Systemy nawigacji satelitarnej i ich zastosowanie w działalności transportowej przedsiębiorstwa

Transkrypt

1 KUBAŃSKI Mariusz 1 BYLINKO Leszek 2 Systemy nawigacji satelitarnej i ich zastosowanie w działalności transportowej przedsiębiorstwa WSTĘP Zastosowanie systemów nawigacji satelitarnej staje się coraz powszechniejsze ze względu na popularyzację tej technologii jak również zmniejszające się koszty ich wykorzystania. Powszechnie systemy te są utożsamiane przede wszystkim z transportem drogowym, jednak stosowane są także w kartografii, geodezji oraz do wyznaczania prędkości i czasu. Rozwój przedsiębiorstw oraz konieczność optymalizacji kosztów działalności sprawiły, że systemy nawigacji satelitarnej stały się podstawowym narzędziem wykorzystywanym do śledzenia tras pojazdów. Przyczynia się to w bezpośredni sposób do poprawy bezpieczeństwa przewożonych ładunków, oszczędności zużycia paliwa czy też zapobieganiu nadużyciom ze strony pracowników. Możliwość precyzyjnego śledzenia trasy przejazdu pozwala z jednej strony na rozliczanie podwładnych z realizacji powierzonych zadań, z drugiej strony budzi wątpliwości natury etycznej. Celem publikacji jest wskazanie, w oparciu o przeprowadzone obserwacje i badania kwestionariuszowe, jakie korzyści i zagrożenia występują z zastosowania systemu monitorowania pojazdów w opinii pracowników. 1. CHARAKTERYSTYKA SYSTEMÓW NAWIGACJI SATELITARNEJ Aktualnie większość systemów monitorowania funkcjonuje w oparciu o wykorzystanie systemu GPS (Global Positioning System) [4]. Ten amerykański, satelitarny system pozwala na bardzo sprawne i precyzyjne określenie współrzędnych położenia obiektów wyposażonych w odpowiednie odbiorniki w globalnym systemie odniesienia [3. s.161]. Oprócz systemu GPS funkcjonuje również rosyjski GLONASS oraz będący w fazie testów europejski system GALILEO. Systemy GPS oraz GLONASS pierwotnie powstały na zapotrzebowanie wojskowości, natomiast system GALILEO wyłącznie dla zastosowań cywilnych [2, s.11]. Podstawową zaletą systemów nawigacji satelitarnej jest ich powszechna dostępność, jak również brak wpływu warunków atmosferycznych na ich funkcjonowanie. Zasadniczą wadą jest natomiast konieczność zapewnienia dostatecznej widoczności sfery niebieskiej, co może być utrudnione przez różnego rodzaju przeszkody takie jak zabudowa czy też drzewa [3, s.161]. Budowa systemu GPS rozpoczęła się w lipcu 1974 roku wystrzeleniem satelity NTS1. W kolejnych latach nastąpiła sukcesywna rozbudowa systemu. 17 lipca 1995 roku ogłoszono oficjalnie pełną zdolność operacyjną systemu [1, s.96]. Obecnie na system GPS składają się trzy zasadnicze segmenty [3. s.161]: a) kosmiczny, na który składają się 24 satelity rozmieszczone na sześciu orbitach kołowych, po cztery na każdej na wysokości około km (płaszczyzny orbit są nachylone pod kątem 55 stopni do równika Ziemi), b) nadzoru, służący do zarządzania systemem oraz utrzymania jego poprawnego działania poprzez: c) użytkowników czyli osób, które z systemu korzystają poprzez odbiorniki. Precyzja określenia pozycji w systemie GPS zależna jest od takich czynników jak [2, s.14]: a) uprzywilejowanie użytkownika, b) wsparcie systemów naziemnych, 1 Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Zarządzania i Transportu, Bielsko-Biała, ul. Willowa 2, Tel: , Fax: , mkubanski@ath.eu 2 Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Zarządzania i Transportu, Bielsko-Biała, ul. Willowa 2, Tel: , Fax: , lbylinko@ath.eu 3450

