Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Zamawiający: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ul. Grzybowska 80/ Warszawa Jednostka projektująca: Dyrektor Techniczny- Doradztwo Infrastrukturalne Woda i Środowisko Mott MacDonald Polska Sp. z o.o. mgr inż. Mirosława Rybczyńska Szewczyk Data: Warszawa, 2014 r.

2

3

4 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Spis treści 1. Wprowadzenie Podstawa opracowania prognozy Podstawa prawna i zakres prognozy Przedmiot i cel prognozy Metoda opracowania prognozy Konsultacje dokumentu Zakres MasterPlanu oraz ocena zgodności z celami uzgodnionymi w innych dokumentach Zakres dokumentu Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla unijnego i międzynarodowego Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla krajowego i regionalnego Ocena zgodności MasterPlanu z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz polityką ekologiczną Ocena zgodności celu MasterPlanu z adaptacją do zmian klimatu Stan środowiska, potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji masterplanu jak również w przypadku realizacji Ludzie w tym jakość życia i zdrowia Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Różnorodność biologiczna, flora i fauna oraz formy ochrony Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Wody powierzchniowe Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Wody podziemne Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Zasoby naturalne nieodnawialne

5 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Powietrze Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Powierzchnia ziemi Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Krajobraz Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Klimat Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Zabytki i dobra materialne Stan aktualny Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Propozycja rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko mogących być rezultatem realizacji analizowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Transgraniczne oddziaływanie na środowisko Ocena oddziaływań skumulowanych Propozycja rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w analizowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru Metody analizy skutków realizacji postanowień analizowanego dokumentu i częstotliwość jej przeprowadzania Podsumowanie Literatura Spis tabel Spis rysunków

6 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 15. Spis wykresów Spis załączników

7 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Wykaz skrótów użytych w opracowaniu: apgw aktualizacja Planu Gospodarowania Wodami GIOŚ Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urząd Statystyczny GZWP _ Główne Zbiorniki Wód Podziemnych JCW Jednolita Część Wód JCWP Jednolita Część Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolita Część Wód Podziemnych KE _ Komisja Europejska KZGW _ Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MŚ Ministerstwo Środowiska MAiC Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej MEW Mała Elektrownia Wodna MF Ministerstwo Finansów MKOOpZ Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem MPHP Mapa podziału hydrograficznego Polski MODO Międzynarodowy Obszar Dorzecza Odry MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OOŚ Ocena Oddziaływań na Środowisko PEP Polityka Ekologiczna Państwa PGW Plany Gospodarowania Wodami PWP Polityka Wodna Państwa PWŚK Program Wodno Środowiskowy Kraju RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej SRWŁ 2020 Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 SZCW Silnie Zmienione Części Wód TOP Tabela Oceny Projektów UUIŚ Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku 7

8 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa opracowania prognozy Podstawa prawna i zakres prognozy Podstawą prawną sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz. 1235) (UUIŚ). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) skutków realizacji dokumentów strategicznych (np.: koncepcji, polityk, strategii i planów) opracowywanych przez organy administracji nakładają artykuły 46 i 47 niniejszej ustawy. Zgodnie z art. 46, przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura, 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony. Art. 47. określa, iż przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane także w przypadku projektów dokumentów, innych niż wymienione w art. 46, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem, o którym mowa w art. 57, organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. Zgodnie z zapisem art. 3 UUIŚ, przez strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko rozumie się postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu, obejmujące w szczególności: uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko; sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko; uzyskanie wymaganych ustawą opinii; zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. 8

9 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Zgodnie z art. 51 ustawy prognoza oddziaływania na środowisko powinna zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; analizę i ocenę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody; analizę i ocenę celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; analizę i ocenę przewidywalnych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych, i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnie ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, z uwzględnieniem, zależności między tymi elementami, środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Zgodnie z art. 52 ustawy prognoza oddziaływania na środowisko powinna być opracowana stosownie do współczesnego stanu wiedzy i metod oceny. Prognoza powinna uwzględniać informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzone dla innych, przyjętych już dokumentów powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania. 9

10 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Prognoza oddziaływania na środowisko została sporządzona zgodnie z treścią pisma Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska uzgadniającego zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko, wydanego na podstawie art. 53 w związku z art. 57 UUIŚ oraz na podstawie art. 51 UUIŚ (pismo w załączniku nr 1). W prognozie oddziaływania na środowisko ujęto również uzgodnienia z Urzędami Morskimi zawarte w: Uzgodnieniu zakresu i stopniu szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla Projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Szczecinie (pismo w załączniku nr 2). Uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla Projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Słupsku (pismo w załączniku nr 3). Uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla Projektów MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły i Odry wydane przez Urząd Morski w Gdyni (pismo w załączniku nr 4) Przedmiot i cel prognozy Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Zgodnie z założeniami zawartymi w Załączniku do Uchwały Rady Ministrów nr 118/2013 z dnia 2 lipca 2013 r. Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej, przygotowane zostały MasterPlany dla obszarów dorzecza Wisły i Odry. Dokumenty te przedstawiają inwestycje, które zgodnie z w/w załącznikiem ze względu na ich wpływ na właściwości fizyczne części wód powierzchniowych lub zmianę poziomu części wód podziemnych spowodują nieosiągnięcie dobrego stanu wód podziemnych, dobrego stanu/potencjału ekologicznego lub pogorszenie stanu części wód powierzchniowych lub podziemnych. Głównym celem opracowania prognozy jest próba zidentyfikowania kluczowych oddziaływań, charakterystycznych dla analizowanych rodzajów inwestycji na wyszczególnione komponenty środowiska. Prawidłowe określenie zakresu potencjalnego oddziaływania pozwala na dobór odpowiednich środków minimalizujących lub kompensujących, na etapie przygotowań do realizacji inwestycji. Jest to podstawa do minimalizowania strat w środowisku przy jednoczesnym ich realizowaniu. W niniejszym dokumencie opisano typowe rodzaje potencjalnych oddziaływań oraz zaproponowano odpowiednie sposoby minimalizacji ich presji lub kompensacji. Przedstawiono również istniejące problemy środowiska z punktu widzenia dokumentu. Oprócz określenia potencjalnego wpływu na środowisko, celem prognozy jest analiza zgodności przedstawionych zamierzeń inwestycyjnych z dokumentami planistycznymi i strategicznymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym. 10

11 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 1.2. Metoda opracowania prognozy Prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu uwzględnia: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji dokumentu; stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Opis istniejącego stanu środowiska przyrodniczego sporządzono na podstawie dostępnej literatury, danych statystycznych oraz aktualnych map. Do analizy stanu środowiska a także graficznego przedstawienia wyników wykorzystywano również technikę GIS. Podczas oceny wpływu inwestycji zawartych w MasterPlanie na poszczególne komponenty środowiska, określono charakter oddziaływania, czas trwania oraz wpływ danej inwestycji na poszczególne komponenty środowiska: ludzi (w tym jakość życia i zdrowia), różnorodność biologiczną, florę, faunę, wody powierzchniowe, wody podziemne, zasoby naturalne, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat oraz zabytki i dobra materialne. Prognoza ocenia skumulowane oddziaływania planowanych przedsięwzięć na obszar dorzecza Odry. Ponadto prognoza wskazuje: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru; 11

12 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru bądź wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru. Prognoza oddziaływania na środowisko MasterPlanu odnosi się do raportów oddziaływania na środowisko wykonanych dla poszczególnych projektów o ile wystąpiły ku temu przesłanki z art. 59 UUIŚ, a także jest powiązana z innymi dokumentami wykonywanymi dla potrzeb aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (np. analiza presji, cele środowiskowe, apwśk, apgw, międzynarodowe plany gospodarowania wodami, itp.) Konsultacje dokumentu MasterPlanuwraz z prognozą oddziaływania na środowisko, został w myśl brzmienia art. 54 UUIŚ poddany konsultacjom społecznym. Konsultacje przeprowadzone zostały zgodnie z zasadami przedstawionymi w Rozdziale 3 UUIŚ. Odbyły się one w dniach kwietnia 2014 r. W trakcie tych konsultacji projekty dokumentów zostały udostępnione zainteresowanym stronom, a informacja o terminie i miejscu składania wniosków do dokumentu została podana do publicznej wiadomości. Konsultacjom podlegały cztery dokumenty: Projekt MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły; Projekt MasterPlanu ; Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko dla Projektu MasterPlanu dla obszaru dorzecza Wisły; Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko dla Projektu MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Uwagi oraz wnioski można było składać poprzez: formularz elektroniczny umieszczony na stronie internetowej drogą elektroniczną na adres masterplany@kzgw.gov.pl; pisemnie na adres KZGW; ustnie do protokołu w siedzibie KZGW. Uwagi lub wnioski złożone po upływie wskazanego terminu, tj. 25 nie zostały uwzględnione. W konsultacjach społecznych oprócz osób prywatnych wzięły udział m. in: Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej; Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych; 12

13 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Ministerstwo Środowiska; Urzędy marszałkowskie, wojewódzkie, miejskie, gmin; Zarządy Portów Morskich; Organizacje pzarządowe, takie jak: WWF, Nasza Natura, Fundacja Greenmind, Centrum Ochrony Mokradeł i inne; Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska; inne jednostki administracji publicznej i przedsiębiorstwa związane gospodarką wodną. W sumie zarejestrowano uwagi od 60 instytucji oraz 14 osób prywatnych. Spływające uwagi oraz wnioski w głównej mierze dotyczyły: 1. Projekty MasterPlanów: braku akceptacji dokonanej oceny dla inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów, a zamieszczonych na liście nr 1 (inwestycje nie wpływające negatywnie na stan JCWP) lub liście nr 2 (inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla którego należy rozważyć zastosowanie odstępstwa); zmiany oceny inwestycji w celu umieszczenie jej na liście nr 1; nie umieszczenia w Projekcie MasterPlanów inwestycji planowanych przez jednostki; braku zamieszczenia w konsultowanych dokumentach danych roboczych np. macierzy oddziaływania; zamieszczenia w MasterPlanach inwestycji dla których beneficjenci nie przekazali danych niezbędnych do przeprowadzenia oceny; zamieszczenia w MasterPlanach nowych inwestycji, (zrealizowanych, będących w trakcie realizacji, planowanych do realizacji), dla których beneficjenci nie zdążyli przygotować wystarczających danych, aby powyższe inwestycje zgłosić do opracowania poddanego konsultacjom. 2. Projekty prognozy oddziaływania na środowisko: braku indywidualnej oceny poszczególnych inwestycji; braku oceny wpływu poszczególnych inwestycji na obszary sieci Natura 2000; oceny wpływu poszczególnych rodzajów przedsięwzięć na środowisko. Po upływie terminu konsultacji społecznych rozpatrzone zostały wszystkie zgłoszone uwagi i wnioski. W wyniku pozytywnego rozpatrzenia części z nich, w Projektach MasterPlanów oraz Prognozy wprowadzono następujące zmiany: 1. Projekt MasterPlanu: Wprowadzono podział na: - inwestycje zrealizowane, - inwestycje będące w realizacji, 13

14 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu - planowane do realizacji; na podstawie uzupełnionych przez beneficjentów braków w dokumentacji dokonano oceny projektów uprzednio znajdujących się na liście inwestycji nieocenionych; dodano nowe inwestycje; uzupełniono uzasadnienie odstępstwa z art. 4. ust. 7. RDW; uzupełniono dokument o podsumowanie każdej inwestycji; uzupełniono dokument o inwestycje zgłoszone po konsultacjach społecznych w terminie do dnia r.; nowa wersja dokumentu będzie zawierała bazę danych. Narzędzie to umożliwi filtrowanie danych o zamieszczonych inwestycjach w celu zidentyfikowania inwestycji wg różnego rodzaju informacji; naniesiono poprawki odnoszące się do treści dokumentów. 2. Projekt prognozy oddziaływania na środowisko: dodano załącznik prezentujący inwestycje, dla których stwierdzono wpływ na cele obszarów Natura 2000, w tym również znaczący negatywny wpływ; rozszerzono opis wpływu poszczególnych rodzajów inwestycji na środowisko; uzupełniono Shadow List ; zaktualizowano dane statystyczne dotyczące zgłoszonych inwestycji. Po r. do MasterPlanu zgłoszono ogółem 73 całkiem nowe projekty oraz uzupełniono dokumentację do 276 inwestycji uprzednio znajdujących się na liście inwestycji dla których zakres przekazanych danych był niewystarczający do przeprowadzenia oceny. W wyniku rozszerzenia listy inwestycji wchodzących w zakres opracowania Projektu MasterPlanów oraz poddania ich ocenie, po uzgodnieniu z zamawiającym, zostały przeprowadzone kolejne konsultacje społeczne w terminie od 09 do 30 czerwca 2014 r. Konsultacje te przeprowadzono na takich samych zasadach jak pierwsze konsultacje. W wyniku rozszerzenia listy inwestycji wchodzących w zakres opracowania projektu MasterPlanów oraz poddania ich ocenie, po uzgodnieniu z zamawiającym, przeprowadzono kolejne konsultacje społeczne, które odbyły się w dniach r. Konsultacjom poddano wszystkie z czterech wcześniej konsultowanych dokumentów: Projekty MasterPlanów dla obszarów dorzeczy Wisły oraz Odry wraz z prognozami oddziaływania na środowisko. Sposób zgłaszania wniosków oraz uwag do konsultowanych dokumentów pozostał identyczny jak w przypadku pierwszych konsultacji (uwagi można było przekazywać za pośrednictwem elektronicznego formularza umieszczonego na stronie internetowej zamawiającego, mailowo na adres zamawiającego, pisemnie lub ustnie w siedzibie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej). W trakcie drugich konsultacji społecznych MasterPlanów wraz z prognozami zarejestrowano uwagi od 58 instytucji oraz 2 osób prywatnych. 14

15 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Zgłaszane w trakcie drugich konsultacji społecznych uwagi i wnioski dotyczyły przede wszystkim: 1. Projekt MasterPlanu: zgłoszonych w trakcie pierwszych konsultacji społecznych uwag i ich niepełne uwzględnienie lub niesatysfakcjonujące ustosunkowanie się do tych uwag przez wykonawcę dokumentacji; braku akceptacji dokonanej oceny dla poszczególnych inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów, uznanych w dokumentacji za inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla którego należy rozważyć zastosowanie odstępstwa, a które nie spełniają wszystkich przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW; wnioski o zamieszczenie w MasterPlanach inwestycji, dla których beneficjenci nie przekazali danych (dokumentacji) niezbędnych do przeprowadzenia oceny; uwagi dotyczące metodyki i celowości realizacji dokumentów, jakimi są MasterPlany. 2. Projekt prognozy oddziaływania na środowisko: zgłoszonych w trakcie pierwszych konsultacji społecznych uwag i ich niepełne uwzględnienie lub niesatysfakcjonujące ustosunkowanie się do tych uwag przez wykonawcę dokumentacji; rozszerzenia analiz dotyczących obszarów chronionych w związku z realizacją inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie oraz wpływu na inne komponenty środowiska przyrodniczego, nieścisłości przytaczanych w treści dokumentów danych liczbowych (danych statystycznych). Po upływie terminu konsultacji społecznych przeanalizowane i rozpatrzone zostały wszystkie zgłoszone uwagi i wnioski. W wyniku pozytywnego rozpatrzenia części z nich, w projektach MasterPlanów oraz Prognoz wprowadzono szereg zmian, mających na celu przede wszystkim usunięcie wskazanych błędów i nieścisłości dotyczących poszczególnych inwestycji zgłoszonych do MasterPlanów. 15

16 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 2. ZAKRES MASTERPLANU ORAZ OCENA ZGODNOŚCI Z CELAMI UZGODNIONYMI W INNYCH DOKUMENTACH 2.1. Zakres dokumentu MasterPlan stanowi szczególną analizę potrzeb w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej, zidentyfikowanych na poziomie dorzecza oraz poszczególnych jego regionów, dla których odpowiedzią są analizowane inwestycje. Rozumiane w ten sposób zintegrowane podejście do gospodarowania wodami na obszarze dorzecza pozwoli na połączenie planowanych działań z wymogami i celami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W skład inwestycji objętych MasterPlanem włączono projekty, które powinny zostać uwzględnione w apgw. Inwestycje te przez swój charakter mogą potencjalnie wpływać na nieosiągnięcie, lub nie utrzymanie dobrego stanu/potencjału ekologicznego JCW co jest niezgodne z założeniami RDW. W zakres dokumentu stanowiącego propozycję MasterPlanu wchodzą m.in.: 1. Analiza inwestycji na obszarze dorzecza Odry zgodnie z przyjętą metodyką, w odniesieniu do zdefiniowanych potrzeb i problemów, stwierdzonych w poszczególnych regionach wodnych, 2. Indywidualna ocena poszczególnych inwestycji w obszarze dorzecza Odry w odniesieniu do wytycznych Ramowej Dyrektywy Wodnej, a także klasyfikacja inwestycji zgodnie z przyjętą metodyką, 3. Charakterystyka JCW oraz obszarów chronionych, na których zlokalizowane zostały analizowane inwestycje, 4. Ocena skumulowana efektów oddziaływania obejmujących zasięg od zlewni JCW po obszar dorzecza, z wyszczególnieniem oddziaływania na inne JCW, 5. Podsumowanie oddziaływania inwestycji na obszary objęte siecią Natura 2000 w przypadku zidentyfikowania takiego oddziaływania i możliwości oceny na podstawie posiadanej dokumentacji, 6. Analiza odstępstw od celów środowiskowych zgodnie z art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej. W MasterPlanie nie ujęto inwestycji związanych z gospodarką ściekową. Problematyką tą zajmuje się Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. MasterPlan obejmuje projekty w perspektywie do 2021 r., które zostały lub zostaną zrealizowane na obszarze dorzecza Odry w następujących sektorach: ochrona przeciwpowodziowa i gospodarka wodna; żegluga śródlądowa i morska; hydroenergetyka. 16

17 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Projekty przeanalizowano pod względem potencjalnego wpływu ich realizacji na nieosiągnięcie lub pogorszenie dobrego stanu/potencjału części wód. Analizę wpływu projektów na obszarze dorzecza odniesiono także do poszczególnych jednolitych części wód, dla których indywidualnie rozpatrywano wpływ podejmowanych w jej zasięgu działań na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych. MasterPlan zawiera zbiorcze zestawienie inwestycji ujętych w dokumentach i programach planistycznych szczebla lokalnego, regionalnego i krajowego, a zatem powstaje w powiązaniu z tymi dokumentami, wskazując m.in. na konieczność podjęcia działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów (zawartych w RDW) i kierunków zrównoważonego rozwoju. Przedsięwzięcia obejmują budowy oraz remonty następującej zabudowy: wały i poldery przeciwpowodziowe, rowy i kanały melioracyjne, zabudowę poprzeczną i budowle piętrzące, jazy, ostrogi, stopnie wodne, śluzy, zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepławki dla ryb, prace w korycie rzecznym (w tym renaturyzacje), pompownie i ujęcia wody, MEWy, mosty, porty, przystanie pomosty rekultywacje zbiorników wodnych itp. Wytyczne i rekomendacje zawarte w MasterPlanach współgrają i wynikają z przesłanek zawartych w dyrektywach Unii Europejskiej, które są sukcesywnie implementowane do polskiego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla unijnego i międzynarodowego Podstawowym zadaniem MasterPlanu jest zintegrowanie strategii i planów sektorowych dotyczących dorzecza Odry w zakresie przedsięwzięć mogących oddziaływać na hydromorfologię wszystkich kategorii wód powierzchniowych. Ocenie poddano inwestycje w sektorach: ochrony przeciwpowodziowej, gospodarki wodnej, żeglugi śródlądowej i morskiej oraz hydroenergetyki. Inwestycje ocenione w ramach MasterPlanu wpisują się w pełni w cele określone w dokumentach wymienionych poniżej zarówno na szczeblu krajowym, unijnym jak i międzynarodowym. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna RDW) Zgodnie z art. 1 RDW celem niniejszego dokumentu jest ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych, które: zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych; promują zrównoważone korzystanie z wód oparte na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych; 17

18 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu dążą do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego między innymi poprzez szczególne środki dla stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych oraz zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych; zapewniają stopniową redukcję zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegają ich dalszemu zanieczyszczaniu; przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz. Art. 4 RDW definiuje cele środowiskowe odnośnie wód powierzchniowych i podziemnych, które odnoszą się do zapewnienia dobrego stanu chemicznego wód, a także osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego wód powierzchniowych oraz dobrego stanu wód podziemnych poprzez zapewnienie równowagi między poborami, a zasilaniem tych wód. Nadrzędnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku Zakłada się, że wody powierzchniowe, w tym silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód, powinny do tego czasu osiągnąć dobry stan chemiczny oraz odpowiednio dobry stan ekologiczny lub dobry potencjał ekologiczny. Przy określaniu celów środowiskowych przyjęto, że stan ekologiczny obowiązuje dla naturalnych jednolitych części wód natomiast potencjał ekologiczny dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód. Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych ustalane są zgodnie z zapisami art. 4 RDW. Stosowana jest przy tym zasada jeśli do danej części wód odnosi się więcej niż jeden z celów, ustala się cel najbardziej rygorystyczny. Przeniesienie zapisów RDW do prawodawstwa polskiego nastąpiło przede wszystkim poprzez ustawę Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U.2012 r. Nr 0 poz.145 z późna. zm.) wraz z aktami wykonawczymi. Ponadto RDW transponowana jest także poprzez ustawę Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U.2013 r. Nr 0 poz z późn. zm.) oraz ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity Dz.U.2006 r. Nr 123 poz. 858 z późn. zm.) wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim Nadrzędnym celem Dyrektywy Powodziowej jest ograniczanie ryzyka powodziowego i zmniejszanie następstw powodzi w państwach Unii Europejskiej. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie konieczności opracowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz ich publicznego udostępnienia. Państwa członkowskie zobligowane zostały do sporządzenia: wstępnej oceny ryzyka powodziowego do grudnia 2011 roku; map zagrożenia i map ryzyka powodziowego do grudnia 2013 roku; planów zarządzania ryzykiem powodziowym do grudnia 2015 roku. 18

19 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Wyżej wymienione dokumenty zawierają m.in. opis odpowiednich celów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zestawienie środków służących osiągnięciu tych celów, ze wskazaniem stopnia ich priorytetowości. Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego Celem Dyrektywy Azotanowej jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego azotanami ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. Realizacja tego celu wymagała wdrożenia przepisów dyrektywy do prawodawstwa państw członkowskich UE i realizacji wymogów wynikających z tych przepisów. Najistotniejsza transpozycja została dokonana w ustawie Prawo wodne. Artykuł 47 tejże ustawy zobligował dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej do wyznaczenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i obszarów szczególnie narażonych oraz do opracowania programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych. Treść przyjętej Dyrektywy Azotanowej wdrożona została w następujących etapach: identyfikacja wód wrażliwych (zanieczyszczonych i zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzenia rolniczego) i wyznaczenie obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu do tych wód należy ograniczyć; opracowanie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych; wdrażanie zapisów programu działań; weryfikacja co 4 lata. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu Niniejsza Dyrektywa ustanawia szczególne środki, określone w art. 17 ust. 1 i 2 Dyrektywy nr 2000/60/WE (RDW) w celu zapobiegania i ochrony przed zanieczyszczeniem wód podziemnych. Środki te obejmują w szczególności: kryteria oceny dobrego stanu chemicznego wód podziemnych, kryteria służące identyfikacji i odwróceniu znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych oraz kryteria służące definiowaniu początkowych punktów odwrócenia takich trendów. Dyrektywa uzupełnia zawarte w dyrektywie 2000/60/WE przepisy zapobiegające wprowadzaniu zanieczyszczeń do wód podziemnych lub ograniczające je oraz ma na celu zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich jednolitych części wód podziemnych. 19

20 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Ma ona na celu ochronę tych gatunków, gospodarowanie nimi oraz ich kontrolę i ustanawia reguły postępowań. W świetle wymogów Dyrektywy, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki w celu ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa, o którym mowa w akapicie powyżej. Ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów i naturalnych siedlisk obejmuje przede wszystkim następujące środki: stworzenie obszarów ochrony; utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi; przywracanie zniszczonych biotopów; tworzenie biotopów. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Niniejsza Dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą Dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory ważnych dla Wspólnoty. Ponadto środki podejmowane zgodnie z niniejszą Dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne. Dyrektywa odnosi się do ochrony gatunków i siedlisk o znaczeniu wspólnotowym. Znaczna ich część to gatunki i siedliska związane z ekosystemami wodnymi i od wody zależnymi. Stanowi fundament utworzonej sieci obszarów chronionych Natura Wskazane jest także promowanie takiego zagospodarowania terenów położonych pomiędzy terenami objętymi siecią, aby zachować ekologiczną spójność sieci. Dotyczy to przede wszystkim różnego rodzaju korytarzy ekologicznych, w tym przypadku dolin rzecznych. 20

21 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko Celem niniejszej Dyrektywy jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do uwzględniania aspektów środowiskowych w przygotowaniu i przyjmowaniu planów i programów. Plany i programy mogą bowiem w znaczny sposób wpływać na środowisko. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsar dnia 2 lutego 1971 r. Celem konwencji jest ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym, a także współpracę międzynarodową. Zgodnie z Konwencją Ramsarską obszarami wodno-błotnymi są "...tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, tak naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów." Strony konwencji, w tym również Polska, zobowiązane są m.in. do wyznaczenia odpowiednich obszarów w celu włączenia ich do listy obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu, wdrożenia planowania mającego na celu ochronę obszarów wodno-błotnych umieszczonych na liście oraz w miarę możliwości racjonalne użytkowanie wszystkich mokradeł, a także współpracy międzynarodowej w zakresie wdrażania konwencji. Konwencja Ramsarska jest jedynym układem międzynarodowym w zakresie środowiska poświęconym określonemu typowi ekosystemu - mokradłom, a państwa, które podpisały konwencję reprezentują wszystkie regiony geograficzne naszej planety. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. Przedmiotem konwencji jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współpracy kilku państw oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk kierowany jest na ochronę gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne zagrożone i ginące. Zgodnie z jej założeniami państwa członkowskie podejmą działania mające na celu wdrożenie krajowej polityki ochrony dzikiej flory i fauny oraz siedlisk naturalnych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków zagrożonych i ginących, zwłaszcza gatunków endemicznych oraz tych, których siedliska są zagrożone, w rozumieniu postanowień niniejszej konwencji. Ponadto uwzględnia się również ochronę dzikiej fauny i flory w swojej polityce dotyczącej planowania i rozwoju oraz w swych działaniach ukierunkowanych na ograniczenie zanieczyszczeń. Ponadto konwencja narzuca wspieranie edukacji i rozpowszechnianie ogólnych informacji o potrzebie ochrony dzikiej flory i fauny oraz ich siedlisk. 21

22 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. Konwencja ustala ramy dla Inwestycji polegające na: podejmowaniu, indywidualnie lub wspólnie, wszelkich odpowiednich i skutecznych środków mających na celu zapobieganie, redukcję i kontrolowanie znaczącego szkodliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko wynikające z planowanej działalności; podejmowaniu czynności w celu wprowadzenia postanowień niniejszej konwencji w życie, włącznie z ustanowieniem procedury ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanych działalności, które mogą powodować znaczące szkodliwe oddziaływania transgraniczne, pozwalające na uwzględnienie opinii publicznej i przygotowanie dokumentacji oceny oddziaływania na środowisko; zapewnieniu, żeby zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko nastąpiło przed podjęciem decyzji o zatwierdzeniu lub podjęciu planowanej działalności, która może spowodować znaczące szkodliwe oddziaływanie transgraniczne; zapewnieniu, zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji o powiadamianiu, o każdej planowanej działalności, która może spowodować znaczące szkodliwe oddziaływanie transgraniczne; zapewnieniu, że zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji Strona pochodzenia zapewni opinii publicznej, możliwość udziału w stosownych procedurach ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do planowanej działalności, a także zapewni, żeby możliwość udziału w tych procedurach, przewidziana dla opinii publicznej Strony narażonej była taka sama, jak możliwość przewidziana dla opinii publicznej Strony pochodzenia; zapewnieniu, że ocena oddziaływania na środowisko, jak wymaga tego niniejsza konwencja, będzie podjęta jako wymagane minimum na etapie projektowania planowanej inwestycji. Strony będą się starały się stosować we właściwym stopniu, zasady ocen oddziaływania na środowisko do polityki, planów i programów. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzona w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. Podpisana konwencja określa warunki i zasady ochrony i użytkowania cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych stanowiących ważne i pilne zadania, których efektywne wykonanie może być zapewnione jedynie przez ścisłą współpracę. Państwa, które podpisały konwencję podejmują wszelkie odpowiednie przedsięwzięcia mające w szczególności na celu: zapobieganie, kontrolowanie i zmniejszanie zanieczyszczenia wód, które powoduje lub może spowodować oddziaływanie transgraniczne; zapewnienie użytkowania wód transgranicznych zgodnego z ekologicznie uzasadnionym i racjonalnym gospodarowaniem zasobami wodnymi, ich zachowaniem i ochroną środowiska; 22

23 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu zapewnienie użytkowania wód transgranicznych w rozsądny i sprawiedliwy sposób, ze szczególnym uwzględnieniem ich charakteru transgranicznego w czasie prowadzenia działalności, która powoduje lub może spowodować oddziaływanie transgraniczne; zapewnienie zachowania ekosystemów i, jeżeli jest to niezbędne, ich restytuowanie. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. Podstawowymi celami Konwencji są: zapobieganie i eliminacja zanieczyszczenia w celu popierania odnowy ekologicznej obszaru Morza Bałtyckiego i zachowania jego równowagi ekologicznej; podejmowanie środków zaradczych, kiedy zaistnieją podstawy do przypuszczenia, że substancje lub energie wprowadzone, bezpośrednio lub pośrednio, do środowiska morskiego mogą stworzyć zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, szkodzić żywym zasobom i morskim ekosystemom, niszczyć jego walory lub przeszkadzać dozwolonemu wykorzystaniu morza nawet wtedy, gdy brak jest jednoznacznego dowodu, że istnieje związek przyczynowy między tym wprowadzaniem a jego domniemanymi skutkami; zapobieganie i eliminowanie zanieczyszczenia obszaru Morza Bałtyckiego przy zastosowaniu Najlepszych Praktyk Ekologicznych i Najlepszych Dostępnych Technologii; zasada, zanieczyszczający płaci; zapewnienie, ze pomiary i obliczenia emisji i zrzutów ze źródeł punktowych oraz ze źródeł rozproszonych do wody będą przeprowadzane w sposób właściwy z naukowego punktu widzenia, w celu oceny stanu środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego oraz zapewnienia realizacji niniejszej konwencji; zapewnienie, aby wykonywanie niniejszej konwencji nie powodowało transgranicznego zanieczyszczenia na obszarach leżących poza obszarem Morza Bałtyckiego. Ponadto wskazano zasady i zobowiązania dotyczące zanieczyszczeń ze źródeł lądowych wśród, których wymieniono następujące działania polegające w szczególności na: zapobieganiu i eliminowaniu zanieczyszczenia obszaru Morza Bałtyckiego ze źródeł lądowych stosując m.in. najlepszą Praktykę Ekologiczną dla wszystkich źródeł i najlepszą Dostępną Technologię dla źródeł punktowych; uniemożliwieniu wprowadzania substancji szkodliwych ze źródeł punktowych, z wyjątkiem nieznacznych ilości, bezpośrednio lub pośrednio do środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, bez uprzedniego specjalnego zezwolenia, które może być okresowo weryfikowane, wystawionego przez właściwe organy krajowe; wspólnym zapobieżeniu zanieczyszczenia i jego eliminacji w ciekach wodnych przepływających przez terytoria dwóch lub więcej państw bądź stanowiący granice między nimi. 23

24 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. Celem Konwencji jest ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych. Podstawową metodą zachowania różnorodności biologicznej jest ochrona in-situ polegająca na ochronie w miejscu naturalnego występowania danego elementu. W tym celu tworzy się m.in. obszary chronione, a także podejmuje się regulacje służące ochronie zasobów biologicznych ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej poza tymi obszarami chronionymi. Zwrócono w niej również uwagę na ochronę elementów różnorodności biologicznej ex-situ ustanawiając i utrzymując środki ułatwiające ich ochronę poprzez m.in. pozyskiwanie zasobów biologicznych z naturalnych siedlisk dla ochrony ex-situ w taki sposób, aby nie zagrażało ono ekosystemom i populacjom gatunków in-situ z pewnymi odstępstwami. Europejskie porozumienie w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (AGN) zawarte w Genewie w dniu 19 stycznia 1996 r. Porozumienie AGN, sporządzone na forum Śródlądowego Komitetu Transportu EKG ONZ, zaleca budowę dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym i przypisanie im właściwych parametrów eksploatacyjnych. W umowie tej wskazuje się również na brakujące w sieci europejskiej drogi wodne oraz pożądaną rozbudowę szlaków wodnych, które mogą mieć europejskie znaczenie transportowe. Dla obszaru Polski wyodrębniono trzy trasy dróg wodnych: E30 łączący Morze Bałtyckie z Dunajem - Odra od Szczecina do granicy państwa, ewentualnie poprzez odnogę łączącą Odrę z Dunajem poprzez Olzę i Wag; E40 łączący Morze Bałtyckie z Dnieprem poprzez Wisłę od Gdańska do Warszawy i poprzez Bug do Brześcia; E70 łączący Holandię z Rosją i Łotwą poprzez Odrę od Kanału Odra-Hawela do ujścia Warty, drogę wodną Odra-Wisła (Warta, Noteć, Kanał Bydgoski) oraz Wisłę i Nogat lub Szkarpawę do Elbląga. Drogi te potencjalnie mogłyby stanowić elementy jednolitej sieci europejskich dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym. Przystąpienie Polski do tego porozumienia oznaczałoby wolę pełnego wywiązania się z jego postanowień i realizacji sugerowanych inwestycji. Podstawowe kryterium dla dróg wodnych o międzynarodowym znaczeniu to posiadanie parametrów co najmniej IV klasy drogi wodnej. Wpisane do AGN drogi wodne przebiegające przez terytorium Polski nie spełniają wymaganych kryteriów. Jest to podstawowa przyczyna, dla której strona polska nie podpisała porozumienia w latach 90 ubiegłego wieku i nie przystępuje do niego obecnie, mając na względzie realne możliwości planowania i realizacji inwestycji hydrotechnicznych. 24

25 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Inventory of main standards and parameters of the E waterway network (Niebieska Księga), Organizacja Narodów Zjednoczonych, Nowy Jork Niebieska Księga zawiera opis techniczny śródlądowych dróg wodnych i portów o międzynarodowym znaczeniu w Europie. Księga stanowi swojego rodzaju inwentarz aktualnie istniejących parametrów dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym i cele jakie powinny wypełniać zgodnie z porozumieniem AGN. W dokumencie wymienione zostały trzy trasy dróg wodnych na terenie Polski, których parametry nie spełniają wymogów zastosowania dróg wodnych do żeglugi o znaczeniu międzynarodowym (zgodnie z klasyfikacją europejskich śródlądowych dróg wodnych): E30 łączący Morze Bałtyckie z Dunajem - Odra od Szczecina do granicy państwa, ewentualnie poprzez odnogę łączącą Odrę z Dunajem poprzez Olzę i Wag; E40 łączący Morze Bałtyckie z Dnieprem poprzez Wisłę od Gdańska do Warszawy i poprzez Bug do Brześcia; E70 łączący Holandię z Rosją i Łotwą poprzez Odrę od Kanału Odra-Hawela do ujścia Warty, drogę wodną Odra-Wisła (Warta, Noteć, Kanał Bydgoski) oraz Wisłę i Nogat lub Szkarpawę do Elbląga. Z kolei w śród portów zlokalizowanych na drogach śródlądowych o znaczeniu międzynarodowym zaliczono na terenie Polski następujące porty: Świnoujście (ujście Odry do Morza Bałtyckiego); Szczecin, Kostrzyn, Wrocław, Kędzierzyn-Koźle, Gliwice (dorzecze Odry); Gdańsk (ujście Wisły do Morza Bałtyckiego). Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobnooszczędnego systemu transportu zatwierdzony przez Komisję Europejską (Biała Księga) Biała Księga Komisji w sprawie europejskiej polityki transportowej zaleca zintegrowane podejście, obejmujące między innymi środki zmierzające do ożywienia sektora kolejowego, w szczególności transportu towarów, promowania żeglugi śródlądowej i transportu morskiego na krótkich trasach, wspierania większej komplementarności między bardzo szybką koleją i transportem lotniczym i wspierania interoperacyjnych inteligentnych systemów transportu w celu zapewnienia większej skuteczności i bezpieczeństwa sieci. Dokument wskazuje, że w przypadku śródlądowych dróg wodnych istnieje niewykorzystany potencjał. Powinny one odegrać większą rolę, w szczególności poprzez transport towarów w głąb lądu i stworzenie połączenia z morzami europejskimi. Zalecane jest aby państwa członkowskie do 2030 r. przeniosły 30% drogowego transportu towarów na odległości większe niż 300 km na inne środki transportu, (np. transport wodny), zaś do 2050 r. powinno to być ponad 50% tego typu transportu. Przyczyni się to do rozwoju efektywnych ekologicznych korytarzy transportowych. Aby osiągnąć ten cel, należy rozbudować stosowną infrastrukturę w sposób zapewniający dobre połączenie najważniejszych portów morskich z systemem wodnego transportu śródlądowego. 25

26 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W Białej Księdze wskazano, iż powinno się stworzyć odpowiednie ramy pozwalające na optymalizację rynku wewnętrznego wodnego transportu śródlądowego oraz na likwidację barier stojących na przeszkodzie częstszemu korzystaniu z tego rodzaju transportu. Plan ochrony zasobów wodnych Europy (A Blueprint to Safeguard Europe's Water Resources) COM(2012)0673 Celem planu jest usunięcie przeszkód, które utrudniają działania na rzecz ochrony zasobów wodnych Europy. Plan, swoim zakresem obejmuje zagadnienia związane z lepszym użytkowaniem gruntów, zapobieganiu zanieczyszczenia wód, większą efektywnością wodną i odpornością zasobów wodnych. A także lepszym zarządzaniem gospodarką wodną. Wśród celów szczegółowych dokumentu wymienione zostały m.in.: Zmniejszenie nielegalnego poboru lub spiętrzania wody; Maksymalizacja stosowania środków w zakresie naturalnego potencjału retencyjnego (zielona infrastruktura); Ograniczenie ryzyka wystąpienia powodzi; Ograniczenie ryzyka wystąpienia suszy. Spośród konkluzji dokumentu znajdują się zapisy idące w zgodzie z założeniami MasterPlanu: Państwa członkowskie mogą i powinny poprawić wdrażanie dyrektywy RDW oraz zmniejszyć presję hydromorfologiczną w europejskich dorzeczach poprzez odtworzenie ciągłości rzek, na przykład dzięki zielonej infrastrukturze. Takie rozwiązanie zmniejsza również podatność UE na powodzie i susze. Należy zaprzestać nadmiernej alokacji zasobów wody i szanować potrzeby przyrody, a mianowicie przepływ hydrobiologiczny. Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie promocji żeglugi śródlądowej NAIADES Zintegrowany Europejski Program Działań na Rzecz Żeglugi Śródlądowej Komunikat podkreśla zalety żeglugi śródlądowej oraz stawienie czoła przeszkodom, które mogą uniemożliwiać wykorzystanie oferowanych przez nią możliwości. Żegluga śródlądowa cieszy się znacznym powodzeniem, jednak nadal istnieje wiele przeszkód, które należy pokonać, aby móc w pełni wykorzystać jej potencjał. Program na Rzecz Rozwoju Żeglugi Śródlądowej oraz Dróg Wodnych w Europie opiera się na szczegółowej ocenie i intensywnych konsultacjach przeprowadzonych z branżą i państwami członkowskimi. Skupia się na pięciu uzależnionych od siebie, strategicznych obszarach polityki w zakresie żeglugi śródlądowej, które obejmują: rynek, flotę, zatrudnienie i kwalifikacje, wizerunek oraz infrastrukturę. Zawiera zalecenia działań, jakie Wspólnota Europejska, państwa członkowskie oraz pozostałe zainteresowane strony miały podjąć w latach

27 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Komunikat Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej (Propozycja Komisji dla Rady Europejskiej w Goteburgu) Przewodnim celem wskazanym w Komunikacie Komisji jest zrównoważony rozwój w szczególności Unii Europejskiej. Strategia określona w dokumencie koncentruje się na małej liczbie problemów, stwarzających poważne lub nieodwracalne zagrożenie dla przyszłego dobrobytu społeczeństwa Europy. Wśród nich wymieniono istotne z punktu widzenia ochrony środowiska problemy: emisje gazów cieplarnianych z działalności człowieka powodują globalne ocieplenie. Zmiana klimatu spowoduje prawdopodobnie więcej ekstremalnych zjawisk meteorologicznych (huragany, powodzie) o poważnych skutkach dla infrastruktury, własności, zdrowia i przyrody; utrata bioróżnorodności w Europie uległa w ostatnich dziesięcioleciach dramatycznemu przyspieszeniu. Zasoby ryb w wodach europejskich są bliskie załamaniu. Ilość odpadów nieustannie wzrasta w tempie szybszym od PKB. Niszczenie gleb i spadek żyzności wpływają na efektywność użytkowania gruntów rolnych. Rozwiązanie tych trendów sprzecznych z zasadami zrównoważonego rozwoju i realizacja wizji oferowanej przez rozwój zrównoważony wymaga: pilnych działań, oddanego i myślącego długoterminowo przywództwa politycznego, nowego podejścia do tworzenia polityk sektorowych, szerokiego udziału różnych partnerów społecznych oraz odpowiedzialności międzynarodowej. Jedną z kwestii jest chęć zwiększenia odpowiedzialności zarządzania zasobami naturalnymi w tym ochrona i przywrócenie ekosystemów oraz obszarów przyrodniczych, zatrzymanie degradacji bioróżnorodności. Także polepszenie zarządzania rybołówstwem w celu odwrócenia tendencji zmniejszających populację ryb oraz wprowadzenie zrównoważonej gospodarki morskiej oraz zdrowych ekosystemów, zarówno w skali Unii Europejskiej jak i całego świata uznano za strategiczny cel w zarządzaniu zasobami naturalnymi. Decyzja nr 884/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniająca decyzję nr 1692/96/WE w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej Decyzja ustala wytyczne dotyczące zadań, priorytetów i ogólnych kierunków przewidywanych działań w obszarze transeuropejskiej sieci transportowej; wytyczne te identyfikują projekty stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania, których realizacja powinna mieć swój udział w rozwoju sieci we Wspólnocie. Wytyczne, o których mowa powyżej wyznaczają ogólne ramy działań mające zachęcić państwa członkowskie i jeśli to konieczne, Wspólnotę do realizacji projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania, celem których jest zapewnienie spójności, wewnętrznych połączeń i interoperacyjności transeuropejskiej sieci transportowej, jak również zagwarantowanie dostępu do tej sieci. 27

28 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W trakcie prac nad projektem i jego realizacji Państwo Członkowskie zobowiązane jest do przestrzegania zagadnień związanych z ochroną środowiska naturalnego, poprzez dokonanie oceny wpływu na środowisko naturalne projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania, które będą realizowane, stosownie do dyrektywy 85/337/EWG i dyrektywy 92/43/EWG. Ponadto w decyzji określono minimalne wymagania techniczne dla dróg wodnych tworzących część sieci. Muszą odpowiadać normom ustalonym dla drogi wodnej IV klasy. Jeśli droga wodna wchodząca w skład sieci jest modernizowana lub budowana, wymagania techniczne muszą odpowiadać przynajmniej IV klasie i pozwalać w przyszłości na osiągnięcie poziomu klasy Va/Vb oraz stwarzać dogodne warunki do przepłynięcia statków używanych w transporcie kombinowanym. Decyzja nr 1386/2013/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety Decyzja określa cele priorytetowe w zakresie ochrony środowiska wraz z programem działań, na który składają się: ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną; ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu; maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa; doskonalenie bazy wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska; zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz podjęcie kwestii ekologicznych efektów zewnętrznych; lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki; wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii; zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań związanych ze środowiskiem i klimatem. Dodatkowo dokument nakazuje zasadę ostrożności, zasadę działania zapobiegawczego i usuwania zanieczyszczeń u źródła oraz na zasadę zanieczyszczający płaci. 28

29 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Układ Między Rzeczpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy W dniu 6 października 1991 r. został sporządzony w Krakowie Układ między Rzeczpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy polegającej m.in. na: ścisłej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. Zgodnie z jego założeniami ww. kraje stwarzać będą warunki dla stałej poprawy jakości środowiska, w tym w szczególności wód, powietrza, gleb i lasów oraz fauny i flory, zwłaszcza w strefach przygranicznych. Kraje będą wspólnie zapobiegać zanieczyszczeniom transgranicznym i dążyć do ich zmniejszenia i likwidacji. Współpraca i wzajemne udzielanie sobie pomocy w celu zapobiegania i zwalczania nadzwyczajnych zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska. Kraje będą współpracować przy wprowadzaniu i rozwoju technologii ekologicznie czystych i uczestniczyć w opracowaniu i realizacji skoordynowanej strategii ochrony środowiska naturalnego na skalę międzynarodową, w szczególności europejską. Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych. Umowa dotyczy współpracy gospodarczej, naukowej i technicznej w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, uwzględniająca zasady ochrony środowiska przyrodniczego, obejmującej m.in.: sporządzanie bilansów wodno-gospodarczych z uwzględnieniem ilości i jakości; ustalanie ogólnych uregulowań w sprawie rejestru substancji szkodliwych, metod pomiarowych, punktów pomiarowych, sposobów wymiany informacji oraz kryteriów klasyfikacji jakości wód; zaopatrywanie ludności, przemysłu i innych użytkowników w wodę pitną i użytkową; ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem i nadmiernym poborem wody; zapobieganie i zwalczanie nadzwyczajnych zanieczyszczeń wód granicznych; budowę, utrzymanie i wykorzystanie wałów ochronnych, polderów, kanałów ulgi, urządzeń piętrzących i innych obiektów hydrotechnicznych związanych z gospodarką wodną na wodach granicznych; ustalanie ogólnych warunków dla przedsięwzięć na wodach granicznych, nie służących gospodarce wodnej. Zadania wymienione powyżej realizowane będą w szczególności poprzez: opracowywanie, uzgadnianie i realizację wspólnych planów i projektów; opracowywanie, uzgadnianie i stosowanie planów alarmowania, akcji, powiadamiania o sytuacjach nadzwyczajnych oraz prognozach hydrometeorologicznych; uzgadnianie i stosowanie ogólnych warunków i zasad utrzymania oraz eksploatacji urządzeń gospodarki wodnej; wymianę ekspertów i doświadczeń. 29

30 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu PODSUMOWANIE Najważniejszym celem planowania w gospodarce wodnej jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju dla dorzecza, w niniejszym przypadku Odry przy jednoczesnym zabezpieczeniu potrzeb dotyczących gospodarki wodnej. Jedną z priorytetowych kwestii w procesie planowania przedsięwzięć związanych z gospodarką wodną jest implementacja założeń Ramowej Dyrektyw Wodnej w celu zagwarantowania ochrony zasobów środowiska naturalnego, a także niepogorszenie jego stanu. Oceniając obustronne powiązania opisanych w MasterPlanie inwestycji z przywołanymi w niniejszym rozdziale dokumentami (RDW, Konwencje, Decyzje, Umowy) stwierdzić należy ich wzajemną zależność. Ustanowione aktami normatywnymi w szczególności Ramowa Dyrektywa Wodna prawo i zasady postępowania zostały uwzględnione i wdrożone do planowanych Inwestycji w sposób umożliwiający spełnienie nadrzędnych celów środowiskowych, w tym: zapobieganiu dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy stanu ekosystemów wodnych, lądowych i terenów podmokłych, zrównoważonemu korzystaniu z wód opartym na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych, dążeniu do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego, zapewnieniu stopniowej redukcji zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegnięciu ich dalszemu zanieczyszczaniu, zmniejszeniu skutków powodzi i susz. Poprzez swoją spójność dokument ten stanowi również źródło wskazówek i rekomendacji dla kolejnych inwestycji już na etapie ich wczesnego planowania w celu zachowania zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną Ocena powiązań MasterPlanu z aktami prawnymi, dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla krajowego i regionalnego Poniżej opisano główne cele, kierunki i strategie poszczególnych dokumentów, które bezpośrednio lub pośrednio powiązane są z zapisami zawartymi w MasterPlanie. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz. 145 z późn. zm.) Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Ponadto prowadzone jest w taki sposób, aby działając w zgodzie z interesem publicznym, nie dopuszczać do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od wód. 30

31 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Z kolei zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie: zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności; ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją; utrzymywania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i od wody zależnych; ochrony przed powodzią oraz suszą; zapewnienia wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu; zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją; tworzenia warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód. Przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zachowaniem dobrego stanu wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0 poz z późn. zm.) Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach; doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. Poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Plan Gospodarowania Wodami (PGW) na obszarze dorzecza Odry zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej został zobowiązany do opracowania dla każdego obszaru dorzecza w Polsce planów gospodarowania wodami. Wymaganiem priorytetowym Ramowej Dyrektywy Wodnej jest zapobieganie dalszemu pogarszaniu się stanu wszystkich jednolitych części wód, zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie zrzutów do nich niebezpiecznych oraz szczególnie niebezpiecznych substancji chemicznych, a do roku 2015 zapewnienie osiągnięcia dobrego stanu wód tam, gdzie jest to technicznie oraz ekonomicznie możliwe. Zgodnie z art. 4 Ramowej Dyrektywy Wodnej, w Planach ustanowiono cele środowiskowe w odniesieniu zarówno do wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Najważniejszym przesłaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest ochrona zasobów wodnych. Wprowadza ona zintegrowaną politykę wodną mającą na celu zapewnienie ludziom dostępu do czystej wody pitnej po rozsądnej cenie, która umożliwi rozwój gospodarczy i społeczny przy równoczesnym poszanowaniu potrzeb środowiska. 31

