Spis treści. 1. Metody leczenia Psychofarmakoterapia Leki przeciwdepresyjne 65. Przedmowa Autorzy XV XVI

Transkrypt

1 V Spis treści Przedmowa Autorzy XV XVI 1. Metody leczenia Psychofarmakoterapia Badania kliniczne leków psychotropowych 1 Tomasz Szafrański 1. Fazy badań przedklinicznych i badań klinicznych 2 2. Przepisy regulujące prowadzenie badań klinicznych leków psychotropowych w Polsce 4 3. Leki generyczne i biopodobne 8 4. Na co zwrócić uwagę, oceniając badanie kliniczne? Leki przeciwpsychotyczne 13 Małgorzata Rzewuska 1. Rys historyczny Mechanizm działania przeciwpsychotycznego Klasyfikacje Właściwości działania klinicznego wpływające na wybór leku Wskazania Przeciwwskazania Objawy niepożądane Zatrucia (przedawkowanie) Nagłe zgony Zasady stosowania Monitorowanie leczenia Interakcje Leki przeciwdepresyjne 65 Stanisław Pużyński 1. Zwięzły zarys rozwoju psychofarmakoterapii depresji Ogólna charakterystyka i mechanizmy działania Klasyfikacja leków przeciwdepresyjnych Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) (nieselektywne inhibitory wychwytu NA i 5HT) Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (ssri) Inne inhibitory wychwytu monoamin oraz leki działające bezpośrednio na receptory Leki o głównie receptorowych mechanizmach działania (antagoniści receptorów adrenergicznych α 2, 5HT 2, 5HT 3 ) Inhibitory monoaminooksydazy (MAO) Leki o innych mechanizmach działania Leki pochodzenia roślinnego Ogólne zasady stosowania Miejsce leków przeciwdepresyjnych I i II generacji w terapii stanów depresyjnych Leki normotymiczne 110 Janusz Rybakowski 1. Definicja Leki normotymiczne I generacji Leki normotymiczne II generacji Niektóre zalecenia dotyczące leczenia za pomocą leków normotymicznych Leki prokognitywne 124 Stanisław Pużyński 1. Leki nootropowe i poprawiające krążenie mózgowe Leki wzmagające neuroprzekaźnictwo cholinergiczne 127

2 VI SPIS TREŚCI 3. Inne leki wywierające wpływ na neuroprzekaźnictwo Kierunki poszukiwania farmakologicznych metod terapii i prewencji zaburzeń otępiennych, zwłaszcza choroby Alzheimera Leki przeciwlękowe 135 Marek Jarema 1. Charakterystyka i mechanizmy działania Wskazania i przeciwwskazania Ogólne zasady stosowania Bezpieczeństwo stosowania Opis leków przeciwlękowych Leki stosowane w leczeniu zaburzeń snu 150 Adam Wichniak, Wojciech Jernajczyk 1. Leki promujące sen stosowane w leczeniu bezsenności Leki stymulujące stosowane w leczeniu nadmiernej senności Leki stosowane w leczeniu zespołu niespokojnych nóg Podsumowanie Leki stosowane w leczeniu uzależnień 168 Bogusław Habrat 1. Uzależnienie od alkoholu Uzależnienie od opioidów Uzależnienie od nikotyny (tytoniu) Leki stosowane w leczeniu padaczki 175 Tadeusz Parnowski 1. Problemy z nazewnictwem Podział leków przeciwpadaczkowych Mechanizmy działania Zasady leczenia i dobór leku Kiedy można odstawić? Stan padaczkowy Objawy niepożądane Interakcje Wpływ na procesy poznawcze Leczenie padaczki u kobiet w wieku rozrodczym Inne leki o działaniu psychotropowym lub stosowane w psychiatrii 183 Janusz Rybakowski 1. Leki działające poprzez układ neuroendokrynny Leki działające na neuroprzekaźnictwo Leki wpływające na funkcje seksualne Kwasy tłuszczowe nienasycone Szczególne zasady psychofarmakoterapii Psychofarmakoterapia u dzieci i młodzieży 192 Andrzej Rajewski 1. System neuroprzekaźników w okresie rozwoju Farmakokinetyka u dzieci i młodzieży Czynniki warunkujące działanie leków psychotropowych w wieku rozwojowym Podsumowanie Psychofarmakoterapia w okresie ciąży i karmienia 199 Małgorzata Rzewuska 1. Depresja w ciąży Depresje poporodowe Leki przeciwdepresyjne w ciąży Zespoły odstawienia leków przeciwdepresyjnych Dwubiegunowa choroba afektywna Leki przeciwdrgawkowe Sole litu Psychozy w ciąży Psychozy poporodowe Działanie neuroleptyków na płód i noworodka Elektrowstrząsy Zaburzenia lękowe Stosowanie leków psychotropowych w okresie karmienia piersią Podsumowanie 210