2 c) wykorzystywana metoda pomiaru odległości satelity do odbiornika, d) jakość wykorzystywanych urządzeń naziemnych. Przed wyznaczeniem pozycji odbiornik musi odebrać sygnał z satelity, zidentyfikować, dokonać pomiaru czasu przebiegu sygnału od satelity do anteny odbiornika i odczytać informacje zawarte w tzw. depeszy nawigacyjnej. Dopiero wykonanie tych operacji umożliwia obliczenie czasu, prędkości i pozycji. Należy jednak zaznaczyć, że wszystkie te operacje dokonywane są dla czterech satelitów [2, s. 129]. System GPS stanowi główny element systemu monitorowania pojazdów wykorzystywanych w działalności transportowej przedsiębiorstwa. Systemy te posiadają podobne funkcje; różni je najczęściej wygląd. Dostęp do systemu 3 wymaga czasami zainstalowania oprogramowania, jednak większość można obsługiwać z wykorzystaniem przeglądarki internetowej, co czyni system bardziej mobilnym. W celu bezpieczeństwa danych systemy te najczęściej wymagają logowania przez użytkowników. Po zalogowaniu system daje dostęp do informacji o pojazdach, w których zainstalowany jest system monitoringu. Możliwe jest sprawdzenie, które z pojazdów aktualnie znajdują się w trasie, ile kilometrów przejechał dany pojazd, jak również, o której kierowcy rozpoczęli pracę. Trasa pojazdu prezentowana jest w sposób szczegółowy z podaniem danych dotyczących długości, czasu jazdy i postojów, średnich i maksymalnych prędkości itp. System daje również dostęp do tras archiwalnych. Dane te są prezentowane na mapie. Przydatną opcją jest raportowanie, która daje m.in. dostęp do takich informacji jak: a) długość trasy, b) średnia i maksymalna prędkość, c) czas jazdy, czas postojów, miejsca postojów, d) średnie miesięczne zużycie paliwa dla poszczególnych pojazdów, e) koszty związane z użytkowaniem pojazdów. System umożliwia również przekazywanie informacji w formie alertów, które mogą dotyczyć takich zdarzeń jak: a) nieuzasadnionym wydłużeniu trasy w ciągu dnia, b) przekroczenie dozwolonej prędkości, c) wykorzystanie pojazdu do innego celu niż służbowy, d) próby wyłączenia urządzenia, e) zbliżający się termin przeglądu technicznego pojazdu. Są to oczywiście najważniejsze, aczkolwiek nie jedyne możliwości jakie daje opisywany system monitorowania pojazdów. 2. ANALIZA I OCENA ZASTOSOWANIA SYSTEMÓW MONITOROWANIA POJAZDÓW Przeprowadzone badania kwestionariuszowe na próbie 40 osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie handlowym obejmowały zarówno kadrę zarządzającą jak i podwładnych, co pozwoliło na poznanie opinii obu stron odnośnie wykorzystania systemów monitorowania pojazdów w działalności transportowej przedsiębiorstwa. Wszyscy ankietowani wykorzystywali na co dzień system monitorowania pojazdów w pracy zawodowej. Respondenci zostali zapytani, które elementy systemu z punktu widzenia użytkownika są najbardziej istotne biorąc pod uwagę jego funkcjonalność Wyniki przedstawiono w tabeli 1. Wskazano, że najbardziej istotne są intuicyjność obsługi oraz możliwość prezentacji danych w postaci graficznej, jak również możliwość korzystania z aplikacji na urządzeniach mobilnych. Najmniej wagi przywiązywano do funkcjonalności generowania raportów, które są bardziej istotne dla kadry zarządzającej. Wymienione elementy wpływają bezpośrednio na komfort obsługi systemu. 3 Kadra zarządzająca przedsiębiorstwa nie wyraziła zgody na ujawnienie nazwy wykorzystywanego systemu monitorowania pojazdów, jak również nazwy przedsiębiorstwa 3451

3 Tab. 1. Elementy systemu monitorowania pojazdów wpływająca na funkcjonalność intuicyjność obsługi systemu 95% interfejs graficzny 87% przejrzystość i przydatność prezentowanych danych 93% możliwość alertowania 70% możliwość generowanie raportów; 60% możliwość wykorzystania aplikacji na urządzeniach 90% mobilnych Mając na uwadze funkcjonowanie przedsiębiorstwa bardziej istotna jest opinia pracowników dotyczącą czynników, które bezpośrednio wpływają na zastosowanie systemu w działalności transportowej. Do tych czynników zaliczyć można: a) możliwość uzyskania oszczędności, b) poprawę bezpieczeństwa, c) usprawnienie zarządzania flotą, d) usprawnienie rozliczenia pracowników z realizowanych zadań oraz efektywnego czasu pracy, e) sposobu wykorzystania pojazdów służbowych f) poczucie inwigilacji i braku zaufania ze strony pracodawcy W odniesieniu do możliwości powstania oszczędności z zastosowania systemu nawigacji satelitarnej respondenci zostali zapytani, czy w ich ocenie występuje taka oszczędność. Uzyskane odpowiedzi przedstawiono na rysunku 1. Większość ankietowanych ocenia, że takie oszczędności występują, a zaledwie 2% oceniło udzieliło odpowiedzi negatywnej. Rys. 1. Możliwość uzyskania oszczędności z zastosowania systemu nawigacji satelitarnej w ocenie respondentów Kolejne pytanie dotyczyło poprawy bezpieczeństwa dzięki zastosowaniu systemu nawigacji satelitarnej (rysunek 2). 78% ankietowanych stwierdziło, że systemy te zwiększają bezpieczeństwo pracowników oraz przewożonych ładunków. 14% natomiast nie miało wyrobionej opinii na ten temat, natomiast 8% stwierdziło, że zastosowanie systemu nawigacji satelitarnej nie wpływa na poprawę bezpieczeństwa. Podobnie jak we wcześniej omawianym pytaniu większość pozytywnie oceniła wpływ stosowania systemu na poziom bezpieczeństwa. 3452