32 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Głównym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wszystkich części wód, poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań w państwach członkowskich do 2015 r. Według RDW plany gospodarowania wodami są narzędziem planistycznym, które ma usprawnić proces osiągania celów środowiskowych. Stanowić one będą fundament podejmowania decyzji mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz zasady gospodarowania wodami w przyszłości. PGW jako dokumenty, które obejmują działania zmierzające do spełnienia celów RDW w zakresie osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych nie stoją w sprzeczności z realizacją działań mogących wpłynąć na pogorszenie stanu wód, o ile działania te służą nadrzędnemu celowi społecznemu lub wynikają z przyjętych polityk, planów lub programów, a ich realizacja jest uzasadniona pod względem ekonomicznym, społecznym lub gospodarczym. W myśl zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej, zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo wodne, w granicach terytorium Polski wyznaczono obszary dorzeczy. Poziom obszarów dorzeczy jest najogólniejszym poziomem, na którym planuje się gospodarowanie wodami. W przyszłości, plany gospodarowania wodami będą skorelowane z planami zarządzania ryzykiem powodziowym, opracowywanymi na podstawie Dyrektywy Powodziowej 2007/60/WE, a także z planami przeciwdziałania skutkom suszy. Elementem Planów gospodarowania wodami jest podsumowanie działań przewidzianych dla danego obszaru w Programie wodno środowiskowym kraju. Działania te winny zostać zrealizowane na obszarze dorzecza w celu zapewnienia utrzymania lub poprawy jakości wszystkich wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach w terminie późniejszym. Dotyczą one zarówno konkretnych inwestycji jak i środków o charakterze administracyjnym, ekonomicznym, badawczym, informacyjnym czy edukacyjnym. Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych, ustalonych na mocy art. 4 RDW. Przy ustalaniu celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych brano pod uwagę aktualny stan JCWP w związku z wymaganymi zgodnie z RDW warunkiem niepogarszania ich stanu. Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obu przypadkach w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowe utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego. Dla obszarów chronionych funkcjonujących na obszarze dorzeczy, nie zostały obecnie podwyższone cele środowiskowe, z uwagi na częstokroć wyższe wymagania w stosunku do wartości granicznych wskaźników jakości wody przyjętych jako wartości graniczne dla dobrego stanu ekologicznego bądź dla dobrego lub powyżej dobrego potencjału ekologicznego wód, niż w poszczególnych aktach prawa, regulujących sposób postępowania i wymagania co do stanu wód w obrębie obszarów chronionych. 32

33 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Wyjątkiem w tym zakresie będą prawdopodobnie wymagania zgodne z wymogami wynikającymi z planów ochrony dla obszarów Natura 2000 wyznaczonych na podstawie dyrektywy 2009/147/WE (dyrektywa stanowi skonsolidowaną wersję wcześniejszej dyrektywy 79/409/EWG) oraz dyrektywy 92/43/EWG, jednak w obecnym cyklu planistycznym z uwagi na brak planów ochrony ww. obszarów, nie zostaną zaostrzone cele środowiskowe dla części wód, na których takie obszary zostały wyznaczone. Celem środowiskowym dla tych obszarów będzie zatem osiągniecie lub utrzymanie co najmniej dobrego stanu. Cele środowiskowe dla wód podziemnych ustalonych na mocy art. 4 RDW Zgodnie z definicją umieszczoną w RDW dobry stan wód podziemnych oznacza stan osiągnięty przez część wód podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony, jako co najmniej dobry. RDW w art. 4 przewiduje dla wód podziemnych następujące główne cele środowiskowe: zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych; zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionym w RDW); zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych; wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka. Dla spełnienia wymogu niepogarszania stanu części wód, dla części wód będących w co najmniej dobrym stanie chemicznym i ilościowym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu. Odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych Zgodnie z art. 4 RDW cele środowiskowe powinny zostać osiągnięte do 2015 r. Dyrektywa przewiduje odstępstwa od założonych celów środowiskowych, jeżeli ich osiągniecie dla danej części wód w ustalonym terminie nie będzie możliwe z określonych przyczyn. W myśl art. 4 RDW, odstępstwa zdefiniowane są następująco: odstępstwa czasowe dobry stan wód może zostać osiągnięty do roku 2021 lub najpóźniej do 2027 (art RDW); ustalenie celów mniej rygorystycznych (art RDW); czasowe pogorszenie stanu wód (art. 4.6 RDW); nieosiągnięcie celów ze względu na realizację nowych inwestycji (art. 4.7 RDW). Odstępstwa czasowe, czyli przedłużenie terminu realizacji zadań RDW do 2021 r. lub 2027 r., można wyznaczać dla części wód ze względu na: brak możliwości technicznych wdrażania działań; dysproporcjonalne koszty wdrożenia działań; warunki naturalne nie pozwalające na poprawę stanu części wód. 33

34 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Dążenie do osiągnięcia celów mniej rygorystycznych jest możliwe dla tych części wód, które zostały zmienione w wyniku działalności człowieka w taki sposób, że doprowadzenie ich do stanu (potencjału) dobrego jest możliwe ze względu na: brak możliwości technicznych wdrożenia działań; dysproporcjonalne koszty wdrożenia działań. RDW dopuszcza wyznaczenie derogacji dla jednolitych części wód również w sytuacji, gdy osiągnięcie celów jest niemożliwe w wyniku: nowych zmian w charakterystykach fizycznych jednolitych części wód; nowych form zrównoważonej działalności gospodarczej człowieka. Stosowanie powyższych odstępstw w osiągnięciu celów środowiskowych możliwe jest w określonych warunkach, wymienionych w art. 4 RDW. RDW dopuszcza realizację inwestycji mających wpływ na stan wód, powodujących zmiany w charakterystykach fizycznych jednolitych części wód, jeżeli cele którym służą, stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa. II Polityka Ekologiczna Państwa dokument przyjęty przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i Sejm RP w sierpniu 2001 r. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Podstawowym celem nowej polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy założeniu, że strategia zrównoważonego rozwoju Polski pozwoli na wdrażanie takiego modelu tego rozwoju, który zapewni na tyle skuteczną regulację i reglamentację korzystania ze środowiska, aby rodzaj i skala tego korzystania realizowane przez wszystkich użytkowników nie stwarzały zagrożenia dla jakości i trwałości przyrodniczych zasobów. Wśród celów polityki ekologicznej w zakresie jakości środowiska znalazła się tematyka stosunków wodnych i jakości wód. Jako strategiczne kierunki działania w zakresie ochrony wód określono m.in. realizację budowy zbiorników retencyjnych i małej retencji dla wyrównania przepływu w rzekach oraz zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne, głównie w ramach działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej. Większość celów zarówno średniookresowych, jak i perspektywicznych dotyczy poprawy jakości wód. W średniookresowym horyzoncie czasowym wskazano m.in. na konieczność realizacji Programu Odra W Polityce przewidziano również różnorodne działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Wskazano tu m.in. na potrzebę ochrony rzek oraz innych ciągów obszarowych mających duże znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, w tym jako korytarze ekologiczne. 34

35 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6. Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju; przystosowanie do zmian klimatu; ochronę różnorodności biologicznej. W powyższe wyzwania wpisuje się ochrona zasobów naturalnych w postaci racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi. Głównym celem średniookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem jakie przewidziano w tym zakresie to m.in. zwiększenie retencji wodnej. Wśród kierunków działań na lata wyznaczono m.in.: realizację projektów ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko mających na celu zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz ochrony przed powodzią, a także modernizację systemów melioracyjnych przez zaopatrzenie ich w urządzenia piętrzące wodę, umożliwiające sterowanie odpływem. Nadrzędnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Ten długofalowy cel powinien być zrealizowany do 2015 r. tak, jak to przewiduje dla wszystkich krajów Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE, natomiast w polskim prawodawstwie ustawa - Prawo wodne. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. Projekt Polityki Wodnej Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Celem nadrzędnym projektu Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji regionalnych. Cele strategiczne dla osiągnięcia nadrzędnego celu są następujące: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód oraz związanych z nimi ekosystemów; zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia w wodę; zaspokojenie społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki; 35

36 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu ograniczenie wystąpienia negatywnych skutków powodzi i susz oraz zapobieganie zwiększeniu ryzyka wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, jak i ograniczenie wystąpienia ich negatywnych skutków; reforma systemu zarządzania i finansowania gospodarki wodnej. W dokumencie tym wskazano na szereg problemów z zakresu gospodarki wodnej, istotnych z punktu widzenia projektu Polityki. Są to m.in.: zaburzenia ciągłości ekologicznej rzek, brak danych i metodyk określania potrzeb ekosystemów wodnych i od wody zależnych, przekształcanie naturalnych warunków morfologicznych wód powierzchniowych poprzez zabudowę hydrotechniczną, regulację rzek i potoków, niezadowalający stan bezpieczeństwa obiektów hydrotechnicznych, utrata naturalnej retencji zlewni na skutek urbanizacji, melioracji odwadniających i stosunkowo niskiej powierzchni lasów, prowadząca do zwiększenia zagrożenia powodzią i suszą, niewystarczająca pojemność zbiorników retencyjnych, czy niewystarczający zakres wykorzystania nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi. Polityka Transportowa Państwa na lata Jako podstawowy cel Polityki Transportowej przyjmuje się zdecydowaną poprawę jakości systemu transportowego i jego rozbudowę zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Cele Polityki Transportowej zostaną osiągnięte przez skoncentrowanie się na realizacji następujących sześciu celów szczegółowych: Cel 1: Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu jako czynnik poprawy warunków życia i usuwania barier rozwojowych gospodarki. Cel 2: Wspieranie konkurencyjności gospodarki polskiej jako kluczowy instrument rozwoju gospodarczego. Cel 3: Poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego. Cel 4: Integracja systemu transportowego w układzie gałęziowym i terytorialnym. Cel 5: Poprawa bezpieczeństwa prowadząca do radykalnej redukcji liczby wypadków i ograniczenia ich skutków (zabici, ranni) oraz w rozumieniu społecznym do poprawy bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu i ochrony ładunków. Cel 6: Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko i warunki życia. Biorąc pod uwagę założenia zrównoważonego rozwoju transportu zakłada się, że transport wodny śródlądowy powinien odegrać większą rolę w wybranych segmentach rynku, takich jak: obsługa portów morskich, przewozy międzynarodowe w relacji z Niemcami czy też transport towarów masowych na wybranych odcinkach korytarzy transportowych. Stworzenie warunków dla rozwoju żeglugi w tym kierunku jest celowe ze względu na: istniejące drogi wodne, tradycje oraz ugruntowaną pozycję polskich przewoźników, rozwijanie integracji systemu transportowego Polski z europejskim systemem transportowym. 36

37 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Zasadnicze znaczenie dla rozwoju transportu wodnego śródlądowego mają drogi wodne Odry. Podwyższenie parametrów technicznych tych odcinków spowodowałoby wzrost przewozów ładunków (w tym również przewozów intermodalnych). Jednakże muszą być brane pod uwagę ograniczenia cennych przyrodniczo dolin rzecznych w ramach sieci Natura W związku z powyższym zakłada się: podwyższenie standardów dróg wodnych Odry; wybór odcinków, zakres i harmonogram realizacji są przedmiotem analiz wspieranie odnowy floty dla przewozów towarowych promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do: aktywizacji żeglugi śródlądowej w obsłudze zaopatrzenia aglomeracji, w tym rozwoju centrów dystrybucji położonych w portach rzecznych; rozwoju przewozów pasażerskich, głównie jako elementu podnoszącego atrakcyjność turystyczna obszarów. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Program działań na lata Naczelnym celem Krajowej Strategii jest: zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jej organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego i ponadgatunkowego), z uwzględnieniem potrzeb rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz konieczności zapewnienia odpowiednich warunków życia i rozwoju społeczeństwa. Całokształt działań podejmowanych we wszystkich sferach działalności człowieka (ekonomicznej, naukowo-badawczej, prawnej i edukacyjnej) powinien służyć osiągnięciu tego celu. Osiągnięcie celów strategicznych uwarunkowane jest realizacją szeregu celów o charakterze operacyjnym, spośród których szczególne znaczenie dla efektywnej ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej w świetle gospodarki wodnej mają: odtworzenie i utrzymanie sieci korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy populacjami lokalnymi; ochrona in situ i ex situ ginących, zagrożonych i kluczowych gatunków roślin, grzybów i zwierząt z uwzględnieniem ich regionalnej zmienności; ochrona in situ cennych i zagrożonych siedlisk przyrodniczych i ekosystemów, szczególnie wodno-błotnych, górskich i morskich; poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów, w tym dolin rzecznych, obszarów wodno-błotnych i leśnych; utworzenie warunków na rzecz minimalizowania zanieczyszczeń wód, powietrza i gleb, negatywnie oddziałujących na stan różnorodności biologicznej; wzmocnienie działań na rzecz osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a także ekosystemów wodnych i od wód zależnych, w tym utrzymania wszędzie tam gdzie jest to możliwe, naturalnego lub zbliżonego do naturalnego charakteru rzek i ich dolin; odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek; 37

38 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu wdrożenie działań w zakresie ochrony ekosystemów wód morskich i wód śródlądowych. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju poprzez harmonijne połączenie wzrostu gospodarczego z wymogami ochrony środowiska stanowić będzie dla Polski w najbliższym dziesięcioleciu jedno z głównych wyzwań rozwojowych. Zachowanie zasobów przyrodniczych w stanie niepogorszonym, a docelowo zwiększenie ich trwałości i jakości, nie może być traktowane jako bariera w rozwoju kraju. Jest to warunek konieczny dla dalszej poprawy jakości życia, realizacji prawa dostępu człowieka do środowiska w dobrym stanie. Czynnikami decydującymi o jakości środowiska są przede wszystkim: czystość powietrza, wód, gleb oraz właściwa gospodarka odpadami. W tych obszarach istnieją w dalszym ciągu kwestie wymagające regulacji i dostosowania do poziomu zgodnego ze strategicznymi kierunkami działań Unii Europejskiej. Istotne zatem będzie inwestowanie w ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową, gospodarkę odpadami czy ochronę powietrza, a także podejmowanie działań umożliwiających dostosowanie uczestników rynku do wyzwań zrównoważonego rozwoju. Wzmocnione zostaną działania mające na celu ochronę wód podziemnych i powierzchniowych poprzez ograniczenie zanieczyszczenia ze źródeł punktowych i obszarowych. Poprawie jakości wód będą służyć działania związane z porządkowaniem systemu gospodarki ściekowej, w tym zwłaszcza dokończenie realizacji celów i zadań Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), który zakłada wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnie ścieków komunalnych i systemy kanalizacji zbiorczej oraz realizację zadań równoległych na terenach nie objętych KPOŚK. W celu ograniczenia ilości zanieczyszczeń wynikających z prowadzenia działalności rolniczej, promowany będzie rozwój wiedzy na temat ochrony środowiska poprzez upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych. Będą również podejmowane działania w zakresie ochrony unikalnych ekosystemów oraz flory i fauny związanych z gospodarką rolną i rybacką oraz działania służące minimalizacji ryzyka wprowadzania do środowiska gatunków obcych, zagrażających gatunkom rodzimym. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie Narodowa Strategia Spójności Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Pomoże to w zdefiniowaniu kluczowych wskaźników, pozwalających na analizę globalnych rezultatów uzyskanych w ramach konsekwentnie realizowanej polityki, a jednocześnie oznacza, że wszystkie programy, działania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizują je jednocześnie aczkolwiek w różnym zakresie. Jednym z celów wpisujący się w inwestycje opisane w MasterPlanie jest: Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. 38

39 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Strategia NSRO w odniesieniu do sektora transportu będzie się koncentrowała na zapewnieniu, żeby inwestycje transportowe mające znaczenie regionalne, krajowe i międzynarodowe prowadziły do stworzenia spójnej sieci odzwierciedlającej kierunki relacji gospodarczych i społecznych. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej w największych portach morskich i autostrad morskich ma duże znaczenie nie tylko dla konkurencyjności transportu morskiego, który może być alternatywną formą transportu w stosunku do transportu drogowego i kolejowego, ale także wpłynie na podniesienie konkurencyjności miast nadmorskich, jako miejsc koncentracji pewnych typów działalności gospodarczej i punktów tranzytowych oraz logistycznych. Rozwój żeglugi śródlądowej ma istotne znaczenie ze względu na jej ekologiczny charakter, dlatego też niezbędne będą inwestycje o charakterze odtworzeniowym, które umożliwią powstrzymanie regresu żeglugi śródlądowej. Strategia Gospodarki Wodnej Strategia wyznacza trzy cele kierunkowe. Jako pierwszy cel określono osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych. Cel ten będzie osiągany poprzez m.in.: renaturyzację silnie antropogenicznie zmodyfikowanych odcinków koryt rzecznych, o ile nie stoją na przeszkodzie względy gospodarcze i społeczne, czy odbudowie retencji obszarowej poprzez usprawnienie eksploatacji systemów melioracji podstawowych. Kolejnym celem jest zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód. Jako cel trzeci wyznaczono podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy poprzez m.in. budowę i modernizację urządzeń przeciwpowodziowych (zbiorników, stopni wodnych, wałów przeciwpowodziowych, polderów) oraz utrzymanie rzek i związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie technicznym. Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata ), zatwierdzona przez Ministra Środowiska w dniu 10 października 2006 r. Strategia jest wynikiem ratyfikowania Konwencji Ramsarskiej. Cel nadrzędny przyjęty w Strategii to powszechna ochrona środowisk wodno-błotnych w kraju na drodze: zapewnienia ciągłości istnienia i naturalnego charakteru środowisk zachowanych dotychczas obszarów wodno-błotnych oraz pełnionych przez nie funkcji ekologicznych; zatrzymania procesu degradacji i zanikania środowisk wodno-błotnych; restytucji przyrodniczej obszarów zdegradowanych. Ochrona ta powinna być realizowana w odniesieniu do całych ekosystemów, jak i pojedynczych elementów składających się na różnorodność biologiczną: biotopów wodno-błotnych, zbiorowisk roślinnych, a także cennych gatunków fauny i flory. Osiągnięcie nadrzędnych celów Strategii wymaga zastosowania różnego rodzaju działań m.in.: wdrażanie zasad gospodarki zasobami wodnymi na poziomie zlewni, poprawę retencji kraju; wypracowanie zasad "proekologicznego zabezpieczenia przeciwpowodziowego" i zagospodarowania dolin rzecznych, w tym regulacji rzek; 39

40 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu wypracowanie strategii alokacji środków na regulacje i utrzymanie cieków, uwzględniającej potrzeby ochrony przyrody i gospodarki, z pozostawieniem części cieków do naturalnej dynamiki; rygorystyczne wdrożenie zasady budowy przepławek dla ryb we wszystkich nowych i remontowanych obiektach przegradzających cieki oraz uzupełnienie przepławek w obiektach istniejących. Powyższe cele są zgodne z celami II Polityki Ekologicznej Państwa, która podkreśla, że zachowanie naturalnego charakteru oraz ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej są istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego państwa, a także precyzuje zadania władz państwowych, do których należy tworzenie warunków sprzyjających ochronie różnorodności biologicznej poprzez: poprawę stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej; zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody i osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) Głównym celem Strategii Rozwoju Transportu jest zwiększenie dostępności terytorialnej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego poprzez utworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym (lokalnym), europejskim i globalnym. Strategia obejmuje dwa nadrzędne cele: stworzenie zintegrowanego systemu transportowego; stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych, przyjętych m.in. dla sektora transportu morskiego i wodnego śródlądowego. W celach szczegółowych wymieniono m.in. ograniczenie negatywnego wpływu transportu na stan środowiska. Najważniejszymi kierunkami interwencji w strategii dla transportu morskiego i wodnego są: osiągnięcie i utrzymanie określonych w europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych warunków nawigacyjnych na szlakach wodnych; poprawa warunków żeglugowych i nawigacyjnych oraz modernizacja infrastruktury na drogach wodnych o znaczeniu turystycznym; stworzenie nowoczesnej infrastruktury śródlądowych dróg wodnych o stabilnych warunkach dla przewozów lokalnych i regionalnych; dostosowanie infrastruktury ustalonych polskich śródlądowych dróg wodnych lub ich odcinków do wymagań europejskiej sieci dróg wodnych; dążenie do stworzenia warunków sprzyjających korzystaniu z ekologicznych rodzajów transportu towarowego na odległości powyżej 300 km; wzmocnienie morskich powiązań transportowych Polski ze światem, poprzez rozbudowę głębokowodnej infrastruktury portów morskich i zwiększenie potencjału przeładunkowego istniejących portów morskich; 40

41 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu rozwój infrastruktury transportowej korytarzy lądowych drogowych i kolejowych oraz niektórych szlaków rzecznych, zapewniającej lepszą dostępność transportową do portów morskich od strony lądu. Strategia Działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata z perspektywą do 2020 r. Generalnym celem Strategii NFOŚiGW jest poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku. Priorytetami środowiskowymi, na których koncentruje się merytoryczna działalność NFOŚiGW w perspektywie są m.in: ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi polegające na: ochronie wód w szczególności przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia; osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód; racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi; realizacja inwestycji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz innych obiektów hydrotechnicznych z wykorzystaniem ich potencjału energetycznego; ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów polegająca na zahamowaniu spadku różnorodności biologicznej oraz zapewnieniu właściwego stanu ochrony dla gatunków i ich siedlisk przyrodniczych. Strategia Wspólnego Rozwiązywania Istotnych Problemów Gospodarki Wodnej Na Międzynarodowym Obszarze Dorzecza Odry Międzynarodowy Obszar Dorzecza Odry (MODO) obejmuje części terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, Republiki Czeskiej i Republiki Federalnej Niemiec. Państwa te, na podstawie uzgodnień podjętych w roku 2002, koordynują wdrażanie dyrektywy 2000/60/WE (RDW) w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem (MKOOpZ). Celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wód dla całego MODO, tzn. dobrego stanu/potencjału ekologicznego oraz dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych, a także dobrego stanu chemicznego oraz ilościowego wód podziemnych. Działania określone w Strategii MODO zostały ukierunkowane na rozwiązanie istotnych problemów: zmiany morfologiczne wód powierzchniowych; znaczące zanieczyszczenia wód; pobór wód oraz przerzuty wody; Ponadto opracowane zostały następujące strategie: Strategia wspólnego rozwiązywania istotnych problemów gospodarki wodnej zmiany morfologiczne wód powierzchniowych na MODO oraz zachowanie i odtworzenie drożności morfologicznej; 41

42 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Strategia wspólnego rozwiązywania istotnych problemów gospodarki wodnej pobór wody i przerzuty wody; Strategia wspólnego rozwiązywania istotnych problemów gospodarki wodnej znaczące zanieczyszczenia wód; Wspólne stanowisko delegacji w sprawie potrzeby opracowania strategii osiągnięcia celów środowiskowych na obszarach chronionych, znajdujących się w obrębie granicznych lub transgranicznych jednolitych części wód. Program Wodno-Środowiskowy Kraju (PWŚK) Celem Programu Wodno-Środowiskowego kraju jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie przez wody celów środowiskowych do 2015 r. W myśl art. 4 Ramowej Dyrektywy Wodnej, cele sformułowano następująco: niepogarszanie stanu części wód; osiągnięcie dobrego stan wód: dobry stan ekologiczny i chemiczny dla wód powierzchniowych, dobry stan chemiczny i ilościowy dla wód podziemnych; spełnienie wymagań specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych; zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. W Programie zestawiono działania dla realizacji założonych celów środowiskowych, których wypełnienie w określonym czasie pozwoli uzyskać efekty w postaci lepszego stanu wód. Analiza możliwości technicznych, finansowych oraz czasowych wykazała, iż niektóre z części wód nie osiągną do 2015 r. założonych celów środowiskowych. Zapisy ustawy - Prawo wodne i RDW dopuszczają takie odstępstwo w formie przedłużenia terminów lub ustalenia mniej rygorystycznych celów. Ustalenia zawarte w Programie powinny zostać przeniesione do innych dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, poprzez uwzględnienie ich zapisów w strategiach, programach operacyjnych i rozwojowych, planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a także w planach i programach tematycznych związanych w sposób bezpośredni bądź pośredni z gospodarką wodną. Taka sytuacja powinna umożliwić pełne wdrożenie zaplanowanych działań. Projekt Narodowego Planu Rozwoju Podstawowym celem strategicznym Planu jest utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego, wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrostu zatrudnienia oraz podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Do realizacji priorytetów Narodowego Planu Rozwoju zaproponowano 117 działań ujętych w 24 kierunkach. Wynikają one z dokumentów strategicznych zarówno horyzontalnych jak i regionalnych oraz stanowią podstawę do opracowania programów operacyjnych. 42

43 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W zakres MasterPlanu wpisują się następujące kierunki i działania: rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej polegającej m.in. na: modernizacji i rozbudowie transportu drogą wodną; inwestycje służące ochronie środowiska polegające m.in. na: ograniczeniu ilości substancji szczególnie szkodliwych oraz ładunków azotanów i fosforu odprowadzanych do środowiska wodnego; racjonalna gospodarka zasobami wodnymi polegająca m.in. na: prowadzeniu zrównoważonej gospodarki wodnej oraz rozwoju i wzmocnieniu systemu obszarów chronionych. Raport z Wykonania Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego Wstępna Ocena Ryzyka Powodziowego implementuje zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa). Celem Oceny jest: opracowanie map obszarów dorzeczy z zaznaczeniem granic dorzeczy, granic zlewni, granicy pasa nadbrzeżnego, ukazujących topografię terenu oraz jego zagospodarowanie; opis powodzi historycznych: które spowodowały znaczące negatywne skutki dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej zawierający ocenę tych skutków, zasięg powodzi oraz trasy przejścia wezbrania powodziowego; jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że podobne zjawiska powodziowe będą miały znaczące negatywne skutki dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej; ocenę potencjalnych negatywnych skutków powodzi mogących wystąpić w przyszłości dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, z uwzględnieniem: topografii terenu, położenia cieków wodnych i ich ogólnych cech hydrologicznych oraz geomorfologicznych, w tym obszarów zalewowych jako naturalnych obszarów retencyjnych, skuteczności istniejących budowli przeciwpowodziowych i regulacyjnych, położenia obszarów zamieszkanych, położenia obszarów, na których jest wykonywana działalność gospodarcza; w miarę możliwości prognozę długofalowego rozwoju wydarzeń, w szczególności wpływu zmian klimatu na występowanie powodzi; określenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Program dla Odry 2006 aktualizacja Program dla Odry 2006 jest średniookresową strategią modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Został on poddany procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Priorytetem Programu jest zapewnienie skuteczniejszej ochrony przeciwpowodziowej skupisk ludzkich i majątku, przy maksymalnie możliwej ochronie cennych siedlisk przyrodniczych. W Programie przyjęto założenie, że aby uzyskać zaplanowane efekty, jego realizacja powinna doprowadzić co najmniej do odbudowy zniszczeń powodziowych, zrealizowania nowego programu ochrony przeciwpowodziowej oraz stworzenia warunków dla stabilnej żeglugi długotrasowej. 43

44 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Celem nadrzędnym Programu jest zagwarantowanie warunków dla zrównoważonego rozwoju w obrębie dorzecza, z uwzględnieniem ochrony istniejących zasobów przyrody. Podstawowymi celami Programu są: CEL 1. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu Odry. CEL 2. Problematyka zagospodarowania przestrzennego i prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej. CEL 3. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych. CEL 4. Rozwój gospodarczy regionu nadodrzańskiego. CEL 5. Współpraca transgraniczna. Podstawowe cele szczegółowe Programu to: zbudowanie systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego; ochrona środowiska przyrodniczego i czystości wód; usuwanie szkód powodziowych; prewencyjne zagospodarowanie przestrzenne oraz renaturyzacja ekosystemów; zwiększenie lesistości; utrzymanie i rozwój żeglugi śródlądowej; energetyczne wykorzystanie rzek. Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej W związku z niezgodnością planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz wątpliwości zgłaszanych w kontekście realizowanych i planowanych przedsięwzięć przeciwpowodziowych powstała konieczność opracowania przejściowych dokumentów strategicznych dla obszarów dorzeczy Odry i Wisły, które stanowiłyby uzupełnienie obowiązujących planów gospodarowania wodami do czasu ich aktualizacji w 2015 r. Działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej obejmują cztery nadrzędne obszary aktywności: podejście do programów sektorowych; opracowanie MasterPlanów dla obszarów dorzecza Wisły i Odry; szkolenia dla przedstawicieli administracji publicznej zaangażowanych w proces inwestycyjny w gospodarce wodnej; zapewnienie właściwych ram prawnych w dziedzinie gospodarki wodnej. 44

45 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO- Perspektywa 2020 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa stanowi podstawowe narzędzie dla kształtowania przez samorząd wojewódzki regionalnej polityki przestrzennej. Jej prowadzenie służy realizacji celu publicznego, jakim jest ochrona i kształtowanie ładu przestrzennego, traktowanego jako zasadniczy element prowadzenia polityki zrównoważonego rozwoju województwa przy uwzględnieniu m.in. takich potrzeb jak: - ochrona i odnowa środowiska przyrodniczego i krajobrazu oraz racjonalne gospodarowanie zasobami: surowce mineralne, wody oraz grunty rolne i leśne; - ochrona zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, w tym ochrona przeciwpowodziowa; Ponadto wskazane w Planie działania i zadania służą realizacji przyjętych kierunków ochrony wykorzystania zasobów przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych regionu oraz są zgodne z obowiązującymi przepisami, dokumentami planistycznymi, krajowymi i regionalnymi oraz programami rozwoju. Plan wyznacza główne cele rozwoju m.in.: CEL 4. Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. Jedną z wytycznych Planu są działania w zakresie ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych, to obszary zrównoważonego i zintegrowanego gospodarowania zasobami wód wykorzystywanymi na potrzeby ludności oraz gospodarki, przy jednoczesnym zachowaniu i ochronie środowiska naturalnego. Jednym z kierunków zawartych w Planie jest "zachowanie zasobów i zapewnienie wysokiej jakości wód". Wśród wielu zadań i działań służących realizacji kierunków rozwoju województwa znajduje się również "Poprawa żeglowności odrzańskiej drogi wodnej". Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlanu stanowi dokument zbierający inwestycje, których realizacja jest planowana na obszarze dorzecza Odry. Uwzględnia on potrzeby rozwoju społeczno-gospodarczego województwa przy jednoczesnej ocenie możliwości realizacji planowanych zadań w odniesieniu do celów w zakresie ochrony środowiska i kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO DO 2020 /Przyjęta Uchwałą Nr XXXII/932/2013 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 lutego 2013 r./ Strategia ta stanowi jeden z podstawowych wojewódzkich dokumentów planistycznych. Celem nadrzędnym wskazanym w SRWD 2020 jest nowoczesna gospodarka w atrakcyjnym środowisku. Natomiast cele szczegółowe, to: CEL 1.Rozwój gospodarki opartej na wiedzy, CEL 2.Zrównoważony transport i poprawa dostępności transportowej, CEL 3.Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, 45

46 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu CEL 4.Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa, CEL 5.Zwiększenie dostępności technologii komunikacyjno informacyjnych, CEL 6.Wzrost zatrudnienia i mobilności pracowników, CEL 7.Włączenie społeczne, podnoszenie poziomu i jakości życia, CEL 8.Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne. W Strategii zwrócono uwagę, że przedsięwzięcia realizowane w ramach tej Strategii będą uwzględniały cele środowiskowe przyjęte w krajowych i regionalnych dokumentach oraz obowiązujących przepisach prawa. Zakładana jest teza, że ich realizacja będzie ograniczała się do minimum wpływu podejmowanych działań na środowisko, w tym będzie uwzględniała systemy ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych województwa. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWD PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO /Uchwała Nr XI/135/03 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 czerwca 2003r,/ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego jest podstawowym dokumentem zawierającym zasady polityki rozwoju przestrzennego województwa. Głównym celem zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego jest: Zbudowanie struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców. Wymaga to przyjęcia następujących zasad naczelnych zagospodarowania przestrzennego: zrównoważonego rozwoju, tj. rozwoju, który znamionuje poszanowanie zasobów, harmonizowanie ekonomicznych, społecznych i ekologicznych celów rozwoju, w sposób nie naruszający możliwości zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń; wielofunkcyjności rozwoju struktur przestrzennych; ładu przestrzennego wyrażającego: harmonię, porządek, właściwe proporcje i równowagę w środowisku człowieka. Zróżnicowana problematyka zagospodarowania przestrzennego województwa wymaga stosowania również szczególnych zasad zagospodarowania. Określono je w zakresach m.in.: ochrony i kształtowania struktur środowiska przyrodniczego o następujących zasadach: podporządkowanie działalności gospodarczej wymogom ochrony zasobów i walorów przyrodniczych; zapewnienie spójności (ciągłości) przestrzennej najcenniejszych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów województwa; objęcie szczególną ochroną przed zanieczyszczeniami zlewni rzek zasilających ujęcia wody pitnej dla ludności (w obszarze dorzecza Odry jest to Wełna dopływ Warty), oraz zbiorników wód podziemnych; regulowanie stosunków wodnych preferujących małą retencję; 46

47 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu ograniczanie chemizacji rolnictwa na obszarach cennych przyrodniczo; zalesianie gruntów o niskiej przydatności dla rolnictwa (wyłączanych z produkcji rolnej); wprowadzanie zalesień, zadrzewień i zakrzewień wzdłuż brzegów rzek oraz w zlewniach jezior na obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo; przebudowa drzewostanów zgodna z warunkami siedliskowymi. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO DO ROKU 2020 PLAN MODERNIZACJI /Uchwała Nr XLI/693/13 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 października 2013r./ Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym, pokazującym optymalny kierunek rozwoju województwa. Bazuje on na istniejącym potencjale i wykorzystuje pojawiające się szanse rozwojowe. Osią przewodnią Strategii jest modernizacja województwa, rozumiana jako zdecydowane działania skoncentrowane na wybranych dziedzinach, szczególnie ważnych dla jakości życia mieszkańców i konkurencyjności województwa. Strategia zawiera zapisy 8 celów strategicznych wraz z kierunkami działań i identyfikacją przedsięwzięć kluczowych. Jednym z celów jest bezpieczeństwo. Kwestie bezpieczeństwa można podzielić na obszar bezpieczeństwa pasywnego i prewencyjnego (takie przygotowanie środowiska, w którym funkcjonuje człowiek, aby minimalizować możliwość wystąpienia wcześniej zdiagnozowanego zagrożenia) oraz bezpieczeństwa aktywnego (system reagowania, likwidowania zaistniałych już zagrożeń). Szczególnie istotną sferą jest m.in. minimalizacja zagrożenia powodziowego. W zakresie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego wskazuje się na działania na wszystkich rzekach stwarzających tego typu zagrożenie. Szczególnego znaczenia nabiera ogół działań związanych z prewencją przeciwpowodziową czyli realizacja, modernizacja i utrzymywanie we właściwym stanie całości infrastruktury składającej się na system zabezpieczeń przed możliwością wystąpienia powodzi oraz reagowania na wypadek powodzi. Kolejnym istotnym celem strategicznym jest sprawne zarządzanie. Zasadniczym działaniem w ramach w/w celu jest zapewnienie właściwego zarządzania na wszystkich szczeblach sektora publicznego w województwie w aspektach administracyjnych jak i przestrzennych. Cel łączy się bezpośrednio z ideą zrównoważonego rozwoju, która rozumiana jest jako racjonalne i oszczędne gospodarowanie zasobami ekonomicznymi i środowiskowymi, na rzecz przyszłych pokoleń. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. 47

48 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO /Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXII/191/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 21 marca 2012r,/ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego jest podstawowym instrumentem kształtowania i prowadzenia regionalnej polityki przestrzennej. W Planie przyjęto kierunki rozwoju i zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego oparte na zrównoważonym rozwoju przyrodniczo-gospodarczym. Głównym celem polityki przestrzennej zapisanym w Planie jest przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego województwa lubuskiego. W części poświęconej uwarunkowaniom rozwoju przestrzennego województwa, szczególną rangę nadaje się strefie przyrodniczej ze względu na jej ponadprzeciętne walory wyróżniające województwo i możliwości jej wykorzystania dla dalszego zrównoważonego rozwoju regionu. Jednym z głównych zadań stających przed polityką przestrzenną województwa lubuskiego jest osiągnięcie trwałego, wysokiego tempa wzrostu gospodarki regionu, przy zapewnieniu poprawy stanu środowiska przyrodniczego i umożliwieniu obecnym i przyszłym mieszkańcom województwa równoprawnego dostępu do jego zasobów i bogactw przyrody. Do głównych celów strategicznych zalicza się m.in. zabezpieczenie przestrzennych możliwości realizacji założeń zasady zrównoważonego rozwoju poprzez ochronę i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Istotnymi elementami określonymi w Planie są m.in.: obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, a w tym: obszary szczególnego zagrożenia powodzią; obszary narażone na zalewnie w przypadku przelania się wód przez koronę wału bądź zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego; strefy równoważenia struktury funkcjonalno-przestrzennej: strefa gospodarki leśnej, strefa wielofunkcyjnego rozwoju terenów otwartych, obszary wodne ważniejszych rzek i jezior. Jedną z wytycznych Planu są działania w zakresie ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Plan zakłada konieczność realizacji zadań mających na celu poprawę stanu wód do dobrego: poprawa stanu wód zagrożonych zrzutem ścieków (rozbudowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków); poprawa jakości wód podziemnych (ochrona przez zanieczyszczeniami od wód powierzchniowych pochodzących z rolnictwa, przemysłu, składowisk); poprawa przydatności wód do bytowania ryb. Kierunki działań w tym zakresie to: opracowanie warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz w miarę potrzeby korzystania z wód zlewni (RZGW); opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa; wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we współpracy z RZGW); 48

49 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu współpraca z województwami położonymi w obszarze dorzecza Odry (wdrażanie Programu Odra 2006), Nysy Łużyckiej itd. w celu zintensyfikowania działań dotyczących ochrony zasobów wodnych w obszarach tych dorzeczy. MasterPlan jest dokumentem obejmującym najważniejsze projekty sektorowo powiązane z gospodarką wodną. Dokument ocenia możliwość ich realizacji pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną oraz innymi dokumentami prawa europejskiego, wspólnie tworzącymi podstawy unijnej polityki w dziedzinie różnorodności biologicznej i ochrony zasobów naturalnych, przez co wpisuje się w główne cele i założenia dokumentu. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 2020 /Załącznik do Uchwały Nr XXXII/319/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 19 listopada 2012r. Strategia rozwoju województwa lubuskiego jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym. Pokazuje optymalny kierunek rozwoju województwa, bazujący na istniejącym potencjale i wykorzystujący pojawiające się szanse rozwojowe. Głównym celem strategii województwa jest Wykorzystanie potencjałów województwa lubuskiego do wzrostu jakości życia, dynamizowania konkurencyjnej gospodarki, zwiększenia spójności regionu oraz efektywnego zarządzania jego rozwojem. Główny cel zostanie osiągnięty w wyniku realizacji celów strategicznych. W dokumencie sformułowano 4 cele, w tym CEL STRATEGICZNY 1 Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna, w którym jednym z celów operacyjnych jest Udoskonalenie oraz rozbudowa infrastruktury energetycznej i ochrony środowiska. Cel ten zakłada zastosowanie w gospodarce i budownictwie rozwiązań energooszczędnych, pozwalających na ograniczenie zużycia energii i obniżenie wielkości emisji substancji zanieczyszczających do powietrza. Ponadto cel zakłada poprawę systemów zaspokajania potrzeb ludności oraz gospodarki regionu w zakresie dostaw wody w wymaganej ilości oraz o właściwych parametrach. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w Strategii rozwoju województwa lubuskiego. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO /Uchwała Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 września 2010r./ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest elementem regionalnego planowania strategicznego, w którym następuje konkretyzacja przestrzenna celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa. Plan ten stanowi podstawowe narzędzie mające na celu kształtowanie przez samorząd wojewódzki regionalnej polityki przestrzennej. Określa on cele i kierunki rozwoju przestrzennego regionu. W PZPWŁ określono sfery działań, w ramach których zdefiniowano główne cele: 1. Sfera działania: System osadniczy. 2. Sfera działania: Powiązania infrastrukturalne. 3. Sfera działania: Powiązania środowiskowe i kulturowe. 49

50 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Cel główny: Kształtowanie tożsamości regionalnej z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i turystycznych regionu. 4. Sfera działania: Środowisko przyrodnicze. Cel główny: Ochrona i poprawa stanu środowiska. 5. Sfera działania: Obronność i bezpieczeństwo publiczne. 6. Sfera działania: Obszary problemowe. W Planie jednym z głównych celów jest kształtowanie tożsamości regionalnej opartej na walorach przyrodniczych, kulturowych i turystycznych regionu. Walory przyrodnicze i kulturowo-turystyczne tworzą system powiązań środowiskowych i kulturowych. Do głównych kierunków działań zaliczono m.in. ochronę najcenniejszych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zapewnienie ciągłości systemu ekologicznego. W zakresie ochrony środowiska w Planie wskazano następujące kierunki działań: ochronę i wzrost różnorodności biologicznej; zwiększanie lesistości województwa; ochronę powierzchni ziemi i gleb; zwiększanie zasobów wodnych i poprawę ich jakości; racjonalizację gospodarki odpadami; poprawę klimatu akustycznego; poprawę jakości powietrza; ograniczenie zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym. Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i główne cele dokumentu. MasterPlan uwzględnia potrzeby rozwoju społeczno gospodarczego województwa przy jednoczesnej ocenie możliwości realizacji planowanych zadań w odniesieniu do celów w zakresie ochrony środowiska i kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2020 /Uchwała Nr XXXIII/644/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 26 lutego 2013 r./ Strategia rozwoju województwa jest najważniejszym dokumentem samorządu województwa określającym wizję rozwoju, cele oraz główne sposoby ich osiągania w kontekście występujących uwarunkowań. W systemie realizacji polityki rozwoju pełni rolę najważniejszego planu działania władz samorządowych. Generalnym wyzwaniem jest zrównoważony rozwój województwa. Do pozostałych głównych wyzwań rozwojowych należy m.in. ochrona zasobów przyrodniczych (tj. ochrona stanu i poprawa jakości środowiska przyrodniczego oraz racjonalne wykorzystanie jego zasobów i różnorodności kulturowej jako potencjału rozwojowego dla turystyki). 50

51 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Jednym z celów operacyjnych jest wysoka jakość środowiska przyrodniczego. Osiągnięcie tego celu będzie sprzyjać poprawie spójności przestrzennej, gospodarczej i społecznej, pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału województwa łódzkiego oraz przyczyni się do podniesienia jakości życia mieszkańców regionu. Strategicznymi kierunkami działań w/w celu są: ochrona i kształtowanie powiązań przyrodniczo-krajobrazowych: utworzenie spójnego wewnętrznie regionalnego systemu obszarów chronionych w powiązaniu z systemem krajowym; utrzymanie różnorodności biologicznej; utworzenie systemu przyrodniczo-kulturowego. przeciwdziałanie i zwalczanie skutków zagrożeń naturalnych i antropogenicznych: zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej; zwiększenie retencjonowania wód; zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych (pożary, powodzie, wichury, szkodniki owadzie) i poważnych awarii. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa łódzkiego oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. Zakładana jest teza, że ich realizacja będzie ograniczała do minimum wpływ podejmowanych działań na środowisko, w tym uwzględniała systemy ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych województwa. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWŁ PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO /Załącznik nr 1 do uchwały Nr XLVIII /505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 września 2010 r./ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego jest podstawowym narzędziem prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionu. Głównym celem dokumentu w zakresie ochrony środowiska jest kształtowanie przyrodniczych struktur przestrzennych oraz ochrona i poprawa jakości środowiska, przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju społecznogospodarczego. Realizacja głównego celu ekologicznego prowadzona będzie w oparciu o zespół szczegółowych celów operacyjnych obejmujących: Cele ukierunkowane na zachowanie i optymalizowanie struktury przestrzennej województwa: dostosowanie zagospodarowania przestrzennego województwa do naturalnych przyrodniczych predyspozycji, uwarunkowań i walorów; zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej, pomnażanie dziedzictwa i walorów przyrodniczo-krajobrazowych; ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami środowiska. Cele ukierunkowane na dynamizowanie jakości przestrzeni województwa i jej rozwój: 51

52 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu poprawa stanu środowiska naturalnego i jakości życia mieszkańców; aktywizacja gospodarcza regionu oparta na istniejących predyspozycjach, zasobach i walorach przyrodniczo-krajobrazowych oraz ich rezerwach. W niniejszym dokumencie naczelną zasadą zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego jest racjonalizacja przestrzeni i równoważenie rozwoju uwzględniające niezbędną dynamizację rozwoju, tworzenie warunków wzrostu efektywności gospodarowania i znacznej poprawy warunków życia mieszkańców. Rozwinięciem tej zasady są: zasada zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego poprzez minimalizowanie zagrożeń wynikających z urbanizacji, rozwoju sfery gospodarczej i występujących powodzi, racjonalne wykorzystywanie zasobów środowiska naturalnego i ograniczanie degradacji zasobów; zasada ochrony obszarów i systemów o cennych walorach przyrodniczych i krajobrazowych; zasada racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi w zlewniach; zasada bezpieczeństwa, w tym zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i obronności w kształtowaniu struktur przestrzennych. Plan wyznacza główne kierunki polityki przestrzennej jakim są: dostosowanie zagospodarowania przestrzennego województwa do naturalnych przyrodniczych predyspozycji, uwarunkowań i walorów; zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej, pomnażanie dziedzictwa i walorów przyrodniczo-krajobrazowych; ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami środowiska w tym istotna ochrona zasobów wodnych: ochrona zbiorników wód podziemnych i zlewni wód powierzchniowych; ochrona wód i prowadzenie gospodarki zasobami wodnymi w układzie zlewni, w obrębie wydzielonych jednolitych części wód; ochrona i przeciwdziałanie zanieczyszczaniu użytkowych zbiorników wód podziemnych oraz zlewni wód powierzchniowych, służących zaopatrzeniu ludności i gospodarki w wodę; ograniczenia przestrzenne i techniczno-technologiczne lokalizacji inwestycji zagrażających środowisku; poprawa stanu czystości wód i ograniczenie dopływu zanieczyszczeń wprowadzanych do wód i gruntu. MasterPlan dokonuje analizy wszystkich inwestycji na terenie województwa opolskiego, oraz wskazuje m.in. przedsięwzięcia, które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub które nie pogarszają stanu wód, przez co wpisują się w główne cele i założenia dokumentu. 52

53 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DO 2020 R. - Opole 2012 r. /Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. Strategia rozwoju województwa opolskiego jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym. Wśród wielu zawartych strategicznych działań tej polityki wymienia się m. in: ochronę środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko, efektywne zarządzanie zasobami naturalnymi oraz dostosowanie do zmian klimatu. Dokument wyznacza 10 celów strategicznych w tym odnoszący się do środowiska: CEL STRATEGICZNY 7. Wysoka jakość środowiska. Definiowany jest poprzez następujące cele operacyjne: 7.1. Poprawa stanu środowiska poprzez rozwój infrastruktury technicznej Wspieranie niskoemisyjnej gospodarki Kształtowanie systemu przyrodniczego, ochrona krajobrazu i bioróżnorodności Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Przeciwdziałanie i usuwanie skutków zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych. Dokument ten kładzie nacisk na dotrzymanie wysokiej jakości środowiska. Wskazuje, że cechy przestrzeni przyrodniczej i stan środowiska województwa bezpośrednio warunkują kierunki jego rozwoju i sposoby organizacji przestrzeni. Dlatego też osiągnięcie wysokiej jakości środowiska możliwe będzie wyłącznie przy zachowaniu równowagi w działaniach na rzecz kształtowania systemu przyrodniczego i otoczenia społeczno-gospodarczego. Ochrona środowiska realizowana będzie w sposób kompleksowy, a u jej podstaw będzie leżeć zmiana dotychczasowych wzorców konsumpcji i zachowań, ukierunkowana na efektywne i racjonalne wykorzystanie i poszanowanie zasobów środowiska. W opracowanym MasterPlanie dokonano szczegółowej analizy planowanych inwestycji na terenie zlewni Odry, które nie będą negatywnie wpływały na osiągnięcie dobrego stanu/potencjału wód lub nie będą pogarszały ich stanu/potencjału, co przyczynia się do osiągnięcia wysokiej jakości środowiska (jednego z celów strategii). PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO /Załącznik do uchwały nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r./ Głównym celem Planu jest realizacja zadań w zakresie: określenia i realizowania strategii rozwoju województwa, uwzględniającej m.in. kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego, przy czym na prowadzoną przez samorząd województwa politykę rozwoju województwa składają się m.in.: racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, 53

