Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
|
|
- Bogna Krajewska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Głowińska-Olszewska B. i inni: Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętnicznym krwi... Vol. 9/2010 Nr 1(30) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętniczym krwi. Badanie na podstawie markerów osoczowych oraz ultrasonograficznej oceny wczesnych zmian miażdżycowych Comparison of Cardiovascular Risk Profile in Non-obese and Obese Hypertensive Adolescents. Study Based on Plasma Biomarkers and Ultrasonographic Assessment of Early Atherosclerosis Changes Barbara Głowińska-Olszewska, Artur Bossowski, Włodzimierz Łuczyński, Kornel Semeran, Joanna Tołwińska Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii, Uniwersytet Medyczny w Bałymstoku Adres do korespondencji: dr hab. Barbara Głowińska-Olszewska, ul. Waszyngtona 17, Białystok, Polska, tel./fax: # , bglowinska@poczta.onet.pl Słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, IMT, FMD, LVM, dysfunkcja śródbłonka, nastolatki, ryzyko sercowo-naczyniowe Key words: hypertension, IMT, FMD, LVM, endothelial dysfunction, adolescents, cardiovascular risk STRESZCZENIE/ABSTRACT Cel. Ocena stanu naczyń krwionośnych, masy mięśniowej lewej komory serca, stężenia osoczowych markerów aktywacji śródbłonka oraz stanu zapalnego u nastolatków z nadciśnieniem tętniczym (NT), ze szczególnym uwzględnieniem wpływu otyłości na wartości tych parametrów. Materiał. W badaniu brało udział 59 nastolatków z nowo rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym, w średnim wieku 15,1 ± 2,1. Badanych podzielono na dwie grupy: w pierwszej znalazło się 35 pacjentów z otyłością, do drugiej zakwalifikowano 24 pacjentów bez otyłości. Grupę kontrolną stanowiło 25 zdrowych ochotników ze średnią wieku 15,1 ± 2. Metody. Przy pomocy metod ultrasonograficznych zmierzono i oceniono wskaźniki: grubości błony środkowo-wewnętrznej (IMT), rozszerzalności tętnicy ramiennej FMD (flow mediated dilation), masy lewej komory serca (LVM). Oceniono także stężenia molekuł adhezyjnych, interleukin zapalnych, lipidów i insulinooporność. Wyniki. U pacjentów z NT i otyłością w porównaniu z grupą kontrolną i grupą bez otyłości stwierdzono wyższe poziomy trójglicerydów (TG), IL-6, TNF-alfa, sicam-1, selektyny-e, większą insulinooporność mierzoną wskaźnikiem HOMA. FMD był niższy, a IMT wyższy w obu grupach z NT w stosunku do grupy kontrolnej. Wskaźnik masy lewej komory (LVMi) był również większy w obu grupach z NT, przy czym najwyższe wartości odnotowano u nieotyłych z NT. FMD ujemnie korelował z wartościami ciśnienia tętniczego, wskaźnikiem HOMA i sicam-1. Wskaźnik IMT korelował dodatnio z wartościami ciśnienia tętniczego krwi, HOMA, sicam-1 i se-selektyną. Wnioski. U nieotyłych nastolatków z NT stwierdzono te same wczesne patologiczne 55
2 Praca oryginalne Endokrynol. Ped., 9/2010;1(30):55-64 zmiany w układzie sercowo-naczyniowym co u ich otyłych rówieśników, chociaż niewątpliwie parametry metaboliczne i stopień zapalnej aktywacji śródbłonka, mierzony stężeniem biomarkerów we krwi, były wyższe u otyłych. Endokrynol. Ped. 9/2010;1(30): Purpose. To investigate vascular status, left ventricle mass, plasma biomarkers of endothelial activation and inflammation in hypertensive (HT) adolescents with particular attention to compare nonobese with obese patients in the limelight of increasing knowledge of high cardiovascular risk in these children. Materials. 59 newly recognized, HT adolescents aged 15.1 ± 2.1 yrs were divided according to their diagnosis into: 24 nonobese HT and 35 obese HT adolescents and compared to 25 healthy volunteers, aged 15.1 ± 2. Methods. Using ultrasound IMT (intima media thickness), FMD (flow mediated dilation) and LVM (left ventricle mass) were assessed. Adhesion molecules and inflammatory interleukins, together with lipids and insulin resistance were also studied. Results. HT obese adolescents had higher TG level, insulin resistance index (HOMA) and elevated levels of Il-6, TNF-alfa, sicam-1 and se-selectin compared to control group and to nonobese HT patients. FMD was lower in both HT groups, IMT was higher in both HT groups. LVMi was higher in both HT groups as well, with the highest value in nonobese ones. FMD correlated negatively with blood pressure (BP) values, HOMA index and sicam-1, IMT correlated positively with BP, HOMA, sicam-1 and se-selectin. Conclusions. Nonobese hypertensive adolescents had the same early cardiovascular changes as their obese hypertensive peers, although metabolic alterations, endothelial activation and inflammation measured as plasma biomarkers were more pronounced in obese ones. Pediatr. Endocrinol. 9/2010;1(30): Wstęp Choroby układu krążenia powodowane miażdżycą stanowią poważny problem społeczny. Bezobjawowe stadium choroby może trwać kilka dziesięcioleci. Stwarza to możliwość wczesnego jej wykrywania i zapobiegania dalszemu rozwojowi [1, 2]. Istnieje wiele modyfikowalnych czynników ryzyka wśród nich nadciśnienie tętnicze wpływających na zwiększoną zapadalność i liczbę zgonów z powodu chorób serca i naczyń u dorosłych [3]. Znamienne jest, że wzrost ciśnienia tętniczego w okresie dzieciństwa pozwala przewidywać rozwój nadciśnienia w wieku dojrzałym [5]. Dane z piśmiennictwa wskazują, że miażdżyca, dysfunkcja śródbłonka naczyń, przerost lewej komory serca mogą wystąpić już w dzieciństwie i okresie dojrzewania, a podwyższone ciśnienie tętnicze wyprzedza ich pojawienie się [6 8]. Samo nadciśnienie u dzieci często bywa niezdiagnozowane [9]. W ostatnich latach wykryto szereg nowych markerów miażdżycy i metod jej wczesnej diagnostyki. Podwyższony poziom molekuł adhezyjnych w surowicy dobrze odzwierciedla stopień aktywacji śródbłonka. Innymi oznaczanymi laboratoryjnie czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, korelującymi z obecnością tlącego się przewlekłego zapalenia, są: stężenia hscrp, IL-6, TNF-alfa [1, 2, 10]. Użytecznym, niezależnym czynnikiem ryzyka choroby jest także stężenie homocysteiny w osoczu [11]. Dzięki nowoczesnym testom opartym na ultrasonografii o wysokiej rozdzielczości możliwe stały się: ocena funkcji endotelium, w tym badanie odpowiedzi wazodylatacyjnej na zwiększony przepływ krwi (flow-mediated vasodilation, FMD), analiza wskaźnika grubości błony środkowo-wewnętrznej tętnicy szyjnej (intima media thickness, IMT) czy ocena masy mięśniowej lewej komory serca (12, 13). Razem z rosnącą liczbą przypadków otyłości u dzieci modyfikacji uległy poglądy na temat nadciśnienia w pediatrii. Popularne było uznawanie nadciśnienia tętniczego za jednostkę chorobową relatywnie rzadką, związaną głównie z chorobami nerek. Obecnie rozpoznanie wtórnego nadciśnienia stało się daleko mniej powszechne w porównaniu z rozpoznaniem nadciśnienia pierwotnego [14]. Powiązania między otyłością i nadciśnieniem tętniczym są znane od wielu lat, a ich współwystępowanie silnie predysponuje do rozwoju chorób układu krążenia [15]. Przeprowadzone dotychczas badania wykazały obecność zaburzeń układu sercowo-naczyniowego w nadciśnieniu u dzieci. Jednak w badaniach tych stosunkowo duży odsetek stanowili pacjenci otyli, zaburzając tym samym ocenę wpływu samego nadciśnienia na zmiany w układzie sercowo-naczyniowym [16, 17]. We wcześniejszych pracach wykazaliśmy związki między obecnością markerów stanu zapalnego w endotelium a słabszą rozszerzalnością naczyń i występowaniem początkowych zmian miażdżycowych w tętnicy szyjnej wspólnej u otyłych dzieci z nadciśnieniem tętniczym [18]. Dotychczas nie zostały przeprowadzone analizy oceniające jednoczasowo profil krążących we krwi markerów chorób układu krążenia (sicam-1, 56
