FENOMEN EDUKACJI MIĘDZYKULTUROWEJ. DOBRE PRAKTYKI CIESZYŃSKIEGO ŚRODOWISKA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO

Transkrypt

1 ZDZISŁAWA DACKO-PIKIEWICZ & MAREK WALANCIK FENOMEN EDUKACJI MIĘDZYKULTUROWEJ. DOBRE PRAKTYKI CIESZYŃSKIEGO ŚRODOWISKA UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO Abstrakt: Autorzy w swoim wystąpieniu prezentują proces instytucjonalizacji się edukacji międzykulturowej, w ośrodku cieszyńskim w kontekście kształtowania się zjawiska wielokulturowości. Na tym tle omawia znaczenie edukacji w wielokulturowości poprzez stosowane różnorodne formy. Prezentując edukację w społeczeństwach wielokulturowych, a w tym w ośrodkach akademickich odnosi się do cieszyńskiego ośrodka akademickiego Uniwersytetu Śląskiego, szkoły edukacji międzykulturowej prof. Tadeusza Lewowickiego jako swoistego fenomenu edukacyjnego. Słowa kluczowe: edukacja międzykulturowa, fenomen, instytucjonalizacja, szkoła edukacji międzykulturowej. Zamiast wstępu Z pespektywy procesu dziejowego odrębność kulturowa kształtowała się we wspólnotach ludzkich. Zakorzenione w społecznościach terytorialnie mijały specyficzny, plemienny, narodowy charakter. O samego początku świat był wielokulturowy (Tablica narodów, Księgą Rodzaju 10) 1. Jak pisze Jerzy Nikitorowicz zjawisko wielokulturowości nie jest zjawiskiem nowym, a ustawicznie ewoluującym, przeobrażającym się, przybierającym nowe formy w procesie komunikacji społecznej 2. Cytowany Autor przyjmuje iż Z perspektywy czasu współczesną wielokulturowość traktuje jak każdą zmianę cywilizacyjną, przechodzenie od izolacji do otwartości i wzajemnych zapożyczeń, nieodwracalny proces regulujący wzajemne poznawanie i przenikanie się kultur. [...] Uważa że jest zjawiskiem społeczno- ekonomicznym i wynika w pierwszym rzędzie z nierówności ekonomicznej miedzy Północą a Południem oraz 1 Zob. Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2006, s J. Nikitorowicz, Fenomen wielokulturowości i prognozy rozwoju ku międzykulturowości, (w:) Edukacja Międzykulturowa nr , s. 47.

2 indywidualnych i wspólnotowych potrzeb 3. Sam proces kształtowania się wielokulturowości jest złożony, wieloczynnikowy. Już np. zapisy w Księdze Rodzaju wskazują na jego złożoność i tą z przed potopu i tą po potopie (rozproszenie narodów). Zatem wielokulturowości kształtowała się w warunkach klęsk, wojny, katastrof ale i pokoju. Ten ogrom doświadczeń sprawia że bogactwem jest pokój i stabilizacja, możliwość nieskrepowanego rozwoju, jest szansą na rozwój cywilizacyjny i kulturowy. Zjawiska wielokulturowości, to ogrom bogactwa dla edukacji wielokulturowej, międzykulturowej, to niewyczerpane źródło eksploracji naukowych. W swoim artykule chcemy przybliżyć działanie szkoły edukacji międzykulturowej, jaka związana jest z osobą profesora Tadeusza Lewowickiego w cieszyńskim ośrodku Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. W Cieszynie w Zakładzie Pedagogiki Ogólnej Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego jesienią 1989 r Uniwersytetu Śląskiego, przy współpracy z Wyższą Szkołą Pedagogiczną Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie, pracownicy naukowi od lat ponad 25 lat prowadzą w pełni uświadomioną i rozwijaną działalność naukową współpracując z gronem W osób z terenu całego kraju (głównie z takich ośrodków akademickich jak Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Jagieliński w Krakowie, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), za pomocą własnych, uznawanych wartości i