STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Transkrypt

1 1 Ochrona przyrody w prawie UE i prawie polskim cz. I 1 2 Barbara Iwańska września 2018 r Orzeczenia TSUE źródło baza: eurlex Orzeczenia WSA i NSA baza Lex lub CBOSA I. Źródła prawa ochrony przyrody Prawo międzynarodowe (wybrane przykłady) Konwencja o obszarach podmokłych o znaczeniu międzynarodowym, zwłaszcza jako biotopy ptactwa wodnego - Ramsar 1971, Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego - Paryż 1972, Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi gatunkami dzikich zwierząt i roślin (CITES) - Waszyngton 1973, Konwencja o ochronie gatunków wędrownych dzikich zwierząt - Bonn 1979, Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej - Rio de Janeiro 1992, Konwencja o ochronie europejskiej fauny i flory oraz siedlisk przyrodniczych - Berno 1979 Prawo UE obszary regulacji: różnorodność biologiczna, gospodarka zasobami naturalnymi, fauna, flora, lasy, GMO: dyrektywa 2009/147 (dzikie ptaki) dyrektywa 92/43 (siedliska przyrodnicze, fauna, flora) rozporządzenie NR 1143/2014 (inwazyjne gatunki obce) dyrektywa 1999/22 (ogrody zoologiczne) rozporządzenie nr 338/97 (handel gatunkami zagrożonymi) akty dotyczące kontrolowanego wykorzystania i świadomego uwalniania GMO do środowiska (w tym dyrektywy i rozporządzenia) akty dotyczące ochrony dobrostanu zwierząt Prawo polskie Ochrona przyrody w ustawach przyrodniczych, np.: Ustawa o ochronie przyrody Ustawa o rybactwie śródlądowym 1

2 Ustawa o lasach Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa Prawo łowieckie Ustawa o doświadczeniach na zwierzętach Ustawa o ochronie zwierząt, W ustawach środowiskowych (Ustawie Prawo ochrony środowiska (Ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie; Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku ) W ustawach pozaśrodowiskowych (np. ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 7 II. Kryteria wyróżnienia prawa ochrony przyrody jako obszaru regulacji prawnej Zob.: A Habuda (2013); W Radecki (2012) 8 9 Kryterium formalne w postaci odrębnych aktów prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego Kryterium przedmiotu ochrony: przyroda żywa, nieożywiona oraz krajobraz Z uwagi na brak definicji legalnej pojęcia przyrody, a także mając na uwadze to w jaki sposób i w jakim celu realizuje się ochronę wymienionych zasobów przyrody i jej składników słusznie w piśmiennictwie wyróżnia się: - przyrodę w szerokim tego słowa znaczeniu, którym to pojęciem obejmuje się co do zasady wszystkie zasoby przyrody i jej składniki - oraz przyrodę w wąskim znaczeniu tego słowa, które to pojęcie odnieść należy do zasobów przyrody i jej składniki szczególnie wartościowych, co ocenia się na podstawie obiektywnych przesłanek określonych w definicji poszczególnych form ochrony przyrody Kryterium sposobu i celu ochrony: zachowanie (ochrona konserwatorska), zrównoważone użytkowanie oraz odnawianie zasobów, tworów i składników przyrody Kryterium koncepcji ochrony (W. Radecki, s r.; M Górski, 2009): ochrona szczególna (idealna) - obszarowa, gatunkowa, obiektowa ochrona powszechna lub użytkowa - np. ochrona terenów zieleni i zadrzewień, ochrona lasów, ochrona zwierząt łownych Kryterium zasad ogólnych (A. Habuda 2013, W. Radecki, 2012, J. Ciechanowicz- McLean 2006) zasada powszechności ochrony, zasada planowości ochrony przyrody, zasada 2

3 priorytetu interesu publicznego, zasad umiędzynarodowienia prawnej ochrony przyrody) Kryterium instrumentów prawnych (Formy ochrony przyrody) - Obszarowe (instytucja obszaru specjalnego o charakterze ekologicznym) - Ochrona gatunkowa III. Prawo UE Dyrektywa 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia) Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej Dyrektywy te stanowią kluczowe elementy wspólnotowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, która ma na celu osiągnięcie przewodniego celu UE, jakim jest powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji funkcji ekosystemu w UE do 2020 r. oraz przywrócenie ich w możliwie największym stopniu. Odgrywają one również kluczową rolę dla wypełnienia międzynarodowych zobowiązań podjętych przez UE w październiku 2010 r. w Nagoi w ramach Konwencji o różnorodności biologicznej. SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Stan przyrody w Unii Europejskiej (Bruksela, dnia r. COM(2015) 219 final ) 1. Dyrektywa 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia) Poprzednia: Dyrektywa 79/409/EWG Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 15 Przedmiot ochrony art. 1 dyrektywy ptasiej Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Dyrektywę stosuje się do ptactwa, jego jaj, gniazd i naturalnych siedlisk. 16 Cel dyrektywy ptasiej 3

4 art. 1 i 2 dyrektywy ptasiej ochrona gatunków ptaków, gospodarowanie nimi oraz ich kontrola i ustanowienie reguł ich eksploatacji zachowanie populacji gatunków ptaków na poziomie, który odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, naukowym i kulturowym, mając na uwadze wymogi ekonomiczne i rekreacyjne lub w celu dostosowania populacji tych gatunków do tego poziomu C-76/08: celem dyrektywy nie jest całkowita ochrona gatunków i całkowity zakaz jakiegokolwiek wykorzystywania i eksploatacji, ale dąży ona do ochrony populacji ptaków na zadawalającym poziomie Instrumenty prawne ochrony gatunków ptaków ochrona obszarowa - Ochrona obszarowa Art. 3 dyrektywy ptasiej W świetle wymogów określonych w art. 2, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki w celu ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa, określonych w art. 1. a) stworzenie obszarów ochrony; b) utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi; c) przywracanie zniszczonych biotopów; d) tworzenie biotopów 19 Ochrona obszarowa Artykuł 4 dyrektywy ptasiej 1. Gatunki wymienione w załączniku I podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania. W związku z powyższym uwzględnia się: a) gatunki zagrożone wyginięciem; b) gatunki podatne na szczególne zmiany w ich naturalnym siedlisku; c) gatunki uznane za rzadkie z uwagi na niewielkie populacje lub ograniczone lokalne występowanie; 4