54 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa; zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, transportu zbiorowego i dróg publicznych. Dokument zakłada, że rozwój zrównoważony i ład struktur przestrzennych, będzie zgodny z oczekiwaniami polityki europejskiej. W sferze przyrodniczej Plan zakłada uzyskanie wysokiej jakości parametrów środowiska w tym także dla Morza Bałtyckiego. Wskazane są obszary o wysokich walorach i zróżnicowanym środowisku tworzące przestrzenną spójność systemu ekologicznego kraju i wiążącego go z układami europejskimi. Są to m. in.: wody przybrzeżne Bałtyku z Wybrzeżem Słowińskim i Pobrzeżem Gdańskim oraz z jeziorami przybrzeżnymi; doliny rzeczne obszaru Borów Tucholskich (Brdy, Wdy, Gwdy), łączące go ze strukturami dolin Wisły i Noteci. Ponadto Plan kładzie również nacisk na utrzymanie dobrego stanu i polepszanie jakości wód odprowadzanych do Morza Bałtyckiego w celu poprawy jego stanu biologicznego i fizykochemicznego. MasterPlan wpisuje się w cele i strategie zawarte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk Załącznik nr 1 do Uchwały nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Głównym założeniem Strategii jest jej realizacja zgodnie z wymogami wynikającymi z ogólnych zasad prowadzenia polityki rozwoju regionu. Jedną z istotnych zasad jest zasada korzystnego oddziaływania na środowisko. Oznacza to, że inwestycje identyfikowane jako istotne dla realizacji Strategii analizowane będą przez pryzmat kryterium efektu środowiskowego promującego poprawę efektywności wykorzystania zasobów i redukcję negatywnych oddziaływań środowiskowych lub działania kompensujące. Ta i inne zasady mają na celu zachowanie zrównoważonego rozwoju, które wpływają na osiągnięcie trwałej poprawy poziomu życia mieszkańców, realizowanego przy zapewnieniu równowagi społecznej, ekologicznej i przestrzennej. MasterPlan wpisuje się w cele strategiczne zawarte w Strategii rozwoju województwa pomorskiego. 54

55 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO /Przyjęty uchwałą nr II/21/2/2004 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 21 czerwca 2004 r./ Plan wyznacza cel generalny jakim jest: Kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa. Cele polityki przestrzennej to: I. Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni województwa. II. Wzmocnienie funkcji węzłów sieci osadniczej. III. Ochrona zasobów środowiska, wzmocnienie systemu obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych. IV. Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury. V. Stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarządzania przestrzenią. VI. Rozwój współpracy międzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego. Plan zakłada realizację polityki kształtowania ładu przestrzennego w procesie rozwoju województwa, współzależnie z kształtowaniem ładu społecznego, ekonomicznego i ekologicznego, prowadzącego do równoważenia rozwoju w takim stopniu, w jakim umożliwiają to uwarunkowania wynikające z realiów kształtowanej rzeczywistości z równoczesnym uwzględnianiem rozwoju społecznego, ekonomicznego i przestrzennego zagospodarowania oraz naturalnych praw ładu ekologicznego. Zasadzie równoważenia rozwoju w opisywanym dokumencie jest podporządkowany cały system długookresowych celów polityki przestrzennej województwa śląskiego. Tego rozwinięciem są: zasada kształtowania regionu jako zrównoważonego policentrycznego systemu przestrzennego, tak, aby eliminować nadmierną centralizację i marginalizację oraz zapewniać zrównoważony rozwój regionalny; zasada kształtowania efektywnej sieci infrastruktury, przyjaznej dla środowiska i tworzącej udogodnienia we współdziałaniu dla osiągania celów rozwoju regionu; zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych o podstawowym znaczeniu dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią, takich jak: wymagania ładu przestrzennego; walory architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony środowiska (w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych); wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także osób niepełnosprawnych; walory ekonomiczne przestrzeni; prawa własności; potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa; potrzeby interesu publicznego. 55

56 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W Planie zwrócono również uwagę na potrzebę ochrony terenów wzdłuż cieków wodnych. Dotyczyć to ma głównie prawidłowego funkcjonowania systemów melioracyjnych w dolinach cieków, ochrony biologicznej i poprawy stanu sanitarnego wód z uwzględnieniem umożliwienia wędrówki ryb dwuśrodowiskowych, zakazu zabudowy naturalnych terenów zalewowych oraz stopniowego wycofywania z nich istniejącej zabudowy. Opracowane MasterPlanów analizują i oceniają inwestycje, które będą realizowane w myśl polityki kształtowania ładu przestrzennego województwa przy jednoczesnym zastosowaniu zasady równoważenia rozwoju, wskazując m.in. na konieczność podjęcia działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ŚLĄSKIE KATOWICE, LIPIEC 2013 Strategia ta stanowi plan samorządu województwa śląskiego określający wizję rozwoju, cele oraz główne sposoby ich osiągania w kontekście występujących uwarunkowań w perspektywie do 2020 roku. Jest to dokument będący aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020 zatwierdzonego uchwałą Nr III/47/1/2010 z dnia 17 lutego 2010 roku. W Strategii po dokonanych analizach całościowych zasobów gospodarki wraz z analizą problemów województwa śląskiego wskazano 4 podstawowe grupy wyzwań stojących przed polityką regionu wraz z celami i kierunkami jego rozwoju. Jednym z kierunków są: Wyzwania związane z równoważeniem procesów rozwoju regionu, które obejmują m.in.: poprawę jakości i zapewnienie dostępu do infrastruktury komunalnej i infrastruktury ochrony środowiska; zapewnienie efektywnej gospodarki odpadami; właściwe gospodarowanie zasobami wodnymi; kontynuację działań związanych z gospodarką dorzecza Odry; zmniejszenie uciążliwości związanych z hałasem pochodzącym z przemysłu i komunikacji; redukcję emisji pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza; ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na środowisko i zwiększenie poziomu lokalnego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii; rozwijanie infrastruktury i technologii ograniczającej negatywne oddziaływanie gospodarki na środowisko; rozwój i upowszechnienie zastosowania technologii energooszczędnych w regionie; rozwój funkcji gospodarczych w otoczeniu rolnictwa; efektywne zarządzanie przestrzenią dla zmniejszenia presji na środowisko; zahamowanie procesu suburbanizacji w regionie; minimalizację skutków zjawisk naturalnych, w tym poprawę bezpieczeństwa powodziowego; 56

57 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W ramach celu operacyjnego C.1. Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska wyznaczono szereg kierunków działań. Ma to być osiągnięte m.in. poprzez podjęcie następujących działań: promowanie działań oraz wdrażanie technologii ograniczających antropopresję na środowisko przyrodnicze (infrastruktura ograniczająca negatywny wpływ działalności gospodarczej i komunalnej); przeciwdziałanie skutkom i ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji górniczej na środowisko, w tym na tkankę miejską; wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w zlewni, w tym ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy; racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wykorzystywanymi do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, oraz utrzymanie i rozwój systemów zaopatrzenia w wodę w województwie; wspieranie działań na rzecz poprawy jakości wód powierzchniowych oraz ochrony wód podziemnych i racjonalizacji ich wykorzystania; wspieranie wdrożenia rozwiązań ograniczających niską emisję oraz zużycie zasobów środowiska i energii w przedsiębiorstwach, gospodarstwach domowych, obiektach i przestrzeni użyteczności publicznej. MasterPlan jest spójny z założeniami oraz celami zawartymi w SRWŚ PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, 2010 R. /Załącznik do Uchwały NR XLVI/690/10 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r./ Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego wyznacza cele główne oraz szczegółowe, które zmierzają w kierunku osiągnięcia zakładanego stanu zagospodarowania przestrzennego województwa i rozwoju społeczno gospodarczego. Plan zakłada, że warunkiem prawidłowego rozwoju województwa jest ochrona całego środowiska obszarów szczególnie cennych przyrodniczo, jak i pozostałych walorów środowiska, niezależnie od ich powiązań funkcjonalno przestrzennych. Ponadto w planie podkreślane są działania zmierzające do ochrony wód w zlewniach. Główną zasadą, jaką należy kierować się w zakresie zagospodarowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych jest efektywne ich wykorzystanie, a tym samym ograniczanie i zapobieganie deficytowi wód. MasterPlan zawiera szereg wytycznych mających na celu podjęcie działań i zadań niezbędnych do osiągnięcia wspólnych celów i kierunków zrównoważonego rozwoju. 57

58 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu ZAKTUALIZOWANA STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO DO 2020 ROKU - Poznań, 17 Grudnia 2012 R. /Załącznik do Uchwały NR XXIX/559/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r./ W opisywanym dokumencie cele sformułowane są w układzie hierarchicznym, w podziale na cel generalny a dalej cele strategiczne, operacyjne, oraz w układzie horyzontalnym. Generalnym celem strategii jest Efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa służące poprawie jakości życia mieszkańców w warunkach zrównoważonego rozwoju. Takie ujęcie celu generalnego oznacza, iż realizacja poszczególnych celów strategicznych i operacyjnych jest podporządkowana celowi generalnemu. Celowi generalnemu podporządkowanych jest 9 celów strategicznych w tym Cel 2 "Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami". Podstawowym warunkiem rozwoju regionu, zawartym w tym dokumencie jest utrzymanie obecnego stanu środowiska na poziomie gwarantującym następnym pokoleniom korzystanie z niego w stopniu równym, w jakim korzystają obecne pokolenia, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Szczególnego znaczenia nabiera korzystanie z zasobów w sposób racjonalny, przy minimalizowaniu negatywnego wpływu działalności gospodarczej na środowisko. Opracowywany dokument MasterPlan, doskonale wpisuje się w cele i działania zawarte w zaktualizowanej SRWW do 2020r. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Załącznik nr 1 do Uchwały NR XLV/530/10 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 19 października 2010 r. Strategicznym celem zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego jest zrównoważony rozwój przestrzenny, służący integracji przestrzeni regionalnej z przestrzenią europejską i krajową, spójności wewnętrznej województwa, zwiększeniu jego konkurencyjności oraz podniesieniu poziomu i jakości życia mieszkańców do średniego poziomu w Unii Europejskiej. W dziedzinie ochrony i racjonalnego korzystania z zasobów wód powierzchniowych i podziemnych plan zawiera, jako ustalenie, realizację programu małej retencji. Zaleca natomiast wykorzystanie warunków fizjograficznych do odtworzenia systemów wodnych, ochronę ich różnorodności i czystości wód. Jednym z celów Planu jest "Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego". Cel ten dotyczy wszystkich elementów środowiska: krajobrazu, zasobów wód, gleb, lasów, kopalin, obszarów chronionych, klimatu i atmosfery. Działania podejmowane w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego ukierunkowane muszą być generalnie na zachowanie walorów poszczególnych elementów środowiska, ich ochronę oraz racjonalne wykorzystanie zasobów. Zapisy i rekomendacje zawarte w MasterPlanie są powiązane oraz wpisują się w kierunki i dążenia zawarte w dokumencie. 58

59 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO DO 2020 R - Szczecin, czerwiec 2010 Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego zawiera się w sześciu celach strategicznych, z których wyprowadzono 34 cele kierunkowe. Dla poszczególnych celów kierunkowych zdefiniowano działania, które nie stanowią kolejnego piętra struktury strategii i nie są im przyporządkowane wskaźniki. Działania określają sposoby postępowania właściwe do uzyskania poszczególnych celów. Celem wspierającym wdrażanie zapisów zawartych w RDW jest cel strategiczny nr 4 ZACHOWANIE I OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH, RACJONALNA GOSPODARKA ZASOBAMI. Dla realizacji współczesnych wyzwań ekologicznych wykorzystane będą technologie środowiskowe, wprowadzające do środowiska mniej zanieczyszczeń oraz eksploatujące zasoby naturalne w sposób zapewniający ich dłuższą dostępność, przy jednoczesnym zwiększeniu wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. MasterPlan jest dokumentem obejmującym najważniejsze projekty sektorowo powiązane z gospodarką wodną, oceniając i analizując możliwość ich realizacji pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną oraz ich wpływ na osiągniecie dobrego stanu środowiskowego, przez co wpisuje się w główne cele strategiczne dokumentu. PODSUMOWANIE Najważniejszym celem planowania w gospodarce wodnej jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju dla dorzecza, w niniejszym przypadku Odry przy jednoczesnym zabezpieczeniu potrzeb dotyczących gospodarki wodnej. Jedną z priorytetowych kwestii w procesie planowania inwestycji związanych z gospodarką wodną jest implementacja założeń Ramowej Dyrektyw Wodnej w celu zagwarantowania ochrony zasobów środowiska naturalnego, a także niepogorszenie jego stanu. Oceniając obustronne powiązania opisanych w MasterPlanie inwestycji z przywołanymi w niniejszym rozdziale dokumentami (Ustawy, Programy, Strategie, Plany) należy uznać, iż MasterPlan wpisuje się w ustanowione na podstawie norm europejskich krajowe prawo i zasady postępowania. Wynika to z faktu, iż zostały one uwzględnione i wdrożone do planowanych Inwestycji w taki sposób, który umożliwia spełnienie nadrzędnych celów środowiskowych: zapobieganiu dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy stanu ekosystemów wodnych, lądowych i terenów podmokłych, zrównoważonemu korzystaniu z wód opartym na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych, dążeniu do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego, zapewnieniu stopniowej redukcji zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegnięciu ich dalszemu zanieczyszczaniu, zmniejszeniu skutków powodzi i susz. Poprzez swoją spójność dokument ten stanowi również źródło wskazówek i rekomendacji dla kolejnych inwestycji już na etapie ich wczesnego planowania w celu zachowania zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. 59

60 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 3. OCENA ZGODNOŚCI MASTERPLANU Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ORAZ POLITYKĄ EKOLOGICZNĄ Definicję zrównoważonego rozwoju podsumowano w 27 Zasadach Zrównoważonego Rozwoju. Zasady te zostały określone w Deklaracji z Rio, podczas trwania Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. Według Deklaracji z Rio aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego. Idea zrównoważonego rozwoju zawarta jest również w najważniejszych dokumentach UE oraz w Konstytucji RP ( art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju"). Konieczność uwzględniania zasad ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w politykach, strategiach i planach lub programach dotyczących gospodarki wodnej zapisana jest również w art. 8. ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U r. Nr 0, poz.1232 z późn. zm.). Zasada zrównoważonego rozwoju wskazuje, że rozwój gospodarczy winien odbywać się z poszanowaniem zasad ochrony środowiska tak, aby przyszłe pokolenia również mogły zaspokajać wszystkie swoje potrzeby. Oceny zgodności MasterPlanu dla dorzecza Odry z zasadą zrównoważonego rozwoju dokonano w odniesieniu do dokumentów programowych i polityk na poziomie UE i Polski, które zawierają główne cele i priorytety ochrony środowiska. Cele i priorytety ochrony środowiska zapisane w dokumentach strategicznych porównano z przyjętym w MasterPlanie celem i wykorzystaną metodyką, którą przyjęli wykonawcy. Ocenę zgodności z zasadą zrównoważonego rozwoju i polityką ekologiczną Unii Europejskiej analizowano odnosząc się do następujących dokumentów: Strategia Europa 2020 ; Inicjatywa Przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów ; Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020r.; 7 Wspólnotowy program działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety. Na poziomie kraju analizowano obowiązującą obecnie Politykę Ekologiczną Państwa na lata z perspektywą do roku 2016 (PEP). Nie odniesiono się natomiast do poziomu województwa, ponieważ spójność priorytetów i celów przyjętych w obowiązującej PEP z priorytetami, celami i kierunkami działań przyjętymi w wojewódzkich programach ochrony środowiska wynika z zapisów ustawy Prawo ochrony środowiska. 60

61 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Obecnie, na postawie informacji uzyskanych z Ministerstwa Środowiska, nie są prowadzone prace nad aktualizacją Polityki Ekologicznej Państwa. Najistotniejsze aktualne aspekty ochrony środowiska, zawarte są w Projekcie Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko stanowiącej jedną z dziewięciu strategii zintegrowanych Strategia Rozwoju Kraju 2020, przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 22 listopada 2012 roku (Dz.U. z 2012 poz. 882). Prace nad przyjęciem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko są w fazie uzgodnień międzyresortowych. MasterPlanie nie ma typowego układu dokumentu strategicznego z przyjętymi priorytetami, celami i wynikającymi z nich działaniami, dlatego dla potrzeb stwierdzenia zgodności z zasadą zrównoważonego rozwoju przyjęto, za metodyką zawartą w MasterPlanie, dwa zasadnicze założenia, iż: - nadrzędnym celem sposobu postępowania przy sekwencyjnym wyborze przedsięwzięć, będzie zasadność ich realizacji z równoczesnym zachowaniem potrzeb ochrony zasobów wodnych oraz ekosystemów od nich zależnych i - w dokumencie analizowane będą głównie projekty z sektorów: ochrony przed powodzią i gospodarki wodnej, żeglugi śródlądowej i morskiej oraz hydroenergetyki. POZIOM UE Polityka UE w zakresie zrównoważonego rozwoju wyraża się poprzez przyjmowanie strategicznych celów rozwoju, w tym celów ochrony środowiska, które odpowiadają najistotniejszym zdiagnozowanym problemom. Do najważniejszych zagrożeń środowiskowych zidentyfikowanych w skali UE należą zmiany klimatu, utrzymujący się zły stan ekologiczny wód oraz utrata różnorodności biologicznej. Wymienione zagrożenia znalazły odzwierciedlenie zarówno w dokumentach w perspektywie programowania rozwoju w latach jak w latach Obecnie, najważniejszym dokumentem strategicznym UE jest Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Strategia jest nowym, długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej (UE), który zastąpił realizowaną od 2000 r., zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską. Obecne cele środowiskowe polityki UE, których wypełnienie ma zapewnić zrównoważony rozwój zostały zapisane w: Inicjatywie przewodniej Europa efektywnie korzystająca z zasobów jest to jedna z siedmiu inicjatyw przewodnich strategii Europa 2020 Strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. 7 Wspólnotowym programie działań na rzecz ochrony środowiska. 61

62 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Inicjatywa Przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów Podstawowymi instrumentami realizacji celów strategii Europa 2020 są opracowywane przez państwa członkowskie UE Krajowe Programy Reform oraz przygotowane przez KE siedem inicjatyw przewodnich, realizowanych na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Inicjatywa przewodnia dotycząca ochrony środowiska to: Europa efektywnie korzystająca z zasobów, w której między innymi wskazano działania średniookresowe: nową wspólnotową strategię ochrony różnorodności biologicznej na 2020 r. na rzecz powstrzymania dalszych strat oraz odbudowania różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów w świetle ich obciążenia; wczesne działania mające na celu dostosowanie do zmiany klimatu w taki sposób, aby zminimalizować zagrożenia dla ekosystemu i zdrowia człowieka, wspomagać rozwój gospodarczy oraz wspierać przystosowanie naszej infrastruktury do nieuniknionej zmiany klimatu; politykę wodną, której priorytetami są działania na rzecz oszczędzania wody oraz bardziej oszczędnego gospodarowania nią, tak aby woda była dostępna w odpowiedniej ilości, aby była właściwej jakości, aby korzystać z niej w sposób zrównoważony przy minimalnym użyciu zasobów oraz aby jakość wody, która na końcu jest zwracana do naturalnego obiegu, była do przyjęcia. MasterPlau nie jest dokumentem o charakterze polityki i nie zawiera w związku z tym działań z zakresu oszczędzania wody i bardziej oszczędnego gospodarowania nią lub zadań mających na celu odbudowę różnorodności biologicznej. Pośrednio wpisuje się natomiast w jedne z priorytetów polityki wodnej tj. zrównoważonego użycia zasobów wodnych ponieważ jednym z podstawowych zadań MasterPlanu jest ocena czy planowane działania (dotyczące inwestycji uznawanych za mogące negatywnie oddziaływać na wody) są zasadne i czy ich realizacja nie spowoduje pogorszenia zasobów wodnych i ekosystemów od wody zależnych. Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. Strategia ukazała się jako Komunikat Komisji z dnia 3 czerwca 2011 r. Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. COM (2011) 244. Strategia ma na celu powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów w Unii Europejskiej do 2020r. poprzez określenie sześciu celów priorytetowych i stanowi integralną część strategii Europa 2020, w szczególności inicjatywy przewodniej Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Strategia jest odpowiedzią na dwa główne zobowiązania podjęte przez przywódców europejskich w marcu 2010 r., dotyczące powstrzymania utraty różnorodności biologicznej w UE do 2020 r. oraz ochrony, oceny i przywrócenia różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w UE do 2050 r. 62

63 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Cel 1: Ochrona i przywrócenie stanu przyrody (rozumiana między innymi jako lepsze egzekwowanie przez państw członkowskie UE zapisów dyrektywy ptasiej i siedliskowej; w szczególności państwa członkowskie muszą czuwać nad zarządzaniem strefami Natura 2000 i przywracaniem ich stanu poprzez inwestowanie w nie niezbędnych zasobów. Działania te mają się przyczynić do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej i umożliwienia jej odtworzenia do 2020). Cel 2: Utrzymanie i wzmocnienie ekosystemów i ich funkcji (kluczowymi środkami dla zachowania i poprawy funkcji ekosystemu będą przede wszystkim: integracja infrastruktury ekologicznej i odbudowa przynajmniej 15% zdegradowanych ekosystemów do 2020 r. oraz rozwój inicjatywy mającej na celu zapobieganie wszelkim stratom netto ekosystemów i ich funkcji do 2015 r.). Cel 3: Zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnictwa i leśnictwa (m.in. zapewnienie zachowania różnorodności biologicznej i wymiernej poprawy stanu ochrony gatunków i siedlisk, które zależą od rolnictwa lub podlegają jego wpływowi, a także poprawę w zakresie zapewniania usług ekosystemowych). Cel 4: Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych (poprzez odpowiednie środki w ramach reformy wspólnej polityki rybołówstwa). Cel 5: Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych (gatunki inwazyjne stanowią poważne zagrożenie dla europejskiej różnorodności biologicznej; konieczne jest zidentyfikowanie, kontrola lub eliminacja takich gatunków i zarządzanie ich drogami przedostawania się w celu zapobiegania wprowadzaniu nowych; w tym celu Komisja będzie uzupełniać braki w polityce walki z inwazyjnymi gatunkami obcymi za pomocą specjalnego instrumentu prawnego). Cel 6: Podjęcie kwestii światowego kryzysu różnorodności biologicznej. MasterPlany wykazują się niską spójnością z wyżej wymienionymi celami. Wynika to poniekąd z charakteru tego dokumentu, który nie zajmuje się strategicznym planowaniem w gospodarowaniu wodami (za to będą odpowiadać polityka wodna państwa i zaktualizowane plany gospodarowania wodami w obszarze dorzecza), a jedynie oceną planowanych inwestycji, które potencjalnie mogą oddziaływać na stan wód powierzchniowych i ekosystemy od wody zależne. Z tych względów w MasterPlanie nie znalazły się działania mające na celu zwalczanie gatunków inwazyjnych, czy na przykład wzmocnienie i utrzymanie ekosystemów i ich funkcji. Pośrednio MasterPlan wpisuje się Cel 1 ponieważ jednym z ważniejszych aspektów MasterPlanów jest ocena, które inwestycje mogą oddziaływać na stan siedlisk wodnych i od wody zależnych. 63

64 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 7 Wspólnotowy program działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety Program określa strategiczne plany kształtowania polityki w zakresie środowiska z dziewięcioma priorytetowymi celami, które mają zostać osiągnięte do 2020: 1) Ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; 2) Przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną; 3) Ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem obciążeniami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu; 4) Maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie ochrony środowiska; 5) Poprawa dowodów stanowiących podstawę polityki ochrony środowiska; 6) Zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki ochrony środowiska i przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz urealnienie cen; 7) Poprawa uwzględniania aspektu ochrony środowiska i zwiększeniu spójności polityki; 8) Wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii; 9) Zwiększenie efektywności Unii w przeciwdziałaniu regionalnym i globalnym wyzwaniom w zakresie ochrony środowiska. MasterPlan wpisuje się pośrednio w Cel 1 w zakresie ochrony kapitału naturalnego rozumianego jako zachowanie istniejących funkcji ekosystemów. Ponieważ do analizy przyjęto projekty, które potencjalnie uważane są za mogące pogorszyć stan wód, MasterPlan miał za zadanie weryfikację zasadności realizacji planowanych inwestycji przy zachowaniu potrzeb ochrony zasobów wodnych oraz ekosystemów od nich zależnych. W tym kontekście spełnia on warunek ochrony kapitału naturalnego Unii. POZIOM KRAJOWY Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Obecne cele i priorytety ochrony środowiska zawarte są w Polityce Ekologicznej Państwa z perspektywą do roku 2016 (PEP), przyjętej przez Sejm RP uchwałą dnia 22 maja 2009 r. (Monitor Polski z 4 czerwca 2009 r.). Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska politykę ekologiczną państwa przygotowuje się na najbliższe 4 lata z perspektywą na kolejne 4 lata. Ustalenia polityki ekologicznej państwa wprowadzane są następnie do wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Ministerstwo Środowiska przygotowuje aktualnie sprawozdanie z wykonania ustaleń PEP i trwają prace nad jej aktualizacją, uwzględniającą aktualne wyzwania w zakresie ochrony środowiska. Polityka ekologiczna państwa określa trzy główne kierunki działań strategicznych. W ramach działań systemowych, w kontekście problematyki uwzględniania aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym, zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. 64

65 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Pozostałe kierunki działań strategicznych obejmują ochronę zasobów naturalnych oraz poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Bezpośrednio do problematyki gospodarowania wodami odniesiono się w priorytecie 3.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody. Podkreślono, że problemy związane z ochroną przeciwpowodziową wiążą się z niewystarczającymi środkami finansowymi na utrzymanie urządzeń i budowli wodnych, w tym infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej, a w konsekwencji z jej niezadawalającym stanem technicznym. Kolejnym problemem jest brak skutecznego systemu planowania przestrzennego, który spowodował wejście budownictwa na tereny zalewowe, co w przypadku powodzi wiąże się ze znacznym zwiększeniem strat materialnych, a w skrajnych przypadkach z zagrożeniem życia ludzkiego. Wśród celów średniookresowych (do 2016 r.) wskazano racjonalizację gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Natomiast, jako naczelne zadanie wskazano, między innymi, zwiększenie retencji wodnej. Do realizacji w okresie zaplanowano szereg kierunków działań, spośród których z ochroną przeciwpowodziową wiążą się: pełne dostosowanie polskiego prawa do prawa UE; opracowanie i wdrożenie systemu informatycznego gospodarowania wodami spójnego z systemem informatycznym resortu Środowisko ; przygotowanie oceny ryzyka powodziowego, która będzie wskazywała obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, dla których należało do 2013 r. opracować mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego; wyznaczenie obszarów zalewowych tam, gdzie nie zostały jeszcze wyznaczone; rozwój tzw. małej retencji wody przy wsparciu finansowym z programów UE; realizacja projektów ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (priorytet III), mających na celu zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz ochrony przed powodzią; modernizacja systemów melioracyjnych przez zaopatrzenie ich w urządzenia piętrzące wodę, umożliwiające sterowanie odpływem. Pomimo, że PEP nie wskazuje bezpośrednio celów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa powodziowego, wskazuje jednak szereg kierunków rozwiązań, z którymi działania przewidziane do realizacji w ramach MasterPlanu są spójne. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020r. (projekt z dnia 25 listopada 2013 r.). W dniu 24 listopada 2009 r. Rada Ministrów przyjęła dokument Plan uporządkowania strategii rozwoju, który wprowadza działania porządkujące w obszarze obowiązujących dokumentów strategicznych, w szczególności polityk, strategii i programów rozwoju. 65

66 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Głównym celem Planu jest ograniczenie liczby dokumentów strategicznych do długookresowej strategii rozwoju kraju (Polska Trzecia fala nowoczesności), średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020) oraz 9 strategii zintegrowanych obejmujących najważniejsze obszary funkcjonowania państwa, co zapewnić ma większą przejrzystość, efektywność i spójność systemu planowania strategicznego w Polsce. Procedowana obecnie Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest strategią integrującą działania z zakresu ochrony środowiska i energetyki. Będzie to najważniejszy krajowy dokument do roku 2020 z punktu widzenia rozwoju zrównoważonego ponieważ, realizując przytoczoną wyżej idee ograniczenia dokumentów strategicznych, w szczególności polityk, strategii i programów rozwoju, nie będzie opracowywana nowa polityka ekologiczna państwa. Podstawowym warunkiem zrównoważonego rozwoju, zapisanym w Strategii jest zagwarantowanie wysokiej jakości życia obecnym i przyszłym pokoleniom, przy racjonalnym korzystaniu z dostępnych zasobów. Podejście to ma charakter dominujący w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a w ostatnich latach koncentruje się na konieczności transformacji systemów społecznogospodarczych w kierunku tzw. zielonej gospodarki. W strategii jako priorytetowe w zakresie ochrony środowiska uznaje się zmiany w zakresie ograniczenia zanieczyszczeń powietrza oraz reformę systemu gospodarki wodnej. Główne założenia zmian w gospodarce wodnej Polski zapisane w strategii to nowy system zarządzania zasobami wód, dokończenie inwestycji wodościekowych, inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, z wykorzystaniem dużych zbiorników wodnych na cele energetyczne. Strategia wskazuje również niezwykle istotną rolę właściwego funkcjonowania systemu oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych inwestycji oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko, które są podstawowym narzędziem wdrażania polityki zrównoważonego rozwoju. W Strategii ustalono 3 cele rozwojowe i odpowiadające im łącznie 16 kierunków interwencji: Cel. 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska w którym wydzielono cztery kierunki interwencji, w tym 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią i suszą. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię w którym wydzielono siedem kierunków interwencji. Cel. 3. Poprawa stanu środowiska W którym wydzielono pięć kierunków interwencji w tym 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. 66

67 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Omawiana strategia odpowiada na obecne problemy i wyzwania związane z jednej strony z koniecznością podjęcia w Polsce działań na rzecz energetyki wodnej, zaopatrzenia w wodę, ochrony przed powodzią i suszą. Z drugiej natomiast z koniecznością zatrzymania utraty różnorodności biologicznej inwestowania z działania poprawiające stan ekosystemów, w tym ekosystemów od wód zależnych. Podobny cel został postawiony przed MasterPlanem, w którym zawarto wszystkie pilne zadania z zakresu gospodarowania wodami, odpowiadające potrzebom rozwojowym kraju i koniecznością ochrony mieszkańców przed zagrożeniami powodziowymi. Zadania te poddano ocenie zgodności z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej, w celu wskazania, czy mogą one potencjalnie pogorszyć stan ekologiczny wód i siedlisk od wód zależnych. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko podobnie jak MasterPlan wskazuje na konieczność skutecznego korzystania z takich narzędzi jak oceny oddziaływania na środowisko, jako podstawowego narzędzia równoważenia rozwoju i poszanowania zasad ochrony środowiska. Spójność MasterPlanu z Projektem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne jest duża i bezpośrednia i dotyczy przede wszystkim dwóch kierunków interwencji: gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią i suszą (cel 1.2.) zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. (cel 3.1.) Podsumowanie MasterPlan, ze względu na swój charakter, wykazuje spójność z priorytetami i celami zawartymi w obowiązujących obecnie dokumentach strategicznych UE. Wykazuje również dużą spójność z nowym dokumentem w zakresie polityki środowiskowej Polski, tj. z Projektem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. 67

68 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu 4. OCENA ZGODNOŚCI CELU MASTERPLANU Z ADAPTACJĄ DO ZMIAN KLIMATU W ostatnich dekadach zaobserwować można znaczne skutki zmian klimatu, jakimi są zwłaszcza wzrost temperatury, a także częstotliwości i nasilenia zjawisk ekstremalnych. Zmiany te stanowią zagrożenie dla rozwoju wielu krajów na świecie, również dla Polski. Dlatego też, temat ten stał się przedmiotem zainteresowania rządów i społeczności międzynarodowej. Tematem tym zajęła się również Unia Europejska. Komisja Europejska opublikowała w 2009 r. białą księgę: Adaptacja do zmian klimatu: Europejskie ramy działań, COM(2009) 147, określając zakres działań UE na okres m.in. w zakresie przygotowania unijnej strategii adaptacji do zmian klimatu, która ostatecznie została opublikowana przez KE w kwietniu 2013 r. COM(2013) 216. Główne cele formułowane na poziomie UE to: wzmocnienie bazy dowodowej z zakresu zmian klimatu, wprowadzenie adaptacji do kluczowych polityk UE, finansowanie adaptacji oraz wymiana wiedzy i dobrych praktyk. Polska przygotowała Strategię adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu SPA 2020, która jest elementem szerszego projektu badawczego KLIMADA, obejmującego okres do 2070 r. 1 Analizowana strategia SPA 2020 bazuje na konkluzjach uzyskanych w ramach projektu KLIMADA. SPA 2020 określa cele i kierunki działań adaptacyjnych niezbędne do realizacji, w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach do roku 2020, m.in. w: gospodarce wodnej, rolnictwie, leśnictwie, różnorodności biologicznej i obszarach prawnie chronionych, zdrowiu, energetyce, budownictwie, transporcie, obszarach górskich, strefie wybrzeża, gospodarce przestrzennej i obszarach zurbanizowanych. Formułując działania SPA ustalono, że dokument powinien zawierać różne grupy działań adaptacyjnych, obejmujących zarówno przedsięwzięcia techniczne (np. budowę niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej i ochrony wybrzeża), jak i zmiany regulacji prawnych (np. zmiany w systemie planowania przestrzennego ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami, podtopieniami i osuwiskami, bardziej elastyczne procedury szybkiego reagowania na klęski żywiołowe), a także wdrożenie systemów monitoringu odnoszących się do poszczególnych dziedzin i obszarów. Analizowane przestrzenne zróżnicowanie warunków klimatycznych Polski pokazuje, iż na przestrzeni lat zaszły niewielkie zmiany uśrednionych warunków klimatycznych, z tendencją wzrostową temperatury powietrza. Pociągać może to za sobą wzrost zmienności i częstsze występowanie w badanym okresie zjawisk ekstremalnych. Wzrost okresów upalnych (t max >25 o C) obejmuje cały kraj, podobnie jak spadek liczby dni z okresami mroźnymi (t min <-10 o C). Konsekwencją zmian temperatury (zwłaszcza maksymalnej) jest trwałość okresów suchych i mokrych. 1 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, MŚ, Warszawa, październik

69 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu W przypadku opadów ulewnych (>20mm/dobę), ich spadku należy spodziewać się w środkowej Polsce, zwłaszcza w jej części zachodniej. W Strategii SPA 2020 opisano m.in. wpływ zmian klimatu na sektor gospodarki wodnej do roku Podkreślono, iż Polska jest krajem o stosunkowo małych zasobach wodnych, jak również o niskiej efektywności ich użytkowania. Stąd w niektórych regionach Polski występują okresowe trudności w zaopatrzeniu w wodę. Przeprowadzone analizy przepływów maksymalnych rzek nie wskazują na wyraźnie zaznaczony trend. Jednak w latach ich częstotliwość występowania wzrosła dwukrotnie w porównaniu z okresem od 1961 do Na Rysunku 1 przedstawiono graficznie rozmieszczenie zagrożeń powodziowych na obszarze dorzecza Odry. Różne formy powodzi będące zagrożeniem na praktycznie całym terytorium kraju, wynikają nie tylko ze zmian klimatycznych, ale również mogą być skutkiem działania czynników pochodzenia antropogenicznego. Rysunek 1. Zagrożenie powodziowe w Polsce Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, Warszawa, październik

70 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Analizując powyższy rysunek wywnioskować można, iż zagrożenie powodziowe rozmieszczone jest równomiernie na obszarze dorzecza Odry, przy czym w części południowej dominują powodzie opadowe, natomiast w północnej części dorzecza roztopowe i letnie, spowodowane przez deszcze nawalne. Ponadto znaczne zagrożenie stanowią powodzie sztormowe, które obserwuje się głównie w północnej części obszaru dorzecza. Wśród miast w granicach dorzecza Odry, szczególnie zagrożonych powodzią wymienić należy: Racibórz, Opole, Wrocław, Poznań, Gorzów Wielkopolski, Szczecin. Do wzrostu zagrożenia powodziowego, poza zmianami klimatu, przyczynia się również niewłaściwa gospodarka przestrzenna, jak np. inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna w postaci naturalnej jak i sztucznych zbiorników. Istnieje znaczne ryzyko, że w przyszłości zjawiska powodzi i suszy będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Dlatego też bardzo istotnym jest podejmowanie działań zmierzających do minimalizacji zagospodarowania terenów zagrożonych, a także wzrostu retencji. MasterPlan stanowi swoistą analizę potrzeb, w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej, zidentyfikowanych, na poziomie dorzecza i poszczególnych jego regionów, dla których odpowiedzią są analizowane inwestycje. Rozumiane w ten sposób zintegrowane podejście do gospodarowania wodami na obszarze dorzecza pozwoli na połączenie planowanych działań z wymaganiami i celami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W analizowanym dokumencie zestawiono inwestycje planowane w perspektywie do 2021 roku na obszarze dorzecza Odry, jednocześnie dokonując ich oceny pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. MasterPlan obejmuje inwestycje w następujących sektorach: ochrona przeciwpowodziowa i gospodarka wodna, żegluga śródlądowa i morska, hydroenergetyka. MasterPlan wpisuje się w główny cel planowania w gospodarce wodnej jakim jest zagwarantowanie zrównoważonego rozwoju dla każdego obszaru dorzecza zaspokojenie kluczowych potrzeb związanych z gospodarką wodną, przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych i stanu środowiska. Ponadto dokument ten stanowi źródło wskazówek i rekomendacji dla inwestycji na etapie ich wczesnego planowania, w celu zachowania zgodności z RDW. Dokument obejmuje przede wszystkim projekty odpowiadające na lokalne i regionalne potrzeby związane z gospodarowaniem wodami, zgłoszone głównie przez lokalne samorządy, urzędy regionalne, rzadziej przez inwestorów prywatnych. Podkreślić należy fakt, iż spośród wszystkich inwestycji przeanalizowanych w MasterPlanie przeważają te związane z ochroną przeciwpowodziową ok. 62%. Przewaga tego typu przedsięwzięć nad grupą inwestycji realizowanych z uwagi na inny cel jest wyraźna i jasno wskazuje, iż problem ochrony powodziowej generuje większość potrzeb inwestycyjnych. 70

71 Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Mając na uwadze powyższe wnioskuje się, iż cel MasterPlanu jest zgodny z adaptacją do zmian klimatu. Przewiduje się, iż w następnych latach wzrastać będzie częstotliwość i nasilenie zjawisk ekstremalnych, takich jak zagrożenie powodziowe czy susza. Realizacja założeń tego dokumentu wpłynie również pozytywnie na wzrost retencji, co w znacznym stopniu może złagodzić negatywne następstwa ekstremalnych zagrożeń naturalnych. Analizując przyszłe zagrożenia, będące następstwem niekorzystnych zjawisk klimatycznych, mogące wystąpić w obszarze dorzecza Odry, wnioskuje się, iż cel MasterPlanu wpisuje się bezpośrednio w założenia adaptacji do zmian klimatu. 71

72 5. STAN ŚRODOWISKA, POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI MASTERPLANU JAK RÓWNIEŻ W PRZYPADKU REALIZACJI W poniższym rozdziale przedstawiono aktualny stan poszczególnych komponentów środowiska oraz charakterystykę potencjalnych rodzajów oddziaływania jakie mogą być efektem realizacji zgłoszonych rodzajów przedsięwzięć. W MasterPlanie dokonano podziału zgłoszonych przedsięwzięć ze względu na rodzaj i cel przedsięwzięcia. Podziałem tym posłużono się również w niniejszym opracowaniu. Na jego bazie dokonano próby oceny wpływu realizacji zgłoszonych inwestycji na środowisko. Przedsięwzięcia posiadające dokumentacje, na podstawie której można określić ich wpływ na obszary sieci Natura 2000 zostały przedstawione w Załączniku nr 7. Wpływ na pozostałe komponenty środowiska przedstawiony został na podstawie katalogu typowych, potencjalnych oddziaływań charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów przedsięwzięć. 72

73 Rysunek 2. Obszar dorzecza Odry Źródło: Opracowano na podstawie podziału hydrograficznego wg bazy MPHP, rok wydania 2007, skala 1:50000, w układzie PUWG

74 5.1. Ludzie w tym jakość życia i zdrowia Stan aktualny Obszar dorzecza Odry zamieszkuje 14,2 mln ludzi, co stanowi 37% ludności zamieszkującej terytorium Polski. Największa liczba osób zamieszkuje środkową część obszaru dorzecza Odry (woj. wielkopolskie 3,5 mln), najmniejsza natomiast północną jego część. (woj. Zachodniopomorskie 1,7 mln i pomorskie 0,4 mln). W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowo liczbę ludności w poszczególnych województwach znajdujących się na obszarze dorzecza Odry, uwzględniono także dane dotyczące procentu liczby ludności w odniesieniu do obszaru całego dorzecza Odry oraz gęstość zaludnienia w poszczególnych województwach. Tabela 1. Liczba osób zamieszkujących obszar dorzecza Odry w podziale na województwa Województwo Liczba ludności w woj. / regionie [mln] Procent liczby ludności w województwie w odniesieniu do całego dorzecza Odry [%] Gęstość zaludnienia [osób/km2] śląskie (część) 2,3 16,2 339 opolskie (całe) 1,0 7, dolnośląskie (całe) 2,9 20,4 146 lubuskie (całe) 1,0 7,05 73 wielkopolskie (całe) 3,5 24,6 116 łódzkie (część) 1,3 9,2 143 kujawsko pomorskie (część) zachodniopomorskie (całe) 0,4 2,8 89 1,7 12,0 75 pomorskie (część) 0,1 0,7 41 Obszar Dorzecza Odry 14, Źródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013 Średnia gęstość zaludnienia na obszarze dorzecza Odry jest porównywalna ze średnią gęstością zaludnienia Polski (123 osób/km 2 ) i wynosi 120 osób/km 2. Największa gęstość zaludnienia występuje na południowym i centralnym obszarze dorzecza (woj. śląskie 339 osób/km 2, woj. dolnośląskie 146 osób/km 2, woj. łódzkie 143 osób/km 2 i woj. wielkopolskie 116 osób/km 2 ). 74

75 Rysunek 3. Mapa poglądowa gęstości zaludnienia na obszarze dorzecza Odry Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Największe miasta pod względem liczby ludności, które położone są na obszarze dorzecza Odry to: w województwie dolnośląskim Wrocław (631,2 tys. osób), Wałbrzych (119,2 tys. osób), Legnica (102,4 tys. osób); w województwie lubuskim Gorzów Wielkopolski (124,6 tys. osób), Zielona Góra (119,0 tys. osób); w województwie łódzkim Łódź (719,0 tys. osób) 2/3 miasta leży w obszarze dorzecza Odry; w województwie opolskim Opole (121,6 tys. osób); w województwie śląskim Katowice (307,2 tys. osób) 1/3 miasta leży w obszarze dorzecza Odry, Częstochowa (234,5 tys. osób), Gliwice (186,2 tys. osób); w województwie wielkopolskim Poznań (550,7 tys. osób), Kalisz (104,7 tys. osób); w województwie zachodniopomorskim Szczecin (408,9 tys. osób), Koszalin (109,3 tys. osób). 75

76 Na obszarze dorzecza Odry rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Największą gęstością zaludnienia charakteryzuje się południowa i centralna część. Dotyczy to głównie województw: śląskiego, łódzkiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego i opolskiego. Decydujący wpływ na taki stan mają skoncentrowane w tym regionie ośrodki miejskie i wysoki poziom uprzemysłowienia. Na obszarze dorzecza Odry zdecydowana większość ludności zatrudniona jest w przemyśle i budownictwie. Zatrudnienie w rolnictwie nie przekracza 20% w poszczególnych województwach. Największy procent osób aktywnych zawodowo odnotowano w centralnej części obszaru dorzecza Odry (woj. wielkopolskie), najniższy natomiast w jego północnej części (woj. zachodniopomorskie). 2 Najniższy przyrost naturalny według danych GUS występuje w południowej części obszaru dorzecza Odry (woj. dolnośląskie: -1,1/1000 os., woj. opolskie: -1,2/1000 os., woj. łódzkie: -3/1000 os.), najwyższy natomiast w środkowej części obszaru dorzecza Odry (woj. wielkopolskie: 3/1000 os.) Czynnikiem mającym wpływ na zdrowie człowieka są zanieczyszczenia, szczególnie groźne są zanieczyszczenia pyłowe, powodujące choroby układu oddechowego, układu krążenia oraz alergie. Największe zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 zanotowano w południowo wschodniej części obszaru dorzecza Odry (GIOŚ). Zanieczyszczenia pyłowe zawierają metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, polichlorodifenyle, które są przyczyną nie tylko chorób układu oddechowego, ale także wspomnianych wyżej chorób nowotworowych. Dużym zagrożeniem dla bezpieczeństwa zdrowia i życia ludzi jest wzrastający trend zabudowy obszarów zalewowych, w szczególności w dużych aglomeracjach miejskich. Wynika to z braku spójności Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego z Mapami Zagrożenia Powodziowego, a także z brakiem ograniczeń prawnych związanych z zabudową takich obszarów. W przypadku wystąpienia powodzi mieszkańcy narażeni są nie tylko na straty materialne, jak również na ograniczenie lub brak dostępności do czystej wody, w wyniku czego następuje pogorszenie warunków sanitarnych oraz wzrasta ryzyko wystąpienia zagrożenia epidemiologicznego. Pierwsze odnotowane wielkie powodzie, poprzedzające czas hydrologicznych analiz, wystąpiły w czerwcu 1608 r. u źródeł Kaczawy i Bobru wystąpiły silne opady deszczu na dużych obszarach. W wyniku powodzi śmierć poniosły 123 osoby. W lipcu 1702 r. przez wiele dni padało w Karkonoszach. Skutkiem były katastrofalne zalania od Kaczawy do Kwisy. Ofiary w ludziach oszacowano na osób. Kolejne powodzie wystąpiły w latach 1711, 1734, 1736, 1755, 1783, 1804, 1810 i Potem rozpoczął się okres hydrologicznych obserwacji oraz analiz i zapobiegania fatalnym skutkom powodzi. 3 2 Dziennik Statystyczny Województw, Vademecum ochrony przeciwpowodziowej; Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej; S. Bednarczyk; T. Jarzębińska; S. Mackiewicz; E. Wołoszyn; Gdańsk 2006 r. 76

77 Powódź 1997 roku Powódź mająca miejsce w lipcu 1997 r. to największa powódź na Odrze w ubiegłym stuleciu pod względem rozmiarów i czasu trwania, a także wielkości obszaru objętego powodzią. Powodzie, które wystąpiły latem 1997 roku w Republice Czeskiej, Polsce, Niemczech, Austrii i Słowacji, spowodowały największe straty ekonomiczne wśród wszystkich klęsk żywiołowych, jakie zanotowano w świecie w 1997 roku. Powódź objęła południową i południowo-zachodnią część Polski, w tym województwa: małopolskie, śląskie, dolnośląskie, lubuskie, oraz łódzkie. Przyczyną powodzi były bardzo duże opady deszczu, które 4-8 lipca 1997 wyniosły mm. Na obszarze od środkowej Polski przez Czechy do dolnej Austrii spadła w tych dniach miesięczna ilość opadów, a w górach nawet dwa razy tyle. Te masy deszczu zalały duże części obu krajów i wywołały pierwszą falę powodziową na Odrze. Druga fala powodziowa spowodowana była napłynięciem nad teren Polski kolejnego obszaru niskiego ciśnienia. Opady były niższe i w terminie lipca oscylowały w okolicach 100 mm. Rozległe i długotrwałe opady znacząco pogorszyły stan zalanych już terenów, wydłużyły czas trwania powodzi oraz spowodowały powiększenie terenu objętego powodzią przez nadwyrężenie systemów przeciwpowodziowych. Straty powodziowe były ogromne. Do głównych zaliczane są: 54 ofiary śmiertelne; 106 tys. ewakuowanych osób; 47 tys. budynków mieszkalnych i gospodarczych; 465 tys. ha użytków rolnych; 2 tys. km dróg i linii kolejowych. Łączne straty szacowane są na 9,24 mld zł (bez uwzględnienia strat pośrednich). Największe straty, bo ok 30% całej kwoty wystąpiły w woj. dolnośląskim. Ocenia się, że ogólna długość obwałowań wymagających odbudowy, napraw oraz dodatkowych remontów i konserwacji wyniosła 467 km. Sumaryczna długość uszkodzonych lub zniszczonych brzegów rzek i potoków liczyła 4090 km. Ogólną wysokość strat w zakresie budowli hydrotechnicznych oszacowano na kwotę 0,82 mld zł, a koszt remontu oraz odbudowy obwałowań 265 mln zł. 4 4 Dorzecze Odry Powódź 1997, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Wrocław 1999r. 77