3 VII Psychofarmakoterapia u osób w wieku podeszłym 211 Tadeusz Parnowski 1. Podstawowe zmiany fizjologiczne występujące w wieku podeszłym wpływające na farmakokinetykę i farmakodynamikę leków Leczenie depresji Leczenie psychozy i zaburzeń zachowania Leczenie zaburzeń świadomości Leczenie zaburzeń snu Psychofarmakoterapia u osób chorych somatycznie 221 Maria Załuska 1. Choroby wątroby Choroby nerek Choroby płuc Schorzenia hematologiczne Choroby układu krążenia Schorzenia metaboliczne i hormonalne Choroba wrzodowa przewodu pokarmowego Padaczka Choroba Parkinsona Inne oddziaływania neurobiologiczne Leczenie elektrowstrząsowe oraz inne pokrewne metody stymulacji elektrycznej i magnetycznej 234 Robert T. Hese, Tomasz Zyss 1. Elektrowstrząsy Inne metody stymulacji elektrycznej i magnetycznej Leczenie światłem 243 Łukasz Święcicki 1. Określenie Mechanizm działania Wskazania Przeciwwskazania Zasady doboru chorych Zasady prowadzenia terapii Ocena skuteczności Ocena ryzyka Inne ważne sprawy Leczenie neurochirurgiczne 248 Tomasz Mandat, Paweł Nauman 1. Historia Założenia anatomiczne Proces kwalifikacyjny Metody uszkadzające Głęboka stymulacja mózgu Stymulacja nerwu błędnego Podsumowanie Psychoterapia Podstawy psychoterapii 256 Jerzy Aleksandrowicz, Jan Czesław Czabała 1. Określenie Podstawy teoretyczne psychoterapii Praktyka psychoterapii Podsumowanie Psychoterapia poznawczo- -behawioralna 269 Agnieszka Popiel, Ewa Pragłowska 1. Założenia teoretyczne i ewolucja poglądów Zastosowanie w praktyce klinicznej badania nad skutecznością Kształcenie i umiejętności psychoterapeuty Kontrowersje i obszary dalszych badań Psychoterapia interpersonalna 275 Jerzy A. Sobański 1. Historia rozwoju koncepcji i jej autorzy Definicja i kontrowersje klasyfikacyjne Podstawowe pojęcia Warunki, założenia i ukierunkowanie oddziaływań Znaczenie w psychiatrii Znaczenie w badaniach nad psychoterapią i manualizacja 280