5 d) inne gatunki wymagające szczególnej uwagi ze względu na specyficzny charakter ich naturalnego siedliska. Tendencje i wahania w poziomach populacji są uwzględniane przy dokonywaniu oceny Państwa członkowskie dokonują klasyfikacji przede wszystkim najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni jako obszarów specjalnej ochrony dla zachowania tych gatunków, z uwzględnieniem wymogów ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie. 2. Państwa członkowskie podejmują podobne środki w odniesieniu do regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I, mając na uwadze potrzebę ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie, w odniesieniu do obszarów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż ich tras migracji. W tym celu państwa członkowskie zwracają szczególną uwagę na ochronę terenów podmokłych, w szczególności tych o znaczeniu międzynarodowym. 3. ( ) 4. W odniesieniu do obszarów ochrony, określonych w ust. 1 i 2, państwa członkowskie podejmują właściwe kroki w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów niniejszego artykułu. Państwa członkowskie dążą również do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk poza tymi obszarami ochrony. Instrumenty prawne ochrona gatunkowa Ochrona gatunkowa Art. 5 dyrektywy ptasiej a) umyślnego zabijania lub chwytania jakimikolwiek metodami; b) umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd; c) wybierania ich jaj dziko występujących oraz zatrzymania tych jaj, nawet gdy są puste; d) umyślnego płoszenia tych ptaków, szczególnie w okresie lęgowym i wychowu młodych, jeśli mogłoby to mieć znaczenie w odniesieniu do celów niniejszej dyrektywy; e) przetrzymywania ptactwa należącego do gatunków, na które polowanie i których 5

6 chwytanie jest zabronione. Możliwe odstępstwa : art. 7: dopuszczalne polowanie na niektóre gatunki art. 9: przesłanki możliwego odstąpienia od ww. zakazów 25 Ochrona gatunkowa - względny zakaz obrotu Art. 6 : sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz oferowania do sprzedaży żywych lub martwych ptaków, jak również wszelkich łatwo rozpoznawalnych części lub produktów uzyskanych z tych ptaków ograniczanie wszelkich odstępstw od tego zakazu tylko do gatunków, których status biologiczny na to pozwala, mając na uwadze specyficzne warunki panujące w różnych regionach możliwe odstępstwa art. 6 ust. 2 i 3 dyrektywy (w odniesieniu do gatunków z załącznika IIIA działalność ta nie jest zabroniona, w odniesieniu do gatunków z załącznika III B może być dopuszczona pod pewnymi warunkami) art. 9 dyrektywy 26 Ochrona gatunkowa dopuszczalna eksploatacja gatunków ptaków Art. 7: Uwzględniając wysoki poziom populacji, rozmieszczenie geograficzne oraz wskaźnik reprodukcji w całej Wspólnocie, dopuszczalne jest polowanie na niektóre gatunki, co stanowi dopuszczalną ich eksploatację, o ile określone i przestrzegane są pewne ograniczenia i polowania takie nie zagrażają zachowaniu populacji tych gatunków na zadowalającym poziomie. obowiązek zapewnienia, że na gatunki, do których stosuje się prawo łowieckie, nie będą organizowane polowania w okresie wychowu młodych ani w czasie trwania poszczególnych faz reprodukcji. w przypadku gatunków wędrownych państwa zapewniają w szczególności, by na gatunki, do których mają zastosowanie przepisy łowieckie, nie były organizowane polowania w okresie ich reprodukcji lub ich powrotu do swoich miejsc wylęgu Odstępstwa: art. 9 dyrektywy 27 Ochrona gatunkowa - nieselektywne metody chwytania lub zabijania ptactwa Art. 8 wykorzystywanie wszelkich środków, sposobów lub metod wykorzystywanych do nieselektywnego lub prowadzonego na dużą skalę chwytania lub zabijania ptactwa, lub mogących spowodować lokalne zanikanie gatunków, w szczególności tych wymienionych w załączniku IV lit. a). 6

7 zakaz wszelkiego polowania ze środków transportu oraz w warunkach określonych w załączniku IV lit. b) Sprawa C-339/97 Komisja p. Holandii Fakt, że pewne środki łowiectwa lub środki zabijania, które są zabronione przez Dyrektywę 79/409 w sprawie ochrony dzikich ptaków nie są znane w danym Państwie Członkowskim nie zwalnia Państwa Członkowskiego od jego obowiązku przyjęcia przepisów lub procedur administracyjnych w celu zapewnienia odpowiedniej transpozycji postanowień dyrektywy. Odstępstwa - art. 9 DP Ochrona gatunkowa odstępstwa od art. 5-9 dyrektywy ptasiej art. 9 DP: Z uwagi na znaczenie niektórych szczególnych sytuacji wprowadzono możliwość odstępstw od zakazów określonych w art. 5-8 dyrektywy na określonych warunkach oraz z zastrzeżeniem ich monitorowania przez Komisję: brak alternatywnych rozwiązań jeden z powodów wyczerpująco opisanych w art. 9 (np. w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, w interesie bezpieczeństwa lotniczego, w celu zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybołówstwa i wód, w celu ochrony flory i fauny; do celów badań i nauczania, repopulacji lub ponownego wprowadzania oraz dla wylęgu niezbędnego do powyższych celów;) zachowanie określonych w art. 9 ust. 2 dyrektywy warunków formalnych Przykład I naruszenia art. 9 DP - rozszerzenie przesłanek uzasadniających odstępstwa od ochrony gatunkowej Sprawa C-418/05 Komisja p. Niemcom Przewidziane prawie krajowym odstępstwo od zakazów określonych w art. 5 dyrektywy w sytuacji gdy dane czynności mają miejsce w ramach normalnego użytkowania terenu dla celów rolnictwa, leśnictwa i rybactwa lub w kontekście wykorzystywania produktów uzyskanych z takich działań nie spełnia wymogów określonych w Artykule 9 dyrektywy. Przykład II naruszenia art. 9 DP nie wykazanie braku alternatywnych rozwiązań i spełnienia wymogu chwytania ptactwa w małych ilościach Sprawa C-79/03 Komisja p. Hiszpanii Pozwalając na polowanie na lep w regionie autonomicznym Walencji metodą zwaną parany, Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy 7