78 Powódź 2010 roku W roku 2010 na obszarze dorzecza Odry miały miejsce trzy duże powodzie, z czego dwie z nich spowodowane były wystąpieniem z brzegów wód m.in. Nysy Łużyckiej. Pierwsza i najgorsza w skutkach powódź nastąpiła w dnia 22 maja- 18 czerwca. Powodem powodzi były intensywne opady deszczu w połowie maja. W rejonie Karpat dochodziły do 180mm/m 2, a w rejonie Sudetów 80mm/m 2 w ujęciu dobowym. Wystąpiły wtedy dwie fale powodziowe. 5 Źródłem zagrożenia powodziowego były prawostronne dopływy Odry, a w szczególności Olza, Ostrawica, Sumina, Bierawka, Kłodnica, Mała Panew, i Stobrawa. Łączna kwota strat szacowana była na ok 600 mln zł. 6 W trakcie tej powodzi ucierpiało 8 województw. Z zagrożonych terenów ewakuowano 654 osoby. Pod wodą znalazło się 13,5 tys. ha gruntów, zniszczeniu uległo 285 budynków. Największe straty wystąpiły na terenie województwa dolnośląskiego. Straty w infrastrukturze przeciwpowodziowej zarządzanej przez RZGW we Wrocławiu wyniosły ponad 98 mln, a DZMiUW we Wrocławiu 46,9 mln. 7,8 Kolejną katastrofą była powódź w zlewni Nysy Łużyckiej, mająca miejsce w sierpniu 2010 r. W wyniku ulewnych opadów deszczu (głównie po czeskiej stronie dorzecza) w dniu 7 i 8 sierpnia 2010 r. nastąpiła gwałtowna fala powodziowa, która spowodowała poważne zniszczenia. Opady atmosferyczne doprowadziły do znacznego wzrostu stanów wód górnego odcinka Nysy Łużyckiej oraz jej dopływów, w szczególności na rzece Mandawie, Miedziance i Witce. Poziom wód w kulminacyjnych momentach w wielu miejscach przekroczył wodę stuletnią Q100. Na niektórych stacjach wodowskazowych zarejestrowano podniesienie się stanu wody o 1,5 m w ciągu godziny i do 2,5 m w ciągu 2 godzin. Podczas tej powodzi ucierpiała również strona czeska oraz niemiecka. Po stronie polskiej zagrożone były dwa powiaty i ewakuowano 124 osoby. 9 Na przełomie września i października 2010 roku, nastąpiła kolejna powódź obejmująca zagrożeniem powodziowym 4 powiaty. Genezą były wody opadowe, które spowodowały wystąpienie z brzegów Nysy Łużyckiej oraz Bobru. Szkody w wodach oraz urządzeniach wodnych zarządzanych przez DZMiUW we Wrocławiu oraz ciekach szacowane były na 15,2 mln zł. i zostały zarejestrowane w zlewniach: Bobru, Bystrzycy, Kaczawy, Nysy Łużyckiej, Nysy Kłodzkiej, Odry oraz Ślęży. W wyniku powodzi pod wodą znalazły się 3,3 tys. ha gruntów oraz 440 budynków. 5 Powódź w maju i czerwcu 2010 roku w dorzeczu Górnej i Środkowej Odry na obszarze działania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu prezentacja RZGW 6 Analiza przebiegu sytuacji meteorologicznej i hydrologicznej oraz skutków powodzi 2010 w dorzeczu Odry, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy, T. Tokarczyk, Warszawa Działania służb publicznych podczas powodzi w 2010 r., Lubuski Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 8 Powodzie 2010 r. przyczyny szkód powodziowych oraz wnioski po powodziach Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, Wrocław 2010 r. 9 Wezbranie w zlewni Nysy Łużyckiej 7-10 sierpnia 2010 r. Wspólny polsko-niemiecko-czeski raport dotyczący zdarzenia powodziowego w dniach 7 10 sierpnia 2010 r. na rzece Nysie Łużyckiej jako element wstępnej oceny ryzyka powodziowego zgodnie z art. 4 Dyrektywy Powodziowej (2007/60/EG), Wrocław, Drezno, Praga 2010 r. 78

79 Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Analizowane w dokumencie projekty związane są głównie z ochroną przeciwpowodziową ok. 62%, polepszeniem warunków wodno gruntowych ok. 10% oraz pełnieniem innych funkcji, m. in. retencja wody/ochrona przed suszą ok. 7%. Większość inwestycji pełnić będzie więcej niż jedną funkcję, jednak głównie są to działania podjęte w celu ochrony przeciwpowodziowej powiązane z pozostałymi celami. W przypadku braku realizacji działań ujętych w MasterPlanie związanych z remontem lub modernizacją istniejących już inwestycji możliwe będzie pogorszenie jakości życia oraz zdrowia ludzi, a nawet zagrożenia ludzkiego życia. Niedostateczna ochrona przeciwpowodziowa może przyczynić się do ogromnych strat materialnych w przypadku wystąpienia powodzi. Zjawiska powodziowe powodują także pogorszenie jakości wody i sprzyjają występowaniu chorób i epidemii. Zaniechanie budowy nowych bądź modernizacji lub remontów systemów rowów melioracyjnych spowoduje problemy związane z gospodarką wodną na obszarach rolniczych i zmniejszenie plonowania. Zaniechanie budowy bądź modernizacji zbiorników wodnych, zmniejszy możliwości wykorzystania zretencjonowanej wody podczas suszy Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Opracowanie MasterPlanu ma na celu ocenę przedsięwzięć realizowanych na obszarze dorzecza Odry oraz ich wpływ na osiągnięcie celów środowiskowych: osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu wód dla jednolitych części wód naturalnych, osiągnięcie lub utrzymanie dobrego potencjału wód dla jednolitych części wód silnie zmienionych i sztucznych. Zadania prowadzące do osiągnięcia w/w celów będą miały pozytywny wpływ na zdrowie ludzi. Krótkotrwały negatywny wpływ na jakość życia ludzi może pojawić się na etapie realizacji inwestycji, uciążliwości będą miały związek z pracami budowlanymi oraz wynikłymi z ich przeprowadzania emisjami np.: zanieczyszczeniami powietrza, hałasem. Spośród wszystkich przeanalizowanych inwestycji na obszarze dorzecza Odry, zdecydowana większość realizowana będzie z uwagi na cel ochrony przeciwpowodziowej. Projekty, które przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego stanowią 62% wszystkich analizowanych projektów. W poszczególnych regionach wodnych dorzecza Odry udział inwestycji przeciwpowodziowych przedstawia się następująco: w regionie środkowej Odry ok. 79%, w regionie dolnej Odry ok. 47%, w regionie górnej Odry ok. 60%, a w regionie Warty ok. 59%. Inwestycje związane z budową bądź modernizacją wałów przeciwpowodziowych realizowane będą głównie w południowej i południowo zachodniej części obszaru dorzecza (wzdłuż rzeki Odry oraz rzeki Bóbr), w północnej części obszaru dorzecza Odry (w obszarze zlewni rzeki Ina oraz okolice Zalewu Szczecińskiego), mniej inwestycji tego typu planowanych jest w centralnej części obszaru dorzecza Odry (ujściowy oraz środkowy odcinek rzeki Warty). Wszelkie projekty związane z ochroną przeciwpowodziową będą miały pozytywny, długoterminowy, pośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi. 79

80 Jedynie budowa zbiorników wodnych (wielkoobszarowych) oprócz pozytywnego wpływu, jakim jest ochrona przed powodzią, może wiązać się z lokalnym negatywnym wpływem na życie mieszkańców, którzy będą musieli zostać wysiedleni poza przyszłą czaszę zbiornika retencyjnego. Najwięcej inwestycji związanych z budową bądź modernizacją zbiorników wodnych znajduje się w centralnej części obszaru dorzecza Odry (wzdłuż rzeki Prosny), natomiast związanych z budową i modernizacją zbiorników suchych w południowej części obszaru dorzecza Odry. Budowa zbiorników wodnych, zbiorników suchych oraz polderów stanowi czynną ochronę przed powodzią, której celem jest zwiększenie ilości retencjonowanej wody i tym samym redukcja fali powodziowej. Budowa bądź modernizacja zbiorników wodnych, oprócz funkcji przeciwpowodziowej będzie służyć lepszemu wykorzystaniu zasobów wodnych. W czasie niedoborów wody, zretencjonowane zasoby będą mogły być wykorzystane do celów komunalnych lub rolniczych. Retencja wody prowadzona będzie głównie w obszarze zlewni rzeki Wełny, Prosny oraz Baryczy. Ponadto budowa dużych zbiorników retencyjnych może mieć także korzystny wpływ na jakość życia w rejonie projektowanego zbiornika. Wokół zbiornika retencyjnego tworzone są tereny rekreacyjne, które mogą przyczynić się do rozwoju turystyki w danym regionie. Przedsięwzięcia polegające na budowie i modernizacji rowów i kanałów oraz urządzeń melioracyjnych (pompowni) przyczynią się w sposób pozytywny, długoterminowy, pośredni na jakość życia ludzi. W wyniku poprawy warunków wodno gruntowych, zwiększy się plonowanie roślin. Melioracje użytków rolnych wykonywane będą głównie w centralnej części obszaru dorzecza Odry (wzdłuż rzeki Noteć, Obry oraz Kanału Mosińskiego). Inne inwestycje realizowane w ramach MasterPlanu wiązać się będą z przebudową nabrzeży i portów, budową przystani wodnych oraz małych elektrowni wodnych (MEW). Budowa przystani wodnych oraz przebudowa nabrzeży i portów przyczyni się w pozytywny sposób do rozwoju turystyki, rekreacji oraz transportu, zwiększając atrakcyjność danego regionu. Należy również zaznaczyć, iż rozbudowa tego typu infrastruktury wpłynie pozytywnie na rozwój społecznogospodarczy, a dla pewnych regionów obszaru dorzecza Odry jest wręcz czynnikiem warunkującym jego poprawę. Rzeka Odra jest rzeką żeglowną a rozwój transportu rzecznego ma znaczneie nie tylko ekonomiczne ale również sprzyja środowisku ze względu na najniższą emisję CO 2 i zużycie energii ze znanych rodzajów transportu. Rozwój transportu rzecznego stał się jednym z priorytetów dla krajów UE. Małe elektrownie wodne wpływają na rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych, a także są bardzo opłacalnym sposobem pozyskiwania energii. Zbyt energii ze źródeł odnawialnych jest zagwarantowany prawnie. Zakłady energetyczne są zobowiązane odkupić każdą ilość prądu wytworzonego przez odnawialne źródła energii po średniej cenie rynkowej. 80

81 5.2. Różnorodność biologiczna, flora i fauna oraz formy ochrony Stan aktualny OBSZARY NATURA 2000 Natura 2000 to program mający na celu ochronę siedlisk przyrodniczych o szczególnych walorach przyrodniczych oraz cennych gatunków flory i fauny. Obszary Natura 2000 zostały ustanowione na podstawie dyrektywy Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. (dyrektywy siedliskowej) oraz Dyrektywy Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. (dyrektywy ptasiej). W skład obszarów wchodzą obszary specjalnej ochrony (OSO), wyznaczone na podstawie dyrektywy ptasiej, oraz specjalne obszary ochrony (SOO), wyznaczone na podstawie dyrektywy siedliskowej. 10 Obecnie, obszary Natura 2000 zajmują ok. 18% powierzchni Unii Europejskiej, w Polsce obszary te zajmują prawie 20% powierzchni kraju. 11 Dyrektywa siedliskowa wymienia ok. 200 siedlisk oraz 700 gatunków roślin i zwierząt, których ochrona ma istotne znaczenie dla zachowania bioróżnorodności we Wspólnocie. 12 Efektywne zarządzanie gospodarką wodną na obszarach Natura 2000 ma szczególne znaczenie dla ochrony siedlisk, zwłaszcza dla mokradeł. Nieracjonalna gospodarka wodna może przyczynić się do obniżenia poziomu wód gruntowych, co z kolei doprowadzi do wysuszenia ekosystemu 13. Na obszarze dorzecza Odry ok. 45% inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie zlokalizowanych jest w granicach Natura Na rysunku 4 przedstawiono rozmieszczenie obszarów Natura 2000 na terenie dorzecza Odry z zaznaczeniem obszarów, na terenie których zlokalizowane są inwestycje uwzględnione w MasterPlanie. Wszystkie obszary Natura 2000, na których zlokalizowane są inwestycje ujęte w e MasterPlanie, zostały krótko scharakteryzowane w załączniku 5. W MasterPlanie dokonano oceny wpływu projektów na obszary Natura 2000 (zarówno na obszary, na których dana inwestycja się znajduje, jak i zlokalizowanych poza granicami inwestycji, jednak znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania). Oceny tej dokonano zgodnie z art. 6.3 Dyrektywy Siedliskowej. Dla projektów, dla których stwierdzono, iż wpływ na cele obszarów Natura 2000 jest prawdopodobny, wzięto pod uwagę konieczność zastosowania odstępstw przewidzianych w art Dyrektywy Siedliskowej (na obszarze dorzecza Odry stwierdzono, iż wyłącznie jedna inwestycja, w ramach Modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego - wymagała zastosowania odstępstw z tego tytułu). 10 Kowalczak, P., Nieznański, P., Stańko, R., Mas, F.M., Bernués Sanz, M. (2009). Natura 2000 a gospodarka wodna. Ministerstwo Środowiska, Warszawa Siebielec, G. i Łopatka, A. (2013). Kryteria wyodrębnienia oraz charakterystyka obszarów specyficznych. Rolnictwo na obszarach specyficznych (red. M. Matyka). Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Dokument roboczy Komisji nt. Natura 2000, Bruksela, Zacharias, I., Dimitriou, E., Koussouris, T. (2005). Integrated water management scenarios for wetland protection.: application in Trichonis Lake. Environmental Modelling and Software 20(2),

82 Wszystkie te z inwestycji, dla których stwierdzono wpływ na cele obszarów Natura 2000 w związku z realizacją poszczególnych inwestycji, opisano w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. W załączniku tym scharakteryzowano wpływ poszczególnych inwestycji na obszar Natura 2000 znajdujący się w zasięgu jej oddziaływania, przedstawiono działania minimalizujące oraz ewentualnie kompensacje skutków ich oddziaływania. Inwestycje poddane tej analizie przedstawiono na tle obszarów Natura 2000, na które oddziałują (mapa w załączniku nr 7). Rysunek 4. Obszary Natura 2000 na obszarze dorzecza Odry Źródło: opracowanie własne SHADOW LIST Lista obszarów Natura 2000 jest uzupełniana o obszary z tzw. Shadow List. Jest to lista tworzona przez organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną przyrody (w Polsce są to m.in.: Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, Klub Przyrodnika, WWF Polska, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków). 82

83 Listy te tworzone są przez ekspertów na podstawie badań, analiz, monitoringów przyrodniczych i potwierdzonych doniesień o siedliskach, odkrytych populacjach gatunków zagrożonych/rzadkich. Listy obszarów do uwzględnienia w sieci Natura 2000 lub powiększenia terytoriów wcześniej stworzonych powstają od 2003 roku. Dodatkowo w trakcie Bilateralnego Seminarium Biogeograficznego z 2010, które odbyło się z udziałem przedstawicieli KE, GDOŚ-u, DGLP, naukowców i organizacji pozarządowych zweryfikowano stan siedlisk i ich ochrony i zaproponowano również rozszerzenia i nowe obszary Natura Ostatnia Shadow List została stworzona 8 stycznia 2013 roku (uzupełnienie z 11 lutego 2013 r.) i jest dziełem dwóch organizacji pozarządowych (Klubu Przyrodnika oraz PTOP Salamandra ). 14,15 Mimo wcześniejszych uzupełnień listy obszarów Natura 2000, wskazano na niewystarczającą ochronę niektórych gatunków i siedlisk. Uwzględniono w niej ustalenia z Shadow List z 2012 roku (obszary, które z różnych przyczyn nie zostały wysłane do KE). Jak również informacje uzyskane podczas Bilateralnych Seminariów Biogeograficznych oraz najnowsze doniesienia o lokalizacji siedlisk oraz gatunków chronionych flory i fauny. Przeprowadzono opiniowanie projektowanych i zmienianych istniejących obszarów Natura W tabeli poniżej przedstawiono listę projektowanych obszarów Natura 2000 w dorzeczu Odry. Tabela 2. Lista proponowanych obszarów Natura 2000 na obszarze dorzecza Odry L.p. Nazwa obszaru: Województwo: 1 Bory Chrobotkowe w Nadleśnictwie Grodziec Wielkopolskie 2 Grzmiąca Zachodniopomorskie 3 Krośnieńska Dolina Odry Lubuskie 4 Łąki w Śliwie Śląskie 5 Pogoria III Śląskie Cel włączenia do sieci Natura 2000: Objecie ochroną Borów Chrobotkowych (siedlisko 91T0) w Nadleśnictwie Grodziec (południowa Wielkopolska) Ochrona kolonii rozrodczej nocka dużego Myotis myotis (około 150 osobników) Ochrona siedlisk, 6440 (łąki selernicowe), 91F0 (łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe) oraz występujących na ich terenie gatunków: minoga rzecznego Lamperta fluviatilis, boleń Aspius aspius oraz kozioroga dębosza Cerambyx cerdo Ochrona siedliska 4010 (łąki trzęślicowe) Ochrona obszaru z jednymi z lepiej wykształconych w Polsce płatów łąk ramienicowych (siedlisko 3140) o dużym bogactwie (10 gatunków ramienic oraz wiele garunków rzadkich glonów i makrofitów) 14 Shadow List; PTOP Salamandra I Klub Przyrodników; Świebodziń-Poznań 8 stcznia 2013; 15 Shadow List; PTOP Salamandra I Klub Przyrodników; Świebodziń-Poznań 11 lutego 2013; 83

84 6 Młaki nad Pogorią Śląskie 7 Susły Jakubowskie Dolnośląskie Ochrona szczególnie dużej populacji lipiennika Liparis loeseli Ochrona stabilnej, reintrodukowanej populacji susła moręgowanego Spermophilus suslicus Źródło: opracowanie własne na podstawie Shadow List 2013 oraz Ponadto dla części obszarów Natura 2000, znajdujących się na obszarze dorzecza Odry, z uwagi na niedostateczną ochronę siedlisk lub też konieczność zastosowania działań kompensacyjnych, zgłoszono konieczność zwiększenia powierzchni. Lista obszarów oraz powierzchnia o jaką zostaną powiększone w/w tereny została przedstawiona w tabeli poniżej. Tabela 3. Lista obszarów Natura 2000 z obszaru dorzecza Odry proponowanych do powiększenia powierzchni L.p. Nazwa obszaru Kod obszaru Powierzchnia, o którą będzie powiększany obszar [ha] Województwo 1 Dobromierz PLH ,5 Dolnośląskie Cel powiększenia: Ostatnie powiększenie o 352,5 ha nie objęło całego proponowanego obszaru. Celem jest ochrona siedliska 6210 (murawy kserotermiczne) 2 Dolina Debrzynki PLH Wielkopolskie Ochrona siedliska 7230 (torfowiska alkaliczne) 3 Dolna Odra PLH Zachodniopomorskie 4 Ostoja Pilska PLH Wielkopolskie Ujęcie w granicach obszaru o płaty muraw, siedliska 6210 (murawy kserotermiczne) Włączenie do obszaru dużego zimowiska nietoperzy (ok osobników w tym ok. 100 osobników nocka dużego Myotis myotis 84

85 5 Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie PLH Śląskie Włączenie do obszaru jedynej kolonii rozrodczej nocka dużego Myotis myotis na Gornym Ślasku (w Nakle Śląskim) 6 Ujście Warty PLC Lubuskie 7 Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH Zachodniopomorskie Włączenie do obszaru zimowisk nietoperzy w fortach twierdzy Kostrzyn (zmiowiska min. Nocka dużego Myotis myotis) Powiększenie ważne ze względu na ochrone siedlisk nocka dużego Myotis myotis 8 Wzgórza Strzelińskie PLH Dolnośląskie Włączenie do obszaru kolonii nocka dużego Myotis myotis 9 10 Fortyfikacje w Poznaniu Ostoje Nietoperzy Gór Sowich PLH Wielkopolskie PLH Dolnośląskie 11 Beskid Śląski PLH Śląskie Dodanie do obszaru odkrytego na terenie miasta zimowiska nocka dużego Myotis myotis Włączenie kolonii nocka dużego Myotis myotis w Rościszowie Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkryte w Jaworzu i Brennej (co zwiększy liczbę chronionych osobników o 200). Dodanie zimowisk w jaskiniach Wiślańskiej i Grabowej (ok. 120 zimujących osobników) 85

86 12 Beskid Żywiecki PLH Małopolskie Kościół w Radziechowach Pasmo Krowiarki Piekielna Dolina koło Polanicy PLH Małopolskie PLH Dolnośląskie PLH Dolnośląskie Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkryte w Milówce i Rychwaldzie (jedne z większych kolonii rozrodczych tego gatunku ok. 200 osobników) Poszerzenie obszaru o alternatywne schronienie do chronionej kolonii w Radziechowach. Poszerzenie obszaru ochrony podkowca małego Rhinolophus hipposideros o kolonie rozrodcze w Gorzanowie i Starej Łomnicy (ok. 100 osobników) Poszerzenie granic obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Szczytnej (ok. 30 osobników) (jedno z 4 znanych miejsc na Dolnym Śląsku) 16 Góry Opawskie PLH Opolskie Poszerzenie obszaru o kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros odkryte w Głuchołazach i Jarnołtówku (ok. 150 osobników) Źródło: opracowanie własne na podstawie Shadow List 2013 oraz Ponadto 28 stycznia 2014 r. Rada Ministrów zaakceptowała uzupełnienie sieci Natura 2000 o nowe obszary siedliskowe. Dwa z nich znajdują się na obszarze dorzecza Odry w województwie lubuskim - Krośnieńska Dolina Odry (PLH080072) oraz w wojewódzwtwie zachodniopomorskim - Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy PLH Zaakceptowane obszary traktowane są, jako obszary Natura 2000, co oznacza, że mają do nich zastosowanie przepisy art. 33 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. 86

87 INNE OBSZARY CHRONIONE ORAZ KORYTARZE EKOLOGICZNE NA OBSZARZE DORZECZA ODRY Na obszarze dorzecza Odry znajduje się 6 parków narodowych, 467 rezerwatów przyrody oraz 46 parków krajobrazowych. Część z analizowanych w MasterPlanie przedsięwzięć zlokalizowanych jest na terenie następujących form ochrony przyrody, wymienionych w ustawie ochrony przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 r. (innych niż obszary Natura 2000). Park narodowy to bezpośrednia forma ochrony przyrody terenów o minimalnej powierzchni 1000 ha, na których chroni się całą przyrodę oraz krajobraz. 16 Planowane inwestycje analizowane w MasterPlanie zlokalizowane są na terenie pięciu spośród sześciu Parków Narodowych na obszarze dorzecza Odry: Karkonoskim Parku Narodowym, Parku Narodowym Gór Stołowych, Parku Narodowym Ujście Warty, Wolińskim Parku Narodowym, Wielkopolski Park Narodowy. Krótką charakterystykę inwestycji zlokalizowanych na wymienionych powyżej obszarach chronionych, wraz z opisem ich oddziaływania na wyznaczone cele ochrony dla poszczególnych parków narodowych, zamieszczono w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. Rezerwat przyrody jest to obszar chroniony, w którym występują naturalne lub niezmienione ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, i które posiadają szczególne walory przyrodnicze, kulturowe, naukowe, czy krajobrazowe. Na obszarze dorzecza Odry występuje 476 rezerwatów przyrody. Część przedsięwzięć analizowanych w MasterPlanie zlokalizowanych jest na terenie 17 rezerwatów przyrody, wyznaczonych na obszarze dorzecza Odry. Są to: Jezioro Modła, Przybiernowski Bór Bagienny, Czarnocin, Olszanka, Jezioro Lubatowskie im. prof. Wojciecha Górskiego, Zielone Bagna, Bagno Ciemino, Stawy Milickie, Stawy Przemkowskie, Jeziorsko, Grocholin, Miejski Bór, Wodospad Wilczki, 16 Zgorzelski, M. (2011). Uwagi na temat roli otulin w polskim, przestrzennym systemie obszarów chronionych. Prace i Studia Geograficzne 46,

88 Łazy, Dolina Pięciu Jezior, Jezioro Liwia Łuża, Łęgi koło Słubic. Krótką charakterystykę inwestycji zlokalizowanych na wymienionych powyżej obszarach chronionych, wraz z opisem ich oddziaływania na wyznaczone cele ochrony dla poszczególnych rezerwatów, zamieszczono w załączniku nr 7 do niniejszej prognozy. W załączniku 6 przedstawiono listę parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu, na obszarach których, zlokalizowana jest część przedsięwzięć analizowanych w MasterPlanie. KORYTARZE EKOLOGICZNE Sieć ECONET-POLSKA pokrywa znaczną część obszaru dorzecza. W jej skład wchodzą obszary węzłowe i łączące je korytarze ekologiczne, wyznaczone na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Korytarze ekologiczne obejmują dolinę Odry oraz wszystkie większe dopływy. Służą przede wszystkim do przemieszczania się gatunków, mogą również stanowić siedliska dla gatunków. 17 W skład ECONET-POLSKA wchodzą również obszary podlegające prawnej ochronie, ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są elementem najbardziej cennych fragmentów obszarów węzłowych stanowiąc ich biocentra. Ich rozmieszczenie w skali kraju przedstawiono na Rysunku 4. Korytarze ekologiczne są bardzo ważne dla wielu gatunków zwierząt, szczególnie ważna rolę pełnią dla gatunków dużych ssaków, wpływają na możliwości przemieszczania się zwierząt pomiędzy ich naturalnymi siedliskami. Wszelkie prace wykonywane w dorzeczu Odry powinny uwzględniać potencjalne zagrożenia dla przerwania ciągłości korytarzy ekologicznych. Zaburzenia w sieci przejść migracyjnych ma kluczowe znaczenie dla gatunków mogących migrować na znaczne odległości takich jak: ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus, żubr Bison bonsus, łoś Alces alces, jeleń szlachetny Cervus elaphus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos. Naruszenie bądź przerwanie korytarzy ekologicznych może przyczyniać się do takich zjawisk jak: ograniczenie puli genetycznej populacji izolowanych, co może prowadzić w dłuższym okresie czasu do dryfu genetycznego, skrajnie nawet do depresji inbredowej. Utraty cennych genetycznie osobników co ma kluczowe znaczenie dla gatunków o ograniczonej populacji (ryś, wilk, niedźwiedź). 17 Wojciechowski, K. (2004) Wdrażanie idei korytarzy ekologicznych, w: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu możliwości i ograniczenia koncepcji, str Cieszewska, A. (red.) Problemy Ekologii Krajobrazu tom XIV, Warszawa. 88

89 Rzeki i tereny z nimi związane (doliny przyrzeczne, międzywale) są bardzo ważnymi korytarzami ekologicznymi a ich rola jako miejsc migracji zwierząt staje się coraz poważniejsza, ma to związek z rozbudową sieci drogowej w Polsce. Zwłaszcza drogi ekspresowe i autostrady, które są odgrodzone siatkami i mimo posiadania przejść dla zwierząt w sposób znaczny ograniczają możliwości migracji dla wielu gatunków zwierząt. Wszelkie inwestycje ujęte w prognozie powinny zostać przeanalizowane pod względem naruszeń ciągłości korytarzy ekologicznych. W wypadku wpływu inwestycji na ciągłość korytarzy należy przeprowadzać inwestycje w sposób minimalizujący straty a w wypadku braku możliwości ograniczenia negatywnych wpływów wyznaczyć kompensacje. Na całym obszarze dorzecza Odry rozwinęły się struktury siedlisk umożliwiające migracje zwierzętom, lasy łęgowe, grądy położone w dolinach rzecznych, podmokle łąki i tereny bagienne ze starorzeczami, lasy występujące na krawędziach dolin (bory mieszane i iglaste, suche lasy grądowe). Rysunek 5. Mapa korytarzy ekologicznych w dorzeczu Odry Źródło opracowanie własne na podstawie raportu dla NFOŚ Selva N. (red.) (2012) Plan ochrony niedźwiedzia brunatnego w Polsce; SGGW Warszawa; raport dla NFOŚ załącznik C 89

90 Kolejnymi elementami umożliwiającymi migracje jest sama rzeka Odra i jej dopływy, osuszone łąki i międzywale. Szczególnie ważnymi chociaż mocno zróżnicowanymi pod względem jakości siedlisk częściami korytarzy ekologicznych położonych na obszarze dorzecza Odry są: Kotlina Raciborska, Pradolina Wrocławska, Obniżenie Ścinawy, Pradolina Głogowska, Kotlina Kargowska, Dolina Środkowej Odry, Lubuski Przełom Odry, Kotlina Freienwalde, Dolina Dolnej Odry. OSTOJE PTAKÓW IBA Ostoje Ptaków (Important Bird Areas) są obszarami siedlisk ptaków, wyznaczonych przez organizację BirdLife International, która w Polsce jest reprezentowana przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP). Ostoje IBA to obszary mające znaczenie w ochronie ptaków z perspektywy międzynarodowej. Są to miejsca występowania zagrożonych gatunków ptaków oraz ich naturalnych ostoi na których powinny się skupić działania ochronne. Kryteria na podstawie których są wyznaczane to: występowanie zagrożonych gatunków, granice zasięgu występowania poszczególnych gatunków, miejsca koncentracji ptaków (migrujących, zimujących, odbywających lęgi). Ustanowienie ostoi ptaków IBA jest równoznaczne ze wskazaniem danego obszaru jako kluczowego w skali międzynarodowej i polecenie tego obszaru do ochrony w ramach istniejących form ochrony obszarowej. Na terenie Unii Europejskiej ostoje IBA są traktowane jako obszary referencyjne przy wyznaczaniu obszarów specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura W Polsce wyznaczono 174 ostoje ptaków, w których zidentyfikowano 292 gatunki ptaków. Ostoje IBA w Polsce podlegają monitoringowi siedliskowemu i są częścią programu monitoringowego BirdLife International. Ostoje ptaków są monitorowane na podstawie następujących kryteriów: presji na obszar ostoi, stan ochrony ptaków i ich siedlisk (profil kraju: Polska, BirdLife International, 2013). Na obszarach dorzecza Odry głównymi ostojami IBA są: PL002 Zalew Szczeciński, PL005 Dolina Dolnej Odry, PL007 Ostoja Miedwie, PL008 Ostoja Cedyńska, PL009 Puszcza Goleniowska, PL062 Ujście Warty, PL063 Dolina Dolnej Noteci; PL071 Dolina Środkowej Odry, PL076 Dolina Środkowej Warty PL089 Łęgi Odrzańskie, PL090 Grądy Odrzanskie, PL091 Zbiornik Turawski, PL121 Dolina Górnej Odry, PL146 Dorzecze Stobrawy. KONWENCJA RAMSAR Konwencja o obszarach wodno błotnych, popularnie zwana Konwencją Ramsar, jest międzynarodowym traktatem określającym ramy działań krajowych i współpracy międzynarodowej dotyczącej ochrony i racjonalnego użytkowania obszarów wodno błotnych oraz ich zasobów. Traktat został przyjęty w 1971 r. w Ramsar, a Polska jest jego stroną od 1978 r. Obecnie konwencja obejmuje 160 państw. Celem konwencji jest ochrona i mądre korzystanie z terenów podmokłych poprzez lokalne, krajowe i międzynarodowe działania. Konwencja wyróżnia szereg typów mokradeł, m. in. jeziora, bagna, mokradła, wilgotne łąki i torfowiska, delty i ujścia rzek itd. W Polsce wyznaczono 13 obszarów wodno błotnych, w tym 4 na obszarze dorzecza Odry. 90

91 Obszary chronione zgodnie z Konwencją Ramsar na obszarze dorzecza Odry: 1) Park Narodowy Ujście Warty" - obszar obejmuje tereny zalewowe Warty, większa część roku znajduje się pod wodą, znajdują się tu sezonowe/okresowe jeziora słodkowodne i bagna, sezonowo zalewane łąki, torfowiska; - istotne miejsce gniazdowania i zimowania, postoju i pierzowiska ptaków wodnych; jest to jedno z największych na skalę europejską miejsce koncentracji ptactwa wodnego. 2) Rezerwat przyrody Stawy Milickie" - jeden z największych rezerwatów przyrody obszarów podmokłych w Polsce; - jeden z największych w Europie terenów lęgowych, odpoczynku i żerowania dla ptaków wodno-błotnych; - liczne rzadkie gatunki roślin wodnych; - bogactwo flory wynika z występujących tu siedlisk torfowych, bagiennych, łąk podmokłych, lasów podmokłych. 3) Rezerwat przyrody Jezioro Świdwie" - powierzchnia: 891 ha; - rezerwat obejmuje płytkie, eutroficzne jezioro wraz z występującą fauną i florą; - 75% powierzchni jeziora porastają trzcinowiska, pozostały teren stanowią podmokłe łąki i lasy, świeże lasy iglaste, mieszane lasy; - ważna ostoja ptasia. 4) Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym - są to torfowiska transgraniczne, gdzie występują unikalne siedliska; - znajdują się tu trzy subalpejskie torfowiska; - najbardziej typowe są bagienne zbiorowiska mchów. UŻYTKI EKOLOGICZNE Użytki ekologiczne są jedną z form ochrony stosowaną w przypadku szczególnie cennych przyrodniczo obszarów, które mają zbyt małą powierzchnię aby być objęte inną formą ochrony. Najczęściej są to pozostałości cennych ekosystemów znajdujące się w mozaice z innymi, mniej cennymi przyrodniczo obszarami. Mają one dużą wartość ze względu na gatunki na nich występujące oraz jako rezerwuar genowy często unikatowy oraz dużą bioróżnorodność. Na terenie użytków ekologicznych mogą zostać nałożone konkretne ograniczenia i zakazy, w tym szczególnie ważne dla użytków ściśle związanych ze środowiskiem wodnym takie jak: prac ziemnych trwale zmieniających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z bezpieczeństwem powodziowym lub sztormowym; zanieczyszczanie oraz naruszanie gleby; wprowadzanie zmian stosunków wodnych, o ile zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce leśnej, rolnej, wodnej bądź rybackiej; likwidowanie, zasypywanie lub przekształcanie naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy lub obszarów wodno-błotnych; 91

92 wylewania gnojowicy z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; umyślnego niszczenia tarlisk. Według danych GUS z 2012 roku w Polsce utworzono 6877 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 51029,5 ha, co daje średnią powierzchnię użytku ekologicznego o wartości 7,42 ha. Analizując wpływ inwestycji na użytki ekologiczne, podobnie jak w przypadku innych obszarów objętych ochroną, należy zwrócić uwagę na różnorodność zarówno celów ustanowienia użytków ekologicznych jak i rodzajów inwestycji. Przedstawiony w niniejszym dokumencie katalog potencjalnego wpływu charakterystycznych rodzajów przedsięwzięć analizowanych w MasterPlanie można zastosować również w stosunku do użytków ekologicznych. Również przedstawione środki służące minimalizowaniu negatywnego wpływu, możliwe do zastosowania przy podejrzeniu jego wystąpienia ze strony analizowanych inwestycji są analogiczne jak w pozostałych formach ochrony. ICHTIOFAUNA OBSZARU DORZECZA ODRY Dorzecze Odry charakteryzuje się bardzo bogatym składem gatunkowym rodzimej ichtiofauny. Zaliczyć do niej możemy około 50 gatunków ryb i 4 gatunki minogów. W odróżnieniu od dorzecza Wisły występuje tu koza dunajska Cobitis elongatoides. Poza gatunkami rodzimymi na obszarze dorzecza Odry występuje 18 obcych gatunków ryb. W dorzeczu Odry bytuje 15 gatunków ryb i 4 gatunki minogów objęte w Polsce prawną ochroną gatunkową. Część gatunków podlega pod II i V załącznik Dyrektywy Siedliskowej. Dokładny spis gatunków chronionych i należących do dyrektywy siedliskowej opisane zostały poniżej z zaznaczeniem występowania oraz aktualnych zagrożeń dla poszczególnych gatunków. - Minóg morski (Petromyzon marinus) (DS II; OG; CL-CR): Gatunek minoga sporadycznie występuje w ujściach Odry, Parsęty, Drawy Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, larwy przez 6-8 lat zasiedlają rzeki w maju/czerwcu spływają do morza. Tarło kwiecień/maj. Zagrożenia: Zabudowa hydrotechniczna oraz zanieczyszczenia rzek. Zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych nanosach). - Minóg rzeczny (Lamperta fluvitsilis) (DS II; OG; CL-CR): Gatunek minoga występujący w Redze, Parsęcie, Wieprzu, dopływach środkowej Odry do wysokości Bobru. Cechy: gatunek diadromiczny, anadromiczny, tarło kwiecień/maj, larwy dojrzewają w wieku 4 lat spływają w dół rzeki późną wiosną. Zagrożenia: Zanieczyszczenie, zabudowy hydrotechniczne. Zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych nanosach). - Minóg strumieniowy (Lamperta planeri) (DS II; OG; CL-VU): gatunek minoga występujący na terenie całego kraju w systemach rzecznych Odry (górnej i środkowej), Łaby oraz rzekach przymorskich. Cechy: Gatunek potamodromiczny, migruje na niewielkie odległości, tarło kwiecień/maj. Zagrożenia: Zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna zwłaszcza poprzeczna (progi, jazy), zmiany strukturalne dna rzeki, pogłębianie rzek (larwy bytują w piaszczystych odsypach, jednak tarło odbywa się na podłożu żwirowo-kamienistym). 92

93 Minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) (DS.-II; OG; CL-VU): W dorzeczu Odry opisano stanowiska w Warcie i jej dopływach: Widawce, Grabi, Dobrzynce, Pisie i Prośnie. Cechy: Gatunek potamodromiczny, tarło w kwietniu. Zagrożenia: Zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna poprzeczna jak również umacnianie i prostowanie brzegów (larwy bytujące na piaszczystych/mulistych łachach i w strefach przybrzeżnych). - Jesiotr bałtycki (dawniej zachodni) (Aclipenser oxyrhynchus oxyrhynchus) (DS II; OG; CL-EXP): Gatunek ryby z rodziny jesiotrowatych, uznaje się, że bałtycka populacja tego gatunku wyginęła, nie można jednak wykluczyć występowania pojedynczych osobników tego gatunku. Historycznie udokumentowano występowanie tego gatunku u ujścia Odry. Gatunek w trakcie restytucji. Planowane zarybienia w dorzeczu Odry. Cechy: Gatunek diadromiczny, odbywający anadromiczne wędrówki w okresie marca/kwietnia, zwykle przy wysokim stanie wody. Narybek w wieku 2-3 lat spływał do Bałtyku. Tarło odbywało się na przełomie lipca i sierpnia. Zagrożenia: Zabudowa hydrotechniczna uniemożliwiająca wędrówki, niszczenie tarlisk poprzez regulacje koryt rzek i eksploatacje żwirowisk, zanieczyszczenia. - Aloza (Alosa alosa) (DS II; OG; CL-CR): gatunek ryby z rodziny śledziowatych występująca sporadycznie w dolnym biegu Odry oraz innych rzek przymorskich. Cechy: Gatunek anadromiczny wędrujący do 200 km, tarło w maju. Zagrożenia: gatunek wrażliwy na gospodarcze przekształcanie rzek, szacuje się, iż zanik populacji w Europie spowodowały działania gospodarcze takie jak: bagrowanie, rozwój portów oraz stoczni, intensyfikacja transportu rzecznego, tworzenie śluz oraz zbiorników zaporowych. - Paprosz (Alosa fallax) (DS II; OG; CL-CR); Gatunek ryby z rodziny śledziowatych, populacja tego gatunku podobnie jak w przypadku alozy jest w zaniku jest jednak od niej liczniejszy. Występuje w dolnym biegu Odry oraz rzekach przymorskich. Cechy: Gatunek diadromiczny, anadromiczny migruje do 100 kilometrów, tarło odbywa się w estuariach rzek na przełomie maja i czerwca. Narybek spływa do morza osobniki dorosłe po tarle wpływają w górę rzek. Zagrożenia: gatunek wrażliwy na zanieczyszczenia, zabudowa hydrotechniczna uniemożliwia mu migracje, wszelkie zabiegi związane z regulacją dna rzeki zwłaszcza w estuariach negatywnie wpływają na rozród tego gatunku. - Łosoś (Salmo salar) (DS II; CL-EW/CD): gatunek ryb z rodziny łososiowatych, w trakcie restytucji. Łososiem coraz intensywniej zarybiane jest dorzecze Odry. Cechy: Gatunek diadromiczny, anadromiczny, migrujący na znaczne odległości nawet do 1000 kilometrów w górę rzek. Tarło odbywa się w strumieniach, 3 letnie łososie wstępują do rzek w dwóch okresach letnim i zimowym. Tarło przypada na okres od października do grudnia. Smolty w wieku 1-3 lat spływają do morza. Zagrożenia: poprzeczna zabudowa hydrotechniczna, zanieczyszczanie, eksploatacja żwiru na tarliskach, przełowienie zarówno w rzekach jak i w morzu, wycinanie nadbrzeżnej roślinności. - Głowacica (hucho hucho) (DS II): Gatunek ryb z rodziny łososiowatych, występuje w dopływach Odry: Wdzie, Bobrze, Nysie Kłodzkiej. Gatunek translokowany pierwotnie 93

94 występował w Dunaju. Cechy: gatunek potamodromiczny tarło marzec/kwiecień w strumieniach o żwirowo-kamienistej strukturze dna. Zagrożenia: zabudowa hydrotechniczna i związane z nią zmiany hydrologiczne (np.: zrzuty wody ze zbiorników retencyjnych), eksploatacja żwiru z koryta rzek w miejscach tarlisk, zanieczyszczenia wody, przełowienie. - Ciosa (Pelecus cultratus) (OG; CL-CR): Gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w dolnych partiach Odry. W dorzeczu Odry gatunek stwierdzana w Warcie, Zalewie Szczecińskim oraz jeziorze Dąbie. Cechy: gatunek reofilny, tarło maj/czerwiec, stan populacji podlega cyklom. Zagrożenia: Zabudowa hydrotechniczna poprzeczna, zanieczyszczenia. - Strzebla błotna (Eupalasella perenurus) (DS II; OG;CL-EN): Gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje m. in na Nizinie Wielkopolskiej. Cechy: Tarło maj/czerwiec, ryba związana z małymi zbiornikami, populacje najczęściej izolowane bez możliwości migracji. Zagrożenia: Zabiegi melioracyjne, osuszanie terenów, eutrofizacja zbiorników poprzez zanieczyszczenia rolnicze, nieracjonalne zarybianie drapieżnikami drobnych zbiorników. - Boleń (Aspius aspius) (DS II; CL-LC): Gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w całej Polsce we wszystkich dużych rzekach. Odrę gatunek zasiedla od Opola do ujścia wraz z dopływami: Wartą, Notecią i Gwdą. Cechy: gatunek potamdromiczny, tarło marzec/kwiecień poprzedzone wędrówką w górę rzeki. Tarliska zwykle o kamienisto-żwirowej strukturze dna. Zagrożenia: Zabudowa hydrotechniczna ograniczająca możliwości migracji ma tarliska i żerowiska. W mniejszym stopniu przełowienie obecnie głównie wędkarskie. - Piekielnica (Alburnoides bipunctatus) (OG;CL-EN): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w Odrze w górnym biegu, Pliszce, Ilance, Drawie. Cechy: Gatunek potamodromiczny, wędrujący na krótkie dystanse, tarło odbywa się od kwietnia do czerwca. Zagrożenia: gatunek szczególnie nieodporny na zanieczyszczenia i eutrofizację wymagający mocno natlenionych wód. - Różanka (Rhodeus sericeus amarus) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, występuje w całej Polsce. Najczęściej zasiedla starorzecza oraz niewielkie zbiorniki stojące. Występuje w dorzeczu Odry z wyjątkiem jej górnego biegu (nie stwierdzana np: w Sudetach). Ze względu na specyfikę rozrodu wymaga obecności małży z rodziny Unionidae. Cechy: gatunek stacjonarny, tarło odbywa od kwietnia do lipca. Jest gatunkiem ostrakofilnym: ikrę składa od jamy skrzelowej małży najczęściej skójek: malarskiej Unio pictorum i zaostrzonej Unio tumidus lub szczeżuj Anodonta sp.. Zagrożenia: Zanieczyszczenia wód, prace związane regulacja dna rzek (jak bagrowanie) powodujące eliminowanie małży, osuszanie zbiorników. - Kiełb białopłetwy (Gabio albipinnatus) (DS II; OG; CL-NT): gatunek ryb z rodziny karpiowatych, gatunek mało poznany, występuje w Odrze w jej środkowym i dolnym biegu oraz w Warcie. Cechy: tarło od kwietnia do czerwca, tarło na dnie piaszczystym, preferencje 94

95 tarliskowe tego gatunku podobne są do kiełbia krótkowąsego. Zagrożenia: Regulacje rzek i budowa zbiorników zaporowych, zanieczyszczenia. - Koza (Cobitis taenia) (DS II; OG; CL-LC): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje zarówno w wodach stojących jak i płynących, występuje w dorzeczu Odry z wyjątkiem jej południowego biegu. Cechy: gatunek fitofiliczny, tarło od maja do początku lipca. Preferuje dno piaszczyste lub muliste zasiedla wody stojące jak i wolno płynące. Zagrożenia: Pozyskiwanie kruszywa z dna rzek, konserwacje w korytach rzek, zanieczyszczenia oraz budowle hydrotechniczne. - Koza dunajska (Cotibis taenia) (OG ;CL-NT): gatunek ryb z rodziny kozowatych. W Polsce stwierdzony został wyłącznie w niektórych dopływach środkowej Odry (Barycz, Widawa, Smotrawa). Ze względu na duże podobieństwo do Kozy (Cobitis taenia) (wymagane badania genetyczne) ciężko ustalić inne siedliska gatunku. Cechy: Gatunek fitofilny, preferuje piaszczyste i mulste dno często pokryte roślinnością wodną. Tarło od maja do czerwca. Zagrożenia: Zanieczyszczenia, bagrowanie dna, pobór kruszywa - Koza złotawa (Sabanajevia aurata) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje w pojedynczych stanowiskach w dorzeczu Odry: w Warcie, Bobrze, Baryczy. Cechy: Tarło od maja do drugiej połowy lipca, gatunek reofilny chociaż spotykany w wodach wolno płynących, preferuje dno piaszczysto-żwirowe. Zagrożenia: Zanieczyszczenia, prace związane regulacja dna, wybieranie żwiru i piasku, zmiany prędkości wód poprzez budowle hydrotechniczne. - Piskorz (Misgurnus fossilis) (DS II; OG; CL-VU): gatunek ryb z rodziny kozowatych, występuje w całej Polsce dawniej bardzo pospolity, zasiedla większość systemów rzek nizinnych. Spotykany najczęściej w wodach stojących, starorzeczach, śródpolnych zbiornikach i rowach melioracyjnych. Cechy: Gatunek osiadły, tarło od kwietnia do czerwca, gatunek preferuje dno piaszczyste jednak w okresie tarła wybiera miejsca muliste często pokryte roślinnością wodną. Piskorz jest odporny na deficyty tlenowe potrafi oddychać tlenem atmosferycznym. Migruje jedynie przy przesychaniu zbiorników. Zagrożenia: Pozyskiwanie piasku z koryta rzek, niekontrolowane spuszczanie wody ze stawów, osuszanie terenów, zanieczyszczenia. - Śliz (Barbatula barbatula) (OG; CL-LC): Gatunek ryb z rodziny przylgowatych, występuje pospolicie w dorzeczu Odry, preferuje strumienie i małe rzeki. Spotykany jest również w piaszczystych kanałach oraz nad brzegami jezior. Cechy: Tarło od marca do maja, preferuje podłoża od piaszczystego po kamieniste. Zagrożenia: Bagrowanie, spowolnienia w prędkości przepływu wody, gatunek odporny na zanieczyszczenia organiczne, wrażliwy na zanieczyszczenia metalami ciężkimi. - Głowacz białopłetwy (Cottus gobio) (DS II; OG; CL-VU): Gatunek ryb z rodziny głowaczowatych, występuje w górskich i podgórskich dopływach Odry w Sudetach, rzekach przymorskich Pomorza Zachodniego. Cechy: Ryba speleofilna, tarło wczesną wiosna zwykle 95

96 na przełomie marca i kwietnia. Głowacze prowadzą przydenny tryb życia, preferują wody o umiarkowanej prędkości i kamienistym dnie, zasiedlają jednak również rzeki o piaszczystym dnie pokryte rumoszem drzewnym. Zagrożenia: Zabudowy hydrotechniczne, spowalnianie przepływu wody, gatunek bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia, wydobywanie kruszywa z koryta rzek oraz prace konserwacyjne prowadzone w ciekach wodnych. - Głowacz pręgopłetwy (Cottus poecilopus) (OG;CL-VU): Gatunek ryb z rodziny głowaczowatych. W dorzeczu Odry stwierdzany w Sudetach wschodnich oraz rzekach przymorskich. Często współbytuje z głowaczem białopłetwym w tych samych zbiornikach. W takich przypadkach spotykany w górnych częściach rzeki. Cechy: Ryba speleofilna, tarło od lutego do kwietnia. Powadzi przydenny tryb życia preferuje kamieniste lub żwirowe dno. Zagrożenia: Zabudowy hydrotechniczne, spowalnianie przepływu wody, gatunek bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia, wydobywanie kruszywa z koryta rzek oraz prace konserwacyjne prowadzone w ciekach wodnych. Zmiany struktury dna na mulistą. Legenda skrótów: DS II - gatunek z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej DS V - gatunek z załącznika V Dyrektywy Siedliskowej DS II i V gatunek z załączników II i V Dyrektywy Siedliskowej OG - ochrona gatunkowa na podstawie Rozporządzenia ministra środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną CL - gatunek na czerwonej liście minogów i ryb Klasyfikacje IUCN dla gatunków z czerwonej listy ryb i minogów: EXP - gatunek wymarły na obszarze Polski EWP - wymarły w wolnej przyrodzie na terenie Polski CR - gatunek krytycznie zagrożony EN - gatunek silnie zagrożony VU - gatunek narażony NT - gatunek bliski zagrożenia LC - gatunek najmniejszej troski DD - gatunek o statusie słabo rozpoznanym CD - Gatunek zależny od ochrony Informacje dotyczące poszczególnych gatunków ryb, minogów oraz potencjalnych zagrożeń ze strony planowanej infrastruktury, minimalizowania ich skutków, opracowano na podstawie dostępnej aktualnie literatury. 19,20,21,22,23,24,25 19 Kowalczyk. P (red.) (2009) Natura 2000 a gospodarka wodna; Ministerstwo Środowiska Warszawa; Makomaska-Juchiewicz M. (red.) (2010) Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa. Ryby aktualizacja Kowalczyk. P (red.) (2009) Natura 2000 a gospodarka wodna; Ministerstwo Środowiska Warszawa; Błachuta J. (red.) (2010) Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiagniecia dobrego stanu i potencjału części wód w Polsce; Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie; 2010 Warszawa 96