3 Głowińska-Olszewska B. i inni: Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętnicznym krwi... se-selektyna, IL-6, TNF-alfa, homocysteina) i ultrasonograficzne wskaźniki wczesnej miażdżycy (FMD, IMT, LVM) u dzieci z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym w zależności od występowania lub niewystępowania otyłości. Materiał Badana grupa składała się 59 pacjentów z nowo zdiagnozowanym, nieleczonym nadciśnieniem, skierowanych do Kliniki Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii. W jej skład weszły 23 dziewczęta i 36 chłopców; średnia wieku wyniosła 15,1 ± 2,1 roku. Stworzono dwie podgrupy, z których pierwsza liczyła 24 osoby z nadciśnieniem i bez otyłości, druga 35 pacjentów z nadciśnieniem i otyłością. Do grupy kontrolnej włączono 25 zdrowych ochotników, 11 dziewcząt i 14 chłopców ze średnią wieku 15,1 ± 2. Grupy scharakteryzowano w tabeli 1. Nadciśnienie tętnicze zostało rozpoznane zgodnie z rekomendacjami Second Task Force on Blood Pressure in Children. Wykorzystano metodę polegającą na 24h monitoringu wartości ciśnienia. U wszystkich badanych wartości skurczowego i/lub rozkurczowego ciśnienia krwi znajdowały się 95 percentyla, po co najmniej trzykrotnym powtórzeniu pomiarów. Kryterium rozpoznania stanowiła wartość średnia z okresu dnia lub nocy, przekraczająca 95 percentyl dla płci i wzrostu, a obliczeń dokonano przy użyciu aparatury Medilog DX (Oxford) [19]. Otyłość definiowano na podstawie wartości wskaźnika BMI przekraczającego 95 percentyl dla płci i wieku [20]. Dzieci z potwierdzonymi wtórnymi przyczynami nadciśnienia tętniczego i otyłości nie zostały włączone do badań. Metody Badania laboratoryjne Próbki krwi o objętości 10 ml zostały pobrane rano, przed śniadaniem, z lewej żyły łokciowej po 8 12-godzinnej przerwie w przyjmowaniu posiłków. Wszytkie próbki przed oceną stężeń molekuł adhezyjnych, markerów stanu zapalnego, homocysteiny zostały zebrane, zamrożone i przechowywane w temp C. Stężenia sicam, se-selektyny, IL-6 i TNF-alfa zostały ocenione metodą ELISA (Parameter Human Immunoassays, R&D Systems, Inc., Mineapolis, USA) z użyciem analizatora Elx 800 Automated Microplate Reader, Bio-Tek Instruments, Vermont, USA. Stężenia homocysteiny zostały ustalone metodami enzymatycznymi (AXIS Homocysteine EIA, firmy Bio Rad). Stężenia lipidów, glukozy, insuliny oceniono metodami enzymatycznymi z wykorzystaniem dostępnych zestawów Hitachi 912 firmy La Roche, Japonia. Stężenia frakcji LDL cholesterolu obliczono korzystając z równania Friedewalda. Do oceny insulinooporności mierzonej wskaźnikiem HOMA wykorzystano następującą zależność: HOMA = (insulina na czczo (mu/ml) x glukoza na czczo (mmol/l)/22.5. Pomiary ultrasonograficzne Wszystkie dzieci były badane w cichym pomieszczeniu o stałej temperaturze. Procedura została Tabela I. Chakterystyka badanych grup Table I. General characteristics of the study groups Cała grupa badana Nieotyłe dzieci z nadciśnieniem Otyłe dzieci z nadciśnieniem Grupa kontrolna Liczba pacjentów Płeć (chłopcy/dziewczęta) 36/23 16/8 20/15 14/11 Wiek (w latach) 15,1±2,1 15±2 15,1±2 15±1,9 Wzrost (m) 1,7±0,1 1,7±0,1 1,7±0,1 1,67±0,1 Masa ciała (kg) 76±21,1* 60±13 88±18* 54±9 BMI (kg/m 2 ) 25,7±6,1* 20±3 29±4,6* 19±2 Skurczowe ciś. krwi (mmhg) 138,7±12,7* 136±10* 141±14* 119±8 Rozkurczowe ciś. krwi (mmhg) 82,2±11,7* 80±13* 83±10* 73±7 Dane są prezentowane jako wartość średnia ± odchylenia standardowe * P < 0,05 porównane do grup kontrolnych (t-student test) P < 0,05 znamienne różnice w teście ANOVA między trzema grupami (nieotyli z nadciśnieniem, otyli z nadciśnieniem, kontrola) 57
4 Praca oryginalne Endokrynol. Ped., 9/2010;1(30):55-64 przeprowadzona między rano po godzinnej przerwie w przyjmowaniu pokarmów. Do badania tętnic ramiennych i szyjnych wykorzystano aparat Hewlett Packard Sonos 4500 z linearną sondą 7,5 MHz. W ocenie ultrasonograficznej tętnic ramiennych wykorzystano metodę opracowaną przez Celermajera i wsp. [21]. Jej zasada sprowadza się do wywołania zwiększonego przepływu w odcinku bliższym tętnicy przez poniedokrwienną wazodylatację. Tętnica ramienna była obrazowana w przekroju podłużnym, leżącym w odległości 2 10 cm powyżej łokcia. Wszytkie pomiary średnicy naczynia wykonano w końcowej fazie rozkurczowej, wraz z pojawieniem się załamka R elektrokardiogramu. Pierwsze obazowanie tętnicy przeprowadzono w czasie odpoczynku, kolejne podczas przekrwienia reaktywnego. Wzrost przepływu krw i został wywołany przez deflację pneumatycznego mankietu obejmującego prawe przedramię, generującego przez okres 4 min. ciśnienie do 300 mmhg. Od deflacji mankietu do badania mijało nie więcej niż sekund. FMD obliczano jako procentową zmianę średnicy tętnicy ramiennej, która dokonała się po okresie niedokrwienia w stosunku do wartości wyjściowej. Błonę wewnętrzno-środkową ściany dalszej tętnicy szyjnej wspólnej (prawej i lewej), wartość IMT, oceniano używając metodyki opracowanej przez Pignoliego [22]. Analizie poddano średnią wartość z sześciu pomiarów. Nie wykazano obecności blaszek miażdżycowych u badanych dzieci. Uczestnikom badania wykonano badanie echokardiograficzne, które nie ujawniło żadnych strukturalnych nieprawidłowości w sercu. Oceny wielkości lewej komory serca, przegrody międzykomorowej, grubości ściany tylnej dokonano na podstawie obrazu w prezentacji M, uzyskanego w fazie rozkurczu pod kontrolą badania dwuwymiarowego, zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Echokardiograficznego [23]. LVMi obliczono dzieląc masę lewej komory serca przez wzrost wyrażony w metrach, podniesiony do potęgi 2,7, minimalizując tym samym wpływ wieku, płci, masy ciała na wynik końcowy. Wszystkich pomiarów dokonał jeden, doświadczony lekarz ultrasonografista, który nie był poinformowany o rozpoznaniu choroby badanych dzieci. Na przeprowadzenie