Wspólnota Ziemska: W Chrystusie. POPRZEZ INTEGRALNOŚĆ STWORZENIA do. Sprawiedliwości i Pokoju dla WSZYSTKICH

Transkrypt

1 Wspólnota Ziemska: W Chrystusie POPRZEZ INTEGRALNOŚĆ STWORZENIA do Sprawiedliwości i Pokoju dla WSZYSTKICH

2 Materiał edukacyjny przygotowany w Rzymie przez międzyzakonną grupę ekologiczną Working group on the Integrity of Creation działającą w ramach komisji ds. Sprawiedliwości, Pokoju i Ochrony Stworzenia (JPIC) przy Międzynarodowej Unii Przełożonych Generalnych Zakonów Żeńskich (UISG) i Unii Zakonów Męskich (USG). JKomisja JPIC jpicusguisg@lasalle.org

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie 5 CZĘŚĆ 1 Zobaczyć: Zmiany klimatu 7 Bioróżnorodność 9 Kryzys energetyczny 11 Woda 12 Genetycznie Modyfikowane Organizmy (GMO) 14 CZĘŚĆ 2 Osądzić: Współczesne wyzwania środowiskowe z perspektywy teologicznej 17 Ekologia w Piśmie Świętym 20 Etyka w kontekście kryzysu ekologicznego 23 Ekoduchowość 25 CZĘŚĆ 3 Działać: I tydzień lub miesiąc 28 II tydzień lub miesiąc 28 III tydzień lub miesiąc 29 IV tydzień lub miesiąc 30 V tydzień lub miesiąc 31 VI tydzień lub miesiąc 31 VII tydzień lub miesiąc 32 Nabożeństwo 33 CZĘŚĆ 4 Ewaluacja: 35 CZĘŚĆ 5 Bibliografia: 37

4 WPROWADZENIE Kiedy papież Paweł VI ustanawiał w 1967 roku Komisję ds. Sprawiedliwości i Pokoju, w zakresie jej obowiązków nie uwzględnił ochrony stworzenia. Z punktu widzenia zaangażowania Kościoła w świecie, uwaga komisji oraz wielu dokumentów Soboru Watykańskiego II była, i w wielu sprawach nadal jest, skupiona na sprawiedliwości społecznej. Tendencja ta była dominująca aż do 1. stycznia 1990 roku, gdy Jan Paweł II zawarł zagadnienia związane ze środowiskiem w swoim przesłaniu na Światowy Dzień Pokoju zatytułowanym Pokój z Bogiem Stwórcą, Pokój z całym Stworzeniem. 1 To przesłanie uwrażliwia Kościół Katolicki na niebezpieczeństwo kryzysu ekologicznego, dotyczącego wszystkich form życia i rozpoznanie jego przyczyn duchowych i moralnych, włączając niejako te zagadnienia do przestrzeni wiary. Papież Benedykt XVI wyrażał swoje niezadowolenie z powodu braku zainteresowania współczesnych teologów wartością świata stworzonego. Mówił o tym, że ludzie muszą 1. Papież Jan Paweł II, Pokój z Bogiem Stwórcą, pokój z całym Stworzeniem, 1 stycznia 1990: Papież Jan Paweł II, Pokój z Bogiem Stwórcą, pokój z całym Stworzeniem, 1 stycznia 1990: html 4

5 WPROWADZENIE wsłuchać się w sytuację Ziemi; w przeciwnym razie ryzykują jej zagładę. 2 Pod wpływem decyzji Światowej Rady Kościołów z 1983 roku, podkreślającej znaczenie integralności stworzenia 3, wiele instytucji religijnych dodało tę kwestię do obszaru swego działania. Rozszerzono również nazwę struktury działającej przy Unii Przełożonych Generalnych w Rzymie, nazywając ją Komisją ds. Sprawiedliwości, Pokoju i Ochrony Stworzenia. W ramach Komisji działa w Rzymie międzyzakonna grupa: Working group on the Integrity of Creation. W jej skład wchodzą zainteresowani tematem członkowie różnych męskich i żeńskich zakonów oraz zgromadzeń zakonnych. Opracowała ona już dwie broszury: jedną dotyczącą zmian klimatu i drugą na temat wody. 4 Były to popularne publikacje, przedstawiające całościowo dane zagadnienie. Przetłumaczono je na wiele języków i zostały one dobrze przyjęte. Ten sukces był motywacją do wydania niniejszej broszury, zaprojektowanej jako źródło dodatkowych inspiracji dla ludzi wiary w dziedzinie kwestii ekologicznych. Najpierw musimy ZOBACZYĆ problem, zatem pierwsza część naszej broszury przedstawia krótki przegląd stanu naszej planety. Następnie mamy OSĄDZIĆ, zatem jej druga część prezentuje teologiczne, biblijne i etyczne refleksje. Ostatnia część (DZIAŁAĆ) przedstawia praktyczne sugestie dotyczące zmiany naszych osobistych i społecznych zachowań. Proponuje też konkretne działania dla osiągnięcia stabilnej przyszłości wszystkich stworzeń żyjących na Ziemi oraz na rzecz ustanowienia służących temu narodowych i międzynarodowych ram prawnych. Broszura kieruje do źródeł literaturowych i internetowych, pokazuje przykłady godne naśladowania, zawiera propozycje modlitewne i pytania dla Waszej Wspólnoty, wspomagające dokonanie samooceny. Niniejsza broszura jest bardzo ogólna z założenia - po to, by dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców. Jednakże zachęcamy Was do przełożenia ogólnych rozważań na konkretną sytuację w Waszym regionie i dostosowanie działań do najpoważniejszych lokalnych problemów środowiskowych. Zachęcamy każde zgromadzenie do dodawania własnych refleksji do drugiej części broszury, by ukazać ekologiczny wymiar swojego charyzmatu. 2. Papież Benedykt XVI, Spotkanie z duchownymi z diecezji Belluno-Feltre i Treviso, Włochy, 24 lipca 2007: clero-cadore_en.html 3. D. Preman Niles, Słownik ekumeniczny Sprawiedliwość, Pokój i Integralność Stworzenia. : 4. Zasoby przyrodnicze, włączając zmiany klimatu i wodę: 5

6 1 CZĘŚĆ 1 - ZOBACZYĆ Poniżej przedstawimy pięć krótkich refleksji, dotyczących ważnych kwestii ekologicznych: zmian klimatu, różnorodności biologicznej, kryzysu energetycznego, wody i organizmów modyfikowanych genetycznie ZMIANY KLIMATU Naukowcy są zgodni co do tego, że emisja gazów cieplarnianych w atmosferze jest wielkim zagrożeniem dla dalszego trwania życia na Ziemi, w formie jaką znamy obecnie. Zgodnie z IV raportem przygotowanym przed Międzynarodowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC) 5 w 2007 roku, gazy cieplarniane, szczególnie dwutlenek węgla, były główną przyczyną obserwowanych zmian klimatu w ciągu ostatnich 50 lat. Jest wysoce prawdopodobne (prawdopodobieństwo to wynosi 90%), że większa część wzrostu tych emisji, dziś wyższych niż kiedykolwiek w ciągu lat oraz zwiększająca się temperatura w niższych partiach atmosfery, są skutkiem działalności człowieka. 5. Międzynarodowy Panel na rzecz Zmian Klimatu (IPCC), IV Raport: html 6