8 art. 8 ust. 1 (zakaz stosowania metod nieselektywnych) i art. 9 ust. 1 dyrektywy ptasiej (brak spełnienia przesłanki braku alternatywnego rozwiązania oraz warunku chwytania ptactwa w małych ilościach) Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej 32 Przedmiot ochrony Artykuł 2 1. Niniejsza dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat. 2. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. 3. Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne Instrumenty prawne Ochrona siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków ochrona obszarowa (art dyrektywy siedliskowej) Europejska sieć obszarów chronionych Natura 2000 Artykuł 3 1. Zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura Ta sieć, złożona z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie. Sieć Natura 2000 obejmie specjalne obszary ochrony sklasyfikowane przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG. 2. Każde Państwo Członkowskie bierze udział w tworzeniu Natury 2000 proporcjonalnie do występowania na jego terytorium typów siedlisk 8

9 przyrodniczych i siedlisk gatunków, o których mowa w ust. 1. W tym celu każde Państwo Członkowskie wyznacza, zgodnie z art. 4, tereny stanowiące specjalne obszary ochrony przy uwzględnieniu celów określonych w ust Państwa Członkowskie, w razie potrzeby, podejmują starania w celu poprawy ekologicznej spójności Natury 2000 poprzez zachowanie oraz, w stosownych przypadkach, rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory, jak to określono w art Specjalne obszary ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków Procedura tworzenia specjalnych obszarów ochrony art. 4 dyrektywy siedliskowej Funkcjonowanie specjalnych obszarów ochrony art dyrektywy siedliskowej System ochrony art. 6 i 7 DS Zasady finansowania art. 8 DS zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony art. 9 DS nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków art. 11 DS Instrumenty prawne - ochrona gatunków (art dyrektywy siedliskowej) Art. 12: systemu ścisłej ochrony niektórych gatunków zwierząt w ich naturalnym zasięgu Art. 13: systemu ścisłej ochrony niektórych gatunków roślin Art. 14: pozyskanie ze stanu dzikiego okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory, a także ich eksploatacja zgodna z ich zachowaniem we właściwym stanie ochrony Art. 15: ograniczenia w zakresie używania wszelkich środków chwytania lub zabijania niektórych gatunków mogących spowodować lokalny zanik lub poważne zaburzenie populacji tych gatunków Art. 16: odstępstwa Zakazy i nakazy odnoszące się niektórych gatunków zwierząt lub roślin dotyczą: jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania celowego niepokojenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji celowego niszczenia lub wybierania jaj pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku. przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów pozyskanych ze stanu dzikiego Obowiązek monitorowania przypadkowego chwytania lub zabijania 9

10 celowego zrywania, zbierania, ścinania, wyrywania lub niszczenia roślin, przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów tych gatunków pozyskanych ze stanu dzikiego używania niektórych używania środków lub form środków chwytania i zabijania 39 Art. 16: odstępstwa od systemu ochrony gatunków zwierząt lub roślin - Przesłanka ogólna : brak zadowalającej alternatywy ; odstępstwo nie jest szkodliwe dla zachowania populacji danych gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu Plus jedna z przesłanek szczególnych - w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk przyrodniczych; - zapobieżenie poważnym szkodom - w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego lub z innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, - do celów związanych z badaniami i edukacją, z odbudową populacji i ponownym wprowadzeniem określonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów działań reprodukcyjnych, - aby umożliwić, w ściśle nadzorowanych warunkach, w sposób wybiórczy i w ograniczonym stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w załączniku IV, w ograniczonej liczbie określonej przez właściwe władze krajowe. 40 Przykład naruszenia art. 16 DS: sprawa C-46/11 Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej - rozszerzanie przesłanek uzasadniających odstępstwo Nie dokonując prawidłowo transpozycji warunków wprowadzania odstępstw przewidzianych w art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 92/43/EWG ( ) Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy owego przepisu. Przepisy krajowe - odstępstwo od zakazów ochrony gatunków nie przewidziane w art. 16 dyrektywy siedliskowej, tj. - w celu ograniczenia poważnych szkód w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich - umożliwiające czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, jeżeli technologia prac uniemożliwia przestrzeganie zakazów IV. Spójna Europejska Sieć Ekologiczna 10

11 obszarów Natura 2000 w prawie UE Artykuł 3 1. Zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura Ta sieć, złożona z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie. Sieć Natura 2000 obejmie specjalne obszary ochrony sklasyfikowane przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG. Zagadnienia 1. Klasyfikacja obszarów Natura Klasyfikacja obszarów specjalnej ochrony 1.2. Klasyfikacja obszarów specjalnej ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków 2. System ochrony obszarów Natura 2000 gwarantowany w art. 6 w zw. z art. 7 dyrektywy siedliskowej Klasyfikacja specjalnych obszarów ochrony ptaków 46 podstawa prawna - art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej Państwa członkowskie dokonują klasyfikacji przede wszystkim najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni jako obszarów specjalnej ochrony dla zachowania tych gatunków, z uwzględnieniem wymogów ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie. 47 Cel tworzenia obszarów specjalnej ochrony ptaków Sprawa C-535/07 Komisja Europejska p. Republice Austrii 11