badań otrzymano zgodę Lokalnej Komisji Bioetycznej. Rodzice i dzieci zostali poinformowani o istocie i przebiegu prac. Rodzice wydali pisemną zgodę na udział dzieci w badaniach. Dzieci wyraziły zgodę ustną. Analiza statystyczna Analiza statystyczna została wykonana w programie Statistica 8.0. W celu porównania badanych grup z grupą kontrolną użyto testu t-studenta dla danych o rozkładzie normalnym oraz testu U Manna- Whitneya w przypadkach braku cech rozkładu normalnego. W celu oceny istotności różnic pomiędzy grupami: kontrolną, grupą dzieci z nadciśnieniem bez otyłości oraz nadciśnieniem i otyłością użyto analizy wariancji (ANOVA). Korelacje poszczególnych parametrów były oceniane metodą Pearsona lub Spearmana zgodnie z rozkładem cech. Analiza regresji została wykorzystana do oceny związku BMI, lipidów, wartości ciśnienia tętniczego oraz wskaźników w surowicy krwi z IMT, FMD oraz LVMI. Dane są przedstawiane jako średnia i odchylenie standardowe. Wartość p < 0.05 uznano za istotną statystycznie. Wyniki Ogólna charakterystyka badanej grupy znajduje się w tabeli I. Średnia wieku jej uczestników wyniosła 15,1 ± 2,1 (od 10,0 do 19,0). Średnia wieku nieotyłych pacjentów z nadciśnieniem tętniczym wyniosła 15,0 ± 2 lata (od 11,0 do 19,0), a średnia wieku otyłych z nadciśnieniem to 15,1 ± 2 (w zakresie od 10,0 do 18,0). W grupie kontrolnej średnia wieku kształtowała się na poziomie 15 ± 1,9 (od 10,0 do 18,0 ). Masa ciała i wskaźnik BMI były znacząco wyższe w całej badanej grupie dzieci (ponad 50% to otyli pacjenci), natomiast różnice między grupą nieotyłych z nadciśnieniem i grupą kontrolną nie były istotne statystycznie. Tak jak oczekiwano, skurczowe i rozkurczowe ciśnienie tętnicze okazały się znacząco wyższe w badanej grupie, przy czym najwyższe wartości odnotowano w grupie otyłych z nadciśnieniem tętniczym tabela I. Analizując parametry gospodarki lipidowej stwierdziliśmy istotne różnice w poziomie trójglicerydów. Obie grupy badanych z nadciśnieniem tętniczym miały wyższe stężenia trójglicerydów niż w grupie kontrolnej (91 ± 41 mg/dl bez otyłości, P = 0,03; 146 ± 88 mg/dl otyli, P = 0,0003 vs 72 ± 14 mg/dl w grupie kontrolnej). W teście ANOVA różnica okazała się statystycznie znamienna dla grupy otyłych z nadciśnieniem (p < 0,001) tabela II. Stężenia insuliny mierzonej na czczo i wskaźnik insulinooporności (HOMA) były znacznie wyższe w całej badanej grupie (odpowiednio 18 ± 15 UI/ ml; 4,2 ± 3,4 vs 9,7 ± 3,5 UI/ml, 1,9 ± 0,7, p = 0,03, p = 0,02). Różnica oczywiście dotyczyła grupy 58
5 Głowińska-Olszewska B. i inni: Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętnicznym krwi... Table II. Biochemiczne parametry w grupie badanej i kontrolnej Table II. Biochemical parameters in the study and control groups Grupa badana łącznie Nieotyłe dzieci z nadciśnieniem Otyłe dzieci z nadciśnieniem Grupa kontrolna Całkowity cholesterol (mg/dl) 172 ± ± ± ± 28 LDL-cholesterol (mg/dl) 96 ± ± ± ± 21 HDL-cholesterol (mg/dl) 51 ± ± ± ± 8 Triglicerydy (mg/dl) 121 ± 75* 91 ± 41* 146 ± 88* 72 ± 14 Glukoza na czczo (mmol/l) 4,7 ± 0,05 4,5 ± 0,04 4,8 ± 0,6 4,4 ± 0,4 Insulina na czczo (UI/ml) 18 ± 15* 13 ± 9 21 ± 17* 8 ± 3 Wskaźnik HOMA 4,2 ± 3,4* 2,4 ± 2 4,9 ± 3,7* 1,4 ± 0,7 sicam-1 (ng/ml) 326 ± 109* 295 ± 46* 350 ± 137* 255 ± 43 se-selektyna (ng/ml) 86 ± 43* 76 ± ± 45* 65 ± 22 Il-6 (ng/ml) 4 ± 3 1,9 ± 3 5,4 ± 4,3* 2,9 ± 4 TNF-alfa (ng/ml) 7,2 ± 12,3 5,1 ± 4,2 9,1 ± 16,4* 5,1 ± 3 Homocysteina (µmol/l) 11,4 ± 2,5* 11,6 ± 2,4* 11,3 ± 2,6* 8,4 ± 3 Dane są prezentowane jako wartość średnia ± odchylenia standardowe * P < 0,05 porównane do grup kontrolnych (t-student test) P < 0,05 znamienne różnice w teście ANOVA między trzema grupami (nieotyli z nadciśnieniem, otyli z nadciśnieniem i kontrola) otyłych z nadciśnieniem, gdzie stwierdziliśmy najwyższe wartości stężeń insuliny na czczo (21 ± 17 UI/ml) i HOMA (4,9 ± 3,7). W teście ANOVA różnice okazały się istotne statystycznie dla tej grupy (odpowiednio p = 0,001, p = 0,006). W grupie z nadciśnieniem bez otyłości parametry gospodarki węglowodanowej były zbliżone do tych z grupy kontrolnej tabela II. Biomarkery osoczowe W obrębie badanych biomarkerów osocza wykazano kilka istotnych różnic w zakresie markerów aktywacji komórek śródbłonka, stanu zapalnego o niewielkim nasileniu oraz homocysteiny. Stężenie sicam 1 u pacjentów z nadciśnieniem, zarówno nieotyłych jak i otyłych, różniło się znacznie w stosunku do grupy kontrolnej (odpowiednio 295 ± 46 ng/ml, 350 ± 137 ng/ml, 255 ± 43 ng/ml, dla P = 0,001, P = 0<0,001). W teście ANOVA wykazano różnicę istotną statystycznie jedynie w grupie osób otyłych z nadciśnieniem (P = 0,0004). Poziom se-selektyny był podwyższony tylko u otyłych nastolatków z nadciśnieniem (93 ± 45 ng/ml vs 65 ± 22 ng/ml, P = 0,004). W grupie tej stwierdzono również różnice w stężeniu Il-6 (5,4 ± 4,3 ng/ml vs 2.9 ± 4 ng/ml, P = 0.005) i TNF-alfa (9,1 ± 16,4 ng/ml vs 5,1 ± 3 ng/ml, P = 0,01). Poziom badanych interleukin u nieotyłych pacjentów z nadciśnieniem był podobny jak u pacjentów z grupy kontrolnej. Stężenie Hcy było wyższe w obu badanych grupach nastolatków chorujących na nadciśnienie (11,6 ± 2,4 μmol/l u nieotyłych, 11,3 ± 2,6 μmol/l u otyłych wobec 8,4 ± 3 μmol/l w grupie kontrolnej; odpowiednio przy P < 0,001 i P = <0,001). Powyższe wyniki, oparte na biomarkerach osocza, wskazują na bardziej nasiloną aktywację komórek śródbłonka i procesów zapalnych w grupie nastolatków z nadciśnieniem i towarzyszącą otyłością tabela II. Badania ultrasonograficzne W całej grupie badanej i w obu grupach wydzielonych ze względu na otyłość stwierdzono obniżoną zdolność rozkurczową tętnicy ramiennej. Odnotowano niższą wartość FMD zarówno u nieotyłych (8,5 ± 4,5%, P=0.004) jak i otyłych (8,1 ± 4,9, P = 0,01) pacjentów z nadciśnieniem w porównaniu z grupą kontrolną (12,5 ± 4,9%), natomiast FMD w obu grupach nastolatków z nadciśnieniem było podobne. W całej grupie badanej i obu podgrupach obserwowano zwiększoną wartość IMT. W grupie nieotyłej młodzieży z nadciśnieniem IMT wynosiło 0,52 ± 0,06 mm, P = 0<0,001; u otyłych pacjentów z nadciśnieniem 0,54 ± 0,05; P < 0,001; zaś w grupie kontrolnej 0,42 ± 0,05 mm. Chociaż najwyższą wartość IMT obserwowano w grupie otyłych pacjentów z nadciśnieniem, różnica między pacjentami 59