7 Ramowa Konwencja ONZ ds. Zmian Klimatu (UNFCC) Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu została przyjęta na Szczycie w Rio w 1992 roku i weszła w życie w roku Jej główny cel to powstrzymanie zmian klimatycznych. Protokół z Kioto, stanowiący uzupełnienie konwencji (zawierający wiążące postanowienia odnośnie redukcji emisji gazów cieplarnianych dla 37 krajów rozwiniętych) został przyjęty w 1997 r. i wprowadzony w życie w 2005 r., niestety bez udziału największych emitorów dwutlenku węgla: Stanów Zjednoczonych i Chin. Strony Porozumienia UNFCCC przeprowadziły od 1995 roku czternaście konferencji, zaś strony porozumienia Protokołu cztery, począwszy od 2005 r. W 2008 r gospodarzem tych konferencji był Poznań. Cele protokołu wyznaczają poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych na 5,2 % do roku 2012, w stosunku do okresu sprzed 1990 roku. Natomiast podczas 13. Konferencji Stron w Bali (w grudniu 2007) dostrzeżono, że ostatnie wyniki badań wskazują na potrzebę o wiele szerszego zakresu działań. To nowe podejście powinno zapewnić znaczącą redukcję emisji do 2050 r., a co za tym idzie - spowolnienie wzrostu temperatury ponad poziom z okresu przedindustrialnego, w stopniu pozwalającym uniknąć potężnych i trudnych do opanowania zmian klimatycznych. Powinno to zarazem zapewnić, że negatywny wpływ zmian klimatu w krajach rozwijających się, spowodowany przez dotychczasowe emisje, będzie ograniczany poprzez przystosowanie do nowych warunków w taki sposób, aby zapobiec dalszym negatywnym skutkom (adaptacja). Plan działań z Bali (Bali Action Plan) jest podstawą do trwających negocjacji odnośnie UNFCCC, mających na celu osiągnięcie porozumienia na 15. Konferencji Stron (COP 15) w Kopenhadze, w grudniu 2009 roku. Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni? CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ Zgodnie z IV Raportem IPCC występuje 90 % prawdopodobieństwa, iż działalność ludzka jest odpowiedzialna za zatrważający poziom globalnego ocieplenia. Przewiduje się przeciętny wzrost temperatury powierzchni Ziemi od 1,4 do 6,4 º C do 2100 roku. Trzy najcieplejsze lata z całego okresu, dla którego dysponujemy danymi, wystąpiły po 1998 roku. 6 Rok 2007, ex aequo z 1998, jest uznawany za drugi najcieplejszy rok w stuleciu. 7 Ziemia prawdopodobnie nigdy dotąd nie ocieplała się tak szybko, jak w ciągu ostatnich 30 lat. 8 W 2005 r. oceanografowie sygnalizowali nagłe i szokujące spowolnienie prądów morskich w Północnym Atlantyku, będącym kluczowym elementem systemu cyrkulacji oceanicznej, który wpływa na temperaturę i pogodę na całym świecie. Zatrzymanie prądów może 6. Will Knight, Pierwszy kwartał 2002 jest Najcieplejszy w tysiącleciu (First quarter of 2002 is Warmest for a millennium ), New Scientist, 26 kwietnia 2002: 7. Najcieplejsze lata zgodnie z danymi NASA są następujące: 2005, 1998/2007, 2002, 2003, 2006, 2004: New Scientist: 7

8 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ spowodować głód w południowej Azji i wyginięcie amazońskich lasów deszczowych oraz spowodować w Europie Zachodniej w małą epokę lodową. 9 Lodowce cofają się i kurczą w dramatyczny sposób. Lodowiec na Mount Kenya skurczył się o ponad 90%. 10 Przyspieszone topnienie himalajskich i andyjskich lodowców stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego setek milionów ludzi. Globalny poziom mórz może wzrosnąć od 18 do 59 cm w tym stuleciu, powodując cofanie się linii brzegowych o prawie 30 m. 11 MM Zmiany klimatu spowodują zwiększenie niedoborów wody, przyspieszenie wymierania gatunków, zmniejszenie plonów, wzrost liczby migrantów wewnętrznych (przemieszczających się wewnątrz kraju zamieszkania) oraz uchodźców, a także zatrzymanie wzrostu (a nawet zmniejszenie) PKB w wielu krajach rozwijających się. Najpoważniejsze skutki wywołają one wśród ludzi ubogich na całym świecie, łącznie z biednymi w krajach rozwiniętych. 12 BIORÓŻNORODNOŚĆ Różnorodność biologiczna jest dla życia zagłada jest na zawsze! 13 Na Szczycie Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro, przywódcy światowi porozumieli się w zakresie wszechstronnej strategii dla zrównoważonego rozwoju. Polega on na takim zaspokojeniu naszych potrzeb, które pozostawi przyszłym pokoleniom zdrowy i zdolny do przetrwania świat. Jednym z przyjętych wtedy porozumień była Konwencja o Bioróżnorodności. Ponad 170 państw jest stronami Konwencji. Zgodziły się one na znaczące ograniczenie zjawiska utraty bioróżnorodności do 2010 roku. Konwencja ustanawia trzy główne cele: ochronę 9. Stephen Battersby, Zmiany klimatu: Wielkie Atlantyckie Wyłączenie (The Great Atlantic Shutdown) New Scientist, 15 kwietnia Leslie Allen, Czy Tuvalu zniknie pod poziomem morza? ( Will Tuvalu disappear beneath the sea? ) 1 sierpnia 2004: Raport IPCC. 12. Ibidem prostych kroków by powstrzymać utratę bioróżnorodności (10 simple steps to halt biodiversity loss), 8

9 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ różnorodności biologicznej, zrównoważone wykorzystywanie jej bogactw oraz przejrzysty i sprawiedliwy podział korzyści płynących z wykorzystania zasobów genetycznych. 14 Na naszej planecie istnieje przynajmniej 10 milionów różnych gatunków (a może ich być nawet 100 mln). 15 Naukowcy szacują, że obecnie tempo wymierania wynosi 1000 gatunków rocznie, a już wkrótce może wzrosnąć do Zgodnie z opinią 19 światowych ekspertów w dziedzinie różnorodności biologicznej, jest ono 100 do 1000 razy szybsze niż naturalne tempo wymierania. 17 Wyginięcie jednego gatunku daje efekt domina dla co najmniej 16 innych. 18 Do głównych przyczyn ekstynkcji gatunków należą: zmiany klimatyczne, nadmierna eksploatacja i niszczenie siedlisk, a także celowe wprowadzanie przez ludzi obcych gatunków bądź spontaniczne ich inwazje. Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni? Bioróżnorodność jest bardzo ważna dla sieci życia. Działa ona jak amortyzator dla licznych zmian, zarówno tych naturalnych, jak i tych wywołanych przez człowieka. Utrata gatunków osłabia naturalne systemy i ich zdolność do radzenia sobie z niespodziewanymi zmianami. Wszystko, co dotyczy integralności jednego gatunku, w końcu dotknie wszystkich gatunków, także ludzi. Lasy tropikalne należą do najbogatszych obszarów świata pod względem bioróżnorodności. Są one dla lądów tym, czym rafy koralowe dla oceanów (w wielu biednych krajach z raf koralowych pochodzi aż 25% odławianych ryb). Jedne i drugie są zagrożone. Ponadto, zarówno lasy tropikalne jak i umiarkowane działają jako pochłaniacze dwutlenku węgla. Niestety wylesianie i degradacja lasów generuje obecnie co najmniej 15% globalnej emisji CO2. Szacuje się, że istnieje jadalnych roślin na świecie, przy czym większość znaleziono w lasach deszczowych. Jednak zdecydowana większość ludzi jest uzależniona od zaledwie 200 gatunków roślin i zwierząt. 19 Tysiące roślin mogłoby potencjalnie znaleźć zastosowanie w leczeniu różnych chorób, a wciąż jedynie niecały 1% z tropikalnych roślin, z których wiele jest zagrożonych, przebadano pod względem ich przydatności farmaceutycznej. 20 Być może nawet połowa ze 150 najczęściej przepisywanych leków, o wartości 80 miliardów dolarów, jest otrzymywana z substancji pochodzących z dziko rosnących roślin. 21 Magazyn Time w 2000 roku pytał: Jak długo Ziemia będzie przyjaznym miejscem dla ludzkości, skoro nie ma już na niej miejsca dla naszych najbliższych sąsiadów? 14. Konwencja Narodów Zjednoczonych o Rożnorodności Biologicznej, E. O. Wilson, Różnorodność Życia (The Diversity of Life),NY: Penguin Books, 1992, s Raport ONZ: Przegląd Globalnej Różnorodności 2 (Global Diversity Outlook 2) podsumowanie dostępne po francusku, hiszpańsku, angielsku, chińsku i rosyjsku, Steve Connor, Ziemia stoi przed katastrofalną utratą gatunków (Earth Faces Catastrophic loss of species ) The Independent, 20 lipca Sean Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life) -Dublin: Columba Press, 2004, s Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life), s Tim Radford, Gatunki zmagają się jak ludzie, by utrzymać zasoby ( Species struggle as humans grab resources, ) The Guardian, 2 sierpnia 2002, s Mc Donagh, Śmierć Życia (The Death of Life), s

