa zbiorników wodnych, w mniejszym stopniu urządzeń hydrotechnicznych i prac regulacyjnych w korytach rzecznych oraz wałów przeciwpowodziowych wzdłuż szerokich dolin rzecznych. Oddziaływanie poszczególnych rodzajów przedsięwzięć na krajobraz: Zbiorniki wodne: Zidentyfikowane oddziaływania, polegające na budowie zbiorników wodnych będą miały prawdopodobnie wpływ na krajobraz i mogą się kumulować z innymi oddziaływaniami w jego najbliższym otoczeniu. W przypadku tych inwestycji przewiduje się potencjalne, trwałe przekształcenie środowiska naturalnego: likwidację zadrzewień i zakrzaczeń oraz siedlisk flory i fauny, co może mieć prawdopodobny negatywny wpływ na krajobraz naturalny. W celu ograniczenia negatywnego oddziaływania na krajobraz ważne jest, aby inwestycje nie zostały lokalizowane na obszarach cennych przyrodniczo. Zakres prac powinien uwzględniać ochronę poszczególnych elementów krajobrazu. Niektóre inwestycje mogą również podnosić walory estetyczne, szczególnie w przypadku zbiorników rekreacyjnych. Stosuje się wówczas urozmaicony kształt zbiornika oraz nachylenie skarp i budowę wysp. Zazwyczaj przy budowie zbiorników rekreacyjnych planowana jest również infrastruktura towarzysząca. Następuje wówczas przekształcenie krajobrazu naturalnego w antropogenicznie zmieniony. Są to oddziaływania pośrednie. 181

182 Obszary ubogie w naturalne zbiorniki wodne są wzbogacane sztucznymi zbiornikami, które oddziałują na krajobraz w sposób bezpośredni. Podnosi się poziom wody gruntowej, co wpływa na wzbogacenie składu florystycznego oraz szatę roślinną. Ponadto budowa nowych zbiorników wodnych i urządzeń piętrzących może spowodować zwiększenie retencji naturalnej, a co za tym idzie oddziaływanie na krajobraz dolin i obniżeń poprzez zmianę struktury gatunkowej fauny i flory. Suche zbiorniki wodne (mała retencja), poldery: Oddziaływania na krajobraz przedsięwzięć związanych z budową bądź modernizacją suchych zbiorników i polderów zależy od ich lokalizacji oraz parametrów technicznych. W przypadku budowy nowych obiektów retencyjnych, ingerencja w środowisko wystąpi krótkoterminowo, na etapie realizacji inwestycji, jak również długoterminowo w fazie funkcjonowania zbiornika na lokalny krajobraz. Modernizacja zbiorników może powodować negatywny wpływ na etapie prowadzonych prac. Ze względu na przeznaczenie suchych zbiorników ich naturalny stan środowiskowy będzie przerywany w czasie napełnienia wodą, walory krajobrazowe będą ulegały zmianom. Przedsięwzięcia mogą oddziaływać w sposób pozytywny na atrakcyjność krajobrazu w postaci zagospodarowania nieużytków pod zbiornik. Na obszarze dorzecza Wisły działania związane ze zbiornikami, realizowane są głównie na południu, głównie w celach ochrony przed powodzią. Lokalizacja oraz parametry zbiornika bądź polderu powinny być dostosowane do lokalnych uwarunkowań środowiskowych, w celu zminimalizowania degradacji istniejących form krajobrazowych. Prace w korycie: Prace w korycie, mogą się wiązać z antropogenicznym przekształceniem dolin rzecznych. Ingerencja w koryto przeważnie narusza naturalne układy w środowisku. Przedsięwzięcia polegające na ubezpieczeniu dna i brzegów, pracach regulacyjnych cieków zwłaszcza małych, może powodować prostowanie, zwężenie dolin i koryt oraz likwidowanie obszarów zalewowych i starorzeczy. Takie oddziaływania mogą wpływać na zmiany w krajobrazie, głównie dolin i obniżeń. Prace w korycie stanowią najliczniejszą grupę przedsięwzięć, które prowadzone będą na całym obszarze dorzecze Wisły. Na obszarze dorzecza Wisły najwięcej przedsięwzięć związanych z pracami w korycie i uwzględnionych w MasterPlanie, wykonywanych jest w południowej części dorzecza, zwłaszcza na górskich odcinkach rzek, w szczególności w rejonie Małej Wisły. Prawdopodobnie mają one znaczenie w ochronie krajobrazów antropogenicznie zmienionych na tych obszarach. - umocnienia brzegów, profilowanie koryta Prace związane z umocnieniem brzegów i profilowaniem koryta cieków, mogą powodować zmiany struktury cieku. Umacnianie brzegów, skarp zwłaszcza poprzez stosowanie umocnień betonowych, kamiennych, powodują zwiększenie prędkości wody płynącej oraz zmianę charakteru cieku. Możliwe jest zaistnienie konieczności przemieszczenia dodatkowych mas ziemnych lub zastosowanie technicznych metod umacniania skarp, najczęściej niekorzystnie wpływających na walory krajobrazu. 182