4 VIII SPIS TREŚCI 7. Nowe perspektywy i nowe populacje docelowe Niektóre uwagi krytyczne Szkolenie rezydentów psychiatrii Podsumowanie Psychoterapia psychodynamiczna 283 Cezary Żechowski 1. Zakres i definicja pojęcia Podstawowe założenia Główne pojęcia Teorie rozwoju psychicznego Zasady Zastosowanie Inne podejścia psychoterapeutyczne 290 Krzysztof Rutkowski 1. Kierunki psychoanalityczne Psychodrama Tak zwana psychoterapia humanistyczna Podejścia interakcyjne Praca z ciałem Specjalistyczne techniki stosowane w psychoterapii Ujęcie integracyjne 298 Ewa Trzebińska 1. Źródła Formy Perspektywy i problemy Terapia rodzinna 311 Bogdan de Barbaro, Irena Namysłowska 1. Rys historyczny Pionierzy i pierwsze szkoły terapeutyczne Kierunki współczesne: terapie oparte na konstrukcjonizmie społecznym Podstawowe pojęcia Specyfika Zastosowanie Inne formy oddziaływania wobec rodziny Badania nad terapią rodzin Wymiar etyczny Rodzina a zmiany społeczno-kulturowe Podsumowanie Terapia społeczna 330 Jacek Wciórka 1. Określenie Kontekst i cele Metody Znaczenie kliniczne Rehabilitacja 345 Andrzej Cechnicki 1. Określenie Praktyka rehabilitacji Podsumowanie Inne oddziaływania terapeutyczne Terapia funkcji poznawczych 359 Łukasz Gawęda 1. Cele, modele i rodzaje Przebieg Skuteczność Terapia poprzez działania kreatywne 361 Anna Bielańska 1. Cele Formy Aspekt społeczny i edukacyjny Muzykoterapia 365 Elżbieta Galińska 1. Perspektywa neurobiologiczna Struktura muzyczna jako tworzywo terapeutyczne Fizjologiczny mechanizm działania muzyki w terapii Psychologiczny mechanizm działania muzyki w terapii Medycyna muzyczna a muzykoterapia Muzyka w terapii i muzyka jako terapia Muzykoterapia jako dziedzina psychiatrii 371

5 IX 8. Współczesny model badań Neuromuzykoterapia Uwagi końcowe Terapia poprzez ruch, taniec, sport 376 Zofia Aleszko 1. Ruch Taniec Sport Wspieranie, (samo)pomoc, umacnianie: nowe role osób chorujących psychicznie w psychiatrii 380 Andrzej Cechnicki Podsumowanie Szczególne okoliczności terapii Postępowanie w stanach naglących 385 Andrzej Kokoszka 1. Nawiązanie kontaktu z chorym Zasady stosowania przymusu bezpośredniego Badanie somatyczne Wstępna diagnoza psychoterapeutyczna Interwencje psychoterapeutyczne Psychofarmakoterapia Zagrożenie samobójstwem Zagrożenie agresją Zagrożenie przypadkowymi urazami wynikającymi z dezorganizacji zachowania Lęk Inne stany naglące Konsultacja psychiatryczna 406 Maria Załuska 1. Psychiatria konsultacyjna Przebieg Szczególne problemy Brak zgody pacjenta 413 Marta Anczewska 1. Kontekst prawny Postępowanie wobec osoby wymagającej hospitalizacji psychiatrycznej bez zgody uwagi praktyczne Czynniki wpływające na brak zgody pacjenta Agresja pacjentów jako forma braku zgody Podsumowanie Zagadnienia etyczne Etyka zawodu psychiatry: oczekiwania i wyzwania Oczekiwania 421 Anna Liberadzka 1. Zobaczyć człowieka Pomóc wyzdrowieć towarzyszyć w zdrowieniu Dać nadzieję Umacniać Wyzwania 424 Jacek Wciórka 1. Współczesność nie oszczędza psychiatrów Profesjonalizm Etyka psychiatry Imponderabilia Etyka pracy klinicznej w psychiatriii 429 Jacek Bomba 1. Teoretyczne podstawy etyki psychiatrycznej Etyka postępowania lekarskiego a normy prawne i etyczne Zasady etyczne postępowania diagnostycznego Zasady etyczne postępowania terapeutycznego Zasady etyczne badań naukowych Problemy etyczne psychiatrii dzieci i młodzieży 442