10 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ KRYZYS ENERGETYCZNY Pomimo powtarzających się ostrzeżeń, że jesteśmy na początku ostatnich dni ery ropy, 22 większość ludzi zdaje się sądzić, że istnieją wystarczające zasoby paliw kopalnych, aby kontynuować obecny model rozwoju. W ciągu zaledwie kilku lat, w lipcu 2008 roku cena ropy naftowej osiągnęła 145 dolarów za baryłkę, i mimo, że spadła do 58 dolarów w listopadzie tego samego roku, prognozy mówią o dalszym wzroście. Światowe zużycie ropy naftowej wynosi obecnie około 80 mln baryłek dziennie i przewiduje się wzrost o 2,5% rocznie do 100 milionów baryłek dziennie w 2010 roku. 23 Jednak wielu wierzy, że zużyliśmy jedynie połowę dostępnych zasobów ropy naftowej na świecie, a za kilka lat wykorzystamy połowę zasobów gazu ziemnego. 24 Inni prognozują, że szczyt wydobycia ropy naftowej zostanie osiągnięty przed rokiem gdy roczna produkcja przewyższy sumę netto rezerw odkrytych w ciągu roku. Przy szybko rosnącym popycie z Indii i Chin oraz zmniejszających się dostawach, łatwo jest zrozumieć, dlaczego wkrótce będą występowały niedobory ropy. MM Konwencjonalna ropa 25 stanowi 95% całej ilości ropy naftowej wyprodukowanej do tej pory. Tylko jedna baryłka na każde cztery, które są konsumowane, pochodzi z złóż nowo odkrytych. 26 Produkcja osiągnęła moment szczytowy poza Bliskim Wschodem w 1997 roku i obecnie spada. 27 Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni? Istnieje wiele innych źródeł energii (niekonwencjonalne węglowodory i inne, kontrowersyjne, takie jak piaski roponośne w Kanadzie, ciężka ropa w dorzeczu Orinoko, a także łupki bitumiczne, węgiel i energia atomowa). Dochodzą jeszcze coraz bardziej zaawansowane źródła energii odnawialnej, takie jak wiatr, energia słoneczna, biomasa, geotermia, fale i pływy morskie. Jednak żadne z nich nie daje dostatecznej ilości energii dla zaspokojenia światowych potrzeb, zwłaszcza związanych z transportem, który ma zasadnicze znaczenie dla współczesnej gospodarki światowej. 22. Mike Bowling, Chairman and CEO, ARCO (1999) cytowany w Richard Heinberg, Koniec imprezy, wojna o ropę i przeznaczenie społeczeństw przemysłowych. (The Party s Over, Oil War and Fate of Industrial Societies) Wiltshire: Cromwell Press Limited, 2003, s Jay Hanson, Streszczenie energetyczne ( Energy Synopsis, ) 8 marca 2001, Colin Cambell, Kiedy światowa produkcja ropy i gazu osiągnie szczyt? ( When will the world s oil and gas production peak? ) w: Zanim wyschną źródła (Before the Wells Run Dry) Dublin: Lilliput Press, 2003, ps Ropa uzyskana z tradycyjnych odwiertów (Oil extracted from the traditional oil well method). 26. Jeanette Fitzsimons, NZ Greens Co-Leader Jeanette Fitzsimons Pełne przemówienie, Piknik dla planety 2005 ( Picnic for the Planet 2005, ) 17 stycznia 2005, Colin Cambell, Szczyt wydobycia ropy: perspektywiczne spojrzenie na wyczerpujące się zasoby ropy ( Peak Oil: An Outlook on Crude Oil Depletion ) [online], październik 2000, 10

11 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ Kryzys w dostępie do paliw kopalnych zmusi nas do ponownego przeanalizowania metod produkcji żywności i sposobu w jaki funkcjonują współczesne społeczeństwa. Intensywne rolnictwo, oparte na sztucznych nawozach, produkowanych z użyciem paliw kopalnych, jest szkodliwe dla środowiska. Dwie trzecie gruntów rolnych uległo degradacji w ciągu ostatnich 50 lat. 28 Współczesne rolnictwo nieefektywnie przetwarza energię z paliw kopalnych w żywność. Potrzeba 10 kalorii paliw kopalnych (w formie nawozów, środków ochrony roślin i maszyn rolniczych), aby wyprodukować żywność o wartości energetycznej równej 1 kalorii. 29 Wzrost liczby ludzi na świecie zdaje się być powiązany ze znanymi źródłami energii. Zatem, co stanie się z populacją ludzką, gdy zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego znacznie się zmniejszą? Większość krajów jest zależnych od importu ropy naftowej i gazu, który zaspokaja częściowo lub całkowicie ich potrzeby energetyczne. Kryzys w dostawach surowców będzie miał negatywny wpływ na wszystkie aspekty naszego życia. Jak dotąd rządy przeznaczają stosunkowo niewielkie pieniądze na badania i produkcję energii ze źródeł alternatywnych, szczególnie w najbardziej energochłonnych sektorach: energetycznym i transportowym. JL WODA Możemy się obejść bez wielu rzeczy, ale bez wody możemy funkcjonować jedynie przez krótki okres. Bez wody życie nie może przetrwać. Istnieją alternatywne źródła energii i sposoby produkcji żywności, ale nic nie może zastąpić wody. Wojny w XXI wieku toczyć się będą o wodę. 30 Międzynarodowe korporacje, wspierane przez międzynarodowe instytucje finansowe, usiłują przekonać rządy do tego, aby postrzegały wodę jako towar i powierzały zarządzanie zasobami wodnymi raczej prywatnym niż państwowym przedsiębiorstwom. Jednakże Kościół katolicki postrzega dostęp do wody jako jedno z praw człowieka. 31 Między Żywność, ziemia, populacja i ekonomia USA, krótkie podsumowanie (Food, Land, Population and the U.S. Economy, Executive Summary), Pimentel David i Giampietro Mario. Carrying Capacity Network, 11/21/1994. na: w: Dale Allen Pfeiffer, Koniec ropy (The End of Oil) Clarkston: Frustrated Artists Production, 2003, s Richard Manning, Ropa, którą jemy ( The Oil we eat ) w Zauważ: cały czas od kiedy skończyła nam się ziemia uprawna, jedzenie to ropa. Każda pojedyncza kaloria którą jemy jest gotowana przynajmniej na jednej kalorii z ropy, bardziej prawdopodobne, że aż na dziesięciu. 30. Ismael Serageldin, Vice prezydent Banku Światowego. Odnośnik w: Sean Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying for Water) Dublin: Veritas, 2003, s Archbishop R. Martino, Woda podstawowy składnik dla życia ( Water an essential element for life. ) Odnośnik w: Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying for Water), s.48 11