standardów obowiązujących we współczesnych naukach humanistycznych, a przede wszystkim dla badaczy kulturowych, społecznych, pedagogicznych odnoszą się do wielu aktualnych problemów pedagogiki międzykulturowej edukacji międzykulturowej, kultury w edukacji. Do wymienionych wyżej ośrodków zaliczyć należy również takie Ośrodki akademickie jak Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznaniu, Uniwersytet Zielonogórski 4. Kilkadziesiąt lat temu zapoczątkowane działania związane z prowadzeniem badań w ośrodku cieszyńskim mają szczególny wymiar dla edukacji międzykulturowej. Instytucjonalizacji i fenomen pedagogiki międzykulturowej w ośrodku cieszyńskim W kontekście rozważań o szkole naukowej edukacji międzykulturowej, instytucjonalizacji i swoistym fenomenie pedagogiki międzykulturowej w ośrodku cieszyńskim warto zaprezentować ujęcie szkoła naukowa, instytucjonalizacji i fenomenu. Jerzy Szacki pisze iż Termin szkoła naukowa pojawia się stosunkowo często w rozważaniach o rozwoju nauki. W języku środowisk naukowych ma wszelkie znamiona potoczności. Niewiele jest wszakże w tym języku terminów o znaczeniu równie płynnym i niekreślonym 5. Niewiele wszakże w nauce pozostaje terminów o znaczeniu dość płynnym i nieokreślonym. Co więcej jak twierdzi cytowany uczony, na którego się powołuję, wywołuje pojęcie szkoły naukowej opinie i oceny często rozbieżne 6. Jak pisze uczony różnice zdań dotyczą tak naprawdę trzech spraw zasadniczych po pierwsze: Co to jest szkołą naukowa? Po drugie: Jaką rolę grają szkoły naukowe? Po trzecie: Czy istnienie szkół naukowych jest pożądane z punktu widzenia postępu wiedzy 7. Przyjmuję za uczonym pogląd, że szkoła naukowa" to grupa ludzi zajmujących się określoną problematyką wspólną, reprezentujących pewną przyjętą przez mistrza (bądź wspólnie wypracowaną) orientację teoretyczną i (bądź też) metodologiczną pozostających w stosunkach oddziaływania wzajemnego, uznających autorytety tych samych Osób, korzystających z podobnych wzorów postępowania badawczego 3 Tamże s Por. T. Lewowicki, Edukacja międzykulturowa Bilans otwarcia 2012 (w:) Edukacja Międzykulturowa nr , s J. Szacki, O szkołach naukowych. Zarys Problematyki) Studia socjologiczne nr 4 (59) 1975 s. 5 6 Tamże. 7 Tamże. Strona 2

3 itp. Kluczowe znaczenie ma z reguły posiadanie uczniów, zdolność zyskiwania adeptów a także wytworzenie się szczególnych w sensie psychologicznym - więzi między członkami grupy 8, nie zaś przynależność do tej samej jednostki organizacyjnej. Czyniąc rozważania o szkole naukowej przyjmujemy iż Profesor Tadeusz Lewowicki jest twórcą szkoły naukowej w obszarze edukacji międzykulturowej, niezależnie od tego czy samo pojęcie szkoła naukowa dzielimy umownie (w ramach podziału) na genetyczne czy też strukturalne 9. Cieszyńska Szkoła Naukowa od ponad 25 lat prowadzi badania naukowe z obszaru wielokulturowości. Główny walor Szkoły to skrupulatność i ścisła realizacja przyjętych założeń teoretycznometodologicznych oraz popularyzowaniu wielu prac. Aktualnie wydano w sumie ponad 50 pozycji. Dzięki temu, możemy mówić, iż omawiane twórcze dokonania dotyczą de facto najnowszej historii instytucjonalizacji pedagogiki międzykulturowej w Polsce, która wywiera znaczący wpływ na liczne refleksje teoretyczne i rodzaj zorganizowanych działań edukacyjnych (naukowych i oświatowych) w Polsce i oz jej granicami. W ujęciu Bronisław Malinowskiego istota instytucji zakłada trzy czynniki: grupę ludzi zaangażowanych we wspólne wykonanie jakiegoś zadania. Ludzie ci