97 ZAGROŻENIE ZE STRONY GATUNKÓW INWAZYJNYCH Zagrożenie ze strony obcych gatunków flory i fauny stanowi poważny czynnik mogący wpłynąć na funkcjonowanie środowiska. Określenie obce gatunki odnosi się do wszelkich elementów flory i fauny rozwijających się poza swoim naturalnym środowiskiem. Gatunki te poprzez swoją obecność poza swoimi naturalnymi biotopami mogą w sposób istotny wpływać na rodzime gatunki zajmujące tę samą niszę środowiskową. Zazwyczaj organizmy te odznaczają się dużą plastycznością środowiskową i są w stanie konkurować skuteczniej z gatunkami rodzimymi. Wszelkie przekształcenia środowiska sprzyjają presji ze strony gatunków inwazyjnych. Często również organizmy te wykazują większą odporność na różne negatywne wpływy środowiskowe (np.: pasożyty często wykazujące specyfikę odnośnie żywiciela, jak również choroby). Występowanie poza naturalnym środowiskiem sprzyja im również ze względu na brak naturalnych wrogów. W skrajnych przypadkach gatunki te mogą doprowadzić do wyginięcia współkonkurentów bądź swoich ofiar, a co za tym idzie wpływać na przekształcenie siedlisk, składów gatunkowych flory i fauny oraz zmniejszać bioróżnorodność w lokalnych siedliskach. Kolejnym zagrożeniem może być fakt krzyżowania (tworzenia mieszańców międzygatunkowych) z gatunkami rodzimymi i w efekcie powstawanie nowych odrębnych genetycznie organizmów, które mogą w sposób nieodwracalny zaburzyć pulę genetyczną danego gatunku w rodzimych środowiskach. Najważniejsze inwazyjne gatunki roślin w Polsce: - Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) zagrożenie dla dolin rzecznych (południe Polski), tworzy jednolite płaty roślinności. - Rudbekia naga (Rudbeckia laciniata) zagrożenie dla runa lasów łęgowych. - Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) - zagrożenie dla runa lasów łęgowych. - Rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) gatunek mocno ekspansywny, obecny w całej Polsce. - Barszcz Sosnowskiego (Heraceleum sosnowskyi) ciężki do usunięcia, szkodliwy dla ludzi. - Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) gatunek szybko wzrastający, silnie konkurencyjny, w dłuższych okresach czasu tworzy ubogie gatunkowo, bardzo trwałe siedliska. 26 Najważniejsze inwazyjne gatunki ryb i bezkręgowców wodnych w Polsce: 23 Wiśniewolski W., Augustyn L., Bartel R., Depowski R., Dębowski P., Klich M., Kolman R., Witkowski A; (2004); Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF Polska, Warszawa 2004r. 24 Witkowski A., Kotusz J. (2008) Stan ichtiofaunistycznych badań inwentaryzacyjnych rzek Polski. Rocz. Nauk. PZW, 21: Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M; (2009); Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb stan Chrońmy Przyr. Ojcz., 65: Tokarska-Guzik B., Dajdok Z, Zając M., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdynski Cz.; 2012; Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych.; Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 97

98 - Sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus), ryba konkurencja pokarmowa z gatunkami rodzimymi, żerowanie na ikrze i narybku innych gatunków ryb. - Karaś srebrzysty (Carasius gibelio) ryba, rozprzestrzeniony w większości cieków wodnych w Polsce. Populacja w lepszym stanie niż rodzimego karasia pospolitego (Carasius carasius). - Czebaczek amurski (Pseudorasbora parva,) ryba szybka ekspansja, w roku 1990 po raz pierwszy stwierdzony w Polsce, obecnie zasiedla większość cieków wodnych w całym kraju. - Trawianka (Perccottus glenii), ryba plastyczny środowiskowo gatunek, zasiedlił większą część wód kraju, pierwszy raz zanotowany w wodach Wisły w 1993 roku. Populacja w dobrym stanie, wykazuje tendencje wzrostowe. - Babki bycza (Negobius melanostomus), łysa (Negobius gymnotrachelus), szczupła (negobius fluviatilis), ryby konkurencja pokarmowa z rodzimymi gatunkami, prawdopodobne żerowanie na ikrze i narybku rodzimych gatunków. - Racicznica zmienna (Dreissena polymorpha), małża gatunek o dużych możliwościach filtracyjnych, teoretycznie wpływa pozytywnie poprzez oczyszczenie wód, jednak w miejscach inwazji często dochodzi przez to do przekształcenia siedlisk i zmian gatunkowych wszystkich organizmów zasiedlających dany ciek wodny. - Raki pręgowaty (Orconectes limosus), sygnałowy (Pacifastacus leniusculus) obydwa gatunki są udokumentowanymi nosicielami dżumy raczej (na którą są odporne) i przyczyniły się do wymierania rodzimych gatunków raka szlachetnego (Astacus astacus) i raka błotnego (Astacus leptodactylus). Rak pręgowaty i rak sygnałowy są dodatkowo oportunistami środowiskowymi, przez co zadomowiły się w wielu ciekach niedostępnych dla gatunków rodzimych. 27,28 Najważniejsze inwazyjne gatunki ssaków w Polsce: - Szop pracz (Procyon lotor) gatunek skolonizował Niemcy i obecnie coraz częściej widywany jest w Polsce, jest drapieżnikiem, wybitnym oportunistą środowiskowym. Stanowi duże zagrożenie zwłaszcza dla lęgów ptaków, świetnie wspina się i pływa. - Norka amerykańska (Mustela vison) drapieżnik ten jest dużym zagrożeniem zwłaszcza dla ptaków (szczególnie gnieżdżących się kolonijnie) oraz drobnych ssaków. W niektórych miejscach przyczynił się do zdziesiątkowania populacji mew (Larinae), rybitw (Sternidae) i karczownika ziemnowodnego (Arvicola terrestris). Podsumowując, należy dodać iż, wpływ na obszary objęte ochroną mają nie tylko inwestycje zlokalizowane bezpośrednio na ich terenach ale również te, które położone są poza tymi obszarami. W przypadku inwestycji położonych poza obszarami podlegającymi ochronie, niezmiernie istotne jest określenie, czy wpływ. 27 Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) Gatunki obce w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. 28 Grabowska J., Witkowski A., Kotusz J.; 2008; Inwazyjne gatunki ryb w polskich wodach zagrożenie dla rodzimej ichtiofauny; Użytkownik rybacki Nowa rzeczywistość; PZW s

99 Analizy oddziaływania na środowisko ujęte w MasterPlanach oraz prognozie dotyczyły głównie oddziaływania na obszary objęte ochroną prawną w tym obszary sieci Natura 2000, należy jednak założyć, iż analizy, a także zalecenia odnośnie działań minimalizujących, kompensacji, rozwiązań alternatywnych, można odnieść do wszystkich mogą one potencjalnie negatywnie wpływać w sposób pośredni na takie obszary. Należy mieć na uwadze fakt, że oddziaływanie przedsięwzięć związanych z ciekami wodnymi nie ogranicza się wyłącznie do miejsca realizacji, ale z racji na ciągły linowy charakter cieków może ono objawiać się nawet w znacznej odległości oraz wpływać bezpośrednio na inne rzeki położone poniżej. Oddziaływanie takie w krytycznych sytuacjach może mieć wpływ na cele ochrony obszarów chronionych w tym także na integralność obszarów Natura Sposób oraz siła takiego oddziaływania jest ściśle zależna od specyfiki inwestycji oraz miejsca jej realizacji. W przypadku stwierdzenia potencjalnego wystąpienia takiego wpływu na planowaną inwestycję, powinien zostać nałożony obowiązek wykonania procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w wyniku której zaproponowane zostaną rozwiązania eliminujące lub minimalizujące możliwy negatywny elementów środowiska przyrodniczego, w tym również nie objętych żadnymi prawnymi aktami ochrony Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Istniejące siedliska rzeczne to złożone ekosystemy poddawane wielu procesom przebiegającym w sposób naturalny, ich stan dynamicznie zmienia się w czasie. Dodawanie czynników presji, jakimi niewątpliwie są prace związane z realizacją inwestycji w większości przypadków wpłynie niekorzystnie na stan i jakość środowiska. Jednak zaniechanie wszelkich działań na obszarach chronionych nie musi być najkorzystniejszym dla środowiska przyrodniczego rozwiązaniem. W określonych przypadkach realizacja inwestycji może wpłynąć pozytywnie na stan i jakość środowiska. Jako przykłady można podać budowę przepławki dla ryb przy istniejących budowlach hydrotechnicznych, ułatwiającej migrację organizmów, renaturyzacje rzek, odtwarzanie starorzeczy. Inwestycje planowane do realizacji na obszarze dorzecza Odry obejmują wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, suche zbiorniki, budowle piętrzące, rowy i kanały, prace w korycie (umocnienia brzegów, profilowanie koryta i odmulanie, prace porządkowe), pompownie, mosty i inne (MEW, porty wodne, przystanie, mariny, pirsy, ostrogi i falochrony). Są to zarówno remonty istniejących urządzeń wodnych, jak i budowa nowych. Wały przeciwpowodziowe: Inwestycje związane z budową bądź przebudową wałów przeciwpodziowych planowane są przede wszystkim w regionie środkowej i górnej Odry, a także w regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Realizacja tych inwestycji związana jest z problemami w gospodarce w tych regionach wodnych. W regionie Środkowej i Górnej Odry występowały tragiczne w skutkach powodzie. Aby zwiększyć bezpieczeństwo przeciwpowodziowe na obszarze dorzecza Odry kontynuowane będą działania w zakresie modernizacji m.in. Wrocławskiego Węzła Wodnego, a także inwestycjami realizowanymi poza aglomeracją wrocławską. Budowa, a także modernizacja wałów przeciwpowodziowych ograniczy skalę powodzi. 99

100 Zaniechanie budowy nowych wałów przeciwpowodziowych nie wpłynie na stan środowiska przyrodniczego. Inaczej w przypadku projektów związanych z remontem lub odbudową istniejących obwałowań. Wały przeciwpowodziowe narażone są na działanie wielu czynników (np. erozja skarp, drążenie nor przez zwierzęta i inne) i z czasem ulegają degradacji. Zaniechanie jakichkolwiek działań może doprowadzić do poważnego uszkodzenia korpusu wałów, co z kolei może skutkować ich przerwaniem i przelaniem się wody na tereny za wałem. Efektem będzie częściowe lub całkowite zniszczenie siedlisk, które na przestrzeni lat wykształciły się na zawalu. Zbiorniki wodne: Inwestycje związane ze zbiornikami wodnymi będą realizowane głównie w regionie wodnym Warty, w jego wschodniej części. Realizacja tych projektów związana jest z czynną ochroną przeciwpowodziową i wynika z problemów gospodarki wodnej w tym regionie. Głównym celem istnienia zbiorników wodnych jest wydłużenie czasu obiegu wody w granicach zlewni rzecznych, a tym samym poprawa bilansu wodnego poprzez zmniejszenie deficytu wody i zwiększenie jej zasobów. W regionie wodnym Warty tego rodzaju inwestycje dotyczą głównie budowy nowych obiektów w ramach Programu Mała Retencja Wodna w poszczególnych województwach wchodzących w skład tego regionu. Ma to bezpośrednie przełożenie na stan siedlisk, gatunków fauny i flory zamieszkujących dany teren, uzależnionych od warunków wodnych. Prowadzi to do przekształceń w środowisku, w pobliżu zbiornika, jak i w obrębie całego cieku wodnego i jego terenów przyległych. Ich skala i zasięg jest trudny do oszacowania i zależy od lokalizacji i wielkości zbiornika. Założyć trzeba, iż budowa pociągnie za sobą negatywne skutki dla obszarów Natura Możliwe są jednak w określonych przypadkach skutki pozytywne. Brak realizacji zadań związanych z modernizacją i utrzymaniem istniejących obiektów w stanie umożliwiającym pełnienie jego funkcji prowadzić może np. do wzmożonej erozji wodnej gleb i cieków. Nie wybudowanie zbiornika na danym terenie nie spowoduje zmiany w nawodnieniu terenów przyległych do zbiornika jak i zmian w cieku położonym poniżej jego akwenu. Brak realizacji inwestycji będzie miał również inne pozytywne skutki, nie przeprowadzenie prac ziemnych i niezalewanie terenu pod planowany zbiornik nie pociągnie za sobą bezpośredniego zniszczenia siedlisk na zalewanym terenie. Suche zbiorniki przeciwpowodziowe: Zbiorniki suche realizowane będą głównie w regionie wodnym Środkowej Odry. Związane jest to z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych. Głównym celem budowy suchych zbiorników przeciwpowodziowych jest obniżenie kulminacji fali powodziowej. W związku z tym budowane są zapory boczne i czołowe ograniczające rozlewanie się wód na pobliskich terenach w przypadku nadejścia wezbrania. W okresach pomiędzy wezbraniami teren czaszy zbiorników wykorzystuje się np.: jako pastwiska, pola uprawne, na terenach zurbanizowanych użytkowane mogą być, jako tereny rekreacyjne, parki. Brak podjęcia zadań związanych z suchymi zbiornikami, które na obszarze dorzecza Odry zlokalizowane są w regionie Górnej Odry, może mieć zróżnicowany wpływ na siedliska. Zalewy są pozytywnym czynnikiem, jeśli chodzi o siedliska łęgowe. Drzewa tolerują wysokość wody do 1,5 m, natomiast, jeśli zalew trwa dłużej niż 10 dni drzewostany mogą ulec znacznemu uszkodzeniu Stodolak R Środowiskowe aspekty gospodarowania wodą na suchym zbiorniku przeciwpowodziowym, na przykładzie projektowanego zbiornika Racibórz. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 2008/

101 Zatem budowa suchych zbiorników może przynieść negatywne skutki dla lasów łęgowych położonych poniżej ich usytuowania, jednak będzie ona stanowić ochronę dla zagrożonych drzewostanów mniej odpornych na działanie wody (zwłaszcza długoterminowe). Brak realizacji inwestycji i nie przeprowadzenie prac (zwłaszcza ziemnych) nie pociągnie za sobą bezpośredniego zniszczenia siedlisk. Budowa zbiorników suchych może wpływać na wszystkie organizmy wodne w danym cieku. W związku z brakiem realizacji tych inwestycji ichtiofauna jak i organizmy wodne nie zostaną poddane presji a ich środowisko nie zostanie przekształcone. Budowle piętrzące: Budowle piętrzące realizowane są głównie w regionie wodnym Warty i regionie wodnym Środkowej Odry. Budowle piętrzące stanowią czynną ochronę przeciwpodziowa, ich realizacja wynika bezpośrednio z problemów i potrzeb w zakresie gospodarki wodnej w ww. regionach wodnych. Do budowli piętrzących zalicza się m.in. jazy, zastawki, zapory, progi, śluzy. Niepodejmowanie działań to zaniechanie remontów, przebudowy już funkcjonujących obiektów, a także zaniechanie budowy nowych budowli tego typu. Budowle hydrotechniczne należą do obiektów, które charakteryzują się znacznym wpływem na środowisko. Budowle piętrzące mogą powodować zmiany warunków przepływu i wywoływać zmiany transportu rumowiska, erozję i sedymentację. W przypadku braku działań (w szczególności budowa nowych obiektów), cieki zachowują swój naturalny reżim hydrologiczny, co wiąże się z zachowaniem naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt. Trzeba jednak zauważyć, że istniejące budowle hydrotechniczne często są w złym stanie technicznym i stanowią barierę migracyjną dla ichtiofauny(brak przepławek bądź przepławki wadliwe). Zaniechanie działań związanych z budową nowych przepławek oraz remontami istniejących może negatywnie wpływać na migrację wielu gatunków ryb. Uniemożliwienie migracji ryb może spowodować fragmentację populacji oraz wpłynąć na jej różnorodność genetyczną i kondycję. Rowy i kanały (melioracje): Inwestycje w zakresie pracy na rowach i kanałach realizowane są głównie w regionie wodnym Warty. Prace te związane są z właściwym utrzymaniem rowów i kanałów melioracyjnych, budową nowych sieci melioracyjnych oraz przebudową już istniejących. Stan aktualny wielu rowów i kanałów powoduje, iż nie spełniają one swoich funkcji, ponadto wykształciły się tak swoiste ekosystemy, w których w wyniku prac mogą zostać zniszczone siedliska. Różne cele, dla jakich prace melioracyjne są wykonywane (osuszanie, nawadnianie) powodują, iż wpływ tych inwestycji na środowisko może być bardzo zróżnicowany. Uważa się, iż melioracje przeprowadzane na dużą skalę razem z regulacją rzek doprowadziły do zaniknięcia terenów podmokłych w zachodniej Europie. Szcuje się, iż na przestrzeni XX wieku zanikło około 50% terenów podmokłych. Tereny rolnicze są siedliskiem wielu organizmów zarówno flory i fauny, wiele gatunków jest wrażliwych na zmiany hydrologiczne, które przy melioracjach występują praktycznie zawsze. Należy również zaznaczyć, iż kluczowe znaczenie ma skala danych przedsięwzięć oraz przedsięwzięcia położone blisko siebie (mogące wpływać na środowisko w sposób skumulowany). Jednak prawidłowe użytkowanie urządzeń melioracyjnych (odpowiednie rozplanowanie, konserwacja) może mieć ograniczony wpływ na środowisko, a w określonych sytuacjach np.: utrzymanie 101

102 nawodnienia terenu w okresach suchych, odprowadzanie nadmiarów wody w okresach zbyt mokrych jej wpływ będzie minimalny bądź pomijalny. Brak prowadzenia prac związanych z właściwym utrzymaniem urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych może prowadzić do zabagnienia użytkowanych rolniczo terenów, a tym samym przekształcenia siedliska, może to spowodować wypieranie gatunków dla nich charakterystycznych. Z drugiej strony prace konserwacyjne (takie jak udrażnianie cieków, odmulanie) mogą doprowadzić do bezpośredniego zniszczenia organizmów zasiedlających małe cieki. Brak realizacji budowy nowych rowów/kanałów nie doprowadzi do bezpośredniego zniszczenia siedlisk i zmian w nawodnieniu terenu (przekształceń siedlisk). Większość inwestycji melioracyjnych zgłoszonych do MasterPlanu dotyczyła budowy lub remontu istniejących systemów melioracji szczegółowych, które służą utrzymaniu odpowiednich warunków wilgotnościowych gleb, i jeśli są odpowiednio zaprojektowane, nie wpływają znacząco na środowisko przyrodnicze. W okolicznościach rezygnacji z budowy melioracji, stan gleb rolniczych może ulec degradacji, jednak brak budowy może mieć pozytywny wpływ na środowisko (brak zmian w uwodnieniu terenu nie spowoduje przekształceń środowiska). W przypadku rezygnacji z remontów istniejącej infrastruktury melioracyjnej, jakość urządzeń będzie się stopniowo pogarszać, co może mieć negatywny wpływ na aktualne siedliska jak ich składy gatunkowe. Należy zaznaczyć, iż część inwestycji z zakresu melioracji polega na budowie zastawek oraz zasypywaniu rowów melioracyjnych, są to prace mające na celu odtwarzanie siedlisk podmokłych prowadzone m.in. na terenach zalesionych np.: w Parkach Narodowych. Brak ich realizacji przyniesie negatywne skutki dla środowiska i bioróżnorodności tych terenów. Prace w korycie: Prace w korycie prowadzone będą głównie w regionie wodnym Górnej Odry i Środkowej Odry. Realizacja takich inwestycji związana jest ze specyfiką tych regionów wodnych. Na obszarze Górnej Odry dominują cieki górskie i wyżynne, które charakteryzują się dużą dynamiką przepływu. Stąd wezbrania na tego typu ciekach powodują powodzie i podtopienia. W związku z powyższym inwestycje w tym zakresie wynikają z potrzeb w zakresie ochrony przeciwpowodziowej tego regionu. Prace w korycie obejmują kształtowanie przekroju poprzecznego i podłużnego, odmulanie, umocnienia brzegów oraz prace konserwacyjne (tj. wycinka roślinności, usuwanie odpadów). Kształt koryta naturalnie zmienia się w czasie m. in. przez rozwój roślinności wodnej zanurzonej i wynurzonej czy proces akumulacji. - umocnienia brzegów: Głównymi działaniami realizowanymi w tym obszarze jest wykonywanie opasek brzegowych głównie faszynowych lub z materacy betonowo kamiennych, pozwalających uniknąć negatywnych skutków procesów erozyjnych, szczególnie w przypadku dużych rzek meandrujących lub rzek, w których przepływ wody jest dynamiczny, tak jak ma to miejsce w przypadku regionu wodnego Górnej Odry. Wariant polegający na niepodejmowaniu działań spowoduje, że rzeki będą płynęły w sposób naturalny, poddane procesom erozyjnym. 102

103 Ich brzegi ulegać będą naturalnemu rozmyciu, w dalszej perspektywie czasowej powstawać będą meandry, zakola oraz starorzecza, zwiększeniu ulegnie retencja wód, co sprzyjać będzie odtwarzaniu naturalnych warunków siedliskowych; - profilowanie koryta i odmulanie: Głównym celem realizacji przedsięwzięć z tej grupy jest zachowanie odpowiedniej zdolności przepustowej koryta rzeki. Brak realizacji inwestycji związanych profilowaniem podłużnym i poprzecznym koryta rzeki, jak i jego odmulaniem prowadzić będzie w konsekwencji do zmian przepływu wód w korycie, zmianie stopnia nachylenia skarp, a pośrednio zmianie parametrów fizykochemicznych. Wpływać to będzie szczególnie na organizmy zasiedlające dany ciek, ponieważ zmianie ulegnie reżim hydrologiczny, może doprowadzić do przemiany siedlisk i zmian składów gatunkowych w obrębie danego cieku. Zmiany te będą jednak często pozytywne, gdyż stan siedlisk, poprzez brak ingerencji człowieka, będzie zmierzał do stanu naturalnego; - prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów): Wycinka drzew i krzewów wzdłuż koryta rzeki i ze strefy brzegowej, jak również usuwanie zanieczyszczeń pozwala na usprawnienie przepływu wody w cieku. W przypadku braku realizacji prac porządkowych możliwa jest postępująca sukcesja zbiorowisk leśnych i zakrzaczeń w obrębie strefy brzegowej danej rzeki. Może to przyczynić się do zmiany bioróżnorodności biologicznej na danym obszarze przez zmianę warunków np. zacienie terenów do tej pory bardzo dobrze nasłonecznionych. Sytuacja odwrotna może mieć miejsce w ciekach o strefach przybrzeżnych pokrytych roślinnością, w których wycięcie drzew może znacząco wpłynąć na siedlisko poprzez zmianę warunków fizykochemicznych (temperatury), i może doprowadzić do zmian składów gatunkowych w obrębie cieku. W tym wypadku brak realizacji działań odniesie pozytywne skutki. - renaturyzacja rzek: Jest to rodzaj prac mających za zadanie przywrócenie naturalnych warunków w danym cieku. Stosowane często współcześnie ekologiczne metody regulacji rzek spełniają cele postawione przez inżynierów jak też ekologów, zapewniają bowiem ochronę przed niszczeniem koryta rzeki oraz tworzą strefy, gdzie ryby znajdują siedliska. 30 Większość konstrukcji jest wykonana z materiałów naturalnych (drewno, kamień, faszyna, sadzonki drzew i krzewów), a ich rozmieszczenie i sposób wykorzystania w konstrukcji poza osiągnięciem celu (ochrony przed erozją, zwolnienie przepływu itp.) daje możliwość wkomponowania w środowisko (stworzenie siedlisk, ułatwienie wegetacji roślin np.: darń zbrojona). Brak realizacji tych inwestycji może mieć negatywny skutek zarówno ze względów ochrony przed erozją cieków jak i ze względu na florę i faunę z nim związaną. Jedyne pozytywne skutki braku realizacji tych przedsięwzięć to brak presji związanej z pracami budowlanymi na danych terenach. 30 Duszyński R.; (2007) Ekologiczne techniki ochrony brzegów i rewitalizacji rzek. Inżynieria i geotechnika nr 6/2007 s

104 Pompownie: Inwestycje związane z obiekami jakimi są pompownie dotyczą w przeważającej większości regionu wodnego Warty. W obszarze dorzecza Odry inwestycje dotyczące pompowni obejmowały najczęściej odbudowy i remonty istniejących obiektów. Zaniechanie tych działań nie wpłynie na stan środowiska przyrodniczego. Mosty: Inwestycje związane z budową nowych obiektów, a także z przebudową i remontami już istniejących na obszarze dorzecza Odry dotyczą regionu wodnego Górnej Odry i regionu wodnego Warty. Inwestycje te wynikają głównie z potrzeb związanych z polepszeniem warunków transportowych a także odbudową zniszczonych obiektów po zjawiskach powodziowych, co ma na celu przywrócenie warunków komunikacyjnych na wymienionych wyżej obszarach. Nierealizowanie tego typu inwestycji nie spowoduje zmian w środowisku. Inne: Do przedsięwzięć określanych mianem Inne zalicza się m.in. porty, mariny, przystanie, falochrony, ostrogi, małe elektrownie wodne (MEW). MEW nie zanieczyszczają środowiska (nie emitują CO 2 ), mogą być lokalizowane na małych ciekach, zwiększają tzw. małą retencję wodną powyżej progu. Jednak brak realizacji MEW nie spowoduje negatywnych zmian zwłaszcza w składzie gatunkowym fauny cieków, na których miały powstawać. Jeśli chodzi o porty wodne, przystanie, mariny to zaniechanie działań w tym zakresie nie powinno spowodować zmian w środowisku przyrodniczym. Odstąpienie od realizacji inwestycji związanych z budową falochronów, ostróg może negatywnie wpływać na strefę brzegową (zmniejszenie powierzchni siedlisk, podmywanie klifów) Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Analizując wpływ przedsięwzięć ujętych w MasterPlanie na różnorodność biologiczną, florę i faunę należy uwzględnić rodzaj i skalę planowanego działania oraz specyfikę obszarów chronionych. Oczywiste jest, że oddziaływanie nowych budowli hydrotechnicznych, takich jak jazy, tamy, wały czy MEWy, będzie dużo większe niż w przypadku remontów istniejących obiektów. Prace w korycie także będą miały różny wpływ w zależności od zakresu. Lokalne umocnienie brzegów przy pomocy naturalnych materiałów stanowi mniejszą ingerencję w środowisko niż profilowanie koryta wraz z odmulaniem. Na ocenę wpływu ich realizacji składa się wiele czynników, których uwzględnienie jest niezbędne, lecz złożoność oddziaływań powoduje, że omawiana analiza jest trudna i wymaga podejścia indywidualnego do poszczególnych typów przedsięwzięć. Dla dużej części inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie została przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko. Został w niej w sposób szczegółowy przedstawiony zakres planowanych prac oraz oszacowane zostało oddziaływanie danej inwestycji na środowisko. Zaproponowano również działania kompensujące w przypadku zaistnienia takiej potrzeby. W niniejszym dokumencie, z racji liczby analizowanych projektów, przedstawiono jedynie typowe dla przedstawionych rodzajów przedsięwzięć oddziaływanie na ściśle związane z wodą komponenty środowiska przyrodniczego. Wały przeciwpowodziowe: Budowa nowych walów powodziowych może wpływać znacząco na zmiany poziomu wody w ciekach wodnych. Zjawisko to, związane jest z ograniczaniem spływania wody, jak również z okresowym wylewem wód rzecznych. Zmiany dotyczą również okresowych fluktuacji prędkości wody. 104

105 Budowa wałów przekłada się również na zmniejszenie strefy zalewowej, ograniczając dopływ substancji pokarmowych z terasy zalewowej. Wpływ tych inwestycji jest jednak uzależniony od ich skali oraz umiejscowienia. W miejscu realizacji takiej inwestycji pojawia się nowy rodzaj presji na ciek wodny: wylewy wody w międzywale, które wiążą się z okresowym silnym wpływem na koryto rzeki oraz teren przywala. W trakcie zwiększonego przepływu wody, przesuwa się materiał niesiony z wodą i powiększa erozja dna i strefy przybrzeżnej. Może to powodować potencjalne pogorszenie warunków siedlisk związanych często ze strefami przybrzeżnymi. Zalewy mają również wpływ na roślinność międzywala. Na obszarze dorzecza Odry główne prace nad rozbudową sieci wałów przeciwpowodziowych planowane są w środkowym i górnym biegu rzeki. Wały położone w górnej części dorzecza mogą oddziaływać okresowo na poziomy wód i ich prędkość w partiach rzek dorzecza położonych poniżej. Zmiany mogą znacząco wpływać na koryto rzeki, erozję brzegów. Rozbudowa sieci wałów w dolnym biegu rzeki będzie w mniejszym stopniu wpływać na ichtiofaunę. Przebudowa i powiększanie istniejących już wałów nie powinno znacząco wpływać na ichtiofaunę. Na etapie realizacji inwestycji dojdzie do bezpośredniego zniszczenia siedlisk w czasie prac ziemnych i silnego wpływu na tereny (powstającego) międzywala oraz strefy przybrzeżnej. Zniszczeniu mogą ulec również ostoje i siedliska ryb. Zapiaszczanie i zamulenie wody oraz zanieczyszczenia będą okresowe i mogą wpłynąć na stan wszystkich organizmów zasiedlających ciek w pobliżu prowadzonych prac jak i w biegu usytuowanym poniżej robót. Do przekształceń siedlisk może dojść również na terenie zawala, które często było biotopem zalewanym a ograniczenie wylewu wody i lokalnych podtopień wpłynie zarówno, na jakość i skład gatunkowy roślin jak i zwierząt. Zbiorniki wodne: Zasięg oddziaływań negatywnych związanych z tym typem inwestycji będzie zależny od skali inwestycji (wielkości zbiornika), prędkości przepływu wody i jego zmiany (spowodowanej zatrzymaniem części wody w zbiorniku i sztuczną regulacją jaj przepływu) na danym odcinku rzeki. Wszelkie zmiany w prędkości przepływu i stanu fizykochemicznego (zmiany temperatury, natlenienia) wody skutkują bardzo często drastyczną zmianą składów gatunkowych ryb, bentosu oraz bezkręgowców zasiedlających ciek (ze względu na preferencje siedliskowe). Spuszczanie nagrzanej wody ze zbiorników zaporowych powoduje wypieranie ze środowisk gatunków ryb i bezkręgowców tleno- i zimnolubnych, ma to duże znaczenie zwłaszcza w górskich odcinkach rzek. Odwrotna sytuacja może mieć miejsce latem w przypadku spuszczania chłodnych wód z dna zbiornika, która doprowadzić może do wyparcia gatunków ciepłolubnych. Po realizacji dochodzi do zmniejszenia bioróżnorodności w miejscu powstałego zbiornika i w rzece poniżej. Budowie zbiorników towarzyszy drastyczna zmiana środowiska. Przerywana zostaje ciągłość rzeki i tworzy się nowe, zupełnie odmienne środowisko. W powstałym zbiorniku przez wiele lat występują dość jałowe środowiska, zwłaszcza organizmy bentosowe mają zmniejszony skład gatunkowy. Często również dochodzi do kolonizowania zbiorników przez ryby mniej cenne. Nieodpowiedzialne zarybianie (np.: drapieżnikami) takich zbiorników także skutkuje zmniejszeniem różnorodności ichtiofauny. Nanoszenie osadów spływających ciekiem może spowodować zmiany w strukturze dna rzeki odkładanie osadów w zbiorniku i potencjalne zwiększenie erozji w dolnej części cieku wodnego. 105

106 W przypadku małych zbiorników retencyjnych, zalewanych okresowo, zagrożeniem dla ichtiofauny będzie gwałtowna zmiana warunków bytowania (brak przepływu wody, zmiana warunków fizykochemicznych). Jednak negatywny wpływ pojawia się już na etapie budowy z wykorzystaniem ciężkiego sprzętu (bezpośrednie niszczenie siedlisk) i następujące po pracach podniesienie zawiesiny. Sam ciek wodny, na którym prace będą realizowane może zostać narażony okresowo na zapiaszczenie i zamulenie, co wpłynie na wszystkie organizmy w nim bytujące. Na etapie realizacji budowy dochodzić może również do zanieczyszczeń. Bezpośrednim zniszczeniom w trakcie realizacji prac ziemnych jak i na późniejszym etapie zalewania zbiornika ulegną siedliska roślin i zwierząt. W przypadku, gdy planowanym celem danej inwestycji jest rekreacja, należy założyć zwiększoną penetrację terenu poprzez dojazd do zbiornika (związane z tym bezpośrednie zanieczyszczenia), intensyfikacje żeglugi (potencjalne płoszenie ryb). Jednak powstające zbiorniki mogą mieć także wpływ pozytywny na środowisko. Jeżeli zbiornik zostanie odpowiednio zaplanowany np.: strefa brzegowa będzie nieregularna (obsadzona dodatkowo przybrzeżną roślinnością) a część zbiornika zostanie wyłączona z użytku dla ludzi, może on stać się siedliskiem dla np.: ptactwa wodnego. Największymi inwestycjami z grupy zbiorników wodnych są zbiorniki: Jutrosin, Miejska Górka, Rydzyna oraz Długomost. Są to zbiorniki swoją powierznią przekraczające 80 ha. Jednak zdecydowanie najistotniejszy wpływ na florę i faunę będzie miała budowa zbiornika Kamieniec Ząbkowicki o powierzchni 918 ha. Suche zbiorniki przeciwpowodziowe: Zbiorniki takie, ze względu na czasowy charakter zalewów, mają okresowy wpływ na środowisko. Niektóre gatunki ryb mogą być bardziej narażone, związane jest to z okresem np.: wczesnowiosennego tarła (okres najczęstszych przybrań wody). Jednym z czynników jest potencjalne zwiększenie eutrofizacji rzeki oraz jej zanieczyszczenia ze względu na zalewy i zbieranie zanieczyszczeń i odpadów komunalnych ze strefy zalewowej. Konieczne w tym wypadku jest stworzenie stref buforowych wokół stref zalewowych (wyłączonych z nawożenia). Okresowe spiętrzenie wody wpływa na właściwości fizykochemiczne wody (podniesienie temperatury) i zmianę prędkości przepływu, może to mieć wpływ na gatunki fauny i flory, tleno- i zimnolubne. Wpływ na środowisko tych zbiorników jest zależny od ich konstrukcji, zabezpieczenia terenu wokół oraz składu gatunkowego fauny i flory zasiedlającej cieki, na których zostają utworzone. Oddziaływania negatywne związane z pracami ziemnymi przy realizacji tych inwestycji pośrednio mogą wpływać na środowisko rzek poprzez zanieczyszczenia, zamulenie odcinka rzeki, na którym prowadzone są prace, zaś bezpośrednio poprzez zniszczenie siedlisk przybrzeżnych. Oddziaływania bezpośrednie po realizacji inwestycji będą miały związek z okresowymi zalewaniem zbiornika. Zmiana warunków fizykochemicznych (nagrzewaniem wody w zbiorniku i zmianą jej temperatury w cieku poniżej), może doprowadzić do wyparcia gatunków tlenolubnych i zimnolubnych. Może dojść do wzmożenia tego oddziaływania poprzez eutrofizacje (w wyniku zanieczyszczenia rzeki w czasie zalewów). Oddziaływania te po dłuższym czasie prowadzić mogą do zasiedlania cieku przez gatunki inwazyjne i plastyczne środowiskowo. Oddziaływanie pozytywne zbiorników suchych, to ograniczenie erozji rzeki, zmniejszenie jej wylewów. Ograniczenie wylewów może mieć jednak również negatywny wpływ na takie środowiska jak lasy łęgowe, oraz zmniejszenie spływu substancji organicznych (odżywczych) do cieku, (co ma znaczenie w przypadku fauny wodnej). 106

107 Suche zbiorniki planowane są głównie na obszarach górnej Odry (przede wszystkim w częściach górskich rzek). Jedną z ważniejszych inwestycji obszaru dorzecza Odry będzie budowa suchego zbiornika wodnego Dolny Racibórz. Budowle piętrzące: Wpływ budowli piętrzących w zależności od skali inwestycji (rozmiarów piętrzeń, wielkości cieku) jest zróżnicowany. Jednym z najbardziej wrażliwych na tego typu inwestycje elementów ekosystemów wodnych są diadromiczne ryby i minogi. Dla tych gatunków najpoważniejszym zagrożeniem jest każda zabudowa hydrotechniczna powodująca zaburzenie ciągłości morfologicznej rzeki. Bariera migracyjna prokuruje ryzyko fragmentacji populacji ryb, wpływu na ich różnorodność genetyczną (tworzenie izolowanych subpopulacji bez swobodnej wymiany genów) i może w skrajnych przypadkach skutkować depresją inbredową. Uniemożliwienie wędrówek na żerowiska może wpływać również na kondycję ryb w danych populacjach. Wymagana jest budowa przepławek, a ich konstrukcja powinna być dostosowana do składu gatunkowego ryb występujących i migrujących danym ciekiem. Wszelkie spiętrzenia wody powodują zmianę reżimu wodnego i spowodowanie różnic w poziomie wody między stanowiskiem górnym a dolnym. Zwłaszcza w miejscach, gdzie powstałe budowle służą piętrzeniu wody na potrzeby elektrowni te różnice są większe ze względu na regulowanie prędkości przepływu zależne od zapotrzebowania na energię. Dodatkowo w miejscach ujęcia wody może dochodzić do: obniżenia lustra wody, zarastania obszarów pokrytych wodą, zmiany składu chemicznego wód (zmiana stężeń substancji chemicznych i metali w tym ciężkich). Podniesieniu ulega również poziom wód gruntowych w stanowisku górnym. Natomiast w miejscu położonym poniżej może dojść do przesuszenia gruntów i w rezultacie może dojść do zaniku (zarastania) starorzeczy i małych zbiorników odizolowanych. Negatywne w skutkach mogą się również okazać zmiany w prędkości przepływu wody - niektóre gatunki ryb są szczególnie wrażliwe na ten czynnik - zwłaszcza poniżej elektrowni, gdzie poziom wody często podlega dziennym fluktuacjom, gdyż jest zależny od poboru energii. Następnym czynnikiem szkodliwym jest wpływ na transport rumowiska wleczonego. W skrajnych przypadkach może dochodzić do blokowania się nanosu na zaporze/jazie i w konsekwencji okresowego niskiego poziomu wody w cieku poniżej budowli - do gnicia materiału organicznego, w efekcie czego może dojść do deficytów tlenowych. W przypadku, gdy planowanym celem danej inwestycji jest rekreacja należy założyć, zwiększoną penetrację terenu poprzez dojazd do zbiornika (związane z tym zanieczyszczenia), intensyfikacje żeglugi (potencjalne płoszenie ryb). Planowane na obszarze dorzecza Odry inwestycje często wiążą się z przebudową bądź remontem zabudowy hydrotechnicznej. Przeważająca część istniejącej już zabudowy nie posiada przepławek dla ryb bądź są one wadliwe. W tym przypadku remonty i przebudowy znacząco poprawią warunki dla ichtiofauny, ze względu na umożliwienie rybom migracji. W miejscach nowopowstającej zabudowy może dochodzić do przerywania ciągłości szlaków migracyjnych, jednak wymagane obecnie. 107

108 W 1996 roku ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów MOŚZNiL w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz.U. Nr.21, poz. 111), w którym w rozdz zapisano: Budowle hydrotechniczne przegradzające rzekę powinny być wyposażone w urządzenia zapewniające swobodne przemieszczanie się ryb przez przeszkodę, a zbiorniki wodne powinny być tak ukształtowane, aby były pozostawione ostoje i tarliska dla ryb. Powyższa ustawa zobowiązuje do budowy przejść dla ryb w miejscach, gdzie rzeka przegrodzona jest budowlą piętrzącą wodę. 31 Drugim aktem prawnym nakładającym obowiązek budowy przepławki jest Prawo Wodne według art. 63 ust. 2, budowle piętrzące powinny umożliwiać migrację ryb, o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami środowiska. Przy takich zabudowach przepławki powinny regulować ten problem i zmniejszać negatywne skutki przegradzania cieku. Prace konserwacyjne i remontowe minimalizują potencjalne wystąpienie awarii, a ich przeprowadzenie będzie miało pozytywny wpływ na bezpieczeństwo środowiska. Oddziaływanie będące wynikiem prowadzenia prac związanych z realizacją budowli piętrzących będą miały charakter pośredni i krótkotrwały, związany z potencjalnym zanieczyszczeniem i zamuleniem cieku wodnego. Planowana zabudowa hydrotechniczna powstawać będzie praktycznie na całym obszarze dorzecza Odry. Oddziaływanie będące wynikiem prowadzenia prac związanych z realizacją budowli piętrzących będą miały charakter pośredni i krótkotrwały, związany z potencjalnym zanieczyszczeniem i zamuleniem cieku wodnego. Rowy i kanały: Budowa rowów i kanałów melioracyjnych w odpowiednich warunkach będzie oddziaływać w sposób ograniczony na środowisko, jak i różnorodności biologiczną, zwłaszcza przy dobrze zaprojektowanej i zaplanowanej infrastrukturze melioracyjnej, której celem jest odpowiednia racjonalna regulacja warunków hydrologicznych. Rowy melioracyjne służą najczęściej poprawie warunków rolnych na danym terenie. Kanały i rowy, o ile nie są zbyt często poddawane pracom konserwacyjnym, mogą się zbliżyć warunkami do naturalnych biotopów dla wielu żyjących organizmów, w tym ryb. Przykładem mogą być ślizy, piskorze, strzeble błotne, które niejednokrotnie stwierdzano w kanałach melioracyjnych. Melioracje mogą również zagrażać siedliskom (zwłaszcza melioracje odwadniające) najbardziej narażone w tym przypadku będą siedliska o dużej bioróżnorodności związane z terenami podmokłymi. Zagrożeniami dla cieków wodnych i organizmów je zasiedlających mogą być zanieczyszczenia powstałe w wyniku nawożenia pól położonych w bezpośrednim sąsiedztwie takich cieków. Prace konserwacyjne (takie jak udrażnianie i odmulanie) w takich miejscach powinny być przeprowadzane z uwzględnieniem odpowiednich terminów, gdyż mają negatywny wpływ na organizmy bytujące w kanałach. W czasie prac mogą zostać bezpośrednio zniszczone zarówno organizmy bentosowe, jak i ryby (i ich narybek) żyjące w mule, dlatego prace powinny być poprzedzone inwentaryzacją ichtiofauny w ciekach, a termin prac powinien być dostosowany w taki sposób, aby zminimalizować szkody. Większość inwestycji związanych z budową rowów i kanałów będzie miała miejsce w środkowej części obszaru dorzecza Odry (przede wszystkim dotyczyć będzie obszaru Noteci). 31 Mokwa M.; (2007) Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich; Przepławki dla ryb na stopniach regulacyjnych potoków górskich.; Polska Akademia Nauk w Krakowie Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi; s

109 Prace z zakresu melioracji mające na celu odtworzenie siedlisk podmokłych (budowa jazów i zastawek na rowach melioracyjnych, zasypywanie rowów) będą miały po etapie realizacji pozytywne oddziaływanie na środowisko i bioróżnorodność. Prace w korycie: Wszelkie prace w korycie rzeki powinny być przeprowadzane w odpowiednich terminach specyficznych dla danego miejsca z uwzględnieniem warunków panujących w danym cieku i zasiedlających go organizmów. Odpowiednio dobrany termin prac pozwala zminimalizować negatywne oddziaływanie prac na przyrodę danego obszaru. - umocnienia brzegów: w zależności od lokalizacji, sposobu realizacji oraz zakresu przeprowadzenia inwestycja może mieć silny, bądź niski wpływ na ichtiofaunę danego rejonu. Wpływ na ekosystem rzeki jest uzależniony od sposobu planowania i wykonania prac. Źle przeprowadzone umacnianie brzegów może doprowadzić do unifikacji siedlisk w danym odcinku rzeki. Głównymi zagrożeniami związanymi z umacnianiem brzegów jest zniszczenie bądź pogorszenie, jakości namulisk rzecznych i kamieńców. Prace wykonane przy użyciu np: betonu lub kamienia płaskiego powodują zniszczenie roślinności przybrzeżnej (uniemożliwiają również jej powrót) i drastycznie wpływają, na jakość bytowania wszystkich organizmów zasiedlających dany ciek wodny. Na etapie realizacji inwestycji dochodzić może do okresowego zamulenia/zapiaszczenia tarlisk i żerowisk, zniszczenia naturalnych siedlisk strefy brzegowej. Wpływ po realizacji przedsięwzięć to możliwość eliminacji płycizn, ograniczenie dostępu do środowisk przyrzecznych (utrata miejsc tarlisk powodujące zmniejszenie efektywności reprodukcyjnej ryb), ujednolicenie koryta, a co za tym idzie potencjalne zwiększenie częstotliwości i intensywności wezbrań (systematyczne pogarszanie kondycji i składu ilościowego ryb). - profilowanie koryta i odmulanie: prace prowadzone w korycie rzeki powinny być przeprowadzane rzadko i być ściśle kontrolowane, gdyż mają negatywny wpływ na wiele aspektów związanych z florą i fauną rzeki. Do najważniejszych należą: - bezpośrednie niszczenie organizmów żyjących w mule, zarówno ryb, minogów, płazów, jak i bentosu, wzrost erozji i zaburzenia procesu sedymentacji, - zmiana charakteru koryta rzeki, a co za tym idzie, zmiana sposobu przepływu wody, - potencjalne zniszczenie siedlisk położonych w dolnym biegu danego cieku poprzez zmiany w przepływie wody i zaburzenie sedymentacji, - spadek poziomu wód gruntowych, a w rezultacie potencjalne osuszenie pobliskich izolowanych małych zbiorników wodnych, - czasowy wzrost zmętnienia rzeki, - utrata cennych z punktu widzenia fauny i morfologii rzeki miejsc takich jak bystrza, wysp, łachy przybrzeżne. - nieodpowiednie składowanie wydobytego materiału (np.: w strefie zalewowej). 109

110 - prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów i śmieci): prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów i śmieci): prace takie, jak wycinka nadbrzeżnej roślinności mogą wpływać na wszystkie organizmy zasiedlające rzekę na wiele sposobów, podstawowym problemem jest pogarszanie, jakości siedlisk. Niektóre gatunki ryb, zwłaszcza w formach młodocianych, wymagają zacienionych fragmentów cieków wodnych. Zwiększenie nasłonecznienia może wpłynąć na zmianę temperatury w cieku i drastyczną zmianę składu gatunkowego. Usuwanie odpadów z cieku oraz jego okolicy wpłynie pozytywnie poprzez poprawienie czystości cieku oraz punktowe udrożnienie przepływu. - renaturyzacje rzek: przedsięwzięcia tego typu mające na celu odtworzenie naturalnego charakteru cieków wodnych, będą w większości oddziaływać pozytywnie na środowisko. Przy renaturyzacji osiągane są cele: zapobieganie erozji, odtwarzanie siedlisk, powrót naturalnych dla cieków elementów roślinności. Jednak efekty tych działań są osiągane po stosunkowo długim czasie. W czasie realizacji, często ingerencja w środowisko jest duża i wymaga często natężonych prac ziemnych, będą one krótkookresowo wpływały na środowisko cieków wodnych poprzez potencjalne zanieczyszczenia oraz zamulenia/zapiaszczenia, bezpośrednie niszczenie organizmów żyjących w mule. Jednak dobrze przygotowane i przeprowadzone prace mogą przyczynić się do poprawy, jakości środowiska, zwiększenia bioróżnorodności i poprawie jakości siedlisk na danym terenie. Mosty: Bezpośrednie zagrożenia dla ryb pojawiają się głównie na etapie budowy mostu, w danym miejscu zagrożone mogą być wszelkie elementy ichtiofauny oraz bentosu bytujące w mule. Również siedliska na terenie inwestycji mogą ulec niszczeniu/przekształceniu. W trakcie realizacji budowy mostów mogą zostać zniszczone siedliska oraz ostoje ryb (takie jak piaszczyste łachy, wypłacenia, kryjówki strefy brzegowej). Budowa mostów może również zaburzyć ciągłość korytarzy ekologicznych. Oddziaływanie wtórne mostów mające wpływ na organizmy związane z wodą to przede wszystkim zanieczyszczenie wód oraz hałas. Pompownie: Działanie pompowni wywiera bezpośredni wpływ na ryby, powodując ich śmierć lub okaleczenie Punkty ujęcia wody mogą negatywnie wpływać na stan okolicznych wód poprzez obniżanie lustra wody, a w rezultacie: zarastanie stref pokrytych dotąd wodą, obniżanie poziomu wód gruntowych oraz zmianę składu chemicznego cieku wodnego. Po realizacji inwestycji może również dochodzić do zubożenia siedliska poprzez obniżenie prędkości przepływu i głębokości wody (zwłaszcza w okresach niskich przepływów). Inne: Skala tych przedsięwzięć jest bardzo różna i ich wpływ jest z nią ściśle powiązany. Pomosty i małe przystanie rekreacyjne będą oddziaływały w znikomym stopniu natomiast porty rzeczne oraz duże przystanie będą oddziaływać na środowisko w znacznie większym stopniu. Odziaływania bezpośrednie w trakcie budowy to zniszczenie siedlisk przybrzeżnych oraz bentosu i ryb bytujących w mule, związane z pracami budowlanymi, zamulenie i zapiaszczenie odcinków rzeki, zniszczenie miejsc ostoi ryb w strefie przybrzeżnej, odcięcie od środowisk przybrzeżnych. 110

111 Oddziaływania pośrednie związane z okresem po realizacyjnym to kolejno: zanieczyszczenia, intensyfikacja transportu i żeglugi i związany z tym hałas (płoszenie ryb), wymuszony ruch wody (zwłaszcza przy dużych jednostkach pływających) i podnoszenie mułu i piasku wpływające na skład gatunkowy oraz ilościowy ichtiofauny, intensyfikacja turystyki związanej z wodą, niszczenie siedlisk przybrzeżnych, przełowienie ryb. Budowa nowych obiektów związanych z energetyką jakich jak MEW, zawsze będzie powodować negatywny wpływ na środowisko naturalne tworząć barierę migracyjną dla organizmów wodnych oraz stwarzając niebezpieczeństwo zwiększenia śmiertelności poprzez dostawanie się ryb do turbin elektrowni. Przy szacowaniu potencjalnego oddziaływania analizowanych inwestycji na obszary Natura 2000, a w szczególności na obszary, na których planowane są inwestycje, wytypowano cele ochrony wyznaczone dla tych obszarów, które są związane ze środowiskiem wodnym i które są zależne od zmian zachodzących w tym środowisku. Inwestycje zlokalizowane na terenie obszarów Natura 2000, a także te położone poza granicami sieci, lecz ze względu na potencjalne znaczące oddziaływanie mogące wpłynąć na cele ochrony tych obszarów, są obligatoryjnie poddane ocenie oddziaływania na dany obszar tj. oceniany jest wpływ na cele ochrony oraz integralność obszaru. Poniżej w tabeli przedstawiono wpływ poszczególnych rodzajów przedsięwzięć na wytypowane cele ochrony obszarów, na których zlokalizowane są niektóre projekty. Lista i opis tych obszarów znajduje się w załączniku 5. Tabela 4. Potencjalny wpływ na wybrane cele ochrony obszarów Natura 2000 dla różnych typów działań. Rodzaj przedsięwzięcia Wały przeciwpowodziowe Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Siedliska: (atlantyckie słone łąki (Glauco-Puccinellietalia maritimae)) wpływ poprzez brak zachowania lub przywrócenie swobodnego i naturalnego zasilania w słoną wodę, nieograniczanego sztucznymi elementami, jak wały i rowy; 4010 (północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix) wpływ poprzez zakłócenie utrzymania wilgotności siedlisk wrzosowisk; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) wpływ poprzez zmianę dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki dające możliwości powstawania nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae)) zmiany zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych; 6430 (ziołorosla górskie i ziołorośla nadrzeczne) bezpośrednie zniszczenie w trakcie prowadzenia prac ziemnych 7110 (aktywne torfowiska wysokie) wpływ poprzez zaburzenie naturalnych warunków wodnych; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez 111