12 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ a 2002 rokiem zyski koncernu Vivendi/Veolia wzrosły z 5 do 12 miliardów dolarów. 32 Z jednej strony, magazyn Forbes szacuje, że przemysł związany z zaopatrzeniem w wodę przynosi rocznie 545 miliardów dolarów zysku. 33 Z drugiej strony, jeden z ekspertów twierdzi, że tylko 10 do 20 miliardów dolarów przeznaczonych jest na przyszłościowe działania prowadzące do rozwiązania problemów zaopatrzenia w wodę, nie zaś na budowę tam. 34 W dwudziestym wieku 40 do 80 milionów ludzi zostało przesiedlonych związku z budową zapor wodnych. 35 Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni? Niemal 98% zasobów wodnych na naszej planecie to wody słone. Na każde 100 litrów wody przypada mniej niż pół łyżeczki słodkiej wody, nadającej się do użycia przez człowieka. 36 W ciągu ostatniego stulecia wzrost zużycia wody był dwa razy większy niż przyrost ludności i pozostawił rozległe obszary w stanie permanentnego niedoboru wody. W 2025 roku 1,8 miliarda ludzi będzie żyło w państwach lub regionach ze znacznym niedoborem wody, a dwie trzecie mieszkańców Ziemi może odczuwać niedostatek wody. 37 W świetle tych tendencji, jest mało prawdopodobne, aby został osiągnięty jeden z Milenijnych Celów Rozwoju, zakładający zmniejszenie o połowę ilości osób (wyrażonej poprzez procentowy udział w całej populacji światowej) bez dostępu do wody pitnej i zaprzestanie rabunkowej eksploatacji zasobów wodnych do 2015 roku. 38 Ponad miliard ludzi nie ma dziś dostępu do wody pitnej, a półtora miliarda żyje bez dostępu do systemów sanitarnych. 39 Około 14 do 30 tysięcy ludzi umiera każdego dnia na uleczalne choroby związane z brudną wodą. 40 Jeśli obecne tendencje się utrzymają, w 2025 roku dwie trzecie ludzi na świecie - nie wspominając już o innych gatunkach - będzie żyło w warunkach niedoboru lub niemal braku wody. 41 Aż 80% chorób i zgonów w krajach ubogich jest związanych z zanieczyszczoną wodą. W rezultacie dwa miliardy ludzi rocznie, głównie w Afryce, umiera niepotrzebnie z powodu chorób związanych z wodą The Centre for Public Integrity, Cholera i wiek wodnych baronów ( Cholera and the age of Water Barons, ) 1 kwietnia Mc Donagh, Pragnienie wody (Dying for Water), s Peter Gleick, Światowe zużycie wody - zgubione priorytety ( World Water Spending Priorities Misguided, ) i Światowa woda (The Worlds Water ) Patrick McCully, Wielkie tamy, wielkie problemy ( Big dams, big trouble, ) New Internationalist, marzec 2003, s Zob. Woda dla życia (Water for Life), w: ONZ Woda - tematyczna inicjatywa (UN-Water Thematic Initiative): Radzić sobie z niedostatkiem wody ( Coping with Water Scarcity ), ftp://fts.fao.org/agl/aglw/docs/waterscarcity.pdf 38. ONZ: Międzynarodowa dekada dla działania, woda dla życia (United Nations: International Decade for Action, Water for Life, ), UNDP, Milenijne cele rozwojowe, UN Press release, Rok wody 2003: Międzynarodowy rok mający na celu pobudzenie działań w zakresie krytycznego problemu wody. (Water Year 2003: International Year aims to galvanize action on critical water Problems). Opublikowane przez United Nations Department of Public Information. DPI/2293A. Grudzień UNESCO, Courtier, luty Paul Brown, Błąd w zarządzaniu zasobami wody zabija dwa miliony ludzi rocznie - ONZ ( Failure to manage water kills two million a year UN, ) Guardian, 11 kwietnia

13 GENETYCZNIE MODYFIKOWANE ORGANIZMY (GMO) CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ Inżynieria genetyczna jest całkowicie odmienna od tradycyjnej hodowli, niesie ze sobą potężną moc i należy do niej podchodzić z dużą ostrożnością. 43 Niezależnie od tego czy to dobrze, czy źle, wiele wskazuje na to, że najbliższe stulecie będzie wiekiem biotechnologii. Wojny XXI wieku mogą toczyć się nie tylko o wodę, ale również o kontrolę nad zasobami genetycznymi. Geny będą w nadchodzącym stuleciu podstawowym surowcem, tak jak ropa naftowa, metale i minerały w erze kolonialnej i przemysłowej. Pojęcie organizm poddany inżynierii genetycznej odnosi się do organizmów (roślin, bakterii, a nawet ssaków) otrzymanych poprzez wszczepienie sekwencji obcego DNA do ich genomu. Nowy fragment DNA staje się częścią informacji genetycznej organizmu, do którego został wszczepiony i organizm ten zaczyna produkować zupełnie nowe białka. Żywność poddana inżynierii genetycznej stanowi podkategorię genetycznie modyfikowanych organizmów (GMO), od czasu, kiedy uprawia się modyfikowane rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez człowieka. 44 Technologia transgeniczna stosowana w niektórych GMO obejmuje wszczepienie DNA z innego gatunku (np. DNA ryby wstawione do genomu rośliny). Technologia GMO jest również stosowana do tworzenia zmodyfikowanych gatunków drzew. Istnieje kilka dostępnych technik, a wszystkie one są nieprecyzyjne, nieskuteczne i potencjalnie niebezpieczne, jak podaje The Ecologist. 45 Wartość światowego przemysłu biotechnologicznego szacowana jest obecnie na 17 miliardów dolarów i obejmuje ponad 1300 firm (w roku 2000). 46 Wiele z tych przedsiębiorstw to bardzo znane marki, takie jak Monsanto, DuPont, Novartis (obecnie część koncernu Syngenta), Dow i Aventis. W artykule z New York Times, Frank Rich wyjaśnia, że korporacje są silniejsze ekonomicznie od większości rządów, a zatem nie muszą się obawiać twardych regulacji na żadnym szczeblu. 47 Dlaczego powinniśmy być zaniepokojeni? Do czynników istotnych dla zdrowia ludzkiego należą: alergeny, toksyny, odporność na antybiotyki i wyżywienie. Wiele osób uważa, że jest całkowicie niemożliwe stworzenie procedury kontrolnej, która pozwoliłaby ocenić skutki zdrowotne spożywania żywności modyfikowanej. 48 Wydaje się także niemożliwe, aby uchronić uprawy konwencjonalne przed przedostaniem się pyłków roślin modyfikowanych bez względu na klauzule nakazujące rozdzielenie upraw Raport PANNA i USA Public Interest Research Group, weirdscience.dv.html 44. Genetyka! Jakie jest nasze stanowisko jako chrześcijan? (Genetics! Where do we stand as Christians?) Rozdział 6: Genetycznie Modyfikowane Organizmy, strona internetowa Kościoła Luterańskiego, DCS/genetics.study.html 45. Cytowane w: Mc Donagh, Patentowanie życia? Stop (Patenting Life? Stop), s Cytowane w Donna Dickenson, Przyzwolenie, utowarowienie i dzielenie korzyści w badaniach genetycznych ( Consent, Commodification and Benefit-Sharing in Genetic Research, ) Developing World Bioethics, Volume 4 Number 2004, s Frank Rich, Wszyscy szefowie Enronu ( All the Presidents Enron s, ) The New York Times, 6 czerwca Alex Jack, Wyobraź sobie świat bez motyli królewskich (Imagine a World without Monarch Butterflies) Becket, MA: One Peaceful World Press,