4 Rys. 2. Poprawa bezpieczeństwa pracowników i przewożonych ładunków w ocenie respondentów. Respondenci zostali również zapytani czy w ich opinii system monitorowania pozwala na usprawnienie zarządzania flotą transportową. Wyniki przedstawiono na rysunku 3. Prawie połowa ankietowanych stwierdziła, że nie ma zdania na ten temat, co może wynikać z faktu, że większość respondentów to pracownicy, którzy nie zarządzają flotą i nie wykazują zainteresowania czy taki system usprawnia cały proces. 39% ankietowanych udzieliło pozytywnej odpowiedzi (w tej grupie mieszczą się odpowiedzi osób z kadry zarządzającej), natomiast 12% stwierdziło, że system monitorowania nie przyczynia się do usprawnienia zarządzania flotą. Rys. 3. Usprawnienie zarządzania flotą transportową w opinii respondentów Następne pytanie dotyczyło wykorzystania systemu monitorowania pojazdów do rozliczenia efektywnego czasu pracy kierowców (rysunek 4). W tym przypadku uzyskane odpowiedzi są podobne, jak przedstawionym wcześniej pytaniu dotyczącym usprawnienia zarządzania. Niewiele ponad połowa respondentów stwierdziła, że zastosowanie systemu pozwala na lepsze rozlicznie czasu ich pracy, 39% nie miało zdania na ten temat, natomiast 9% udzieliło negatywnej opinii. Takie odpowiedzi odzwierciedlają wcześniejszą opinię i wyraźnie wskazują, że ma to większe znaczenia dla kadry zarządzającej niż dla samego kierowcy. 3453

5 Rys. 4. Poprawa rozliczenia efektywnego czasu pracy kierowców w opinii respondentów dzięki zastosowania systemu monitoringu Oprócz omówionych już pytań dotyczących korzyści jakie przynosi zastosowanie systemu monitorowania pracy kierowców z zastosowaniem nawigacji satelitarnej respondenci zostali zapytani również czy w ich opinii system jest wykorzystywany jako narzędzi nadmiernej i nieuzasadnionej kontroli. Wyniki przedstawiono na rysunku 5. Większość ankietowanych 65% ma poczucie, że jest nadmiernie kontrolowana przez pracodawców. Tylko 10% nie zgodziło się z taką opinią, przy czy należy zaznaczyć, że były to przede wszystkim osoby stanowiące kadrę zarządzająca. W tym przypadku widać wyraźnie rozbieżność w udzielonych odpowiedziach w zależności od zajmowanego stanowiska. Rys. 5. Wykorzystanie systemu monitorowania do nadmiernej kontroli kierowców w opinii respondentów. Respondenci zostali również zapytani, czy ich zdaniem system monitorowania wpłynął na sposób w jaki aktualnie wykorzystywane są pojazdy służbowe. 76% ankietowanych wskazało, że zastosowanie systemu zmieniło sposób wykorzystania pojazdów (rysunek 6). Wynika to z faktu, że większość ma poczucie kontroli jaką daje system, jak również tego, że jest on wykorzystywany do rozliczenia czasu pracy i uzyskania ewentualnych oszczędności m.in. na paliwie. 21% ankietowanych nie miało zdania na ten temat, natomiast zaledwie 3% ankietowanych nie zgodziło się z tą opinią. 3454

