PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA BIOLOGII. Szkoła Podstawowa nr 12 w Gdańsku. Rok szkolny 2018/2019. Magdalena Wenta

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA BIOLOGII Szkoła Podstawowa nr 12 w Gdańsku Rok szkolny 2018/2019 Nauczyciele Julita Morawczyńska Magdalena Wenta Przedmiotowe Zasady Oceniania są zgodne z Rozporządzeniem MEN w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. ( Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej: Dz. U. z 2017r., poz. 59 ) Przedmiotowe Zasady Oceniania z Biologii są zgodne z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania w Szkole Podstawowej nr 12 w Gdańsku 1. Ocenianie uczniów na lekcjach biologii dotyczy przyswojonej przez ucznia wiedzy, umiejętności, wysiłku włożonego w przygotowanie pracy i aktywności na lekcjach. 2. Uczeń ma obowiązek systematycznego i czynnego uczestnictwa w procesie uczenia się przez cały okres nauki. 3. Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy, zeszyt ćwiczeń, nosić potrzebne przybory oraz odrabiać prace domowe. 4. Brak pracy domowej lub nie przygotowanie się do lekcji uczeń powinien zgłosić nauczycielowi jeszcze przed rozpoczęciem danej lekcji. 5. Wszystkie zaległości spowodowane nie przygotowaniem do lekcji lub nieobecnością ucznia w szkole, ma on obowiązek uzupełnić na następną lekcję chyba, że nauczyciel ustanowi inny termin. 6. W ciągu semestru uczeń ma prawo do trzykrotnego zgłoszenia nie przygotowania do lekcji, które będzie odnotowane w dzienniku lekcyjnym za pomocą,,np.. Przez nie przygotowanie rozumiemy: brak zeszytu przedmiotowego, zeszytu ćwiczeń, pracy domowej, niegotowość do odpowiedzi, brak pomocy potrzebnych na lekcję. Po wykorzystaniu limitu określonego powyżej uczeń otrzymuje za każde nie przygotowanie ocenę niedostateczną. 7. Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami sprawiedliwości. 8. Sprawdziany są obowiązkowe. 9. Sprawdziany są zapowiadane przez nauczyciela z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem i podanym zakresem sprawdzanych umiejętności i wiedzy. Jeżeli z przyczyn losowych uczeń nie może ich napisać z całą klasą, może być poddany sprawdzeniu wiadomości w sposób wybrany przez nauczyciela. 1