14 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ Na świecie ponad 1,4 miliarda rolników przechowuje nasiona. 49 Genotyp roślin uprawnych był chroniony, a zarazem kształtowany przez rolników od lat. Kontrola nasion pociąga za sobą kontrolę rolników. Patenty na nasiona pozwalają na pełną nadzór nad sektorem produkcji nasion, a co za tym idzie nad bezpieczeństwem żywnościowym. Siedem lat po wprowadzeniu upraw soi modyfikowanej w Argentynie, przeciwnicy GMO twierdzą, że uprawianie takiej soi spowodowało wytrucie bakterii glebowych i umożliwienie niekontrolowanego wzrostu chwastów odpornych na herbicydy. 50 Koncern Monsanto twierdzi, że żywność modyfikowana jest odpowiedzią na potrzeby żywnościowe rosnącej populacji ludzkiej. Jednakże mając ponad 40 milionów hektarów upraw roślin modyfikowanych genetycznie, nie uczynił on jak dotąd nic na rzecz zmniejszenia głodu na świecie. Żywności może być więcej, ale jest ona niedostępna dla najuboższych mieszkańców naszego globu. W rzeczywistości, duża część dodatkowo wyprodukowanej żywności jest używana jako pasza przy produkcji mięsa dla mieszkańców krajów rozwiniętych. 51 Szczególnie krytycznie należy ocenić technologię ograniczania rozprzestrzeniania się GMO - tzw. samobójcze nasiona (nasiona nie zdolne do reprodukcji), która niesie ze sobą poważne ryzyko dla zaopatrzenia w żywność; stawia rolników w sytuacji niemalże podległości feudalnej wobec sprzedawców nasion oraz przynosi korzyści jedynie ponadnarodowym korporacjom, które tę technologię promują. 52 Co więcej, genetycznie modyfikowane nasiona są sprzedawane wyłącznie w pakiecie wraz z odpowiednimi nawozami i środkami ochrony roślin. W przypadku większości drobnych rolników w krajach rozwijających się ciężar finansowy zakupu takich pakietów przewyższa posiadane środki, jak również dostępne kredyty. W konsekwencji, jeśli zmodyfikowane nasiona staną się normą, zostaną oni pozbawieni środków do życia. W 1980 roku Sąd Najwyższy USA zdecydował, że żywe produkty mogą być postrzegane jako wynalazki stworzone przez człowieka. 53 Refleksja ekologiczna w instytutach zakonnych W 2002 roku, Kongregacja Braci w Chrystusie (The Christian Brothers) podjęła nowe, radykalne kroki w zakresie samoidentyfikacji i określenia swojej misji. Zaczęli oni skupiać się na tym, co podpowiadało im serce. Określili to jako istotę bycia bratem i odkryli pasję budowania sprawiedliwości społecznej. Słyszeli tęskne wołanie Ziemi o uzdrowienie i odbudowę. Było to widoczne w sposób namacalny w procesie tworzenia Karty Ziemi, którą podpisali. Sprawiedliwość ekologiczna (Ecojustice) to dzieło Braci w Chrystusie oraz Sieci Edmunda Rice a, mające na celu wprowadzenie Karty Ziemi do swoich wspólnot i prowincji oraz życie w zgodzie z ekoduchowością. Więcej informacji na: 14

15 CZĘŚĆ 1. - ZOBACZYĆ PYTANIA: 1. Jaki fakt lub zagadnienie uderzyło cię najbardziej w tej części publikacji? 2. Co czułeś, gdy czytałeś ten przegląd rzeczywistych problemów ekologicznych na świecie? 3. Zastanów się, które z wymienionych kwestii są według ciebie najważniejsze. Uzasadnij swój wybór. 4. W jakim obszarze Ty możesz podjąć działania samemu lub z innymi? 5. W której kwestii potrzebny jest lobbing w twoim kraju? 49. Rural Advancement Foundation International News release, Nasiona samobójstwa na szybkiej drodze ( Sucide Seeds on the Fast Track, ) 25 luty 2000, dostępne pod: Paul Brown, Genetycznie modyfikowana soja cud staje się cierpka w Argentynie ( GM Soya miracle turns sour in Argentina, ) The Guardian, 16 kwietnia John Robbins, Czy genetycznie zmieniona żywność jest odpowiedzią na światowy głód? ( Are Genetically Altered Foods the Answer to World Hunger? ) Earth Island Institute, zima , Vol. 16, Nr Greenpeace International, Kanada zaaprobowała samobójcze nasiona Monsanto dokument z przecieku ujawnia zatajone plany ( Canada endorsing Monsanto Suicide Seeds leaked document reveals secret plans, ) 9 lutego 2005 w Cytowane w: Mc Donagh, Patentowanie życia? Stop (Patenting Life? Stop), s.186 z Andrew Kimbrell, Sklep z ludzkim ciałem (The Human Body Shop), (San Francisco: Harper, 1993), s

16 2CZĘŚĆ 2 - OSĄDZIĆ Przedstawione poniżej perspektywy: teologiczna, biblijna i etyczna, mają pomóc w ocenie, w jaki sposób osoby żyjące wiarą mogą najlepiej odpowiedzieć na kryzys ekologiczny. Dodatkowo, w załączniku została umieszczona krótka analiza dokonana z punktu widzenia dwóch paradygmatów: paradygmatu społecznego i nowego paradygmatu środowiskowegoww. WSPÓŁCZESNE WYZWANIA ŚRODOWISKOWE Z PERSPEKTYWY TEOLOGICZNEJ Święta Trójca jest wspólnotą relacji. Możemy stwierdzić, że wszystko, co pochodzi od Trójcy Świętej, posiada naturalną skłonność do wchodzenia w relacje, jak gdyby zapisane to było w DNA. Ów system współzależności możemy przyrównać do koła. Całe stworzenie, które było, jest i będzie, posiada swoje źródło w Trójcy i ostatecznie osiągnie swą pełnię w sercu tej samej Trójcy. Wszystkie stworzenia, włączając w to człowieka i to w sposób szczególny, bowiem jest on imago Dei odzwierciedlają, choć niedoskonale, dynamikę relacji obecną w Bogu. Stworzenie jest cudowną pieśnią, którą Bóg w swej wolności pragnie wyśpiewać w całym ogromie wszechświata Ilia Delio OSF, Powrót do Franciszkańskiej doktryny Chrystusa ( Revisiting the Franciscan Doctrine of Christ, ) Theological Studies, Vol. 64, 2003, s