12 56 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej wymaga od państw członkowskich przyznania OSO systemu ochrony prawnej, który pozwoli zapewnić w szczególności przetrwanie i wylęg gatunków ptactwa wymienionych w załączniku I, jak również wylęg, pierzenie i zimowanie regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I 48 Przedmiot ochrony Sprawa C-535/07 Komisja Europejska p. Republice Austrii 57 Ustalone jest również, że art. 4 dyrektywy ptasiej przewiduje wzmocniony system ochrony, nakierowany szczególnie tak na gatunki wymienione w załączniku I, jak i na gatunki wędrowne, co znajduje uzasadnienie w fakcie, iż chodzi tu odpowiednio o gatunki najbardziej zagrożone i gatunki stanowiące wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej 49 Czy Państwa Członkowskie dysponują zakresem uznania przy wyborze terenów najbardziej odpowiednich dla sklasyfikowania jako obszary specjalnej ochrony ptaków? C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii (kryteria przyrodnicze) C-141/14 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii, C-418/04 (uwzględnienie naturalnych granic danego ekosystemu) Inwentarze IBA (inwentarze ostoi ptaków) traktowane są jako materiał referencyjny 50 C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii 39 ( ) o ile prawdą jest, że państwa członkowskie korzystają z określonego zakresu swobodnego uznania co do wyboru terenów do sklasyfikowania jako OSO, to jednak klasyfikacja tych obszarów podlega wyłącznie kryteriom ornitologicznym określonym przez dyrektywę ptasią 51 obowiązek uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu C-141/14 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii 28 ( ) państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO 12

13 wszystkich obszarów, które państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO wszystkich obszarów, które w zastosowaniu kryteriów ornitologicznych są najbardziej odpowiednie pod względem ochrony danych gatunków 30 ( ) klasyfikacja jako OSO nie może wynikać z odrębnego badania znaczenia ornitologicznego każdego z danych obszarów, ale winna odbywać się z uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu, a z drugiej strony, ( ) kryteria ornitologiczne, na których wyłącznie opierać się powinna klasyfikacja, winny mieć naukowe podstawy 52 naukowy charakter Inwentarzy IBA (inwentarze ostoi ptaków) - materiał referencyjny Wyrok TS w sprawie C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii inwentarz, choć nie jest prawnie wiążący, może zostać wykorzystany jako punkt odniesienia umożliwiający dokonanie oceny, czy państwo członkowskie dokonało klasyfikacji jako OSO obszarów wystarczających pod względem liczby i powierzchni w rozumieniu przepisów dyrektywy ptasiej (pkt 52) W niniejszej sprawie pozostaje bezsprzeczne, że Irlandia nie przedstawiła innych kryteriów ornitologicznych podlegających obiektywnej weryfikacji porównywalnej z kryteriami wykorzystanych przy opracowaniu IBA 2000, które mogłyby służyć za podstawę innej klasyfikacji. Irlandia nie przedstawiła również żadnego innego całościowego inwentarza krajowego opartego na naukowych metodach, który obejmowałby łącznie wszystkie tereny najbardziej odpowiednie pod względem klasyfikacji jako OSO (pkt 53). brak przedstawienia przez państwo członkowskie dowodów naukowych, mających w szczególności wykazać, że zobowiązania wynikające z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej mogły zostać spełnione poprzez sklasyfikowanie jako OSO terenów innych niż te objęte inwentarzem i zajmujących mniejszą od tych ostatnich łączną powierzchnię (pkt 54) 53.Jakie kryteria nie mogą być brane pod uwagę w procedurze klasyfikacji i wyznaczania granic obszarów specjalnej ochrony ptaków wymogi ekonomiczne i rekreacyjne (sprawa C-418/04) względy o charakterze społecznym lub gospodarczym (np. sprawa C-44/95) istniejące uciążliwości cywilizacyjne (np. sprawa C-209/04 ) bliskość innego obszaru chronionego (np. sprawa C-209/04) Klasyfikacja danego terenu jako obszaru specjalnej ochrony siedlisk (np. sprawa C-535/07) okoliczność że stan terenu nie uległ pogorszeniu ( np. sprawa C-186/06) występowanie danego gatunku w innych państwach członkowskich na licznych 13

14 terenach bardziej odpowiednich pod względem ochrony tych samych gatunków (np. Sprawa C-418/04 Komisja p. Irlandii ) 54 Czy zobowiązanie w zakresie klasyfikacji OSO ogranicza się do momentu daty transpozycji dyrektywy lub odpowiednio przystąpienia państwa do UE (statyczny v. dynamiczny charakter wyznaczanych obszarów specjalnej ochrony ptaków) OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO JULIANE KOKOTT do sprawy C-209/04 Komisja przeciwko Republice Austrii.( ) Nieobjęcie ochroną obszarów wyjątkowych dla zachowania gatunków chronionych wyłącznie ze względu na fakt, że zyskały taki charakter dopiero po dokonaniu transpozycji dyrektywy ptasiej, pozostawałoby również w sprzeczności z celem skutecznej ochrony ptactwa. (pkt 39) 55 Jaki jest skutek zaniechania przez państwo członkowskie obowiązku klasyfikacji obszaru specjalnej ochrony ptaków Po pierwsze, skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu w trybie art. 258 TFUE o naruszenie art. 4 ust. 1 lub 2 dyrektywy ptasiej Przykład: WYROK TRYBUNAŁU z dnia 26 kwietnia 2018 r. w sprawie C-97/17 Komisja Europejska przeciwko Republice Bułgarii Republika Bułgarii nie sklasyfikowała najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni dla ochrony gatunków wymienionych w załączniku I do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE ( ) przez to, że nie wyznaczyła całości ostoi ptaków obejmującej masyw gór Riła jako obszaru specjalnej ochrony, w związku z czym to państwo członkowskie uchybiło zobowiązaniom spoczywającym na nim na mocy art. 4 ust. 1 tej dyrektywy. 56 zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej wymaga od państw członkowskich dokonania klasyfikacji jako OSO terytoriów odpowiadających kryteriom ornitologicznym określonym w tym przepisie (pkt 60) państwa członkowskie są zobowiązane do sklasyfikowania jako OSO obszarów, które przy uwzględnieniu kryteriów ornitologicznych wydają się najbardziej odpowiednie do zachowania danych gatunków (pkt 61) klasyfikacja jako OSO nie może wynikać z odrębnego badania znaczenia ornitologicznego każdego z danych obszarów, ale winna odbywać się z uwzględnieniem naturalnych granic danego ekosystemu, a z drugiej strony, że 14