112 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 zaburzenie naturalnych warunków wodnych; 91D0 (lasy bagienne) wpływ poprzez zmianę bagiennego uwodnienia; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae,salicion albae)) wpływ poprzez zmianę uwodnienia (w tym, jeśli dotyczy, dynamiki zalewów) normalnego z punktu widzenia odpowiedniego podtypu (zbiorowiska roślinnego); 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) wpływ poprzez ograniczenie zalewów raz na kilka lat bądź ich zupełne wyeliminowanie; 3140 (twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) wpływ poprzez zmianę ilościowości i różnorodności podwodnych łąk ramienicowych; 6440 (aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych (Cnidion dubii)) wpływ poprzez ograniczenie zalewania łąk selernicowych Ptaki: wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ poprzez zmianę stabilnych warunków wodnych; płaskonos Spatula clypeata wpływ poprzez zmiany naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, zmianę naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych, ew. zalewanych łąk, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp.; cyraneczka Anas crecca, łabędź bewicka Cygnus columbianus bewickii, rożeniec Anas acuta - wpływa poprzez zmiany w zachowaniu dużych obszarów naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, wolnych od antropopresji; świstun Anas penelope, krzyżówka Anas platyrhynchos, gęś białoczelna Anser albifrons, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, głowienka Aythya ferin, czernica Aythya fuligula, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, zielonka Porzana parva, remiz Remiz pendulinus - wpływa poprzez zmiany w zachowaniu naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; łęczak Tringa glareola wpływ poprzez niezalewanie terenów łąkowych; cyranka Spatula querquedula, krakwa Mareca strepera - wpływ poprzez zmiany w naturalnej mozaice mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych, ew. zalewanych łąk, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp.; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływa poprzez ograniczenie naturalnej mozaiki mokradłowej krajobrazu, zwykle z udziałem dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów, zabagnień; bielik Haliaeetus albicilla możliwość zmiany w zachowaniu dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus wpływa poprzez zmiany aktualnych i ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych, zwykle mechowisk i podmokłych szuwarów, dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; derkacz Crex crex wpływa poprzez zmiany uwilgotnienia 112

113 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 i odwadnianie wilgotnych i podmokłych łąk; czapla biała Ardea alba wpływa poprzez możliwe odwodnienie wcześniej odtapianych trzcinowisk w miejscach, gniazdowania; łyska Fulica atra wpływa poprzez zmiany w krajobrazie różnych zbiorników wodnych z naturalną strefą szuwarowo-brzegową; kszyk Gallinago gallinago, żuraw Grus grus wpływ poprzez możliwe zmiany mozaiki mokradeł w krajobrazie, w tym zachowanie zabagnień i ich odwadnianie. bocian biały Ciconia ciconia wpływa poprzez zmianę biotopów żerowiskowych, w tym wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk, pośrednio na zachowanie bazy żerowej, zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień i oczek wodnych w krajobrazie; mewa mała Hydrocoloeus minutus - wpływa poprzez zmniejszenie powierzchni rozlewisk; kania czarna Milvus migrans wpływa poprzez zmniejszenie powierzchni terenów podmokłych w krajobrazie; kulik wielki Numenius arquata wpływa poprzez możliwą redukcję dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk o podmokłym charakterze; batalion Philomachus pugnax wpływa poprzez możliwe zredukowanie rozlewisk wody i terenów o błotnistym podłożu; kropiatka Porzana porzana wpływa poprzez możliwą zmianę bagiennego charakteru terenu: bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; rybitwa białoczelna Sternula albifrons albifrons, rybitwa rzeczna Sterna hirundo ograniczenie terenów zalewowych stanowiących miejsca lęgowe; bączek Ixobrychus minutus wpływa poprzez możliwe osuszenie wcześniej podtapianych szuwarów; ohar Tadorna tadorna wpływa poprzez zmiany w naturalnej mozaice ekosystemów wodnych i wodno-błotnych z naturalnymi spokojnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach lub innych ukryciach; krwawodziób Tringa totanus wpływa poprzez możliwą minimalizację powierzchni terenów podmokłych łąk i pastwisk z niską roślinnością będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami, o stabilnym i wysokim w okresie lęgowym poziomie wody; zimorodek Alcedo atthis wpływa poprzez niezachowanie naturalnej dynamiki rzek; sowa błotna Asio flammeus wpływa poprzez ograniczenie występowania rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ poprzez ograniczenie występowania dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; podróżniczka Luscinia svecica wpływa poprzez osuszenie biotopów o bagiennym charakterze; kania ruda Milvus milvus wpływa poprzez niezachowanie akwenów i terenów podmokłych w krajobrazie; wąsatka Panurus biarmicus wpływa poprzez niezachowanie bagiennych podtopionych szuwarów; orlik grubodzioby Clanga clanga wpływ poprzez ograniczenie występowania rozległych kompleksów podmokłych ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących z nimi lasów i zadrzewień liściastych, optymalnie łęgowych i bagiennych; bąk Botaurus stellaris wpływ poprzez ograniczenie bagiennych, 113

114 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 podtopionych szuwarów; bocian czarny Ciconia nigra wpływa poprzez możliwe osuszenie bagiennych i podmokłych olsów; perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena wpływa poprzez potencjalne ograniczenie fauny bezkręgowców i płazów; samotnik Tringa ochropus wpływa poprzez potencjalne osuszenie bagiennych biotopów; podgorzałka Aythya nyroca wpływa poprzez możliwe niszczenie szuwarów wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; rycyk Limosa limosa wpływa poprzez potencjalne osuszanie podmokłych łąk i pastwisk o wysokim poziomie wody utrzymującym się do początku lata; wodnik Rallus aquaticus wpływ poprzez możliwe osuszanie bagiennych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria wpływ poprzez niezalewanie w okresie wiosennym terenów łąkowych; trzciniak Acrocephalus arundinaceus wpływ poprzez możliwe osuszenie wodnych szuwarów trzcinowych; zausznik Podiceps nigricollis wpływ poprzez obniżenie poziomu wody w płytkich stawach i jeziorach oraz płytkich rozlewiskach w dolinach dużych rzek; Ssaki: bóbr Castor fiber wpływ poprzez ograniczenie dostępności terenów przyrzecznych Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ poprzez ograniczenie stabilności zbiorników wodnych, zmiany w obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Płazy: kumak górski Bombina variegata, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ poprzez ograniczenie miejsc rozrodczych, które stanowią kompleksy drobnych zbiorników wodnych stałych lub okresowych; Ryby: strzebla błotna Eupalasella perenurus, piskorz Misgurnus fossilis, - wpływ poprzez odcięcie koryta rzeki od starorzeczy, drobnych cieków i oczek wodnych, powodujące izolacje populacji oraz potencjalne wysuszenie małych okresowo zalewanych zbiorników. Zbiorniki wodne Rośliny: tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, mieczyk błotny Gladiolus palustris, lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, seler błotny Apium repens wpływa poprzez zmianę wilgotności siedliska Siedliska: 3130 (zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto- Nanojuncetea) zachowanie reżimu zmian poziomu wód jezior/stawów; 3260 (nizinne i podgórskie rzek ze zbiorowiskami włosienniczników): potencjalny wpływ poprzez zmianę właściwości fizykochemicznych wody 4010 (wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym): utrzymanie 114

115 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 wilgotności ich siedlisk, w tym wykluczenie sztucznych odwodnień; 3150 (starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorników wodnych): zaostrzone parametry fizykochemiczne, wykluczenie presji dopływu zanieczyszczeń ze zlewni i złych form gospodarki rybackiej, 6410 (zmiennowilgotne łąki trzęślicowe): zachowanie zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych,; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez bezpośrednie zniszczenie siedliska w trakcie zalewania zbiornika 7230 (górskie i nizinne torfowiska zasadowe) wpływ poprzez bezpośrednie zniszczenie siedliska w trakcie zalewania zbiornika 91D0 (bory i lasy bagienne): bagienne uwodnienie. Brak antropogenicznego odwadniania; 91E0 (łegi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe) wpływ poprzez bezpośrednie zniszczenie siedliska w trakcie zalewania zbiornika 6430 (ziołorośla górskie lub nadrzeczne): wpływ na naturalne siedlisko (rzeki, potoki), możliwość zaniku/przekształcenia siedliska 91E0 (łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe): uwodnienie (w tym, jeśli dotyczy, dynamika zalewów) normalne z punktu widzenia odpowiedniego podtypu (zbiorowiska roślinnego). Naturalny lub zrenaturalizowany charakter i reżim hydrologiczny cieków, jeżeli sąsiadują z łęgami; 91F0 (łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowych): zalewy wodami rzecznymi raz na kilka lat. W przypadku łęgów poza zalewowymi dolinami rzecznymi - naturalne wilgotne warunki wodne; 3270 (zalewane muliste brzegi rzek): naturalne ukształtowanie koryta i brzegi rzek, z możliwością zachodzenia erozji brzegowej powyżej obszaru i w obszarze, możliwość rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych i śródkorytowych, oraz naturalny reżim hydrologiczny, w tym naturalne występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych; 6440 (łąki selernicowe): reżim hydrologiczny z okresowymi wezbraniami powodującymi zalewanie łąk selernicowych; Ptaki: Ochrona wodniczki Acrocephalus paludicola poprzez zachowanie odkrytych (niezakrzewionych) bagiennych turzycowisk, o stabilnych warunkach wodnych; Wpływ na płaskonosa Spatula clypeata: gatunek wymaga zachowanie naturalnych ekosystemów wodno-błotnych oraz mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z bagiennymi podmokłymi, zalewanymi łąkami, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp.; Ochrona cyraneczki Anas crecca wymaga: zachowania dużych obszarów naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, wolnych od antropopresji; Ochrona świstuna Mareca penelope wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; Ochrona krzyżówki Anas platyrhynchos wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, oraz różnych zbiorników wodnych i cieków z naturalną i spokojną strefą brzegową; Ochrona cyranki Spatula querquedula wymaga: zachowania naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych, ew. zalewanych łąk, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp.; Ochrona krakwy Mareca strepera wymaga: zachowania naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem różnych silnie zarośniętych zbiorników wodnych; 115

116 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ochrona koncentracji gęsi białoczelnej Anser albifrons wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, zwykle z udziałem spokojnych zbiorników wodnych; Ochrona koncentracji gęsi gęgawy Anser anser wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, zwykle z udziałem spokojnych zbiorników wodnych; Ochrona koncentracji gęsi zbożowej Anser fabalis wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, zwykle z udziałem spokojnych zbiorników wodnych; Ochrona koncentracji głowienki Aythya ferina wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, w szczególności zachowania dużych, płytkich zbiorników z rozwiniętą roślinnością wodną i makrobentosem; Ochrona czernicy Aythya fuligula wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, w szczególności dużych, płytkich zbiorników z rozwiniętą roślinnością wodną i makrobentosem; Ochrona derkacza Crex crex wymaga: zachowania uwilgotnienia i wykluczenia odwadniania wilgotnych i podmokłych łąk; Ochrona koncentracji łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; Ochrona koncentracji czapli białej Ardea alba wymaga: zachowania rozległych, obfitujących w ryby kompleksów terenów zalewowych, bagiennych i płytkich zbiorników wodnych oraz podtopionych trzcinowisk w miejscach, gdzie gniazduje; Ochrona koncentracji łyski Fulica atra atra wymaga: zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, dużych, płytkich zbiorników z roślinnością zanurzoną, oraz różnych zbiorników wodnych z naturalną strefą szuwarowo-brzegową; Ochrona kszyka Gallinaga gallinaga wymaga: zachowania mozaiki mokradeł w krajobrazie, w tym zabagnień i wykluczenie ich odwadniania; Ochrona koncentracji żurawia Grus grus wymaga: zachowania mozaiki mokradeł w krajobrazie, w tym silnie podtopionych zabagnień i wykluczenie ich odwadniania; dostępności spokojnych noclegowisk; Ochrona zimowisk bielika Haliaeetus albicilla wymaga: zachowania dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; Ochrona mewy małej Hydrocoloeus minutus wymaga: zachowania akwenów z bogatą roślinnością, rozlewisk, płytkich wód; Ochrona kani czarnej Milvus migrans wymaga: zachowania akwenów i terenów podmokłych w krajobrazie; Ochrona koncentracji bataliona Calidris pugnax wymaga: zachowanie terenów z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; Ochrona kropiatki Porzana porzana wymaga: zachowania bagiennego charakteru terenu: bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; Ochrona rybitwy białoczelnej Sternula albifrons albifrons wymaga: zachowania aktualnych i umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów (zwykle łachy aluwialne na rzekach, piaszczyste wyniesienia na terenach zalewowych, niekiedy stawy, zbiorniki,); Ochrona rybitwy rzecznej Sterna hirundo wymaga: zachowania aktualnych i umożliwienia powstawania potencjalnych miejsc lęgów (zazwyczaj łachy aluwialne na rzekach, piaszczyste wyniesienia na terenach zalewowych, inne biotopy żwirowe, niekiedy stawy, zbiorniki); 116

117 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ochrona ohara Tadorna tadorna wymaga: zachowania naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno-błotnych z naturalnymi spokojnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach lub innych ukryciach; Ochrona krwawodzioba Tringa totanus wymaga: zachowania podmokłych łąk i pastwisk z niską roślinnością będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami, o stabilnym i wysokim w okresie lęgowym poziomem wody; Ochrona sowy błotnej Asio flammeus wymaga: zachowania rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; Ochrona dziwonii Carpodacus erythrinus wymaga zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; Ochrona błotniaka łąkowego Circus pygargus wymaga: zachowania naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem. dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów, zabagnień; Właściwy stan ochrony podróżniczka Luscinia svecica wymaga: zachowania bagiennego charakteru biotopu; Ochrona kani rudej Milvus milvus wymaga: zachowania akwenów i terenów podmokłych w krajobrazie; Ochrona brzęczka Locustella luscinioides wymaga zachowania podmokłych zabagnionych trzcinowisk lub mozaiki trzcinowisk i zarośli; Ochrona wąsatki Panurus biarmicus wymaga: zachowania bagiennych podtopionych szuwarów; Ochrona orlika grubodziobego Clanga clanga wymaga: zachowania rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących z nimi lasów i zadrzewień liściastych, optymalnie łęgowych i bagiennych; Ochrona bąka Botaurus stellaris wymaga: zachowania bagiennych, podtopionych szuwarów; Ochrona bociana czarnego Ciconia nigra wymaga: zachowania bagiennych i podmokłych olsów, naturalnego charakteru cieków i drobnych akwenów śródleśnych; Ochrona błotniaka stawowego Circus aeruginosus wymaga: zachowania naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem stawów, zbiorników wodnych, podmokłych szuwarów; Ochrona łabędzia niemego Cygnus olor wymaga: zachowania w stanie naturalnym zbiorników wodnych, przy których gniazduje; Ochrona perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena wymaga: zachowania różnych typów zbiorników wodnych, z bogatą fauną bezkręgowców i płazów, lecz niezasobnych w ryby; Ochrona samotnika Tringa ochropus wymaga: zachowania bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; Ochrona koncentracji śmieszki Larus ridibundus wymaga zachowania naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; Ochrona bociana białego Ciconia ciconia wymaga: zachowania biotopów żerowiskowych, w tym wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk, pośrednio dla zachowania bazy żerowej, uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień i oczek wodnych w krajobrazie; Ochrona bączka Ixobrychus minutus wymaga: zachowania podtopionych szuwarów; Ochrona rycyka Limosa limosa wymaga: zachowania podmokłych łąk i pastwisk o wysokim poziomie wody utrzymującym się do początku lata; 117

118 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ochrona koncentracji siewki złotej Pluvialis apricaria wymaga: zachowania w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; Ochrona koncentracji łabędzia bewicka Cygnus bewickii wymaga: zachowania ekosystemów wodno-błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; Ochrona trzciniaka Acrocephalus arundinaceus wymaga: zachowania wodnych szuwarów trzcinowych; Ochrona kokoszki Galinulla chloropus wymaga: zachowania w krajobrazie różnych zbiorników wodnych z naturalną strefą szuwarowo-brzegową; Ochrona zausznika Podiceps nigricollis wymaga: zachowania małych zbiorników wodnych na bagnach lub płytkich stawów i jezior o bujnej roślinności zanurzonej i z obszarami roślinności wynurzonej i pływającej lub płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; Ochrona koncentracji rożeńca Anas acuta wymaga: zachowania dużych powierzchni naturalnych ekosystemów wodno-błotnych; Ochrona zielonki Zapornia parva wymaga: zachowania bagiennego charakteru terenu: bagiennych wysokich szuwarów z oczkami wody, zwykle jako komponentu stawów rybnych bądź zalewanych części dolin rzecznych; Ochrona remiza Remiz pendulinus wymaga: zachowania podmokłego charakteru terenu i zadrzewień przy ciekach; Ochrona perkozka Tachybaptus ruficollis wymaga: zachowania w krajobrazie niewielkich akwenów naturalnych lub sztucznych z bogatą roślinnością szuwarową; Ochrona koncentracji łęczaka Tringa glareola wymaga: dostępności jesiennej odsłanianych plaż, łach, błot, namulisk; dostępności wiosennej płytko zalanych terenów łąkowych. Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ poprzez ograniczenie stabilności zbiorników wodnych, zmiany w obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Płazy: Kumak górski Bombina variegata, Traszka karpacka Lissotriton montandoni - wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci kompleksów drobnych zbiorników wodnych i kałuż, stałych lub okresowych; Kumak nizinny Bombina bombina wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci (zależnie od specyfiki obszaru) stawów lub kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie; Traszka grzebieniasta Triturus cristatus- wpływ poprzez zachowanie kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie. Minogi: minóg rzeczny (Lamperta fluvitsilis), minóg strumieniowy (Lamperta planeri), minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) - wpływ poprzez uniemożliwienie migracji, zmiany w morfologii cieku. Ryby: głowacica (hucho hucho), kiełb białopłetwy (Gabio albipinnatus), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), aloza (Alosa alosa) łosoś (Salmo 118

119 Rodzaj przedsięwzięcia Suche zbiorniki przeciwpowodziowe Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 salar) boleń (Aspius aspius) wpływ poprzez: zmianę właściwości fizykochemicznych wody, zmianę prędkości przepływu wody. Wpływ na populacje poprzez przegrodzenie cieku, uniemożliwienie migracji do tarlisk i żerowisk. Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, seler błotny Apium repens wpływ poprzez zmianę wilgotności siedliska, mieczyk błotny Gladiolus palustris, aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa; Siedliska: 3220 (kamieńce z roślinnością pionierską), ochrona wymaga: zachowania warunków ich powstawania i rozwoju: naturalnych procesów erozji bocznej (także powyżej obszaru), transportu żwirowiska (także powyżej obszaru), akumulacji odsypów żwirowych (w obszarze); zachowania istniejących kamieńców, żwirowisk i odsypów; okresowego przemodelowywania kamieńców i odsypów przez zbliżony do naturalnego reżim hydrologiczny z okresowym występowaniem stanów wysokich przemodelowujących naturalnie koryto; wykluczenie niszczenia i przekształcania istniejących odsypów żwirowych i kamieńców w różnych fazach rozwoju; 7220 (torfowiska nakredowe) wymaga: poziom wody 0-10 cm ppt; 4010 (wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym): utrzymanie wilgotności ich siedlisk, w tym wykluczenie sztucznych odwodnień; 7230 (górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk): poziom wody w przedziale 10 cm ppt - 2 cm npt; 6410 (zmiennowilgotne łąki trzęślicowe): zachowanie zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych, umożliwiających przynajmniej okazjonalne (niekoniecznie coroczne) koszenie; 7110 (torfowiska wysokie): bagienne, naturalne warunki wodne, poziom wody nie głębiej niż 10 cm ppt.; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska): bagienne, naturalne warunki wodne, poziom wody nie głębiej niż 10 cm ppt.; 7150 (obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością przygiełkową) poziom wody w przedziale 10 cm ppt - 2 cm npt; 91D0 (bory i lasy bagienne)- ochrona wymaga braku antropogenicznego odwadniania; 91F0 (łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe)- zalewy wodami rzecznymi raz na kilka lat; 91E0 (łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe wymaga: uwodnienie (w tym, jeśli dotyczy, dynamika zalewów); 6440 (łąki selernicowe): reżim hydrologiczny z okresowymi wezbraniami powodującymi zalewanie łąk selernicowych; Ptaki: Wpływ na płaskonosa Spatula clypeata, cyrankę Spatula querquedula: zachowanie naturalnych ekosystemów wodno-błotnych, zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych, ew. zalewanych łąk, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zb. wodnymi itp.; Ochrona derkacza Crex crex wymaga: zachowania uwilgotnienia i wykluczenia odwadniania wilgotnych i podmokłych łąk; 119

120 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ochrona krwawodzioba Tringa totanus wymaga: zachowania podmokłych łąk i pastwisk z niską roślinnością będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami, o stabilnym i wysokim w okresie lęgowym poziomie wody; Ochrona kulika wielkiego Numenius arquata wymaga: zachowania dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk oraz ich podmokłego charakteru; Ochrona dziwonii Carpodacus erythrinus wymaga zachowania mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; Ochrona orlika grubodziobego Clanga clanga wymaga: zachowania rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących z nimi lasów i zadrzewień liściastych, optymalnie łęgowych i bagiennych; Ochrona zimowisk bielika Haliaeetus albicilla wymaga: zachowania dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne, o niewielkiej penetracji przez człowieka; Ochrona bociana białego Ciconia ciconia wymaga: zachowania biotopów żerowiskowych, w tym wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk, pośrednio dla zachowania bazy żerowej, uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień i oczek wodnych w krajobrazie; Ochrona koncentracji czapli białej Ardea alba wymaga: zachowania rozległych, obfitujących w ryby kompleksów terenów zalewowych, bagiennych i płytkich zbiorników wodnych, zachowania podtopionych trzcinowisk w miejscach, gdzie gniazduje; Ochrona rycyka Limosa limosa wymaga: zachowania podmokłych łąk i pastwisk o wysokim poziomie wody utrzymującym się do początku lata; Ochrona koncentracji siewki złotej Pluvialis apricaria wymaga: zachowania w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; Ochrona remiza Remiz pendulinus wymaga: zachowania podmokłego charakteru terenu i zadrzewień przy ciekach; Ochrona koncentracji łęczaka Tringa glareola wymaga: dostępności jesiennej odsłanianych plaż, łach, błot, namulisk; dostępności wiosennej płytko zalanych terenów łąkowych. Ryby: koza złotawa (Sabanajevia aurata), koza (Cobitis taenia), różanka (Rhodeus sericeus amarus), piekielnica (Alburnoides bipunctatus), Wpływ poprzez potencjalne zanieczyszczenia cieków w okresach zalewów związane ze spływem zanieczyszczen ze strefy zalewowej. Budowle piętrzące Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, seler błotny Apium repens wpływ poprzez zmianę wilgotności siedliska, mieczyk błotny Gladiolus palustris; Siedliska: Wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea. Wpływ poprzez zmiany poziomu wód jezior/stawów. 120

121 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura Potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów. Wpływ poprzez zmianę reżimu hydrologicznego zagraża okresowemu przemodelowaniu kamieńców i odsypów Rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho-Batrachion. Wpływ poprzez nowe sztuczne piętrzenia Północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix. Wpływ poprzez zmianę wilgotności ich siedlisk Naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition. Wpływ poprzez zmianę naturalnej dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki. Uniemożliwia powstawanie nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących Łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae). Wpływ poprzez zmianę zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych Torfowiska alkaliczne. Wpływ poprzez zmianę poziomu wód gruntowych. Może naruszyć właściwy stan ochrony siedliska Aktywne torfowiska wysokie. Wpływ poprzez zmianę poziomu wód gruntowych. Może naruszyć właściwy stan ochrony siedliska Torfowiska przejściowe i trzęsawiska. Wpływ poprzez zmianę poziomu wód gruntowych. Może naruszyć właściwy stan ochrony siedliska Zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion). Wpływ poprzez zmianę poziomu wód gruntowych. Może naruszyć właściwy stan ochrony siedliska. 91D0 - Lasy bagienne. Wpływ poprzez odwodnienie terenu Hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich. Wpływ poprzez zmianę naturalności koryt rzecznych/potoków i stref brzegowych. 91E0 - Lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae). Wpływ poprzez zmianę reżimu hydrologicznego cieków, jeżeli sąsiadują z łęgami. 91F0 - Nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris). Zmiana naturalnych wilgotnych warunków wodnych może naruszyć właściwy stan ochrony siedliska Łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae). Wpływ poprzez nowe sztuczne piętrzenia Rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p. Wpływ na naturalny reżim hydrologiczny, w tym naturalne występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych Aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych (Cnidion dubii). Wpływ poprzez zmianę reżimu hydrologicznego z okresowymi wezbraniami. Ptaki: zimorodek Alcedo atthis- zmiana naturalnej dynamiki rzek może naruszyć właściwy stan ochrony gatunku; płaskonos Spatula clypeata - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; 121

122 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 cyranka Spatula querquedula - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; błotniak stawowy Circus aeruginosus - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych oraz naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem podmokłych szuwarów, stawów i zbiorników wodnych; cyraneczka Anas crecca, świstun Anas penelope, śmieszka Larus ridibundus, rybitwa czarna Chlidonias Niger, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych; rożeniec Anas acuta ograniczenie dużych powierzchni naturalnych ekosystemów wodno błotnych; gęś białoczelna Anser albifrons, czapla biała Ardea alba, perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena, perkozek Tachybaptus ruficollis, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, głowienka Aythya ferin - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w krajobrazie zbiorników wodnych różnych typów; krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor, krakwa Mareca strepera - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w stanie naturalnym zbiorników wodnych; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych (mechowisk i podmokłych szuwarów), dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; bocian czarny Ciconia nigra - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, niebezpieczeństwo zanikania bagiennych i podmokłych olsów, zanikanie drobnych akwenów śródleśnych na terenach poniżej budowli piętrzącej; żuraw Grus grus, kszyk Gallinago gallinago wpływ na zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, zachowanie zabagnień; podróżniczek Luscinia svecica, wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu; zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, występowanie oczek wodnych, stawów rybnych; wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ na zachowanie odkrytych bagiennych turzycowiska o stabilnych warunkach wodnych; błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; derkacz Crex crex wpływ na zachowanie uwilgotnienia wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ na zachowanie podmokłych łąk i pastwisk; krwawodziób Tringa totanus ograniczenie dostępności podmokłych łąk i pastwisk będącą wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami; orlik grubodzioby Aquila clanga wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących lasów i zadrzewień liściastych (łęgowych i bagiennych); bocian biały Ciconia ciconia wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych (wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk), zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień, oczek wodnych; 122

123 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 bąk Botaurus stellaris wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; zausznik Podiceps nigricollis - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, małych zbiorników wodnych na bagnach, płytkich stawów i jezior oraz płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; kropiatka Porzana porzana wpływ na zachowanie bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; ohar Tadorna tadorna wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych z naturalnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach; samotnik Tringa ochropus wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; sowa błotna Asio flammeus wpływ na zachowanie rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; batalion Philomachus pugnax wpływ na zachowanie terenów w okresie wędrówek z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie bagiennych szuwarów; remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie podmokłego terenu i zadrzewień przy ciekach; łabędź bewicka Cygnus columbianus bewickii wpływ na zachowanie ekosystemów wodno błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus wpływ na zachowanie terenów podmokłych w krajobrazie; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących oraz umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów piaszczystych wyniesień na terenach zalewowych, stawy, zbiorniki, roślinność wodna); brzegówka Riparia riparia zmiana naturalnej dynamiki rzek; brzęczka Locustella luscinioides wpływ na zachowanie podmokłych, zabagnionych trzcinowisk lub mozaiki trzcinowisk i zarośli; wąsatka Panurus biarmicus wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów podgorzałka Aythya nyroca wpływ na zachowanie szuwarów wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; perkoz rogaty Podiceps auritus wpływ na zachowanie naturalnych ekosystemów wodno błotnych. Ssaki: wydra Lutra lutra zubożenie bazy żerowej (zmniejszenie liczebności płazów i ryb); Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ na zachowanie drobnych zbiorników wodnych, 123

124 Rodzaj przedsięwzięcia Rowy i kanały Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 zanikanie kałuż i oczek wodnych w krajobrazie. Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii; haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus; starodub łąkowy Ostericum palustre - zmiana poziomu wód gruntowych (zmiana uwodnienia siedliska); tocja karpacka Tozzia carpatica - zmiana stabilnej wilgotności siedliska; mieczyk błotny Gladiolus palustris zmiana zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliska; selery błotne Apium repens zmiana uwilgotnienia podłoża. Siedliska: 4010 (wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym): utrzymanie wilgotności ich siedlisk, w tym wykluczenie sztucznych odwodnień; 7210 (torfowiska nakredowe) wpływ na siedlisko poprzez odwodnienie terenu, doprowadzić może do zmniszczenia bądź przekształcenia siedliska, zniszczenia w trackie robót ziemnych; 7230 (górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk):wpływ na siedlisko poprzez odwodnienie terenu, doprowadzić może do zmniszczenia bądź przekształcenia siedliska, zniszczenia w trackie robót ziemnych; 3160 (naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne): wymaga naturalnego stanu hydrologii i roślinności powiązanych torfowisk, brak sieci czynnych sztucznych rowów odwadniających lub doprowadzających wody poza torfowiska; 6410 (zmiennowilgotne łąki trzęślicowe): zachowanie zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych, umożliwiających przynajmniej okazjonalne (niekoniecznie coroczne) koszenie; 7110 (torfowiska wysokie): bagienne, naturalne warunki wodne, brak sieci rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź infrastruktura melioracyjna w wystarczającym stopniu zneutralizowana na skutek podjętych działań ochronnych (zasypywanie rowów, budowa przegród itp.); 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska): bagienne, naturalne warunki wodne, brak sieci rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź infrastruktura melioracyjna w wystarczającym stopniu zneutralizowana na skutek podjętych działań ochronnych (zasypywanie rowów, budowa przegród itp.); 7150 (obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością przygiełkową) wymaga braku sieci rowów i kanałów melioracyjnych oraz innych elementów infrastruktury melioracyjnej odwadniających torfowisko bądź infrastruktura melioracyjna w wystarczającym stopniu zneutralizowana na skutek podjętych działań ochronnych (zasypywanie rowów, budowa przegród itp.); 91D0 (bory i lasy bagienne)- ochrona wymaga braku antropogenicznego odwadniania; 91F0 (łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe)- zalewy wodami rzecznymi raz na kilka lat. W przypadku łęgów poza zalewowymi dolinami rzecznymi - naturalne wilgotne warunki wodne; 6440 (łąki selernicowe): reżim hydrologiczny z okresowymi wezbraniami powodującymi zalewanie łąk selernicowych; 124

125 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula querquedula- wpływ na naturalne ekosystemy wodno-błotne, zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu, zwykle z udziałem bagiennych podmokłych, ew. zalewanych łąk, z zabagnieniami, starorzeczami, drobnymi zbiornikami wodnymi itp.; derkacz Crex crex- wpływ na zachowanie uwilgotnienia i wykluczenia odwadniania wilgotnych i podmokłych łąk; krwawodziob Tringa totanu-s wpływ na zachowanie podmokłych łąk i pastwisk z niską roślinością będących wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami, o stabilnym i wysokim w okresie lęgowym, poziomie wody; kulik wielki Numenius arquata- wpływ na zachowanie dużych kompleksów łąk i ekstenstensywnych pastwisk oraz ich podmokłego charakteru; dziwonia Carpodacus erythrinus- wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; orlik grubodzioby Clanga clanga -wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących z nimi lasów i zadrzewień liściastych, optymalnie łęgowych i bagiennych; bielik Haliaeetus albicilla (ochrona zimowisk)- wpływ na zachowanie dużych i zróżnicowanych kompleksów terenów podmokłych i zbiorników wodnych, obfitujących w ptaki wodne oraz charakteryzujące się niewielką penetracją człowieka; bocian biały Ciconia ciconia- wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych, w tym wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk, pośrednio dla zachowania bazy żerowej, zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień i oczek wodnych w krajobrazie; rycyk Limosa limosa- wpływ na zachowanie podmokłych łąk i pastwisk o wysokim poziomie wody utrzymującym się do początku lata; siewka złota Pluvialis apricaria (ochrona koncentracji)- wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; remiz Remiz pendulinus- wpływ na zachowanie podmokłego charakteru terenu i zadrzewień przy ciekach; łęczak Tringa glareola (ochrona koncentracji)- wpływ na dostępność jesienno odsłanianych plaż, łach, błot, namulisk; dostępność wiosenno płytko zalanych terenów łąkowych. Gady: żółw błotny Emys orbicularis- wpływ poprzez ograniczenie stabilności zbiorników wodnych, zmiany w obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Płazy: kumak górski Bombina variegata, Traszka karpacka Lissotriton montandoni- wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodu, w postaci kompleksów drobnych zbiorników wodnych i kałuż, stałych lub okresowych; kumak nizinny Bombina bombina- wpływ poprzez zachowanie miejsc rozrodczych, w postaci (zależnie od specyfiki obszaru) stawów lub kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie 125

126 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 traszka grzebieniasta Triturus cristatus- wpływ poprzez zachowanie kompleksów drobnych zbiorników wodnych o naturalnym charakterze. Brak trendu zanikania drobnych oczek wodnych w krajobrazie. Prace w korycie umocnienia brzegów Ryby: piskorz (Misgurnus fossilis), śliz (Barbatula barbatula), strzebla błotna (Eupalasella perenurus) różanka (Rhodeus sericeus amarus) wpływ poprzez potencjalnie osuszanie małych izolowanych zbiorników wodnych, oczek wodnych i starorzeczy. Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii (L.) Rich., haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus, tocja karpacka T. alpina subsp. carpatica, starodub łąkowy Ostericum palustre Besser, mieczyk błotny Gladiolus palustris, seler błotny Apium repens wpływ poprzez zmianę wilgotności siedliska. Siedliska: 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów) -wpływ poprzez zaburzenie naturalnych procesów erozji bocznej; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach)- wpływ poprzez zniekształcenie strefy brzegowej i litoralu; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho-Batrachion) wpływ poprzez ograniczenie występowania naturalnych elementów morfologicznych: odsypów bocznych, meandrowych, śródkorytowych, erodujących I stabilnych podcięć brzegów; 1150 (przybrzeżne laguny) wpływ poprzez niezachowanie naturalnych dróg, rytmu i reżimu okazjonalnego zasilania wodami słonymi, utrzymanie zasolenia; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) wpływ poprzez zmianę naturalnej strefy brzegowej; 6430 (hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich) wpływ poprzez zmianę strefy brzegowej, umożliwiającej swobodne wykształcanie się ziołorośli; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) wpływ poprzez zmianę naturalnego lub zrenaturalizowanego charakteru i reżimu hydrolog. cieków, jeżeli sąsiadują z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) wpływ poprzez zmianę naturalnych wilgotnych warunków wodnych; 3140 (twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) wpływ poprzez fragmentację strefy brzegowej, szuwarów i litoralu; 6410 łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) - zmiany naturalnych elementów morfologicznych: odsypów bocznych, meandrowych, śródkorytowych, erodujących i stabilnych podcięć brzegów, naturalnych wysp i głazów w korycie; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) wpływ poprzez zmianę naturalnego ukształtowania koryta i brzegów rzek z możliwością zachodzenia erozji brzegowej powyżej obszaru i w obszarze, możliwość rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych i śródkorytowych; 126

127 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: krzyżówka Anas platyrhynchos - wpływ poprzez zmiany w naturalnej strefie brzegowej; zimorodek Alcedo atthis wpływ poprzez ograniczenie procesów erozji bocznej, ograniczenie powstawania, utrzymywania i rozwoju skarp (wyrw) brzegowych; bocian czarny wpływ poprzez naruszenie naturalnego charakteru cieku; łabędź niemy Cygnus olor wpływ poprzez zmianę w stanie naturalnym zbiorników wodnych na których gniazduje; mewa srebrzysta Larus argentatus wpływ poprzez zmianę naturalnych brzegów akwenów; brzegówka Riparia riparia wpływ poprzez zmianę naturalnej dynamiki rzek, w tym naturalnych procesów erozji bocznej, powstawania, utrzymywania i rozwoju skarp (wyrw) brzegowych; Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk bobrów; Rośliny: seler błotny Apium repens niszczenie siedlisk roślin profilowanie koryta i odmulanie Siedliska: 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów) wpływ poprzez utrudnienie akumulacji odsypów żwirowych (w obszarze) oraz zachowania istniejących kamieńców, żwirowisk i odsypów; okresowego przemodelowywania kamieńców i odsypów przez zbliżony do naturalnego reżim hydrologiczny z okresowym występowaniem stanów wysokich przemodelowujących naturalnie koryto, a także poprzez niszczenie i przekształcanie istniejących odsypów żwirowych i kamieńców w różnych fazach rozwoju; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach) wpływ poprzez presje pogarszające stan roślinności; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho-Batrachion) wpływ poprzez brak zachowania naturalnych wysp i głazów w korycie; 7210 (torfowiska nakredowe) wpływ poprzez odmulanie i udrażnianie rowów i kanałów; 7230 (torfowiska alkaliczne) wpływ poprzez odmulanie i udrażnianie rowów i kanałów; 3160 (naturalne dystroficzne jeziora i stawy) wpływ poprzez niszczenie planktonu z dominujących gatunków miksotroficznych i ew. sprężnic, z obecnych gatunków acydofilnych, bez zakwitów sinicowych ani dominacji sinic lub okrzemek; 1150 (przybrzeżne laguny) wpływ poprzez niezachowanie naturalnych dróg, rytmu i reżimu okazjonalnego zasilania wodami słonymi, utrzymanie zasolenia; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) wpływ poprzez zmianę naturalnej strefy brzegowej i litoralu; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) zmiany zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych, umożliwiające okazjonalne (niekoniecznie coroczne) koszenie; 127

128 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura (aktywne torfowiska wysokie) wpływ poprzez zaburzenie naturalnych warunków wodnych; 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) wpływ poprzez zaburzenie naturalnych warunków wodnych; 7150 (zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion)) wpływ poprzez udrożnienie rowów (również melioracyjnych); 91D0 (lasy bagienne) wpływ poprzez zmianę bagiennego uwodnienia; 6430 (hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich) wpływ poprzez zmianę naturalności koryt rzecznych/potoków i stref brzegowych umożliwiających swobodne wykształcanie się ziołorośli; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) wpływ poprzez zmianę uwodnienia, naturalnego lub zrenaturalizowanego, charakteru i reżimu hydrologicznego cieków, jeżeli sąsiadują z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, wystepujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) wpływ poprzez zmianę naturalnych wilgotnych warunków wodnych; 3140 (twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) wpływ poprzez zmianę w różnorodności podwodnych łąk ramienicowych; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) wpływa poprzez zmianę naturalnego ukształtowania koryta i brzegów rzek z możliwością zachodzenia erozji brzegowej powyżej obszaru i w obszarze, możliwości rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych i śródkorytowych, oraz naturalny reżim hydrologiczny, w tym naturalne występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych; Ptaki: krzyżówka Anas platyrhynchos - wpływ poprzez zmiany w naturalnej strefie brzegowej; cyranka Spatula querquedula wpływ poprzez możliwą redukcję ewentualnie zalewanych łąk z zabagnieniami; rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida wpływa poprzez usuwanie skupień roślinności pływającej; niepokojenie w koloniach lęgowych; śmieszka Larus ridibundus wpływa poprzez możliwe niszczenie roślinności pływającej lub wysp na dużych rzekach; batalion Philomachus pugnax wpływa poprzez ograniczenie płytkich rozlewisk wody; rybitwa białoczelna Sternula albifrons albifrons, rybitwa rzeczna Sterna hirundo wpływ poprzez zmniejszenie powierzchni i liczby miejsc lęgowych, które stanowią m.in. łachy aluwialne na rzekach; zimorodek Alcedo atthis wpływ poprzez ograniczenie procesów erozji bocznej, ograniczenie powstawania, utrzymywania i rozwoju skarp (wyrw) brzegowych; bielaczek Mergellus albellus, nurogęś Mergus merganser, lodówka Clangula hyemalis, uhla Melanitta fusca, markaczka Melanitta nigra, ogorzałka Aythya marila wpływ poprzez niszczenie bazy pokarmowej głównie małży; perkoz dwuczuby Podiceps cristatus wpływ przez możliwe usuwanie naturalnej roślinności szuwarowej i pływającej; 128

129 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 bocian czarny Ciconia nigra wpływ poprzez naruszenie naturalnego charakteru cieku; łabędź niemy Cygnus olor wpływ poprzez zmianę w stanie naturalnym zbiorników wodnych na których gniazduje; mewa czarnogłowa Ichthyaetus melanocephalus wpływ poprzez potencjalne niszczenie wysp w nurcie rzek; bączek Ixobrychus minutus wpływ poprzez możliwe osuszenie wcześniej podtapianych szuwarów; sieweczka obrożna Charadrius hiaticula wpływ poprzez niszczenie naturalnych łach, odsypisk okresowo odsłanianych spod wody i procesów ich powstawaniach; brzegówka Riparia riparia wpływ poprzez zmianę naturalnej dynamiki rzek, w tym naturalnych procesów erozji bocznej, powstawania, utrzymywania i rozwoju skarp (wyrw) brzegowych; Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk bobrów; Minogi: minóg morski (Petromyzon marinus), minóg rzeczny (Lamperta fluvitsilis), minóg strumieniowy (Lamperta planeri), minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) wpływ poprzez niszczenie form larwalnych bytujących w piaszczystych nanosach, niszczenie dorosłych form bytujących w cieku. Ryby: paprosz (Alosa fallax), strzebla błotna (Eupalasella perenurus), kiełb białopłetwy (Gabio albipinnatus), koza (Cobitis taenia), koza złotawa (Sabanajevia aurata), piskorz (Misgurnus fossilis), śliz (Barbatula barbatula), strzebla błotna (Eupalasella perenurus), wpływ poprzez niszczenie narybku jak i dorosłych osobników w trakcie odmulania cieku. prace porządkowe (wycinka roślinności, usuwanie odpadów) Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ poprzez zmiany w obfitości bezkręgowców i drobnych kręgowców stanowiących bazę pokarmową; Siedliska: 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach) - wpływ poprzez presje pogarszające stan roślinności; 4010 (północnoatlantyckie wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Erica tetralix) wpływ poprzez zakłócenie utrzymania wilgotności siedlisk wrzosowisk; 7230 (torfowiska alkaliczne) wpływ poprzez odmulanie i udrażnianie rowów i kanałów; 1150 (przybrzeżne laguny) wpływ poprzez niezachowanie naturalnych dróg, rytmu i reżimu okazjonalnego zasilania wodami słonymi, utrzymanie zasolenia, różnorodnej roślinności (optymalnie co najmniej 4 zbiorowiska hydrofitów, zachowane występowanie ramienic); 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) wpływ poprzez zmianę naturalnego litoralu; 6410 (łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) zmiany zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych, umożliwiające jednak przynajmniej okazjonalne (niekoniecznie coroczne) koszenie; 129

130 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura (hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich) wpływ poprzez zmianę naturalności koryt rzecznych/potoków i stref brzegowych umożliwiających swobodne wykształcanie się ziołorośli; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) wpływ poprzez zmianę uwodnienia, naturalnego lub zrenaturalizowanego charakteru i reżimu hydrolog. cieków, jeżeli sąsiadują z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) wpływ poprzez zmianę naturalnych wilgotnych warunków wodnych; 3140 (twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.) wpływ poprzez fragmentację strefy brzegowej, szuwarów i litoralu, która mogłaby pogarszać parametry wody lub stan roślinności ramienicowej; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) wpływ poprzez zmianę naturalnego ukształtowania koryta i brzegów rzek z możliwością zachodzenia erozji brzegowej powyżej obszaru i w obszarze, możliwości rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych i śródkorytowych, oraz naturalny reżim hydrologiczny, w tym naturalne występowanie stanów wezbraniowych i niżówkowych; Ptaki: bielik Haliaeetus albicilla wpływ poprzez ingerencję w obrzeża wody stanowiące miejsca żerowania; mewa mała Hydrocoloeus minutus wpływ poprzez możliwe ograniczenie bogatej roślinności na rozlewiskach; batalion Philomachus pugnax wpływ poprzez ograniczenie płytkich rozlewisk wody kropiatka Porzana porzana wpływ poprzez potencjalne usunięcie bagiennych niskich szuwarów, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ poprzez usuwanie zadrzewień na terenach podmokłych i bagiennych błotniak łąkowy Circus pygargus, wodnik Rallus aquaticus wpływ poprzez usuwanie zakrzaczeń i szuwarów na terenach bagiennych; perkoz dwuczuby Podiceps cristatus wpływ przez możliwe usuwanie naturalnej roślinności szuwarowej i pływającej gągoł Bucephala clangula, remiz Remiz pendulinus wpływ poprzez potencjalnie usuwanie zadrzewień ze strefy brzegowej; łabędź niemy Cygnus olor wpływ poprzez zmianę w stanie naturalnym zbiorników wodnych na których gniazduje; perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena wpływ poprzez potencjalne ograniczenie różnorodności fauny bezkręgowców i płazów; mewa czarnogłowa Ichthyaetus melanocephalus wpływ poprzez potencjalne skupienia roślinności na ekstensywnie użytkowanych stawach itp.; podgorzałka Aythya nyroca wpływ poprzez możliwe niszczenie szuwarów wolnych o antropopresji w okresie lęgowym; bocian biały Ciconia ciconia wpływ poprzez potencjalne niszczenie biotopów żerowiskowych; bączek Ixobrychus minutus wpływ poprzez możliwe osuszenie wcześniej podtapianych szuwarów; 130

131 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 trzciniak Acrocephalus arundinaceus wpływ poprzez możliwe osuszenie wodnych szuwarów trzcinowych; kokoszka Gallinula chloropus wpływ poprzez niszczenie naturalnej strefy szuwarowo-brzegowej; zausznik Podiceps nigricollis wpływ poprzez potencjalne usunięcie roślinności pływającej i wynurzonej; hełmiatka Netta rufina wpływ poprzez możliwe usuwanie roślinności szuwarowej Ssaki: bóbr Castor fiber niszczenie siedlisk bobrów; wydra Lutra lutra ograniczenie siedlisk, a pośrednio również zróżnicowania siedlisk ryb i płazów stanowiących bazę pokarmową; Gady: żółw błotny Emys orbicularis ograniczenie struktur roślinności wodnej, powalonych drzew, konarów, zmiany obfitości bazy pokarmowej, która stanowią kręgowce i bezkręgowce; Ryby: wpływ na wszystkie gatunki związane ze strefą przybrzeżną, poprzez ograniczenie miejsc ostojowych i wyeksponowanie ich na działanie słońca. Może to również mnieć wpływ na warunki fizykochemiczne (temperaturę wody dotyczy to głównie małych cieków). Rośliny: seler błotny Apium repens (Jacq.) Lag. wpływ na niszczenie siedlisk roślin Pompownie brak potencjalnego wpływu na cele ochrony obszarów Natura 2000 Mosty Siedliska: 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów) wpływ na naturalne procesy erozji bocznej, zaburzenie transportu żwirowiska; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion) wpływ na pogorszenie wskaźników fizykochemicznych wody 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) wpływ na naturalne ukształtowanie brzegów, ograniczenie procesu erozji brzegowej, ograniczenie rozwoju odsypisk i namulisk brzegowych; 6430 (ziołorośla górskie i nadrzeczne) wpływ na zakłócenie naturalności koryt rzecznych i stref brzegowych; 91E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) wpływ na naturalny charakter cieków sąsiadujących z łęgami; Ptaki: sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, sieweczka rzeczna Charadrius dubius wpływ na zachowanie naturalnych łach, odsypisk i procesów ich powstawania; zimorodek Alcedo atthis, brzegówka Riparia riparia zaburzenie naturalnych procesów erozji bocznej; bocian czarny Ciconia nigra wpływ na naturalność cieków; rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących i powstawanie nowych miejsc lęgów (łachy aluwialne na rzekach); 131