17 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ Współczesne wyzwania środowiskowe są istotne z punktu widzenia wiary tak samo, jak nauka, polityka czy ekonomia. Naszym największym wyzwaniem jest zmiana sposobu myślenia, prowadząca do ukształtowania nowego stosunku do świata. Jan Paweł II nazywa to ekologicznym nawróceniem.55 Jako że chrześcijanie są wezwani do bycia prorokami, potrzebujemy nowej kosmologii. Musimy na nowo odkryć wartość i świętość świata stworzonego jako Bożego objawienia. Trzeba, by każdy człowiek postrzegał siebie jako integralną i ważną część stworzenia, powiązaną z innymi i współzależną, respektując przy tym naturę wszystkich stworzeń i dążąc do zbudowania koinonii, a więc ziemskiej wspólnoty, nie tylko między ludźmi, ale między wszystkimi stworzeniami. Budzi to nadzieję, że ludzkość nie pozostanie w izolacji od ziemskiej wspólnoty. Ziemia przestanie być tłem, a stanie się kontekstem. Ekonomia ludzka może funkcjonować perspektywicznie tylko w obrębie ekonomii ziemskiej, edukacja może być skuteczna tylko wtedy, gdy uczymy się od Ziemi, a ludzka duchowość może istnieć tylko wówczas, gdy istnieje duchowość Ziemi. Ma to wpływ na nasz indywidualny i zbiorowy styl życia. Ludzie wiary powinni dawać przykład, wzrastając w duchu niezależności tak, by właściwe relacje z nieszczęsną ludzkością i z nieszczęsnym stworzeniem mogły zostać odbudowane. Rozpatrując kwestie środowiskowe, szybko dostrzegamy, że przyroda nie należy do człowieka, ale ma swój własny wewnętrzny porządek, który należy respektować. Co więcej, przyroda winna być postrzegana jako całość, w której wszystkie elementy są ze sobą powiązane i nie da się łatwo wydzielić, odseparować i wywyższyć jednego spośród nich. W zrozumieniu tego pomaga nam teologia stworzenia. Choć człowiek niewątpliwie odgrywa szczególną rolę w stworzeniu, świat nie należy do niego. Jako stworzenie należy on do Boga, co winniśmy respektować. Co więcej, teologia wskazuje na stworzenie jako na całościowy zbiór współzależnych od siebie stworzeń, żyjących we wspólnej historii, w której dzisiejsze wydarzenia mogą mieć nieodwracalny wpływ na przyszłą sytuację. Trudno zaprzeczyć temu, że my, ludzie, wraz z tworzonymi przez nas społecznościami, zajmujemy wśród stworzeń miejsce szczególne, zwłaszcza w obliczu faktu, że jesteśmy w stanie zakłócić w śmiertelnie niebezpieczny sposób funkcjonowanie świata, w którym żyjemy. Mamy w swych rękach potężną moc, ale nie zawsze potrafimy ją właściwie wykorzystać. Rozważając opowieść o upadku człowieka i wygnaniu z raju możemy zapytać: czy wykorzystujemy nasze możliwości dla dobra całego stworzenia, czy też staramy się podporządkować je naszej woli i potrzebom? Czy zatem możemy uwolnić się ze struktur służących zniewoleniu i eksploatacji, jeżeli struktury te zabezpieczają nasz styl życia i nasze oczekiwania? TTeologowie zwracają w tym miejscu uwagę na znaczenie Wcielenia. Teologia podkreśla nie tylko fakt, że Stwórca ma udział w życiu stworzenia, ale także wezwanie do naśladowania Jezusa Chrystusa poprzez bycie, a nade wszystko coraz pełniejsze stawanie się istotami ludzkimi, stworzeniami będącymi dziełem Bożym tak, jak wszystkie byty żyjące i sama Ziemia. Wcielenie oznacza współczujące zaangażowanie, wchodzenie w komunię z ofiarami oraz pracę na rzecz odbudowy wspólnoty pomiędzy stworzeniami w świecie. 55. Papież Jan Paweł II, Przemówienie na Audiencji Generalnej, 17 stycznia 2001, Catholic Conservation Center, opublikowane też w L Observatore Romano, 24 stycznia 2001, s

18 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ Mamy w ręku narzędzia, które mogą pomóc naszej wyobraźni i wysiłkom na rzecz współpracy. To liturgia i sakramenty, urzeczywistniające wizję, którą się karmimy. Podczas chrztu celebrujemy naszą przynależność do stworzenia. Bierzmowanie wprowadza nas w rzeczywistość dojrzewania i wskazuje na potrzebę wspólnej pracy. Kapłaństwo, w szerokim rozumieniu tego słowa, zaprasza nas do wzięcia odpowiedzialności za całe stworzenie. Małżeństwo pogłębia twórczą bliskość właściwą wszystkim dziełom stworzenia. W Eucharystii świętujemy bycie wspólnotą, budując porozumienie z biednymi i wykluczonymi. Sakrament pojednania i pokuty stanowi zachętę do pracy nad słabościami, błędami i grzechami. W sakramencie chorych pochylamy się nad tymi, którzy cierpią, nad słabymi i chorymi? Mamy w ręku narzędzia, które mogą pomóc naszej wyobraźni i wysiłkom na rzecz współpracy. To liturgia i sakramenty, urzeczywistniające wizję, którą się karmimy. Podczas chrztu celebrujemy naszą przynależność do stworzenia. Bierzmowanie wprowadza nas w rzeczywistość dojrzewania i wskazuje na potrzebę wspólnej pracy. Kapłaństwo, w szerokim rozumieniu tego słowa, zaprasza nas do wzięcia odpowiedzialności za całe stworzenie. Małżeństwo pogłębia twórczą bliskość właściwą wszystkim dziełom stworzenia. W Eucharystii świętujemy bycie wspólnotą, budując porozumienie z biednymi i wykluczonymi. Sakrament pojednania i pokuty stanowi zachętę do pracy nad słabościami, błędami i grzechami. W sakramencie chorych pochylamy się nad tymi, którzy cierpią, nad słabymi i chorymi. TTeologowie starają się przywrócić sens pojęciu stworzenie w obliczu obecnych wyzwań środowiskowych. To tradycyjne sformułowanie nabiera dziś nowego znaczenia i otwiera drogę do lepszego zrozumienia wiary i zaangażowania w sprawy tego świata. W ostatnich deklaracjach Stolica Apostolska zwraca uwagę na odpowiedzialność za świat stworzeń. Wyrażenie to może zostać odniesione do odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń, w kontekście kryzysu ekologicznego, stanowiącej najistotniejszy aspekt zrównoważonego rozwoju. W tym miejscu pojawia się wyzwanie do przejścia od działań reaktywnych w kierunku aktywnych. Musimy nauczyć się planować i kształtować nasze życie w taki sposób, by brać pod uwagę życie ludzi i całej planety w przyszłości. Czyż to nie idea komunii świętych znakomicie wyraża solidarność z całym stworzeniem, która przekracza świat tu i teraz? PYTANIA: 1. Jak wyobrażasz sobie Królestwo Boże i jakie przeszkody pojawiają się, gdy starasz się je realizować? 2. Czy możesz zaproponować sposób celebracji sakramentów uwzględniający perspektywę ekologiczną? 3. Na jaką koncepcję teologiczną pragniesz zwrócić uwagę lub odkryć na nowo w kontekście problemów środowiskowych? 4. Jak konkretnie odpowiadasz na powołanie do bycia stworzeniem Bożym, szczególnie w obliczu kryzysu ekologicznego? 18