15 kryteria ornitologiczne, na których wyłącznie opierać się powinna klasyfikacja, winny mieć naukowe podstawy (pkt 62) Państwo członkowskie nie może powoływać się na zakres uznania, którym dysponują państwa członkowskie, dla uzasadnienia jedynie częściowego sklasyfikowania jako OSO obszarów, które w swej całości odpowiadają kryteriom ornitologicznym określonym w art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej (pkt 67) biorąc pod uwagę naukowy charakter wykazu IBA i w braku jakichkolwiek dowodów naukowych przedłożonych przez państwo członkowskie zmierzających do wykazania, że mogło ono wypełnić obowiązki wynikające z art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej poprzez zaklasyfikowanie jako OSO terenów o łącznej powierzchni mniejszej niż wynikająca ze wspomnianego wykazu, może on być wykorzystywany jako punkt odniesienia umożliwiający dokonanie oceny, czy państwo członkowskie sklasyfikowało wystarczającą liczbę i powierzchnię obszarów jako OSO w rozumieniu wspomnianego art. 4 ust. 1 (pkt 83) Po drugie, możliwa skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu w trybie art. 258 TFUE o naruszenie art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej (zakaz pogarszania) art. 4 ust 4 DP. W odniesieniu do obszarów ochrony, określonych w ust. 1 i 2, państwa członkowskie podejmują właściwe kroki w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów niniejszego artykułu. Państwa członkowskie dążą również do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk poza tymi obszarami ochrony. 59 Przykład I : wyrok Trybunału z dnia 24 listopada 2016 r. w sprawie C-461/14 Komisja Europejska przeciwko Królestwu Hiszpanii zgodnie z orzecznictwem Trybunału państwa członkowskie są zobowiązane przestrzegać obowiązków, które wynikają z art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej, nawet jeżeli dane obszary nie zostały sklasyfikowane jako OSO, jeżeli okaże się, że powinny były zostać tak sklasyfikowane (pkt 70) art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej stosuje się wyłącznie do sytuacji poprzedzającej sklasyfikowanie obszaru geograficznego zwanego Campiñas de Sevilla jako OSO (pkt 72) bezsporne jest, że obszar geograficzny zwany Campiñas de Sevilla, który znajduje się w prowincji Sewilla, jest siedliskiem dla gatunków ptaków stepowych wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, w związku z czym ów obszar został wpisany do IBA 98, zanim został sklasyfikowany jako OSO na mocy decyzji z dnia 29 lipca 2008 r. (pkt 74) 15

16 Z akt sprawy wynika, że budowa linii kolei dużych prędkości, która wymaga w szczególności położenia torów i budowy podwyższonego nasypu oraz robót polegających na przemieszczaniu gruntu i która przebiega przez obszar zamieszkiwany przez wiele gatunków określonych w załączniku I do dyrektywy ptasiej, może prowadzić do istotnego niepokojenia chronionych gatunków ptaków oraz do pogorszenia stanu ich siedlisk. 80 Jak podnosi Królestwo Hiszpanii, prawdą jest, że to państwo członkowskie przyjęło pewne środki mające na celu zrównoważenie skutków robót budowlanych, takie jak ograniczenie takich robót w okresie reprodukcji ptaków oraz ustanowienie korytarzy migracyjnych wzdłuż linii kolejowej. 81 Jednakże ( ) owe środki nie wykluczają tego, że nowy nasyp kolejowy, który przechodzi przez obszar stanowiący ważne siedlisko dla niektórych gatunków ptaków, w tym dla Otis tarda, może prowadzić do istotnego niepokojenia chronionych gatunków ptaków oraz do pogorszenia stanu ich siedlisk. 82 Fakt, iż zdaniem Królestwa Hiszpanii wspomniana populacja ptaków wzrosła, nie podważa tego rozumowania. 83 Należy bowiem przypomnieć, że obowiązek ochrony istnieje, zanim zostanie stwierdzone zmniejszenie liczby ptaków lub zanim zmaterializuje się ryzyko wyginięcia danego gatunku chronionego ptaków 84 Należy więc stwierdzić, że przed dniem 29 lipca 2008 r. Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej ( ) Przykład II: wyrok Trybunału z dnia w sprawie C-141/14 Komisja przeciwko Bułgarii zatwierdzając przedsięwzięcia elektrowni wiatrowych AES Geo Energy, Disib i Longman Investment na terenie IBA Kaliakra, którego nie sklasyfikowano jako OSO, choć należało go tak sklasyfikować, Republika Bułgarii uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej (pkt 78) 63 Czy dyrektywa ptasia zawiera podstawę dla ograniczenia powierzchni (deklasyfikacji) formalnie sklasyfikowanego obszaru specjalnej ochrony ptaków (zmiany jego granic lub jego likwidacji) Wyrok w sprawie C-191/05 Komisja Wspólnot Europejskich p. Republice Portugalskiej, państwo członkowskie nie może ograniczać powierzchni OSO lub zmieniać jego 16