6 Rys. 6. Sposób wykorzystanie pojazdów służbowych w opinii respondentów. WNIOSKI Przeprowadzone obserwacje, jak również omówione fragmenty wyników uzyskanych z przeprowadzonych badań kwestionariuszowych wykazały, że zastosowanie systemu monitorowania pojazdów stanowi potężne narzędzie pozwalające na usprawnienie procesu zarządzania logistyką w przedsiębiorstwie. Z punktu widzenia użytkowników ważne jest by taki system były intuicyjny w obsłudze, w pełni mobilny i dawał podgląd do pełnej palety zdarzeń. Ważna jest również możliwość prezentowania danych w formie graficznej i generowanie raportów. Rozwój technologii GPS i jej upowszechnienie w stosowaniu systemach monitoringu przynosi wymierne korzyści jakimi są przede wszystkim: a) poprawa bezpieczeństwa kierowców, pojazdów oraz przewożonych ładunków, b) usprawnienie zarządzania pojazdami stanowiącymi flotę transportową, oraz sposobu rozliczania czasu pracy kierowców, c) zmniejszenie czasu przejazdów poprzez optymalizację tras przewozu i prędkości, co przyczynia się bezpośrednio do zmniejszenia kosztów eksploatacji w postaci zużycia paliwa czy innych materiałów eksploatacyjnych, d) poprawę kontroli zgodności czasu pracy kierowców z obowiązującymi przepisami prawa. Oprócz niepodważalnych korzyści systemy monitorowania wzbudzają wśród pracowników negatywne odczucia w postaci nadmiernej kontroli czy też wykorzystania jako narzędzia inwigilowania. Wydaje się to być uzasadnione, wynika to jednak z faktu, że pracownicy przyzwyczajeni byli do wykorzystywania samochodów służbowych do celów prywatnych. Stanowiło to dla nich dodatkową nieujawnianą formalnie korzyść materialną z wykonywanej pracy, a równocześnie stratę dla pracodawcy. Świadczy o tym większość opinii, że zastosowanie systemu monitorowania pojazdów zmieniło sposób wykorzystania pojazdów służbowych. Obawy pracowników można jednak próbować zniwelować poprzez zastosowania odpowiednich systemów motywujących związanych ze sposobem wykorzystania pojazdów. Pozwoliłoby to na stopniowe zmniejszenie negatywnych odczuć na rzecz traktowania systemu jako narzędzia, które służy przede wszystkim do poprawy funkcjonowania całego przedsiębiorstwa i daje korzyści, w których udział mają wszyscy zatrudnieni. Należy jednak podkreślić, że zalety zastosowania systemów monitorowania pojazdów z wykorzystaniem systemu GPS w znaczny sposób przewyższają wadę jaką mogą stanowić nie zawsze uzasadnione czynniki natury etycznej. 3455

7 Streszczenie W artykule przedstawiono korzyści jakie przynosi zastosowanie systemów monitorowania pojazdów z wykorzystaniem systemu nawigacji satelitarnej GPS. Artykuł składa się ze wstępu, dwóch rozdziałów i wniosków. We wstępie wskazano na znaczenie systemów nawigacji satelitarnej w działalności transportowej przedsiębiorstwa. w rozdziale pierwszym scharakteryzowano zasadę funkcjonowania systemu GPS oraz podstawowe funkcje systemu monitorowania pojazdów. Rozdział drugi posłużył przedstawieniu wybranych wyników badania ankietowego, którego celem było poznanie opinii dotyczącej korzyści i wad wynikających z zastosowania systemu monitorowania pojazdów w przedsiębiorstwie. Wnioski stanowią podsumowanie przeprowadzonych analiz wskazując na korzyści natury organizacyjnej i ekonomicznej z zastosowania systemów monitorowania jak również wady natury moralnej. Satellite navigation systems and their use in transport operations in the company Abstract The article presents the advantages it brings the use of vehicle tracking systems using GPS. The article consists of an introduction, two chapters and conclusions. In the introduction indicated the importance of satellite navigation systems in the transport activities of the company. In the first chapter characterized the principle of operation of the GPS and the basic functions of the vehicle tracking system. The second chapter helped the presentation of selected results of the survey, which aimed to identify the opinions on the advantages and disadvantages of using a vehicle tracking system in the enterprise. Conclusions are a summary of the analyzes pointing to the benefit of the organizational and economic nature of the use of monitoring systems as well as a moral defect. BIBLIOGRAFIA 1. J. Januszewski., Systemy satelitarne GPS, Galileo i inne, PWN, Warszawa J. Narkiewicz., GPS i inne satelitarne systemy nawigacyjne, WKiŁ, Warszawa Nowoczesne technologie w logistyce., red. nauk. Jan Długosz, PWE, Warszawa