132 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 śmieszka Larus ridibundus wpływ na zachowanie istniejących biotopów lęgowych (wysp na dużych rzekach, łachy aluwialne); biegus zmienny Calidris alpina, biegus malutki Calidris minuta wpływ na zachowanie plaż, łach, powierzchni okresowo odsłanianych spod wody; mewa czarnogłowa Ichthyaetus melanocephalus wpływ na zachowanie wysp w nurcie rzek; kulik wielki Numenius arquata wpływ na dostępność plaż, łach lub namulisk; łęczak Tringa glareola wpływ na dostępność plaż, łach, błot, namulisk. Inne MEW Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria)) - wpływ na zmianę naturalnych procesów przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych; 1150 (przybrzeżne laguny) -wpływ na zmianę naturalnego reżimu, zagrożenie dla różnorodności roślinności; 3130 (wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea- wpływ na zmianę reżimu wód jezior/stawów; 3140 (Twarde oligo-mezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.)- wpływ na zmianę reżimu wód jezior/stawów; 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) - wpływ na zmianę naturalnej dynamiki i reżimu hydrologicznego rzeki uniemożliwiają powstawanie nowych starorzeczy i naturalnego okresowego kontaktu z wodami rzecznymi starorzeczy istniejących; 3220 (potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów) - wpływ na zmianę naturalnego reżimu zagraża okresowemu przemodelowywaniu kamieńców i odsypów; 3260 (rzeki nizinne i podgórskie z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion) - - wpływ na występowanie sztucznych piętrzeń oraz zmiana parametrów fizykochemicznych; 3270 (rzeki o mulistych brzegach z roślinnością Chenopodium rubri p.p. Bidention p.p.) - wpływ na zmianę naturalnego reżimu hydrologicznego; Łąki trzęślicowe Molinia na wapiennych, torfowych lub ilastogliniastych glebach (Molinion caeruleae) - wpływ na zmianę zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliskowych; 6430 (Hydrofilne zbiorowiska ziołoroślowe, nadrzeczne i okrajkowe, na obszarach równinnych, górskich i wysokogórskich) - wpływ na zmianę naturalnych warunków wodnych; 6440 ( aluwialne łąki selernicowe w dolinach rzecznych Cnidion dubii)- wpływ na zmianę reżimu hydrologicznego; 7110 (aktywne torfowiska wysokie) - wpływ na zmianę naturalnych warunków wodnych (w tym zmiana poziomu wód gruntowych); 7140 (torfowiska przejściowe i trzęsawiska) - wpływ na zmianę naturalnych warunków wodnych (w tym zmiana poziomu wód gruntowych); 7150 (zagłębienia na podłożach torfowych Rhynchosporion) zmiana poziomu wód gruntowych; Petryfikujące źródła z utworami tufowymi Cratoneurion zmiana poziomu wód gruntowych; 7230 (torfowiska alkaliczne) - - wpływ na zmianę poziomu wód gruntowych; 91D0 (lasy bagienne) - wpływ na zmianę poziomu wód gruntowych; 132

133 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura E0 (lasy nadrzeczne z olszą czarną Alnus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)) - zmiana naturalnego lub zrenaturalizowanego reżimu hydrologicznego cieku sąsiadującego z łęgami; 91F0 (nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robu, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, wystepujące wzdłuż dużych rzek (Ulmenion minoris)) - wpływ na zmianę naturalnych wilgotnych warunków wodnych; Ptaki: płaskonos Spatula clypeata, cyranka Spatula querquedula ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie udziału bagiennych, podmokłych lub zalewanych łąk z zabagnieniami, starorzeczami itp.; błotniak stawowy Circus aeruginosus wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych oraz naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem podmokłych szuwarów, stawów i zbiorników wodnych; cyraneczka Anas crecca, świstun Anas penelope, śmieszka Larus ridibundus, rybitwa czarna Chlidonias Niger, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, rożeniec Anas acuta wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych; gęś białoczelna Anser albifrons, czapla biała Ardea alba, łyska Fulica atra, czernica Aythya fuligula, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena, perkozek Tachybaptus ruficollis, gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, głowienka Aythya ferin - wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w krajobrazie zbiorników wodnych różnych typów krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor, krakwa Mareca strepera - wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, wpływ na zachowanie w stanie naturalnym zbiorników wodnych; rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus - wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, ograniczenie powstawania potencjalnych miejsc lęgowych (mechowisk i podmokłych szuwarów), dużych otwartych kompleksów bagiennych z dominacją tych siedlisk; bocian czarny Ciconia nigra - wpływ na ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, niebezpieczeństwo zanikania bagiennych i podmokłych olsów, zanikanie drobnych akwenów śródleśnych na terenach poniżej budowli piętrzącej; żuraw Grus grus, kszyk Gallinago gallinago wpływ na zachowanie mozaiki mokradeł w krajobrazie, zachowanie zabagnień, dostępność spokojnych noclegowisk; podróżniczek Luscinia svecica, wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu; zielonka Porzana parva wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, występowanie oczek wodnych, stawów rybnych; kulik wielki Numenius arquata wpływ na zachowanie dużych kompleksów łąk i ekstensywnych pastwisk i ich podmokłego charakteru; wodniczka Acrocephalus paludicola wpływ na zachowanie odkrytych bagiennych turzycowiska o stabilnych warunkach wodnych; 133

134 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 błotniak łąkowy Circus pygargus wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki mokradłowego krajobrazu z udziałem dużych kompleksów podmokłych łąk, turzycowisk, szuwarów i zabagnień; derkacz Crex crex wpływ na zachowanie uwilgotnienia wilgotnych i podmokłych łąk; rycyk Limosa limosa wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodno błotnych i podmokłych łąk; krwawodziób Tringa totanus wpływ na ograniczenie dostępności podmokłych łąk i pastwisk będącą wiosną w mozaice z płytkimi rozlewiskami; orlik grubodzioby Aquila clanga wpływ na zachowanie rozległych kompleksów podmokłych, ekstensywnie użytkowanych łąk i sąsiadujących lasów i zadrzewień liściastych (łęgowych i bagiennych); bocian biały Ciconia ciconia wpływ na zachowanie biotopów żerowiskowych (wilgotnych i podmokłych łąk i pastwisk), zachowanie uwilgotnienia terenu i obfitości zabagnień, oczek wodnych; bąk Botaurus stellaris wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów; siewka złota Pluvialis apricaria, łęczak Tringa glareola wpływ na zachowanie w okresie wędrówki wiosennej terenów łąkowych płytko zalanych; zausznik Podiceps nigricollis - ograniczenie występowania naturalnych ekosystemów wodno błotnych, małych zbiorników wodnych na bagnach, płytkich stawów i jezior oraz płytkich rozlewisk w dolinach dużych rzek; kropiatka Porzana porzana wpływ na zachowanie bagiennych niskich szuwarów z oczkami wody, turzycowisk; dziwonia Carpodacus erythrinus wpływ na zachowanie mozaiki terenów podmokłych, bagiennych lub zalewanych z drzewami lub zadrzewieniami; ohar Tadorna tadorna wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych z naturalnymi w okresie lęgowym strefami suchymi z możliwością lęgów w norach; samotnik Tringa ochropus wpływ na zachowanie bagiennego charakteru biotopu, w tym bagiennych lasów; sowa błotna Asio flammeus wpływ na zachowanie rozległych kompleksów bagiennych o stabilnym uwodnieniu, z dominacją podmokłych turzycowisk; batalion Philomachus pugnax wpływ na zachowanie terenów w okresie wędrówek z płytkimi rozlewiskami wody, o błotnistym podłożu; wodnik Rallus aquaticus wpływ na zachowanie bagiennych szuwarów; remiz Remiz pendulinus wpływ na zachowanie podmokłego terenu i zadrzewień przy ciekach; łabędź bewicka Cygnus columbianus bewickii wpływ na zachowanie ekosystemów wodno błotnych, zwykle stawów, rozlewisk dużych rzek itp.; kania czarna Milvus migrans, kania ruda Milvus milvus wpływ na zachowanie terenów podmokłych w krajobrazie; pliszka cytrynowa Motacilla citreola wpływ na zachowanie podmokłego i bagiennego charakteru terenu; kulon Burhinus oedicnemus zaburzenie naturalności doliny rzecznej; rybitwa wielkodzioba Sterna caspia, rybitwa czubata Sterna sandvicensis wpływ na zachowanie naturalnej mozaiki ekosystemów wodnych i wodno błotnych, w tym układu tworzących się łach; 134

135 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sterna albifrons wpływ na zachowanie istniejących oraz umożliwienie powstawania potencjalnych miejsc lęgów piaszczystych wyniesień na terenach zalewowych, stawy, zbiorniki, roślinność wodna); zimorodek Alcedo atthis zmiana naturalnej dynamiki rzek; kokoszka Gallinula chloropus, ślepowron Nycticorax nycticorax wpływ na zachowanie w krajobrazie różnych zbiorników wodnych; brzegówka Riparia riparia wpływ na zmianę naturalnej dynamiki rzek; brzęczka Locustella luscinioides wpływ na zachowanie podmokłych, zabagnionych trzcinowisk lub mozaiki trzcinowisk i zarośli; wąsatka Panurus biarmicus wpływ na zachowanie bagiennych, podtopionych szuwarów podgorzałka Aythya nyroca wpływ na zachowanie szuwarów wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; perkoz rogaty Podiceps auritus wpływ na zachowanie naturalnych ekosystemów wodno błotnych. Ssaki: wydra Lutra lutra zubożenie bazy żerowej (zmniejszenie liczebności płazów i ryb); Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski Bombina variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, traszka karpacka Lissotriton montandoni wpływ na zachowanie drobnych zbiorników wodnych, zanikanie kałuż i oczek wodnych w krajobrazie; Ryby: Wpływ na wszystkie gatunki ryb zwłaszcza charakteryzujących się dużymi migracjami na żerowiska i tarliska. Wpływ poprzez zabijanie/ranienie poprzez turbiny, wyjątkiem od tego są MEW-y wyposażone w śrubę Archimedesa. porty wodne, przystanie, mariny Rośliny: lipiennik Loesela Liparis loeselii; haczykowiec błyszczący Hamatocaulis vernicosus; starodub łąkowy Ostericum palustre - zmiana poziomu wód gruntowych (zmiana uwodnienia siedliska); tocja karpacka Tozzia carpatica - zmiana stabilnej wilgotności siedliska; mieczyk błotny Gladiolus palustris zmiana zmiennowilgotnych i wilgotnych warunków siedliska; selery błotne Apium repens zmiana uwilgotnienia podłoża. Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria) antropogenizacja strefy brzegowej; 3110 (wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), napiaszczystych równinach), 3130 (Wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea), 3140 (twarde oligomezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp.), 3150 (naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition) zmiana naturalnego charakteru strefy brzegowej, emisja zanieczyszczeń, rekreacja; 135

136 Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura 2000 Ptaki: rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus niepokojenie kolonii; gęś gęgawa Anser anser, gęś zbożowa Anser fabalis, bielik Haliaeetus albicilla, gęś białoczelna Anser albifrons wpływ na zakłócenie spokoju zbiorników wodnych; podgorzałka Aythya nyroca wpływ na zachowanie szuwarów wodnych wolnych od antropopresji w okresie lęgowym; kokoszka Gallinula chloropus wpływ na zakłócenie naturalnej strefy szuwarowo - brzegowej; perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek Tachybaptus ruficollis, mewa srebrzysta Larus argentatus, cyraneczka Anas crecca, krzyżówka Anas platyrhynchos, czernica Aythya fuligula, głowienka Aythya ferin, mewa mała Larus minutus wpływ na zachowanie naturalnych brzegów akwenów; nurogęś Mergus merganser, szlachar Mergus serrator antropogenizacja strefy brzegowej, wystąpienie presji rekreacji i turystyki; łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, łabędź niemy Cygnus olor zakłócenie naturalności zbiorników wodnych; biegus zmienny Calidris alpina wpływ na zachowanie plaż, powierzchni okresowo odsłanianych spod wody; łyska Fulica atra wpływ na zachowanie naturalnej strefy szuwarowobrzegowej; bączek Ixobrychus minutus wpływ na zachowanie szuwarów, sieweczka obrożna Charadrius hiaticula wystąpienie presji rekreacji i turystyki; trzciniak Acrocephalus arundinaceus wpływ na zachowanie wodnych szuwarów trzcinowych; helmiatka Netta rufina wpływ na strefy szuwarowe; ostrygojad Haematopus ostralegus wpływ na zachowanie piaszczystych plaż. Ssaki: foka szara Halichoerus grypus ograniczenie dostępności spokojnych plaż; Ryby: Potencjalny wpływ na wszystkie gatunki ryb poprzez płoszenie oraz powstałe w wyniku użytkowania zanieczyszczenia. Gady: żółw błotny Emys orbicularis wpływ na bogactwo struktur do wygrzewania i ukrywania się; pirsy, ostrogi, falochrony Płazy: kumak nizinny Bombina bombina, traszka grzebieniasta Triturus cristatus wpływ na zachowanie naturalnych zbiorników wodnych; Siedliska: 1130 (ujścia rzek- (estuaria)) - zmiana naturalnych procesów przepływu i mieszania się wód słodkich i słonych, antropogenizacji strefy brzegowej; 1150 (przybrzeżne laguny) - zmiana naturalnego reżimu, zagrożenie dla różnorodności roślinności; 1210 (jednoroczna roślinność na linii przyboju) zaburzenie naturalnej dynamiki akumulacji kidziny, naturalnego falowania morza; 136

137 Rekreacja Zanieczyszczenia i eutrofizacja Pobór wody Prace w korycie Rowy kanały Budowle hydrotechniczne Mała retencja Ochrona powodziowa Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Rodzaj przedsięwzięcia Potencjalny wpływ na ustanowione cele ochrony obszarów Natura (pokryte roślinnością morskie klify wybrzeży Atlantyku i Morza Bałtyckiego) wpływ na zaburzenie naturalnych procesów abrazji i tworzenia klifów; 1330 (atlantyckie słone łąki (Glauco-Puccinellietalia maritimae)) zaburzenie swobodnego i naturalnego zasilania w słoną wodę; Ptaki: ostrygojad Haematopus ostralegus wpływ na zachowanie piaszczystych plaż wraz z mechanizmami ich powstawania; Ssaki: foka szara Halichoerus grypus wpływ na zakłócenie spokoju plaż. Poniżej w tabeli 5 przedstawiono zagrożenia dla siedlisk ze strony planowanych inwestycji. Należy mieć na uwadze, iż poziom zagrożenia siedliska przedstawiony w ostatniej kolumnie tabeli odnosi się do stanu aktualnego zagrożenia siedliska w perspektywie całego kraju, a nie wyłącznie zagrożenia wynikającego ze strony analizowanych rodzajów przedsięwzięć. Tabela została sporządzona na podstawie danych zawartych Przewodniku Metodycznym GIOŚ w którym oceniano go przedziale od 0 do 5 gdzie 0 oznaczało nikłe zagrożenie, zaś 5 duże zagrożenie. 32 Stanowi wskazanie potencjalnie najbardziej zagrożonych siedlisk, na które należy zwrócić największą uwagę podczas prac związanych z realizacją inwestycji. Dodatkowo wyróżniono siedliska priorytetowe. Tabela 5. Potencjalne zagrożenia na wybrane siedliska przyrodnicze Siedlisko Potencjalne zagrożenia, ze strony planowanych inwestycji Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom zagrożenia siedliska 1110 piaszczyste brzegi mórz znajdujące się stale pod wodą Nie Nie Tak Nie Nie Nie Tak Nie Nie ujścia rzek (estuaria) Nie Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie przybrzeżne laguny Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Tak P duże płytkie zatoki Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie rafy Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie 1 32 Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cz I, II i III. GIOŚ, Warszawa. 137

138 Rekreacja Zanieczyszczenia i eutrofizacja Pobór wody Prace w korycie Rowy kanały Budowle hydrotechniczne Mała retencja Ochrona powodziowa Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Siedlisko Potencjalne zagrożenia, ze strony planowanych inwestycji Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom zagrożenia siedliska 1210 jednoroczna roślinność na linii przyboju Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie pokryte roślinnością morskie klify wybrzeży Atlantyku i Morza Bałtyckiego Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie solirodek Salicornia i inne jednoroczne rośliny kolonizujące muł i piasek Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie atlantyckie słone łąki (Glauco- Puccinellietalia maritimae) Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie śródlądowe słone łąki Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie P wilgotne zagłębienia międzywydmowe Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Nie Wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Littorelletalia uniflorae), na piaszczystych równinach wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea uniflorae Nie Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie 2 Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Tak Nie 1 138

139 Rekreacja Zanieczyszczenia i eutrofizacja Pobór wody Prace w korycie Rowy kanały Budowle hydrotechniczne Mała retencja Ochrona powodziowa Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Siedlisko Potencjalne zagrożenia, ze strony planowanych inwestycji Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom zagrożenia siedliska twarde oligomezotroficzne wody z podwodnymi łąkami ramienic Chara spp naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością Magnopotamion lub Hydrocharition naturalne dystroficzne jeziora i stawy Nie Nie Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie 1 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 2 Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Nie potoki górskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie potoki górskie z zaroślami z wrześnią Myricaria germanica Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie potoki górskie z zaroślami z wierzbą siwą Salix elaeagnos Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie rzeki nizinne i podgórskie rzeki z roślinnością Ranunculion fluitantis i Callitricho- Batrachion Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie zalewane muliste brzegi rzek Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie Nie 0 139

140 Rekreacja Zanieczyszczenia i eutrofizacja Pobór wody Prace w korycie Rowy kanały Budowle hydrotechniczne Mała retencja Ochrona powodziowa Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Siedlisko Potencjalne zagrożenia, ze strony planowanych inwestycji Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom zagrożenia siedliska 4010 wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Nie Nie łąki trzęślicowe Molinia Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie ziołorośla górskie i nadrzeczne Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie aluwialne łąki selemicowe Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie aktywne torfowiska wysokie Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak P zdegradowane torfowiska wysokie, nadal zdolne do naturalnej regeneracji torfowiska przejściowe i trzęsawiska Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie Nie 2 Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie zagłębienia na podłożach torfowych (Rhynchosporion ) 7210 torfowiska nakredowe Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 3 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak P petryfikujace Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie P 4 140

141 Rekreacja Zanieczyszczenia i eutrofizacja Pobór wody Prace w korycie Rowy kanały Budowle hydrotechniczne Mała retencja Ochrona powodziowa Prognoza oddziaływania na środowisko dla MasterPlanu Siedlisko Potencjalne zagrożenia, ze strony planowanych inwestycji Znaczenie siedliska: (P siedliska o znaczeniu priorytetowym) Poziom zagrożenia siedliska źródła z zaroślami turfowymi 7230 torfowiska alkaliczne Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie 3 91D0 - lasy bagienne Nie Tak Nie Tak Nie Tak Tak Nie P 3 91E0 lasy nadrzeczne z olszą czarną Almus glutinosa i jesionem wyniosłym Fraxinus excelsior Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie P 3 91F0 - nadrzeczne lasy mieszane z dębem Quercus robur, wiązami Ulmus laevis i Ulmus minor, jesionem Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, występujące wzdłuż dużych rzek Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Na szczególną uwagę i ochronę zasługują nadrzeczne siedliska przyrodnicze, w tym szczególnie lasy i zadrzewienia łęgowe, także te położone poza obszarami Natura Siedliska te, ze względu na swoje znaczenie przyrodnicze, wymienione są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. nr 92, poz. 1029) oraz w rozporządzeniu z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795 z póżn. zm.). 141

142 Tego typu zbiorowiska stanowią w rozumieniu art. 5, pkt. 12 pkt 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z póżn. zm.) ostoję czyli miejsce umożliwiające egzystencję oraz siedlisko czyli miejsce występowania gatunków grzybów, roślin i zwierząt wymienionych w rozporządzeniach Ministra Środowiska z dnia12 pażdziernika 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237 poz. 1419), z dnia5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2012 r. poz. 81), z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765) Wody powierzchniowe Stan aktualny Powierzchnia obszaru dorzecza Odry wynosi ok. 118 tys. km 2, stanowiąc 38% powierzchni kraju. Jego obszar obejmuje cztery ekoregiony tj. Karpaty, Równiny Wschodnie, Równiny Centralne i Wyżyny Centralne. Główną rzeką jest Odra, będąca drugą, co do długości rzeką Polski. Jej źródła znajdują się na terytorium Republiki Czeskiej natomiast miejscem ujścia jest Zalew Szczeciński. W początkowym odcinku biegu Odra ma charakter górski, przechodząc wraz w kierunku ujścia w rzekę nizinną. Główne lewostronne dopływy Odry to: Opawa, Nysa Kłodzka, Bóbr, Nysa Łużycka, a główne prawostronne dopływy to: Mała Panew, Widawa, Barycz, Warta, Myślna, Ina. W obszarze dorzecza wyróżnić należy również Zlewisko Bałtyku z rzekami: Dziwną, Regą, Parsentą i Wieprzą. W obszarze dorzecza Odry wydzielonych zostało: 1735 jednolitych części wód rzek, z czego 549 zakwalifikowano, jako silnie zmienione części wód (SZCW), 4 jednolitych części wód przejściowych, gdzie 3 stanowią SZCW, 4 jednolitych części wód przybrzeżnych, w obrębie, których 2 zakwalifikowano, jako SZCW 420 jednolitych części wód jezior, gdzie 34 stanowią SCZW. W klasyfikacji wyróżniono również 60 jednolitych części wód, jako sztuczne. Całkowita długość rzecznych jednolitych części wód stanowi 41519,10 km., z czego naturalne stanowią 21597,02 km, co, stanowi ok 52%, sztuczne 941,98 km stanowiąc ok. 2,3% a silnie zmienione 18980,10 to ok. 45,7%. Odra jest rzeką żeglowną. Odrzańska Droga Wodna jest najważniejszą drogą wodną w Polsce. Około 80% transportu wodnego odbywa się jej wodami. Z racji połączenia kanałami ze Szprewą i Hawelą jest integralnym elementem środkowoeuropejskiego korytarza transportowego. Ze względu na duże różnice przepływów, często występują tu niekorzystne warunki do żeglugi determinujące ciągłą konieczność inwestycji związanych z modernizacją obiektów usprawniających żeglugę. Aktualny stan wód w obszarze dorzecza Odry przedstawiono na podstawie oceny stanu jednolitych części wód, wykonanej przez GIOŚ na podstawie badań monitoringowych przeprowadzonych w latach Ocena ta została wykonana w oparciu o Projekt Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 maja 2013 r., o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. 142

143 Z łącznej liczby 1735 jednolitych części wód rzek w obszarze dorzecza Odry badania monitoringowe przeprowadzone zostały na 763 jednolitych częściach wód rzek. Ocena za lata wykonana została z uwzględnieniem tzw. dziedziczenia, natomiast w przypadku jednolitych części wód niemonitorowanych zastosowano tzw. ocenę przeniesienia. Stan lub potencjał 366 JCW rzek został oceniony, jako dobry, natomiast 1369 jako zły. Decydującymi o kwalifikacji elementami oceny stanu lub potencjału poniżej dobrego były najczęściej substancje biogenne. W obszarze dorzecza Odry wyznaczono 420 jednolitych części wód jezior o powierzchni przekraczającej 50 ha (znaczące części wód jezior). Badania monitoringowe prowadzone były na 363 spośród nich, z czego jedynie na 177 w latach Podobnie jak w przypadku rzek, podczas oceny stanu zastosowano dziedziczenie lub przeniesienie oceny. Stan lub potencjał tylko 9 jezior został oceniony, jako dobry. Dla 127 jezior nie dokonano oceny, ze względu na brak danych na temat stanu chemicznego. Stan lub potencjał ekologiczny tych jezior został oceniony jako dobry lub wyższy. Stan 286 jezior został oceniony jako zły. Decydującymi o kwalifikacji elementami oceny stanu lub potencjału poniżej dobrego były najczęściej, podobnie jak w przypadku rzek substancje biogenne, a także elementy biologiczne. W obszarze dorzecza Odry wyznaczono 4 jednolite części wód przejściowych oraz 4 jednolite części wód przybrzeżnych. Stan lub potencjał wszystkich JCW przybrzeżnych i przejściowych został oceniony jako zły. O takiej ocenie zadecydowały przede wszystkim substancje biogenne oraz elementy biologiczne Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Ocenę zmian stanu w przypadku zaniechania realizacji działań zamieszczonych i ocenionych w analizowanym dokumencie, przedstawiono w podziale na grupy inwestycji, w zależności od ich oceny pod kątem wpływu na stan wód. W przypadku inwestycji ocenionych, jako mogące negatywnie wpłynąć na stan wód, brak ich realizacji skutkować będzie w większości przypadków brakiem negatywnych zmian stanu lub potencjału ekologicznego wód powierzchniowych. Niewątpliwie korzyści dla środowiska naturalnego byłyby w tym przypadku znaczące. Jednakże istotnym jest, iż realizacja tego typu inwestycji nie będzie możliwa w każdym przypadku. Celem ocenianego dokumentu, czyli MasterPlanu, była między innymi ocena spełnienia przez nie przesłanek artykułu 4 ust. 7 RDW, warunkujących możliwość ich realizacji. Oznacza to w praktyce, iż dopuszczona będzie realizacja jedynie przedsięwzięć, które są niezbędne dla zachowania szeroko pojętego bezpieczeństwa społecznego i rozwoju, a jednocześnie są najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia środowiska. Tak, więc, w przypadku braku realizacji tej grupy przedsięwzięć, może nastąpić szereg negatywnych skutków społecznych bezpośrednio związanych z wodami, jak przede wszystkim zagrożenie możliwości zaopatrzenia w wodę na potrzeby komunalne mieszkańców, czy też zwiększenie zagrożenia powodziowego. 143

144 Wiązać się to będzie zarówno ze znaczącym zmniejszeniem poczucia bezpieczeństwa społecznego, jak i z wymiernymi stratami, zarówno finansowymi jak i kulturowymi czy też gospodarczymi, na przykład w przypadku wystąpienia powodzi na terenach gęsto zaludnionych, z zabudową historyczną, czy też przemysłową. Odrębną grupą przedsięwzięć są zadania związane z hydroenergetyką. Są to inwestycje, które mogą w negatywny sposób wpływać na stan ekologiczny wód powierzchniowych ich oddziaływanie polega przede wszystkim na zmianie charakterystyki przepływu, zarówno powyżej, jak i poniżej takiego urządzenia, na przerwaniu ciągłości morfologicznej cieku, a także na niebezpieczeństwie bezpośredniego uszkadzania organizmów przez urządzenia elektrowni. Dlatego też zaniechanie realizacji tego typu inwestycji niewątpliwie może odnieść pozytywny skutek z punktu widzenia stanu ekologicznego wód, jako że nie wystąpią wyżej opisane czynniki. Inwestycje, które w ramach sporządzonej w dokumencie oceny, zakwalifikowano jako niewpływające negatywnie na stan wód, zgodnie z ww. oceną pozostaną bez wpływu na wody powierzchniowe. Są to głównie działania polegające na: remontach istniejących już urządzeń wodnych, budowie wałów przeciwpowodziowych na niewielkich odcinkach oraz pracach w korytach cieków, na niewielkich odcinkach. Jedyne negatywne oddziaływanie tego typu przedsięwzięć może wystąpić lokalnie i krótkotrwale podczas prowadzenia robót budowlanych, jednak wpływ ten będzie tak znikomy i nie będzie miał znaczenia w skali JCW. Do MasterPlanu zgłoszono również szereg przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu ekologicznego wód. Są to głównie prace renaturyzacyjne, polegające na odtwarzaniu naturalnych warunków w ciekach, odtwarzaniu starorzeczy, czy też udrożnieniu istniejących budowli poprzecznych dla organizmów wodnych. Rezygnacja z realizacji tej grupy działań niewątpliwie utrudni, a często wręcz uniemożliwi poprawę stanu ekologicznego części wód, w obrębie, których są zaplanowane Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Jednym z celów opracowania MasterPlanu jest wyeliminowanie realizacji działań, mogących wpłynąć negatywie na osiągnięcie celów środowiskowych, czyli inaczej mówiąc działań, które mogą wywołać negatywny wpływ na środowisko wodne. Jednocześnie niespełniających warunków określonych w RDW, dopuszczających ich realizację. Tak, więc ogólnie można stwierdzić, że realizacja zapisów tego dokumentu wpłynie pozytywnie na gospodarkę wodną, rozumianą, jako równowaga między potrzebami człowieka oraz środowiska przyrodniczego. Jednakże, jeżeli rozpatrujemy jedynie wpływ na środowisko przyrodnicze, w przypadku części zawartych w dokumencie inwestycji, wpływ ten może być negatywny, z zastrzeżeniem spełniania przez te inwestycje przesłanek artykułu 4 ust. 7 RDW. Przeprowadzona analiza wykazała, iż dla dorzecza Odry ok. 82% inwestycji stanowią te, które nie będą negatywnie wpływały na osiągnięcie dobrego stanu lub potencjału wód lub nie będą pogarszały ich stanu lub potencjału. Oznacza to, iż w przypadku ich realizacji, stan wód nie ulegnie negatywnym zmianom. Jak już wspomniano wyżej, w niektórych przypadkach może nastąpić wręcz poprawa stanu ekologicznego JCW. Dotyczy to przede wszystkim działań ukierunkowanych na przywrócenie naturalnego charakteru cieków poprzez ich renaturyzację lub udrożnienie przegród. 144

145 Przedsięwzięcia, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu/potencjału wód lub pogorszenie stanu/potencjału i dla których należy rozważyć zastosowanie odstępstwa w myśl art. 4 ust.7 Ramowej Dyrektywy Wodnej, stanowią w dorzeczu Odry blisko 18% wszystkich analizowanych przedsięwzięć. W przypadku realizacji tych inwestycji, nie ulega wątpliwości, iż wystąpi negatywne oddziaływanie na stan wód. Dotyczy to w szczególności działań związanych ze znaczącą ingerencją w koryto cieku, czy też z przegradzaniem cieków na potrzeby budowy zbiorników retencyjnych. Jednak z drugiej strony działania te będą miały zdecydowanie pozytywne odziaływanie w kontekście zaspokojenia bezpośrednio powiązanych z wodami potrzeb społecznych i gospodarczych, w szczególności zapewnienie odpowiedniej ochrony przeciwpowodziowej, czy też zapewnienie dostaw wody, z którymi to wiąże się szeroko pojęte poczucie bezpieczeństwa społecznego. Podobna sytuacja ma miejsce przy inwestycjach związanych z szeroko pojętą infrastrukturą dla żeglugi i transportu wodnego. Ich wpływ na stan wód jest ściśle powiązany z wpływem na ekosystemy wodne, co zostało opisane w rozdziale dotyczącym różnorodności biologicznej Wody podziemne Stan aktualny Jednolite części wód podziemnych (JCWPd) w Polsce podzielone zostały na 161 jednostek, jednak planowany jest nowy podział na 172 części oraz 3 subczęści, który ma wejść w życie od 2015 roku. 33 W MasterPlanie przedstawione analizy oparto na nowym podziale. Warunki występowania wód podziemnych w obszarze dorzecza Odry są zróżnicowane. Czynnikiem mającym największy wpływ na warunki hydrogeologiczne regionu oraz zasoby wód podziemnych jest budowa geologiczna. Większość znaczących zbiorników wód podziemnych zawiera przeciętne lub niewielkie zasoby. W całym dorzeczu tylko kilka niewielkich jednostek hydrogeologicznych charakteryzuje wysokie zawodnienie. Wody podziemne występują głównie w osadach kenozoiku, mniejszy jest udział wód w skałach triasu, górnej kredy i paleozoiku. Na obszarze dorzecza Odry występują w całości lub fragmentarycznie 73 główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP). Ich łączna powierzchnia to ok km 2. Większość z nich związana jest z utworami czwartorzędowymi, choć występują również zbiorniki paleogeńsko neogeńskie W południowej części przeważają zbiorniki wydzielone w piętrach mezozoicznych. W północnej części obszaru dorzecza Odry wody podziemne występują wyłącznie w osadach kenozoiku, zwłaszcza czwartorzędu. W jego granicach znajduje się w całości lub częściowo 10 zbiorników GZWP wydzielonych w utworach czwartorzędowych i paleogeńsko - neogeńskich. Środkowa część analizowanego obszaru charakteryzuje się przeciętnymi i niskimi zasobami wodnymi. 33 Propozycja nowego podziału obszaru Polski na JCWPd Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd: 34 Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, Warszawa 2011, (M.P r. Nr 40 poz. 451) 35 Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce (A.S. Kleczkowski red.,1990) obszary zasilania i ochrony GZWP, ze zmianami (L. Skrzypczyk, red., 2002) 145

146 Wyróżnić tu można następujące piętra wodonośne: czwartorzędowe, neogeńsko - paleogeńskie związane z poziomami mioceńskim i oligoceńskim. Znajduje się tutaj 36 głównych zbiorników wód podziemnych. W południowej części obszaru dorzecza wyróżnia się piętra wodonośne czwartorzędowe, neogeńsko - paleogeńskie, kredowe i jurajskie. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje na przeważającej części rozpatrywanego obszaru, gdzie tworzy najczęściej jeden poziom wodonośny, miejscami rozdzielony na dwie warstwy osadami gliniasto-mułkowymi. W tej części wyróżnić można 27 głównych zbiorników wód podziemnych 36. Na obszarze dorzecza Odry znajduje się 65 jednolitch części wód podziemnych (JCWPd). Ocena stanu przeprowadzona w roku 2013 przez Państwowy Instytut Geologiczny wykazała, iż stan 50 z nich jest dobry, natomiast 15 słaby. Jednakże w przypadku jednej z tych JCWPd nieosiągnięcie dobrego stanu wynika z przyczyn geologicznych. W przypadku JCWPd, dla których zidentyfikowano antropogeniczne przyczyny nieosiągnięcia dobrego stanu, najczęstszą tego przyczyną były nadmierne pobory wód Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Z uwagi na fakt, iż zdecydowaną większość planowanych inwestycji oceniono jako niewpływające na stan wód podziemnych, brak ich realizacji nie powinien mieć również żadnego wpływu na ten stan. Wyjątkiem są tu działania związane z poborem wód powierzchniowych zaniechanie ich realizacji może skutkować zwiększeniem poboru wód podziemnych. Jednakże skala tych potencjalnych oddziaływań byłaby jedynie lokalna i nie miałyby one wpływu w skali jednolitych części wód, a tym bardziej w skali obszaru dorzecza Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Jak zaznaczono powyżej, prawie wszystkie planowane przedsięwzięcia zostały ocenione jako niewpływające na stan jednolitych części wód podziemnych. Przeprowadzone analizy wykazały, iż spośród zaplanowanych inwestycji jedynie trzy mogłyby potencjalnie spowodować zmiany stanu JCWPd. Budowa rurociągu tłocznego wraz z przepompownią, zasilaniem i stacją energetyczną 6,0/0,4kV oraz dojazdem, w celu przerzutu wód kopalnianych do Jeziora Budzisławskiego i Wilczyńskiego, gm. Kleczew i Wilczyn. Inwestycja jest na etapie realizacji. Zakłada ona między innymi sczerpywanie wód kopalnianych związanych z odkrywkowym górnictwem węgla brunatnego w rejonie Kleczewa, przerzut ich rurociągami i zrzucanie do wód powierzchniowych (do Jezior Budzisławskiego i Wilczyńskiego). Inwestycja ta ma na celu zapewnienie dalszej eksploatacji węgla brunatnego przez kopalnię. Jest to inwestycja potencjalnie niebezpieczna dla stanu ilościowego wód podziemnych, zwłaszcza w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji, gdyż może doprowadzić do znacznego i długotrwałego 36 Przytuła E., Filar S., Mordzonek G., Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w części dorzecza Odry, informator PSH, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

147 obniżenia zwierciadła wód podziemnych. Osobno należy rozpatrywać skutki mieszania wód podziemnych z kopalni z wodami powierzchniowymi jezior, do których wody kopalniane będą zrzucane. Z uwagi jednak na strategiczny charakter inwestycji nie zaleca się zastosowania odstępstwa od inwestycji, a zrekompensowanie pogorszenia stanu wód po zakończeniu eksploatacji. Podczas wykonywania inwestycji zaleca się ciągły monitoring jakości wód kopalnianych i takie sterowanie ich zrzutem by zminimalizować potencjalne szkody. Inwestycję oceniono w MasterPlanie jako niewpływającą negatywnie na stan JCWPd, przy założeniu jej prawidłowego przeprowadzenia. Jednakże wpływ na wody podziemne jest ściśle uzależniony od sposobu jej realizacji, a następnie eksploatacji obiektów. Zachowanie ściśle określonych warunków realizacji pozwoli na minimalizację negatywnego oddziaływania w skali lokalnej i brak jakiegokolwiek wpływu w skali JCWPd. Budowa kopalni odkrywkowej w celu wydobycia kopaliny ze złoża Ościsłowo oraz Budowa kopalni odkrywkowej w celu wydobycia kopaliny ze złoża Piaski. Obydwie inwestycje planowane są do 2016 r. Powyższe inwestycje zakładają wykonanie prac głęboko ingerujących w i tak już zaburzone w tym rejonie stosunki wodne i warunki hydrogeologiczne. Budowa studni barierowych spowoduje odprowadzenie wód z przedpola wyrobiska, odprowadzenie wód ze studni odwadniających, odwodnienie wyrobiska, oczyszczanie wód kopalnianych oraz odwodnienie zwałowisk nakładu. Przeprowadzone badania modelowe wykazały, że w wyniku odwodnień poważnym zmianom ulegną zwierciadła wód podziemnych wszystkich poziomów wodonośnych (czwartorzędowego i neogeńskokredowego). Zaplanowane zostały odwodnienia skutkujące wytworzeniem leja depresji z maksymalnym obniżeniem zwierciadła w poziomie czwartorzędowym od 0,3 do 7,8 a miejscami nawet ponad 20 m, a w połączonym poziomie neogeńsko-kredowym obniżenia przekraczać będą 25 m i osiągać średnio około 13 m. W czasie eksploatacji, wytworzony lej depresji, ulegnie połączeniu z istniejącymi już regionalnymi lejami związanymi z sąsiednimi odkrywkami Jóźwin IIB osiągając znaczne rozmiary i rozciągając się między innymi pod zbiornikami jeziornymi. Spowoduje również konieczność likwidacji kilkunastu ujęć wód podziemnych i w konsekwencji prawdopodobnie konieczność przerzutu wód pitnych z sąsiednich obszarów. Woda pochodząca z odwodnień górotworu zgodnie z decyzjami środowiskowymi posłużyć ma częściowo do zasilania wód powierzchniowych okolicznych jezior co pozytywnie wpływać będzie na ich bilans. Biorąc pod uwagę doświadczenie inwestora w tego typu działaniach nie należy spodziewać się ujemnych skutków środowiskowych tych działań wynikających potencjalnie z różnic w składzie chemicznym wód powierzchniowych i podziemnych szczególnie w zakresie fosforanów, choć należy o nich pamiętać. 147

148 Podsumowując, można stwierdzić, iż realizacja działań MasterPlanu w skali dorzecza Odry nie będzie miała negatywnego oddziaływania na wody podziemne Zasoby naturalne nieodnawialne Stan aktualny Niniejsza analiza dotyczy zasobów naturalnych nieodnawialnych. Złoża kopalin użytecznych można podzielić na cztery grupy: surowce energetyczne (gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel brunatny, węgiel kamienny), surowce metaliczne (między innymi rudy cynku i ołowiu, miedzi i srebra, wolframu i molibdenu), surowce chemiczne (siarka, sól potasowo-magnezowa, sól kamienna), surowce skalne i inne (między innymi granity, kwarcyty, wapienie, dolomity, piaski i żwiry, torfy). Surowce energetyczne: Na obszarze dorzecza Odry znajdują się główne, krajowe zasoby węgla brunatnego. Zlokalizowane są na obszarze województwa dolnośląskiego (w powiecie zgorzeleckim, legnickim), lubuskiego (w powiecie krośnieńskim, świebodzińskim), wielkopolskiego (w powiecie konińskim), łódzkiego (w powiecie bełchatowskim). Kopalina ta jest eksploatowana w pięciu kopalniach: Bełchatów, Turów, Adamów, Konin i Sieniawa. Większość krajowego wydobycia pochodzi ze złoża Bełchatów (29,19 mln t), co stanowi 45% krajowego wydobycia. Złoża węgla kamiennego zlokalizowane są na obszarze Górnośląskiego i Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego. Aktualnie wydobycie tego surowca związane jest wyłącznie z Górnośląskim Zagłębiem Węglowym, gdzie stwierdzono 80,1% udokumentowanych zasobów bilansowych Polski. 37 Główne polskie złoża gazu ziemnego i ropy naftowej występują w osadach karbonu i permu na obszarze Pomorza Zachodniego, Wielkopolski i Monokliny Przedsudeckiej. Do najważniejszych zaliczyć należy złoża węglowodorów: BMB (Barnówko-Mostno-Buszewo), Lubiatów, Grotów, Cychry, Kamień Pomorski. Surowce metaliczne: Na obszarze monokliny przedsudeckiej i w niecce północnosudeckiej występują złoża miedzi i srebra. Okruszcowanie rudne związane jest z utworami permskimi: łupkiem miedzionośnym oraz leżącymi w spągu łupka piaskowcami czerwonego spągowca i w jego stropie skałami węglanowymi. Stan zasobów bilansowych dla tego złoża na 2012 r. wynosił 1 792, 53 mln ton rudy o zawartości 34,36 mln ton miedzi i 104,90 tys. ton srebra Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na , M. Szuflicki, A. Malon, M. Tymiński, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na , M. Szuflicki, A. Malon, M. Tymiński, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa,

149 W północnowschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w rejonie Myszkowa w strefie kontaktu bloku małopolskiego z górnośląskim znajduje się unikalne w skali kraju, udokumentowane złoże rud molibdenowo wolframowych z miedzią. Na obecną chwilę złoże nie jest eksploatowane. Stwierdzone zasoby bilansowe (stan na 2012 r.) molibdenu oszacowano na ok. 0,295 mln t, wolframu na 0,238 mln t i miedzi na 0,8 mln t. Surowce chemiczne: Wśród surowców chemicznych największe znaczenie na obszarze dorzecza Odry mają złoża soli kamiennej, która występuje w obrębie dwóch głównych formacji solonośnych cechsztyńskiej i mioceńskiej. Cechsztyńska formacja solonośna zlokalizowana jest na terenie Niżu Polskiego. Zasoby zaliczające się do formacji mioceńskiej znajdują się w południowej części dorzecza na terenie Dolnego Śląska. Surowce skalne i inne: Złoża piaskowców, dolomitu, margli i wapieni występują na terenie całego dorzecza Odry, jednak zdecydowanie najzasobniejszym rejonem w te kopaliny jest województwo świętokrzyskie. Złoża gipsu i anhydrytu towarzyszące osadom solnym, zlokalizowane są głównie w południowej części dorzecza, na Dolnym Śląsku. Aktualnie eksploatuje się tę kopalinę w trzech złożach: Lubichów, Nowy Ląd i Nowy Ląd - Pole Radłówka. W województwie dolnośląskim oraz opolskim udokumentowane zostały złoża granitu. Kopaliny pospolite występują na terenie całego obszaru dorzecza. Rejon północny charakteryzuje się największymi zasobami torfu oraz kredy. Najbogatsze złoża piasków i żwirów przekraczające 1 mld t zlokalizowane są na terenie czterech województw: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego oraz zachodniopomorskiego. Piaski szklarskie występują głównie w województwie dolnośląskim w okolicach Bolesławca. 149

150 rodzaj złoża Tabela 6. Zasoby i wydobycie kopalin w dorzeczu Odry liczba złóż geologiczne zbilansowane zasoby ogółem przemysłowe i eksploatacyjne [tys. Mg] wydobycie lub pobór węgiel kamienny węgiel brunatny gaz ziemny , , ,55 ropa naftowa , ,99 430,44 rudy miedzi i srebra rudy molibdenu, wolframu i miedzi rudy cynku i ołowiu sól kamienna sól potasowo-magnezowa siarka piaskowiec dolomit, margiel, wapień granit piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych piaski kwarcowe do produkcji cegły , ,86 172, , ,85 324,26 gliny ogniotrwałe betonity złoża kwarcytów gips i anhydryt , ,28 179,38 piaski i żwiry surowce szklarskie , ,75 826,16 kreda , ,53 15,42 torf , , ,235 Źródło: opracowanie własne na podstawie Bilans zasobów złóż kopalin. 2013, Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy 150

151 Występowanie złóż surowców na obszarze dorzecza Odry przedstawia rysunek poniżej. Rysunek 6 Rozmieszczenie surowców w obszarze dorzecza Odry Źródło: opracowanie własne na podstawie warstwy MIDAS złoża kopalin (shp), Centralna Baza Danych Geologicznych, Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Zaniechanie przedsięwzięć ujętych w MasterPlanie może w dwojaki sposób wpłynąć na zasoby naturalne. Niepodejmowanie działań związanych z ochroną przeciwpowodziową np.: budowa/modernizacja wałów przeciwpowodziowych, jazów, zapór czy pompowni może przyczynić się do okresowego wyłączenia z eksploatacji złóż surowców zlokalizowanych na terenach zalewanych w czasie powodzi. Dotyczyć to będzie głównie złóż kopalin skalnych i innych takich jak piaski i żwiry. Z drugiej strony, podniesienie poziomu wód gruntowych, jak również przywrócenie pierwotnych terenów okresowo zalewanych może spowodować poprawę stanu zasobów torfu. 151

152 Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Realizacja inwestycji zawartych w MasterPlanie potencjalnie wpłynie jedynie na niektóre zasoby surowców naturalnych, szczególnie występujących na miejscu lub w pobliżu realizowanych inwestycji. Najbardziej narażone na negatywny wpływ realizowanych inwestycji mogą być pokłady piasków, żwirów i torfów. Inwestycje polegające na budowie wielkoobszarowych obiektów takich jak zbiorniki wodne, rowy oraz inne budowle ingerujące w powierzchnię terenu, mogą doprowadzić do częściowego lub całkowitego zniszczenia złóż surowców. Realizacja projektów mających na celu ochronę przeciwpowodziową oraz ograniczenie terenów zalewowych może mieć pośredni negatywny wpływ na złoża surowców, w szczególności torfów. Pozostałe przedsięwzięcia polegające na budowie lub modernizacji mostów, wałów przeciwpowodziowych, przepompowni, budowli piętrzących czy regulacji koryt cieków nie będą miały znaczącego wpływu na złoża kopalin użytecznych Powietrze Stan aktualny Monitoring jakości powietrza w Polsce prowadzony jest w oparciu o zapisy art. 89 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz z późn. zm.), według których każdego roku wojewódzki inspektor ochrony środowiska dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu za rok poprzedni, a następnie dokonuje klasyfikacji stref dla każdej substancji odrębnie, według określonych kryteriów. Analizowany układ stref określony jest Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza i obejmuje 46 stref dla każdego z zanieczyszczeń pod kątem ochrony zdrowia oraz 16 stref pod kątem ochrony roślin. Ocena jakości powietrza za rok 2012, wykonana w oparciu o kryteria ochrony zdrowia obejmowała 12 substancji, z kolei pod kątem ochrony roślin 3 substancje, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U nr 0 poz. 1031). W ocenach prowadzonych pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uwzględnia się dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO), benzen (C 6 H 6 ), ozon (O 3 ), pył PM10, ołów (Pb) w PM10, arsen (As) w PM10, kadm (Cd) w PM10, nikiel (Ni) w PM10, benzo[a]piren (C 20 H 12 ), w pyle PM10, pył PM2,5. Oceny prowadzone pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin odnoszą się do dwutlenku siarki (SO 2 ), tlenków azotu (NO x ) oraz ozonu (O 3 ). W rezultacie oceny za 2012 rok, wykonanej w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia, w przypadku tlenku węgla oraz ołowiu, kadmu i niklu, zawartych w pyle PM10, wszystkie strefy dorzecza Odry zaliczono do klasy A (przypisanie strefie klasy A dla danego zanieczyszczenia 152

153 oznacza, że na jej terenie nie stwierdzono występowania przekroczeń wartości normatywnych danego zanieczyszczenia obowiązujących w Polsce). W każdej ze stref dorzecza odnotowano przekroczenie wartości normatywnych stężeń dla jednego lub więcej niż jednego zanieczyszczenia, którego efektem było przypisanie strefie klasy C dla tego zanieczyszczenia. Zdecydowana większość stref w dorzeczu została zaliczona do klasy C ze względu na pył PM10 (Rysunek 7). Pod kątem dwutlenku siarki przekroczenia notowano jedynie w południowej części zlewni - strefa śląska oraz Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska (Rysunek 8), z kolei w odniesieniu do dwutlenku azotu, przekroczenia obserwuje się jedynie w strefach silnie zurbanizowanych aglomeracjach miejskich np: Aglomeracja Wrocławska, Aglomeracja Górnośląska oraz miasto Częstochowa (Rysunek 9). Zaliczenie strefy do klasy C nie oznacza złej jakości powietrza na terenie całej strefy, przypisanie strefie klasy C oznacza potrzebę podjęcia lub kontynuowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w odniesieniu do wybranych obszarów w strefie (zwykle o ograniczonym zasięgu) i dla określonych zanieczyszczeń Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

154 Rysunek 7. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic dorzecza Odry) dla PM10 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

155 Rysunek 8. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic dorzecza Odry) dla SO 2 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa

156 Rysunek 9. Klasyfikacja stref w Polsce (z uwzględnieniem granic dorzecza Odry) dla NO 2 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2012 Źródło: Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012, Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Brak realizacji zaplanowanych w MasterPlanie dla dorzecza Odry przedsięwzięć dotyczących budowy, rozbudowy czy przebudowy takich obiektów jak: wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, zbiorniki suche, budowle piętrzące, rowy, kanały, pompownie, mosty oraz prac realizowanych w korytach cieków, nie będzie miało wpływu na jakość powietrza. 156