6 X SPIS TREŚCI 7. Zasady etyczne w orzecznictwie psychiatrycznym Rola samorządu lekarskiego i Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w przestrzeganiu zasad etyki zawodowej Etyka badań naukowych w psychiatrii 449 Stanisław Pużyński 1. Tajemnica lekarska, zawodowa, ochrona danych osobowych Świadoma zgoda Problemy etyczne związane z działalnością psychiatrycznej opieki zdrowotnej Placebo w badaniach leków psychotropowych Testy obciążeniowe w badaniach patogenezy zaburzeń psychicznych Badania genetyczne Publikacje naukowe Konflikt (sprzeczność) interesów pracowników naukowych i lekarzy oraz producentów i dystrybutorów leków Eutanazja Zagadnienia prawne Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego podstawowe zagadnienia 473 Janusz Heitzman, Inga Markiewicz 1. Ogólna charakterystyka Promocja zdrowia psychicznego, zapobieganie zaburzeniom psychicznym oraz kształtowanie właściwych postaw społecznych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi Opieka zdrowotna i inne formy opieki i pomocy w środowisku rodzinnym i społecznym Narodowy program ochrony zdrowia psychicznego Ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi Status pacjenta Dom pomocy społecznej Rozporządzenia wykonawcze do ustawy Podsumowanie Zasady wykonywania zawodu w świetle ustawy o zawodzie lekarza 493 Agnieszka Szaniawska-Bartnicka 1. Definicja zawodu, wymagane kwalifikacje i standardy wykonywania Zasada zgody pacjenta jako przesłanka legalności świadczeń medycznych Eksperyment medyczny Zakres obowiązku udzielenia pomocy Tajemnica lekarska Prowadzenie dokumentacji medycznej Niektóre inne obowiązki wynikające z ustawy Odpowiedzialność zawodowa, karna, cywilna, pracownicza i dyscyplinarna lekarza 499 Bożena Pietrzykowska, Wojciech Gutkowski, Witold Preiss 1. Odpowiedzialność zawodowa Odpowiedzialność karna Odpowiedzialność cywilna Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność dyscyplinarna Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej lekarza Rola orzecznictwa lekarskiego i rehabilitacji w ubezpieczeniu społecznym 511 Anna Wilmowska-Pietruszyńska, Anna Frindt-Zajączkowska 1. Orzecznictwo o czasowej niezdolności do pracy Orzecznictwo o długotrwałej niezdolności do pracy 513

7 XI 3. Specyfika orzekania lekarskiego o niezdolności do pracy w zaburzeniach psychicznych Rehabilitacja lecznicza w ubezpieczeniu społecznym Rehabilitacja zawodowa Psychiatria w postępowaniu sądowym 518 Danuta Hajdukiewicz, Janusz Heitzman 1. Podstawy naukowe psychiatrii sądowej Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w postępowaniu karnym Środek zabezpieczający z powodu zaburzeń psychicznych Opiniowanie w sprawach o wykroczenia Opiniowanie w sprawach nieletnich Opiniowanie w postępowaniu cywilnym Zagadnienia publiczne Zdrowie psychiczne: definicje, wskaźniki, determinanty, zagrożenia, promocja 575 Jan Czesław Czabała 1. Definicja i wskaźniki Determinanty Czynniki zagrażające Promocja Podsumowanie Modele opieki psychiatrycznej 586 Jacek Wciórka 1. Funkcje Modele: wartości, założenia, rozwiązania Tendencje rozwojowe System ochrony zdrowia psychicznego w Polsce Podstawy prawne 598 Wanda Langiewicz Zasoby organizacyjne Opieka zdrowotna 600 Wanda Langiewicz 1. Lecznictwo ambulatoryjne Opieka stacjonarna Inne formy opieki psychiatrycznej Finansowanie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień Oparcie społeczne 610 Paweł Bronowski 1. Znaczenie Oparcie społeczne u osób chorujących psychicznie Programy, placówki Rozwiązania systemowe oparte na społecznościach lokalnych Uczestnictwo zawodowe 614 Hubert Kaszyński Aktywność samopomocowa 621 Katarzyna Prot 1. Grupy samopomocowe Historia organizacji samopomocowych Programy prowadzone przez konsumentów Zagrożenia dla ruchu samopomocowego Sytuacja w Polsce Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego 626 Jacek Wciórka 1. Historia Założenia: etyka, doświadczenie i dowody Podstawy prawne Podmioty odpowiedzialne Cele główne i szczegółowe Inwestowanie i finansowanie Czas Centrum Zdrowia Psychicznego (czp) Wyzwania 633