183 - prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów i śmieci), odmulanie Prace polegające na wycince roślinności mogą wpływać na krajobraz pod względem zmian w użytkowaniu terenu. Usuwanie zadrzewień bądź roślinności, może powodować pogorszenie stanu lub nawet niszczenie siedlisk charakterystycznych dla danego krajobrazu. Biorąc pod uwagę prace polegające na usuwaniu odpadów i śmieci, mają one raczej pozytywny wpływ na krajobraz. Oczyszczanie dolin rzecznych ze szkodliwych zanieczyszczeń, mogą powodować oczyszczenie cieków i poprawę walorów estetycznych rzek. Powinno się jednak uważać na to, aby w przypadku naturalnych przeszkód w korycie, pozostawić je bądź usuwać tylko w konieczności. Prace porządkowe powinny być prowadzone w sposób jak najmniej ingerujący w środowisko i walory krajobrazowe. Rozpatrując odmulanie, może ono w małym stopniu wpływać na krajobraz. Prace zazwyczaj ograniczone są do koryta rzeki, w szczególności do jego dna. Wały przeciwpowodziowe: Wały przeciwpowodziowe odgrywają ważną rolę w zabezpieczeniu przeciwpowodziowym, a ich stan techniczny i funkcjonowanie mogą w sposób bezpośredni oddziaływać na walory krajobrazowe, zarówno w sposób negatywny jak i pozytywny. Wśród inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie przedsięwzięcia mające na celu ochronę przeciwpowodziową stanowią ok. 69%. Położone są w północno-zachodniej i południowo-zachodniej części obszaru dorzecza Wisły oraz w niewielkim stopniu w środkowej części. Negatywne oddziaływanie wałów na krajobraz polega m. in. na wyodrębnieniu dwóch jednostek krajobrazowych o odmiennej roślinności, po obu stronach wału. Struktura przestrzenna krajobrazu ulega również pogorszeniu w wyniku zalegania sukcesywnie wznoszonych hałd gleby. Ponadto pośrednim skutkiem budowy obwałowań jest przesuszenie terenów przyległych, zmniejszenie retencji oraz zwiększenie prędkości przepływu rzeki, co powoduje zwiększenie erozji. W wyniku budowy wałów następuje zmiana kształtu koryta i wzrost poziomu fali powodziowej. Usunięcie zadrzewienia i zakrzaczenia na trasie projektowanego obwałowania zuboży krajobraz i zmieni warunki siedliskowe zwierząt. Wały przeciwpowodziowe to obiekty, których realizacja może częściowo wpływać na redukcję użytków rolnych i powierzchni siedlisk przyrodniczych. Nowe bądź zmodernizowane obwałowania, mogą być przystosowane do celów rekreacyjnych. Na koronie wału projektuje się trasy rowerowe oraz szlaki turystyczne. Zagospodarowanie w ten sposób terenu sprzyja atrakcyjności krajobrazowej, szczególnie na terenach zurbanizowanych. Budowle piętrzące: Budowle piętrzące mogą w sposób znaczący oddziaływać na krajobraz na obszarze dorzecza Wisły skala oddziaływania jednak będzie zmienna i zależna od rozmiarów spiętrzenia. Część budowli piętrzących może mieć dominujący charakter w lokalnym krajobrazie. Niektóre obiekty hydrotechniczne np. stopnie, jazy, bystrza, mogą oddziaływać na morfologię koryta w większości lokalnie i w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu. Wpływ budowy urządzeń hydrotechnicznych na krajobraz rozpatrywany jest również ze względu na rozmiar i lokalizację przedsięwzięcia. Najwięcej działań związanych z urządzeniami hydrotechnicznymi, uwzględnionych w MasterPlanie zidentyfikowano w południowej części obszaru dorzecza. Działania modernizacyjne 183