17 granice, chyba że obszary znajdujące się poza granicami OSO nie są już obszarami najbardziej odpowiednimi pod względem ochrony gatunków dzikiego ptactwa, w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej Opinia RG w sprawie C-191/05 Dla dowodu tego nie wystarczy jedynie wykazać, że dane obszary w chwili zmniejszenia nie są (już) najbardziej odpowiednie. Należy natomiast zasadniczo wykazać, że już w chwili sklasyfikowania a w konsekwencji wręcz w chwili pierwotnego zobowiązania do sklasyfikowania nie należały one do obszarów najbardziej odpowiednich. W przeciwnym wypadku państwa członkowskie mogłyby mianowicie bezkarnie uchylać się od swojego zobowiązania do zachowania obszarów w stanie, w którym będą one nadal najbardziej odpowiednie dla ochrony ptactwa. Jedynie w sytuacji, kiedy państwo członkowskie może wykazać, że utrata właściwości, do której doszło tymczasem, wynika z okoliczności obiektywnych od niego niezależnych, jak przykładowo wybuch wulkanu, zmniejszenie OSO może być uzasadnione 1.2. Klasyfikacja specjalnych obszarów ochrony siedlisk Podstawa prawa i cel art. 2, 4 i 5 dyrektywy siedliskowej Przedmiot ochrony: tereny na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43 Cel ochrony: zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie 67 Procedura klasyfikacji i wyznaczania SOO: procedura krajowo-unijna - art. 4 i 5 dyrektywy siedliskowej I etap opracowanie przez PC i przekazanie Komisji listy proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty; II etap proces selekcji terenów na poziomie europejskim kończący się decyzją Komisji zatwierdzającą tereny (obszary) ważne dla Wspólnoty TZW kwestia dopuszczalności zaskarżenia przedmiotowej decyzji do TSUE przez właścicieli lub NGO (sprawa C-362/05 P) 17

18 III etap wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk obejmujących obszary zatwierdzone decyzją Komisji Europejskiej jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty 68 Kryteria klasyfikacji SOO względy przyrodnicze C-226/08 Stadt Papenburg przeciwko Bundesrepublik Deutschland Uwzględnianie innych niż przyrodnicze, względów mogłoby spowodować zagrożenie dla realizacji celu określonego w art. 3 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, tj. stworzenia sieci Natura 2000 wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne, do których wyraźnie odwołuje się art. 2 ust. 3 dyrektywy siedliskowej nie stanowi autonomicznego odstępstwa od ogólnego systemu ochrony wprowadzonego przez tę dyrektywę. 69 Sprawa C-281/16 Vereniging Hoekschewaards Landschap przeciwko Staatssecretaris van Economische Zaken 31 aby sporządzić projekt wykazu TZW, mogący prowadzić do stworzenia spójnej europejskiej sieci ekologicznej SOO, Komisja musi posiadać wyczerpujący wykaz terenów, które na poziomie krajowym mają odpowiednie znaczenie ekologiczne z punktu widzenia wyznaczonego w dyrektywie siedliskowej celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 32 Jedynie w ten sposób można osiągnąć określony w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej cel polegający na zachowaniu lub odtworzeniu tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu, który może rozciągać się na obszarze przekraczającym jedną lub kilka granic wewnętrznych Unii Europejskiej czy dyrektywa siedliskowa upoważnia Komisję do zmniejszenia powierzchni TZW np. na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego, lub deklasyfikacji specjalnego obszaru ochrony? Tak, w sytuacji, gdy początkowe włączenie terenu do wykazu TZW było obarczone błędem naukowym Tak, w sytuacji gdy jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w 18

19 wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 Art.11 dyr. siedliskowej: Państwa Członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym. Art. 9 dyr. siedliskowej: Komisja, stanowiąc zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 21, okresowo dokonuje przeglądu przyczyniania się sieci Natura 2000 do osiągnięcia celów, określonych w art. 2 i 3. W tym kontekście może być rozważone zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony, tam gdzie jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 Nie, ze względów politycznych, społecznych czy finansowych 72 Przykład I : C-281/16 Vereniging Hoekschewaards Landschap (wniosek PC o wycofanie określonego obszaru z listy TZW) 30 ( ) wobec braku przepisów szczególnych w dyrektywie siedliskowej należy stwierdzić, że dostosowanie wykazu TZW, który państwa członkowskie proponują Komisji na podstawie art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, może obejmować zmniejszenie powierzchni danego terenu, które powinno odbyć się według tej samej procedury, co wpis terenu do owego wykazu ( ) umieszczenie terenu w wykazie rodzi domniemanie, zgodnie z którym to całość tego terenu ma znaczenie dla celu zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory w rozumieniu dyrektywy siedliskowej, zaproponowanie przez państwo członkowskie zmniejszenia powierzchni określonego terenu z wykazu wymaga wykazania, że dane obszary nie mają istotnego znaczenia dla realizacji tego celu na poziomie krajowym. Poza tym Komisja może przyjąć tę propozycję lub realizować ją jedynie wtedy, gdy dojdzie do wniosku, że obszary te nie są już niezbędne także z perspektywy Unii jako całości. wniosek państwa członkowskiego o wycofanie danego obszaru (jego części) z TZW może być uzasadniony okolicznością, że przy składaniu propozycji, o której mowa w art. 4 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej, popełniony został błąd w odniesieniu do wartości ekologicznej tego polderu i jego zdatności do przyczynienia się do realizacji celów owej dyrektywy (pkt 37) W tej sprawie państwo członkowskie składając wniosek o wycofanie polderu Leenheeren z TZW Haringvliet nie powołało się na błąd ale na względy polityczne, 19