2 10. Uczeń ma możliwość poprawy sprawdzianu, z którego otrzymał ocenę niedostateczną lub dopuszczającą, w terminie ustalonym w WZO. W szczególnych przypadkach nauczyciel może określić inny termin (np. z powodu choroby ucznia lub nauczyciela). 11. Każdy sprawdzian, napisany na ocenę niedostateczną lub dopuszczającą, można poprawić tylko jeden raz i do dziennika będą wpisane obie oceny ze sprawdzianu. 12. Krótkie kartkówki (10 20 min.) obejmujące treści kształcenia z trzech ostatnich różnych tematów lekcji nie muszą być zapowiadane. 13. Nauczyciel zastrzega sobie prawo indywidualizacji procesu oceniania ucznia w szczególnych przypadkach. 14. Sprawdziany pisemne będą ocenione przez nauczyciela w ciągu dwóch tygodni od ich napisania. W sytuacjach, gdy nauczyciel np. zachoruje lub jest na szkoleniu, termin może ulec zmianie. 15. Ocenione sprawdziany i kartkówki uczeń ma obowiązek poprawić w formie ustalonej przez nauczyciela. 16. W przypadku nieobecności na sprawdzianie uczeń zobowiązany jest zaliczyć materiał w ciągu dwóch tygodni od omówienia wyników pracy w sposób zaproponowany przez nauczyciela. Jeśli uczeń nie zaliczy danego materiału otrzymuje ocenę niedostateczną. 17. Po dłuższej nieobecności w szkole (powyżej 2 tygodni) uczeń ma prawo nie być oceniany przez tydzień. 18. Aktywność na lekcji jest nagradzana ocenami lub "plusami". Przez aktywność rozumiemy: częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie poprawnych odpowiedzi, czynna praca w grupach, wykonywanie dodatkowych zadań. Za 6 zgromadzonych plusów uczeń otrzymuje ocenę celującą. 19. Praca w zeszytach ćwiczeń jest pracą na lekcji, jeżeli nie wymaga korzystania z różnych źródeł wiedzy. 20. Przy formułowaniu oceny na zakończenie semestru, roku szkolnego, hierarcha ważności ocen cząstkowych jest następująca (w nawiasie podano wagę ocen): sprawdziany (6), kartkówki (5), odpowiedzi ustne (4), prace długoterminowe i dodatkowe (4), aktywność ucznia, praca na lekcji (3), praca domowa (2), zeszyt przedmiotowy i zeszyt ćwiczeń, karty pracy (2), 21. Przy ocenianiu, nauczyciel uwzględnia możliwości intelektualne ucznia. 22. Nauczyciel może podnieść ocenę semestralną lub roczną nawet o 1 stopień uczniowi, który wyróżnia się aktywnością podczas lekcji, rozwiązuje dodatkowe problemy, wykazuje inicjatywę w dodatkowych pracach, ma wiedze ponad program, bierze udział w różnych konkursach przedmiotowych, a także pomaga słabszym uczniom w nauce. 23. Nauczyciel może obniżyć ocenę semestralną lub roczną nawet o 1 stopień uczniowi, który opuścił bez powodu 30 do 50% godzin lekcyjnych w danym semestrze, często przychodzi na lekcje nieprzygotowany, nie przynosi zeszytu, nie odrabia zadań domowych, nie interesuje się przedmiotem. Narzędzia obserwacji osiągnięć uczniów: 1. sprawdziany i kartkówki, 2. odpowiedzi ustne, 2

3 3. prace domowe, 4. zeszyty ćwiczeń / karty pracy/ 5. udział w konkursach przyrodniczych lub ekologicznych, wykonywanie pomocy, 6. obserwacja ucznia: o przygotowanie do lekcji, o aktywność na lekcji, udział w projektach o praca w grupie. Informacja zwrotna. Nauczyciel - uczeń: 1. informuje uczniów o wymaganiach i kryteriach oceniania, 2. pomaga w samodzielnym planowaniu rozwoju, 3. motywuje do dalszej pracy. Nauczyciel uczeń/ rodzice: 1. informuje o wymaganiach i kryteriach oceniania, 2. informuje o aktualnym stanie rozwoju i postępów w nauce, 3. dostarcza informacji o trudnościach ucznia w nauce, 4. dostarcza informacji o uzdolnieniach ucznia, 5. daje wskazówki do pracy z uczniem. Kryteria oceny okresowej i rocznej: 1. Ocenę semestralną (roczną) wystawia nauczyciel najpóźniej na tydzień przed terminem klasyfikacji semestralnej (rocznej). 2. O zagrożeniu oceną niedostateczną informuje ucznia, jego rodziców oraz wychowawcę klasy na miesiąc przed klasyfikacją. 3. Wszystkie formy aktywności ucznia są oceniane w skali stopniowej. 4. Punkty uzyskane z prac klasowych przeliczane są na stopnie wg skali zawartej w WZO 0% -32%-niedostateczny 33%-49%-dopuszczający 50%-74%-dostateczny 75%-86%-doby 87%-95%-bardzo doby 96%-100%-celujący 3