6 Praca oryginalne Endokrynol. Ped., 9/2010;1(30):55-64 FMD (%) IMT (mm) LVMi (g/m2.7) * P < 0,05 porównane do grup kontrolnych (t-student test) P < 0,05 znamienne różnice w teście ANOVA między trzema grupami (nieotyli z nadciśnieniem, otyli z nadciśnieniem i kontrola) Ryc. 1. FMD, IMT i LVMI w grupie badanej i kontrolnej (1 cała grupa badana, 2 nieotyli z nadciśnieniem, 3 otyli z nadciśnieniem, 4 grupa kontrolna) Fig. 1. FMD, IMT and LVMI in the study and control groups otyłymi i nieotyłymi nie była istotna statystycznie. LVMi dla wszystkich uczestników badania wynosiła 36,5 ± 5,8 g/m 2.7 i była znacząco wyższa niż w grupie kontrolnej 28,4 ± 5,3g/m 2.7, P = 0,003. Najwyższy wskaźnik LVMi w porównaniu z grupą kontrolną stwierdzono w grupie nieotyłych osób z nadciśnieniem, gdzie wynosił on 37,8 ± 5,3 g/m 2.7 ; P = 0,001. U pacjentów otyłych chorujących na nadciśnienie różnica w wartości LMVi również była istotna i wynosiła 35,4 ± 6,6 g/m 2.7 ; P = 0,005. W teście ANOVA wykazano istotność statystyczną dla LMVi jedynie w grupie nieotyłych pacjentów z nadciśnieniem (P = 0,02) rycina 1. U wszystkich pacjentów z nadciśnieniem obserwowano w badaniu ultrasonograficznym wyraźnie większe zmiany miażdżycowe niż w grupie kontrolnej. Nasilenie zmian było porównywalne w grupie otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem. Korelacje Wyniki naszych badań potwierdziły istnienie kilku ujemnych korelacji w całej badanej grupie między FMD i BMI (r = -0,38, P = 0,01), skurczowym ciśnieniem tętniczym (r = -0,36, P = 0,036), rozkurczowym ciśnieniem tętniczym (r = -0,32, P = 0,035), HOMA (r = -0,4, P = 0,041) i sicam (r = -0,32, P = 0,032); dodatnich korelacji między IMT i BMI (r = 0,61, P = 0,001), skurczowym ciśnieniem tętniczym (r = 0,62, P = 0,001), rozkurczowym ciśnieniem tętniczym (r = 0,5, P = 0,001), stężeniem trójglicerydów (r = 0,4, P = 0,005), homocysteiny (r = 0,36, P = 0,02), sicam-1 (r = 0,4, P = 0,014) i selektyny se (r = 0,3, P = 0,047). Dla LVMi wykazaliśmy dodatnie korelacje tylko z poziomem homocysteiny (r = 0,32, P = 0,04) tabela III. W celu weryfikacji znamienności statystycznej tych powiązań wykorzystaliśmy analizę wielokrotnej regresji. IMT była zależna od skurczowego ciśnienia tętniczego, adjustowanego do BMI (R² = 0,49, B = 0,15, P < 0,001), FMD była również zależna od skurczowego ciśnienia tętniczego, adjustowanego do BMI (R² = 0,42, B = 0,29, P = 0,02). 60
7 Głowińska-Olszewska B. i inni: Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętnicznym krwi... Tabela III. Analiza korelacji (prezentowana jako r) między ultrasonograficznymi wskaźnikami wczesnej miażdżycy (FMD, IMT, LVMi) z BMI, ciśnieniem tętniczym krwi, lipidami, HOMA, osoczowymi markerami w całej grupie badanej Table III. Correlation analysis (presented as r correlation coefficient) between ultrasonographic parameters of early atherosclerosis (FMD, IMT, LVMi) with BMI, blood pressure, lipids, HOMA IR and plasma biomarkers in the whole study group FMD IMT LVMi BMI -0,38* 0,61* 0,1 Skurczowe ciś. tętnicze -0,36* 0,62* 0,2 Rozkurczowe ciś. tętnicze -0,32* 0,5* 0,08 Całkowity cholesterol -0,03 0,01 0,24 Triglicerydy -0,1 0,4* -0,07 Wskaźnik HOMA -0,4* 0,06-0,11 Homocysteina -0,2 0,36* 0,31* Il-6 0,03 0,13 0,22 TNF-alfa -0,18 0,03-0,04 sicam-1-0,32* 0,4* 0,13 se-selektyna -0,17 0,3* 0,16 * P < 0,05 Dyskusja Dzieci z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym często manifestują również nadwagę i otyłość. W rezultacie w dużej części przeprowadzonych już badań porównujących ryzyko sercowo-naczyniowe między dziećmi zdrowymi i cierpiącymi na nadciśnienie tętnicze istniała nadreprezentacja przypadków otyłości w badanych grupach. Mając to na uwadze, postanowiliśmy zbadać i porównać czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u dzieci z nadciśnieniem tętniczym z ich podziałem na pacjentów otyłych i nieotyłych. W naszej pracy ocenialiśmy parametry gospodarki lipidowej, węglowodanowej, insulinowej. Uwzględniliśmy kilka znanych laboratoryjnych markerów miażdżycy, tj. stopień aktywacji śródbłonka, wskaźniki stanu zapalnego, homocysteinę, jak i tych, dających się ocenić metodami ultrasonograficznymi (IMT, FMD, LVMi). W świetle wykonanych badań ustaliliśmy, że pomimo większych zmian w profilu lipidowym osocza, większej insulinooporności, wyższych stężeń molekuł adhezyjnych i markerów stanu zapalnego u chorujących łącznie na otyłość i nadciśnienie tętnicze, wyniki oceny ultrasonograficznej wczesnych zmian miażdżycowych są podobne u stwierdzanych w grupie dzieci z nadciśnieniem tętniczym, ale bez otyłości. Sugeruje to, że ta grupa pacjentów, mimo korzystniejszych wyników badań laboratoryjnych, ma takie samo ryzyko sercowo-naczyniowe, jak ich otyli rówieśnicy z nadciśnieniem. Ultrasonograficzna ocena wczesnych zmian miażdżycowych U dorosłych wysoki wskaźnik IMT uważany jest za wykładnik obecności uogólnionej miażdżycy i czynnik predysponujący do wystąpienia epizodów sercowo-naczyniowych [24, 25]. W kilku opublikowanych pracach wykazano, że do wzrostu IMT może dojść już w dzieciństwie, przy współwystępowaniu takich chorób, jak cukrzyca czy rodzinna hipercholesterolemia. Relatywnie dopiero na przestrzeni ostatnich lat więcej uwagi poświęcono IMT u dzieci i młodzieży cierpiącej na nadciśnienie tętnicze [16, 17, 26 28]. W swojej pracy Lande i wsp. dokonali porównania między dwiema grupami otyłych dzieci, przy czym jedną z nich stanowiły dzieci bez nadciśnienia. Dowiedziono, że do wzrostu IMT dochodzi u dzieci z nadciśnieniem tętniczym niezależnie od wpływu, jaki niesie ze sobą otyłość [16]. Istnieją też prace naukowe wskazujące, że u dzieci bez potwierdzonego nadciśnienia wielkość IMT zależna jest od wartości ciśnienia tętniczego [29]. Rośnie liczba dowodów na związek wczesnego wzrostu IMT u młodszych dzieci z rodzinnym występowaniem zawału serca [30]. Rezultaty naszych badań całkowicie zgadzają się z wynikami badaczy zajmujących się tematem. Ponadto w naszej pracy 61
8 Praca oryginalne Endokrynol. Ped., 9/2010;1(30):55-64 wykazaliśmy, że podobny wzrost wskaźnika IMT dokonuje się zarówno u dzieci z nadciśnieniem bez otyłości, jak i z otyłością. Zwiększoną masę lewej komory serca najlepiej zbadany marker powikłań sercowo-naczyniowych stwierdza się u około 40% dzieci cierpiących na nadciśnienie [31, 32]. Ponadto u 55% dzieci ze stale podwyższonym ciśnieniem krwi wskaźnik masy lewego przedsionka plasuje się powyżej 90 percentyla, zaś u ponad 10% z nich LMVi przekracza 51 g/m 2.7, co jest wartością wywołującą niemal czterokrotny wzrost ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych u dorosłych z nadciśnieniem [33, 34]. Zgodnie z wytycznymi w zakresie nadciśnienia, opracowanymi przez grupę roboczą ds. nadciśnienia u dzieci i młodzieży, zaleca się w ramach wstępnej oceny, wykonanie echokardiogramu u wszystkich dzieci z potwierdzonym nadciśnieniem. Jeśli zostanie stwierdzony LVH, zaleca się intensyfikację leczenia nadciśnienia. W niniejszym badaniu najwyższą wartość wskaźnika LMV odnotowano w grupie nieotyłych pacjentów z nadciśnieniem, co może świadczyć o wysokim ryzyku uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego u takich osób [19]. W szacowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego u dzieci obecnie coraz częściej ocenia się funkcjonowanie śródbłonka tętnicy ramiennej (FMD). Kilka przeprowadzonych dotychczas badań dotyczyło głównie otyłości dziecięcej [6, 18, 35]. Wydaje się, że zaburzenia funkcji śródbłonka mogą stanowić najwcześniejsze markery miażdżycy, co potwierdzono u otyłych dzieci w okresie przedpokwitaniowym, u których nie stwierdzono zmian w IMT. W pracy tej FMD była ściśle związana z podwyższonym ciśnieniem krwi [6]. Aktywność fizyczna jest bezpośrednio związana z odpowiedzią FMD w tętnicy ramiennej u dorastających chłopców, co potwierdza pozytywny wpływ aktywności fizycznej na funkcjonowanie komórek śródbłonka w tej grupie pacjentów. Brak związku u dziewcząt może stanowić odbicie ich ogólnie niższej aktywności fizycznej [36]. Wyniki niniejszej pracy potwierdziły zaburzenia funkcjonowania śródbłonka u otyłych nastolatków, a ponadto wykazały takie same zaburzenia u nieotyłej młodzieży z nadciśnieniem. Osoczowe markery miażdżycy W patogenezie miażdżycy ważną rolę odgrywa obecność stanu zapalnego. Współczesna wiedza pozwala na mierzenie aktywności zapalnej dzięki ocenie m.in. CRP, IL-1, IL-6, IL-18, TNF-alfa [37]. CRP, którego rolę w rozwoju chorób układu krążenia udowodniono, pozostaje najdokładniej przebadanym białkiem ostrej fazy [38, 39]. W pracy postanowiliśmy zbadać stężenia IL-6, TNF-alfa oraz tzw. markerów aktywacji śródbłonka molekuł adhezyjnych. Potwierdzone przez nas wysokie wartości tych cząsteczek głównie w grupie otyłych z nadciśnieniem, dostarczyły kolejnych dowodów, że rozwinięta tkanka tłuszczowa już u dzieci wiąże się z obecnością stanu zapalnego o niewielkim nasileniu. Zmiany wykryte przez nas w obrębie ścian naczyń krwionośnych były związane z poziomem molekuł adhezyjnych (sicam, se-selektyna). W innych pracach wykazano korelacje między IMT a poziomem CRP [40]. W jednym z opublikowanych badań wysokie stężenia CRP, łącznie z niskimi wartościami FMD, wykryto już u dzieci narażonych na ryzyko nadwagi (BMI percentyl) [41]. W niniejszej pracy wykazano korelacje między homocysteiną a IMT i LVMi. W innych badaniach homocysteina oceniana u osób dorosłych z nadciśnieniem tętniczym korelowała z obniżeniem frakcji wyrzutowej lewej komory i wyższą śmiertelnością z powodu chorób układu krążenia [42]. Udowodniono, że w populacji dzieci z nadciśnieniem istniała zależność LVM od poziomu homocysteiny [32]. W obserwacjach młodych bezobjawowych dorosłych (rasy białej i czarnej) wykazano, że stężenia homocysteiny stanowiły o stopniu zesztywnienia tętnic i mogą być uznane za potencjalny marker ryzyka sercowo-naczyniowego w tej grupie wiekowej [43]. Autorzy tego doniesienia podkreślili, że ocena homocysteiny u asymptomatycznych młodych dorosłych zwiększyła jej potencjalną wartość jako markera wczesnych, niemych zmian naczyniowych i ryzyka sercowo-naczyniowego. Wyższe poziomy homocysteiny u otyłych dzieci wiązały się z nadciśnieniem i dyslipidemią [44]. Rośnie liczba danych sugerujących, że dla małych w stosunku do wieku ciążowego dzieci (small for geststional age, SGA) wzrasta w długiej perspektywie czasu ryzyko występowania chorób krążenia. Wśród dzieci SGA, w wieku od 8 do 13 lat, stężenie homocysteiny korelowało z wartościami ciśnienienia tętniczego [44]. Na podstawie naszych wyników, wykazujących wyższe stężenie homocysteiny u otyłych i nieotyłych 62
9 Głowińska-Olszewska B. i inni: Porównanie profilu ryzyka sercowo-naczyniowego u otyłych i nieotyłych nastolatków z nadciśnieniem tętnicznym krwi... nastolatków z nadciśnieniem, wnioskujemy, że jej ocena może być przydatna we wczesnej prewencji i decydowaniu o konieczności interwencji terapeutycznej u nastolatków z nadciśnieniem. Wyniki tych badań dostarczyły dalszych dowodów na to, że pierwotne dziecięce nadciśnienie jest powiązane z dysfunkcją naczyń krwionośnych, niezależnie od wpływu, jaki niesie ze sobą otyłość. Konkludujemy, że więcej wagi powinno się przykładać do czynnego poszukiwania nadciśnienia u dzieci i młodzieży bez otyłości, która przez to może unikać rutynowej oceny wartości ciśnienia. Wskazujemy, że u nieotyłych nastoletnich pacjentów z nadciśnieniem występuje zaburzona funkcja śródbłonka naczyń, wzrost IMT tętnic szyjnych, wysoki wskaźnik masy lewej komory serca. Dowodzi to obecności w tej grupie wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, podobnego do obserwowanego w grupie otyłych. Widzimy konieczność opracowania kompleksowej strategii w celu prewencji chorób układu krążenia u tych pacjentów. Zmiany w obrębie tętnic, potwierdzone badaniami ultrasonograficznymi, mogą służyć identyfikacji przypadków nadciśnienia wysokiego ryzyka, kiedy wyniki badań laboratoryjnych nie są niepokojące. Nasze badania miały jednak pewne ograniczenia, które nakazują, by wyciągać z nich wnioski z dużą ostrożnością. Badana grupa dzieci była relatywnie niewielka, i ograniczyła przez to wnioski płynące z analizy statystycznej. Za nieotyłe dzieci uznawaliśmy te, których BMI były niższe/równe 95 percentyla. Oznaczało to, że dzieci z nadwagą (BMI 85 95) również znalazły się w grupie nieotyłych. Korzystniej byłoby, gdyby do badań kwalifikować przypadki pierwotnego nadciśnienia z BMI poniżej 85 percentyla. Mamy nadzieję, że pomimo pewnych niedoskonałości rezultaty pracy przyczynią się do wyjaśnienia mechanizmów prowadzących do wczesnej miażdżycy i poszerzenia spektrum diagnostycznego chorób układu krążenia u młodych nieotyłych pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Behrendt D., Ganz P.: Endothelial function. From vascular biology to clinical applications. Am. J. Cardiol., 2002:90, 40L-48L. [2] Celermajer D.S.: Noninvasive detection of atherosclerosis. N. Engl. J. Med., 1998:339, [3] Rosamond W., Flegal K., Furie K. et al.: Heart disease and stroke statistics 2008 update: a report from the American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Circulation, 2008:117, e [4] Bao W., Srinivasan S.R., Wattigney W.A. et al.: Persistence of multiple cardiovascular risk clustering related to syndrome X from childhood to young adulthood. The Bogalusa Heart Study. Arch. Intern. Med., 1994:154, [5] Bao W., Threefoot S.A., Srinivasan S.R. et al.: Essential hypertension predicted by tracking of elevated blood pressure from childhood to adulthood: the Bogalusa Heart Study. Am. J. Hypertens, 1995:8, [6] Aggoun Y., Farpour-Lambert N.J., Marchand L.M. et al.: Impaired endothelial and smooth muscle functions and arterial stiffness appear before puberty in obese children and are associated with elevated ambulatory blood pressure. Eur. Heart. J., 2008:29, [7] Brady T.M., Fivush B., Flynn J.T. et al.: Ability of blood pressure to predict left ventricular hypertrophy in children with primary hypertension. J. Pediatr., 2008:152, 73-78, 78 e1. [8] Li S., Chen W., Srinivasan S.R. et al.: Childhood blood pressure as a predictor of arterial stiffness in young adults: the bogalusa heart study. Hypertension, 2004:43, [9] Hansen M.L., Gunn P.W., Kaelber D.C.: Underdiagnosis of hypertension in children and adolescents. JAMA, 2007:298, [10] Blake G.J., Ridker P.M.: Novel clinical markers of vascular wall inflammation. Circ. Res., 2001:89, [11] Homocysteine and risk of ischemic heart disease and stroke: a meta-analysis. JAMA, 2002:288, [12] Rembold K.E., Ayers C.R., Wills M.B. et al.: Usefulness of carotid intimal medial thickness and flow-mediated dilation in a preventive cardiovascular practice. Am. J. Cardiol., 2003:91, , A8. [13] Slyper A.H.: Clinical review 168: What vascular ultrasound testing has revealed about pediatric atherogenesis, and a potential clinical role for ultrasound in pediatric risk assessment. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2004:89, [14] Sorof J., Daniels S.: Obesity hypertension in children: a problem of epidemic proportions. Hypertension, 2002:40, [15] Rahmouni K., Correia M.L., Haynes W.G. et al.: Obesity-associated hypertension: new insights into mechanisms. Hypertension, 2005:45, [16] Lande M.B., Carson N.L., Roy J. et al.: Effects of childhood primary hypertension on carotid intima media thickness: a matched controlled study. Hypertension, 2006:48, [17] Litwin M., Trelewicz J., Wawer Z. et al.: Intima-media thickness and arterial elasticity in hypertensive children: controlled study. Pediatr. Nephrol., 2004:19, : [18] Glowinska-Olszewska B., Tolwinska J., Urban M.: Relationship between endothelial dysfunction, carotid artery intima media thickness and circulating markers of vascular inflammation in obese hypertensive children and adolescents. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 2007:20,
10 Praca oryginalne Endokrynol. Ped., 9/2010;1(30):55-64 [19] The fourth report on the diagnosis, evaluation, and treatment of high blood pressure in children and adolescents. Pediatrics, 2004: 114, [20] Palczewska I., Niedzwiedzka Z.: [Somatic development indices in children and youth of Warsaw]. Med. Wieku Rozwoj., 2001:5, [21] Celermajer D.S., Sorensen K.E., Gooch V.M. et al.: Non-invasive detection of endothelial dysfunction in children and adults at risk of atherosclerosis. Lancet, 1992:340, [22] Pignoli P., Tremoli E., Poli A. et al.: Intimal plus medial thickness of the arterial wall: a direct measurement with ultrasound imaging. Circulation, 1986:74, [23] Sahn D.J., De Maria A., Kisslo J. et al.: Recommendations regarding quantitation in M-mode echocardiography: results of a survey of echocardiographic measurements. Circulation, 1978: 58, [24] Burke G.L., Evans G.W., Riley W.A. et al.: Arterial wall thickness is associated with prevalent cardiovascular disease in middle-aged adults. The Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study. Stroke, 1995:26, [25] Aminbakhsh A., Mancini G.B.: Carotid intima-media thickness measurements: what defines an abnormality? A systematic review. Clin. Invest. Med., 1999:22, [26] Krantz J.S., Mack W.J., Hodis H.N. et al.: Early onset of subclinical atherosclerosis in young persons with type 1 diabetes. J. Pediatr., 2004:145, [27] Lavrencic A., Kosmina B., Keber I. et al.: Carotid intima-media thickness in young patients with familial hypercholesterolaemia. Heart, 1996:76, [28] Sorof J.M., Alexandrov A.V., Cardwell G. et al.: Carotid artery intimal-medial thickness and left ventricular hypertrophy in children with elevated blood pressure. Pediatrics, 2003:111, [29] Ayer J.G., Harmer J.A., Nakhla S. et al.: HDL-cholesterol, blood pressure, and asymmetric dimethylarginine are significantly associated with arterial wall thickness in children. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2009:29, [30] Barra S., Gaeta G., Cuomo S. et al.: Early increase of carotid intima-media thickness in children with parental history of premature myocardial infarction. Heart, 2009:95, [31] Hanevold C., Waller J., Daniels S. et al.: The effects of obesity, gender, and ethnic group on left ventricular hypertrophy and geometry in hypertensive children: a collaborative study of the International Pediatric Hypertension Association. Pediatrics, 2004:113, [32] Litwin M., Niemirska A., Sladowska J. et al.: Left ventricular hypertrophy and arterial wall thickening in children with essential hypertension. Pediatr. Nephrol., 2006:21, [33] Daniels S.R., Loggie J.M., Khoury P. et al.: Left ventricular geometry and severe left ventricular hypertrophy in children and adolescents with essential hypertension. Circulation, 1998:97, [34] de Simone G., Devereux R.B., Daniels S.R. et al.: Effect of growth on variability of left ventricular mass: assessment of allometric signals in adults and children and their capacity to predict cardiovascular risk. J. Am. Coll. Cardiol., 1995:25, [35] Meyer A.A., Kundt G., Steiner M. et al.: Impaired flow-mediated vasodilation, carotid artery intima-media thickening, and elevated endothelial plasma markers in obese children: the impact of cardiovascular risk factors. Pediatrics, 2006:117, [36] Pahkala K., Heinonen O.J., Lagstrom H. et al.: Vascular endothelial function and leisure-time physical activity in adolescents. Circulation, 2008:118, [37] Kampoli A.M., Tousoulis D., Antoniades C. et al.: Biomarkers of premature atherosclerosis. Trends. Mol. Med., 2009:15, [38] Ridker P.M.: High-sensitivity C-reactive protein, inflammation, and cardiovascular risk: from concept to clinical practice to clinical benefit. Am. Heart J., 2004:148, S [39] Martos R., Valle M., Morales R. et al.: Hyperhomocysteinemia correlates with insulin resistance and low-grade systemic inflammation in obese prepubertal children. Metabolism, 2006:55, [40] Reinehr T., Kiess W., de Sousa G. et al.: Intima media thickness in childhood obesity: relations to inflammatory marker, glucose metabolism, and blood pressure. Metabolism, 2006:55, [41] Akinci G., Akinci B., Coskun S. et al.: Evaluation of markers of inflammation, insulin resistance and endothelial dysfunction in children at risk for overweight. Hormones (Athens), 2008:7, [42] Cesari M., Zanchetta M., Burlina A. et al.: Hyperhomocysteinemia is inversely related with left ventricular ejection fraction and predicts cardiovascular mortality in high-risk coronary artery disease hypertensives. Arterioscler Thromb Vasc. Biol., 2005:25, [43] Ruan L., Chen W., Srinivasan S.R. et al.: Relation of plasma homocysteine to arterial stiffness in black and white young adults (from the Bogalusa Heart Study). Am. J. Cardiol., 2009:103, [44] Zhu W., Huang X., Li M. et al.: Elevated plasma homocysteine in obese schoolchildren with early atherosclerosis. Eur. J. Pediatr., 2006:165, [45] Franco M.C., Higa E.M., D Almeida V. et al.: Homocysteine and nitric oxide are related to blood pressure and vascular function in small-for-gestational-age children. Hypertension, 2007:50,