157 Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Zaplanowane do realizacji w ramach MasterPlanu dla dorzecza Odry przedsięwzięcia, dotyczą głównie środowiska wodnego i nie mają bezpośredniego wpływu na jakość powietrza. Prace budowlane związane z realizacją inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie mogą oddziaływać negatywnie na jakość powietrza, ze względu na emisję spalin z pojazdów i maszyn oraz pylenie spowodowane przemieszczaniem znacznych ilości materiałów, np. podczas budowy obwałowań. Spodziewane oddziaływanie będzie miało charakter lokalny i krótkoterminowy, na etapie realizacji inwestycji. Pośrednio czynnikiem mogącym mieć wpływ na jakość powietrza jest również zwiększone zapotrzebowanie na materiały budowlane oraz energię, a co za tym idzie zwiększona presja ze strony przemysłu. Ocena działań zawartych w MasterPlanie dotyczących budowy, rozbudowy czy przebudowy takich obiektów jak: wały przeciwpowodziowe, zbiorniki wodne, zbiorniki suche, budowle piętrzące, rowy, kanały, pompownie, mosty oraz prace realizowane w korytach cieków, nie wykazuje, że ich realizacja może nieść za sobą negatywne skutki na stan jakości powietrza w skali dorzecza Odry Powierzchnia ziemi Stan aktualny Rzeźba terenu Obszar dorzecza Odry to region odznaczający się urozmaiconą rzeźbą, obejmujący prawie wszystkie formy ukształtowania terenu występujące w Polsce. Kontrast ten wynika ze zróżnicowania litologicznego i tektonicznego. Rzeźba terenu charakteryzuje się równoleżnikowym, pasowym układem, który jest wynikiem procesów górotwórczych oraz zlodowaceń na obszarze Polski. Wyróżniamy następujące typy rzeźby terenu: góry i kotliny przedgórskie, powstałe podczas fałdowania alpejskiego, stare górotwory i wyżyny, niziny staro- i młodoglacjalne (pojezierza) oraz nadmorskie niziny (pobrzeża) Bałtyku. Obszar omawianego dorzecza zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski wg Kondrackiego, leży w zasięgu megaregionu: Pozaalpejska Europa Środkowa oraz 3 prowincji: Masyw Czeski, Niż Środkowoeuropejski, Wyżyny Polskie. Szczegółowy podział regionów, na podprowincje i makroregiony wg klasyfikacji fizjograficznej Kondrackiego, przedstawia mapa poniżej. 157

158 Rysunek 10 Obszar dorzecza Odry z uwzględnieniem podziału na podprowincje i makroregiony wg. fizjograficznej klasyfikacji Kondrackiego Źródło: opracowanie własne na podstawie warstwy Środowisko - regiony fizyczno-geograficzne Polski (J. Kondracki 2002) (shp), Centralna Baza Danych Geologicznych, Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy W południowej części obszaru dorzecza Odry można wyróżnić następujące podprowincje: Sudety z Przedgórzem Sudeckim (332), Niziny Środkowopolskie (318), Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) to podprowincja powstała jako asymetryczne wypiętrzenie tektoniczne z występującymi w podłożu paleozoicznymi strukturami oraz z karbońską niecką węglową, przykrytą skałami mezozoicznymi. Wyżynę Małopolską (342), która tylko w części znajduje się na obszarze omawianego dorzecza, a mianowicie w postaci makroregionu Wyżyny Przedborskiej (342.1) W środkowej części obszaru dorzecza Odry możemy wyróżnić 3 podprowincje: Niziny Sasko-Łużyckie (317), Niziny Środkowopolskie (318) oraz Pojezierza Południowobałtyckie ( ). 158

159 Północny obszar dorzecza Odry dzieli się na dwie podprowincje: Pojezierza Południowobałtyckie ( ) oraz Pobrzeża Południowobałtyckie. 40 Na obszarze dorzecza Odry lokalnie występują antropogeniczne przekształcenia rzeźby terenu. Wynikają one głównie z rozwoju przemysłu: wydobywczego i przetwórczego, a także urbanizacji. Znaczne przekształcenia, często nieodwracalne widoczne są na Górnym i Dolnym Śląsku, gdzie prowadzona jest działalność górnicza. Budowa geologiczna Na obszarze Polski stykają się trzy podstawowe struktury geologiczne Europy: prekambryjska platforma wschodnioeuropejska zlokalizowana w północno-wschodniej Polsce, paleozoiczna platforma zachodnioeuropejska położona w zachodniej i środkowej Polsce oraz alpejskie pasmo fałdowe, leżące na skraju południowej Polski. Obszar dorzecza Odry praktycznie w całości zlokalizowany jest w obrębie platformy paleozoicznej, a tylko niewielki fragment znajdujący się w północno-wschodniej części położony jest na platformie prekambryjskiej. Południowy obszar dorzecza Odry położony jest w obrębie bloku dolnośląskiego i struktury śląskomorawskiej. W skład ww. struktur wchodzą Sudety. Są to tereny bardzo zróżnicowane pod względem morfologicznym. Budowa geologiczna określana jest jako mozaikowa. W budowie bloku dolnośląskiego można wyróżnić dwa piętra strukturalne: starsze, które składa się z niemal wyłącznie przeobrażonych skał metamorficznych i intruzywnych, należących do kompleksów skalnych od prekambryjskich po paleozoiczne oraz młodsze, które obejmują skały osadowe od górnego karbonu po osady kenozoiczne. Struktura śląsko-morawska, leżąca między blokiem dolnośląskim a Karpatami, utworzona jest ze skał prekambryjskich i paleozoicznych. 41 Środkowa część obszaru dorzecza Odry zlokalizowana jest głównie w obrębie monokliny przedsudeckiej, która od bloku dolnośląskiego oddzielona jest uskokiem środkowej Odry. W podłożu znajdują się osady permsko-mezozoiczne, które wyklinowują się pod niewielkim kątem w kierunku południowego wschodu. Na północny-wschód położona jest struktura mogileńsko-łódzka. 42 Jednostka ta składa się z szerszej niecki mogileńskiej i węższej, o wydłużonym charakterze niecki łódzkiej. Niecki wypełnione są osadami kredowymi. Poniżej utworów kredowych zalegają osady jury, triasu i permu. Północna część obszaru dorzecza Odry zlokalizowana jest na północnych fragmentach trzech jednostek: synklinorium szczecińsko-miechowskiego, wału środkowopolskiego oraz niecki brzeżnej. Niecka ma wydłużoną formę o znacznych miąższościach osadów kredy górnej.. Na skraju obszaru dorzecza Odry, a dokładniej w jego północno-wschodniej części, leży niecka pomorska będąca częścią niecki brzeżnej. Jest to jedyny fragment dorzecza Odry częściowo leżący na obszarze strefy Teisseyre a-tornquista, oddzielającej prekambryjską platformę wschodnioeuropejską od proterozoicznej platformy zachodnioeuropejskiej. Wypełniony jest osadami górnej kredy i najniższego trzeciorzędu pod którymi zalegają skały permu, triasu i jury. 40 Geogorafia regionalna, Kondracki J., PWN, Warszawa Geologia regionalna Polski, Stupnicka E., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Regionalizacja tektoniczna Polski, Żelaźniewicz A., Aleksandrowski P., Buła Z., Karnkowski P., Konon A., Oszczypko n., Ślączka A., Żaba J., Żytko K., Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław

160 Przypowierzchniowy kompleks stanowią najmłodsze utwory trzecio- i czwartorzędowe, obejmujące niemal cały obszar dorzecza Odry. Gleby Gleba jest przypowierzchniowym elementem łączącym podłoże geologiczne z ożywioną częścią ekosystemu. W Polsce gleby wykazują odmienne cechy w porównaniu z glebami Europy Zachodniej i Wschodniej. Występują tu zarówno gleby zaliczane do strefowych brunatne, bielicowe oraz czarnoziemy, jednak nie wykazują one strefowości. W efekcie czego gleby występujące w Polsce tworzą mozaikę. Kolejną typową cechą dla naszego obszaru jest zależność rozmieszczenia gleb od skał macierzystych znajdujących się w podłożu. Najważniejszą grupę skał macierzystych stanowią przypowierzchniowe osady czwartorzędowe, głównie plejstoceńskie i holoceńskie, które występują na ponad 90% powierzchni kraju. W wyniku współoddziaływania wyżej wymienionych czynników, dominującymi glebami Polski są gleby brunatnoziemne i bielicoziemne. Jednakże przemywny typ gospodarki wodnej, który związany jest z przewagą opadów nad parowaniem, prowadzi do zubożenia powierzchniowych warstw glebowych tworząc gleby bielicowe i płowe, które stanowią ponad połowę pokrywy glebowej Polski. 43 Ogólna charakterystyka typologiczna gleb dorzecza Odry Gleby południowego obszaru dorzecza Odry można podzielić na dwie strefy - górską i nizinną. W Sudetach Zachodnich najpowszechniej występującymi kompleksami gleb są gleby inicjalne słabo wykształcone skaliste i gleby brunatne kwaśne. W Sudetach Środkowych i Wschodnich oprócz wyżej wymienionych gleb, powszechnie spotykane są również pararędziny i gleby opadowo-glejowe. Na Przedgórzu Sudeckim wykształciły się gleby brunatne kwaśne. W obrębie Płaskowyżu Głubczyckiegoprzeważają czarnoziemy i gleby brunatne właściwe. Strefa nizinna, cechuje się glebami utworzonymi z osadów czwartorzędowych. Dominują tu gleby płowe wytworzone z piasków i piasków gliniastych oraz gleby opadowo-glejowe. Na południe od Wrocławia występują czarnoziemy, uważane za najżyźniejsze gleby regionu. Zachodnia część obszaru dorzecza, a dokładniej gleby leżące między rzekami Bóbr i Nysa Łużycka to gleby bielicowe. Na wschód od doliny rzeki Bóbr od Zielonej Góry przez Lubin, Wrocław aż po Opole dominują gleby rdzawe, brunatne właściwe i płowe. W licznych dolinach rzecznych występują dobrej jakości mady rzeczne. W środkowej części obszaru dorzecza Odry gleby tworzą mozaikę. Na zachodnim skraju omawianego obszaru dominują gleby rdzawe, a zdecydowaną mniejszość stanowią gleby brunatne właściwe. Obszar Pojezierza Wielkopolskiego to dominacja kompleksów gleb płowych, wśród których występują gleby brunatne właściwe i czarne ziemie. Najliczniejsze kompleksy czarnych ziem występują w okolicy Jeziora Gopło. Na południu od Noteci, praktycznie na całej jej długości, występują gleby bielicowe i bielice. Dolina rzeczna Noteci wypełniona jest osadami murszowymi i torfowymi. Z kolei dolina Warty w większości utworzona jest przez mady rzeczne, a tylko przy ujściu do Odry występują gleby mułowo i gruntowo glejowe. 43 Elementy geografii gleb i gleboznawstwa, Stanisław U., Klimowicz Z., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin

161 Północny obszar dorzecza Odry cechuje się większą strefowością i systematycznością występujących tu kompleksów glebowych. W obrębie Pojezierza Krajeńskiego przeważają gleby płowe. Z południowego zachodu na północny wschód rozciąga się pasmo gleb rdzawych. Gleby te leżą w obrębie makroregionu Pojezierze Południowopomorskie. Na północ od nich wykształciły się głównie gleby brunatne właściwe i rdzawe. W południowej części Pojezierza Szczecińskiego ukształtowały się gleby brunatne właściwe. Północno-wschodni skraj dorzecza Odry to przewaga gleb bielicowych, z kolei północno zachodni fragment Pobrzeża Szczecińskiego to głównie kompleksy gleb muszrowych, torfowych oraz brunatnych. W rejonie Pobrzeża Koszalińskiego dominują gleby opadowo glejowe i płowe opadowo-glejowe oraz gleby brunatne właściwe. 44 Rysunek 11. Klasyfikacja genetyczna gleb na obszarze dorzecza Odry Źródło: Opracowanie własne na podstawie Gleby- klasyfikacja genetyczna, Białousz Stanisław, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, mapa 1: Gleby - klasyfikacja genetyczny, Białousz S., Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, mapa 1:

162 W obszarze dorzecza Odry udział gruntów wymagających rekultywacji to 317 km 2 co stanowi 0,27% powierzchni całego obszaru. W tym 15,2% stanowią grunty zdegradowane, a 84,8% to grunty zdewastowane. Z czego około 5% zostało podanych rekultywacji, a 1,8% zagospodarowano. Największy udział w procesie degradacji na obszarze dorzecza Odry ma górnictwo surowców energetycznych i innych niż energetyczne, stanowiąc odpowiednio 33,2% i 40,2% gruntów zdegradowanych, dotyczy to gównie południowej części obszaru dorzecza, charakteryzującego się silnym uprzemysłowieniem. Południowa cześć obszaru narażona jest na degradację gruntów w wyniku zaopatrzenia w energię, gaz i wodę oraz innej działalności. Wykres 1. Procentowy udział różnych zakresów działalności w degradacji gleb na obszarze dorzecza Odry zaopatrzenie w energię, gaz i wodę 2.2% produkcja metali 0.3% pozostałe zakresy działalności 24.1% górnictwo i wydobycie surowców innych niż energetyczne 40.2% górnictwo i wydobycie surowców energetycznych 33.2% Źródło: opracowanie własne na podstawie Statystyka gruntów, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań W przypadku braku realizacji działań ujętych w MasterPlanie, nie przewiduje się wystąpienia zmian istniejącego stanu powierzchni ziemi. Odnosi się to głównie do realizacji inwestycji związanych z budową nowych obiektów. Zachowany zostanie istniejący charakter powierzchni ziemi, oraz wytworzona przez lata struktura i forma użytkowania terenu. W przypadku działań mających na celu zahamowanie niekorzystnych zjawisk, brak ich realizacji, bezpośrednio nie wpłynie na stan powierzchni ziemi, jednak ich niewykonanie przyczynić się może do dalszych przekształceń np. degradacji gleb w wyniku zalewania bądź nadmiernego przesuszenia. Jedynie w momencie zaniechania prac związanych z remontem i utrzymaniem już istniejących obiektów, mogą wystąpić zmiany w stanie powierzchni ziemi. 162

163 Dotyczy to tylko i wyłącznie sytuacji, w której w wyniku nieprzeprowadzenia robót modernizacyjnych, następuje częściowe lub całkowite zniszczenie obiektu, skutkujące niespełnianiem wyznaczonych funkcji. Wielkość oraz charakter tych zmian uzależniona jest w pełni od rodzaju budowli, oraz jej dotychczasowych funkcji Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Na gleby oddziałuje wiele czynników zarówno naturalnych jak i wynikających z działalności człowieka. W przypadku realizacji przedsięwzięć zawartych w MasterPlanie, będziemy mieli do czynienia głównie z oddziaływaniami antropogenicznymi, a w szczególności z przekształceniami geomechanicznymi i hydrologicznymi. Pierwsze z nich dotyczą likwidacji, a także uszkodzenia pokrywy glebowej w wyniku zdjęcia lub jej przykrycia, oraz zakłócenie naturalnego układu poziomów poprzez długotrwałe ugniatanie. Przekształcenia hydrologiczne polegają na zmianie istniejących stosunków wodnych, przez co w konsekwencji spowodować może przesuszenie lub nadmierne uwilgocenie gleby, a tym samy przyspieszyć procesy degradacji gleb. 45 Główne rodzaje przedsięwzięć/inwestycji mogących oddziaływać na powierzchnię ziemi w obszarze dorzecza Odry: Wały przeciwpowodziowe: Prace z zakresu budowy nowych obwałowywań potencjalnie mogą oddziaływać na gleby, poprzez ograniczenie terenów naturalnie zalewowych, a tym samym modyfikację warunków hydrologicznych oraz stworzenie sytuacji, w której istnieje możliwość zmiany formy użytkowania terenu np. obszary zalewowe użytkowane jako pastwiska mogą zostać przekształcone w pola uprawne, wpływając tym samym na jakość i sposób użytkowania. W sposób bezpośredni oraz stały będą oddziaływać na naturalnie wykształcone gleby poprzez zajęcie pod budowę wału i ich zniszczenie bądź przykrycie. Na powierzchnię ziemi obwałowania mogą oddziaływać w postaci zwężenia naturalnie występujących dolin rzecznych oraz przekształcenie ich układu. Prace obejmujące jedynie modernizację prawdopodobnie nie wpłyną na rzeźbę terenu, a odnośnie gleb wystąpią przekształcenia geomechaniczne o krótkoterminowym czasie oddziaływania. W obszarze dorzecza są to główne prace związane z remontem i modernizacją obwałowania. Największe nagromadzenie robót z zakresu budowy lub modernizacji wałów przeciwpowodziowych dotyczy głównie doliny środkowej i górnej Odry, a zwłaszcza jej lewego dopływu rzeki Bóbr, oraz Warty od źródeł do Kanału Mosińskiego wraz z jej dopływami. W północnej części obszaru dorzecza obejmuje obszar zalewu Szczecińskiego i zlewni rzeki Iny. Zbiorniki wodne: Budowa nowych zbiorników wodnych związana jest z wieloma czynnikami odziaływującymi bezpośrednio na powierzchnię ziemi, a przemiany wynikające z realizacji takiego przedsięwzięcia są z reguły stałe. Wielkość oraz charakter odziaływania uzależnione są w dużej mierze od lokalizacji oraz obszaru jaki zostanie objęty pod inwestycję. Największe oddziaływanie będzie dotyczyć terenu zalanego wodą, gdzie nastąpi całkowite zniszczenie gleb jak również przekształcenie terenu zajętego pod budowę zapór czołowych i bocznych. 45 Zagadnienia z gleboznawstwa, Kowalik S., Uczelnianie Wydawnictwo Naukowo - Dydaktyczne, Kraków

164 Zmiany te w przypadku terenów użytkowanych rolniczo lub o dużej wartości przyrodniczej będą najbardziej niekorzystne, mogą również wystąpić zmiany w stosunkach wilgotnościowych w otaczających glebach, poprzez nadmierne u wilgocenie. Natomiast zbiorniki małej retencji o nieznacznej powierzchni mogą korzystnie wpłynąć na stan hydrologiczny otaczających terenów. Remont zbiorników wodnych związany jest głównie z pracami modernizacyjnymi zapór w wyniku, których mogą ulec zniszczeniu geomechanicznemu gleby wykształcone na zaporach ziemnych. Najwięcej robót dotyczących zbiorników wodnych zlokalizowanych jest w środkowej i południowej części obszaru dorzecza Odry w dolinie rzeki Warty i Prosny. Suche zbiorniki: W przypadku suchych zbiorników potencjalne oddziaływanie na powierzchnię ziemi jest znacznie mniejsze niż w przypadku ww. zbiorników wodnych. Stałej zmianie ulegnie zarówno powierzchnia terenu jak i gleby w miejscu budowy zapory. W fazie eksploatacji oddziaływanie ograniczać będzie się wyłącznie do okresów wezbraniowych. Gdzie podczas napełniania się zbiornika zalewane będą tereny powyżej zapory. Odpowiednie użytkowanie tego terenu może ograniczyć niekorzystny wpływ na gleby. Natomiast poniżej zapory możemy zaobserwować wzmożone zjawisko erozji. Remonty tego typu budowli obejmują głównie doszczelnienie zapory co wiąże się z czasowym zniszczeniem warstwy gleby. Suche zbiorniki w głównej mierze zlokalizowane są na południu obszaru dorzecza Odry w górnej Odrze i w dolinie Nysy Kłodzkiej. Budowle piętrzące: Prace z zakresu budowy urządzeń piętrzących takich jak: jaz, zastawka, zapora, próg bądź też stopień wodny, mogą bezpośrednio oddziaływać na powierzchnię ziemi poprzez wypełnienie wodą lokalnych obniżeń terenowych, oraz dolin rzecznych, przekształcając je w zbiorniki wodne. Zidentyfikowane oddziaływania będą miały stały charakter. Odnośnie gleby tego rodzaju inwestycje mogą oddziaływać bezpośrednio. Zarówno na etapie budowy, poprzez zmianę struktury gruntów jednak będzie to oddziaływanie krótkoterminowe, jak i w fazie eksploatacji gdzie w wyniku piętrzenia wody zostaną zalane grunty Oddziaływanie to będzie miało charakter stały całkowicie zmieniając stan gleby. W wyniku piętrzenia wody mogą ulec zmianie stosunki wodne w przyległych terenach. Skala oddziaływania w przypadku zastawki i progu będą znacznie mniejsze niż w przy budowie zapory, jazu czy stopnia wodnego. Związane jest to głównie z wysokością piętrzenia wody na tych obiektach. Przy pracach remontowych nie zaobserwujemy oddziaływania na powierzchnię ziemi, a na gleby oddziaływania będą krótkoterminowe związane z lokalnymi przekształceniami geomorfologicznymi. Inwestycje z zakresu budowli piętrzących zlokalizowane są głównie w środkowej Odrze w dolinie rzeki Odry i rzeki Barycz, w rejonie wodnym Warty w zlewniach rzeki Prosny i Noteci oraz na południu obszaru dorzecza Odry w zlewni rzeki Regi i Iny. Rowy i kanały: Prace melioracyjne należą do grupy prac najsilniej oddziałujących na gleby. Wielkość takiego oddziaływania i ich charakter uzależniony jest głównie od skali i rodzaju inwestycji oraz funkcji jakie spełniają te budowle. W przypadku wykonania nowych rowów mamy do czynienia z bezpośrednim wpływem na powierzchnię ziemi przez wykonanie liniowego wykopu i wypełnienie go wodą, a czas trwania takiej zmiany będzie miał stały charakter. W przypadku gleb zostanie zniszczona warstwa zarówno na trasie planowanego wykopu jak i w miejscu składowania urobku. Podobny wpływ bezpośredni będą miały prace związane z budową kanałów. 164

165 Oddziaływania wynikające z realizacji tych inwestycji mogą mieć wpływ zarówno na powierzchnię ziemi poprzez wykonanie otwartych rowów melioracyjnych, jak i wykonania studzienek zbiorczych. Natomiast na gleby znacząco będzie oddziaływać wykonanie sączków i zbieraczy, których zadaniem w przypadku melioracji odwadniająco-nawadniającej jest utrzymanie właściwego poziomu uwilgotnienia gleby, a przy melioracji odwadniającej odprowadzenie nadmiaru wody. W momencie właściwego wykonania urządzeń melioracyjnych możemy mieć do czynienia z pozytywnym wpływem na gleby użytkowane rolniczo, jednak źle funkcjonujący system może spowodować lub nasilić zjawisko erozji i degradacji. Melioracje będą natomiast negatywnie oddziaływały na gleby takie jak np.: torfy. Najwięcej inwestycji związanych z melioracjami znajduje się w środkowej części obszaru dorzecza Odry głównie zlewni rzeki Warty od Neru do Prosny, Noteci, Obry, Neru, Baryczy i Gwdy. Prace w korycie: Analizując prace wykonywane w korycie należy podzielić na dwa typy ze względu na zróżnicowane oddziaływanie. Jako pierwszy typ można przyjąć inwestycje związane z umocnieniem dna i brzegów. Oddziaływania wynikające z tego typu prac mogą mieć charakter bezpośredni, odnoszące się głównie do przedsięwzięć obejmujących umocnienie brzegów, gdzie możemy mieć do czynienia ze zniszczeniem pasa gleb przybrzeżnych. Należy dodać, iż umocnienie brzegów będzie miało pozytywny wpływ na ograniczenie erozji. Drugi typ prac obejmuje profilowanie koryta, a zidentyfikowane oddziaływania mogą mieć bezpośredni charakter. Wpływ na powierzchnię ziemi będzie widoczny przy robotach związanych z prostowaniem. Mamy do czynienia wówczas, z wykonaniem nowej trasy biegu rzeki. Odnośnie gleb wiązać się to będzie z ich zniszczeniem na planowanej trasie koryta. W przypadku nadania rzece jednakowego przekroju zmiany w powierzchni ziemi będą obejmować jedynie brzegi przez wyprofilowanie, czyli ukształtowanie jednakowego spadku i kształtu. Również gleby na pasie brzegowym prawdopodobnie ulegną zniszczeniu poprzez zdjęcie wierzchniej warstwy, jednak nie będzie to oddziaływanie stałe. Remonty istniejących umocnień brzegowych i już ukształtowanych koryt rzecznych nie będą powodowały znacznych oddziaływań na powierzchnie ziemi i gleby. Inwestycje z zakresu prac w korycie zlokalizowane są głównie w południowej i środkowej części obszaru dorzecza Odry, obejmując głównie górną Odrę, zlewnie rzeki Kwisy, Bóbr i Barycz oraz zlewnie rzeki Noteci. Pompownie: Budowa nowych pompowni wiąże się z bezpośrednim i stałym oddziaływaniem na powierzchnię ziemi oraz gleby poprzez zagospodarowanie określonego terenu pod budynek pompowni oraz jego infrastrukturę między innymi kanały doprowadzające, zbiorniki wyrównawcze itp. Pompownie służące do odprowadzania wód melioracyjnych lub odwadniające tereny zalewowe, które w wyniku budowy obwałowań nie mogą być naturalnie odwadniane w postaci spływu grawitacyjnego. Mogą oddziaływać pozytywnie na gleby poprzez utrzymanie odpowiednich warunków hydrologicznych nie dopuszczając zarówno do nadmiernego uwilgocenia jak i przesuszenia. Modernizację pompowni obejmują głównie poprawę ich funkcjonowania, co z kolei nie będzie oddziaływać zarówno na gleby jak i powierzchnię terenu. Inwestycje z zakresu pompowni zlokalizowane są głównie w środkowej części obszaru dorzecza Odry w zlewni rzeki Odry Warty od Widawki do Kanału Mosińskiego, od Obry do ujścia, Noteci oraz Kanału Mosińskiego. 165

166 Mosty: Inwestycje związane z budową mostów mogą oddziaływać negatywnie na powierzchnię ziemi poprzez zmianę sposobu użytkowania terenu oraz, zmianę struktury brzegowej, czasem też poprzez niwelację wzniesień i zagłębień. Na gleby natomiast mogą oddziaływać poprzez stałe zajęcie gruntów pod drogę dojazdową oraz sam obiekt. W obu przypadkach mamy do czynienia z oddziaływaniem bezpośrednim o stałym czasie trwania. Odnośnie remontów takich obiektów prawdopodobnie oddziaływania na powierzchnię ziemi nie wystąpią, a w przypadku gleb będą tymczasowe, związane z fazą realizacji inwestycji. Nowe obiekty powstaną na południu obszaru dorzecza Odry, natomiast remonty zlokalizowane są w środkowej części obszaru, jednak są to inwestycje nieliczne. Inne: W przypadku inwestycji nieprzypisanej do żadnego z powyższych rodzajów można pogrupować je ze względu na podobny charakter oddziaływań. Tak więc wszelkie prace związane z zabudową brzegów np.: przystanie, nadbrzeża, pirsy, pomosty mogą oddziaływać na powierzchnię ziemi i gleby poprzez stałe zajęcie terenu pod inwestycję, a w czasie realizacji inwestycji czasowo mogą ulec zniszczeniu grunty przyległe. Innym typem inwestycji są małe elektrownie wodne (MEW). Są to obiekty nieodzownie związane z budowlami piętrzącymi i\lub zbiornikami wodnymi, w związku z czym ich oddziaływania będą zbliżone do omawianych wcześniej rodzajów inwestycji. Obiekty te zlokalizowane są w większości w środkowej części obszaru dorzecza Odry Krajobraz Stan aktualny Wg podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego, w obszarze dorzecza Odry można wyróżnić prawie wszystkie typy krajobrazów: góry wysokie, góry średnie, pogórza, góry niskie, wyżyny, wysoczyzny, kotliny śródgórskie, kotliny i doliny dużych rzek, niziny. Oddzielnym typem krajobrazu, powstałym w wyniku ekspansji działalności człowieka jest typ antropogeniczny zajmujący ok. 4% powierzchni dorzecza Odry Południową część obszaru dorzecza stanowi obszar o niezwykle zróżnicowanej rzeźbie terenu krajobraz wysokogórski, oraz górski regla dolnego i górnego, typowy dla masywu Sudeckiego charakteryzujący się bardzo wysokim urozmaiceniem. Środkową część obszaru dorzecza kształtuje krajobraz gór niskich, wyżyn oraz nizin o wysokim i średnim stopniu urozmaicenia krajobrazu. Typy krajobrazu na obszarze dorzecza Odry Wyżyny i niskie góry to tereny w obrębie części Sudetów, Pogórza Sudeckiego, północna część Wyżyny Śląsko Krakowskiej oraz niewielkie fragmenty Wyżyny Małopolskiej o różnorodnym charakterze tektonicznym z głębokimi dolinami rzek. Cechą charakterystyczną są obszary o różnorodnej budowie geologicznej, rzeźbie i glebach. W krajobrazie tym wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje: 166

167 - Lessowy obszary urodzajne, gleby brunatne oraz czarnoziemy, tereny w większości zajęte pod uprawy (Pogórze Sudeckie, Wyżyna Miechowska). Zbiorowiska roślinne reprezentowane głównie przez grądy, świetliste dąbrowy i murawy. - Węglanowy występują tu głównie rędziny, ale również tereny wykorzystywane rolniczo (Wyżyna Wieluńska, chełmińskie torfowiska). Roślinność reprezentowana przede wszystkim przez murawy, bądź przez buczyny, dąbrowy czy bory mieszane. Charakterystyczną cechą tego krajobrazu są licznie występujące utwory krasowe. - Krzemianowy i glinokrzemianowy występują głównie na obrzeżach górskich, jako skały fliszowe, dominują gleby brunatne kwaśne lub pseudobielicowe, oraz grądy i bory mieszane. 46 Krajobraz nizin i równin - obejmuje głównie pojezierze wielkopolskie oraz pomorskie (Równina Opolska, Płaskowyż Głubczycki, Kotlina Raciborska). Dominują tu dwa typy krajobrazów: Krajobraz staroglacjalny (np. Równina Opolska), obejmuje obszar od pasa Sudet i Przedgórza Sudeckiego i wyżyn do moren czołowych. Krajobraz ten tworzą rozległe równiny morenowe, oraz wzgórza ostańcowe. Występują również nieliczne jeziora polodowcowe (np. Pojezierze Legnickie). Krajobraz młodoglacjalny (Płaskowyż Głubczycki) występują głównie równiny morenowe. Charakterystyczne dla tego typu krajobrazu jest występowanie znacznych ilości zagłębień bezodpływowych, wypełnionych wodami jeziornymi czy torfowiskami. Krajobraz dolin i obniżeń - występuje w całym obszarze dorzecza Odry, są to tereny zalewowe w rozległych pradolinach Odry, Warty i Noteci. Występują głównie w zależności od stosunków wodnych oraz przewagi akumulacji i erozji. Charakterystyczną cechą tego krajobrazu są odcinkowo utworzone, czasem wysokie na kilkadziesiąt metrów brzegi (Lubuski Przełom Odry) oraz obniżenia kotlin. Doliny rzek cechuje naturalny charakter, w niewielkim stopniu zagospodarowany w urządzenia hydrotechniczne. Ze względu na występowanie terenów zalewowych dominują bogate zbiorowiska łęgowe, część terenów przeznaczona na cele melioracji oraz użytki rolne. Krajobraz tarasów nadzalewowych występuje głównie w większych dolinach rzecznych, chociaż występuje również w formie rozległych równin akumulacyjnych, np. Nizina Śląska, Wyżyna Śląska. Krajobraz obniżeń denudacyjnych odpowiada kotlinom śródgórskim, dysponującym glebami o wysokiej urodzajności (Kotlina Jeleniogórska, Obniżenie Noworudzkie) Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań Zaniechanie realizacji działań dla przedsięwzięć zawartych w MasterPlanie oznaczać będzie brak ingerencji w walory krajobrazu oraz możliwość zachowania pierwotnego charakteru środowiska. Wszystkie podstawowe elementy krajobrazu pozostaną bez większych zmian w stosunku do stanu istniejącego. Jednak można zauważyć możliwy negatywny wpływ na środowisko w przypadku zaniechania działań polegających na modernizacji bądź remontach urządzeń hydrotechnicznych, zbiorników retencyjnych, wałów przeciwpowodziowych, czy zniszczonych systemów melioracji, które w znaczny sposób wpływają na aktualny stan, prowadząc do dalszej degradacji środowiska. 46 Wyżyny Śląsko Małopolskie, M. Klimaszewski, Geomorfologia Polski, t. 1. PWN Warszawa 167

168 W zależności od charakteru inwestycji oraz rodzaju działań, niepodejmowanie decyzji może przyczynić się do niekontrolowanego i nieefektywnego oddziaływania stanu aktualnego na formę krajobrazu. Częśc planowanych inwestycji ma za zadanie przywrócenie naturalnego chrakteru ciekom. Zadania te poza etapem prac związanych z robotami ziemnymi wpłyną pozytywnie na krajobraz poprzez przywrócenie naturalnego wyglądu ciekom, jest to jednak proces długoterminowy. Trzeba założyć, iż brak realizacji działań związanych z renaturyzacją/rewitalizacją cieków wodnych, przebudowy umocnien brzegowych na ekologiczne (np.: zmiana płyt betonowych na materace gabionowe) będzie miało negatywny wpływ na krajobraz Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań Realizacja działań inwestycyjnych zawartych w MasterPlanie wykazuje zarówno pozytywny, negatywny jak i obojętny wpływ na krajobraz i jego walory, w zależności od rodzaju i specyfiki inwestycji. Budowa nowych obiektów (tj. wałów, zbiorników wodnych, budowli piętrzących itp.) poprzez zakres i rodzaj oddziaływania może potencjalnie wpływać na krajobraz, poprzez zmianę pierwotnego charakteru i trwałe przekształcenie komponentów środowiska. Stopień przekształcenia krajobrazu można ocenić na podstawie zachowania cech charakterystycznych danego krajobrazu wraz z jego walorami, ukształtowanymi przez siły przyrody czy działalność człowieka. Pośród wymienionych w MasterPlanie inwestycji w większości obserwujemy bezpośredni charakter oddziaływania na krajobraz, ewentualnie najbliższe otoczenie inwestycji, których czas trwania prawdopodobnie będzie stały. Największe oddziaływanie na krajobraz mają inwestycje polegające na budowie zbiorników wodnych, urządzeń hydrotechnicznych oraz prace regulacyjne na znacznych odcinkach rzek. Przedsięwzięcia obejmujące swym zakresem budowę sztucznych zbiorników wodnych najsilniej koncentrują się w południowej i środkowej części obszaru dorzecza Odry. Omawiane inwestycje całkowicie dezintegrują krajobraz, zmieniając jego faunę i florę, otoczenie oraz całą strukturę krajobrazu. Czas trwania oddziaływań na krajobraz zwykle jest stały. Inwestycje obejmujące remont i modernizacje zbiorników wodnych nie będą miały znaczącego wpływu na krajobraz, a czas trwania oddziaływania zwykle będzie krótkotrwały. Wpływ budowy zbiorników zależy również od terenu na którym planowana jest inwestycja (np.: obszary górskie, naturalne zagłębienia terenu, tereny o niskiej wartości przyrodniczej, bądź też tereny objęte ochroną prawną). Szczególnie postrzegalne zmiany krajobrazowe związane z omawianymi przedsięwzięciami dostrzega się na terenach górskich rzek, które odznaczają się zróżnicowaniem środowiska przyrodniczego i antropogenicznego powiązanego wzajemnymi zależnościami. Budowa zapory, obwałowań czaszy zbiornika czy dróg dojazdowych, znacząco wpływają na zantropogenizowanie krajobrazu. Wszystkie te oddziaływania można nazwać pośrednimi. Bezpośrednio zbiornik wodny oddziałuje poprzez różnice poziomu wód gruntowych, wpływając na stan istniejącej szaty roślinnej czy składu faunistycznego. Pozytywny wpływ budowy zbiorników wodnych można rozważać zarówno od strony ekonomicznej, kulturowej, jak i krajobrazowej (np.: na zagospodarowanie nieczynnych wyrobisk). 168

169 Większość powyższych negatywnych czynników, można również przypisać budowie suchych zbiorników i polderów, jednak ich wpływ na krajobraz jest nieco mniejszy. Również występuje tu zarówno pośredni jak i bezpośredni charakter oddziaływania, a czas jego trwania będzie stały. Jednak można tu powiedzieć o częściowym zachowaniu ekosystemu, jak również utrzymaniu cech krajobrazowych, które zależne będą od cykliczności zalewania zbiornika. Zwykle charakteryzuje go znaczna bioróżnorodność (łąki, zarośla i lasy łęgowe). 47 Jednak można zauważyć również pozytywne aspekty realizacji takich inwestycji, biorąc pod uwagę lokalizację czy wielkość zbiornika. O atrakcyjności krajobrazu można mówić wówczas, gdy inwestycje lokalizowane są w miejscach zdegradowanych jak np. wyrobiska. Inwestycje polegające na budowie lub remoncie wałów przeciwpowodziowych zlokalizowane są głównie w dolinach dużych rzek oraz na terenach zantropogenizowanych w obrębie dużych aglomeracji miejskich. Remont i modernizacja wałów przeciwpowodziowych będą miały charakter krótkotrwały, i nie wpłyną znacząco na krajobraz. Budowa nowych wałów potencjalnie negatywnie wpłynie na zachowany charakter krajobrazu, dzieląc na wyraźnie odmienne strefy: międzywala z korytem rzeki oraz zawale z obszarem zalewowym. Wzrost prędkości przepływu wody ma znaczący wpływ na zwiększenie działalności erozyjnej, jak i odcinanie dopływów małych naturalnych cieków, które tworzą unikalny charakter krajobrazu. Inwestycje te mają zdecydowany wpływ na zachowanie atrakcyjności istniejącego krajobrazu, poprzez zawężenie obszaru wodnego, ograniczenie fauny i flory, czy eliminacja typowych siedlisk. Inwestycje polegające na budowie oraz odbudowie budowli hydrotechnicznych oraz regulacji rzek zlokalizowane są głównie w regionie wodnym górnej Odry oraz w regionie wodnym Warty. Remont budowli hydrotechnicznych może przyczynić się pozytywnie do kształtowania ładu przestrzennego poprzez ograniczenie dalszej dewastacji budowli. Jednak inwestycje polegające na budowie nowych budowli jak i regulacja koryt rzecznych zdecydowanie mają wpływ na redukcje walorów krajobrazowych. Prace w korycie polegające na odmuleniu koryta, nie będą miały znaczącego wpływu na krajobraz, jednak prace polegające na wykaszaniu roślinności, wycince drzew, czy profilowaniu koryta kwalifikują inwestycję do potencjalnie wpływających na zmianę krajobrazu. Regulacja rzek prowadząc do ograniczenia wylewów, prowadzi do znacznego ograniczenia terenów zalewowych, co wpływa bezpośrednio na rozwijanie się przybrzeżnych terenów zasilając jednocześnie bagna, oczka wodne czy starorzecza. 48 Prowadzi to głównie do utraty naturalnego charakteru odcinków rzek tworzących wyjątkowość krajobrazu, zmniejszenie lub zanik różnorodności roślinności linii brzegowej, zmiana bioróżnorodności, obciążenie krajobrazu regulacją czy pogorszenie estetyki terenów nadrzecznych. 47 Konstrukcja I działanie suchych zbiorników przeciwpowodziowych o różnej charakterystyce i lokalizacji. A. Lenar-Matyas, Ch. Poulard, J. Ratomski, P. Royer, nr 9/2009, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, PAN 48 Podstawy renaturyzacji rzek, Popek Z., Żelazo J., Wydawnictwo SGGW, Warszawa

170 Inwestycje polegające na budowie lub modernizacji systemów melioracyjnych, rowów, kanałów skoncentrowane są głównie w regionie wodnym Warty, w którym ok. 60 % obszarów stanowią grunty orne. Przemiany krajobrazu pod wpływem melioracji kształtują się już od ok. 150 lat, co doprowadziło do znacznych przeobrażeń. Charakter oddziaływania melioracji jest bezpośredni, a jego czas długotrwały. 49 Przedsięwzięcia polegające na remoncie nie będą miały istotnego wpływu na zmiany krajobrazu, jednak budowa nowych melioracji może mieć potencjalny wpływ na zmiany walorów krajobrazowych. Odwodnienia prowadzone w ramach melioracji mogą powodować obniżenie poziomu wód gruntowych, co skutkuje istotnymi zmianami w ekosystemach wodnych i zależnych od wody, powodując ograniczenie występowania gatunków oraz ekspansję innych a nawet całkowity zanik życia biologicznego, ograniczenie terenów podmokłych oraz znaczne ograniczenie roślinności. Inwestycje polegające na budowie i remoncie budowli mostowych zlokalizowane są głównie w środkowej i górnej części obszaru dorzecza Odry. Inwestycje polegające na budowie nowych obiektów potencjalnie dominująco mogą wpływać na krajobraz, w sposób stały zmieniając jego charakter. Działania polegające na remoncie mostów mają wpływ raczej pozytywny, poprzez utrzymanie już ukształtowanego charakteru krajobrazu. Inwestycje polegające na budowie lub remoncie pompowni zlokalizowane są głównie w środkowej części obszaru dorzecza Odry. Polegają one głównie na remoncie lub modernizacji, a ich wpływ na krajobraz jest raczej obojętny. Natomiast budowa nowych pompowni, tak jak obiekty mostowe, może mieć potencjalny wpływ na zmianę krajobrazu, o bezpośrednim charakterze oddziaływania. Pozostałe inwestycje wpływające na krajobraz to np.: budowa przystani wodnych, nadbrzeży, pomostów, budowa małych elektrowni wodnych czy modernizacje szlaków żeglownych. Największą grupę tych inwestycji zajmują modernizacje szlaków żeglownych, które w znacznej części obejmują środkową część obszaru dorzecza Odry, tworząc jednocześnie unikalny charakter krajobrazu o istotnej funkcji gospodarczej, politycznej i ekologicznej Klimat Stan aktualny Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, który kształtuje się pod wpływem ścierających się nad jej obszarem różnych mas powietrza wilgotnym znad Atlantyku i suchym z głębi kontynentu euroazjatyckiego. Powoduje to dużą zmienność pogody oraz znaczne zmiany w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach. Na podstawie przebiegu średniej dobowej temperatury powietrza w Polsce wyróżnia się sześć pór roku: przedwiośnie (0-5 C), wiosnę (5-15 C), lato (powyżej 15 C), jesień (5-15 C), przedzimie (0-5 C), zimę (poniżej 0 C). Czas trwania pór roku jest zróżnicowany regionalnie Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu 50 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, Ministerstwo środowiska, Warszawa, październik 2013 r. 170

171 Dorzecze rzeki Odry jest drugim co do wielkości dorzeczem Polski. Wysokość opadów atmosferycznych na terenie dorzecza uzależniona jest od rzeźby terenu oraz wysokości nad poziomem morza. Średnia roczna wysokość opadu na terenie dorzecza Odry kształtuje się w granicach mm (wg danych z wielolecia ). Wyższe wartości, przekraczające 700 mm, notuje się w części południowo - zachodniej dorzecza w Sudetach (rysunek 12). Poniżej przedstawiono dane meteorologiczne dotyczące średniej temperatury powietrza, rocznej sumy opadów, usłonecznienia i prędkości wiatru na przestrzeni lat, dla trzynastu wybranych stacji meteorologicznych znajdujących się na obszarze dorzecza Odry. Stacje meteorologiczne Tabela 7. Dane meteorologiczne dotyczące obszaru dorzecza Odry Średnie temperatury powietrza w [ C] Roczne sumy opadów atmosferycznych w [mm] Usłonecznienie w [h/rok] Średnia prędkość wiatru w [m/s] w poszczególnych okresach w poszczególnych okresach rok rok Koszalin 8,0 8,4 8,7 8, ,5 Szczecin 8,8 9,1 9,4 9, ,8 Gorzów 8,6 9,0 9,3 9, ,8 Wielkopolski Poznań 8,5 8,8 9,2 9, ,4 Zielona Góra 8,5 8,8 9,2 9, ,1 Kalisz 8,4 8,8 9,1 9, ,9 Łódź 8,0 8,3 8,6 8, ,6 Wrocław 8,7 9,1 9,4 9, ,2 Opole 8,8 9,1 9,3 9, ,5 Jelenia Góra 7,4 7,7 7,8 7, ,6 Częstochowa 8,0 8,2 8,7 8, ,7 Śnieżka 0,6 1,0 1,3 1, ,2 Kłodzko 7,4 7,6 7,9 8, ,0 Źródło: Mały rocznik statystyczny Polski 2013, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 171

172 Średnie roczne sumy opadów w wieloleciu , na terenie dorzecza Odry przedstawia poniższa mapa. Rysunek 12. Średnie roczne sumy opadów [mm] na obszarze dorzecza Odry ( ) Źródło: Projekt KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu Najwyższy średni opad w dorzeczu Odry w wieloleciu odnotowano na Śnieżce mm. Największe miesięczne sumy opadów występują w lipcu (ok mm, w Sudetach: mm, na Śnieżce: 138 mm), najniższe w lutym (25-30 mm, w Sudetach mm, na Śnieżce 87 mm). Średnia roczna temperatura powietrza (z wielolecia ) na większości obszaru dorzecza Odry osiąga wartość 7,5 do 8,5 C. Niższe wartości odnotowuje się w Sudetach: 6,5 7,0 C, na Śnieżce osiągając wartość minimalną 0,6 C. 172

173 Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią miesięczną temperaturą kształtującą się w granicach C. Najniższa miesięczna temperatura występuje w styczniu od -2,0 do 0 C. Najwyższą odnotowaną temperaturą powietrza (w XX wieku) na terenie dorzecza Odry było 40,2 C w dniu 29 lipca 1921 r., w Prószkowie k. Opola. Z kolei najniższą temperaturę na terenie dorzecza Odry wynoszącą -36,9 C odnotowano w Jeleniej Górze 10 lutego 1956 r. 51 Średnie roczne temperatury powietrza w wieloleciu , na terenie dorzecza Odry przedstawia poniższa mapa. Rysunek 13. Średnia roczna temperatura powietrza w C na obszarze dorzecza Odry ( ) Źródło: Projekt KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu 51 Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu dokumentu Programu dla Odry Aktualizacja, Kraków, lipiec 2011 r. 173

174 Potencjalne zmiany stanu w przypadku braku realizacji działań W dorzeczu Odry kluczowe znaczenie mają działaniazwiązane z ochroną przeciwpowodziową oraz żeglugą. W zbiorze wszystkich inwestycji zgłoszonych do uwzględnienia w MasterPlanie, przeważająca ich część związana jest z tymi właśnie zagadnieniami. Są to głównie inwestycje związane z utrzymaniem cieków i istniejącej zabudowy hydrotechnicznej, które wpływają na hydromorfologię wód, jednak wpływ ten jest zwykle niewielki i ograniczony do zasięgu lokalnego. Realizacja całkowicie nowych inwestycji o poważnych skutkach środowiskowych, stanowi znikomą część pośród wszystkich projektów. Na obszarze dorzecza Odry planowane są prace związane z budową, przebudową bądź remontem następujących rodzajów inwestycji: Zbiorników wodnych, Suchych zbiorników, Wałów przeciwpowodziowych, Budowli piętrzących, Kanałów, pompowni, mostów, oraz prace realizowane w korytach cieków. Brak realizacji ww. przedsięwzięć nie wpłynie ani negatywnie, ani pozytywnie na klimat. Nie przewiduje się wpływu braku realizacji działań zaplanowanych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Odry na ten komponent środowiska Ocena oddziaływania w przypadku realizacji działań W przypadku realizacji większości działań zaplanowanych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza, nie przewiduje się wpływu realizowanych przedsięwzięć na klimat. Jedynym rodzajem inwestycji, mogącym mieć lokalne oddziaływanie na mikroklimat jest budowa zbiorników retencyjnych. Zasadnicze zmiany zachodzące w klimacie miejscowym w wyniku budowy zbiorników to: zwiększenie bilansu promieniowania (wiosną zbiornik zaporowy ochładza strefę brzegową, a w drugiej połowie lata i jesienią, aż do pojawienia się lodu, działa ocieplająco), osłabienie cech kontynentalizmu poprzez zmniejszenie dobowej amplitudy zmian temperatury powietrza i różnicy między skrajnymi temperaturami miesięcznymi i rocznymi, zmiany cyrkulacji mas powietrza co sprzyja zwiększeniu się częstotliwości i szybkości wiatrów oraz zmniejszaniu się liczby dni z ciszami, znaczny wzrost wilgotności, zarówno bezwzględnej jak i względnej w rezultacie zwiększonego parowania z wolnej powierzchni wodnej Traczewska T.M. Problemy ekologiczne zbiorników retencyjnych w aspekcie ich wielofunkcyjności, Politechnika Wrocławska, Instytut Inżynierii Środowiska. 174

175 Spodziewać się więc można poprawy warunków klimatu lokalnego przez zmniejszenie amplitudy temperatury powietrza, jednak w stosunkowo niewielkim zasięgu (maksymalnie do kilku kilometrów), częściowe zwiększenie wilgotności powietrza (głównie w wyniku podpiętrzenia wód gruntowych w otoczeniu zbiornika), zwłaszcza przy wyższej temperaturze powietrza. Planowane do budowy zbiorniki wodne zlokalizowane są głównie w południowej części dorzecza, w regionach wodnych Górnej Odry, Środkowej Odry i Warty. Nie przewiduje się wpływu planowanych zbiorników na klimat w skali całego dorzecza Odry. Jak wspomniano wyżej, niewielki wpływ zbiorników będzie miał charakter jedynie lokalny, ograniczony do obszaru kilku kilometrów wokół zbiornika, w zależności od jego wielkości Zabytki i dobra materialne Stan aktualny Obszar dorzecza Odry jest zasobny pod względem liczby i różnorodności obiektów zabytkowych. Na terenie tym ścierały się różne grupy etniczne pozostawiając ślady w postaci języka, tradycji, nazewnictwa, zwyczajów jak również unikatowe zaytkowe budowle (w tym hydrotechniczne np. młyny wodne, zapory elektrownie). W obszarze dorzecza Odry znajduje się ok. 28 tys. zabytków, z czego największą grupę stanowią domy mieszkalne, sakralne oraz parki pałacowe i dworskie. Ich udział według typów przedstawia wykres umieszczony poniżej. Wykres 2. Procentowy udział poszczególnych typów zabytków na obszarze dorzecza Odry. budownictwo przemysłowe 4% domy mieszkalne 29% cmentarze 4% inne 4% sakralne 18% pałace 5% obiekty budownictwa obronnego 1% budowle użyteczności publicznej 6% zamki 1% budynki gospodarcze 3% parki pałacowe i zabudowa dworskie folwarczna 12% 9% dwory 4% Źródło: opracowanie własne 175