4 5.Ocenę semestralną (roczną) wystawia się na podstawie ocen uzyskanych w ciągu całego semestru (roku), przy czym nie jest to średnia ocen uzyskanych przez ucznia. PZO podlega ewaluacji na koniec roku szkolnego oraz na zakończenia każdego cyklu edukacyjnego. Sposoby sprawdzania wymogów edukacyjnych 1. Określenie stopnia opanowania przez ucznia wymogów edukacyjnych umożliwią: a/ całogodzinne sprawdziany w formie testów i dłuższych ustnych wypowiedzi obejmujących większe partie materiału; b/ bieżące sprawdzanie przyswojonej wiedzy w formie krótkiej wypowiedzi ustnej lub kartkówek; c/ obserwacja pracy ucznia obejmująca: zadania domowe, zadania długoterminowe; d/ obserwacja zaangażowania ucznia w proces edukacyjny obejmująca: aktywność ucznia podczas lekcji, aktywność podczas pracy w grupach, zainteresowanie rozwiązywaniem nietypowych problemów przyrodniczych. 2. Na początku każdego semestru nauczyciel ma obowiązek poinformować uczniów o przewidywanych sprawdzianach. 3. Sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej tydzień wcześniej. Szczegółowe kryteria ocen cząstkowych 1. Ocena celująca otrzymuje ją uczeń, który wykazuje się wiedzą programową, potrafi rozwiązywać problemy nietypowe, jest twórczy, rozwija swoje uzdolnienia, bierze udział w konkursach przedmiotowych i zajmuje punktowane miejsca na etapie gminnym i wojewódzkim, uczestniczy w przedsięwzięciach/projektach przedmiotowych 2. Ocena bardzo dobra otrzymuje ją uczeń, który w sposób zadowalający opanował wiedzę z danego działu oraz sprawnie posługuje się nią w samodzielnym rozwiązywaniu problemów i potrafi rozwiązywać zadania innego typu niż były rozwiązywane na lekcji. 3. Ocena dobra otrzymuje ją uczeń poprawnie rozwiązujący typowe zadania z 4

5 danego przedmiotu i dzięki swoim wiadomościom rozumie większość materiału. 4. Ocena dostateczna otrzymuje ją uczeń, który opanował podstawowe wiadomości z przedmiotu i jest w stanie robić dalsze postępy i rozwiązywać zadania o średnim stopniu trudności. 5. Ocena dopuszczająca otrzymuje ją uczeń, który potrafi rozwiązywać proste problemy (zadania), pracuje przy pomocy nauczyciela i rokuje nadzieje, że braki, które posiada uzupełni w następnym semestrze. 6. Ocena niedostateczna otrzymuje ją uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości z przedmiotu, nie potrafi rozwiązywać prostych problemów biologicznych nawet przy pomocy nauczyciela, co uniemożliwia mu dalsze zdobywanie wiedzy. Nie wyraża chęci poprawy oceny niedostatecznej cząstkowej np. z kartkówki, odpowiedzi ustnej, czy oceny niedostatecznej z pracy klasowej. Dostosowanie wymagań dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Wymagania dostosowuje nauczyciel dla uczniów indywidualnie na podstawie konkretnej opinii z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Słaba technika i tempo czytania, rzutują na ogólne zrozumienie tekstów i poleceń wobec czego nauczyciel wydłuża czas przeznaczony na przyswojenie materiału, na udzielenie odpowiedzi ustnych, pozwala pisać sprawdzian w czasie dłuższym od pozostałych uczniów, dodatkowo wyjaśnia i nakierowuje na prawidłowy tok myślenia. Nauczyciel wydłuża uczniowi z dysfunkcjami czas potrzebny na poprawę oceny ze sprawdzianu. Dopuszcza się możliwość ustnego odpytywania podczas konsultacji indywidualnych. Nauczyciel proponuje uczniowi z dysfunkcjami prace domowe/karty pracy o niższym stopniu trudności. Zasady pracy z uczniem zdolnym. Na zajęciach nauczyciel wykorzystuje potencjał poznawczy ucznia proponując mu - pomoc w prowadzeniu zajęć - kierowanie pracą zespołową - udział w konkursach przedmiotowych - udział w zajęciach pozalekcyjnych - wykonanie zadań dodatkowych - prace domowe/ karty pracy o wyższym stopniu trudności - zaangażowanie w pomoc koleżeńską i przygotowanie gazetek o tematyce biologicznej 5