19 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ FRANCISZKAŃSKI EKO-PROJEKT W INDONEZJI W 2002 roku franciszkanie założyli Eco-pastoral Center we Flores w Indonezji. Działa w nim piętnastu instruktorów, którzy wspierają około tysiąca rolników w działaniach na rzecz poprawy warunków ich życia oraz podnoszą świadomość ekologiczną wśród młodzieży. Najważniejsze projekty realizowane przez centrum dotyczą: - nauki rolników zasad ekologicznego rolnictwa i zootechniki oraz włączenia tych zagadnień do programów szkolnych (w 20 szkołach); - zarządzania zasobami wodnymi i leśnymi; - wzmocnienie pozycji kobiet-rolników. Centrum współpracuje z rolnikami, lokalnymi samorządami, organizacjami pozarządowymi, liderami lokalnych społeczności oraz lokalnymi kościołami i przywódcami religijnymi. EKOLOGIA W PIŚMIE ŚWIĘTYM Jako chrześcijanie uczymy się, że istnieje związek między naszą wiarą a sposobem, w jaki traktujemy nasz dom, Ziemię. Faktycznie, związek ten istnieje już na poziomie etymologii słowa religia. Wywodzi się ono od łacińskiego czasownika religare, co oznacza związać, złączyć. Dla starożytnych Rzymian, jak się wydaje, w pojęciu religio kryło się zobowiązanie, nie zaś poczucie obowiązku moralnego, jak powiedzielibyśmy dzisiaj. Myślenie o wierze jako o przywiązaniu nas lub też związaniu w jakiś sposób, nie wydaje się zbyt atrakcyjne. Jednakże ta starożytna metafora może być dla nas cennym źródłem inspiracji, zwłaszcza, gdy chcemy spojrzeć z perspektywy wiary na największe wyzwanie, przed jakim stoi obecnie ludzkość, czyli fakt, że przyszłość rodzaju ludzkiego jest zagrożona. Stopniowo dostrzegamy, jak bardzo potrzebujemy dziś na nowo odkryć jedność i wzajemne powiązanie wszystkich żyjących istot na naszej planecie, a w szczególności związek, jaki mamy z Ziemią, która jest naszym domem. Zauważamy, jak mówił ekolog John Muir, że jeśli wpłyniemy na jeden element przyrody, odkryjemy, że jest on połączony z całą resztą. Uczymy się, że jeśli nie będziemy respektować tej prawdy, nasza zdolność do przetrwania może być zagrożona. Niszczona przez nas przyroda protestuje, co powoduje, że w końcu zaczynamy słyszeć płacz Ziemi. Brazylijski teolog Leonardo Boff pomaga nam połączyć to wszystko z wiarą. Opisuje on mit w krajach rozwiniętych jako logikę, która niszczy Ziemię i ograbia ją z bogactw, nie wykazując żadnej solidarności z resztą ludzkości i przyszłymi pokoleniami. Według Boffa, logika ta narusza delikatną równowagę w świecie, budowaną z wielką mądrością przez naturę przez 15 miliardów lat. Mówiąc i pisząc w swym rodzimym języku, czyli po portugalsku, Boff wzywa wielokrotnie do re-ligação, czyli ponownego połączenia, używając gry słów, bowiem bardzo podobny wyraz religião oznacza religię. 19

20 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ Czy zatem nasza religia może uzdolnić nas do realizacji trudnego dzieła ponownego złączenia z naturą? Pismo Święte zachęca, byśmy dostrzegali powiązania pomiędzy naszą wiarą a wszystkim co czynimy na rzecz Ziemi, także gdy są to drobne działania, takie jak recykling, jazda na rowerze (zamiast samochodu), uczestnictwo w inicjatywach prośrodowiskowych czy też niepozostawianie po sobie śmieci. Jest wiele znaczących, choć nieraz drobnych kroków, które możemy podjąć, aby włączyć się w budowanie przyszłości pełnej nadziei, której - jak wierzymy - Bóg pragnie dla stworzenia, a która prowadzi do zlikwidowania przepaści pomiędzy człowiekiem a światem, który jest jego domem. Słowa Pisma Świętego mogą także podważyć nasz system wartości, stawiając pytanie o to, jakimi wartościami bądź filozofią tak naprawdę kierujemy się w życiu. Czy jest to mit o niewyczerpalnych zasobach i możliwościach technik manipulacji przyrodą dla osiągnięcia krótkoterminowych korzyści przez tych, których na to stać? A może to inny mit? Czy możemy znaleźć sposób, w jaki nasze judeochrześcijańskie dziedzictwo może wspomóc nas w zmianie paradygmatu, od której, jak mówią ekolodzy, zależy przyszłość rodzaju ludzkiego? Wiele na ten temat mówią fragmenty Pisma Świętego z Księgi Izajasza 40, Jest to tekst autorstwa proroka żyjącego w VI wieku przed Chrystusem. Wyobraża on sobie Boga Ojca jako twórcę ogrodu, którym jest świat. Bóg najpierw przygotowuje projekt. Potem waży poszczególne miary ziemi. Wsypuje ziemię do worka, by następnie stworzyć z niej takie elementy, jak wyspy i góry. Nabiera dłońmi wodę, by utworzyć elementy wodne, takie jak stawy i jeziora. Odmierza palcami wymiary wielkiej altany, baldachimu nieba, i obserwuje jak rozświetlają go światła ogrodu niezliczone mnóstwo gwiazd, które będą świecić po kolei każdego wieczoru. Bóg wzywa je po imieniu. W całym tym obrazie, Bóg zdaje się być niewyobrażalnie potężny. Im bardziej damy się unieść poetyckiej sile tej wizji, tym wyraźniej dostrzeżemy naszą małość. Z pełnym przekonaniem i z pewnym poczuciem humoru, prorok wskazuje na to, że z perspektywy Boga, my, ludzie jesteśmy mali jak szarańcza! Podobnie jak w przypadku innych biblijnych metafor, to porównanie, które ma zbawienne działanie i uświadamia nam, ludziom, nasze rozmiary, zostaje zrównoważone przez inną metaforę, która przynosi efekt odwrotny, bowiem wynosi nas na szczyt ziemskiej suwerenności. Autor Psalmu 8, spoglądając na nocne niebo, przepełniony podziwem dla jego ogromu i piękna, doświadcza efektu szarańczy. MM 20