184 prawdopodobnie w niewielkim stopniu oraz krótkotrwałym czasie w fazie realizacji przedsięwzięcia będą wywierać presję na środowisko. Pozytywne oddziaływania mogą dotyczyć krajobrazów zmienionych antropogenicznie. Prace polegające na modernizacji zniszczonych urządzeń wodnych mogą wpłynąć pozytywnie na estetykę krajobrazu miasta. Rowy, kanały, melioracje: Działania związane z budową nowych rowów bądź kanałów mogą wpływać na zmiany w krajobrazie naturalnym, zwłaszcza w przypadku rowów melioracyjnych. Charakter oddziaływania tych przedsięwzięć zazwyczaj jest bezpośredni i długotrwały. Zmiana warunków hydrologicznych na danym terenie przyczyniać się może do przekształceń siedlisk. Takie działania powodują zmiany walorów przyrodniczych w sposób bezpośredni i długotrwały. Rozważając modernizację bądź przebudowę istniejących systemów melioracyjnych, nie będą one prawdopodobnie negatywnie wpływały na krajobraz, ponieważ jego przekształcenie antropogeniczne w postaci zmiany użytkowania obszaru stanowi obecnie element krajobrazu. Najwięcej przedsięwzięć związanych z budową bądź modernizacją rowów, kanałów i melioracji uwzględnionych w MasterPlanie na obszarze dorzecza Wisły, znajduje się na północy, głównie na pojezierzach. Mosty: Mosty lub ich części mogą stać się czynnikiem zarówno negatywnie jak i pozytywnie wpływającym na walory krajobrazowe. Szczególnie duże inwestycje mogą potencjalnie zmieniać krajobraz dolin. Jednak budowa mostów często stanowi nieuniknioną potrzebę, pomimo ich znacznego wpływu na krajobraz. Analizowane w MasterPlanie inwestycje dotyczące mostów polegały głównie na ich remontach. Działania te mogą wpłynąć na poprawę jakości krajobrazu. Większość z nich dotyczyła obszarów na południu obszaru dorzecza Wisły. Pompownie: W MasterPlanie zostały przeanalizowane przedsięwzięcia polegające na modernizacji i budowie pompowni. Prace związane z modernizacją takich obiektów, prawdopodobnie nie będą miały istotnego wpływu na krajobraz. W przypadku budowy omawianych obiektów wraz z infrastrukturą towarzysząca tj. zbiorniki wyrównawcze, kanały odpływowe może nastąpić potencjalny negatywny wpływ na walory krajobrazowe obszaru dorzecza Wisły. Najwięcej działań związanych z pompowniami w MasterPlanie zidentyfikowano głównie w północnej części obszaru dorzecza Wisły. Inne: Pozostałe inwestycje wpływające na krajobraz obszaru dorzecza Wisły, zakwalifikowane do MasterPlanu jako inne, można rozgrupować ze względu na charakter i rodzaj przedsięwzięcia. Są to głównie: budowy bądź modernizacje Małych Elektrowni Wodnych wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą, rewitalizacja szlaków wodnych, prace związane z zabudową brzegową: rewitalizacja bulwarów, budowa stanowisk cumowniczych przy śluzie, budowa infrastruktury rekreacyjnej, przebudowa i zagospodarowanie nadbrzeży, a także infrastruktury portowej. Wymienione inwestycje mogą mieć potencjalny wpływ na walory krajobrazowe, będzie on jednak uzależniony od rodzaju przedsięwzięcia, jego skali oraz sposobu wpływu na krajobraz. Jednakże, przebudowa obiektów przybrzeżnych może ewentualnie wpływać na urozmaicenie walorów krajobrazów antropogenicznie zmienionych. Powyższe inwestycje zidentyfikowane są w północnej (Pojezierza) i południowej (Wyżyna Małopolska) części obszaru dorzecza Wisły. 184