6 WYMAGANIA PROGRAMOWE ( Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej: Dz. U. z 2017r., poz. 59 ) WYMAGANIA OGÓLNE Znajomość różnorodności biologicznej oraz podstawowych zjawisk i procesów biologicznych. Uczeń: opisuje i rozpoznaje organizmy; wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku; przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem; wykazuje, że różnorodność biologiczna jest wynikiem procesów ewolucyjnych. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz doświadczeń: wnioskowanie w oparciu o wyniki. Uczeń: określa problem badawczy, formułuje hipotezy, planuje i przeprowadza oraz dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą; analizuje wyniki i formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe i makroskopowe preparatów świeżych i trwałych. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych. Uczeń: wykorzystuje różnorodne źródła i metody poszukiwania informacji; odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne i liczbowe; posługuje się podstawową terminologią biologiczną. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych. Uczeń: interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo skutkowe między zjawiskami, formułuje wnioski; przedstawia opinie i argumenty związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka. Uczeń: analizuje związek między własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia oraz rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej; uzasadnia znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów. Postawa wobec przyrody i środowiska. Uczeń: uzasadnia konieczność ochrony przyrody; prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich istot żywych; opisuje i prezentuje postawę i zachowania człowieka odpowiedzialnie korzystającego z dóbr przyrody. 6

7 Klasa piąta WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Organizacja i chemizm życia. Uczeń: przedstawia hierarchiczną budowę organizmów; wymienia najważniejsze pierwiastki budujące organizm; wymienia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach ( białka, cukry, tłuszcze, kwasy nukleinowe, woda, sole mineralne ) i podaje ich funkcje; dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki, rozpoznaje ( pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu ) podstawowe elementy budowy komórki ( błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe, chloroplast, mitochondria, wakuola, ściana komórkowa ) i przedstawia ich funkcje; porównuje budowę komórki bakterii, roślin, i zwierząt wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie; przedstawia istotę fotosyntezy jako jednego ze sposobów odżywiania się organizmów ( substraty, produkty, warunki przebiegu procesu ) oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wybranych czynników na intensywność procesu fotosyntezy; przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako sposoby wytwarzania energii potrzebnej do życia ( substraty, produkty i warunki przebiegu procesu ) oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla; przedstawia czynności życiowe organizmów. Różnorodność życia. Klasyfikacja organizmów. Uczeń: uzasadnia potrzebę klasyfikowania i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej; przedstawia charakterystyczne cechy organizmów pozwalające przyporządkować je do jednego z odpowiedniego królestwa; rozpoznaje organizmy z najbliższego otoczenia, posługując się prostym kluczem do ich oznaczania. Wirusy bezkomórkowe formy materii. Uczeń: uzasadnia, dlaczego nie są organizmami; przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy ( grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS ). Bakterie organizmy jednokomórkowe. Uczeń: podaje miejsca występowania bakterii; wymienia podstawowe formy morfologiczne bakterii; przedstawia czynności życiowe bakterii; przedstawia drogi rozprzestrzeniania się bakterii i zasady profilaktyki chorób przez nie wywoływanych ( gruźlica, tężec, salmonelloza ); wyjaśnia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka. Protisty organizmy o różnorodnej budowie komórkowej. Uczeń: wykazuje różnorodność budowy protestów na wybranych przykładach; przedstawia wybrane czynności życiowe protestów ( oddychanie, odżywianie, rozmnażanie ); zakłada hodowlę protestów oraz dokonuje obserwacji mikroskopowej; przedstawia drogi zakażenia i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protesty ( toksoplazmoza i malaria ). Różnorodność i jedność roślin: tkanki roślinne. Uczeń dokonuje obserwacji i rozpoznaje ( pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu ) tkanki roślinne oraz wykazuje ich cechy adaptacyjne do pełnienia określonej funkcji ( tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca ); Mchy. Uczeń: dokonuje obserwacji przedstawicieli mchów ( zdjęcia, ryciny, żywe okazy) i przedstawia ich cechy budowy zewnętrznej, na podstawie obecności charakterystycznych cech identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela 7