muszą być wyposażenie w narzędzia i dysponować określonymi zasobami środowiskowymi dla swojej działalności 10. Zarys instytucji stanowi statut, personel, normy wyposażenie materialne, działania, funkcję 11. Paweł Rybicki pisze iż [...] instytucja przedstawia się nam jako zakres ciągłego działania, które jest wykonywane przez jednostkę bądź zespół ludzi, i które ma zapewnione niematerialne i materialne środki realizacji" 12. Działanie ciągłe można dwojako rozumieć. Zgodnie z pierwszym rozumieniem chodzi o działanie zorganizowane celowo do wykonania określonych zadań. Drugie rozumienie, znacznie szersze, mówi o działaniu powtarzalnym i odtwarzanym 13. Autorzy, zajmujący się instytucjonalizacją określanej dziedziny naukowej używają tego terminu w obydwu znaczeniach, niekiedy traktując pierwsze jako pewien etap drugiego, instytucje występują w każdym społeczeństwie niezależnie od stopnia jego rozwoju. Społeczeństwa różnią się zakresem zjawisk instytucjonalizowanych i stopniem zinstytucjonalizowania. Instytucja posiada zadania ciągłe i chociaż są one wykonywane przez ludzi, nie ma integralnego powiązania instytucji z osobami 14. Instytucjonalizacja, to przekształcenie spontanicznej działalności jednostek, w działalność celową, nastawioną na realizację pewnych zadań przez powoływanie specjalnych agend, do realizacji tychże celów. Instytucjonalizacja pedagogiki międzykulturowej w Polsce, a szczególnie w ośrodku cieszyńskim wyrażała się w różnych działaniach, a w tym miedzy innymi: - w prowadzeniu badań naukowych; - w licznych publikacjach naukowych: - wprowadzeniu do programu nauczania treści (przedmioty i ćwiczenia edukacji międzykulturowej); 8 Tamże. s Tamże, s B. Malinowski, s Tamże, s P. Rybicki, Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej, PWN, Warszawa 1979, s T. Veblen, Teoria klasy próżniaczej, PWN, Warszawa 1971, s N. Kraśko, Historia instytucjonalizacji socjologii w Polsce, Studia Socjologiczne, 1984, nr 1, s , N. Kraśko, Instytucjonalizacja socjologii w Polsce, Warszawa Strona 3

4 - pełnieniu przez pracowników naukowych zróżnicowanych ról zawodowych związanych z edukacją międzykulturową w działaniu oświatowym; - rozwój metodologii i metod badawczych w pedagogice międzykulturowej i wiele innych. W prezentowanym okresie pedagogika międzykulturowa przechodząc kolejne etap instytucjonalizacji starała się również wkraczać do szeroko rozumianej praktyki społecznej. Powstało jak nigdy w przeszłości bardzo liczne środowisko pedagogów prowadzących badania naukowe skupiających zarówno teoretyków (reprezentujących wiele ośrodków akademickich) jak i praktyków. Jak pisze Tadeusz Lewowicki W kilku uczelniach również w cieszyńskim wydziale UŚ prowadzone są zajęcia dydaktyczne z zakresu edukacji wielo i międzykulturowej. Odbywają się praktyki studenckie dotyczące tej edukacji, działają koła naukowe (w Cieszynie Koło Naukowe Edukacji Międzykulturowej). Zagadnieniem wielokulturowości i edukacji międzykulturowej poświecone są liczne prace licencjackie i magisterski 15, a także rozprawy doktorski i habilitacyjne. Odnosząc się do fenomenu, warto skorzystać z terminu według Władysława Kopalińskiego iż jest to niezmiernie rzadkie i nadzwyczajne zjawisko, dziwny, ale pomyślny zbieg wielu okoliczności, unikat czy swoiste kuriozum, zjawisko będące przedmiotem postrzegania, wszelki fakt empiryczny będący punktem wyjścia badań naukowych, wszystko co jest przedmiotem możliwego doświadczania dostępnym przedmiotem poznania 16. W Ilustrowanej Encyklopedii w