185 5.9. Klimat Stan aktualny Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, który kształtuje się pod wpływem ścierających się nad jej obszarem różnych mas powietrza wilgotnym znad Atlantyku i suchym z głębi kontynentu euroazjatyckiego. Powoduje to dużą zmienność pogody oraz znaczne zmiany w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach. Na podstawie przebiegu średniej dobowej temperatury powietrza w Polsce wyróżnia się sześć pór roku: przedwiośnie (0-5 C), wiosnę (5-15 C), lato (powyżej 15 C), jesień (5-15 C), przedzimie (0-5 C), zimę (poniżej 0 C). Czas trwania pór roku jest zróżnicowany regionalnie. 57 Obszar dorzecza Wisły jest największym dorzeczem w granicach Polski. Wysokość opadów atmosferycznych na tym obszarze uzależniona jest od rzeźby terenu oraz wysokości nad poziomem morza. Średnia roczna wysokość opadu na terenie dorzecza Wisły kształtuje się w granicach mm (wg danych z wielolecia ). Opady poniżej 500 mm występują tylko na stosunkowo niewielkim obszarze dorzecza. Jest to głównie centralny obszar dorzecza Wisły, gdzie sumy roczne przekraczają nieznacznie 500 mm. Wyższe wartości, mm i większe, odnotowuje się głównie w części południowej i południowo zachodniej, na obszarach wyżynnych i górskich. Najwyższy średni opad w dorzeczu Wisły w wieloleciu odnotowano w Tatrach mm. Poniżej przedstawiono dane meteorologiczne dotyczące średniej temperatury powietrza, rocznej sumy opadów, usłonecznienia i prędkości wiatru na przestrzeni lat, dla siedemnastu wybranych stacji meteorologicznych znajdujących się na obszarze dorzecza Wisły. 57 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, Ministerstwo środowiska, Warszawa, październik 2013 r. 185

186 Stacje meteorologic zne Tabela 7. Dane meteorologiczne dotyczące obszaru dorzecza Wisły Średnie temperatury powietrza w [ C] Roczne sumy opadów atmosferycznych w [mm] Usłonecznienie w [h/rok] Średnia prędkość wiatru w m/s w poszczególnych okresach w poszczególnych okresach rok rok Hel 8,1 8,4 8,7 8, ,7 Łeba 7,7 8,0 8,3 8, ,3 Chojnice 7,3 7,6 7,9 7, ,8 Białystok 6,9 7,2 7,5 7, ,5 Toruń 8,1 8,5 8,7 8, ,5 Mława 7,3 7,7 8,0 7, ,4 Warszawa 8,1 8,3 8,8 8, ,1 Terespol 7,5 7,9 8,2 8, ,8 Włodawa 7,5 7,8 8,2 8, ,8 Lublin 7,4 7,7 8,1 8, ,2 Katowice 8,2 8,6 8,8 8, ,6 Kielce 7,4 7,7 8,1 8, ,8 Rzeszów 7,9 8,2 8,7 8, ,5 Kraków 8,1 8,5 8,7 8, ,2 Bielsko-Biała 8,1 8,4 8,8 9, ,9 Nowy Sącz 8,2 8,5 8,9 8, ,7 Zakopane 5,4 5,8 6,0 6, ,5 Źródło: Mały rocznik statystyczny Polski 2013, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 186

187 Średnie roczne sumy opadów w wieloleciu , na terenie obszaru dorzecza Wisły przedstawia poniższa mapa. Rysunek 12. Średnie roczne sumy opadów [mm] na obszarze dorzecza Wisły ( ) Źródło: Projekt KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu Średnia roczna temperatura powietrza (z wielolecia ) na większości obszaru dorzecza Wisły osiąga wartość 6,5 do 7,5 C. Najwyższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza, powyżej 8 C notuje się na obszarze południowej części Kotliny Sandomierskiej oraz środkowej części Niziny Mazowieckiej. Wartości najniższe, poniżej 7 C, występują na Pojezierzu Suwalskim oraz w partiach górskich. Najniższe wartości średniej rocznej temperatury odnotowano na stacji w Zakopanem i wyniosła 5,4 C. 187

188 Średnie roczne temperatury powietrza w wieloleciu , na terenie dorzecza Wisły przedstawia poniższa mapa. Rysunek 13. Średnia roczna temperatura powietrza w C na obszarze dorzecza Wisły ( ) Źródło: Projekt KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Na obszarze dorzecza Wisły, kluczowe znaczenie mają działania związane z ochroną przeciwpowodziową. W zbiorze wszystkich inwestycji zgłoszonych do uwzględnienia w MasterPlanie przeważająca ich część związana jest z tym właśnie zagadnieniem. Są to głównie zadania związane z utrzymaniem cieków i istniejącej zabudowy hydrotechnicznej, które wpływają na hydromorfologię wód, jednak wpływ ten jest zwykle niewielki i ograniczony do zasięgu lokalnego. Realizacja całkowicie nowych przedsięwzięć o poważnych skutkach środowiskowych, stanowi znikomą część pośród wszystkich projektów. 188