8 mchów, wyjaśnia znaczenie mchów w przyrodzie; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność mchów do chłonięcia wody. Paprociowe, widłakowe, skrzypowe. Uczeń: dokonuje obserwacji przedstawicieli ( zdjęcia, ryciny, okazy żywe ) oraz przestawia cechy ich budowy zewnętrznej, na podstawie obecności charakterystycznych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela paprociowych, widłakowych i skrzypowych w przyrodzie, wyjaśnia ich znaczenie w przyrodzie. Rośliny nagonasienne. Uczeń: przedstawia cechy budowy zewnętrznej rośliny nagonasiennej na przykładzie sosny, rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew nagonasiennych, wyjaśnia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka. Rośliny okrytonasienne. Uczeń: rozróżnia formy morfologiczne roślin okrytonasiennych ( rośliny zielne, krzewinki, krzewy, drzewa ), dokonuje obserwacji rośliny okrytonasiennej ( zdjęcia, ryciny, okazy żywe ), rozpoznaje jej organy i określa ich funkcje ( korzeń, łodyga, kwiat owoc, liść ); opisuje modyfikację korzeni, łodyg i liści jako adaptacje roślin okrytonasiennych do życia w określonych środowiskach, przedstawia sposoby rozmnażania wegetatywnego roślin oraz dokonuje obserwacji wybranych sposobów rozmnażania wegetatywnego, rozróżnia elementy budowy kwiatu i określa ich funkcje w rozmnażaniu płciowym, przedstawia budowę nasiona rośliny ( łupina nasienna, bielmo, zarodek ), planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wybranego czynnika środowiska ( temperatura, dostęp tlenu, światła lub wody ) na proces kiełkowania nasion, przedstawia sposoby rozprzestrzeniania się nasion, wskazując odpowiednie adaptacje w budowie owoców do tego procesu, rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew liściastych, przedstawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka. Różnorodność roślin. Uczeń: identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z grup roślin na podstawie cech morfologicznych. Grzyby- organizmy cudzożywne. Uczeń: przedstawia środowiska życia grzybów ( w tym grzybów porostowych ); wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmów do grzybów; wykazuje różnorodność budowy grzybów ( jednokomórkowe, wielokomórkowe ); przedstawia czynności życiowe grzybów ( odżywianie, oddychanie ); przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka. 8

9 Klasa szósta Wymagania szczegółowe Różnorodność i jedność świata zwierząt. Tkanki zwierzęce. Uczeń: dokonuje obserwacji i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu) tkanki zwierzęce (tkanka nabłonkowa, mięśniowa łączna, nerwowa) i wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnienia określonej funkcji; Parzydełkowce. Uczeń: przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne i tryb życia parzydełkowców, obserwuje przedstawicieli parzydełkowców (zdjęcia, filmy, schematy i in.) i przedstawia cechy wspólne tej grupy zwierząt, wyjaśnia znaczenie zwierząt w przyrodzie. Płazińce. Uczeń: przedstawia środowiska i tryb życia płazińców, obserwuje przedstawicieli płazińców (zdjęcia, filmy, schematy i in.) i przedstawia ich cechy wspólne, wykazuje związek budowy morfologicznej tasiemców z pasożytniczym trybem życia, przedstawia drogi inwazji płazińców pasożytniczych i omawia sposoby profilaktyki chorób wywoływanych przez wybrane pasożyty (tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nie uzbrojony), wyjaśnia znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka. Nicienie. Uczeń: przedstawia środowisko i tryb życia nicieni, dokonuje obserwacji przedstawicieli nicieni (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia cechy wspólne zwierząt, przedstawia drogi inwazji nicieni pasożytniczych (włosień, glista i owsik) i omawia sposoby profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez te pasożyty, przedstawia znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka. Pierścienice. Uczeń: przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne oraz przystosowania pierścienic do trybu życia, dokonuje obserwacji poznanych pierścienic (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia cechy wspólne tej grupy, wyjaśnia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka. Stawonogi. Uczeń: przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne oraz tryb życia skorupiaków, owadów i pajęczaków oraz wskazuje cechy adaptacyjne umożliwiające im opanowanie różnych środowisk, dokonuje obserwacji przedstawicieli stawonogów (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia cechy wspólne grupy, wyjaśnia znaczenie stawonogów (w tym form pasożytniczych i szkodników) w przyrodzie i dla człowieka.. Mięczaki. Uczeń: przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne oraz tryb życia ślimaków, małży i głowonogów, dokonuje obserwacji przedstawicieli mięczaków (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia cechy wspólne tej grupy, wyjaśnia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka. Różnorodność zwierząt bezkręgowych. Uczeń: identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z grup wymienionych bezkręgowców na podstawie jego cech morfologicznych. Ryby. Uczeń: dokonuje obserwacji przedstawicieli ryb (zdjęcia, filmy, schematy, hodowle akwariowe itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje ich przystosowania do życia w wodzie, określa ryby jako zwierzęta zmiennocieplne, przedstawia sposób rozmnażania i rozwój ryb, wyjaśnia znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka. Płazy. Uczeń: dokonuje obserwacji przedstawicieli płazów (zdjęcia filmy, schematy, okazy naturalne w terenie itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje ich 9