roku 1928 Trzaska, Evert i Michalski Fenomen opisywali jako: zjawisko; rzecz lub istota, posiadająca cechy niezwykłe 17. Nowa Encyklopedia Powszechna ujmuje iż fenomen w znaczeniu ogólnym to wszelki fakt empiryczny, stanowiący, punkt wyjścia badań nauk. (F. Bacon, R. Descartes, G. W. Leibniz); w węższym znaczeniu zjawisko (fiz. lub psych.) będące przedmiotem postrzegania; wg I. Kanta to co poznawalne 18. W filozofii termin fenomeny odnosimy do znaczenia Noumen 19. W Oksfordzkim słowniku filozoficznym Nomen (ang. noumeonon, gr. nooumenon). Termin w sposób szczególny przynależny do filozofii Kanta; oznacza rzeczy takie, jakie są same w sobie, w odróżnieniu od rzeczy takich, jakie są dla nas, tj. jakie możemy poznawać zmysłami (zjawisko) 20. Przyjmując pierwsze stanowisko Kanta to co fenomenalne leży poza zasięgiem narzuconych przez umysł form czasu, przestrzeni i przyczynowości, w konsekwencji jest niepoznawalne Zgodnie z przyjętą przez filozofa doktryną dwu światów rzeczy miałyby wymiar zjawiskowy. Drugie stanowisko Kanta zakłada, że wszelkie poznanie zakłada jakiś punkt widzenia, tak iż rzecz sama w sobie jest całkowicie pustą ideą tego, co byłoby ujmowalne przez coś, co nie ma żadnego punktu widzenia 21. Cieszyńska szkoła międzykulturowa Badacze bezpośrednio wywodzący się ze Szkoły Cieszyńskiej podkreślają, iż Zakład Pedagogiki Ogólnej rozpoczął swoją działalność w strukturze Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego jesienią 1989 roku. Powołany został z inicjatywy ówczesnego prorektora ds. 15 T. Lewowicki, Edukacja międzykulturowa bilans otwarcia 2012 (w:) Edukacja Międzykulturowa nr s Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, MUZA SA, Warszawa 2000, s Trzaska, Evert i Michalski, Ilustrowana Encyklopedia, T.2. F-K, (red.), S. Lama, Wydawca Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa, [1927]. s Nowa Encyklopedia Powszechna, Tom 2, PWN, Warszaw s Słownik pojęć wspólnych, Wydawnictwo Księgarnia, Katowice 1999, s Oksfordzki słownik filozoficzny, Książka i Wiedza, Warszawa 1997, s Por. Tamże. Strona 4

5 Filii w Cieszynie prof. zw. dr hab. Wojciecha Kojsa, który funkcję kierownika Zakładu powierzył prof. zw. dr hab. Tadeuszowi Lewowickiemu, związanemu z Uniwersytetem Warszawskim 22. Obszar zainteresowań naukowych Zakładu sytuuje się wokół zagadnień Pogranicza oraz edukacji wielo- i międzykulturowej, które podejmowane zostają w zespołowych, interdyscyplinarnych badaniach naukowych na temat Społecznych, pedagogicznych i kulturowych uwarunkowań rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży na Pograniczu. W badaniach tych uczestniczyli i nadal uczestniczą obok pracowników Zakładu również członkowie innych ośrodków akademickich (m.in. z Białegostoku, Bydgoszczy, Dąbrowy Górniczej, Gdańska, Krakowa, Opola, Poznania, Torunia, Warszawy, Zielonej Góry), skupieni w powołanej z inicjatywy Profesora Lewowickiego w 1994 roku Federacji Społecznych Zespołów Badań Kultury i Oświaty Pogranicza, od 2004 roku Zespole Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, a od roku 2007 Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Miedzykulturowej 23. Działalność Zakładu Pedagogiki Ogólnej zainicjowana została od podjęcia współpracy z polskimi środowiskami oświatowymi, funkcjonującymi w czeskiej części południowego pogranicza na Zaolziu oraz przeprowadzenia pierwszych zespołowych badań diagnostycznych pośród uczniów uczęszczających do szkół podstawowych z polskim językiem nauczania Pokłosiem owych działań są