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoOcena grubości kompleksu intima media i wybranych parametrów metabolicznych w populacji młodych osób z nadciśnieniem tętniczym pierwotnym
Wiesław Bryl, Karolina Hoffmann, Agata Strażyńska, Anna Miczke, Maciej Cymerys, Aneta Rzesoś, Dariusz Popławski, Danuta Pupek-Musialik Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoZmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoAnaliza fali tętna u dzieci z. doniesienie wstępne
Analiza fali tętna u dzieci z chorobami kłębuszków nerkowych doniesienie wstępne Piotr Skrzypczyk, Zofia Wawer, Małgorzata Mizerska-Wasiak, Maria Roszkowska-Blaim Katedra i Klinika Pediatrii i Nefrologii
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoOcena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością
lek. Agata Mikołajczak-Będkowska Ocena stężenia wybranych miokin u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym i otyłością rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Joanna Oświęcimska
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE Celem głównym Materiał i metody
STRESZCZENIE Choroby układu krążenia od lat pozostają jedną z głównych przyczyn śmierci w Europie. W licznych badaniach opisano czynniki ryzyka, które predysponują do rozwoju miażdżycy i wystąpienia choroby
Bardziej szczegółowoSTAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY
STAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY Łukasz Artyszuk SKN przy Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Plan Definicja Klasyfikacja ciśnienia tętniczego Epidemiologia Ryzyko sercowo
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoOcena zależności pomiędzy stężeniami wifatyny i chemeryny a nasileniem łuszczycy, ocenianym za pomocą wskaźników PASI, BSA, DLQI.
Uniwersytet Medyczny w Lublinie Katarzyna Chyl-Surdacka Badania wisfatyny i chemeryny w surowicy krwi u chorych na łuszczycę Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych streszczenie Promotor Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Skoczeń M. i inni: Występowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej u dzieci z otyłością prostą w zależności od wieku oraz stopnia otyłości Vol. 13/2014 Nr 4(49) Endokrynologia Pediatryczna
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoOcena wpływu wybranych czynników na występowanie zaburzeń lipidowych u osób otyłych
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Agata Bronisz, Katarzyna Napiórkowska, Aleksandra Srokosz, Małgorzata Sobiś-Żmudzińska, Roman Junik Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Uniwersytet Mikołaja
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 2/2003 Nr 3(4) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena wybranych parametrów przemiany lipidowej u dzieci z somatotropinową niedoczynnością przysadki w trakcie leczenia hormonem wzrostu
Bardziej szczegółowoOtyłość i cukrzyca typu 2 a przerost lewej komory serca u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym
Agnieszka Sędkowska 1, Magdalena Gawron-Kiszka 2, Maciej Tomaszewski 2, Jacek Kowalczyk 1, Witold Streb 1, Ewa Markowicz-Pawlus 1, Jadwiga Obrębska 1, Zbigniew Kalarus 1, Ewa Żukowska-Szczechowska 2 PRACA
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze od rozpoznania do leczenia Nadciśnienie Tętnicze 2000, tom 4, nr 2, strony
Tomasz Grodzicki, Agata Adamkiewicz-Piejko PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA Katedra Gerontologii i Medycyny Rodzinnej Colegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Nadciśnienie tętnicze od rozpoznania
Bardziej szczegółowoCZYNNIKI RYZYKA ROZWOJU MIAŻDŻYCY U OTYŁYCH DZIECI W WIEKU 6 12 LAT
IMiD, Wydawnictwo Aluna Developmental Period Medicine, 2017;XXI,3 259 CONSEQUENCES OF OBESITY/KONSEKWENCJE OTYŁOŚCI Alicja Karney 1, Hanna Brągoszewska 2, Leszek Soluch 3, Mariusz Ołtarzewski 4 CZYNNIKI
Bardziej szczegółowolek. Olga Możeńska Ocena wybranych parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej w populacji chorych z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej
lek. Olga Możeńska Ocena wybranych parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej w populacji chorych z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoAneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.
Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze CZYM JEST NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoOtyłość i cukrzyca typu 2 a przerost lewej komory serca u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Agnieszka Sędkowska 1, Magdalena Gawron-Kiszka 2, Maciej Tomaszewski 2, Jacek Kowalczyk 1, Witold Streb 1, Ewa Markowicz-Pawlus 1, Jadwiga Obrębska 1, Zbigniew Kalarus 1,
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoSESJA PRAC ORYGINALNYCH PLAKATY MODEROWANE, CZĘŚĆ 2 SESSION OF ORIGINAL ARTICLES MODERATED POSTER SESSION, PART 2
SESJA PRAC ORYGINALNYCH PLAKATY MODEROWANE, CZĘŚĆ 2 SESSION OF ORIGINAL ARTICLES MODERATED POSTER SESSION, PART 2 Moderatorzy/Moderators: Ewa Warchoł-Celińska (Warszawa), Jacek Lewandowski (Warszawa),
Bardziej szczegółowoMgr inż. Aneta Binkowska
Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO
SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) objęcie przez świadczeniodawcę Programem świadczeniobiorców,
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE Katarzyna Myszka Podgórska Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u osób z przypadkowo wykrytymi guzami nadnerczy z prawidłową aktywnością hormonalną
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoTomasz Grodzicki 1, Krzysztof Narkiewicz 2. Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego. Summary
Tomasz Grodzicki 1, Krzysztof Narkiewicz 2 ARTYKUŁ POGLĄDOWY 1 Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 2 Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii
Bardziej szczegółowoWarszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna
Bardziej szczegółowoCystatin C as potential marker of Acute Kidney Injury in patients after Abdominal Aortic Aneurysms Surgery preliminary study
Cystatin C as potential marker of Acute Kidney Injury in patients after Abdominal Aortic Aneurysms Surgery preliminary study Anna Bekier-Żelawska 1, Michał Kokot 1, Grzegorz Biolik 2, Damian Ziaja 2, Krzysztof
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowo1. Analiza metodologii dla właściwej oceny wydalania promotorów i inhibitorów z moczem u dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała.