10 przystosowania do życia w wodzie i na lądzie, określa płazy jako zwierzęta zmiennocieplne, przedstawia sposób rozmnażania i rozwój płazów, wyjaśnia znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka. Gady. Uczeń: dokonuje obserwacji przedstawicieli gadów (zdjęcia, filmy, schematy, okazy naturalne w terenie itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania gadów do życia na lądzie, określa gady jako zwierzęta zmiennocieplne, przedstawia sposób rozmnażania i rozwój, wyjaśnia znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka. Ptaki. Uczeń: przedstawia różnorodność środowisk życia i cech morfologicznych ptaków, dokonuje obserwacji przedstawicieli ptaków (zdjęcia, filmy, schematy, okazy naturalne w terenie itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania ptaków do lotu, określa ptaki jako zwierzęta stałocieplne, przedstawia sposób rozmnażania i ich rozwój, wyjaśnia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka. Ssaki. Uczeń: przedstawia różnorodność środowisk życia i cech morfologicznych ssaków, dokonuje obserwacji przedstawicieli ssaków (zdjęcia, filmy, schematy, okazy naturalne w terenie itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach, określa ssaki jako zwierzęta stałocieplne, przedstawia sposób rozmnażania i rozwój ssaków, wyjaśnia znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka. Różnorodność zwierząt kręgowych. Uczeń: identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z gromad kręgowców na podstawie jego cech morfologicznych, porównuje grupy kręgowców pod względem cech morfologicznych, rozmnażanie i rozwoju oraz wykazuje związek tych cech z opanowaniem różnych środowisk życia, przedstawia przykłady działań człowieka wpływających na różnorodność ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. 10

11 Klasa siódma Wymagania szczegółowe Organizm człowieka. Skóra Uczeń: przedstawia funkcje skóry; rozpoznaje elementy budowy skóry oraz określa związek budowy tych elementów z funkcjami pełnionymi przez skórę; uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania niepokojących zmian na skórze; podaje przykłady chorób skóry ( grzybice, czerniak ) oraz zasady ich profilaktyki; określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem występowania i rozwoju choroby nowotworowej skóry. Układ ruchu. Uczeń: rozpoznaje ( na schemacie, rysunku, modelu, według opisu ) elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn; przedstawia funkcje kości; określa cechy budowy fizycznej i chemicznej kości oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości; przedstawia rolę i współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów; uzasadnia konieczność aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania układu ruchu; podaje przykłady schorzeń układu ruchu ( skrzywienia kręgosłupa, krzywica, płaskostopie, osteoporoza ) oraz zasady ich profilaktyki. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: rozpoznaje ( na schemacie, rysunku, modelu, według opisu ) elementy układu pokarmowego; przedstawia ich funkcje oraz określa związek budowy z pełnioną funkcją; rozpoznaje ( na rysunku, schemacie, modelu, według opisu ) rodzaje zębów oraz określa ich znaczenie w mechanicznej obróbce pokarmu; przedstawia przyczyny próchnicy i zasady jej profilaktyki; przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych ( białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda ) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność składników pokarmowych w produktach spożywczych; przedstawia miejsca trawienia białek, tłuszczów i cukrów; określa produkty tych procesów oraz podaje miejsce ich wchłaniania; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi; analizuje skutki niedoboru witamin ( A, D, K, C, B6, B12 ) i składników mineralnych ( Mg, Fe, Ca ) w organizmie oraz skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych; wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu układy pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; uzasadnia konieczność stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu ( wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna ), oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania ( otyłość nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca );podaje przykłady chorób układu pokarmowego ( WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka, dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego ) oraz zasady ich profilaktyki. Układ krążenia. Uczeń: rozpoznaje elementy budowy układu krążenia ( na schemacie, rysunku, według opisu ) i przedstawia ich funkcje; analizuje krążenie krwi w obiegu małym i dużym; przedstawia rolę składników krwi (krwinki czerwone, białe, płytki krwi, osocze); wymienia grupy krwi ABO i Rh oraz przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa; planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmianę tętna i ciśnienia krwi; analizuje wpływ aktywności fizycznej i prawidłowej diety na funkcjonowanie układu krążenia; podaje przykłady chorób krwi 11