21 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ Pisze: Gdy patrzę na Twe niebo, dzieło Twych palców, księżyc i gwiazdy, któreś Ty utwierdził: czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, i czym syn człowieczy, że się nim zajmujesz? Dla psalmisty jest jednak oczywiste, że stworzenie w całej swej tajemniczości, złożoności i bogactwie ma służyć człowiekowi, zapewniając mu wszystko, co potrzebne do życia. Dlatego kontynuuje swą modlitwę słowami: Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich, chwałą i czcią go uwieńczyłeś. Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich; złożyłeś wszystko pod jego stopy: owce i bydło wszelakie, a nadto i polne stada, ptactwo powietrzne oraz ryby morskie... Bóg więc upoważnia człowieka do panowania na Ziemi, czy też, jak to było w dawniejszych tłumaczeniach, daje mu władzę nad Ziemią. Było to niezgodne z kulturą starożytnego Bliskiego Wschodu, gdzie ziemia była czczona jako bóstwo. Niemniej jednak, wielu ludzi dziś postrzega ten mandat do dominacji jako pierwotne źródło negatywnego wpływu na środowisko i obecnych problemów ekologicznych. Jednakże, gdy przyjrzymy się, jak Pismo Święte definiuje panowanie nad Ziemią z Bożej woli, otrzymujemy zgoła inny obraz. Przede wszystkim, człowiek ma władzę nad dziełami rąk Twoich (Ps 8, 7a), czyli Bożych. Biblia nie pozwala ludziom zapomnieć, że Ziemia jest dziełem Boga i tak naprawdę jego własnością. Człowiek jest za nią odpowiedzialny tylko czasowo, z mandatu Bożego. Z władzą tą wiąże się poczucie sprawiedliwości, które Bóg nam daje i którego od nas oczekuje. Oznacza ono godziwe postępowanie względem najsłabszych, obronę ubogich, dostrzeganie trudnej sytuacji tych, za którymi nikt się nie wstawia, oraz opiekę nad tymi, o których nikt się nie troszczy. Wszystko to zawarte jest w Psalmie 72, w programie rządów idealnego króla Izraela. Biblia rozszerza więc symbolikę władzy królewskiej na relację całego rodzaju ludzkiego do przyrody. Musimy zatem włączyć wszystkie istoty żyjące na Ziemi do grona tych, których drogocenne życie jesteśmy jako ludzie zobowiązani chronić przed wszelką przemocą. Rozdział 40. Księgi Izajasza i Psalm 8, czytane w kontekście Psalmu 72, to tylko drobne przykłady tego, jak Pismo Święte może nas inspirować do myślenia nad złożoną siecią niewidzialnych powiązań, które łączą ze sobą wszystkie stworzenia oraz utrzymują w nas solidarność ze światem przyrody i łączą całe stworzenie ze Źródłem Miłości. 21

22 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ PYTANIA: 1. Jaki jest twój ulubiony fragment Pisma Świętego mówiący o stworzeniu? Jakie wyzwania dla twojego stylu życia w nim odnajdujesz? 2. Jakim mitem lub filozofią kierujesz się obecnie w życiu? 3. Czy nasza tradycja biblijna może pomóc nam w ponownym złączeniu ze stworzeniem? 4. Jakie źródła zarekomendowałbyś przyjaciołom, aby pogłębili swoją wiedzę biblijną odnośnie stworzenia? S. Babaine Deus Venerato, ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Afryki z Ugandy, działa na rzecz przywrócenia walorów mokradeł znajdujących się w jej rodzinnej wiosce. Działanie na rzecz ochrony środowiska jest jej pasją. Wyszkoliła już trzech doradców w sprawach ekologii. Stara się również nawiązać kontakt z instytucjami edukacyjnymi, aby podjąć wspólną refleksję na temat zagadnień dotyczących zarządzania środowiskiem i zrównoważonego rozwoju. Wierzy ona, że rozwój i pokój na świecie zależą od tego, w jaki sposób współżyjemy z przyrodą oraz czy właściwie rozdzielamy zasoby dla wspólnego dobra. Wzywa zatem wszystkich, by byli partnerami na rzecz ochrony środowiska ETYKA W KONTEKŚCIE KRYZYSU EKOLOGICZNEGO W dyskusji na temat aktualnych problemów ekologicznych, począwszy od wymierania gatunków po zmiany klimatyczne, zasadnicze znaczenie ma tworzenie odpowiednich norm etycznych. Wymaga to odejścia od silnie antropocentrycznego spojrzenia, które dominowało w etyce i tradycji w zachodnim kręgu kulturowym od niemal dwóch tysięcy lat. Etyka antropocentryczna Arystoteles, którego wpływ na zachodni sposób myślenia był ogromny, utrzymywał, że ponieważ natura nie tworzy nic bez celu, musi być tak, że natura tworzy zwierzęta i rośliny na użytek człowieka 56 Pogląd mówiący o tym, że zwierzęta i rośliny zostały stworzone dla człowieka czy to przez Boga, czy przez naturalne procesy determinował zachodni stosunek człowieka do pozostałych stworzeń przez wiele wieków. Pogląd Arystotelesa podzielał św. Tomasz z Akwinu. Przepaść między człowiekiem a resztą stworzenia była dodatkowo pogłębiana przez naukowców, którzy ukształtowali nowoczesny sposób postrzegania świata. Kartezjusz na przykład uważał, że celem nauki i technologii jest uczynienie ludzi panami i posiadac- 56. Arystoteles, Polityka, s

23 CZĘŚĆ 2. - OSĄDZIĆ zami przyrody. 57 Filozofowie tacy, jak Thomas Hobbes, John Locke czy Jeremy Bentham zastąpili średniowieczną organiczną wizję świata mechanicystycznym spojrzeniem na świat przyrody i kierujące nim prawa. Dziś jednakże, dzięki pracy współczesnych uczonych, rozwijana jest nowa kosmologia. Wiemy, że wszechświat istnieje od około 14 miliardów lat. Wiemy również, że życie na Ziemi pojawiło się ponad 3 miliardy lat temu, a także, że w pełni ukształtowane ekosystemy istniały już w dolnym karbonie, 300 milionów lat przed pojawieniem się człowieka na naszej planecie. Powtarzając za Księgą Wyjścia, Bóg musiał uważać ten świat za dobry. Ważne jest, aby właściwe ramy etyczne opierały się na współczesnym rozumieniu relacji między człowiekiem a resztą świata przyrody. Podstawy etyczne Australijski teolog Denis Edwards przyczynił się do pogłębienia perspektywy etycznej. 58 Zwraca on uwagę, że u podstaw chrześcijańskiej praktyki etycznej leży zrozumienie, że stworzenia posiadają wartości etyczne niezależnie od ich użyteczności dla człowieka. Jak głosi, ptaki, rośliny, lasy, góry i galaktyki mają wartość samą w sobie, ponieważ istnieją i trwają dzięki Boskiej Komunii Osób, a także stanowią wyraz Bożej Mądrości. 59 Myśl tę kontynuuje mówiąc, że chrześcijańska praktyka ekologiczna dostrzega współzależność żywych stworzeń i nadaje szczególną wagę etyczną wspólnotom istot żywych, począwszy od lokalnych ekosystemów po całość życia na Ziemi. 60 Edwards wierzy ponadto, że nie ma sprzeczności pomiędzy afirmacją wewnętrznej wartości wszystkich stworzeń i respektowaniem godności każdej osoby ludzkiej. Nie oznacza to, że wszystkie stworzenia mają taką samą wartość. Zdaje on sobie sprawę, że wybory moralne muszą być dokonywane między sprzecznymi interesami, włączając w to ludzi w relacji do pozostałych stworzeń. Uważa, że są momenty - na przykład wówczas, gdy gatunki są zagrożone wyginięciem - kiedy ludzkie potrzeby powinny zajmować drugie miejsce w stosunku do potrzeb całej wspólnoty żywych istot. 61 Istnieje pilna potrzeba zwiększenia ilości badań w tej dziedzinie, a osoby duchowne są w pozycji uprzywilejowanej do tego, by uczestniczyć w takich badaniach. Istotne Zasady Etyczne, które powinny być wzięte pod uwagę, szczególnie w świetle zmian klimatycznych: Odpowiedzialność za szkody: Bogate narody, które wyrządzają większość szkód w środowisku naturalnym, są moralnie zobowiązane do uwzględnienia interesów przyszłych pokoleń oraz innych stworzeń. 57. Stephen Mason, Historia nauki (A History of the Sciences) (New York: Collier Books, 1962), s Denis Edwards, Ekologia w sercu wiary (Ecology at the Heart of Faith) (Maryknoll, N.Y.: Orbis Books, 2006). 59. Denis Edwards, Jezus - Mądrość Boga (Jesus the Wisdom of God) (Maryknoll, N.Y.: Orbis Books, 1995) s Ibid. s Ibid. s