20 społeczne i budżetowe jako powody rezygnacji z planu przewidującego rozwój wartości przyrodniczych tego polderu (pkt 37) 75 Przykład II Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss Z art. 4 ust. 1, art. 11 i art. 9 dyrektywy siedliskowej wynika, ze : zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony, tam gdzie jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 nie każda degradacja OSO uzasadnia jego zdeklasyfikowanie uzasadnieniem jest takie pogorszenie, które spowodowało nieodwracalną niezdatność tego terenu do zapewnienia ochrony siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura 2000 teren w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do realizacji ww. celów pomimo poszanowania wymogów dotyczących statusu ochronnego tego terenu!!! 76 czy właściwe władze są zobowiązane do zaproponowania Komisji zdeklasyfikowania terenu (w całości lub w części) wpisanego do wykazu TZW jeżeli do władz tych złożono wniosek właściciela nieruchomości położonej na tym terenie, w którym powołuje się on na pogorszenie stanu środowiska tego terenu? 77 Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss (art. 4 ust. 1, art. 9 i 11 dyrektywy Rady 92/43/EWG) 36 ( ) właściwe władze są zobowiązane do zaproponowania Komisji zdeklasowania terenu wpisanego do wykazu TZW, jeżeli do władz tych wpłynął wniosek właściciela nieruchomości położonej na tym terenie, w którym powołuje się on na pogorszenie stanu środowiska tego terenu, pod warunkiem że wniosek ten jest oparty na okoliczności, iż pomimo poszanowania przepisów art. 6 ust. 2 4 tej dyrektywy teren ten w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do ochrony siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura ( ) jeżeli teren wpisany do wykazu TZW w sposób ostateczny nie może przyczyniać się do realizacji celów dyrektywy 92/43 i stąd nie jest już uzasadnione, by teren ten nadal podlegał wymogom tej dyrektywy, dane państwo członkowskie jest zobowiązane zaproponować Komisji zdeklasyfikowanie tego terenu. Jeżeli państwo to powstrzymałoby się od zaproponowania tego zdeklasyfikowania, 20

21 mogłoby bowiem kontynuować wykorzystywanie na próżno zasobów na gospodarowanie tym terenem, który byłby nieużyteczny dla ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych. Ponadto utrzymanie w ramach sieci Natura 2000 terenów, które w sposób definitywny nie przyczyniają się już do realizacji wspomnianych celów, nie byłoby zgodne z wymogami jakości tej sieci Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek zaproponowania Komisji zdeklasyfikowania terenu wpisanego do wykazu TZW, który w sposób nieodwracalny przestał być zdatny do realizacji celów dyrektywy 92/43, narzuca się tym bardziej, gdy teren ten obejmuje nieruchomość należącą do właściciela, któremu wpis ten ogranicza wykonywanie prawa własności, chociaż nie jest już uzasadnione, by teren nadal podlegał wymogom tej dyrektywy. 80 Jakie argumnety przemawiają za potrzebą przeglądu i dostosowaniem listy obszarów ważnych dla Wspólnych wg wyroku w sprawie Cascina Tre Pini Ss Sprawa C-301/12 Cascina Tre Pini Ss Kwestie finansowe ( nie należy wykorzystywać na próżno zasobów do zagospodarowania terenu, który okazuje się nieużyteczny dla ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków (pkt 28). jakość sieci (utrzymanie w ramach sieci Natura 2000 terenów, które w sposób definitywny nie przyczyniają się już do realizacji wspomnianych celów, nie byłoby zgodne z wymogami jakości tej sieci pkt 36). Ochrona własności ( tak długo jak dany teren dzięki swoim właściwościom spełnia przesłanki, które pozwoliły na jego sklasyfikowanie, ograniczenia prawa własności są z reguły uzasadnione przez cel ochrony środowiska przyświecający tej dyrektywie (opinia RG pkt 39) System ochrony obszarów Natura 2000 gwarantowany w art. 6 w zw. z art. 7 dyrektywy siedliskowej 82 Artykuł 6 dyrektywy siedliskowej 1. Dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą konieczne środki ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów bądź zintegrowane z 21

22 innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne, odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach Państwa Członkowskie podejmują odpowiednie działania w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia niepokojenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary, o ile to niepokojenie może mieć znaczenie w stosunku do celów niniejszej dyrektywy. 3. Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa. 4. Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, Państwo Członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury O przyjętych środkach kompensujących Państwo Członkowskie informuje Komisję. Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. zobowiązania i szczególne procedury określone w art. 6 ust. 2 4 dyrektywy siedliskowej Sprawa C-258/11 Sweetman 22

23 Art. 6 ust. 2-4 DS - nakładają na państwa członkowskie szereg zobowiązań i szczególnych procedur zmierzających do zagwarantowania, jak wynika z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy, zachowania lub w stosownym wypadku odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych, a w szczególności specjalnych obszarów ochrony Na zobowiązania te i procedury składają się: - po pierwsze, ustanowiony w art. 6 ust. 2 dyrektywy ogólny obowiązek ochrony - po drugie ustanowiona w art. 6 ust. 3 dyrektywy procedura odpowiedniej oceny obejmująca ocenę wstępną i ocenę właściwą - Po trzecie możliwość wyrażenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia w trybie art. 6 ust 3 dyrektywy gdy z przeprowadzonej oceny wynika, że plan lub przedsięwzięcie nie wpływa niekorzystnie na integralność danego terenu - Po czwarte ustanowiona w art. 6 ust. 4 dyrektywy procedura udzielenia zgody w sytuacji stwierdzenia niekorzystnego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na integralność danego terenu Trybunał podkreśla, że przepisy art. 6 dyrektywy siedliskowej powinny być interpretowane jako spójna całość w świetle celów ochrony przyrody, do których realizacji zmierza ta dyrektywa, co wpływa na wzajemne relacje pomiędzy art. 6 ust. 2-4 dyrektywy udzielenie pozwolenia na plan lub przedsięwzięcie zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej wyłącza jednoczesne stosowanie ogólnej normy ochrony przewidzianej w art. 6 ust. 2 dyrektywy, bowiem obydwa przepisy gwarantuje ten sam poziom ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunkowych (C-258/11 Sweetman, pkt 32) 89 Interpretacja art. 6 dyrektywy siedliskowej w orzecznictwie TSUE Klauzule wzmocnionej ochrony Wykładnia przesłanki przeprowadzenia odpowiedniej oceny Wykładnia przesłanki wyrażenia zgody na realizacje planu lub przedsięwzięcia w trybie art. 6 ust. 3 dyrektywy Wykładnia przesłanek udzielenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia w szczególnym trybie przewidzianym w art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej System ochrony przed umieszczeniem obszaru w wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty TZW Ponowna lub następcza odpowiednia ocena oddziaływania 23