12 (anemia, białaczka), układu krążenia ( miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca) oraz zasady ich profilaktyki; uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych krwi, pomiaru tętna, ciśnienia tętniczego. Układ odpornościowy. Uczeń: wskazuje lokalizację ( na schemacie, rysunku, według opisu )wybranych narządów układu odpornościowego: śledziony, grasicy i węzłów chłonnych oraz określa ich funkcje; rozróżnia odporność wrodzoną i nabyta oraz opisuje sposoby nabywania odporności ( czynna, bierna, naturalna, sztuczna ); porównuje istotę działania szczepionek i surowicy; podaje wskazania do ich zastosowania oraz uzasadnia konieczność stosowania obowiązkowych szczepień; określa, w jakiej sytuacji dochodzi do konfliktu serologicznego i przewiduje jego skutki; przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów; określa alergię jako nadwrażliwość układu odpornościowego na określony czynnik; określa AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności. Układ oddechowy. Uczeń: rozpoznaje elementy układu oddechowego ( na schemacie, rysunku, modelu, według opisu ) i przedstawia ich funkcje oraz określa związek budowy elementów z funkcją; przedstawia mechanizm wentylacji płuc ( wdech i wydech ); planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany częstości oddechu; analizuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach; planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność dwutlenku węgla oraz pary wodnej w powietrzu wydychanym, analizuje wpływ palenia tytoniu (bierne i czynne ), zanieczyszczeń pyłowych powietrza na stan i funkcjonowanie układu oddechowego; podaje przykłady chorób układu oddechowego ( angina, gruźlica, rak płuc ) oraz zasady ich profilaktyki. Układ moczowy i wydalanie. Uczeń: przedstawia istotę procesu wydalania i podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka ( mocznik. Dwutlenek węgla ) oraz wymienia narządy biorące udział w ich wydalaniu; rozpoznaje elementy układu moczowego ( na modelu, rysunku, według opisu ) oraz przedstawia ich funkcje; podaje przykłady chorób układu moczowego ( kamica nerkowa, zakażenia dróg moczowych ) oraz zasady ich profilaktyki; uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu. Układ nerwowy. Uczeń: rozpoznaje elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego ( na rysunku, modelu, według opisu ) oraz określa ich funkcje; porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układy nerwowego; opisuje łuk odruchowy i wymienia rodzaje odruchów; dokonuje obserwacji odruchu kolanowego; przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem; uzasadnia znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego; przedstawia negatywny wpływ niektórych substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków, środków dopingujących, dopalaczy, nikotyny ( w tym e-papierosów ) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków. Narządy zmysłów. Uczeń: rozpoznaje elementy budowy oka ( na modelu, schemacie, według opisu ) oraz przedstawia ich funkcje w powstawaniu obrazu, dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego; przedstawia przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania wad wzroku ( krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm ); rozpoznaje elementy budowy ucha ( na modelu, rysunku, według opisu ) oraz przedstawia ich funkcje; opisuje wpływ hałasu na zdrowie człowieka; przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu, dotyku; wskazuje umiejscowienie receptorów właściwych tym zmysłom oraz planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała. 12