STRESZCZENIE Kamica układu moczowego jest stanem, w którym w drogach moczowych dochodzi do powstania złogów zbudowanych z naturalnych lub patologicznych składników moczu. W ciągu ostatnich kilku dekad
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 8/2009 Nr 2(27) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą The Prevalence of Metabolic Syndrome in Children
Bardziej szczegółowoAlgorytm postępowania w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób sercowonaczyniowych. Dr n. med. Wiesława Kwiatkowska
Algorytm postępowania w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób sercowonaczyniowych u osób zakażonych HIV Dr n. med. Wiesława Kwiatkowska Epidemiologia zakażenia HIV Epidemiologia zakażenia HIV - zgony
Bardziej szczegółowoTyp przerostu i geometrii lewej komory w nadciśnieniu tętniczym a zmiany strukturalne w tętnicach szyjnych
PRACA ORYGINALNA Folia Cardiol. 2005, tom 12, nr 12, 820 828 Copyright 2005 Via Medica ISSN 1507 4145 Typ przerostu i geometrii lewej komory w nadciśnieniu tętniczym a zmiany strukturalne w tętnicach szyjnych
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoKarolina Hoffmann, Wiesław Bryl, Agata Strażyńska, Anna Miczke, Maciej Cymerys, Lucyna Kramer, Danuta Pupek-Musialik
Karolina Hoffmann, Wiesław Bryl, Agata Strażyńska, Anna Miczke, Maciej Cymerys, Lucyna Kramer, Danuta Pupek-Musialik PRACA ORYGINALNA Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia
Bardziej szczegółowodystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych
Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;
Bardziej szczegółowoWpływ nadwagi i otyłości wśród dzieci klas I-III szkół podstawowych na ryzyko występowania nadciśnienia tętniczego
Henrykowska Hygeia Public Health G i wsp. 14, Wpływ 49(4): nadwagi 833-837 i otyłości wśród dzieci klas I-III szkół podstawowych... 833 Wpływ nadwagi i otyłości wśród dzieci klas I-III szkół podstawowych
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 6/2007 r 4(21) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku 7-9 lat województwa mazowieckiego Analysis of nutritional status 7-9 years
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze u otyłych dzieci i nastolatków
PRACE ORYGINALNE Dominika Januś 1 Małgorzata Wójcik 1 Anna Kalicka-Kasperczyk 1 Angelika Maślanka Małgorzata Radwańska Anna Olchawa-Czech Katarzyna Dyląg Goszcz Małgorzata Jerzy Starzyk 1 1 Klinika Endokrynologii
Bardziej szczegółowoCiśnienie tętnicze klucz do zdrowego serca. ciśnienia tętniczego składa się z dwóch odczytów ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.
Świadomość naszego zdrowia to oprócz odczuwania dolegliwości, wiedza na temat podstawowych parametrów pozwalających ocenić, czy nasz organizm funkcjonuje prawidłowo. Zapoznaj się z nimi i regularnie kontroluj
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoCzy zmniejszenie spożycia fruktozy może obniżyć ciśnienie tętnicze i poprawić elastyczność naczyń krwionośnych?
Czy zmniejszenie spożycia fruktozy może obniżyć ciśnienie tętnicze i poprawić elastyczność naczyń krwionośnych? Małgorzata Stańczyk 1, Daria Tomczyk 1, Justyna Topolska- Kusiak 2, Monika Grzelak 1, Piotr
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoEmilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski
Kolarzyk Probl Hig E Epidemiol i wsp. Ocena 2011, ryzyka 92(4): zespołu 741-746 metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 741 Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci
Bardziej szczegółowomgr Anna Sobianek Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu Promotor: prof. dr hab. n. med. Mirosław Dłużniewski
mgr Anna Sobianek,,Ocena wpływu regularnej, kontrolowanej aktywności fizycznej na jakość życia i występowanie czynników ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych w populacji studentek Warszawskiego Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoAleksandra Stańska-Perka ZABURZENIA METABOLICZNE U DZIECI ZAKAŻONYCH HIV. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Aleksandra Stańska-Perka ZABURZENIA METABOLICZNE U DZIECI ZAKAŻONYCH HIV Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego
XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia
Bardziej szczegółowoWskaźniki włóknienia nerek
Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
Bardziej szczegółowo1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne
Formularz zgłoszenia udziału w Konkursie Zdrowy Samorząd Gmina Miasta Sopotu ul. Kościuszki 25/27 81-704 Sopot 1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne Program wczesnego
Bardziej szczegółowoNajwiększe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie?
Największe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie? Bogdan Solnica Katedra Biochemii Klinicznej Uniwersytet
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoZespół metaboliczny u dzieci i młodzieży doświadczenia własne Metabolic syndrome in children and adolescents in own clinical observation
Pediatr Med Rodz 2009, 5 (4), p. 254-258 Irena Białokoz-Kalinowska 1, Joanna Zapolska 2, Janina Piotrowska-Jastrzębska 1 Received: 25.11.2009 Accepted: 08.12.2009 Published: 31.12.2009 Zespół metaboliczny
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze a markery dysfunkcji śródbłonka u dzieci z przewlekłą chorobą nerek
Nadciśnienie tętnicze a markery dysfunkcji śródbłonka u dzieci z przewlekłą chorobą nerek Drożdż D, 1 ; Kwinta P, 2, Sztefko K, 3, J, Berska 3, Zachwieja K, 1, Miklaszewska M, 1, Pietrzyk J,A, 1 Zakład
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 8/2009 Nr 3(28) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Masa i funkcja lewej komory serca oraz grubość warstwy środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej u dzieci i młodzieży z zespołem metabolicznym
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoOcena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36
PRACE STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH PRACA ORYGINALNA Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36 The assessment of hypertesive patients life quality according to
Bardziej szczegółowoul. A. Mickiewicza 2, Białystok tel , faks Ocena
UNIWERSYTET MEDYCZNY W BIAŁYMSTOKU ZAKŁAD BIOCHEMII LEKARSKIEJ Białystok 23. 08. 2019 ul. A. Mickiewicza 2, 15-089 Białystok tel. 85 748 55 78, faks 085 748 55 78 e-mail: zdbioch@umb.edu.pl Ocena rozprawy
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoOcena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży
Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.
Bardziej szczegółowoRozpowszechnienie podwyższonego ciśnienia tętniczego u 11-letnich dzieci powiatu słupskiego
Wiesław Kowalewski, Monika Waśkow, Małgorzata Lesińska-Sawicka PRACA ORYGINALNA Akademia Pomorska w Słupsku, Katedra Nauk o Zdrowiu Rozpowszechnienie podwyższonego ciśnienia tętniczego u 11-letnich dzieci
Bardziej szczegółowoPułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE Słowa kluczowe: Wstęp Cel pracy
STRESZCZENIE Słowa kluczowe: Noworodek urodzony przedwcześnie, granulocyt obojętnochłonny, molekuły adhezji komórkowej CD11a, CD11b, CD11c, CD18, CD54, CD62L, wczesne zakażenie, posocznica. Wstęp W ostatnich
Bardziej szczegółowoEDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB.
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ
Bardziej szczegółowoCzy mamy dowody na pozalipidoweefekty stosowania statyn?
Czy mamy dowody na pozalipidoweefekty stosowania statyn? Zbigniew Gaciong Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Definicja Plejotropia,
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 110/2013 z dnia 22 kwietnia 2013r. o projekcie programu Ocena wyrównania ciśnienia tętniczego w populacji mieszkańców
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE TĘTNICZE CZYM JEST I JAK PRAWIDŁOWO JE KONTROLOWAĆ?
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE CZYM JEST I JAK PRAWIDŁOWO JE KONTROLOWAĆ? Co to jest nadciśnienie tętnicze? Hipertensja, czyli nadciśnienie jest chorobą układu krwionośnego, która polega na występowaniu, stale
Bardziej szczegółowoprzytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Bardziej szczegółowoPrzerost lewej komory u osób powyżej 75 lat, chorych na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i niewydolność nerek
PRACA ORYGINALNA Przerost lewej komory u osób powyżej 75 lat, chorych na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i niewydolność nerek Left ventricular hypertrophy in patients over the age of 75 suffering from
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoCardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland
Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych osób dorosłych w środowisku wiejskim w północnowschodniej
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2
Załącznik Nr 1 do Umowy Nr z dnia PROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2 Łódź, listopad 2009 rok Podstawa prawna: Art. 55 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach
Bardziej szczegółowoJak oceniać otyłość brzuszną u pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym?
Joanna Dziwura-Ogonowska 1, Rafał Heryć 2, Karolina Mierska 2, Anna Modrzejewska 2, Tomasz Miazgowski 1, Krystyna Widecka 1 PRACA ORYGINALNA 1 Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Pomorskiego
Bardziej szczegółowo