8 XII SPIS TREŚCI 4.4. Szczególne zadania psychiatrii Psychiatria środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego w społeczności lokalnej 635 Jacek Wciórka, Katarzyna Prot, Elżbieta Słupczyńska-Kossobudzka, Małgorzata Sosnowska 1. Określenie Geneza Rozwój Bariery Charakterystyczne placówki i programy Psychiatria środowiskowa w Polsce Hospitalizacja psychiatryczna ochrona i umacnianie zdrowia psychicznego w szpitalu 654 Maria Załuska 1. Choroba i hospitalizacja jako źródło stresu Minimalizowanie stresu Umacnianie i zdrowienie Psychiatria wojskowa ochrona zdrowia psychicznego w wojsku 658 Antoni Florkowski 1. Służba wojskowa a zdrowie psychiczne Patologia społeczna w wojsku Psychoprofilaktyka i promocja zdrowia psychicznego w wojsku Psychiatria we współczesnym świecie Kontekst publiczny zdrowie publiczne, obciążenia, polityka zdrowotna 669 Andrzej Kiejna 1. Epidemiologia i zdrowie publiczne Obciążenia konsekwencje, koszty, podatność na dyskryminację Choroby psychiczne a polityka zdrowotna Kontekst kulturowy korzenie i tendencje rozwoju psychiatrii 675 Jacek Bomba 1. Korzenie kulturowe psychiatrii Koncepcje rozwoju człowieka i psychiatria Psychiatria i antropologia Psychiatria a feminizm Psychiatria i poprawność polityczna Wkład psychiatrii do kultury Psychiatria i twórczość Dwie tendencje Kontekst społeczny psychiatria w świadomości i praktyce społecznej 683 Jacek Wciórka, Piotr Świtaj 1. Definiowanie zaburzeń psychicznych Stereotypy i dystans Piętno i dyskryminacja Wykluczenie i nierówność Wizerunek psychiatrii i psychiatrów Społeczny kontrakt psychiatrii Kapitał społeczny a psychiatria Kontekst polityczny psychiatria wobec ideologii 691 Tadeusz Nasierowski 1. Walka o prestiż Eugenika Nazizm śmierć jest mistrzem z Niemiec Antysemityzm Komunizm w zwierciadle faszyzmu Obrona praw człowieka Dokąd zmierzamy? Kontekst religijny duchowość a psychiatria 702 Bogdan de Barbaro 1. Religia a psychiatria z perspektywy historycznej 702

9 XIII 2. Religia a zdrowie psychiczne badania empiryczne Perspektywa psychoanalityczna: między redukcjonizmem a otwarciem na doświadczenie religijne Teolog wobec zagadnień psychiatrycznych Psychiatra i psychoterapeuta wobec zagadnień duchowych Perspektywa kliniczna: elementy religijne w psychopatologii Opętanie: dwie perspektywy Od rywalizacji do współpracy między księdzem a psychiatrą: idee praktyczne i postulaty Podsumowanie Kontekst twórczy psychiatria i sztuka Wolność i sztuka Oryginalność Pathos Twórczość chorych psychicznie 715 Maria Pałuba 5.7. Kontekst naukowy poznanie naukowe a wyzwania psychiatrii 718 Jacek Wciórka, Tomasz Szafrański, Piotr Świtaj 1. Psychiatria jako nauka Psychiatria i dowody Psychiatria i wartości Przyszłość 726 Skorowidz Nie ma sztuki bez patosu 713 Ewa Kuryluk 1. Sztuka jest uniwersalna 713