24 90 91 Klauzule wzmocnionej ochrony Sprawa C- 2/10 : czy dyrektywa siedliskowa i dyrektywa ptasia, dyrektywy 2001/77 i 2009/28 (dotyczące OZE), powinny być interpretowane w ten sposób, że sprzeciwiają się one uregulowaniom, które zakazują lokalizacji turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach należących do sieci Natura 2000, bez jakiejkolwiek uprzedniej oceny skutków dla środowiska przedsięwzięcia na obszarze, na którym ma ono zostać zrealizowane. C-2/10 Azienda Agro-Zootecnica Franchini Sarl Możliwość wprowadzenia bardziej rygorystycznego środka ochrony w rozumieniu art. 193 TFUE w postaci bezwzględnego zakazu budowy turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku w granicach obszaru Natura 2000 bez dokonania oceny skutków dla środowiska. ocena zgodności rzeczonych środków ochronnych z zasadami: - niedyskryminacji (czy istsnieje uzasadnienie dla odmiennego traktowania przedsięwzięcia budowy turbin wiatrowych i przedsięwzięć dotyczących innych rodzajów działalności przemysłowej, planowanych na obszarach należących do sieci Natura 2000 ze względu na obiektywne różnice istniejącymi między tymi dwoma rodzajami przedsięwzięć ) - proporcjonalności (czy przyjęte środki ochronne nie wykraczają poza to, co jest odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć) 92 Wykładnia przesłanek przeprowadzenia odpowiedniej oceny i wyrażenia zgody na planowane działanie Sprawa C-127/02 Waddenzee - Pojęcia przedsięwzięcia (art. 6 ust. 3 DS) - Pojęcia możliwego istotnego oddziaływania (art. 6 ust. 3 DS.) - Pojęcia istotnego oddziaływania (art. 6 ust.3 DS) - Wymogi odpowiedniej oceny - kryterium udzielenia zgody w trybie art. 6 ust. 3 DS. - relacja między art. 6 ust. 2 i 3 DS. - obiektywny bezpośredni skutek normy zawartej w art. 6 ust. 3 DS 24

25 93 cd. C-127/02 Pojęcie przedsięwzięcia Działalność taka jak mechaniczne połowy sercówek, wykonywane od wielu lat, na które jednakże każdego roku wydawane jest pozwolenie na czas określony, przy czym za każdym razem dokonuje się nowej oceny kwestii, czy działalność ta może być wykonywana i, jeżeli tak, na jakiej części terenu, wchodzi w zakres pojęcia plan lub przedsięwzięcie w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowe (pkt 29 oraz pkt 1 sentencji) 94 cd. C-127/02 - możliwe oddziaływanie Ocena wymagana gdy istnieje prawdopodobieństwo lub ryzyko, iż plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływały na dany teren w istotny sposób. Z uwagi w szczególności na zasadę ostrożności ryzyko takie ma miejsce, gdy na podstawie obiektywnych danych, a w szczególności przy uwzględnieniu charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych tego terenu nie można wykluczyć, że plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływać na dany teren w istotny sposób (pkt 45) 95 cd. C-127/02 - Istotne oddziaływanie ( ) jeżeli plan lub przedsięwzięcie ( ) niesie z sobą ryzyko naruszenia założeń ochrony tego terenu, należy je wówczas uznać jako mogące oddziaływać na przedmiotowy teren w sposób istotny. Ocena tego ryzyka powinna być dokonana w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie (pkt 49). 96 cd. C-127/02 - Procedura odpowiedniej oceny : dyrektywa nie ustanawia żadnych szczególnych metod przeprowadzania oceny ale ocena powinna: - być dokonana przed udzieleniem pozwolenia - brać pod uwagę skutek łączny, wynikający z kombinacji tego planu lub przedsięwzięcia z innymi planami lub przedsięwzięciami - być przeprowadzona z punktu widzenia założeń ochrony terenu, które mogą zostać ustalone (art. 3 i 4, 4 ust. 4 dyrektywy) na podstawie znaczenia tych terenów dla 25

26 zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku, a także do celów spójności Natury 2000 oraz na podstawie zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny - być przeprowadzona zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie 97 cd. C-127/02 - Warunki wydania pozwolenia w trybie art. 6 ust. 3 DS. - Pewność, że plan lub przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren - ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia brak jest racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków - w braku pewności organy państwowe powinny odmówić udzielenia pozwolenia - mniej surowe kryterium udzielenia pozwolenia nie zapewniałyby w tak skuteczny sposób urzeczywistnienia celu ochrony tych terenów C- 239/04 : Przesłanka pewności co do braku możliwości wystąpienia negatywnych skutków musi być spełniona w momencie wydania zezwolenia; Okoliczność, że po jego ukończeniu przedsięwzięcie nie powodowało takich skutków jest bez znaczenia dla rzeczonej oceny W kolejnych orzeczeniach Trybunał interpretując art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej w związku z przedstawionym stanem prawnym i faktycznym w każdej ze spraw, konkretyzował przesłanki i wymogi odpowiedniej oceny oraz udzielenia zgody na realizację planu lub przedsięwzięcia, a także zakres przedmiotowy i podmiotowy obowiązków wynikających z tego przepisu. W sprawach C-538/09, C-392/96, C-241/08, C-98/03, C-182/10 Trybunał skonkretyzował zakres przedmiotowy lub podmiotowy obowiązku przeprowadzenia odpowiedniej oceny Czy zgodne z dyrektywą jest zwolnienie z procedury oceny planów lub przedsięwzięć podlegających systemowi zgłoszenia Sprawa C-538/09 Komisja Europejska przeciwko Królestwu Belgii. ( ) zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej państwo członkowskie nie może zasadniczo zwolnić w sposób systematyczny i ogólny pewnych kategorii planów lub przedsięwzięć z obowiązku dokonania oceny ich wpływu na tereny Natura 2000 ze względu na rodzaj działalności lub poprzez wprowadzenie systemu zgłoszenia (pkt 45)