opracowania ukazujące m.in. próbę diagnozy osobowości, hierarchie wartości, a także plany życiowe, jak i uwarunkowania dróg życiowych dzieci i młodzieży z Zaolzia, społeczne funkcjonowanie młodzieży i problemy edukacji na pograniczu polsko-czechosłowackim, a później polsko-czeskim. Owe publikacje dały początek serii Edukacja Międzykulturowa 24. Centralnym wątkiem rozważań i badań stała się w pierwszej kolejności problematyka edukacji wielokulturowej, a z czasem edukacji międzykulturowej. Namysł i zaangażowania badaczy, będących współautorami kolejnych tomów, ogniskowały się wokół zagadnień takich jak: środowiska wychowawcze (rodzina, szkoła, społeczności lokalne, Kościoły różnych wyznań), problemy polityki społecznej i oświatowej, socjalizacji i kształtowania się tożsamości, pracy nauczyciela w warunkach wielokulturowości, socjopatologii pogranicza, wykluczenia społecznego i edukacyjnego, teorie i modele badań międzykulturowych (m.in. Teoria Zachowań Tożsamościowych [TZT] Tadeusza Lewowickiego) 25. Symptomatycznym jest fakt, iż seria prac Edukacja Międzykulturowa liczy 50 tomów 26. Zauważyć można w owych publikacjach różne ujęcia teoretyczne, odmienne podejścia metodologiczne, autorskie odczytania zjawisk oraz procesów mających miejsce w środowiskach dzieci i młodzieży. W kolejnych 22 E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta: Działalność naukowo-badawcza, dydaktyczna i organizacyjna Zakładu i Katedry Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza Profesora Tadeusza Lewowickiego. W: Poza paradygamaty. Pedagogika międzykulturowa. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. T. 2. Red. A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur. Toruń Wydawnictwo Adam Marszałek, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s. 26. Por. także: E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta: Działalność naukowo-badawcza Zakładu Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza. Edukacja Międzykulturowa 2013, nr 2, s Strona 5

6 tomach serii można odnaleźć uzupełnienie poruszanych zagadnień o kwestie osobowościowego, aksjologicznego, społecznego, kulturowego funkcjonowania dzieci, młodzieży, dorosłych studentów pedagogiki, nauczycieli, otwierając możliwość prowadzenia wieloaspektowych i interdyscyplinarnych analiz porównawczych oraz ich interpretacji 27. W 2011 roku wszczęto starania dotyczące uruchomienia rocznika Edukacja Międzykulturowa wydawanego przez Zakład Pedagogiki Ogólnej Instytutu Nauk o Edukacji, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 2012 roku ukazał się pierwszy numer czasopisma 28, stanowiącego międzynarodowe forum naukowe, które wspiera rozwijanie nauk pedagogicznych i propagowanie pedagogiki międzykulturowej, zapewniając w efekcie przedstawicielom wielu specjalności pedagogicznych i przedstawicielom innych dyscyplin możliwość dzielenia się swymi osiągnięciami, jak również inicjowanie współpracy oraz doskonałą możliwość do wymiany myśli, dyskusji i wzajemnych doświadczeń. Rozwinięciem i dopełnieniem działalności naukowej Zakładu są organizowane, przy współudziale Wyższej Szkoły Pedagogicznej ZNP w Warszawie, a od 2009 roku również Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej cykliczne sympozja i konferencje poświęcone problematyce edukacji wielo- i międzykulturowej. Pierwsze tego typu spotkanie zatytułowane: Osobowość i plany życiowe dzieci z Zaolzia zorganizowane zostało w roku 1993 w Czeskim Cieszynie wspólnie z Polskim Związkiem Kulturalno-Oświatowym. W