13 Układ dokrewny. Uczeń: wymienia gruczoły dokrewne: przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki; wskazuje ich lokalizację i podaje hormony wydzielane przez nie ( hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, adrenalina, testosteron, estrogeny, progesteron ) oraz przedstawia ich rolę; przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu; wyjaśnia dlaczego nie należ bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatów i leków hormonalnych. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: rozpoznaje elementy budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego ( na schemacie, według opisu ) oraz podaje ich funkcje; opisuje fazy cyklu miesiączkowego kobiety; określa rolę gamet w procesie zapłodnienia; wymienia etapy rozwoju ( zygota, zarodek, płód ) i wyjaśnia wpływ różnych czynników na rozwój zarodka i płodu; przedstawia cech fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; przedstawia zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową; uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty. Homeostaza. Uczeń: analizuje współdziałanie poszczególnych układów narządów w utrzymaniu niektórych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie ( temperatura, poziom glukozy we krwi, ilość wody w organizmie ); przedstawia zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu oraz choroby jako zaburzenia homeostazy; analizuje informacje dołączone do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych i suplementów; uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza ( dawka, godziny przyjmowania i długość karencji ). 13

14 Klasa ósma Wymagania szczegółowe Genetyka. Uczeń: przedstawia strukturę DNA; wskazuje znaczenie struktury podwójnej helisy w procesie replikacji DNA; podaje znaczenie procesu replikacji DNA; opisuje budowę chromosomu ( chromatydy, centromer ) i podaje liczbę chromosomów komórek człowieka oraz rozróżnia autosomy i chromosomy płci; przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne; przedstawia nowotwory jako skutek niekontrolowanych podziałów komórkowych oraz przedstawia czynniki sprzyjające ich rozwojowi ( np. niewłaściwa dieta, niektóre używki, niewłaściwy tryb życia, promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiska );przedstawia dziedziczenie jednogenowe, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki ( fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność ); przedstawia dziedziczenie płci u człowieka; podaje przykłady chorób sprzężonych z płcią ( hemofilia, daltonizm ) i przedstawia ich dziedziczenie; wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka ( układ ABO, czynnik Rh ); określa, czym jest mutacja oraz wymienia możliwe przyczyny ich występowania (mutacje spontaniczne i wywoływane przez czynniki mutagenne )i podaje przykłady czynników mutagennych ( promieniowanie UV, promieniowanie X, składniki dymu tytoniowego, toksyny grzybów pleśniowych, wirus HPV); podaje przykłady chorób genetycznych człowieka warunkowanych mutacjami (mukowiscydoza, fenyloketonuria, zespół Downa). Ewolucja życia. Uczeń: wyjaśnia istotę procesu ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu; wyjaśnia na przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny oraz przedstawia różnice między nimi; przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi jako wynik procesów ewolucyjnych. Ekologia i ochrona środowiska. Uczeń: wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu oraz wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami; opisuje cechy populacji (liczebność, zagęszczenie, rozrodczość, śmiertelność, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa) oraz dokonuje obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej w terenie; analizuje oddziaływania antagonistyczne: konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność; analizuje oddziaływania nieantagonistyczne: mutualizm obligatoryjny (symbioza),mutualizm fakultatywny (protokoperacja) i komensalizm; przedstawia strukturę troficzną ekosystemu, rozróżnia producentów, konsumentów (I-go i dalszych rzędów) i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii przez ekosystem; analizuje łańcuchy pokarmowe (łańcuchy spasania) oraz analizuje przedstawione (w postaci schematu) sieci i łańcuchy pokarmowe; analizuje zakres tolerancji organizmu na wybrane czynniki środowiska (temperatura, wilgotność, stężenie dwutlenku siarki w powietrzu); przedstawia porosty jako organizmy wskaźnikowe (skala porostowa), ocenia stopień zanieczyszczenia powietrz tlenkiem siarki, wykorzystując skalę porostową; przedstawia odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody oraz propozycje racjonalnego gospodarowania zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 14

15 Zagrożenia różnorodności biologicznej. Uczeń: przedstawia istotę różnorodności biologicznej, podaje przykłady gospodarczego użytkowania ekosystemów, analizuje wpływ człowieka na różnorodność biologiczną, uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej; przedstawia formy ochrony przyrody w Polsce oraz uzasadnia konieczność ich stosowania dla zachowania gatunków i ekosystemów. 15