189 Na obszarze dorzecza Wisły planowane są prace związane z budową, przebudową bądź remontem następujących rodzajów inwestycji: Zbiorników wodnych, Suchych zbiorników, Wałów przeciwpowodziowych, Budowli piętrzących, Kanałów, pompowni, mostów, oraz prace realizowane w korytach cieków. Brak realizacji ww. przedsięwzięć nie wpłynie ani negatywnie, ani pozytywnie na klimat. Nie przewiduje się wpływu braku realizacji działań zaplanowanych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły na ten komponent środowiska Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań W przypadku realizacji większości działań zaplanowanych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza, nie przewiduje się wpływu realizowanych przedsięwzięć na klimat. Jedynym rodzajem inwestycji, mogącym mieć lokalne oddziaływanie na mikroklimat jest budowa zbiorników retencyjnych. Zasadnicze zmiany zachodzące w klimacie miejscowym w wyniku budowy zbiorników to: zwiększenie bilansu promieniowania (wiosną zbiornik zaporowy ochładza strefę brzegową, a w drugiej połowie lata i jesienią, aż do pojawienia się lodu, działa ocieplająco), osłabienie cech kontynentalizmu poprzez zmniejszenie dobowej amplitudy zmian temperatury powietrza i różnicy między skrajnymi temperaturami miesięcznymi i rocznymi, zmiany cyrkulacji mas powietrza, co sprzyja zwiększeniu się częstotliwości i szybkości wiatrów oraz zmniejszaniu się liczby dni z ciszami, znaczny wzrost wilgotności, zarówno bezwzględnej jak i względnej w rezultacie zwiększonego parowania z wolnej powierzchni wodnej. 58 Spodziewać się więc można poprawy warunków klimatu lokalnego przez zmniejszenie amplitudy temperatury powietrza, jednak w stosunkowo niewielkim zasięgu (maksymalnie do kilku kilometrów), częściowe zwiększenie wilgotności powietrza (głównie w wyniku podpiętrzenia wód gruntowych w otoczeniu zbiornika), zwłaszcza przy wyższej temperaturze powietrza. 58 Traczewska T.M. Problemy ekologiczne zbiorników retencyjnych w aspekcie ich wielofunkcyjności, Politechnika Wrocławska, Instytut Inżynierii Środowiska. 189

190 Planowane do budowy zbiorniki wodne zlokalizowane się głównie w regionie wodnym Górnej Wisły i Środkowej Wisły. Nie przewiduje się wpływu planowanych zbiorników na klimat w skali całego obszaru dorzecza. Jak wspomniano wyżej, niewielki wpływ zbiorników będzie miał charakter jedynie lokalny, ograniczony do obszaru kilku kilometrów wokół zbiornika, w zależności od jego wielkości Zabytki i dobra materialne Stan aktualny Obszar dorzecza Wisły jest regionem wyjątkowym pod względem liczby i różnorodności obiektów zabytkowych. Ścieranie się różnorodnych grup etnicznych pozostawiło ślady w postaci języka, nazewnictwa, tradycji i zwyczajów, dlatego też na tym obszarze można zaobserwować wpływ kultury słowiańskiej oraz prawosławia i katolicyzmu. W tym obszarze wpisano na listę zabytków ponad 35 tys. obiektów, największy udział wśród nich mają obiekty sakralne, obiekty mieszkalne oraz parki pałacowe i dworskie. Ich szczegółowy podział przedstawia wykres poniżej. Wykres 2. Procentowy udział poszczególnych typów zabytków na obszarze dorzecza Wisły budownictwo przemysłowe 3% cmentarze 7% inne 5% sakralne 20% obiekty budownictwa obronnego 1% domy mieszkalne 24% budynki gospodarcze 4% zabudowa folwarczna 8% parki pałacowe i dworskie 12% dwory 5% budowle użyteczności publicznej 7% zamki 1% pałace 3% Źródło: opracowanie własne 190