kolejnych latach miało miejsce łącznie 18 międzynarodowych konferencji naukowych. W ramach dociekań naukowych Zakładu na przestrzeni lat zostało zrealizowanych także sześć indywidualnych projektów badawczych, cztery projekty międzynarodowe (zespołowy i indywidualny), jeden w ramach Polsko-Litewskiego Funduszu Wymiany Młodzieży: Ocena opisowa w edukacji szkolnej dr B. Chojnacka-Synaszko (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN jako grant promotorski w latach ). Reforma oświaty a praktyka edukacji wczesnoszkolnej dr A. Gajdzica (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN jako grant promotorski w latach ). Instytucjonalne formy opieki całkowitej nad dzieckiem upośledzonym umysłowo analiza porównawcza regulacji prawnych i rozwiązań praktycznych w Polsce i w Czechach dr M. Gil (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN jako grant promotorski w latach ). Działalność edukacyjna Kościoła katolickiego na Śląsku Cieszyńskim dr U. Klajmon (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN jako grant promotorski w roku 2004). Nabywanie przez dziecko kompetencji aksjologicznej w sytuacji wielokulturowego pogranicza dr hab. E. Ogrodzka-Mazur (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN w latach ). Szkoła i środowisko pozaszkolne w procesie kształtowania postaw prozdrowotnych uczniów dr G. Piechaczek-Ogierman (projekt badawczy zakwalifikowany do finansowania przez KBN jako grant promotorski w latach ). 27 Por. A. Szczurek-Boruta: Szkolnictwo wyższe a teoria, modele badań i praktyka edukacji międzykulturowej. W: Edukacja międzykulturowa dokonania, problemy, perspektywy. Red. T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta. Cieszyn- Warszawa-Toruń Wydawnictwo Adam Marszałek, s Por. E. Ogrodzka-Mazur: Wprowadzenie. Edukacja Międzykulturowa 2012, nr 1, s Strona 6

7 Preparing Educators for Global Society (Grant FY 2003 Fulbright Educational Partnership. Program pomiędzy El Camino College i Uniwersytetem Śląskim Filia w Cieszynie, realizowany w latach ) kierownik projektu: dr Janina Urban, uczestnicy: dr hab. E. Ogrodzka-Mazur, dr hab. A. Szczurek-Boruta. Grant Visegrad Fund pt. Slovakian language in minority milieu, realizowany w latach w latach dr J. Urban. Grant International Visegrad Fund pt. Teaching native language and bilingual com-munity of the Slovaks in Serbia, Hungary, Romania, Poland, Czech Republic, realizowany w roku 2008 dr J. Urban. Grant Kolorowe Ścieżki Euroregionu. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie edukacji regionalnej i międzykulturowej, realizowany w latach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej CR-RP, Koordynator projektu dr A. Gajdzica; osoby uczestniczące: dr hab. prof. UŚ A. Szczurek-Boruta, dr B. Grabowska, dr A. Różańska. Trudne rozmowy o Czesławie Miłoszu tolerancja, dialog, partnerska współpraca. Projekt realizowany wraz ze studentami i pracownikami naukowymi Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego finansowany przez Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży, mgr A. Gancarz udział w projekcie. Projekt habilitacyjny pt. Poczucie tożsamości młodzieży i jego uwarunkowania (studium polskiej mniejszości narodowej na Zaolziu w perspektywie porównawczej), zakwalifikowany do finansowania w latach przez MNiSW. Kierownik projektu dr B. Grabowska 29. Aktualnie trwa realizacja: jednego grantu habilitacyjnego finansowanego przez MNiSW oraz dwóch projektów badawczych własnych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki: Projekt habilitacyjny pt. Mniejszości narodowe krajów Grupy Wyszehradzkiej w procesach integracyjnych Europy tożsamość młodzieży mniejszości autochtonicznych, zakwalifikowany do finansowania w latach przez MNiSW. Kierownik projektu dr J. Urban. Zespołowy projekt badawczy pt. Edukacja dzieci w polskich szkołach na obczyźnie: strategie kulturalizacyjne poczucie tożsamości dystans kulturowy, zakwalifikowany do finansowania w latach przez Narodowe Centrum Nauki. Kierownik projektu dr hab. prof. UŚ E. Ogrodzka-Mazur, osoby uczestniczące: dr A. Gajdzica, mgr A. Hruzd-Matuszczyk, dr U. Klajmon-Lech, dr G. Piechaczek- Ogierman, dr A. Różańska. Projekt badawczy własny pt. Uczyć się od innych i uczyć nauczać innych praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości, zakwalifikowany do finansowania w latach przez Narodowe Centrum Nauki. Kierownik projektu dr hab. prof. UŚ A. Szczurek-Boruta 30. W okresie ponad 20-letniej działalności Zakładu pracownicy opublikowali łącznie 13 monografii, 69 prac pod redakcją, ponad 950 artykułów (w tym 65 wydanych w językach kongresowych) oraz uczestniczyli w 980 konferencjach naukowych (w tym 90 zagranicznych) E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta: Działalność naukowo-badawcza Zakładu Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza. Edukacja Międzykulturowa 2013, nr 2, s Tamże, s E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta: Działalność naukowo-badawcza, dydaktyczna i organizacyjna Zakładu i Katedry Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza Profesora Tadeusza Lewowickiego. W: Poza paradygamaty. Pedagogika międzykulturowa. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. T. 2. Red. A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur. Toruń Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 33. Strona 7

8 Problematyka wielokulturowości oraz edukacji międzykulturowej promowana jest przez pracowników w Zakładu w cyklicznych wykładach dla studentów studiów podyplomowych (od 2002 roku); studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku (od 2004 roku); studentów i pracowników El Camino College w Los Angeles California, USA ( ); studentów i pracowników w Uniwersytetu Ostrawskiego w Czechach (od 2006 roku) oraz Centre de Formation Pedagogique w Cambrai Francja (2004) w ramach Programów Unii Europejskiej Socrates/Erasmus. Zajmuje także wiodące miejsce w tematyce prac magisterskich i licencjackich, przygotowywanych pod kierunkiem naukowym pracowników Zakładu 32. Cieszyńska szkoła teorii i badań pogranicza zajmuje istotne miejsce w polskim i zagranicznym środowisku naukowo-badawczym i prężnie się rozwija dzięki osobie Profesora T. Lewowickiego i jego uczniów. Pod opieką naukową Profesora Tadeusza Lewowickiego powstały 3 rozprawy habilitacyjne (2 kolejne zostaną opublikowane) oraz 11 prac doktorskich 33 nawiązujących do problematyki edukacji wielo- i międzykulturowej. Zakład Pedagogiki Ogólnej inicjuje także działania w zakresie praktyki edukacyjnej, które obejmują: Wprowadzenie do programu studiów od 2002 roku na kierunku pedagogika przedmiotu: edukacja wielo- i międzykulturowa. Powołanie w 2004 roku studenckiego Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej. Podsumowanie W moim przekonaniu w demokratyzującym się - także polskim - społeczeństwie w okresie nowego ładu postmonocentrycznego możliwy stał się dalszy pomyślny rozwój m.in. pedagogiki międzykulturowej zarówno w sferze teoretycznej jak i empirycznej dzięki prowadzonym badaniom naukowym, w kraju i międzynarodowych, (realizacja poszczególnych grantów), publikacjom, czasopismom naukowym, organizacji konferencji ogólnopolskich i międzynarodowych, które stały się projektami cyklicznymi. Na szczególną uwagę zasługuje ośrodek cieszyński. Godny jest podkreślenia fakt publikacji naukowych, które ukazały się w minionym okresie, staraniem tego ośrodka. Ich zawartość merytoryczna stanowi syntezę dokonań eksploracji indywidualnych i zespołowych. To dzisiaj już 50 tomów z serii Edukacja Miedzykulturowa. Do tego liczne artykuły naukowe, popularno- naukowe, komunikaty z badań, udział pracowników naukowych w stażach naukowych. W bieżącym roku zostanie zorganizowana XXV jubileuszowa konferencja międzykulturowa. Pozwoliłem sobie fakt ów określić jako prawdziwy fenomen, niezmiernie rzadkie i nadzwyczajne zjawisko, dziwny, ale pomyślny zbieg wielu okoliczności. W tym niewątpliwym zjawisku zarysowuje się intuicja naukowca jaką obdarzony jest profesor Tadeusz Lewowicki, który dostrzegając wielokulturowość jako zjawisko ewoluujące, widział potrzebę zapoczątkowania edukacji wielokulturowej na poziomie akademickim i zapoczątkował badania naukowe w tak charakterystycznym regionie jakim był/ jest zapewne Region Śląska Cieszyńskiego. 32 E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta: Działalność naukowo-badawcza Zakładu Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza. Edukacja Międzykulturowa 2013, nr 2, s Tamże, s Strona 8

9 Bibliografia Szczurek-Boruta A., Szkolnictwo wyższe a teoria, modele badań i praktyka edukacji międzykulturowej. (w:) Edukacja międzykulturowa dokonania, problemy, perspektywy. (red.), T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta. Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, MUZA SA, Warszawa Kraśko N., Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej, PWN, Warszawa, Lewowicki T., Edukacja międzykulturowa bilans otwarcia 2012 (w:) Edukacja Międzykulturowa nr s. 38. Nikitorowicz J., Fenomen wielokulturowości i prognozy rozwoju ku międzykulturowości, (w:) Edukacja Międzykulturowa nr Nowa Encyklopedii Powszechna, PWN, Warszawa Oksfordzki słownik filozoficzny, Książka i Wiedza, Warszawa Ogrodzka-Mazu E., Szczurek-Boruta A.: Działalność naukowo-badawcza, dydaktyczna i organizacyjna Zakładu i Katedry Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza Profesora Tadeusza Lewowickiego. (w:) Poza paradygamaty. Pedagogika międzykulturowa. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. T. 2. Red. A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Ogrodzka-Mazur E., Wprowadzenie. Edukacja Międzykulturowa 2012, nr 1, s Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A., Działalność naukowo-badawcza Zakładu Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w latach Wokół cieszyńskiej szkoły badań pogranicza. Edukacja Międzykulturowa 2013, nr 2, s Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2006 Słownik pojęć wspólnych, Wydawnictwo Księgarnia, Katowice Trzaska, Evert i Michalski, Ilustrowana Encyklopedia, T.2. F-K, (red.), S. Lama, Wydawca Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa, [1927]. Veblen T., Teoria klasy próżniaczej, PWN, Warszawa dr Zdzisława Dacko- Pikiewicz Katedra Socjologii zdacko@wsb.edu.pl dr hab. Marek Walancik prof. WSB Katedra Pedagogiki Wydział Zarządzania, Informatyki i Nauk Społecznych Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej ul. Cieplaka 1c, Dąbrowa Górnicza marek.walancik@tlen.pl Strona 9

10 Strona 10